Tài liệu Luận văn Thực trạng cũng như những mặt được và chưa được của chương trình cổ phần hóa ở nước ta trong thời gian vừa qua: LUẬN VĂN:
Thực trạng cũng như những mặt được và
chưa được của chương trình CPH ở nước
ta trong thời gian vừa qua
Lời nói đầu
Đại hội VI (năm 1986), tiếp đó là các Đại hội VII và VIII của Đảng đã đề ra
đường lối đổi mới sâu sắc và toàn diện đất nước, trong đó đổi mới về kinh tế là nhiệm
vụ trọng tâm và đổi mới hệ thống doang nghiệp Nhà nước (DNNN) là khâu đột phá.
Trong 10 năm qua, thực hiện đường lối đổi mới của Đảng, các cơ quan Đảng và Nhà
nước ở Trung ương đã ban hành trên 200 văn bản về sắp xếp lại và đổi mới cơ chế
quản lý các DNNN. Đến nay hệ thống DNNN đã được sắp xếp lại một bước khá căn
bản, đã giảm quá nửa số doanh nghiệp (những doanh nghiệp nhỏ bé và yếu kém) và số
doanh nhiệp còn lại được củng cố một bước, cơ chế quản lý mới được hình thành,
ngày càng hoàn thiện giúp các DN chuyển đổi và thích nghi dần với các quy luật của
kinh tế thị trường trong bối cảnh nền kinh tế mở, hội nhập quốc tế. Tuy nhiên, bên
cạnh những thành tích vẫn còn nhiều tồn ...
31 trang |
Chia sẻ: haohao | Lượt xem: 1176 | Lượt tải: 0
Bạn đang xem trước 20 trang mẫu tài liệu Luận văn Thực trạng cũng như những mặt được và chưa được của chương trình cổ phần hóa ở nước ta trong thời gian vừa qua, để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
LUẬN VĂN:
Thực trạng cũng như những mặt được và
chưa được của chương trình CPH ở nước
ta trong thời gian vừa qua
Lời nói đầu
Đại hội VI (năm 1986), tiếp đó là các Đại hội VII và VIII của Đảng đã đề ra
đường lối đổi mới sâu sắc và toàn diện đất nước, trong đó đổi mới về kinh tế là nhiệm
vụ trọng tâm và đổi mới hệ thống doang nghiệp Nhà nước (DNNN) là khâu đột phá.
Trong 10 năm qua, thực hiện đường lối đổi mới của Đảng, các cơ quan Đảng và Nhà
nước ở Trung ương đã ban hành trên 200 văn bản về sắp xếp lại và đổi mới cơ chế
quản lý các DNNN. Đến nay hệ thống DNNN đã được sắp xếp lại một bước khá căn
bản, đã giảm quá nửa số doanh nghiệp (những doanh nghiệp nhỏ bé và yếu kém) và số
doanh nhiệp còn lại được củng cố một bước, cơ chế quản lý mới được hình thành,
ngày càng hoàn thiện giúp các DN chuyển đổi và thích nghi dần với các quy luật của
kinh tế thị trường trong bối cảnh nền kinh tế mở, hội nhập quốc tế. Tuy nhiên, bên
cạnh những thành tích vẫn còn nhiều tồn tại và hạn chế. Trước những yêu cầu to lớn
của CNH, HĐH đất nước và cạnh tranh trên thị trường ngày càng gay gắt, cần tiếp tục
đổi mới các DNNN. Công việc này gồm hai nội dung lớn: sắp xếp lại các doanh
nghiệp và đổi mới cơ chế quản lý. Trong đó Cổ phần hoá (CPH) một bộ phận DNNN
là một trong 4 nội dung đổi mới quản lý DNNN. Hiện nay nó được coi là một chủ
trương quan trọmg của Đảng và Nhà nước trong việc huy động vốn của mọi tầng lớp
và nâng cao tính tự, lực tự giác, nâng cao tinh thần trách nhiệm của những người trực
tiếp gắn lợi ích của mình với lợi ích của DN. Thông qua đó từng bước cải thiện quan
hệ sản xuất phù hợp với sự thay đổi của lực lượng sản xuất trong công cuộc CNH,
HĐH đất nước, từng bước đưa nền kinh tế nước nhà đi lên tránh nguy cơ tụt hậu xa
hơn so với các nước trong khu vực và trên thế giới.
Chương trình CPH đã được triển khai từ giữa năm 1992, theo tinh thần của Quyết
định 202/CT-HĐBT về “thí điểm chuyển một số doanh nghiệp thành Công ty cổ phần”
(ngày 08/06/1992). Cho đến nay, những thành công mà chương trình CPH mang lại
không phải là ít nhưng vẫn tồn tại những bất cập cần kịp thời nhìn nhận và tháo gỡ. Trong
khuân khổ bài viết này chúng ta hãy cùng xem xét thực trạng cũng như những mặt được
và chưa được của chương trình CPH ở nước ta trong thời gian vừa qua, từ đó đề xuất một
số giải pháp cho thời gian sắp tới.
Nội dung
Phần 1: Một số vấn đề lý luận về Cổ phần hoá
doanh nghiệp nhà nước
1.1. Sự ra đời và phát triển của Công ty Cổ phần trong Chủ nghĩa tư bản
Ngày nay trên thế giới khái niệm Công ty cổ phần không có gì là mới mẻ, nhưng
ở Việt nam không phải ai cũng hiểu thấu đáo được thế nào là một Công ty cổ phần. Để
góp phần làm sáng rõ khái niệm này chúng ta hãy cùng điểm qua vài nét về sự ra đời
và phát triển của Công ty cổ phần trong CNTB.
Hình thái sơ khai của Công ty cổ phần là doanh nghiệp có một chủ sở hữu tư
nhân độc lập. Đây là hình thái phổ biến thống trị trong nền sản xuất hàng hoá nhỏ và
trong giai đoạn đầu của CNTB cạnh tranh tự do. ở đó, sở hữu của người chủ tư nhân
được duy trì và phát triển bằng lao động của bản thân hoặc thuê mướn với vốn liếng
sẵn có và sự tính toán của người chủ sở hữu trên cơ sở những đòi hỏi của thị trường.
Mục đích phương thức kinh doang của những người sản xuất hàng hoá nhỏ chỉ là sự
duy trì và bảo toòn mối quan hệ của họ đối với tư liệu sản xuất như người chủ sở hữu.
Phương thức này có đặc điểm người sử hữu đồng thời là người lao động và người đó
chỉ có thể làm giàu bằng lao động của chính mình. Do vậy, sự phát triển sản xuất có
được rất chậm chạp, quy mô mở rộng từ từ tuỳ theo sự phát triển của thị trường của
từng địa phương và khu vực.
Tuy nhiên, cùng với sự phát triển của nền kinh tế hàng hoá, lưu thông tiền tệ
cũng ngày càng phát triển cho phép đẩy nhanh và mở rộng quá trình trao đổi thanh
toán cũng như tích trữ tiền tệ như là hình thái và mục đích tự thân của sự vận động sở
hữu và điều đó góp phần làm thay đổi dần dần bản chất của phương thức kinh doanh
này.
Cùng với sự phát triển của nền kinh tế hàng hóa thì sự phân công lao động xã hội
ngày càng sâu sắc làm cho mối quan hệ giữa những người sản xuất ngày càng phụ
thuộc vào nhau. Trình độ phân công lao động xã hội phản ánh trình độ xã hội hoá sản
xuất, do đó khi sự xã hội hoá sản xuất càng cao thì nhu cầu trao đổi mua bán hàng hoá
để duy trì quyền chiếm hữu đối với tư liệu sản xuất, đặc biệt là những người sản xuất
nhỏ ngày càng lớn. Vì vậy, mặc dù tư bản thương nghiệp đã ra đời trước CNTB nhưng
phải đến CNTB nó mới phát triển mạnh mẽ với tư cách là để phục vụ cho quá trình lưu
thông. Tư bản thương nghiệp từ chỗ là trung gian môi giới giữa những người sản xuất
nhỏ và thị trường đã xâm nhập vào toàn bộ sản xuất, bắt nó phục vụ cho mục đích tư
bản. Như vậy, tư bản thương nghiệp đã góp phần phá vỡ phương thức sản xuất nhỏ,
hình thành phương thức sản xuất TBCN. Song song với tư bản thương nghiệp thì tư
bản cho vay nặng lãi cũng có cơ hội phát triển mạnh vào thời kỳ này do yêu cầu mở
rộng sản xuất. Tư bản cho vay nặng lãi đã tham gia tích cực vào việc làm người sản
xuất hàng hoá nhỏ ngày càng mắc nợ nhiều hơn và dần dần mất phương tiện để duy trì
tái sản xuất bình thường. Chế độ tư hữu có được nhờ lao động của bản thân, gắn chặt
người lao động cá thể độc lập với những điều kiện lao động của người đó đã dần bị
thay thế bằng chế độ tư hữu TBCN dựa trên lao động làm thuê.
Hình thái kinh doanh một chủ ngày càng phát triển theo những quy luật kinh tế
nội tại của nền sản xuất TBCN thì quy mô tích tụ và tập trung tư bản ngày càng lớn.
Với mục đích kinh doanh là tối đa hoá lợi nhuận, bị chi phối bởi cạnh tranh và độc
quyền, quá trình trên đã làm cho các tư bản nhỏ lần lượt bị đánh bại và bị thu hút vào
các tư bản lớn. Do đó, hình thái kinh doanh một chủ dần nhường chỗ cho các hình
thức kinh doanh chung vốn lần lượt ra đời.
Việc hình thành các hình thức kinh doanh chung vốn, xét về mặt lịch sử đó là
bước tiến hóa trong chế độ tín dụng từ phương thức kinh doanh chủ yếu dựa vào vay
mượn sang phương thức kinh doanh chủ yếu dựa vào góp vốn. Vì vậy, xét về mặt sở
hữu hình thức kinh doanh chung vốn là điểm xuất phát của hình thái công ty cổ phần
với tư cách là sự chung vốn của nhiều người cùng tham gia kinh doanh, cùng chia sẻ
lợi nhuận và rủi ro theo tỷ lệ góp vốn. Trên thực tế có rất nhiều hình thức và mức độ
chung vố để kinh doanh trong thương nghiệp và sản xuất công nghiệp. ở đây, chúng ta
chỉ xem xét hình thái kinh doanh chung vốn chủ yếu như một giai đoạn quá độ để hình
thành công ty cổ phần. Hợp tác xã (HTX) và Công ty chung vốn là 2 loại hình chủ yếu
của hình thái này.
Hợp tác xã là hình thái kinh doanh của những người sản xuất hàng hoá nhỏ nhằm
chống lại quá trình tan rã và phá sản của họ trước phương thức kinh doanh TBCN. Các
HTX chủ yếu là HTX tín dụng, HTX cung tiêu, HTX sản xuất... từ chỗ thống nhất về
vốn liếng về mua và bán sản phẩm, dần dần loại hình HTX xâm nhập vào trong sản
xuất hình thành nên hình thái kinh doanh HTX như là sự thống nhất của quá trình tái
sản xuất: từ sản xuất đến lưu thông và huy động vốn. Trên cơ sở góp chung tư liệu sản
xuất, vốn liếng và sức lao động các HTX tiến hành kinh doanh theo nguyên tắc tự
nguyện, bình đẳng trong hưởng lợi và chịu rủi ro.
Do sự chi phối của chế độ tín dụng đang ngày càng phát triển thì hình thái kinh
doanh HTX ngày càng phụ thuộc vào các quan hệ kinh tế TBCN. Hơn nữa, với tính
chất lỏng lẻo trong tổ chức, chỉ hoạt động trong 1 lĩnh vực nhất định, không chấp nhận
rủi ro nên không kinh doanh quy mô lớn. Do đó ít có cơ hội mở rộng sản xuất kinh
doanh nên bị thu hẹp về nông nghiệp, tiểu thủ công nghiệp, dịch vụ...
Ngoài hình thái kinh doanh HTX của những người sản xuất nhỏ còn có hình thái
kinh doanh Công ty chung vốn của các nhà tư bản với mục đích giành chiến thắng
trong cạnh tranh, giảm sức ép của tín dụng ngân hàng và các hình thức vay mượn
khác. Đặc điểm chung của loại hình công ty này là góp vốn thiên về thân nhân, trách
nhiệm pháp lý vô hạn và cơ cấu tổ chức gọn nhẹ, đơn giản. Vì vậy, vào thời kỳ đầu
của sự phát triển phương thức sản xuất TBCN khi mà cạnh tranh còn đang thống trị thì
loại hình này rất được ưu chuộng, nó phản ánh một bước tiến của chế độ tín dụng. Tuy
nhiên sau này do trách nhiệm pháp lý không hạn chế trong lĩnh vực kinh doanh chung
vốn làm cho nó mang tính mạo hiểm quá cao, do đó rất khó khăn trong việc huy động
một số vốn lớn. Thêm nữa sự ràng buộc của nó hết sức lỏng lẻo có thể bị giải tán bất
cứ lúc nào nếu một người chung vốn muốn rút lui. Những hạn chế này làm cho hình
thái Công ty chung vốn cũng bị thu hẹp dần về những ngành kinh doanh nhỏ lẻ,
nhường chỗ cho các hình thức Công ty cổ phần ra đời.
Sự ra đời và phát triển của chế độ tín dụng đã góp phần đẩy nhanh quá trình tích
tụ và tập trung tư bản bằng việc đẩy nhanh quá trình tuần hoàn và chu chuyển các loại
vốn, tăng nhanh quy mô sản xuất và thúc đẩy quá trình xã hội hoá sở hữu trong nền
kinh tế thị trường TBCN. Đồng thời nó đã tạo cơ sở cho việc hình thành thị trường vốn
đầu tư và thông qua hoạt động của hệ thống ngân hàng đã góp phần tạo tiền đề cho sự
ra đời của các Công ty cổ phần. Sự hình thành và phát triển thị trường chứng khoán đã
giúp cho các công ty mở rộng và xâm nhập ngày càng mạnh mẽ ra hầu hết các lĩnh vực
của nền kinh tế TBCN.
Công ty cổ phần ra đời đánh dấu sự chuyển hướng nền kinh tế từ trạng thái vay
mượn chủ yếu qua ngân hàng hoặc chung vốn sang huy động vốn trên thị trường tài
chính. Sự phồn vinh của các Công ty cổ phần luôn đảm bảo cho sự thịnh vượng của thị
trường tài chính, ngược lại sự phát triển của thị trường tài chính luôn tạo điều kiện cho
các Công ty cổ phần sinh sôi nảy nở.
Tóm lại, trải qua thời kỳ lịch sử phát triển lâu dài từ hình thái sơ khai là doanh
nghiệp một chủ rồi đến hình thái kinh doanh chung vốn và cuối cùng là Công ty cổ
phần, Công ty cổ phần đã thực sự trở thành một phát minh quan trọng nhất trong lịch
sử phát triển các hình thái doanh nghiệp kể từ cuộc Cách mạng trong công nghiệp của
TBCN chứ không đơn thuần chỉ là sản phẩm thụ động của sự phát triển nền kinh tế thị
trường.
1.2. Vai trò của Công ty Cổ phần trong sự phát triển của kinh tế thị trường.
Công ty cổ phần ra đời đã đóng góp vai trò lịch sử hết sức to lớn trong sự phát
triển của nền kinh tế thị trường.
Trước hết, Công ty cổ phần là kết quả của sự vận động tách biệt giữa quyền sở
hữu và quyền kinh doanh về tư liệu sản xuất. Nó cho phép đẩy nhanh quá trình tích tụ
và tập trung tư bản, mở rộng quy mô sản xuất nhanh chóng tạo điều kiện đẩy nhanh
quá trình xã hội hoá sản xuất.
Đồng thời Công ty cổ phần cũng tạo điều kiện thuận lợi cho di chuyển tư bản,
phân tán bớt rủi ro cho những người đầu tư trong môi trường cạnh tranh.
Việc hình thành Công ty cổ phần theo Mác đã: ”trực tiếp mang hình thái tư bản
xã hội (tư bản của những cá nhân trực tiếp liên hiệp lại với nhau) đối lập với tư bản tư
nhân: còn các xí nghiệp của nó biểu hiện ra là những xí nghiệp xã hội đối lập với
những xí nghiệp tư nhân. Đó là sự thủ tiêu tư bản với tư cách là sở hữu tư nhân trong
khuân khổ của bản thân phương thức sản xuất TBCN”.
Công ty cổ phần mang những đặc điểm cho phép thích ứng với những đòi hỏi của
sự phát triển nền kinh tế thị trường mà các hình thái khác không thể đáp ứng được. Đó
là: xét về mặt pháp lý công ty cổ phần là một tổ chức kinh doanh có tư cách pháp nhân
mà vốn do nhiều người đóng góp dưới hình thức cổ phần, các cổ đông chỉ có trách
nhiệm với các cam kết tài chính của công ty trong giới hạn số tiền mà họ đóng góp.
Trong trường hợp công ty bị phá sản thì họ chỉ mất số tiền đã đầu tư vào công ty mà
thôi, không chịu trách nhiệm vô hạn như hình thức kinh doanh một chủ hoặc chung
vốn. Bằng cách bán cổ phiếu, trái phiếu cho những người có vốn muốn đầu tư để gia
tăng thu nhập, nó đã làm cho họ không e ngại những hậu quả tài chính sẽ xảy ra với
gia sản của mình. Xét về mặt huy động vốn: nó cho phép huy động một số vốn lớn
trong xã hội bằng cách có thể định giá cổ phiếu thấp để khai thác được cả những số
tiền tiết kiệm nhỏ nhất trong công chúng. Việc mua cổ phiếu không những mang lại lợi
tức cổ phần mà còn hứa hẹn những khoản thu nhờ việc gia tăng giá trị cổ phiếu khi
công ty làm ăn có hiệu quả. Ngoài ra các cổ đông có quyền được tham gia quản lý theo
điều lệ của công ty và được pháp luật bảo đảm, điều đó làm cho quyền sở hữu của cổ
đông trở nên cụ thể và có sức hấp dẫn hơn, thêm nữa cổ đông có quyền được ưu đãi
trong việc mua những cổ phiếu mới phát hành trước khi chúng được đem bán rộng rãi
cho công chúng.
Do sự tách biệt giữa quyền sở hữu và quyền quản lý mà những người đóng vai
trò sở hữu trong công ty cổ phầnkhông trực tiếp đứng ra kinh doanh mà uỷ thác chức
năng đó cho bộ máy quản lý của công ty. Bản thân công ty được pháp luật thừa nhân
như một pháp nhân độc lập tách rời với các cá nhân góp vốn và kiểm soát nó. Nhờ đó,
công ty cổ phần tiến hành tất cả các hoạt động kinh doanh dưới danh nghĩa của chính
mình và nhận trách nhiệm đến cùng với các cam kết tài chính của công ty.
Trong cơ cấu tổ chức của công ty cổ phần có Đại hội cổ đông - có quyền quyết
định tối cao: bầu hoặc bãi miễn Hội đồng quản trị, Hội đồng quản trị - có trách nhiệm
phân chia lợi nhuận, sửa đổi Điều lệ công ty, bảo toàn và phát triển giá trị các khoản
vốn đầu tư của cổ đông... Ban giám đốc có trách nhiệm điều hành toàn bộ hoạt động
quản lý kinh doanh. Cổ đông cũng có thể bầu ra Ban kiểm soát thực hiện việc kiểm tra
giám sát hoạt động của công ty để bảo vệ lợi ích cho những người góp vốn.
Chính vì những ưu việt của mình về trách nhiệm pháp lý, cơ cấu tổ chức chặt
chẽ, rõ ràng... mà hình thái Công ty cổ phần ngày càng phát triển mạnh mẽ, đặc biệt là
trong nền kinh tế thị trường khi có sự phát triển của thị trường chứng khoán - giúp việc
giao dịch mua bán cổ phiếu, trái phiếu trở nên vô cùng dễ dàng. Công ty cổ phần và thị
trường chứng khoán vừa duy trì được sự ổn định của doanh nghiệp vừa tạo nên sự di
chuyển linh hoạt của các luồng vốn xã hội. Ngày nay, hàng ngàn tập đoàn công ty
khổng lồ được hình thành theo hình thái Công ty cổ phần đã góp phần tạo nên sức
mạnh kinh tế của một quốc gia (do biết áp dụng các tiến bộ khoa học kỹ thuật để
nhanh chóng phát triển lực lượng sản xuất) và tham gia đắc lực vào các qúa trình quốc
tế hoá đời sống kinh tế quốc tế.
1.3. Cổ phần hoá doanh nghiệp Nhà nước ở Việt nam - Sự lựa chọn tất yếu.
Nước ta đang trong quá trình xây dựng và hoàn thiện nền kinh tế thị ttrường
nhiều thành phần phát triển theo định hướng XHCN dựa trên sự đa dạng hoá về các
loại hình sở hữu. Đó là một chủ trương đúng đắn để khôi phục lại nền kinh tế nước nhà
sau chiến tranh và sau những hậu quả mà cơ chế quản lý kinh tế cũ đem lại.
Từ thực tiễn tiến hành công cuộc phát triển nền kinh tế và những kinh nghiệm
thu được qua quá trình chỉ đạo, điều hành sản xuất kinh doanh chúng ta đã xã định
được rằng cải cách doanh nghiệp Nhà nước một cách triệt để - trong đó CPH một bộ
phận doanh nghiệp Nhà nước là yêu cầu có tính quyết định để tăng cường động lực
phát triển sản xuất và thúc đẩy DNNN hoạt động có hiệu quả hơn.
1.3.1. Tại sao phải chuyển doanh nghiệp nhà nước thành Công ty cổ phần?
Do đặc điểm nước ta vừa thoát khỏi cơ chế bao cấp nên những ảnh hưởng của nó
vẫn tồn tại ở đại bộ phận các doanh nghiệp. Vì thế, khi chuyển sang cơ chế mới các
DNNN thường làm ăn kém hiệu quả, không có lãi. Lúc đó Nhà nước buộc phải có
chính sách tài trợ, bao cấp. Tài trợ là một sách lược luôn luôn cần thiết nhằm đảm bảo
cho các DNNN hoạt động tốt theo chủ trương phát triển kinh tế xã hội của Chính phủ.
Còn bao cấp là một việc không đáng làm, nó chỉ làm cho các doanh nghiệp ngày càng
ỷ lại, thiếu tinh thần trách nhiệm mà Nhà nước lại phải bù lỗ. Trong điều kiện ngân
sách luôn thiết hụt thì đây thực sự là một gánh nặng nếu doanh nghiệp này thực ra là
không cần phải duy trì hình thức quốc doanh. Theo báo cáo của Ban đổi mới doanh
nghiệp Trung ương, năm 1996 tổng số nợ là 174.797 tỉ đồng, năm 1999 lên tới
199.060 tỉ đồng. Trong đó nợ phải trả là 126.366 tỉ đồng và nợ phải thu là 72.644 tỉ
đồng. So với tổng số vốn toàn bộ doanh nghiệp, số nợ phải thu chiếm tới 62% và số nợ
phải trả là 109%, trong khi khả năng thanh toán rất thấp, nợ quá hạn hoặc khó đòi
chiếm tỉ lệ không nhỏ đang là gánh nặng đối với nhiều DNNN. Nhiều doanh nghiệp
còn phải dựa vào sự bao cấp rất lớn của Nhà nước. Ngoài phần vốn đầu tư ban đầu khi
thành lập, hàng năm các doanh nghiệp còn phải vay tới 85% vốn Nhà nước với lãi suất
ưu đãi. Tuy nhiên vẫn có một số ít DNNN làm ăn có hiệu quả, phát triển được nhưng
tốc độ tăng trưởng không đều giữa các ngành và chưa tạo ra sự liên kết phát triển bền
vững.
Thông thường các DNNN có quy mô nhỏ bé và dàn trải vè ngành nghề. Đến nay
cả nước có khoảng 5.280 doanh nghiệp, bình quân mỗi doanh nghiệp chỉ có 22 tỉ đồng
(khoảng 1,5 triệu USD). trong đo số doanh nghiệp có vốn dưới 5 tỉ đồng (khoảng 350
nghìn USD) chiếm tới 65,45%, số doanh nghiệp có vốn trên 10 tỉ đồng (trên 700 nghìn
USD) chỉ chiếm dưới 21%. Đặc biệt số doanh nghiệp do địa phương trực tiếp quản lý
quy mô còn nhỏ bé hơn nhiều, trong đó số doanh nghiệp có vốn dưới 1tỉ đồng (khoảng
70 nghìn USD) còn chiếm hơn 30%. Nhiều doanh nghiệp cùng loại thì hoạt động trong
tình trạng chồng chéo về ngành nghề kinh doanh, cấp quản lý và trên cùng một địa bàn
tạo ra sự cạnh tranh khônh đáng có. Do dàn trải về ngành nghề từ sản xuất đến thương
mại và dịch vụ, manh mún về vốn trong khi vốn đầu tư của Nhà nước rất hạn chế đã
gây chi phối xé lẻ các nguồn lực kể cả hoạt động quản lý của Nhà nước, không tập
trung được cho những ngành lĩnh vực then chốt.
Thiếu vốn cũng là nguyên nhân làm cho công nghệ của chúng ta không cải thiện
được, dẫn đến năng lực cạnh tranh kém: sản phẩm làm ra thường kém chất lượng, giá
cả lại cao, không có thị trường tiêu thụ (chỉ khoảng 15% đạt chất lượng xuất khẩu) nên
cũng thua thiệt trong hội nhập về kinh tế với khu vực và thế giới. Các máy móc, thiết
bị được trang bị thường nhập từ nhiều nước với các chủng loại và thế hệ rất khác nhau.
Theo kết quả khảo sát của Bộ Khoa học, Công nghệ và Môi trường thì dây chuyền sản
xuất, máy móc thiết bị của ta lạc hậu so với thế giới từ 10 đến 20 năm, mức độ hao
mòn hữu hình từ 30 đến 50%, có tới 38% ở dạng phải thanh lý. Do nhiều lý do khác
nhau không ít trường hợp chúng ta nhập khẩu những máy móc không đúng tiêu chuẩn
và quy cách, thường là công nghệ thải của các nước phát triển được tân trang lại.
Hơn nữa, việc đào tạo đội ngũ cán bộ khoa học kỹ thuật, công nhân lành nghề
chưa được chú trọng hoặc chưa phù hợp với xu thế phát triển, chưa có những ràng
buộc về mặt lợi ích để người lao động phát huy hết khả năng của mình, đặc biệt là tình
trạng tham nhũng, lãng phí... rất khó kiểm soát đang là những nhân tố làm khu vực
kinh tế Nhà nước hoạt động kém hiệu quả.
Bên cạnh những khó khăn chủ quan xất phát từ nội bộ nền kinh tế, thì các tác
động tiêu cực do hội nhập kinh tế thế giới mang lại như cuộc khủng hoảng tài chính
tiền tệ khu vực gần đây đã ảnh hưởng xấu đến nền kinh tế nước ta. Điều này cho thấy
tính cấp bách phải khẩn trương nâng cao tính hiệu quả và sức cạnh tranh của nền kinh
tế để đảm bảo cho sự phát triển đất nước một cách ổn định vững chắc không những
cho các năm trước mắt mà cho cả tương lai lâu dài.
Nhận thức được tầm quan trọng của việc này Nghị quyết Hội nghị Trung ương 4
(khoá VIII) của Đảng đã dành một phần quan trọng cho mục tiêu tiếp tục đổi mới
mạnh mẽ các doanh nghiệp Nhà nước , phấn đâú đưa chúng thực sự trở thành lực
lượng chủ đạo dẫn dắt các doanh nghiệp thuộc các thành phần kinh tế khác cùng phát
triển, làm nòng cốt để thực hiện thành công tiến trình CNH, HĐH đất nước và hội
nhập kinh tế thế giới có hiệu quả. Tiếp theo, Chính phủ đã có chỉ thị số 20/TTg ngày
21/4/1998, trong đó đã đề ra chương trình, kế hoạch cụ thể triển khai thực hiện và
quyết tâm thông qua đợt sắp xếp này để hình thành một cơ cấu doanh nghiệp hợp lý
mạnh mẽ được quản lý tốt. CPH là một trong 4 nội dung quan trọng của quá trình đổi
mới sắp xếp (bao gồm: Đổi mới cơ chế quản lý DNNN; tổ chức lại, củng cố và hoàn
thiện Tổng công ty Nhà nước; CPH DNNN và áp dụng các hình thức giao, bán, khoán,
cho thuê những DNNN có quy mô nhỏ).
1.3.2. Cổ phần hóa là gì?
Qua CPH hình thức sở hữu tại doanh nghiệp đã chuyển từ sở hữu nhà nước duy
nhất sang sở hữu hỗn hợp, và chính từ đâydẫn đến những thay đổi quan trọng về hình
thức tổ chức, quản lý cũng như phương hướng hoạt động của công ty. DNNN sau khi
cổ phần hóa sẽ trở thành Công ty Cổ phần và hoạt động theo Luật Công ty.
Việc đa dạng hoá các hình thức sở hữu cho phép thực hiện triệt để những nguyên
tắc quản lý kinh tế, nâng cao quyền tự chủ tài chính và khả năng tự quản lý trong sản
xuất kinh doanh, nâng cao tinh thần trách nhiệm cũng như óc sáng tạo của người lao
động và người lãnh đạo.
1.3.3. Mục tiêu của cổ phần hóa
Với mục tiêu nhất quán của CPH một bộ phận DNNN là huy động vốn của toàn
xã hội để đổi mới công nghệ, tạo thêm việc làm, tạo điều kiện cho người lao động thực
sự làm chủ doanh nghiệp, tạo động lực bên trong thay đổi phương thức quản lý nhằm
nâng cao hiệu quả và sức cạnh tranh của doanh nghiệp, đồng thời làm tăng tài sản và
thay đổi cơ cấu doanh nghiệp, thì CPH đang được coi là yêu cầu cấp bách của cải cách
DNNN cần tiến hành liên tục, có hiệu quả.
1.4. Kinh nghiệm cổ phần hóa ở một số nước.
Tuy nhiên qua kinh nghiệm một số nước ta thấy rằng CPH là quá trình vô cùng
khó khăn, phức tạp không thể thực hiện ào ạt thiếu thận trọng. Từ đầu thập kỷ 90 đã
diễn ra một quá trình chuyển đổi mạnh mẽ nền kinh tế từ kế hoạch hoá tập trung sang
kinh tế thị trường ở Đông âu, Liên Xô (cũ) và một số nước Châu á, mà song song với
nó là quá trình cải cách các doanh nghiệp, trong đó có CPH. Nhìn chung các nước này
đều tiến hành theo một trong hai mô hìnhlà: mô hình liệu pháp sốc (chủ yếu ở Nga) và
mô hình chuyển đổi dần dần (chủ yếu ở Trung Quốc).
Theo mô hình liệu pháp sốc các nước đều nhanh chóng tư nhân hoá mạnh mẽ các
DNNN. Họ cho rằng việc tư nhân hoá mạnh mẽ các DNNN sẽ rthúc đẩy đầu tư trên
toàn xã hội, các doanh nghiệp sau khi tư nhân hoá sẽ hoạt động với hiệu quả và chất
lượng tốt hơn. Nhưng kết quả ở một số nước chuyển đổi theo mô hình này lại trái
ngược với sự mong đợi của các nhà cải cách cũng như hy vọng của chính người dân
các nước này. Có thể rút ra một số đánh giá chủ yếu sau: do tư nhân hoá quá nhanh các
DNNN đã dẫn đến hậu quả không lường trước là sản xuất công nghiệp nhanh chóng bị
đình đốn, giảm sút và rối loạn; các sản phẩm công nghiệp chủ yếu phục vụ nhân dân
trở nên hết sức khan hiếm, lạm phát, thất nghiệp tăng lên, đời sống đa số người lao
động lâm vào cảnh khó khăn; do không ổn định cả về kinh tế , chính trị và xã hội nên
đầu tư trên toàn xã hội không tăng mà lại giảm đi. Như vậy, hy vọng vào sự xút hiện
các doanh nghiệp tư nhân hoạt động có hiệu quả để bù đắp sự thiếu hụt này đã không
diễn ra trong phút chốc mà đòi hỏi phải có thời gian và quá trình tích luỹ kinh nghiệm.
Ngược lại ở một số nước Châu á tiêu biểu là Trung Quốc, quá trình này được tiến
hành từ từ, từng bước, giảm dần sự can thiệp và hỗ trợ từ Nhà nước để cho các doanh
nghiệp này có thời gian và điều kiện về vốn, kinh nghiệm, thị trường để đứng vững.
Đồng thời tiến hành kết hợp với các chính sách xã hội là một trong số các yếu tố tạo
nên thành coong ở các nước này.
Do đặc điểm, điều kiện của các nước là khác nhau, tiến hành CPH tại các thời
điểm không giống nhau nên kết quả thu được cũng có sự khác biệt khá lớn. Vì vậy,
mỗi nước phải tự mình xây dựng cho mình một con đường riêng, rập khuôn theo mô
hình các nước đi trước là sai lầm. Việt nam phát triển theo định hướng XHCN nên
CPH ở nước ta cũng mang những nét riêng. Con đường chúng ta đi hoàn toàn mới mẻ
do đó thành công hay thất bại ở các nước khác không thể là bài học tốt nhất cho ta.
Nói như vậy không có nghĩa là bỏ qua kinh nghiệm của các nước đi trước mà nên xem
xét ở mức độ tham khảo. Nhìn chung vấn đề nổi cộm hầu hết các nước tiến hành CPH
đều gặp phải đó là:
- Quan điểm về sở hữu
- Hệ thống Pháp luật
- Các công việc có tính chất chuyên môn của CPH
- Công tác hướng dẫn, chỉ đạo thực hiện CPH
Vì thế , dù CPH một số DNNN là rất cần thiết nhưng không thể nóng vội, lại
càng không thể áp đặt những ý muốn chủ quan mà phải kiên trì, từng bước và tạo ra
các tiền đề cần thiết để tiến trình CPH diễn ra thông suốt. Sự nghiệp CPH các DNNN
phải tính đến hàng chục năm chứ không thể làm song trong mấy tháng, mấy năm.
Phần 2: Doanh nghiệp Nhà nước ở Việt nam
và thực trạng Cổ phần hoá
2.1. Tiến trình cổ phần hóa doanh nghiệp Nhà nước ở Việt Nam.
Sớm nhận thức được tầm quan trọng cũng như sự nan giải trong tiến trình thực
hiện, chủ trươngCPH một bộ phận DNNN đã được Đảng và Chính phủ đặt ra từ đầu
những năm 1990 và chính thức triển khai từ giữa năm 1992 với những văn bản:
- Nghị quyết Hội nghị lần thứ 2 của Ban chấp hành Trung ương Đảng khóa VII
(tháng 11/1991)đã ghi: “chuyển một số doanh nghiệp quốc doanh có điều kiện thành
công ty cổ phần và thành lập một số công ty quốc doanh cổ phần mới, phải làm thí
điểm chỉ đạo chặt chẽ, rút kinh nghiệm chu đáo trước khi mở rộng trong phạm vi thích
hợp”.
- Nghị quyết Hội nghị Đại biểu toàn quốc giữa nhiệm kỳ khoá 7 (tháng1/1994)
chỉ rõ CPH nhằm thu hút thêm vốn cho doanh nghiệp.
- Nghị quyết Bộ chính trị về tiếp tục đổi mới để phát huy vai trò chỉ đạo của
DNNN (số 10 NQ/TW) đã chỉ rõ: tuỳ tính chất loại hình doanh nghiệp mà tiến hành
bán một tỷ lệ cổ phần cho cán bộ công nhân viên.... và bán cổ phần cho tổ chức và cá
nhân ngoài doanh nghiệp”.
- Thông báo số 63 TB/TWngày 4/4/1991 của Bộ chính trị khẳng định tiếp tục
triển khai tích cực và vững chắc cổ phần hoá doanh nghiệp nhà nước trong thời gian
tới.
- Nghị quyết kỳ họp thứ 10 Quốc hội Khoá VIII ngày 26/12/1991 về nhiệm vụ
phát triển kinh tế xã hội 5 năm 1991- 1995 đã ghi: “Thí điểm về việc cổ phần hoá một
số cơ sở kinh tế quốc doanh để rút kinh nghiệm và có thêm nguồn vốn phát triển”.
Thực hiện Nghị quyết của Đảng và Quốc hội, Chính phủ đã ban hành các văn
bản:
- Quyết định số 202/CT ngày 8/6/1992 của Chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng (nay là
Thủ tướng chính phủ) về tiếp tục thí điểm chuyển một số DNNN thành công ty cổ
phần.
- Quyết định số 203/CT ngày 8/6/1992 chọn 7 DNNN do Chính phủ chỉ đạo thí
điểm và giao nhiệm vụ cho mỗi bộ, UBND tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương
chọn từ 1 đến 2 doanh nghiệp thí điểm chuyển thành công ty cổ phần.
- Chỉ thị số 84/TTg ngày 4/3/1993 của Thủ tướng Chính phủ về việc xúc tiến
thực hiện thí điểm CPH doanh nghiệp nhà nước và các giải pháp đa dạng hoá hình
thức sở hữu đối với các DNNN.
- Nghị định số 28/CPngày 7/5/1996 của Chính phủ về chuyển một số DNNN
thành công ty cổ phần.
- Nghị định số 25/CP ngày 26/3/1997 của Chính phủ về sửa đổi một số điều của
Nghị định số 28/CP ngày 7/5/1996.
- Chỉ thị số 658/TTg ngày 20/8/1997 của Thủ tướng Chính phủ về thúc đẩy triển
khai vững chắc CPH doanh nghiệp nhà nước.
Thực hiện Quyết định số 202/CT, các bộ ngành đã hướng dẫn các DNNN đăng
ký thực hiện thí điểm chuyển sang công ty cổ phần. Trên cơ sở số lượng DNNN đã
đăng ký, Chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng (nay là Thủ tướng Chính phủ) đã ra Quyết định
số 203/CT ngày 8/6/1992 chọn 7 DNNN do Chính phủ chỉ đạo thí điểm chuyển thành
công ty cổ phần;
1. Nhà máy Xà phòng Việt nam (Bộ Công nghiệp).
2. Nhà máy Diêm Thống Nhất (Bộ Công nghiệp).
3. Xí nghiệp nguyên vật liệu chế biến thức ăn gia súc Hà nội (Bộ nông nghiệp).
4. Xí nghiệp chế biến gỗ lạng Long Bình (Bộ Nông nghiệp).
5. Công ty vật tư tổng hợp Hải Hưng (Bộ Thương mại).
6. Xí nghiệp Dệt da may Legamex (TP HCM).
7. Xí nghiệp sản xuất bao bì (TP HN).
Sau một htời gian làm thử, 7 DNNN được Chính phủ chọn thí điểm đều xin rút,
hoặc không đủ điều kiện để tiến hành CPH như Legamex, Nhà máy Xà phòng Việt
nam v.v...
Hơn 30 doanh nghiệp đã ký với Bộ Tài chính để thí điểm thực hiện CPH và 3
DNNN xin chuyển thành Công ty trách nhiệm hữu hạn theo chỉ thị số 84/TTg. Sau 4
năm thực hiện Quyết định 202/CT có 5 doanh nghiệp chuyển sang công ty cổ phần;
1. Công ty Cổ phần Đại lý liên hiệp vận chuyển (thuộc Bộ Giao thông).
2. Công ty Cổ phần Cơ điện lạnh (TP HCM).
3. Công ty cổ phần Giầy Hiệp An ( Bộ Công nghiệp).
4. Công ty Cổ phần Chế biến hàng xuất khẩu Long An (tỉnh Long An).
5. Công ty Chế biến thức ăn gia súc (Bộ Nông nghiệp).
Trong đó, doanh nghiệp đi tiên phong trong chủ trương CPH là Công ty Cổ phần
Đại lý liên hiệp vận chuyển (thuộc Tổng Công ty Hàng hải), tiếp sau là Công ty Cổ
phần Cơ điện lạnh TP HCM. Hai Công ty này đã hoàn thành vịệc CPH và chính thức
hoạt động theo hình thức Công ty Cổ phần từ ngày 1/10/1993. Hai DNNN chuyển
thành Công ty Trách nhiệm hữu hạn là Công ty dịch vụ Thương mại tổng hợp quận
Hồng Bàng (Hải Phòng) và Công ty Gạch Bông Đức Tân (TP HCM).
Sau 4 năm thực hiện đã đúc rút được một số kinh nghiệm để bổ sung và sửa đổi
chế độ về CPH, ngày 7/5/1996 Chính phủ đã ra Nghị quyết số 28/CP thay cho Nghị
quyết số 202/CT với những quy định cụ thể rõ ràng hơn. Thực hiện Nghị định 28/CP
công tác CPH đã được quan tâm hơn, các ngành các cấp đã triển khai một số việc sau:
- Củng cố tổ chức, bổ sung thành viên vào Ban Chỉ đạo CPH, kiện toàn và thành
lập các Ban Chỉ đạo CPH ở địa phương.
- Một số bộ, địa phương đã tổ chức hội nghị truyền đạt chủ trương, chính sách về
CPH DNNN cho đội ngũ cán bộ chủ chốt như Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông
thôn, Bộ Thuỷ sản, Bộ Xây dựng, tỉnh Lâm Đồng, tỉnh Bình Định, tỉnh Quảng Ninh....
Tuy nhiên, còn nhiều địa phương và ngành chưa chú ý đến công tác tuyên truyền,
hướng dẫn, giải thích cho cán bộ, người lao động trong doanh nghiệp hiểu chủ trương
chính sách của Đảng và Nhà nước. Đây là i trong những nguyên nhân gây chậm chễ
trong quá trình triển khai thực hiện CPH doanh nghiệp.
Đến đầu năm 1998 có 36 tỉnh, thành phố, bộ, ngành và các Tổng Công ty 91 đã
đăng ký hơn 200 doanh nghiệp thực hiện CPH chiếm 3% số DNNN.
Từ khi có Nghị định số 28/CP, đã thực hiện CPH được 13 doanh nghiệp, số
doanh nghiệp đang tiến hành ở các bước xác định giá trị doanh nghiệp, kiểm toán là 30
doanh nghiệp. Đầu năm 1998 có khoảng18 doanh nghiệp thực hiện CPH chuyển sang
hoạt động theo Luật Công ty. Trong số 18 doanh nghiệp có 1 doanh nghiệp Nhà nước
không nắm giữ cổ phần là Công ty Đầu tư sản xuất và Thương mại Hà nội (Xí nghiệp
Mộc). Còn lại 17 công ty cổ phần, Nhà nước nắm ít nhất 18%, cao nhất là 51% cổ
phần Công ty; Cổ đông do người lao động trong công ty chiếm từ 18 - 50%; cổ phần
còn lại là do cổ đông ngoài xã hội nắm giữ. Hầu hết các công ty này sau khi chuyển
sang Công ty Cổ phần đều kinh doang phát triển, có tiến bộ về mọi mặt, Nhà nước và
doanh nghiệp đều có lợi.
Sau một thời gian thí điểm và rút kinh nghiệm, tại Thông báo số 63/TB-TU ngày
4/4/1997, Bộ Chính trị đã tổng kết và cho ý kiến chỉ đạo tiếp tục triển khai vững chắc
CPH doanh nghiệp nhà nước. Ngày 29/6/1998 Chính phủ đã ban hành Nghị định số
44/1998/NĐ-CP về “Chuyển doanh nghiệp nhà nước thành Công ty Cổ phần, kèm
theo phụ lục danh mục các loại doanh nghiệp nhà nước để lựa chọn cổ phần hoá”.
Theo phụ lục này chỉ có một số doanh nghiệp đặc biệt Nhà nước chưa CPH và một số
doanh nghiệp quan trọng Nhà nước cần nắm cổ phần chi phối, còn lại cơ bản các
doanh nghiệp nhà nước khác đều chuyển thành Công ty Cổ phần.
Nhiều nhà nghiên cứu cho rằng Nghị định số 44/CPlần này có những điểm mới,
thông thoáng, với những quy định cụ thể, chặt chẽ sát với thực tế cuộc sống, giải quyể
những băn khoăn thắc mắc thường vấp phải của nhiều doanh nghiệp khi tiến hành
CPH. Chẳng hạn như:
- Về đối tượng huy động vốn cổ phần không chỉ bó khung trong công nhân v
iên chức mà theo hướng mở rộng “huy động vốn toàn xã hội”.
- Về nguyên tắc xác định giá trị doanh nghiệp và giá trị thực tế của tài sản
doanh nghiệp trước khi tiến hành CPH. Để thực hiện Nghị định 44/CP Bộ Tài chính đã
có Thông tư 104/1998/TT-BTC hướng dẫ cách tính toán cụ thể giá trị thực tế của tài
sản doanh nghiệp và xác định lợi thế của doanh nghiệp qua tỷ suất lợi nhuận tính trên
vốn kinh doanh bình quân 3 năm trước khi CPH (chỉ tính tối đa 30% vào giá trị thực tế
của doanh nghiệp).
- Về chính sách ưu đãi đối với người lao động khi DNNN chuyển sang Công ty
Cổ phần được xác định tương đối cụ thể và thỏa đáng: mỗi năm làm việc người lao
động được mua tối đa 10 cổ phần (trị giá 100.000đ/cổ phần) với mức ưu đãi giảm giá
30% (tổng giá trị ưu đãi cho tập thể ngươgi lao động không vượt qúa 20 % tổng giá trị
vốn nhà nước tại doanh nghiệp. Riêng đối với doanh nghiệp nhà nước có vốn tích luỹ
trên 40% giá trị doanh nghiệp thì tổng giá trị ưu đãi cho tập thể người lao động không
vượt quá 30%). Đối với lao động nghèo trong doanh nghiệp được mua cổ phần ưu đãi
giảm giá 30% và trả dần trong 10 năm không phải chịu lãi.... (số cổ phần dành cho
người lao động nghèo mua trả dần không được vượt quá 20% tổng số cổ phần Nhà
nước bán theo giá ưu đãi).
Có thể nói việc giải quyết quyền lợi của người lao động trong DNNN được CPH
theo quy định của Nghị định 44/CP là tương đối hợp lý, hợp tình có tác dụng thu hút
người lao động tham gia tích cực vào CPH doanh nghiệp nhà nước.
2.2. Những thành tựu đạt được.
Tính đến giữa quí III năm 2000, cả nước ta đã có 451 doanh nghiệp nhà nước
được CPH, một con số còn ít so với mục tiêu đặt ra. Theo dự kiến của Chính phủ thì
cuối năm 2000 sẽ có khoảng 1.000 DNNN chuyển sang hình thức Công ty Cổ phần.
Kết quả nghiên cứu, tổng kết thực tiễn ở một số doanh nghiệp điển hình trước và sau
khi CPH đã chứng tỏ rằng CPH là một chủ trương đúng. Mục tiêu của chủ trương này
là huy động thêm vốn, đổi mới phương thức quản lý để tăng hiệu quả kinh tế, tạo động
lực cho sự phát triển, qua đó cơ cấu lại khu vực kinh tế nhà nước, xác định quyền làm
chủ thật sự của người lao động trong doanh nghiệp. Đánh giá về thành công của chủ
trương này ta hãy xem xét những mục tiêu đạt được:
- Về huy động vốn: theo tính toán của các nhà kinh tế, trong dân hiện còn một
nguồn vốn nhàn rỗi khoảng 8 tỷ $.Cổ phần hóa chính là biện pháp có hiệu quả để huy
động nguồn vốn này cho phát triển kinh tế nếu doanh nghiệp hoạt động sản xuất có
hiệu quả. Đây không chỉ là nhiệm vụ trước mắt mà còn là một chiến lược lâu dài.
Thống kê 451 DNNN cổ phần hoá có giá trị phần lớn vốn nhà nước là 1.649 tỷ đồng
qua CPH đã thu thêm được 1.432 tỷ đồng của các cá nhân, pháp nhân thuộc mọi thành
phần kinh tế khác nhau đầu tư vào. Đồng thời thông qua việc bán cổ phiếu, Nhà nước
đã thu lại 814 tỷ đồng để đầu tư vào các DNNN khác và dùng vào việc giải quyết
chính sách cho người lao động trong DNNN thực hiện CPH. Về số tuyệt đối thì đây
chưa phải là lớn, nhưng về mặt tỷ lệ thì rất đáng kích lệ.
Phần vốn nhà nước tại các doanh nghiệp khi CPH được xác định lại, nhìn chung
đều tăng lên từ 10-15% so với giá trị ghi trên sổ sách. Như vậy, khi thực hiện CPH,
vốn của nhà nước tại các doanh nghiệp CPH không mất đi mà được tăng lên, hơn nữa
còn thu hút thêm được một nguồn vốn nhàn rỗi trong dân.
Tuy nhiên, số lượng 451 DNNN cổ phần hóa mới chỉ chiếm 7% tổng số DNNN
hiện có. Số vốn nhà nước tại các doanh nghiệp CPH so với tổng số vốn nhà nước tại
các DNNN hiện nay chỉ chiếm gần 1%. Điều này cho thấy số lượng doanh nghiệp và
số vốn nhà nước CPH còn chiếm tỷ trọng rất nhỏ, chưa có tác động đáng kể đến việc
cơ cấu lại vốn của khu vực DNNN.
Ngày 20/7/2000, một trung tâm giao dịch chứng khoán đầu tiên đã được đưa vào
hoạt động tại 45-47 Bến Chương Dương-Quận I -TP HCM. Thông qua thị trường chứng
khoán, đã có 4 Công ty niêm yết cổ phiếu đều có thể huy động thêm vốn ở trong và ngoài
nước thông qua việc phát hành cổ phiếu của mình. Vai trò của thị trường chứng khoán là
rất to lớn trong việc huy động vốn dùng trong sản xuất kinh doanh cần được phát triển,
nhưng thực tế cho thấy thị trường này ở nước ta từ khi thành lập đến nay luôn ở trong tình
trạng cung không đủ cầu. Có quá ít các công ty giao bán cổ phiếu của mình, lý do có thể
là hoạt động này còn quá mới mẻ ở nước ta hoặc các công ty sợ rằng bọn đầu cơ cổ phiếu
có thể làm ảnh hưởng đến hoạt động sản xuất kinh doanh của mình nên họ không dám
mạo hiểm. Điều này đã làm cho hoạt động của thị trường chứng khoán trở nên kém sôi
động, không hấp dẫn các nhà đầu tư. Chính vì thế mà vai trò của thị trường chứng khoán
cũng bị lu mờ. Một số giải pháp cũng đã được đưa ra, trong đó có xem xét việc Chính phủ
bán cổ phiếu của mình hay không. Nhưng đây là một vấn đề nhạy cảm nên cần được cân
nhắc kỹ lưỡng và tiếp tục nghiên cứu tìm kiếm phương thức tối ưu.
- Về đổi mới phương thức quản lý kinh tế và hiệu quả sản xuất kinh
doanh:Trong cơ cấu tổ chức của công ty cổ phần do có Hội đồng Quản trị và cao hơn
là Đại hội Cổ đông nên hoạt động tài chính của doanh nghiệp thường xuyên được giám
sát. Lợi ích của doanh nghiệp được gắn chặt với lợi ích của cổ đông nên người lao
động trong doanh nghiệp là những chủ nhân thực sự. Cũng thông qua Đại hội Cổ đông
và Hội đồng Quản trị trí tuệ tập thể đã được phát huy, nhờ đó mà phương thức quản lý
kinh tế không ngừng được đổi mới cho phù hợp với tình hình biến động của nền kinh
tế xã hội.
Theo thống kê của Ban đổi mới quản lý Trung ương, các doanh nghiệp sau CPH đều
làm ăn có hiệu quả. Doanh thu, lợi nhuận, nộp ngân sách, tích luỹ vốn đều tăng.
- Về doanh thu: bình quân các doanh nghiệp đều tăng gấp 2 lần so với trước khi
CPH. Điển hình là Công ty Cổ phần Cơ điện lạnh đã phát triển vượt bậc trong năm
1999 doanh thu đạt 478 tỷ đồng, gấp gần 4 lần so với trước khi CPH là 46 tỷ đồng.
Công ty Cổ phần Bông Bạch Tuyết năm 1999 đạt doanh số 86 tỷ đồng, gấp 1.5 lần so
với trước khi CPH là 55 tỷ đồng.
- Về lợi tức cổ phần: bình quân đạt từ 1-2%/tháng. Trong điều kiện nền kinh tế
nước ta đang phải chịu sức ép lớn từ cuộc khủng hoảng khu vực thì mức độ lợi tức cổ
phần như vậy là cao và được các cổ đông chấp nhận.
- Về vốn: tăng gần 2.5 lần so với trước CPH, nổi bật nhất là Công ty Chế biến
hàng xuất khẩu Long An, tổng số vốn tăng 5 lần.
- Về nộp ngân sách: tăng bình quân 2 lần so với trước khi CPH. Điển hình là
Công ty Cơ điện lạnh TP HCM tăng gần 3 lần.
Một số Công ty Cổ phần khác, do những khó khăn về thị trường nên doanh số,
lợi nhuận, nộp ngân sách chưa tăng nhưng sau khi CPH nền nếp, kỷ cương trong quản
lý đã được thiết lập lại. Chẳng hạn như Công ty Cổ phần Thiết bị thương mại (Bộ
Thương mại) khi mới hoạt động gặp phải bất lợi do thị trường khó khăn làm giá thành
sản phẩm tăng không bán được nhiều ra thị trường, Công ty đã điều chỉnh những khâu
bất hợp lý và do đó đã đạt được những thành công: giảm giá thành, doanh số , tiền
lương, các chỉ tiêu nộp ngân sách bảo đảm, lợi tức cổ phần đạt 16%/năm.
- Về việc làm và thu nhập cho người lao động. Đây là vấn đề khiến người lao
động vô cùng băn khoăn, lo lắng khi chuyển sang Công ty Cổ phần. Họ không lo lắng
sao được khi chưa biết rõ ngày mai mình sẽ sống ra sao, có được tiếp tục làm việc hay
không, thu nhập có giảm không, quyền dân chủ có được bảo đảm không. Bởi họ nghĩ
rằng khi đã là doanh nghiệp cổ phần, tài sản trong doanh nghiệp không còn hoàn toàn
của Nhà nước, các ông chủ mới là người nắm trong tay đa số cổ phiếu của công ty, họ
có thể chỉ chạy theo lợi nhuận, sa thải công nhân mà không một đoàn thể nào bảo vệ
họ. Nhưng trên thực tế, hầu như không có một công ty cổ phần sa thải vô lý công
nhân, không những thế thu nhập và việc làm của họ luôn ổn định và có xu hướng tăng
lên. Do luôn luôn phải mở rộng sản xuất kinh doanh bảo đảm sự phát triển nên các
doanh nghiệp này đã tạo thêm nhiều việc làm, lao động tăng bình quân 12%, thu nhập
của người lao động tại các công ty cổ phần tăng bình quân hàng nămgần 20% (chưa kể
cổ tức). Năm 1999 thu nhập của công nhân viên Công ty Cổ phần Đại lý liên hiệp vận
chuyển đạt 4trđồng/người/tháng, gấp gần 3 lần so với trước khi CPH.
Được làm việc trong môi trường và cơ chế mới người lao động đã thực sự gắn lợi
ích của mình với lợi ích của doanh nghiệp; tự giác, tổ chức kỷ luật, chủ động, sáng tạo,
tiết kiệm... đó chính là những yếu tố góp phần nâng cao hiệu qủa sản xuất, mang lại lợi
ích thiết thực cho bản thân, công ty, Nhà nước và xã hội.
2.3. Những mặt chưa được và nguyên nhân.
Tuy nhiên theo đánh giá chung thì việc triển khai thực hiện còn chậm và không
đồng đều giữa các ngành, các địa phương, các Tổng Công ty Nhà nước; kết quả dạt
được mặc dù có tính thuyết phục cao nhưng chưa tạo thành sứ bật lôi kéo phong trào
CPH đi lên. Tình hình trên có thể do nhiều nguyên nhân gây ra song một số nguyên
nhân chủ yếu thể hiện trên các vấn đề sau:
- Cổ phần hoá DNNN là công việc mới mẻ, phức tạp, vì vậy việc nghiên cứu các
cơ chế chính sách CPH còn chậm chạp. Các văn bản ban hành thiếu đồng bộ, quy trình
triển khai phức tạp, còn nhiều mặt chưa hợp lý. Như các văn bản pháp quy về thực
hiện chủ trương khống chế tỷ lệ mua cổ phần của các cán bộ quản lý và cá nhân trong
lần mua đầu tiên đã làm giảm nhiệt tình và niềm tin của người lao động; thủ tục pháp
lý về nhà xưởng, đất đai, xác định giá trị doanh nghiệp còn rườm rà, mất nhiều thời
gian, đặc biệt là đối với các doanh nghiệp thuộc các Bộ, Tổng Công ty 91. Đồng thời,
trong thời gian dài chậm quy định phạm vi DNNN được CPH, chưa đề ra mục tiêu
CPH hàng năm để phấn đấu thực hiện.
- Chưa có môi trường thật sự bình đẳng giữa các thành phần kinh tế. Một số nơi coi
công ty cổ phần là doanh nghiệp ngoài quốc doanh nên không được ưu ái như DNNN.
Mặt khác, do Luật Công ty trước đây và Luật Doanh nghiệp Nhà nước đều chưa quy định
rõ vai trò quản lý Nhà nước đối với doanh nghiệp đa sở hữu có vốn nhà nước góp, nên
mỗi nơi vận dụng theo nhận thức riêng, khônh thống nhất.
- Về nhận thức: Do CPH đụng chạm đến lợi ích, bao gồm cả lợi ích cục bộ của
ngành, đơn vị và cả lợi ích cá nhân, thêm nữa là thói quen trì trệ thích yên ổn, ngại
thay đổi nên không ít Tổng Công ty ngần ngại chỉ đạo triển khai CPH vì e rằng khi
một công ty thành viên được CPH tính độc lập sẽ cao hơn, ít lệ thuộc vào Tổng Công
ty hơn. Cũng có những đơn vị có đề án tổng thể sắp xếp lại DNNN trong phạm vi quản
lý nhưng lại không có chương trình kế hoạch cụ thể, việc triển khai mang tính chất đối
phó, hình thức.
Ngay cả Ban Chỉ đạo CPH ở Trung ương và địa phương do phải kiêm nhiệm
nhiều việc nên chưa tập trung vào công tác chỉ đạo dẫn đến công việc bị chậm trễ, kéo
dài.
Ban Chỉ đạo CPH Trung ương không đủ thẩm quyền quyết định trực tiếp các đề án,
kế hoạch CPH DNNN, chỉ có nhiệm vụ hướng dẫn, theo dõi, đôn đốc và giám sát các Bộ,
ngành, địa phương thực hiện CPH nên tính hiệu quả của CPH chưa cao.
Hơn nữa việc tuyên truyền quán triệt tư tưởng chỉ đạo về CPH trong nội bộ các
cấp có thẩm quyền, tới cán bộ công nhân viên trong doanh nghiệp được CPH, tới
người dân còn bị xem nhẹ, đặc biệt là ở các khâu trung gian như sở, ban ngành, Tổng
Công ty. Chưa có một chế tài cụ thể đối với việc chấp hành chủ trương CPH, thậm chí
có nơi không triển khai cũng không sao. Do đó chưa tạo được sự quan tâm và hưởng
ứng tích cực của toàn xã hội đối với chủ trương CPH.
Ngoài các lý do trên còn một nguyên nhân khác , đó là căn bệnh nằm ngay trong
nội tại các doanh nghiệp CPH. Trước hết là tình trạng tài chính nhập nhèm, nợ đọng
dây dưa, nhiều năm không quyết toán được. Giá trị doanh nghiệp cũng là một vấn đề.
Hầu hết ở các doanh nghiệp, giá trị được phán ánh trên sổ sách khác xa với giá trị thực
của doanh nghiệp. Không ít người đã khai thác triệt để sự không rõ ràng của hệ thống
tài chính doanh nghiệp để mưa lợi cho bản thân. Chính vì vậy mà không phải ai cũng
sẵn sàng chữa trị căn bệnh này.
2.4. Quan điểm và giải pháp để xúc tiến cổ phần hóa.
Để khắc phục những hạn chế và nguyên nhân gây ảnh hưởng chậm tới quá trình
CPH, Chính phủ đã nhấn mạnh công tác CPH và chuyển đổi hình thức sở hữu DNNN
nói chung phải được đặt ở vị trí trung tâm trong lộ trình đổi mới và sắp xếp lại DNNN.
Chính phủ đã có những nhắc nhở, phê bình kịp thời trong việc triển khai thực hiện
CPH.
Tiếp theo Quyết định số 51/2000/QĐ-TTg, ngày 7/7/2000, Chính phủ đã ban
hành Quyết định số 80/2000/QĐ-TTg về giao chỉ tiêu CPH và đa dạng hoá hình thức
sở hữu doanh nghiệp năm 2000. Theo Quyết định, này năm 2000 sẽ có 692 DNNN
được chuyển hình thức sở hữu. Trong 3 năm từ năm 2000 - 2002 dự kiến sẽ CPH, đa
dạng hoá sở hữu 1.673 DNNN chiếm 73,7% trong tổng số 2.280 DNNN thuộc diện
phải sắp xếp lại trong thời gian này. Số lao động hiện đang làm việc trong các doanh
nghiệp dự kiến CPH trong 3 năm 2000 - 2002 là 311.977 người, bằng 72.7% tổng số
lao động trong các doanh nghiệp thuộc diện phải sặp xếp thời kỳ này và chỉ bằng 1.9%
tổng số lao động đang làm việc tại 5.280 DNNN hiện nay. Về qui mô, các doanh
nghịep thuộc diện sắp xếp nói chung cũng như thực hiện CPH, giao, bán, khoán, cho
thuê nói riêng đa phần là doanh nghiệp qui mô vừa và nhỏ. Số doanh nghiệp nhà nước
có vốn dưới 10 tỷ đồng chiếm 75% và thuộc những ngành Nhà nước không cần nắm
giữ.
Qua đây, Đảng và Nhà nước đã khẳng định quan điểm CPH theo định hướng xã
hội là: CPH là sự kết hợp giữa kinh tế nhà nước và kinh tế tư nhân chứ không phải là
tư nhân hoá hoàn toàn, hơn nữa Nhà nước vẫn duy trì hình thức quốc doanh đối với
một số doanh nghiệp đặc biệt có vai trò quan trọng. Để đảm bảo mục tiêu CPH như
mục tiêu đã định, trong thời gian tới chúng ta cần làm tốt một số việc sau đây:
- Do trong CPH cũng có tư nhân hoá nên việc bán cổ phần cho các cá nhân là tất
nhiên, do đó cần qui định tỷ lệ cổ phần bán cho người nước ngoài cho phù hợp để thu
hút tối đa nguồn lực cho phát triển kinh tế.
- Các cấp các ngành, các doanh nghiệp nhà nước cần quán triệt sâu sắc và có nhận
thức đầy đủ, đúng đắn về chủ trương, chính sách, các giải pháp đổi mới và phát triển
DNNN với tiến trình cụ thể cho từng năm của Chính phủ, từ đó triển khai thực hiện với
phương trâm tích cực, vững chắc, tạo ra sự chuyển biến rõ rệt.
- Tuyên truyền rộng rãi trong nhân dân, trước hết là trong các DNNN về các chủ
trương CPH với những sửa đổi bổ sung về chế độ khuyến khích tạo sự quan tâm của
toàn xã hội với chủ trương quan trọng.
- Giải quyết tốt vấn đề lao động, việc làm cho người lao động, tích cực giải quyết các khoản
nợ của doanh nghiệp, tạo tiền đề cho việc thực hiện thành công chương trình CPH.
- Nghiên cứu, sửa đổi, bổ sung, hoàn thiện, ban hành mới các Nghị định về CPH
để phù hợp với yêu cầu và những vấn đề đặt ra trong CPH: từ đối tượng, chính sách
đối với doanh nghiệp và người lao động, đồng thời cần xem xét mối quan hệ giữa giai
cấp công nhân với nông dân, đảm bảo sự công bằng xã hội, có chính sách hỗ trợ những
người có thu nhập thấp, giảm bớt chênh lệch giữa người có thu nhập cao và người có
thu nhập thấp trong doanh nghiệp.
- Chính phủ giao nhiệm vụ và phân cấp mạnh cho các bộ, ngành Trung ương và
UBND tỉnh, thành phố xử lý các vấn đề cụ thể nẩy sinh, giải quyết nhanh các yêu cầu
không cần phải chờ đợi kéo dài.
Các ngành, các địa phương cần tiến hành phân loại sắp xếp DNNN do mình
quyết định thành lập, phân loại thành:
+ Trước mắt là một số ít các doanh nghiệp nhà nước cần giữ 100% vốn Nhà nước
hoặc có cổ phần chi phối mà các thành phần kinh tế khác không muốn hoặc không có
khả năng đầu tư vốn.
+ Các doanh nghiệp nhà nước có vốn dưới 1 tỷ đồng làm ăn thua lỗ triền miêm
thì cho thuê, sát nhập, bán, giao cho công nhân sử dụng hoặc phá sản.
+ Các doanh nghiệp còn lại không phụ thuộc qui mô, ngành nghề đều thuộc diện
CPH với bước đi thích hợp.
- Các Bộ, ngành, tỉnh, thành phố chưa thành lập Ban Chỉ đạo CPH cần khẩn
trương thành lập ngay như các văn bản hướn dẫn của Trung ương. Riêng một số Bộ và
các thành phố lớn có thành lập Ban Chỉ đạo CPH hoạt động theo chế độ chuyên trách
để giúp UBND thành phố và Bộ giải quyết các công việc về CPH.
- Hoàn thiện hệ thống Luật doanh nghiệp và các Luật khác có liên quan. Cần
quán triệt các tư tưởng mới của Luật doanh nghiệp đến các cơ quan chức năng. Bởi vì
các DNNN sau khi được chuyển đổi sẽ được điều chỉnh theo luật này, thế nhưng
không ít các cơ quan chức năng vẫn còn sử dụng những qui định cũ đã lỗi thời để gây
khó khăn cho các hoạt động của doanh nghiệp.
- Tiếp tục đẩy nhanh quá trình CNH,HĐH, nâng cao chất lượng đào tạo đội ngũ cán
bộ khoa học kỹ thuật, cán bộ quản lý, trình độ dân trí làm cơ sở cho CPH đi lên.
Trên đây là một số việc cần thiết để chúng ta đẩy mạnh hơn nữa hiệu quả của
CPH góp phần xây dựng một nền kinh tế phát triển, đứng vững trong quá trình hội
nhập kinh tế thế giới, tránh xa nguy cơ tụt hậu, đảm bảo mục tiêu phát triển nhanh, bền
vững.
kết luận
Cổ phần hoá doanh nghiệp nhà nước là một quá trình vô cùng khó khăn phức tạp
vì nó đụng chạm đến nhiều vấn đề nhạy cảm, hơn nữa lại không có con đường chung
nào cho tất cả các nước tiến hành CPH doanh nghiệp nhà nước. Những thành công và
những bài học kinh nghiệm quý giá mà chúng ta thu được đã khẳng định CPh là một
chủ trương đúng đắn của Đảng và Nhà nước.
Qua 8 năm kể từ ngày thí điểm CPH, đã có gần 500 DNNN chuyển thành Công
ty cổ phần. Cùng với việc thiết lập được một hệ thống quản lý mới chúng ta đã có
thêm những doanh nghiệp có khả năng cạnh tranh cao sẵn sàng tham gia vào quá trình
hội nhập của đất nước. Niềm tin của dân vỡi Đảng được củng cố một bước thể hiện ở
chỗ: chúng ta đã huy động được nguồn vốn khá lớn trong dân dùng để đầu tư phát
triển sản xuất, giảm gánh nặng ngân sách cho Nhà nước khi mà liên tục phải bù lỗ cho
các doanh nghiệp làm ăn kém hiệu quả. Cơ chế mới được hình thành cũng là lúc ta dần
xoá bỏ được những thói quen trong cơ chế cũ, tạo ra con người mới năng động, sáng
tạo hứa hẹn một tương lai tươi sáng của đất nước sau này.
Tuy nhiên, không chỉ có những kết quả tốt đẹp mà cả những thất bại, vướng mắc
chúng ta gặp phải cũng không ít. Nhưng tin chắc rằng cùng với quyết tâm của Đảng,
Chính phủ và sự ủng hộ của toàn dân thì Chương trình Cổ phần hoá nhất định sẽ thành
công, hệ thống doanh nghiệp nhà nước sẽ khẳng định được vai trò và vị trí của mình
trong nền kinh tế thị trường nhiều thành phần phát triển theo định hướng Xã hội Chủ
nghĩa.
tài liệu tham khảo
1. Trần Công Bẩy:
Tiến trình và triển vọng Cổ phần hóa doanh nghiệp Nhà nước ở Việt Nam, Tc Phát
triển kinh tế, 3/1998.
2. Phan Thế Hải:
Cổ phần hóa doanh nghiệp Nhà nước - tám năm nhìn lại, Tc CS,
số 22, 11/2000.
3. Trương Công Hùng:
Cải cách doanh nghiệp Nhà nước, Tc Nghiên cứu kinh tế, số 257, 10/1999.
4. Vũ Xuân Kiều:
Cổ phần hóa một bộ phận doanh nghiệp Nhà nước, Tc CS, số 13, 7/1999.
5. Ngô Xuân Lộc:
Cổ phần hóa, một yêu cầu bức thiết của cải cách doanh nghiệp Nhà nước, Tc CS,
số 17, 1998.
6. Nguyễn Minh Thông:
Về vấn đề cải cách doanh nghiệp Nhà nước, Tc CS, số 18, 1999.
7. Nguyễn Ngọc Quang:
Cổ phần hóa doanh nghiệp Nhà nước - Cơ sở lý luận và kinh nghiệp thực tiễn,
NXB KHXH, 1996.
8. Tào Hữu Phùng:
Cổ phần hóa - Nhiệm vụ quan trọng và bức bách, Tc CS, số 13, 1998.
9. Văn kiện Đại hội Đại biểu toàn quốc lần VII, VIII.
10. Cổ phần hóa doanh nghiệp Nhà nước (các văn bản hiện hành),
NXB CTQG, H, 1998.
Mục lục
Lời nói đầu 1
Nội dung 4
Phần 1: Một số vấn đề lý luận về Cổ phần hoá doanh nghiệp nhà nước ........ 4
1.1. Sự ra đời và phát triển của Công ty Cổ phần trong
Chủ nghĩa tư bản .................................................................................................. 4
1.2. Vai trò của Công ty Cổ phần trong sự phát triển
của kinh tế thị trường. .......................................................................................... 7
1.3. Cổ phần hoá doanh nghiệp Nhà nước ở Việt nam -
Sự lựa chọn tất yếu................................................................................................ 9
1.3.1. Tại sao phải chuyển doanh nghiệp nhà nước thành Công ty cổ phần? ... 9
1.3.2. Cổ phần hóa là gì? ..................................................................................... 12
1.3.3. Mục tiêu của cổ phần hóa ......................................................................... 12
1.4. Kinh nghiệm cổ phần hóa ở một số nước. ........................................................ 12
Phần 2: Doanh nghiệp Nhà nước ở Việt nam
và thực trạng Cổ phần hoá ................................................................. 15
2.1. Tiến trình cổ phần hóa doanh nghiệp Nhà nước ở Việt Nam. ............................. 15
2.2. Những thành tựu đạt được. ............................................................................... 19
2.3. Những mặt chưa được và nguyên nhân. ...................................................... 22
2.4. Quan điểm và giải pháp để xúc tiến cổ phần hóa. ........................................... 24
kết luận 27
tài liệu tham khảo .................................................................................................... 29
Các file đính kèm theo tài liệu này:
- LUẬN VĂN- Thực trạng cũng như những mặt được và chưa được của chương trình CPH ở nước ta trong thời gian vừa qua.pdf