Luận văn Tác động của dòng vốn và những giải pháp kiểm soát dòng vốn tại Việt Nam trong quá trình hội nhập

1 MUÏC LUÏC LÔØI MÔÛ ÑAÀU ....................................................................................................................01 CHÖÔNG I: DOØNG VOÁN VAØ KINH NGHIEÄM KIEÅM SOAÙT VOÁN ÔÛ MOÄT SOÁ NÖÔÙC ÑANG PHAÙT TRIEÅN ...................................................................03 1.1. Toång quan veà doøng voán quoác teá ................................................................................03 1.1.1. Khaùi nieäm ...............................................................................................................03 1.1.2. Caùc nhaân toá aûnh höôûng ñeán söï di chuyeån cuûa doøng voán quoác teá ...........................04 1.2. Taùc ñoäng cuûa doøng voán quoác teá ................................................................................05 1.2.1. Nhöõng aûnh höôûng cuûa doøng voán quoác teá ñeán neàn kinh teá......................................05 1.2.2. Kieåm soaùt voán coù phaûi laø vieäc laøm caàn thieát hay khoâng........................................07 1.3. Xu höôùng chung cuûa doøng voán nhöõng naêm gaàn ñaây...............................................08 1.4. Kinh nghieäm kieåm soaùt doøng voán taïi moät soá quoác gia ñang phaùt trieån ...............12 1.4.1.Xu höôùng doøng voán vaø nhöõng nguyeân nhaân hình thaønh neân xu höôùng naøy taïi moät soá quoác gia ñang phaùt trieån......................................................................................12 1.4.1.1.Haøn Quoác ......................................................................................................13 1.4.1.2.Thaùi Lan, Malaysia vaø Indonesia ..................................................................14 1.4.2. Kinh nghieäm kieåm soaùt doøng voán taïi Haøn Quoác, Thaùi Lan, Malaysia ..................16 1.4.2.1. Kinh nghieäm kieåm soaùt doøng voán cuûa Haøn Quoác..........................................16 1.4.2.2. Kinh nghieäm kieåm soaùt doøng voán cuûa Thaùi Lan............................................19 1.4.2.3. Kinh nghieäm kieåm soaùt doøng voán cuûa Malaysia ...........................................22 CHÖÔNG II: VAÁN ÑEÀ THÖÏC HIEÄN KIEÅM SOAÙT VOÁN TAÏI VIEÄT NAM TRONG NHÖÕNG NAÊM QUA................................................................27 2.1. Khaùi quaùt veà neàn kinh teá Vieät Nam .........................................................................27 2.1.1. Toång theå böùc tranh kinh teá Vieät Nam naêm 2003....................................................27 2.1.2. Hoaït ñoäng ngoaïi thöông..........................................................................................29 2 2.1.3. Hoaït ñoäng cuûa heä thoáng ngaân haøng Vieät Nam.......................................................32 2.2. Nhöõng neùt ñaëc thuø cuûa doøng voán taïi Vieät Nam ......................................................33 2.2.1. Xu höôùng vaø thaønh phaàn doøng voán vaøo..................................................................33 2.2.1.1. Doøng voán ñaàu tö tröïc tieáp nöôùc ngoaøi – FDI ...............................................33 2.2.1.2. Doøng voán ñaàu tö giaùn tieáp – FPI..................................................................35 2.2.1.3. Doøng voán vay vaø vieän trôï cuûa Chính phuû .....................................................38 2.2.1.4. Doøng voán vay cuûa caùc doanh nghieäp Vieät Nam ............................................39 2.2.1.5. Doøng ngoaïi hoái chuyeån veà töø caùc khoaûn thu nhaäp caù nhaân ôû nöôùc ngoaøi ....40 2.2.2. Xu höôùng vaø thaønh phaàn doøng voán ra.....................................................................41 2.2.2.1. Doøng voán ñaàu tö tröïc tieáp ra nöôùc ngoaøi......................................................41 2.2.2.2. Tình hình vay vaø cho vay nöôùc ngoaøi............................................................41 2.3. Thöïc traïng vaán ñeà kieåm soaùt doøng voán taïi Vieät Nam trong nhöõng naêm gaàn ñaây-------------------------------------------------------------------------------------------------- 42 2.3.1. Taùc ñoäng cuûa chính saùch tyû giaù ..............................................................................42 2.3.2. Taùc ñoäng cuûa chính saùch tieàn teä .............................................................................44 2.3.2.1.Veà ñieàu haønh laõi suaát.....................................................................................44 2.3.2.2.Veà quaûn lyù ngoaïi hoái .....................................................................................46 2.3.3. Taùc ñoäng cuûa chính saùch taøi khoaù ..........................................................................50 2.3.4. Nhöõng thaønh quaû vaø toàn taïi cuûa caùc chính saùch taøi chính tieàn teä trong giai ñoaïn hoäi nhaäp ..................................................................................................................52 CHÖÔNG III: KIEÅM SOAÙT DOØNG VOÁN ÑEÅ GOÙP PHAÀN OÅN ÑÒNH VAØ PHAÙT TRIEÅN NEÀN KINH TEÁ VIEÄT NAM TRONG QUAÙ TRÌNH HOÄI NHAÄP.......................................................................................................55 3.1. Nhöõng thaùch thöùc ñoái vôùi xu höôùng cuûa doøng voán trong giai ñoaïn hoäi nhaäp ......55 3.1.1. Nhöõng döï ñoaùn lieân quan ñeán söï luaân chuyeån cuûa doøng voán ...............................55 3.1.2. Ruûi ro lieân quan ñeán keát caáu doøng voán ..................................................................58 3 3.2. Nhöõng quan ñieåm chuû ñaïo khi thöïc hieän kieåm soaùt voán taïi Vieät Nam ................60 3.3. Kieåm soaùt ñeå doøng voán trôû thaønh taùc nhaân taïo neân söï taêng tröôûng vaø phaùt trieån oån ñònh cuûa neàn kinh teá Vieät Nam trong giai ñoaïn hoäi nhaäp ---------------- 68 3.3.1. Thöïc hieän caùc giaûi phaùp taùc ñoäng leân doøng voán vaøo..............................................68 3.3.1.1.Caùc giaûi phaùp tröïc tieáp kieåm soaùt doøng voán vaøo ...........................................68 3.3.1.2.Caùc giaûi phaùp giaùn tieáp kieåm soaùt doøng voán vaøo ..........................................69 3.3.2. Thöïc hieän caùc giaûi phaùp taùc ñoäng leân doøng voán ra ................................................71 3.3.2.1.Caùc giaûi phaùp tröïc tieáp kieåm soaùt doøng voán ra .............................................71 3.3.2.2.Caùc giaûi phaùp giaùn tieáp kieåm soaùt doøng voán ra.............................................72 3.3.3. Caùc giaûi phaùp höôùng ñeán moâi tröôøng ñaàu tö ..........................................................73 3.4. Moät soá giaûi phaùp veà chính saùch an toaøn taøi chính nhaèm giaûm thieåu nguy cô ñaûo ngöôïc doøng voán ..................................................................................................74 3.4.1 Chính saùch an toaøn taøi chính....................................................................................74 3.4.2 Noäi dung cuûa chính saùch an toaøn taøi chính trong quaù trình hoäi nhaäp ......................74 3.4.3 Chính saùch an toaøn taøi chính ñoái vôùi caùc ñònh cheá taøi chính Vieät Nam trong quaù trình töï do hoùa taøi khoaûn voán -------------------------------------------------------------------- 76 KEÁT LUAÄN--------------------------------------------------------------------------------------------- 78 DANH MUÏC TAØI LIEÄU THAM KHAÛO PHUÏ LUÏC 4 LÔØI MÔÛ ÑAÀU Qua gaàn 20 naêm thöïc hieän ñoåi môùi, chuùng ta ñaõ gaët haùi ñöôïc nhieàu thaønh töïu to lôùn vaø raát quan troïng: Kinh teá phaùt trieån nhanh; toång saûn phaåm quoác daân trong nöôùc taêng gaáp ñoâi trong 10 naêm; neàn kinh teá töø choã thieáu löông thöïc, haøng tieâu duøng… nay ñaõ coù dö vaø xuaát khaåu, töø cô cheá taäp trung quan lieâu bao caáp ñaõ chuyeån sang cô cheá thò tröôøng theo ñònh höôùng xaõ hoäi chuû nghóa, töø choã chuû yeáu coù hai thaønh phaàn kinh teá ñaõ chuyeån sang neàn kinh teá nhieàu thaønh phaàn… Tuy nhieân, chuùng ta cuõng coù theå nhaän ra nhöõng khieám khuyeát trong suoát quaù trình ñoåi môùi nhö: nhòp ñoä taêng tröôûng chaäm daàn cuøng vôùi söï suït giaûm caùc nguoàn voán ñaàu tö töø nöôùc ngoaøi; caùc nguy cô tuït haäu veà kinh teá, teä quan lieâu tham nhuõng, caùc vaán ñeà xaõ hoäi vaãn coøn toàn taïi vaø dieãn bieán phöùc taïp. Ñaëc bieät, thaùch thöùc lôùn nhaát coù tính chaát cô baûn laâu daøi maø chuùng ta phaûi ñöông ñaàu vaãn laø tình traïng thaáp keùm cuûa neàn kinh teá, khoaûng caùch veà trình ñoä phaùt trieån cuûa nöôùc ta so vôùi nhieàu nöôùc treân theá giôùi laø raát lôùn, trong khi chuùng ta ñang ôû trong giai ñoaïn caïnh tranh quoác teá ngaøy caøng quyeát lieät. Nhaän thöùc ñöôïc vaán ñeà naøy, töø Ñaïi hoäi Ñaûng toaøn quoác laàn thöù VIII, Ñaûng ta ñaõ ñeà ra chieán löôïc phaùt trieån kinh teá 10 naêm (2001 – 2010), trong ñoù nhaán maïnh muïc tieâu chuyeån dòch nhanh cô caáu kinh teá, lao ñoäng theo höôùng coâng nghieäp hoaù, hieän ñaïi hoaù. Ñeå thöïc hieän caùc muïc tieâu naøy, chuùng ta phaûi huy ñoäng toái ña caùc nguoàn löïc caû trong nöôùc vaø ngoaøi nöôùc, trong ñoù nguoàn voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi chieám moät vò trí quan troïng. Thöïc teá trong thôøi gian qua nhòp taêng ñaàu tö nöôùc ngoaøi vaøo Vieät Nam ñang chöõng laïi, soá döï aùn môùi ñaêng kyù nhöng khoâng thöïc hieän phaùt sinh cao, nhieàu döï aùn khaùc ñang hoaït ñoäng thieáu hieäu quaû, theâm vaøo ñoù böôùc ñaàu thöïc hieän hoäi nhaäp taøi chính ñaõ khieán cho nhöõng nhaø quaûn lyù coù nhöõng luùng tuùng nhaát ñònh khi ñoái dieän vôùi söï dòch chuyeån cuûa caùc doøng voán. Chính vì vaäy, vaán ñeà thu huùt vaø quaûn lyù caùc doøng voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi trong giai ñoaïn hoäi nhaäp vaø caïnh tranh gay gaét nhö hieän nay ñang laø moät trong nhöõng vaán ñeà ñöôïc söï quan taâm saâu saéc cuûa nhaø nöôùc. Vì lyù do naøy toâi thöïc hieän ñeà taøi “Taùc ñoäng cuûa doøng voán vaø nhöõng giaûi phaùp kieåm soaùt doøng voán taïi Vieät Nam trong quaù trình hoäi nhaäp” Quyeát ñònh thöïc hieän ñeà taøi naøy, ngöôøi vieát chæ mong muoán ñöôïc giôùi thieäu moät soá giaûi phaùp thu huùt doøng voán vaøo taïi caùc quoác gia ñang phaùt trieån ñieån hình, laø laùng 5 gieàng gaàn guõi vôùi Vieät Nam, ñoàng thôøi phaân tích moät soá kinh nghieäm quaûn lyù doøng voán taïi caùc quoác gia naøy so saùnh vôùi nhöõng bieän phaùp ñang ñöôïc thöïc hieän ôû Vieät Nam. Treân côû sôû ñoù, ñeà taøi cuõng ñeà xuaát theâm nhöõng giaûi phaùp nhaèm taêng cöôøng hieäu quaû kieåm soaùt doøng voán taïi Vieät Nam nhaèm ñaùp öùng yeâu caàu hoäi nhaäp. Ñeà taøi söû duïng caùc phöông phaùp phaân tích soá lieäu thöïc teá, phöông phaùp so saùnh töông quan, phöông phaùp duy vaät bieän chöùng laøm caùc phöông phaùp thöïc hieän chuû yeáu. Noäi dung cuûa ñeà taøi bao goàm ba chöông nhö sau: Chöông I: Doøng voán vaø kinh nghieäm kieåm soaùt voán ôû moät soá nöôùc ñang phaùt trieån. Chöông II: Vaán ñeà thöïc hieän kieåm soaùt voán taïi Vieät Nam trong nhöõng naêm qua. Chöông III: Kieåm soaùt doøng voán ñeå goùp phaàn oån ñònh vaø phaùt trieån neàn kinh teá Vieät Nam trong quaù trình hoäi nhaäp. 6 CHÖÔNG I: DOØNG VOÁN VAØ KINH NGHIEÄM KIEÅM SOAÙT VOÁN ÔÛ MOÄT SOÁ NÖÔÙC ÑANG PHAÙT TRIEÅN 1.1. TOÅNG QUAN VEÀ DOØNG VOÁN QUOÁC TEÁ 1.1.1. Khaùi nieäm Doøng löu chuyeån voán laø caùc giao dòch quoác teá mua baùn taøi saûn thöïc (thieát bò saûn xuaát, baát ñoäng saûn…) vaø taøi saûn taøi chính (coå phieáu, traùi phieáu, caùc khoaûn cho vay vaø caùc traùi quyeàn ñoái vôùi tieàn göûi ngaân haøng…). Ngoaøi ra, coøn coù caùc loaïi giao dòch taøi khoaûn voán khaùc nhö: tín duïng taøi chính – thöông maïi, giao dòch treân caùc taøi khoaûn ngaân haøng, caùc nguoàn voán vieän trôï chính thöùc vaø khoâng chính thöùc… Caùc doøng löu chuyeån voán naøy ñöôïc ghi nhaän trong taøi khoaûn voán cuûa caùn caân thanh toaùn. Moät quoác gia coù thaâm huït taøi khoaûn voán coøn ñöôïc cho laø coù doøng voán ra khi noù tích luõy caùc traùi quyeàn thuaàn treân phaàn coøn laïi cuûa theá giôùi, ñaây laø moät hình thöùc tieát kieäm quoác gia. Ngöôïc laïi, moät quoác gia coù thaëng dö taøi khoaûn voán hoaëc doøng voán vaøo neáu phaàn coøn laïi cuûa theá giôùi tích luõy traùi quyeàn thuaàn treân noù. Giao dòch taøi khoaûn voán thöôøng ñöôïc phaân loaïi thaønh ñaàu tö theo danh muïc, hay coøn goïi laø ñaàu tö giaùn tieáp (FPI) vaø ñaàu tö tröïc tieáp (FDI). Söï ña daïng hoùa vaø giao thoa giöõa hai nguoàn taøi trôï naøy caøng lôùn thì möùc ñoä hoäi nhaäp taøi chính caøng cao. - Ñaàu tö tröïc tieáp (FDI): laø doøng voán ñaàu tö vaøo quoác gia nhaèm muïc ñích sôû höõu vaø naém giöõ quyeàn kieåm soaùt caùc hoaït ñoäng kinh teá noäi ñòa. FDI chuû yeáu lieân quan ñeán caùc giao dòch treân taøi saûn thöïc. - Ñaàu tö giaùn tieáp (FPI): laø doøng voán coå phaàn ñaàu tö giaùn tieáp, bao goàm doøng voán vay nöôùc ngoaøi cuûa chính phuû hoaëc caùc doanh nghieäp trong nöôùc vaø doøng voán ñaàu tö coå phaàn ñöôïc taïo thaønh töø hoaït ñoäng cuûa caùc quyõ ñaàu tö quoác teá vaøo caùc taøi saûn taøi chính noäi ñòa. Nhö vaäy, FPI goàm phaàn lôùn laø caùc giao dòch treân caùc loaïi chöùng khoaùn nhö coå phieáu, traùi phieáu, khoaûn vay ngaân haøng, chöùng khoaùn phaùi sinh vaø caùc hình thöùc khaùc nhau cuûa tín duïng (thöông maïi, taøi chính, baûo ñaûm). 7 Tuy nhieân, vieäc phaân loaïi naøy coøn tuøy thuoäc vaøo töøng quoác gia. Neáu nhö Thaùi Lan phaân loaïi doøng voán thaønh khoaûn vay daøi haïn, FDI, FPI vaø loaïi ñaàu tö nöôùc ngoaøi khaùc (OFI – laø toång doøng voán vay ngaén haïn cuûa ngaân haøng thöông maïi vaø taøi khoaûn tieàn göûi cuûa nhöõng ngöôøi khoâng cö truù baèng bath), thì Malaysia laïi phaân loaïi doøng voán thaønh voán vay daøi haïn, FDI vaø OFI (bao goàm caû doøng voán ñaàu tö giaùn tieáp vaø nhöõng khoaûn nôï ngaén haïn beân ngoaøi cuûa ngaân haøng thöông maïi).… 1.1.2. Caùc nhaân toá aûnh höôûng ñeán söï di chuyeån cuûa doøng voán quoác teá Coù nhieàu nhaân toá aûnh höôûng ñeán söï luaân chuyeån cuûa doøng voán quoác teá, vaø vì theá aûnh höôûng ñeán caùn caân taøi khoaûn voán. Khi maäu dòch tieán trieån, chính phuû caùc nöôùc coù thaåm quyeàn ñoái vôùi doøng tieàn löu chuyeån vaøo nöôùc ñoù. Chaúng haïn nhö chính phuû moät nöôùc coù theå aán ñònh moät loaïi thueá ñaëc bieät ñaùnh treân thu nhaäp tích luõy cuûa caùc nhaø ñaàu tö noäi ñòa ñaõ ñaàu tö ôû caùc thò tröôøng nöôùc ngoaøi. Moät loaïi thueá nhö vaäy coù theå ngaên chaën daân chuùng chuyeån voán ra nöôùc ngoaøi, vaø nhôø ñoù coù theå laøm taêng taøi khoaûn voán noäi ñòa. Tuy nhieân caùc nöôùc khaùc bò aûnh höôûng cuûa thueá naøy coù theå traû ñuõa baèng caùch aùp duïng moät loaïi thueá töông töï cho daân chuùng nöôùc hoï. Keát quaû laø söï suùt giaûm ñaàu tö nöôùc ngoaøi cuûa caùc nhaø ñaàu tö ña quoác gia. Söï luaân chuyeån voán cuõng chòu aûnh höôûng bôûi caùc bieän phaùp kieåm soaùt voán cuûa caùc nöôùc. Vieäc aùp duïng caùc bieän phaùp naøy nhaèm ñoái phoù vôùi moät söï yeáu keùm veà caáu truùc trong vò theá caùn caân thanh toaùn cuûa quoác gia. Ngay caû nhöõng nöôùc nhö Uùc, Ñan Maïch, Phaùp, Na Uy coù luùc cuõng ñaõ aùp duïng bieän phaùp haïn cheá chuyeån noäi teä ra nöôùc ngoaøi, duø caùc naêm gaàn ñaây ñaõ trôû neân thoaùng hôn. Caùc nhaø trung gian taøi chính ñang mong chôø moät ngaøy caùc haïn cheá ñöôïc nôùi loûng ñeå hoï coù theå caïnh tranh maõnh lieät hôn treân cô sôû toaøn caàu. Keát caáu daân soá cuõng aûnh höôûng ñeán söï luaân chuyeån caùc doøng voán. Trong thaäp nieân 1980, daân soá Myõ raát treû vaø nhìn chung nhöõng ngöôøi treû caàn nhieàu voán hôn laø cung caáp cho thò tröôøng cô baûn. Söï thieáu huït ñöôïc trang traûi bôûi ñaàu tö khoâng phaûi cuûa Myõ trong caùc thò tröôøng voán Myõ. Thôøi gian troâi qua, tuoåi trung bình cuûa daân soá thaønh nieân Myõ taêng leân, söï thaâm huït voán giaûm vaø do ñoù nguoàn taøi trôï töø caùc nhaø ñaàu tö khoâng phaûi cuûa Myõ cuõng giaûm. Caùc bieán ñoäng tyû giaù hoái ñoaùi döï baùo ñöôïc do caùc nhaø ñaàu tö ñaàu tö vaøo chöùng khoaùn cuõng coù theå aûnh höôûng ñeán taøi khoaûn voán. Neáu noäi teä cuûa moät nöôùc ñöôïc döï kieán maïnh, caùc nhaø ñaàu tö nöôùc ngoaøi coù theå saün saøng ñaàu tö vaøo chöùng khoaùn cuûa nöôùc ñoù ñeå höôûng lôïi töø caùc bieán ñoäng tieàn teä. Ngöôïc laïi, caùn caân taøi khoaûn voán cuûa 8 moät nöôùc döï kieán seõ giaûm neáu ñoàng noäi teä cuûa nöôùc ñoù döï kieán suy yeáu, khi caùc yeáu toá khaùc khoâng ñoåi. Khi muoán ñaùnh giaù tính bieán ñoäng cuûa taøi khoaûn voán ta phaûi xem xeùt ñoàng thôøi taát caû caùc yeáu toá. Moät quoác gia coù theå coù söï suït giaûm trong taøi khoaûn voán ngay caû khi coù laõi suaát haáp daãn, neáu ñoàng ngoaïi teä cuûa quoác gia naøy döï kieán seõ giaûm giaù. Ngoaøi ra caùc nhaân toá thuoäc veà luaät leä, chính saùch ñieàu haønh cuûa chính phuû caùc nöôùc cuõng coù taùc ñoäng nhaát ñònh ñeán caùc doøng voán quoác teá. Trong phaïm vi ñeà taøi naøy, chuùng ta chæ quan taâm ñeán aûnh höôûng cuûa kieåm soaùt voán ñeán caùc doøng voán quoác teá. 1.2. TAÙC ÑOÄNG CUÛA DOØNG VOÁN QUOÁC TEÁ 1.2.1. Nhöõng aûnh höôûng cuûa doøng voán quoác teá ñeán neàn kinh teá. Söï luaân chuyeån voán giöõa caùc quoác gia roõ raøng mang ñeán nhieàu lôïi ích. Ñoái vôùi caùc nöôùc ñang phaùt trieån, caùc doøng voán di chuyeån töï do coù vai troø quan troïng ñeán noãi chuùng ñöôïc coi laø ñoäng löïc cuûa söï taêng tröôûng kinh teá. Voán töø beân ngoaøi seõ boå sung vaøo söï thieáu huït nguoàn taøi chính noäi ñòa cho yeâu caàu coâng nghieäp hoùa, hieän ñaïi hoùa vaø phaùt trieån kinh teá maø khoâng caàn phaûi gia taêng tyû leä tieát kieäm. Caùc nhaø ñaàu tö quoác teá seõ giuùp phaùt trieån thò tröôøng vaø hoaøn thieän caùc chính saùch taøi chính quoác gia. Hoï cung caáp caùc loaïi hình dòch vuï môùi vaø caùc kyõ thuaät ñaàu tö tieân tieán, giuùp caùc toå chöùc taøi chính noäi ñòa hoïc taäp kinh nghieäm phaùt trieån, vaø giuùp caùc nöôùc naøy hoaøn thieän caùc cô cheá quaûn lyù giaùm saùt cuûa mình. Löu chuyeån voán cho pheùp caùc quoác gia traùnh ñöôïc nhöõng söï suït giaûm tieâu duøng vaø ñaàu tö trong thôøi kyø khoù khaên, giuùp cho neàn kinh teá coù ñieàu kieän phuïc hoài vì nhu caàu vaø ñaàu tö vaãn baûo ñaûm, ñoàng thôøi cung caáp taøi chính cho caùc quoác gia ñeå caûi tieán coâng ngheä, naâng cao naêng löïc saûn xuaát vaø söùc caïnh tranh cuûa neàn kinh teá noäi ñòa. Treân phöông dieän toaøn caàu, caùc doøng löu chuyeån voán giuùp phaân boá coù hieäu quaû vaø söû duïng toát nhaát caùc nguoàn tieát kieäm theá giôùi. Khoâng coù caùc doøng voán quoác teá, thì khoâng theå coù söï caân baèng suaát sinh lôïi töø ñaàu tö giöõa caùc nöôùc, daãn ñeán söï phaân boå sai caùc nguoàn löïc: nhöõng döï aùn ñaàu tö coù khaû naêng sinh lôøi cao ôû moät soá nöôùc coù theå khoâng ñöôïc thöïc hieän vì thieáu voán, trong khi nhöõng döï aùn coù sinh lôïi thaáp hôn ôû nhöõng nôi khaùc laïi ñöôïc caáp voán. Luaân chuyeån voán töï do laøm cho laõi suaát toaøn caàu trôû thaønh chi phí söû duïng voán vaø suaát sinh lôïi töø tieát kieäm töông xöùng, chöù khoâng phaûi laõi suaát quoác gia. Tieát kieäm vaø ñaàu tö seõ caân xöùng trong phaïm vi toaøn caàu hôn laø trong phaïm vi quoác gia. Nhö vaäy, trong tình huoáng lyù töôûng, ñaàu tö seõ ñöôïc taùi phaân boå höôùng tôùi 9 nhöõng döï aùn sinh lôøi nhaát treân cô sôû ñaõ ñieàu chænh ruûi ro. Caùc doøng chaûy voán coøn taïo ra cô hoäi cho caùc giao dòch tieâu duøng töông lai, ña daïng hoùa danh muïc ñaàu tö quoác teá vaø toái thieåu ruûi ro… Tuy nhieân thöïc teá khoâng phaûi luùc naøo cuõng ñôn giaûn nhö nhöõng gì caùc hoïc thuyeát kinh teá chæ ra. Tröôùc heát, söï di chuyeån voán töï do khoâng phaûi luùc naøo cuõng mang laïi söï phaân phoái toái öu caùc nguoàn löïc, do caùc nhaø ñaàu tö khoâng theå ñöa ra caùc quyeát ñònh ñaàu tö hoaøn toaøn chính xaùc trong tình traïng thoâng tin khoâng ñaày ñuû vaø thieáu caân xöùng. Tình traïng naøy cuõng khieán cho hoï khoâng ñaùnh giaù ñöôïc heát caùc ruûi ro lieân quan ñeán caùc hoaït ñoäng cuûa mình vaø do vaäy, hoï coù xu höôùng baét chöôùc theo nhöõng gì maø caùc nhaø ñaàu tö khaùc laøm. Hieän töôïng naøy ñöôïc moâ taû laø “haønh vi cö xöû theo ñaùm ñoâng”. Thöù hai laø söï phaùt trieån nhaûy voït trong lónh vöïc taøi chính ñaõ khieán caùc nhaø ñaàu tö coù theå ñaàu tö vaøo baát kyø moät thò tröôøng nöôùc ngoaøi xa xoâi naøo hoaëc ruùt voán ra khoûi thò tröôøng ñoù moät caùch deã daøng (ñieàu naøy ñaëc bieät ñuùng vôùi caùc tröôøng hôïp voán ngaén haïn). Keát quaû laø caùc doøng voán coù theå deã daøng ñoåi chieàu moät caùch baát ngôø vôùi quy moâ lôùn vöôït ra ngoaøi taàm kieåm soaùt (hieän töôïng ñaûo ngöôïc doøng voán), daãn ñeán thöïc traïng laø: khi caùc doøng voán ñoå vaøo moät quoác gia moät caùch quaù möùc, noù coù xu höôùng gaây ra tình traïng quaù noùng cho neàn kinh teá, laøm cho caùc hoaït ñoäng ñaàu tö trôû neân keùm hieäu quaû, ñi keøm laø tình traïng “bong boùng” trong giaù taøi saûn vaø laïm phaùt taêng cao, beân caïnh ñoù nguoàn cung ngoaïi teä doài daøo khieán cho tyû giaù deã coù xu höôùng bò ñaùnh giaù cao so vôùi giaù trò thöïc cuûa noù. Ngöôïc laïi, khi xaûy ra tình traïng ruùt voán, doøng luõ voán chaûy ra naøy coù theå laøm tieâu tan caû neàn kinh teá cuûa moät quoác gia. Ñieàu ñaùng noùi ôû ñaây laø söï di chuyeån cuûa caùc doøng voán naøy nhieàu khi khoâng ñöôïc ñöa vaøo thöïc traïng nhöõng nhaân toá neàn taûng cuûa neàn kinh teá quoác gia ñoù, keát quaû laø ngay caû quoác gia coù moät cô sôû kinh teá vöõng chaéc cuõng khoù coù theå traùnh khoûi söï taán coâng cuûa caùc doøng voán. Ñaây chính laø caùc cuoäc khuûng hoaûng mang ñaëc ñieåm cuûa theá kyû 21, moät cuoäc khuûng hoaûng caùn caân voán, ñoái laäp vôùi cuoäc khuûng hoaûng caùn caân vaõng lai truyeàn thoáng cuûa theá kyû 20. Cuoái cuøng, vieäc tieáp caän quaù deã daøng vôùi caùc nguoàn taøi trôï quoác teá coù theå daãn ñeán gaùnh naëng nôï quaù möùc, gaây taùc ñoäng xaáu ñeán söï thònh vöôïng cuûa quoác gia, ñaëc bieät laø trong tröôøng hôïp nôï cuûa nhaø nöôùc vaø caùc khoaûn nôï ñöôïc vay ngaén haïn. Nôï nhaø nöôùc laïi laø phaàn traùch nhieäm cuûa toaøn theå ñaát nöôùc, khoâng phuï thuoäc vaøo thaønh coâng hay thaát baïi cuûa moät hoaït ñoäng rieâng leû naøo ñöôïc taøi trôï baèng khoaûn tieàn ñi vay, do ñoù khuynh höôùng söû duïng khoâng coù hieäu quaû nguoàn voán naøy laø tröôøng hôïp thöôøng gaëp, ñaëc bieät ôû caùc nöôùc ñang phaùt trieån. Trong khi ñoù, caùc nhaø cho vay laïi thöôøng thích 10 cung caáp tín duïng cho caùc chính phuû, bôûi vì moät quan ñieåm ñôn giaûn laø nôï cuûa nhöõng nöôùc coù chuû quyeàn thì dó nhieân seõ ñöôïc hoaøn traû. Nhö vaäy, vieäc vay nôï thì deã daøng, trong khi hieäu quaû ñaàu tö ñeå baûo ñaûm traû nôï thì laïi thaáp, daãn ñeán tình traïng nôï choàng nôï, vaø cuoái cuøng laø maát khaû naêng chi traû. Tuy nhieân, khoâng vì theá maø caùc quoác gia ngaên caûn söï di chuyeån cuûa caùc doøng voán qua bieân giôùi, bôûi xeùt cho cuøng, voán ñaàu tö vaãn laø moät thaønh phaàn toái quan troïng cho söï phaùt trieån. Vaán ñeà ñaët ra laø moät giaûi phaùp nhaèm toái ña hoùa caùc lôïi ích maø voán mang laïi, trong khi toái thieåu hoùa ñöôïc caùc ruûi ro cuûa chuùng. Ñoái vôùi nhöõng quoác gia coù neàn taøi chính tieàn teä yeáu keùm, heä thoáng caùc qui ñònh coøn moûng manh, thì kieåm soaùt voán laø moät bieän phaùp höõu hieäu ñeå baûo veä thò tröôøng tieàn teä noäi ñòa. 1.2.2. Kieåm soaùt voán coù phaûi laø vieäc laøm caàn thieát hay khoâng Kieåm soaùt voán laø baát kyø chính saùch naøo nhaèm giôùi haïn, kieåm soaùt hay ñònh höôùng laïi caùc giao dòch taøi khoaûn voán ra hoaëc vaøo moät quoác gia, noù mang raát nhieàu hình thöùc vaø ñöôïc aùp duïng cho nhieàu muïc ñích khaùc nhau phuï thuoäc vaøo boái caûnh kinh teá vaø muïc tieâu cuûa chính saùch taøi chính – tieàn teä quoác gia. Thöïc teá cho thaáy, ôû nhöõng nöôùc ñang phaùt trieån neáu thaû loûng doøng voán vaøo seõ phaûi ñoái maët vôùi aùp löïc ñaàu cô gaây aûnh höôûng xaáu ñeán heä thoáng taøi chính tieàn teä, ngöôïc laïi neáu haïn cheá haún thì seõ boû qua cô hoäi taän duïng voán quoác teá ñeå phaùt trieån kinh teá. Kieåm soaùt voán laø bieän phaùp höõu hieäu, vöøa cho pheùp voán vaøo, taïo cô hoäi hoaøn thieän thò tröôøng tieàn teä trong nöôùc vöøa traùnh ñöôïc nhöõng taùc ñoäng tieâu cöïc cuûa voán. Bôûi leõ kieåm soaùt voán taïo ra moät böùc töôøng baûo veä neàn kinh teá khoûi nhöõng baát oån cuûa caùc doøng voán vaø ngaên chaën hieäu quaû vieäc ñaûo ngöôïc doøng voán ñoät ngoät, voán ñöôïc coi laø nguyeân nhaân chính gaây ra nhöõng baát oån nghieâm troïng cho neàn kinh teá quoác gia. Kieåm soaùt voán coù khaû naêng ngaên chaën söï laây lan cuûa caùc baát oån taøi chính giöõa caùc quoác gia, ñoù laø do caùc raøo caûn ñöôïc thieát laäp trong caùc giao dòch voán coù theå caùch ly moät quoác gia khoûi nhöõng bieán ñoäng töø caùc quoác gia khaùc. Ñieàu naøy coù yù nghóa quan troïng khi maø xu höôùng toaøn caàu hoùa ñang phaùt trieån raát maïnh meõ. Kieåm soaùt voán cho pheùp tieáp caän thöôøng xuyeân vôùi caùc nguoàn voán quoác teá trong moät phaïm vi coù theå kieåm soaùt ñöôïc, giuùp chính phuû caùc nöôùc hoaøn thieän caùc chính saùch quaûn lyù vó moâ vaø taêng kinh nghieäm quaûn lyù. Giôùi haïn vöøa phaûi giao dòch taøi khoaûn voán coù theå laøm cho neàn kinh teá phaùt trieån hôn baèng caùch buø ñaép cho söï baát hoaøn haûo cuûa thò tröôøng taøi chính, bao goàm söï baát caân xöùng veà thoâng tin giöõa caùc nhaø ñaàu tö. Ñieàu naøy coù ñöôïc laø do vieäc aùp duïng caùc bieän phaùp kieåm soaùt treân caùc nguoàn voán quoác teá ñaõ taïo ra moät cô 11 cheá baûo hieåm maïnh meõ hôn cho söï ñaàu tö ñöôïc chaáp thuaän vaø taêng cöôøng söï coâng khai hoùa veà thoâng tin taøi chính. Trong moät cô cheá tyû giaù coá ñònh hoaëc ñöôïc quaûn lyù chaët cheõ, kieåm soaùt voán coù theå giuùp ñieàu hoøa caùc muïc tieâu maâu thuaãn nhau trong caùc chính saùch taøi chính – tieàn teä quoác gia. Ngoaøi ra, kieåm soaùt voán coøn taïo ra moät cô cheá baûo hieåm ngoaïi hoái ngaàm ñeå baûo veä söï oån ñònh taøi chính – tieàn teä cuûa moät quoác gia khi phaûi tieáp xuùc vôùi nhöõng doøng chaûy voán noùng, nhaát laø trong tröôøng hôïp doøng vaøo quaù lôùn laøm taêng nguy cô laïm phaùt hoaëc khi caùc ngaân haøng hay caùc thaønh phaàn kinh teá trong nöôùc rôi vaøo vò theá ngoaïi hoái khoâng ñöôïc baûo ñaûm do nhaän thöùc khoâng ñaày ñuû veà ruûi ro. Nhö vaäy, vôùi nhöõng öu ñieåm cuûa kieåm soaùt voán vaø tröôùc söï phaùt trieån quaù maïnh cuûa ñaàu tö quoác teá cuõng nhö caùc hoaït ñoäng ñaàu cô tieàn teä hieän nay, khi maø khoâng moät quoác gia naøo coù ñuû khaû naêng ñeå taän duïng heát caùc nguoàn voán cho söï phaùt trieån maø chaéc chaén thoaùt ñöôïc nhöõng bieán ñoäng baát lôïi cuûa noù, caùc bieän phaùp kieåm soaùt voán caàn thieát phaûi ñöôïc aùp duïng nhö laø moät cô cheá baûo hieåm cho neàn taøi chính noäi ñòa. 1.3. XU HÖÔÙNG CHUNG CUÛA DOØNG VOÁN NHÖÕNG NAÊM GAÀN ÑAÂY. Naêm 2002 doøng voán thuaàn vaøo caùc nöôùc ñang phaùt trieån tieáp tuïc suït giaûm. Ñaây laø naêm thöù hai lieân tieáp doøng voán thuaàn vaøo khu vöïc naøy giaûm xuoáng. Vieäc giaûm suùt naøy dieãn ra ñeàu ñaën keå töø naêm 1997, chuû yeáu ñoái vôùi doøng voán thuaàn cuûa tö nhaân ñaëc bieät ñoái vôùi thaønh phaàn nôï. Vaøo nhöõng naêm cao ñieåm 1995-1996, voán thuaàn töø nôï tö nhaân laø khoaûng 135 tyû USD moãi naêm, giaûm ñeàu ñaën ñeán khi chuyeån thaønh doøng voán ra thuaàn vaøo naêm 2001 vaø 2002. Tuy nhieân nhöõng dieãn bieán cuûa naêm 2003 ñaõ baùo hieäu söï phuïc hoài trôû laïi cuûa doøng voán toaøn caàu ñeán caùc nöôùc ñang phaùt trieån. Doøng voán tö nhaân ñaõ taêng leân möùc 200 tyû USD, cao nhaát töø naêm 1998. Doøng voán vaøo caùc nöôùc Chaâu Aâu vaø Trung AÙ ñang gia taêng raát maïnh, do coù 8 nöôùc ñang ôû thôøi kyø quaù ñoä gia nhaäp vaøo coäng ñoàng chaâu Aâu vaøo thaùng 5 naêm 2004 (thaønh vieân döï bò). Toång doøng voán nôï vaøo keå caû nôï chính phuû taêng ñeán 228 tyû USD (3,6% GDP cuûa caùc nöôùc ñang phaùt trieån) (hình 1.1, baûng 1.1). Quaù trình khoâi phuïc doøng voán chòu aûnh höôûng lôùn cuûa vieäc ñaåy nhanh thanh khoaûn do chính saùch kích thích tieàn teä ôû nhieàu nöôùc kinh teá phaùt trieån. Quaù trình khoâi phuïc naøy cuõng phaûn aûnh söï caûi tieán cô caáu ôû caû nhöõng nöôùc ñang phaùt trieån vaø caû caùc nöôùc treân toaøn caàu. Caùc nguyeân nhaân treân ñaõ ñöôïc trình baøy cuï theå trong taïp chí Global Development Finance naêm 2004. 12 Baûng 1.1: Doøng voán thuaàn ñeán caùc nöôùc ñang phaùt trieån töø 1997-2003 (tyû USD) Khoaûn muïc 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 Taøi khoaûn vaõng lai %so vôùi GDP Nguoàn taøi trôï: Doøng voán coå phaàn thuaàn Doøng voán FDI Doøng voán giaùn tieáp Doøng nôï thuaàn Nôï chính phuû Ngaân haøng theá giôùi IMF Khaùc Nôï tö nhaân Nôï trung vaø daøi haïn Traùi phieáu Ngaân haøng Khaùc Nôï ngaén haïn Khoaûn muïc caùn caân Thay ñoåi trong döï tröõ Khoaûn muïc ghi nhôù Vieän trôï nöôùc ngoaøi Doøng voán tö nhaân (nôï+voán coå phaàn) Doøng voán chính phuû (vieän trôï+nôï) Toång doøng voán -83,7 -1,4 193,7 171,1 22,6 105,3 13,2 9,2 3,4 0,6 92,2 84,2 38,2 43,9 2,0 8,0 -162,5 -52,8 25,3 285,8 38,4 324,3 -102,4 -1,8 182,1 175,6 6,6 57,6 34,2 8,7 14,1 11,4 23,4 87,0 39,7 52,4 -5,1 -63,6 -120,7 -16,6 26,7 205,5 60,9 266,5 -6,9 -0,1 194,4 181,7 12,6 13,8 13,7 8,8 -2,2 7,1 0,1 22,4 29,8 -5,1 -2,3 -22,3 -163,1 -38,1 28,5 194,5 42,2 236,7 56,2 1,0 174,8 162,2 12,6 -9,8 -5,9 7,9 -10,6 -3,1 -3,9 5,2 16,5 -5,8 -5,5 -9,1 -168,6 -52,6 28,7 170,9 22,8 193,7 21,0 0,4 179,4 175,0 4,4 -1,2 26,9 7,5 19,5 -0,1 -28,1 -5,3 12,2 -10,2 -7,3 -22,9 -119,0 -80,2 27,9 151,3 54,8 206,1 78,5 1,3 152,0 147,1 4,9 7,3 4,1 -0,2 14,0 -9,7 3,2 1,8 12,7 -3,9 -7,0 1,4 -65,0 -172,9 31,2 155,3 35,3 190,6 75,8 1,1 149,5 135,2 14,3 44,3 -6,3 -1,9 8,0 -12,4 50,6 18,6 33,1 -6,6 -7,9 32,0 6,3 -276,0 34,3 200,2 28,0 228,2 Baûng 1.2: Doøng voán tö nhaân thuaàn vaøo caùc nöôùc ñang phaùt trieån töø naêm 1997- 2003 (tyû USD) Khu vöïc 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 Ñoâng AÙ vaø Thaùi Bình Döông Chaâu AÂu vaø Trung AÙ Chaâu Myõ Latinh vaø Caribbean Trung Ñoâng vaø Baéc Phi Nam AÙ Chaâu Phi Sub-Saharan 85,8 52,9 114,1 7,8 8,2 17,0 7,1 64,2 98,8 16,3 5,3 13,8 27,5 47,2 95,0 4,2 3,5 17,0 24,3 51,5 78,0 -0,7 9,2 8,6 38,0 32,2 58,1 7,7 4,0 11,3 55,2 55,2 25,6 6,1 8,0 5,2 71,0 62,9 47,3 -3,8 10,4 12,4 Nguoàn: World Bank Debtor Reporting System and staff estimates - Global Development Finance 2004 13 Hình 1.1: Doøng voán tö nhaân thuaàn ñeán caùc nöôùc ñang phaùt trieån 1992-2003 Doøng voán tö nhaân Doøng voán chính thöùc 1992 1994 1996 1998 2000 Tyû Ñoâla Nguoàn: World Bank Debtor Reporting – Global Development Finance 2004 Hình 1.2: Doøng voán thuaàn ñeán caùc nöôùc ñang phaùt trieån töø lónh vöïc tö nhaân giai ñoaïn 1995-2002 Nguoàn: World Bank Debtor Reporting System and staff estimates – Global Development Finance 2004 Nhöõng daáu hieäu khoâi phuïc kinh teá toaøn caàu ngaøy caøng roõ raøng trong nhöõng naêm qua ñaõ goùp phaàn caûi thieän moâi tröôøng beân ngoaøi cuûa caùc nöôùc ñang phaùt trieån. Taêng tröôûng kinh teá theá giôùi cao töø möùc 1.8% naêm 2002 leân 2.6% naêm 2003. Döï baùo seõ leân 3.7% naêm 2004. Cheânh leäch lôïi nhuaän taêng vaø laõi suaát giaûm, ñaàu tö toaøn caàu ñang ñöôïc hoài phuïc maïnh ñaët neàn taûng cho söï phaùt trieån tieáp theo. Vieäc khoâi phuïc voán ñaàu tö naøy cuõng chöùng toû raèng vieäc nôùi loûng caùc chính saùch taøi chính vaø tieàn teä ñaõ taïo ra 14 nhöõng phaûn öùng maïnh ôû nhöõng nöôùc kinh teá phaùt trieån, ñaëc bieät laø Myõ. Ñoù laø nöôùc maø ngaân saùch dao ñoäng töø thaëng dö töông ñöông vôùi 1.6% GDP naêm 2000 ñeán thaâm huït 4,6% GDP naêm 2003. Laõi suaát thaáp cuûa caùc nöôùc phaùt trieån ñaõ hoã trôï cho vieäc thuùc ñaåy taêng tröôûng voán vaøo caùc nöôùc ñang phaùt trieån. Vieäc taêng laõi suaát daøi haïn ôû möùc ñoä vöøa phaûi gaàn ñaây ñaõ khoâng aûnh höôûng ñeán taêng tröôûng kinh teá. Vò theá nôï roøng cuûa caùc nöôùc ñang phaùt trieån ñöôïc caûi thieän. Caùc nöôùc naøy ñang tìm caùch ñeå traùnh vöôùng vaøo ñoä tin caäy quaù cao vaøo taøi chính beân ngoaøi, ñaõ hôïp thaønh töøng nhoùm, quaûn lyù thaëng dö taøi khoaûn vaõng lai cao vaøo nhöõng naêm gaàn ñaây. Trong naêm 2003, thaëng dö ôû caùc nöôùc ñang phaùt trieån leân ñeán 76 tyû USD, khoaûng 1.1%GDP. Gia taêng ñoä tin caäy veà voán cuøng vôùi thaëng dö taøi khoaûn vaõng lai ñaõ caûi tieán ñöôïc vò theá nôï beân ngoaøi cuûa caùc nöôùc ñang phaùt trieån. Naêm 2003, toång nôï beân ngoaøi cuûa caùc nöôùc ñang phaùt trieån giaûm xuoáng khoaûng chöøng 37%GDP, so vôùi 44% naêm 1999. Trong khi ñoù chi phí dòch vuï traû nôï beân ngoaøi giaûm cuøng vôùi vieäc giaûm laõi suaát toaøn caàu – tyû suaát traû nôï so vôùi xuaát khaåu ôû caùc nöôùc ñang phaùt trieån giaûm töø 19% naêm 1997 xuoáng coøn 15% naêm 2003 – vaø nhieàu nhaø cho vay voán ôû caùc nöôùc ñang phaùt trieån ñaõ taän duïng ñöôïc cô hoäi naøy ñeå cô caáu laïi voán nôï coù laõi suaát thaáp. Beân caïnh ñoù, caùc nöôùc cuõng thöïc hieän caùc bieän phaùp mang tính cô caáu ñeå taêng cöôøng tính oån ñònh. Nhöõng aûnh höôûng thuoäc veà cô caáu ñaèng sau vieäc khoâi phuïc laïi doøng voán laø gia taêng ñaùo haïn vaø ñoä saâu cuûa thò tröôøng traùi phieáu, thò tröôøng noåi vaø tieán trình quan troïng cuûa vieäc ñònh roõ raøng vaø chaët cheõ caùc tieâu chuaån vaø caùc qui taéc. Söï coù maët caùc ñieàu khoaûn hoaït ñoäng chung khi phaùt haønh traùi phieáu quoác teá, goàm caùc ñieàu khoaûn cuûa nhieàu nhaø phaùt haønh traùi phieáu quoác teá Chaâu Myõ Latinh, laø moät böôùc tieán xa hôn nöõa, vaø nhöõng ñieàu khoaûn nhö theá ñöôïc khuyeán khích nhaèm ñaït ñöôïc moät söï thanh toaùn nhanh vaø roäng raõi ôû nhöõng thò tröôøng quoác teá. Moät trong nhöõng nhaân toá quan troïng nhaát sau khi khoâi phuïc voán tö nhaân laø caûi thieän chaát löôïng tín duïng ôû caùc nöôùc ñang phaùt trieån. Trong moät chöøng möïc naøo ñoù, chaát löôïng tín duïng cao seõ mang laïi moät moâi tröôøng beân ngoaøi coù lôïi, theå hieän khaû naêng ñaùnh giaù tín duïng ñöôïc naâng cao. Nhieàu nöôùc ñang phaùt trieån nhö Aán Ñoä, Nga, Thoã Nhó Kyø… ñaõ chaáp nhaän moät söï ñoåi môùi trong ñaùnh giaù tín duïng naêm 2003. Caùc chính saùch taøi chính noùi chung thaän troïng hôn duø vaãn coøn lieân quan ñeán vieäc duy trì quoác traùi ôû nhieàu nöôùc. Heä thoáng tyû giaù linh hoaït trôû neân thoâng duïng hôn nhieàu, giaûm bôùt khaû naêng moät cuoäc khuûng hoaûng tyû giaù trôû thaønh moät cuoäc khuûng 15 hoaûng nôï, vaø taêng cöôøng hieåu bieát veà nhöõng ruûi ro voán coù khi coù söï baát ñoàng nhaát veà tieàn teä. Tyû leä laïm phaùt töông ñoái thaáp vaø daàn ñöôïc oån ñònh. Doøng voán FDI daàn ñöôïc khoâi phuïc song song vôùi vieäc khoâi phuïc kinh teá toaøn caàu, lieân quan ñeán töï do hoaù lónh vöïc dòch vuï ôû caùc nöôùc ñang phaùt trieån, vieäc khoâi phuïc loøng tin cuûa caùc nhaø ñaàu tö sau khi ñaõ traûi qua nhöõng cuoäc khuûng hoaûng vaø söï baûo ñaûm tröôùc nhöõng ruûi ro chính trò. Doøng voán FPI vaøo caùc nöôùc ñang phaùt trieån töø con soá 5 tyû USD ôû naêm 2002 ñaõ leân tôùi 14 tyû USD trong naêm 2003 do taêng tröôûng kinh teá ñöôïc cuûng coá vaø thò truôøng voán ñöôïc khoâi phuïc treân toaøn caàu. Tuy vaäy doøng voán naøy vaãn coøn töông ñoái ít oûi neáu so vôùi caùc doøng voán khaùc do nhieàu nguyeân nhaân, trong ñoù coù nguyeân nhaân thuoäc veà söï yeáu keùm cuûa thò tröôøng chöùng khoaùn taïi caùc nöôùc ñang phaùt trieån cuøng vôùi cô cheá giaùm saùt thieáu ñoä tin caäy. Voán ODA taêng leân 58 tyû USD trong naêm 2003, trong khi ñoù voán cho vay khoâng öu ñaõi song phöông giaûm töø 8,8 tyû USD naêm 2002 xuoáng coøn 11,8 tyû USD naêm 2003. Nhu caàu veà voán ñaàu tö ñeå phaùt trieån keát caáu haï taàng taïi caùc nöôùc ñang phaùt trieån phaàn nhieàu chöa ñöôïc ñaùp öùng. Thaùch thöùc lôùn nhaát cuûa nhöõng nöôùc ñang phaùt trieån laø phaûi chuyeån nhöõng nhu caàu naøy thaønh nhöõng cô hoäi ñaàu tö vöõng chaéc, coù khaû naêng tieáp caän nguoàn voán cuûa caùc nhaø ñaàu tö ñoàng thôøi giaûi phoùng tieàm löïc voán toaøn caàu höôùng tôùi vieäc ñaùp öùng nhöõng yeâu caàu treân. 1.4. KINH NGHIEÄM KIEÅM SOAÙT DOØNG VOÁN TAÏI MOÄT SOÁ QUOÁC GIA ÑANG PHAÙT TRIEÅN 1.4.1.Xu höôùng doøng voán vaø nhöõng nguyeân nhaân hình thaønh neân xu höôùng naøy taïi moät soá quoác gia ñang phaùt trieån Nhìn chung, trong nhöõng naêm 1990-1994, phaàn lôùn voán ñaàu tö ñeàu chaûy vaøo nhöõng nöôùc ñang phaùt trieån ôû Chaâu AÙ. Theo IMF (1995a), doøng voán thuaàn ñaàu tö vaøo caùc nöôùc naøy leân ñeán 261 tyû USD, cao hôn gaáp ñoâi so vôùi doøng voán vaøo cuûa caû thaäp nieân 80. Xaáp xæ chöøng 50% toång soá doøng voán vaøo cuûa caùc nöôùc ñang phaùt trieån. Coù theå noùi nhöõng chæ soá phaûn aùnh möùc taêng tröôûng kinh teá cuøng vôùi nhöõng trieån voïng phaùt trieån ñaày höùa heïn taïi caùc quoác gia ñang phaùt trieån ôû Chaâu AÙ ñaõ thu huùt moät löôïng lôùn voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi vaøo nhöõng quoác gia naøy. ÔÛ moät soá quoác gia ñieån hình, nhöõng nöôùc coù vò trí ñòa lyù gaàn guõi vôùi Vieät Nam, coù moät soá neùt töông ñoàng trong ñôøi soáng vaên hoaù xaõ hoäi vaø coù cuøng moät xuaát phaùt ñieåm trong noã löïc phaùt trieån kinh teá, nhöõng bieän phaùp thu huùt voán ñöôïc thöïc hieän xöùng ñaùng ñeå chuùng ta tham khaûo. 16 1.4.1.1.Haøn Quoác Vaøo nöûa ñaàu cuûa thaäp nieân 80, taøi khoaûn vaõng lai cuûa Haøn Quoác bò thaâm huït maëc duø möùc thaâm huït daàn giaûm xuoáng. Kinh teá Haøn Quoác gaëp phaûi nhöõng khoù khaên trong vieäc thu huùt voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi vì gaëp phaûi nhieàu ruûi ro trong nöôùc coù lieân quan ñeán tình hình maát oån ñònh veà chính trò vaø maát giaù ñoàng won. Trong noå löïc laøm giaûm nheï nhöõng khoù khaên naøy, chính phuû Haøn Quoác ñaõ thaét chaët nhöõng quy cheá veà doøng voán vaøo chuû yeáu laø haïn cheá ñaàu tö nöôùc ngoaøi cuûa cö daân vaø aùp duïng nhieàu bieän phaùp ñeå nôùi loûng nhöõng hoaït ñoäng voán ôû beân trong. Ñieàu naøy daãn ñeán söï gia taêng ñoät ngoät veà voán vay nöôùc ngoaøi cuûa caùc coâng ty vaø ngaân haøng trong nöôùc trong naêm 1986. Taøi khoaûn vaõng lai ñaõ coù thaëng dö vaø thaëng dö naøy vaãn tieáp tuïc môû roäng cho ñeán naêm 1989 do kinh teá theá giôùi ñöôïc phuïc hoài vaø ñoàng yeân Nhaät taêng giaù nhanh. Xuaát khaåu ñöôïc caûi thieän, döï tröõ ngoaïi hoái chæ 2,8 tyû USD vaøo naêm 1985 ñaõ leân ñeán 12,6 tyû USD naêm 1986ù roài 15 tyû USD vaøo cuoái naêm 1989. Hình 1.3: Xu höôùng vaø thaønh phaàn doøng voán vaøo Haøn Quoác Tyû USD Naêm Vay daøi haïn ToångFDI FPI Nguoàn: Managing Foreign Capital Flows: The Experiences of Korea, ThaiLan, Malaysia, Indonesia - Yung Chul Park vaø Chi-Young Song, thaùng 5 naêm 1996 Vaøo naêm 1990, taøi khoaûn vaõng lai thaâm huït trôû laïi do taêng tieàn coâng trong nöôùc, ñoàng won taêng, kinh teá theá giôùi bò giaûm suùt. Thaâm huït taøi khoaûn vaõng lai teä nhaát vaøo naêm 1999, ñeán 8,7 tyû USD gaáp treân 4 laàn möùc thaâm huït cuûa naêm tröôùc ñoù. Döï tröõ ngoaïi hoái maø ngaân haøng Haøn Quoác naém giöõ giaûm ñaùng keå. Ñöông ñaàu vôùi khoù khaên naøy, chính phuû Haøn Quoác laïi moät laàn nöõa töï do hoaù taøi khoaûn voán baèng söûa ñoåi luaät quaûn lyù ngoaïi hoái (FEMA) vaøo naêm 1991. Nhöõng giao ñòch ñöôïc xeáp vaøo loaïi voán vaøo thì seõ ñöôïc töï do hoaù tröôùc tieân. Heä thoáng danh muïc haøng hoaù caám nhaäp khaåu ñöôïc 17 chaáp nhaän giao dòch taøi khoaûn vaõng lai. Caùc haïn cheá veà ñaàu tö tröïc tieáp cuûa daân khoâng cö truù gaàn nhö huûy boû hoaøn toaøn (baét ñaàu töø thaùng 1 naêm 1992). Nhöõng nhaø ñaàu tö nöôùc ngoaøi ñöôïc pheùp ñaàu tö tröïc tieáp vaøo thò tröôøng chöùng khoaùn Haøn Quoác (duø vaãn coøn moät soá haïn cheá). Keát quaû cuûa bieän phaùp naøy laø doøng voán vaøo (chuû yeáu döôùi hình thöùc voán giaùn tieáp) baét ñaàu traøn vaøo naêm 1991. Doøng voán vaøo thuaàn naêm 1990 chæ 1,3 tyû USD nhöng naêm 1991 ñaõ laø 5,7 tyû USD, vaø 9,6 tyû USD naêm 1993. 1.4.1.2.Thaùi Lan, Malaysia vaø Indonesia Vì tieát kieäm noäi ñòa thaáp neân nhöõng nöôùc naøy caàn coù moät soá voán nöôùc ngoaøi lôùn ñeå kích thích taêng tröôûng kinh teá. Ñoái vôùi doøng voán ñaàu tö tröïc tieáp: Hình 1.4: Xu höôùng vaø thaønh phaàn doøng voán vaøo Thaùi Lan Tyû USD Naêm Vay daøi haïn ToångFDI FPI OFI Nguoàn: Managing Foreign Capital Flows: The Experiences of Korea, ThaiLan, Malaysia, Indonesia - Yung Chul Park vaø Chi-Young Song, thaùng 5 naêm 1996 Thaùi Lan ñaõ baõi boû raát nhieàu caùc haïn cheá ñoái vôùi FDI. Neáu nhö ôû thaäp nieân 70, baõi boû nhöõng haïn cheá FDI töø ngoaøi vaøo nhaèm taäp trung vaøo lónh vöïc coâng ngheä thay theá haøng nhaäp khaåu thì thaäp nieân 80-90 laïi nhaèm taäp trung vaøo lónh vöïc coâng ngheä xuaát khaåu, taäp trung giaûi quyeát coâng aên vieäc laøm vaø caét giaûm thaâm huït taøi khoaûn vaõng lai. Chính phuû Thaùi Lan ñaõ môû roäng vaø thuùc ñaåy tieán trình töï do hoaù nhaèm thu huùt ñöôïc nhieàu voán hôn vaø vì theá taêng tröôûng kinh teá nöôùc nhaø ñöôïc duy trì. Naêm 1991, caùc nhaø ñaàu tö nöôùc ngoaøi ñöôïc pheùp sôû höõu 100% voán cuûa moät coâng ty chuyeân xuaát khaåu. Ngoaøi ra chính phuû ñöa ra nhöõng nhaân toá khuyeán khích nhaèm 18 thu huùt FDI töø ngoaøi vaøo lónh vöïc xuaát khaåu nhö baõi boû hoaëc mieãn thueá ñoàng thôøi khuyeán khích ngöôøi daân khoâng cö truù ñaàu tö nhöõng hoaït ñoäng xuaát khaåu ra nöôùc ngoaøi, mieãn thueá nhaäp khaåu nguyeân lieäu thoâ trong 5 naêm ñoái vôùi nhöõng coâng ty ñoùng ôû vuøng xa vaø xuaát khaåu ñöôïc hôn 30% ñaàu ra, nhöng chæ mieãn thueá 1 naêm cho nhöõng coâng ty ñoùng taïi Bangkok… Nhôø nhöõng bieän phaùp mieãn giaûm thueá naøy, neân voán FDI töø ngoaøi vaøo haøng naêm taêng töø 10,4 tyû USD naêm 1987 ñeán 24 tyû USD naêm 1990. Hình 1.5: Xu höôùng vaø thaønh phaàn doøng voán vaøo Malaysia Tyû USD Naêm Vay daøi haïn Toång FDI OFI Nguoàn: Managing Foreign Capital Flows: The Experiences of Korea, ThaiLan, Malaysia, Indonesia - Yung Chul Park vaø Chi-Young Song, thaùng 5 naêm 1996 ÔÛ Malaysia, chính phuû nöôùc naøy cuõng thöïc hieän nhieàu bieän phaùp töï do hoaù nhaèm thu huùt FDI töø beân ngoaøi vaøo trong nhöõng naêm 1985-1987. Naêm 1985 luùc ñang khuyeán khích chuyeån giao coâng ngheä cho nhöõng coâng ty trong nöôùc thì chính phuû Malaysia cho pheùp daân khoâng cö truù sôû höõu treân moät nöõa coå phieáu cuûa coâng ty ñöôïc cho laø coù coâng ngheä cao. Luaät khuyeán khích ñaàu tö naêm 1986 ñöa ra nhöõng nhaân toá khuyeán khích ñaàu tö khaùc nhau veà caùc lónh vöïc coâng nghieäp, noâng nghieäp vaø du lòch. Ñieàu naøy raát coù yù nghóa trong tieán trình ñaàu tö vaø taêng giôùi haïn % sôû höõu caùc coâng ty lieân doanh maø daân khoâng cö truù ñöôïc pheùp. Keå töø naêm 1987, daân khoâng cö truù ñöôïc pheùp sôû höõu hoaøn toaøn nhöõng coâng ty coù xuaát khaåu ñaàu ra toái thieåu laø 80% vaø ñöôïc pheùp mua baát ñoäng saûn vì muïc ñích kinh doanh baèng voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi. Naêm 1989 nhöõng coâng ty nöôùc ngoaøi coù theå phaùt haønh traùi phieáu coâng ty ôû thò tröôøng chöùng khoaùn trong nöôùc. Cuõng trong naêm naøy, chính phuû Malaysia thoâng qua nhöõng phaùp cheá ñeå baûo veä baûn quyeàn cho daân khoâng cö truù trong thôøi haïn 25 naêm. Nhöõng bieän phaùp naøy nhaèm taêng voán FDI töø ngoaøi vaøo haøng naêm töø 0,7 tyû USD naêm 1988 ñeán 2,3 tyû USD naêm 1990 roài 5,2 tyû USD naêm 1994. 19 Ñoái vôùi doøng voán ñaàu tö giaùn tieáp vaø voán ñaàu tö khaùc: Cuøng vôùi vieäc baõi boû nhöõng haïn cheá thu huùt voán FDI, ba nöôùc naøy cuõng ñaåy maïnh vieäc töï do hoaù giao dòch taøi chính qua bieân giôùi suoát thaäp nieân 80 vaø ñaàu thaäp nieân 90 vì muïc ñích ña daïng hoaù doøng voán nöôùc ngoaøi vaø khuyeán khích phaùt trieån thò tröôøng taøi chính noäi ñòa. Thaùi Lan baét ñaàu taêng töï do hoaù giao dòch taøi chính qua bieân giôùi giöõa thaäp nieân 80. Trong naêm 1987, ñeå ñaùp öùng nhöõng giôùi haïn sôû höõu, thò tröôøng chöùng khoaùn Thaùi Lan ñaõ thieát laäp moät vaên phoøng ôû nöôùc ngoaøi ñeå caùc nhaø ñaàu tö nöôùc ngoaøi coù theå mua baùn chöùng khoaùn. (Nhìn chung, caùc nhaø ñaàu tö chæ ñöôïc naém giöõ 49% toång soá coå phaàn ñöôïc nieâm yeát ôû Thaùi Lan, nhöõng haïn cheá naøy ñöôïc thay ñoåi theo ngaønh. Ví duï ñoái vôùi ngaân haøng, caùc nhaø ñaàu tö nöôùc ngoaøi chæ ñöôïc naém giöõ 25% maø thoâi). Caùc coâng cuï thanh toaùn cuûa Ngaân haøng Trung öông Thaùi Lan (BIBF) ñöôïc tung ra vaøo thaùng 03/1993 vôùi mong muoán giaûm chi phí vay voán nöôùc ngoaøi thaáp xuoáng vaø phaùt trieån ñaát nöôùc Thaùi Lan trôû thaønh moät trung taâm taøi chính khu vöïc. Malaysia cho pheùp caùc nhaø ñaàu tö tham gia tröïc tieáp vaøo thò tröôøng chöùng khoaùn noäi ñòa trong naêm 1973 khi maø thò truôøng chöùng khoaùn Kuala Lampour vöøa môùi hình thaønh. Töø naêm 1985 caùc coâng ty chöùng khoaùn nöôùc ngoaøi ñöôïc pheùp môû nhöõng chi nhaùnh ôû Malaysia vaø töø naêm 1986 thì ñöôïc pheùp ñaàu tö vaøo nhöõng coâng ty chöùng khoaùn ñòa phöông. Töø naêm 1987 voán vay baèng ngoaïi teä toái ña cuûa cö daân taêng töø 100.000 ñeán 1 trieäu ringgit khoâng caàn caáp pheùp cuûa Ngaân Haøng Trung Öông. Töø naêm 1988 caùc coâng ty moâi giôùi nöôùc ngoaøi ñöôïc pheùp naém giöõ 30% - 40% coå phaàn thöôøng ôû caùc coâng ty moâi giôùi noäi ñòa. Töø naêm 1987-1989, hình thaønh 3 quyõ tín thaùc (trust fund) nhaèm khuyeán khích caùc nhaø ñaàu tö tham gia vaøo thò tröôøng chöùng khoaùn noäi ñòa. 1.4.2. Kinh nghieäm kieåm soaùt doøng voán taïi Haøn Quoác, Thaùi Lan, Malaysia 1.4.2.1. Kinh nghieäm kieåm soaùt doøng voán cuûa Haøn Quoác Nhöõng nhaø hoaïch ñònh chính saùch Haøn Quoác raát chuù troïng ñeán tính caïnh tranh cuûa haøng hoaù, hoï khoâng cho pheùp nhöõng saûn phaåm cuûa mình ñöùng ñaèng sau saûn phaåm cuûa caùc nöôùc khaùc. Vì vaäy chính saùch tyû giaù raát khôùp vôùi vieäc duy trì giaûm giaù ñoàng won maø khoâng caàn quan taâm ñeán toång soá dö coù thaëng dö hoaëc thaâm huït. Töø giöõa 1992 ñeán quí II/1995, tyû giaù thöïc giaûm 28%, hoaøn toaøn do taêng giaù ñoàng yeân so vôùi ñoàng ñoâla. Vieäc taêng maïnh giaù ñoàng yeân ñaõ goùp phaàn vaøo vieäc taêng ñoät ngoät laõi suaát xuaát khaåu vì theá ngaân haøng trung öông vaãn ñeåâ cho ñoàng won taêng ñoâi 20 chuùt maø khoâng phaûi lieàu lónh laøm xoùi moøn ñeán tính caïnh tranh veà giaù ñoái vôùi nhöõng nhaø xuaát khaåu Haøn Quoác. Doøng voán vaøo lôùn vaø môû roäng xuaát khaåu ñem laïi 2,8 tyû USD toång thaëng dö trong naêm 1994. Vieäc gia taêng ñoät ngoät veà doøng voán vaøo ngay khi coù caûi tieán taøi khoaûn vaõng lai ñaõ ñe doïa tính oån ñònh kinh teá vaø thò tröôøng taøi chính trong nöôùc, vì theá chính phuû Haøn Quoác phaûi tieán haønh nhieàu böôùc töï do hoaù caùc hoaït ñoäng veà voán beân ngoaøi vaø giaûm thaëng dö taøi khoaûn chung. Caùc nhaø ñaàu tö theo theå cheá trong nöôùc cuõng nhö nhöõng coâng ty chöùng khoaùn, coâng ty baûo hieåm vaø coâng ty tín thaùc ñaàu tö ñöôïc pheùp ñaàu tö vaøo chöùng khoaùn nöôùc ngoaøi maø khoâng bò moät haïn cheá naøo laøm caûn trôû caû. Vieäc kieåm soaùt voán ñaàu tö tröïc tieáp cuûa daân cö truù ôû nöôùc ngoaøi ñaõ thay ñoåi töø heä thoáng danh muïc haøng hoaù cho pheùp nhaäp khaåu ñeán heä thoáng danh muïc haøng hoaù caám nhaäp khaåu vaøo thaùng 2 naêm 1994. Ñeå ñoái phoù vôùi nhöõng khieáu naïi vaø aùp löïc beân ngoaøi yeâu caàu chính phuû phaûi baõi boûû nhieàu haïn cheá hôn nöõa, chính phuû Haøn Quoác ñaõ tuyeân boá moät chöông trình môùi veà caûi caùch heä thoáng ngoaïi hoái vaøo thaùng 12 naêm 1994. Chöông trình naøy noå löïc nhaèm töï do hoaù hoaøn toaøn giao dòch taøi khoaûn voán, taøi khoaûn vaõng lai vaø phaùt trieån moät thò tröôøng ngoaïi hoái trong nöôùc coù hieäu quaû trong thôøi kyø 5 naêm ñöôïc chia thaønh 3 giai ñoaïn. Ñaây laø moät tieán trình töï do hoaù daàn daàn, toác ñoä töï do hoaù thöïc teá phuø hôïp vôùi tình traïng kinh teá cuûa nöôùc nhaø. Taäp trung vaøo vieäc thoâng qua heä thoáng danh muïc haøng hoaù caám nhaäp khaåu ôû nhieàu nôi hôn. Baõi boû nhöõng haïn cheá doøng voán ra ñöôïc cho laø öu theá hôn töï do hoaù doøng voán vaøo. Thöïc hieän giai ñoaïn ñaàu cuûa vieäc töï do hoaù taøi khoaûn voán, chính phuû Haøn Quoác taäp trung vaøo vieäc baõi boû kieåm soaùt voán vaøo thaùng 2 naêm 1995. Tröôùc tieân baõi boû haïn cheá quyõ löông trong nöôùc ñeå ñaàu tö vaøo nhöõng coâng ty chöùng khoaùn nöôùc ngoaøi, ñaây laø laàn ñaàu tieân daân cö truù ñöôïc pheùp naém giöõ taøi khoaûn tieàn göûi ñònh kyø nöôùc ngoaøi. Ñoái vôùi chính saùch tieàn teä, döôøng nhö ngaân haøng trung öông Haøn Quoác tích cöïc voâ hieäu hoaù nhaèm ñoái phoù vôùi nhöõng taùc ñoäng cuûa luoàng voán vaøo theo cung tieàn. Söï can thieäp vaøo thò tröôøng ngoaïi hoái laøm taêng vieäc naém giöõ taøi saûn nöôùc ngoaøi thoâng qua ngaân haøng trung öông vaø taêng cung tieàn. Ñoù laø muïc tieâu tröôùc maét cuûa chính saùch tieàn teä ñöôïc giaùm saùt moät caùch thaän troïng nhaát. Ñeå caân ñoái vieäc gia taêng naøy, caùc nhaø chöùc traùch tieàn teä caàn phaûi coù caùc theå cheá taøi chính ñeå theo ñuoåi traùi phieáu oån ñònh hoùa tieàn teä (MSBs). Kim (1991) ñaõ tính ñöôïc ngaân haøng trung öông Haøn Quoác voâ hieäu hoaù khoaûng 90% taêng tröôûng taøi saûn nöôùc ngoaøi thuaàn suoát thaäp nieân 90. 21 Hình 1.6 minh hoaï nhöõng thay ñoåi taøi saûn trong nöôùc thuaàn (NDA) vaø taøi saûn nöôùc ngoaøi thuaàn (NFA) cuûa ngaân haøng trung öông Haøn Quoác töø naêm 1986-1994. Ñeán naêm 1990, nhöõng con soá naøy ñaõ coù söï thay ñoåi ñaùng keå ngay sau khi heä thoáng tyû giaù bình quaân (MARS) ñöôïc thoâng qua. Ñieàu naøy nguï yù raèng ngaân haøng trung öông vaãn can thieäp vaøo vieäc oån ñònh hoaù hoái suaát nöôùc ngoaøi. Töø naêm 1992-1993, söï can thieäp naøy gaàn nhö raát tích cöïc vì ñaàu tö giaùn tieáp taêng maïnh. Hình 1.6 cuõng cho thaáy nhöõng thay ñoåi NFA vaø NDA coù lieân quan nghòch ñaûo vôùi nhau, chöùng toû ngaân haøng trung öông Haøn Quoác vaãn tích cöïc tham gia vaøo vieäc chaën ñöùng gia taêng cung tieàn baèng chính saùch can thieäp ngoaïi hoái. Hình 1.6: Xu höôùng thay ñoåi trong NDA vaø NFA ôû Haøn Quoác Nguoàn: Managing Foreign Capital Flows: The Experiences of Korea, ThaiLan, Malaysia, Indonesia - Yung Chul Park vaø Chi-Young Song, thaùng 5 naêm 1996 Nhôø vaøo bieän phaùp voâ hieäu hoaù neân taêng tröôûng cung tieàn vaãn naèm trong söï kieåm soaùt cuûa chính phuû. Taêng tröôûng cung tieàn vaãn tieáp tuïc giaûm töø naêm 1990 vaø tæ leä laïm phaùt tính baèng CPI cuõng giaûm. Trong khi Haøn Quoác traùnh khoâng ñeå laïm phaùt traàm troïng xaûy ra, töø naêm 1993 laõi suaát cöù taêng daàn do taùc ñoäng cheøn laán cuûa caùc bieän phaùp voâ hieäu hoaù coù qui moâ cuûa chính phuû. Cheânh leäch laõi suaát lôùn giöõa Haøn Quoác vaø caùc nöôùc coâng nghieäp vaãn tieáp tuïc toàn taïi laø nhaân toá chính cuûa voán vaøo. Voâ hieäu hoaù baèng caùch baùn MSBs goàm nhöõng chi phí khaùc ngoaøi laõi suaát cao hôn: taêng traû laõi MSBs coù theå gaây neân aùp löïc laïm phaùt. Thöïc vaäy, traû laõi MSBs chöùng minh ñöôïc hôn 70% taêng giaù ôû cô sôû tieàn teä keå töø naêm 1990. Vì vaäy ngaân haøng trung öông Haøn Quoác ñoái phoù nhöõng khoù khaên ñaày yù nghóa ñeå söû duïng hôn nöõa vieäc voâ hieäu hoaù trong vieäc quaûn lyù voán vaøo. 22 1.4.2.2. Kinh nghieäm kieåm soaùt doøng voán cuûa Thaùi Lan Keå töø cuoái thaäp nieân 80, Thaùi Lan vaãn duy trì taêng tröôûng kinh teá nhanh cuøng vôùi vieäc taêng bình quaân GDP thöïc teá 8,3% haèng naêm keå töø naêm 1988 ñeán naêm 1994, ñaõ khaúng ñònh moät ñieàu raèng taêng tröôûng nhanh kinh teá Thaùi Lan phaàn lôùn nhôø vaøo voán vaøo coù töø ñaàu naêm 1988. Cuøng luùc ñoù, Thaùi Lan phaûi ñoái phoù vôùi nhöõng taùc ñoäng nghòch ñoái vôùi neàn kinh teá coù lieân quan ñeán luoàng voán vaøo. Cuøng vôùi neàn kinh teá taêng tröôûng nhôø vaøo xuaát khaåu cuûa Thaùi Lan, vieäc duy trì caïnh tranh veà giaù ñoái vôùi lónh vöïc xuaát khaåu laø chuû ñaïo. Tyû giaù oån ñònh môùi coù khaû naêng thu huùt voán ñaàu tö caàn thieát ñeå duy trì tyû leä ñaàu tö noäi ñòa cao. Tuy vaäy, chính phuû phaûi giöõ oån ñònh tyû giaù baèng caùch voâ hieäu hoaù tieàn teä ñeå xoaù boû thanh khoaûn tieàn maët ñang taêng do taøi saûn nöôùc ngoaøi thuaàn cuûa ngaân haøng trung öông taêng do chính phuû can thieäp vaøo thò tröôøng ngoaïi hoái. Töø thaùng 11/1984, ñoàng bath coù lieân quan ñeán roå tieàn teä maø tröôùc ñaây bò haïn cheá theo ñoàng ñoâla. Thay ñoåi cheá ñoä tyû giaù phaàn naøo phaûn aûnh taêng giaù cuûa ñoàng USD vaøo giöõa thaäp nieân 80. Maëc duø thaønh phaàn roå tieàn teä khoâng coâng khai, nhöõng ñoàng tieàn naøo thuoäc veà ñoái taùc thöông maïi chuû ñaïo cuûa Thaùi Lan thì coù xu höôùng nghieâng naëng hôn nhö Myõ, Nhaät vaø Ñöùc. Vaøo luùc 8:00 am cuûa moãi ngaøy giao dòch, quyõ bình oån hoái ñoaùi (EEF) coâng boá tyû giaù cô baûn bath – USD. EEF seõ mua baùn moät löôïng USD khoâng giôùi haïn vôùi caùc ngaân haøng thöông maïi theo daõi baêng tyû giaù 0,02 vaø giöõ tyû giaù naøy ñeán tröa. Vaøo buoåi chieàu USD ñöôïc mua chæ ôû thò tröôøng ngoaïi hoái lieân ngaân haøng. Theo caùch laäp tyû giaù cô baûn moãi ngaøy, EEF khoâng lieân quan gì ñeán tình traïng hieän haønh, vieãn caûnh töông lai cuûa xuaát khaåu, nhaäp khaåu, laïm phaùt trong nöôùc vaø phaùt trieån nhöõng tieàn teä chuû ñaïo ôû thò tröôøng ngoaïi hoái quoác teá. Haàu heát caùc nhaø quan saùt ñeàu döï ñoaùn raèng caùn caân taøi khoaûn vaõng lai ñoùng moät vai troø chuû ñaïo trong vieäc quyeát ñònh tyû giaù cô baûn. Ñieàu naøy chöùng toû moät thöïc teá tyû giaù tieàn teä raát oån ñònh keå töø cuoái thaäp nieân 80. Vì vaäy, suoát nhöõng naêm 90-94, ñoàng bath taêng so vôùi ñoàng ñoâla chæ coù 0,3% haøng naêm. Maëc duø theá thöïc teá ôû taøi khoaûn toång vaãn coù thaëng dö lôùn, coù theå do voán vaøo hôn laø do buø ñaép thaâm huït taøi khoaûn vaõng lai. Töø cuoái thaäp nieân 80 trôû veà sau, taêng taøi saûn nöôùc ngoaøi thuaàn laø nguoàn taêng chính cuûa cung tieàn. Thanh khoaûn tieàn maët moät phaàn laø nguyeân nhaân gaây ra gia taêng caàu tieàn trong nöôùc vaø tyû leä laïm phaùt noäi ñòa cao. CPI taêng töø 2,5% naêm 1987 ñeán 5,9% naêm 1990. Caàu noäi ñòa cao cuõng goùp phaàn laøm thaâm huït caùn caân taøi khoaûn vaõng lai, ñeán löôït caùn caân taøi khoaûn vaõng lai taêng caàu veà voán ôû Thaùi Lan (thaâm huït taøi 23 khoaûn vaõng lai tính baèng %GDP töø 0,7% naêm 1987 ñeán 8,5% naêm 1990. Maëc duø thaâm huït naøy ñoâi khi cuõng coù thaáp hôn, nhöng vaãn giöõ möùc treân 5% suoát caû thaäp nieân 90). Hình 1.7: Tyû leä taêng tröôûng cung tieàn vaø tyû leä laïm phaùt ôû Thaùi Lan. Nguoàn: Managing Foreign Capital Flows: The Experiences of Korea, ThaiLan, Malaysia, Indonesia - Yung Chul Park vaø Chi-Young Song, thaùng 5 naêm 1996 Nguyeân taéc taøi chính laø coâng cuï chính ñeå quaûn lyù voán vaøo (Nijathaworn and Dejthamong (1994) and Nijathaworn (1995a, 1995b)). Chính phuû Thaùi Lan thaét chaët chính saùch taøi chính nhaèm giaûm toång caàu noäi ñòa vaø giaûm aùp löïc laïm phaùt cuõng nhö giaûm tính phuï thuoäc voán vaøo baèng caùch taêng tieát kieäm quoác gia. Vieäc choïn löïa chính saùch taøi chính coù lieân quan ñeán vieäc voâ hieäu hoaù chính saùch ñoäc laäp tieàn teä theo moät heä thoáng tyû giaù coá ñònh vaø töï do hoaït ñoäng voán qua bieân giôùi. Theo Mijathaworn (1995a, 1995b) vieäc löïa choïn chính saùch taøi chính cuõng coù lieân quan ñeán moät chính saùch coù khuynh höôùng coi nhöõng nguyeân taéc taøi chính nghieâm khaéc naøy nhö laø moät phöông tieän oån ñònh hoaù kinh teá vó moâ chính trong trung haïn. Chi tieâu hieän haønh cuûa chính phuû vaøo muïc ñích ñaàu tö thaáp hôn chi tieâu ngaân saùch, maëc duø chi tieâu cho ñaàu tö coù khaû naêng ñem laïi cho chính phuû thaëng dö taøi chính deã daøng hôn. Chính phuû Thaùi Lan raát thaønh coâng trong vieäc haïn cheá chi tieâu chính phuû, ñoàng thôøi caûi tieán thueá doanh thu baèng caùch taêng hieäu quaû thu thueá vaø ñöa ra nhöõng loaïi thueá môùi nhö thueá VAT vaøo naêm 1992. Keát quaû chính phuû ñaõ coù theå coù thaëng dö taøi chính vaøo caùc naêm 1988 vaø caùc naêm sau. Suoát giai ñoaïn 1988-1994, thaëng dö bình quaân khoaûng 3% GDP. Do coù thaëng dö taøi chính neân chính phuû ñaõ hoaøn traû ñöôïc nôï nöôùc ngoaøi. Cuûng coá taøi chính maïnh ñaõ goùp phaàn lôùn vaøo vieäc giaûm aùp löïc laïm phaùt trong nöôùc. Vaøo naêm 1991, thaëng dö chính phuû tính theo tyû leä %GDP cao ñieåm leân ñeán 4,9%, thu huùt treân 20% cung tieàn. Muïc ñích quan troïng cuûa chính saùch tieàn teä trong moái lieân quan ñeán voán vaøo laø nhaèm voâ hieäu hoaù tieàn teä vaø oån ñònh hoaù laõi suaát, ngaân haøng trung öông Thaùi Lan ñaõ 24 söû duïng caùc hoaït ñoäng thò tröôøng môû nhaèm kieåm soaùt thanh khoaûn thaëng dö do taêng taøi saûn nöôùc ngoaøi thuaàn vaø giaûm tính maát oån ñònh cuûa laõi suaát noäi ñòa. Ñaây laø moät chính saùch quaûn lyù tính thanh khoaûn trong ngaén haïn, trong khi chính saùch taøi chính ñöôïc söû duïng trong daøi haïn vaø trung haïn. Hình 1.8: Xu höôùng laõi suaát ôû Thaùi Lan vaø Myõ. Thaùi lan Myõ (laõi suaát cuïc döï tröõ lieân bang) Nguoàn: Managing Foreign Capital Flows: The Experiences of Korea, ThaiLan, Malaysia, Indonesia - Yung Chul Park vaø Chi-Young Song, thaùng 5 naêm 1996 Caùc hoaït ñoäng thöôøng xuyeân cuûa thò tröôøng môû raát caàn thieát bôûi vì chính saùch thaét chaët tieàn teä chæ coù hieäu quaû trong vieäc kieåm soaùt tính thanh khoaûn vaø laõi suaát trong moät thôøi gian ngaén baèng moät cheá ñoä tyû giaù coá ñònh vaø moät taøi khoaûn voán môû roäng, nhö Thaùi Lan (Schadler, Carkovic, Bennet, and Kahn (1993)) keát quaû laõi suaát noäi ñòa lieân tuïc cao so vôùi laõi suaát cuûa caùc nöôùc coâng nghieäp trong thaäp nieân 90 vaø ñieàu naøy ñaõ khuyeán khích ñuùng luùc ñoái vôùi voán beân ngoaøi vaøo (hình 1.7) Vieäc can thieäp cuûa chính phuû vaøo thò tröôøng mua laïi traùi phieáu chính phuû vaø traùi phieáu cuûa doanh nghieäp nhaø nöôùc vaø vieäc phaùt haønh chöùng khoaùn ngaân haøng trung öông laø nhöõng coâng cuï chuû ñaïo cuûa chính saùch voâ hieäu hoaù tieàn teä. Vaøo naêm 1979, Thaùi Lan thieát laäp moät thò tröôøng mua laïi ñeå khuyeán khích phaùt trieån thò tröôøng tieàn teä vaø cung caáp cho ngaân haøng trung öông moät vò trí môùi daønh cho caùc hoaït ñoäng thò tröôøng môû (xem Kittisrikangwan, Supapongse and Jantarangs (1994) ñeå bieát chi tieát veà thò tröôøng mua laïi cuûa Thaùi Lan). Thöïc teá, caùc hoaït ñoäng cuûa thò tröôøng môû thoâng qua thò tröôøng mua laïi ôû Thaùi Lan chæ coù hieäu quaû ñoái vôùi thanh khoaûn trong thôøi gian raát ngaén vì nhöõng ngöôøi tham gia thích giao dòch coù ñaùo haïn khoâng quaù 14 ngaøy. Thaùi Lan quan taâm ñeán töï do doøng voán ra hôn haïn cheá doøng voán vaøo. Töø naêm 1990 ñeán 1994 Thaùi Lan chia laøm 3 giai ñoaïn töï do hoaù ngoaïi hoái, vaø haàu nhö nhöõng giôùi haïn veà voán ra ñeàu ñöôïc baõi boû. Tröôùc ñaây kieåm soaùt voán ra raát chaët cheõ vaø haàu 25 nhö khoâng coù moät giôùi haïn naøo ñoái vôùi voán vaøo. Giai ñoaïn thöù nhaát cuûa quaù trình töï do hoaù voán ra baét ñaàu töø thaùng 05/1990 laø taäp trung vaøo vieäc baõi boû nhöõng giôùi haïn cuûa giao dòch vaõng lai. Ñeán giai ñoaïn hai (thaùng 04/1991) vaø giai ñoaïn ba (thaùng 02/1994) haàu heát nhöõng kieåm soaùt giao dòch voán ra ñeàu ñöôïc baõi boû. Ví duï chính phuû ñaõ cho pheùp caùc nhaø ñaàu tö Thaùi Lan ñöôïc töï do chuyeån nhöôïng voán noäi ñòa ñeán 5 trieäu bath ñeå ñaàu tö tröïc tieáp ra nöôùc ngoaøi vaø baõi boû nhöõng ñieàu kieän baét buoäc khi ruùt voán ra trong naêm 1991. Tuy nhieân vieäc mua baùn chöùng khoaùn nöôùc ngoaøi vaø baát ñoäng saûn cuûa cö daân vaãn caàn coù caáp pheùp cuûa Ngaân haøngTrung Öông Thaùi Lan. Cuoäc khuûng hoaûng kinh teá Mexico ñaõ khieán Thaùi Lan laâm vaøo caûnh hoãn loaïn ôû thò tröôøng ngoaïi hoái vaø chöùng khoaùn. Vaøo giöõa thaùng 01/1995, do tin ñoàn chính phuû Thaùi Lan phaûi giaûm giaù ñoàng bath vì môû roäng theâm thaâm huït taøi khoaûn vaõng lai ñaõ gaây hoang mang vaø khieán caùc nhaø ñaàu tö nöôùc ngoaøi phaûi ruùt soá löôïng lôùn tieàn teä ra khoûi Thaùi Lan. Hoï ñaõ mua 5 tyû USD ôû thò tröôøng ngoaïi hoái trong ngaøy 12/01 laøm tyû giaù bath so vôùi ñoâla ôû thò tröôøng lieân ngaân haøng xuoáng 4,5% ñeán 26,3 bath/1 ñoâla. Chæ soá SET xuoáng 5% trong caû hai ngaøy 12, 13/01. EEF baét ñaàu can thieäp vaøo baèng caùch baùn soá löôïng ñoàng ñoâla khoâng haïn cheá theo tyû giaù coá ñònh 25,4 bath/1 ñoâla, ngoaïi hoái hoaùn ñoåi giöõa bath vaø ñoâla cuõng do ngaân haøng trung öông Thaùi Lan tung ra nhaèm cuûng coá loøng tin cuûa caùc nhaø ñaàu tö nöôùc ngoaøi. Cuoái cuøng, söï hoang mang lo laéng cuûa caùc nhaø ñaàu tö ñöôïc giaûm vaø thò tröôøng ngoaïi hoái vaø chöùng khoaùn ñöôïc oån ñònh hoaù. Noãi lo laéng hoang mang naøy khoâng trôû thaønh moät cuoäc khuûng hoaûng keùo daøi vì caùc coâng cuï kinh teá Thaùi Lan cô baûn raát hôïp lyù, ñaëc bieät laø so vôùi Mexico. Duø sao, caàn phaûi thaän troïng vì thöïc teá raèng tin ñoàn cuõng laøm maát ñi tính oån ñònh cuûa kinh teá Thaùi Lan. Keát quaû nguyeân taéc taøi chính cuûa chính saùch thaét chaët tieàn teä, baõi boû qui ñònh voán ra, vaø nhöõng nguyeân taéc thaän troïng, giaûm cung tieàn vaø laïm phaùt ñaõ ñöôïc oån ñònh suoát caû thaäp nieân 90 maëc duø coù gia taêng veà voán vaøo. 1.4.2.3. Kinh nghieäm kieåm soaùt doøng voán cuûa Malaysia Keå töø naêm 1987, Malaysia vaãn duy trì tyû leä taêng tröôûng thöïc teá töø 7 ñeán 9%. Taêng tröôûng nhanh veà kinh teá phaàn lôùn do taêng nhanh ñaàu tö, voán nöôùc ngoaøi ñoùng moät nguoàn quan troïng ñeå caáp voán cho vieäc ñaàu tö ñoù. Theo ñaùnh giaù cuûa ngaân haøng trung öông (Bank Megara Malaysia – 1995), suoát töø naêm 1970 – 1993, cöù taêng 1% voán FDI thöïc teá vaø voán vay nöôùc ngoaøi theo thöù töï daãn ñeán taêng tröôûng 0,111% vaø 0,056% GDP thöïc teá. 26 Hình 1.9: Xu höôùng laõi suaát cuûa Malaysia vaø Myõ Laõi suaát cuïc döï tröõ lieân bang Myõ Laõi suaát ôû Malaysia Nguoàn: Managing Foreign Capital Flows: The Experiences of Korea, ThaiLan, Malaysia, Indonesia - Yung Chul Park vaø Chi-Young Song, thaùng 5 naêm 1996 Cho ñeán ñaàu naêm 1994, ñeå ñoái phoù vôùi luoàng voán vaøo lieân tuïc, chính phuû Malaysia chuû yeáu duøng can thieäp voâ hieäu hoaù vaøo thò tröôøng ngoaïi hoái ñeå buø ñaép nhöõng keát quaû aâm cuûa neàn kinh teá coù voán vaøo. Keå töø naêm 1975, ñoàng ringgit coù trong roå tieàn teä cuûa caùc ñoái taùc thöông maïi chuû choát cuûa Malaysia, chuû yeáu laø Myõ, Nhaät, Singapore, Ñöùc, Anh vaø Haø Lan. Ngaân haøng Negara Malaysia thöøông xuyeân can thieäp vaøo thò tröôøng ngoaïi hoái lieân ngaân haøng ñeå duy trì tyû giaù ñoàng ringgit / ñoâla trong moät taàm nhaém naøo ñoù. Suoát töø naêm 1990-1993, maëc duø thaâm huït taøi khoaûn vaõng lai raát lôùn, taøi khoaûn toång vaãn duy trì thaëng dö, ñoù laø keát quaû doøng voán vaøo coù qui moâ lôùn. Noùi moät caùch cuï theå, töø naêm 1991 – 1993 cheânh leäch laõi suaát giöõa Malaysia vaø caùc nöôùc khaùc treân theá giôùi baét ñaàu lôùn daàn (hình 1.8). Thaëng dö taøi khoaûn toång laøm taêng aùp löïc ñoàng ringgit, nhöng ngaân haøng Nagara vaãn coù theå oån ñònh hoaù caû tyû giaù danh nghóa laãn tyû giaù thöïc, ngoaïi tröø naêm 1992 baèng caùch tích cöïc can thieäp vaøo thò tröôøng ngoaïi hoái trong nöôùc. Treân thöïc teá, tyû giaù danh nghóa cuûa ñoàng ringgit giaûm so vôùi ñoàng ñoâla trong naêm 1991 vaø 1993. Maëc duø ngaân haøng ñöôïc pheùp ñeå ñoàng ringgit taêng giaù trong naêm 1992 do taøi khoaûn vaõng lai ñöôïc caûi thieän. Can thieäp tích cöïc cuûa ngaân haøng daãn ñeán gia taêng lieân tuïc döï tröõ ngoaïi hoái, nhaûy töø 7,4 tyû USD vaøo cuoái 1989 leân 10,4 tyû USD vaøo cuoái 1991 vaø 26,8 tyû USD vaøo cuoái 1993. Nguoàn döï tröõ naøy ñaõ laøm gia taêng thanh khoaûn vaø taêng aùp löïc laïm phaùt kinh teá Malaysia. Ñeå kieåm soaùt thanh khoaûn, ngaân haøng Nagara Malaysia thöôøng xuyeân döïa vaøo voâ hieäu hoaù tieàn teä. Töø naêm 1991-1992, coâng cuï chính laø hoaït ñoäng thò tröôøng lieân 27 bang vaø nhöõng thay ñoåi döï tröõ baét buoäc. Ngaân haøng naøy ñaõ coá gaéng thu huùt thanh khoaûn baèng caùch xoaù saïch caùc khoaûn vay coù ñaùo haïn döôùi 03 thaùng ôû thò tröôøng lieân ngaân haøng. Ñeå haïn cheá voán vay ngaân haøng, ngaân haøng ñaõ taêng döï tröõ baét buoäc töø 6,5% leân 7,5% trong naêm 1991 vaø sau ñoù taêng 8,5% naêm 1992. Nhöõng bieän phaùp phuï cuõng ñöôïc chaáp nhaän ñeå kìm haõm vieäc môû roäng tín duïng noäi ñòa. Naêm 1991, ngaân haøng theâm nhöõng khoaûn vay nöôùc ngoaøi coù lieân quan ñeán coå phieáu hoaùn ñoåi vaø voán vay nöôùc ngoaøi ôû thò tröôøng taøi chính nöôùc ngoaøi vaøo danh saùch nôï theo döï tröõ baét buoäc. Noùi chung, ngaân haøng Negara ñaõ thu ñöôïc 24 tyû ringgit töø caùc lónh vöïc ngaân haøng baèng can thieäp voâ hieäu hoaù cuûa naêm 1992 (khoaûng 90% coå phieáu tieàn döï tröõ ñang löu haønh). Voâ hieäu hoaù tieàn teä daãn ñeán taêng laõi suaát noäi ñòa lieân tuïc maõi ñeán ñaàu naêm 1993, ñem laïi cheânh leäch raát lôùn giöõa laõi suaát noäi ñòa vaø laõi suaát nöôùc ngoaøi. Cheânh leäch laõi suaát cao hôn vaø xu theá taêng giaù cuûa thò tröôøng chöùng khoaùn Malaysia ñaõ haáp daãn theâm voán nöùôc ngoaøi vaøo, ñaëc bieät laø voán ñaàu tö giaùn tieáp. Vì vaäy caàn phaûi coù can thieäp voâ hieäu hoaù nhieàu hôn nöõa. Baèng nhöõng noã löïc gia taêng phaïm vi vaø taùc ñoäng voâ hieäu hoaù, ngaân haøng ñaõ tung ra baùn nhöõng kyø phieáu ngaân haøng Negara (BNB) vaø traùi phieáu tieát kieäm (MSB) trong naêm 1993. Trong caû naêm naøy ngaân haøng ñaõ thu ñöôïc 6 tyû ringgit BNB vaø 1,4 tyû ringgit MSB. Daãu sao voâ hieäu hoaù tieàn teä laø söï can thieäp vaøo thò tröôøng lieân ngaân haøng, thoâng qua bieän phaùp naøy, ngaân haøng trung öông ñaõ thu ñöôïc 27 tyû ringgit, khoaûng 45% tieàn döï tröõ ñang löu haønh trong naêm 1993. Cuûng coá taøi chính laø bieän phaùp quaûn lyù cung tieàn gia taêng do voán vaøo. Chính phuû noã löïc nhaèm haïn cheá chi tieâu chính phuû vaø keát quaû laø thaâm huït chính phuû giaûm lieân tuïc vaøo naêm 1993, caùn caân taøi chính coù thaëng dö. Taùi ñieàu chænh taøi khoaûn voán cuõng ñöôïc tieán haønh. Maëc duø voâ hieäu hoaù chính saùch tieàn teä vaø haïn cheá taøi chính, nhöng suoát nhöõng naêm 1990-1993 taêng tröôûng toång tieàn teä vaãn cao. Tyû leä taêng tröôûng M3 töø 12,8% naêm 1990 ñeán 18,2% naêm 1991, 19,1% naêm 1992 vaø 23,5% naêm 1993. Taøi saûn nöôùc ngoaøi thuaàn cuûa ngaân haøng Negara taêng tính ra 64% taêng tröôûng cuûa M3 trong naêm 1992 vaø 75% trong naêm 1993. Giaù caû taêng nhanh vaøo ñaàu thaäp nieân 90 so vôùiø 80. Trong giai ñoaïn 1990-1993, CPI taêng trung bình haøng naêm laø 4% cho duø coù giaûm nheï vaøo naêm 1993 so vôùi giai ñoaïn 1985-1989 chæ khoaûng 1,4%. Tyû leä taêng tröôûng kinh teá Malaysia vöôït haún tyû leä taêng tröôûng tieàm naêng, taêng tröôûng tieàn teä nhanh do voán vaøo mang laïi ñaõ laøm taêng aùp 28 löïc laïm phaùt nhieàu hôn. Trong khi tyû leä taêng tröôûng tieàm naêng ñöôïc ngaân haøng Negara (1995) ñaùnh giaù laø 7-8%, neàn kinh teá Malaysia thöïc söï taêng treân 8% töø naêm 1988. Haún nhieân khi taêng voán FDI töø ngoaøi vaøo thì taêng löông, taêng chi phí nhöõng ñaàu vaøo khaùc, taêng caû aùp löïc laïm phaùt. Vaøo thaäp nieân 90, Malaysia chöùng kieán ñôït taêng ñoät ngoät giaù taøi saûn. Thò tröôøng chöùng khoaùn taêng giaù coå phaàn, phaàn lôùn ñeàu do ñaàu tö giaùn tieáp nöùôc ngoaøi. Vaøo naêm 1993, chæ soá toång hôïp Kuala Lumpur taêng 98%, phaùt sinh moái quan taâm veà aûo töôûng ñaàu cô. Doøng voán vaøo ñaõ laøm maát oån ñònh kinh teá vaø ngaân haøng trung öông khoâng theå kieåm soaùt tieàn teä ñöôïc (Aziza 1994). Do taêng voán vaøo ñaàu cô ngaén haïn, ñaëc bieät trong naêm 1993, thò tröôøng taøi chính ñaõ chòu nhöõng phaûn öùng ngöôïc cuûa doøng voán vaøo laøm cho yeáu ñi. Taát caû nhöõng ñieàu naøy khieán cho ngaân haøng Nagara thöïc hieän 6 bieän phaùp haønh chính vaøo thaùng 1 vaø 2 naêm 1994 nhaèm ngaên chaën voán vaøo coù hieäu quaû, ñaëc bieät laø voán vaøo ñaàu cô ngaén haïn. Nhöõng bieän phaùp naøy goàm caû caám baùn coâng cuï thò tröôøng tieàn teä ngaén haïn cho ngöôøi khoâng cö truù, caám mua baùn coå phieáu hoaùn ñoåi (swap) cuûa ngaân haøng ngoaïi thöông ngoaïi tröø coå phieáu coù lieân quan ñeán thöông maïi, vaø haïn cheá nhieàu veà giao dòch forward ñoái vôùi ngöôøi nöôùc ngoaøi. Coù moät phaûn öùng trung gian töø phía thò tröôøng ngoaïi hoái vaø thò tröôøng chöùng khoaùn. Ñoàng ringgit haï giaù nhanh do coù voán ra. Cuoái thaùng 2 naêm 1994 ñoàng ringgit giaûm so vôùi USD laø 3,3% so vôùi cuoái naêm tröôùc. Chæ soá toång hôïp Kualar Lupur (KLCI) laø 1.314 vaøo ngaøy 05/01/1994 ñaõ nhanh choùng giaûm xuoáng coøn 1.000, maát 314 ñieåm vaøo ngaøy 21/03/1994. Tuy nhieân tính töø quí II/1994, ñoàng ringgit vaø giaù coå phieáu baét ñaàu oån ñònh hoaù. Coøn quí 3 vaø 4 trong naêm, ñoàng ringgit coù xu höôùng taêng so vôùi USD vaø KLCI taêng ñeàu ñaën. Nhöõng daáu hieäu naøy chöùng toû söï caûi tieán naøy laø hôïp lyù ñoái vôùi neàn kinh teá Malaysia hôn laø ñoái vôùi voán vaøo ñaàu cô: taêng tröôûng kinh teá cao vaø tieáp tuïc cuûng coá taøi chính. Möùc ñoä laïm phaùt vaøo naêm 1993 ñaõ thuùc ñaåy ngaân haøng trung öông Nagara giaûm bôùt tính voâ hieäu hoaù tieàn teä trong naêm 1994. Ñieàu naøy laøm giaûm laõi suaát, thaäm chí laõi suaát coù taêng ôû caùc nöôùc coâng nghieäp, laøm thu heïp cheânh leäch laõi suaát giöõa Malaysia vaø caùc nöôùc coâng nghieäp. Giaûm laõi suaát cuøng vôùi nhöõng bieän phaùp haønh chính seõ ngaên chaën voán ñaàu tö vaøo vaø khuyeán khích voán ñang ñöôïc ñaàu tö vaøo coå phieáu Malaysia ra. Saùu thaùng cuoái naêm 1994 ñaõ ghi nhaän doøng voán ra thuaàn thaønh voán ñaàu cô ngaén haïn khi ñöôïc chuyeån ñi nôi khaùc. Ñieàu naøy laøm giaûm taêng tröôûng caàu tieàn, M3 taêng 23,5% naêm 1993 vaø chæ taêng 13,1% naêm 1994. Laïm phaùt cuõng dòu bôùt, tyû leä laïm phaùt 29 CPI taêng cao ñieåm laø 4,4% vaøo thaùng 02/1994, giaûm xuoáng coøn 3% vaøo thaùng 06/1994. Khi kinh teá Malaysia coù aáu hieäu oån ñònh, ngaân haøng Negara baõi boû moät soá bieän phaùp haønh chính naøy. Vieäc söû duïng nhöõng bieän phaùp haønh chính ñaõ gaây ra tranh luaän. Ngöoøi ta cho raèng nhöõng bieän phaùp nhö theá caàn haïn cheá söû duïng hay chæ söû duïng taïm thôøi vì noù laøm meùo moù neàn kinh teá trong moät thôøi gian daøi vaø nguy haïi ñeán uy tín cuûa moät ñaát nöôùc. Coøn kieåm soaùt giaùn tieáp cuøng vôùi chính saùch laõi suaát thaáp ñöôïc cho laø raát höõu hieäu trong vieäc haïn cheá thôøi gian maát oån ñònh cuûa doøng voán ngaén haïn vaø khoâi phuïc laïi tính oån ñònh cuûa neàn kinh teá Malaysia (IMF 1995a). Nhöõng dieãn bieán veà doøng voán vaøo, aûnh höôûng cuûa chuùng ñeán neàn kinh teá cuõng nhö caùc chính saùch maø chính phuû caùc nöôùc Haøn Quoác, Thaùi Lan, Malaysia ñaõ söû duïng ñeå kieåm soaùt doøng voán nhö ñaõ trình baøy treân ñaây thöïc söï laø nhöõng vaán ñeà maø caùc nöôùc ñi sau nhö Vieät Nam caàn phaûi tìm hieåu ñeå aùp duïng trong ñieàu kieän thöïc teá cuûa quoác gia mình. Caùc coâng cuï ñöôïc söû duïng ñeå thöïc hieän kieåm soaùt voán mang tôùi nhöõng hieäu quaû khaùc nhau ôû töøng quoác gia, nhöng treân taát caû laø nhöõng kinh nghieäm ruùt ra töø quaù trình naøy phaûi ñöôïc chuùng ta nghieâm tuùc xem xeùt, ñuùc keát thaønh nhöõng baøi hoïc cho rieâng mình treân böôùc ñöôøng hoäi nhaäp vaø phaùt trieån. 30 CHÖÔNG II: VAÁN ÑEÀ THÖÏC HIEÄN KIEÅM SOAÙT VOÁN TAÏI VIEÄT NAM TRONG NHÖÕNG NAÊM QUA 2.1. KHAÙI QUAÙT VEÀ NEÀN KINH TEÁ VIEÄT NAM 2.1.1. Toång theå böùc tranh kinh teá Vieät Nam naêm 2003 Naêm 2003, böùc tranh kinh teá theá giôùi tuy chöa hoaøn toaøn oån ñònh sau cuoäc suy thoaùi kinh teá naêm 2001 cuøng caùc taùc ñoäng naëng neà cuûa côn soác dòch beänh SARS, cuoäc chieán ôû Iraéc (vôùi moät loaït haäu quaû ñi keøm ñaåy giaù vaøng, giaù daàu vaø moät loaït nguyeân lieäu coâng nghieäp khaùc gia taêng ôû möùc kyû luïc hai chöõ soá trong khi ñoàng USD lieân tuïc giaûm giaù…) nhöng vaãn ñöôïc caûi thieän ñaùng keå. Toác ñoä taêng tröôûng GDP toaøn caàu öôùc ñaït 2,5%, cao hôn möùc 1.9% cuûa naêm 2001, vaø tyû leä laïm phaùt bình quaân khoaûng 2,9%. Trong ñoù, kinh teá Myõ – ñaàu taøu phaùt trieån cuûa neàn kinh teá theá giôùi – öôùc tính ñaït toác ñoä taêng tröôûng GDP 3%, laïm phaùt khoaûng 2,3%, Nhaät taêng tröôûng vöôït baäc ôû möùc 2.6%, cao gaáp chín laàn naêm 2002, kinh teá khu vöïc EURO ñaït 0,6%, vaø Trung Quoác ñaït 8,4%. Caùc nöôùc ASEAN chuû yeáu ñaït möùc taêng tröôûng laø Thaùi Lan: 4,8%, Malaysia: 4,5%, Philipines: 4,5%, Singapore: treân 4%, Indonesia: 4%. Trong boái caûnh ñoù, neàn kinh teá Vieät Nam vaãn ñaït ñöôïc nhieàu thaønh quaû quan troïng, ñaùng keå nhaát laø toác ñoä taêng tröôûng GDP thöïc. (hình 2.1) Hình 2.1: Toác ñoä taêng tröôûng kinh teá cuûa Vieät Nam giai ñoaïn 1995-2003 (%) 9.54 9.34 7.247.046.896.79 4.77 8.15 5.76 0 2 4 6 8 10 12 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 Nguoàn: Thôøi baùo kinh teá Vieät Nam 2003–2004 Tuy coù söï cheânh leäch trong caùch öôùc tính cuûa IMF, ADB vaø öôùc tính chính thöùc cuûa Chính phuû Vieät Nam veà toác ñoä taêng tröôûng GDP, nhöng Vieät Nam vaãn laø neàn 31 kinh teá coù toác ñoä taêng tröôûng nhanh thöù nhì Chaâu AÙ (sau Trung Quoác) trong naêm 2003 cuøng vôùi moät tyû leä laïm phaùt töông ñoái laø 3%. Tuy nhieân, thaønh quaû taêng tröôûng naøy laïi khoâng toát, neáu so vôùi Trung Quoác hay vôùi chính Vieät Nam trong giai ñoaïn 1990 – 1997. Taïi thôøi ñieåm ñoù, toác ñoä taêng tröôûng bình quaân cuûa Vieät Nam laø 8,8%/naêm vaø ñaàu tö trung bình laø 27,8% GDP, ñieàu naøy coù nghóa laø chæ caàn 3, 2 ñôn vò ñaàu tö ñeå taïo ra 1 ñôn vò taêng tröôûng. Trong khi hieän nay, theo caùc soá lieäu cuûa ADB, Vieät Nam caàn 4,5 ñôn vò ñaàu tö ñeå coù 1 ñôn vò taêng tröôûng, vaø con soá naøy laø 5 ñôn vò ñaàu tö neáu tính theo soá lieäu cuûa IMF. Nhö vaäy, tuy tyû leä ñaàu tö so vôùi GDP nhö hieän nay laø toát nhöng hieäu quaû cuûa ñaàu tö khoâng cao vaø coù theå noùi söï taêng tröôûng cuûa Vieät Nam laø do thaâm duïng voán. Nguyeân nhaân cuûa vaán ñeà naøy ñeán töø nhieàu höôùng. - Ñaàu tieân laø do xu höôùng löïa choïn caùc ngaønh coâng nghieäp naëng ñeå ñaàu tö chöa ñuùng trong moät ñònh höôùng phaùt trieån thieân veà theo ñuoåi chính saùch töï cung töï caáp vaø caùc muïc tieâu xaõ hoäi, maët khaùc, ñeå ñaùp öùng caùc yeâu caàu cuûa moät neàn kinh teá ñònh höôùng xaõ hoäi chuû nghóa, caùc nguoàn voán ñaàu tö ñöôïc ñoå nhieàu vaøo khu vöïc Nhaø nöôùc, ñaëc bieät laø trong caùc ngaønh thaâm duïng voán vaø coù chi phí cao, tyû suaát sinh lôïi thaáp hôn giaù trò cuûa voán, khoâng coù khaû naêng caïnh tranh – nhö mía ñöôøng, saûn xuaát phaân boùn, theùp – nhöng laïi ñaùp öùng ñöôïc yeâu caàu veà chính saùch. - Beân caïnh ñoù, laø vaán ñeà quaûn lyù nguoàn voán ñaàu tö. Haøng tyû USD ñaàu tö haï taàng hieän ñaïi vaãn bò ñöa vaøo nhöõng döï aùn khoâng hieäu quaû hoaëc coù möùc chi phí quaù cao, hoaëc chaûy vaøo tuùi rieâng cuûa caùc quan chöùc tham nhuõng. Theo Vieäân nghieân cöùu quaûn lyù kinh teá trung öông, tæ leä thaát thoaùt trong caùc döï aùn xaây döïng cô baûn bình quaân leân tôùi 30% toång voán ñaàu tö. - Thieáu qui hoaïch toång theå vaø ñònh höôùng trong ñaàu tö, daãn ñeán tình traïng daøn traûi, caïnh tranh khoâng laønh maïnh... ví duï caùc ñòa phöông ñua nhau ñaàu tö vaøo caùc nhaø maùy saûn xuaát xi maêng loø ñöùng, nhaø maùy bia,... thaäm chí ñua nhau xaây döïng caùc khu coâng nghieäp maø khoâng chuù troïng ñeán caùc ñaëc ñieåm cuûa ñòa phöông mình. Ñieàu naøy khoâng nhöõng laøm cho hieäu quaû ñaàu tö thaáp, nguoàn voán bò laõng phí maø coøn khieán cho caùc ñòa phöông khoâng phaùt huy heát tieàm naêng cuûa mình. Thaønh töïu cuûa Vieät Nam naêm 2003 khoâng chæ theå hieän ôû toác ñoä taêng tröôûng chung maø coøn theå hieän trong toác ñoä gia taêng giaù trò saûn xuaát cuûa töøng ngaønh trong cô caáu kinh teá. Daãn ñaàu laø coâng nghieäp vôùi toác ñoä taêng tröôûng laø 15%, tieáp ñeán laø dòch vuï vôùi 7% - moät tyû leä ñaõ bao goàm phaàn do aûnh höôûng cuûa dòch beänh SARS vöøa qua 32 ñeán du lòch, vaø toác ñoä naøy ôû noâng – laâm – ngö nghieäp laø 4.7%. Keát quaû laø cô caáu kinh teá ñöôïc chuyeån dòch theo höôùng daàn taêng tyû troïng cuûa caùc ngaønh coâng nghieäp – dòch vuï. Tyû troïng cuûa noâng nghieäp tuy giaûm daàn trong GDP, töø 23.2% naêm 2001, 23% naêm 2002 coøn 22.3% naêm 2003 nhöng ñaõ vöôït qua nhieàu khoù khaên ñeå taêng tröôûng vaø quan troïng hôn laø ñaõ coù böôùc chuyeån ñoåi cô caáu saûn xuaát theo höôùng phaùt trieån kinh teá haøng hoùa gaén vôùi thò tröôøng, taêng giaù trò thu ñöôïc treân moät ñôn vò dieän tích. Tyû troïng coâng nghieäp vaø xaây döïng taêng töø 38.2% leân 39.9% ñaõ trôû thaønh ñoäng löïc cuûa taêng tröôûng kinh teá chung, ñoùng goùp tôùi treân 53% vaøo toác ñoä taêng tröôûng GDP chung vaø cuõng chieám tyû troïng lôùn nhaát trong toång kim ngaïch xuaát nhaäp khaåu caû nöôùc. Caùc thaønh phaàn kinh teá ñeàu taêng tröôûng khaù, trong ñoù kinh teá tö nhaân coù böôùc phaùt trieån khôûi saéc vaø vai troø cuûa khu vöïc naøy ñaõ taêng leân: chieám 27% toång voán ñaàu tö phaùt trieån, haàu heát giaù trò saûn xuaát noâng nghieäp, phaàn lôùn giaù trò dòch vuï, 48% kim ngaïch xuaát khaåu, 90% toång soá lao ñoäng vaø taïo ra haàu heát choã laøm môùi. Nhôø söï vöôït troäi cuûa taêng tröôûng kinh teá maø toång thu ngaân saùch ñaõ vöôït döï toaùn vaø laø naêm thöù 6 lieân tuïc ñaït keát quaû naøy, taêng 11,3% so vôùi naêm tröôùc, trong ñoù toång thu noäi ñòa coøn taêng cao hôn. Toång chi taêng 14,1%, cao hôn toác ñoä taêng cuûa toång thu laø phuø hôïp vôùi chuû tröông kích caàu, nhöng boäi chi vaãn ñöôïc keàm cheá khoâng quaù 5% GDP. Ñeán heát naêm 2003, möùc dö nôï cuûa Chính phuû öôùc baèng 34,6% GDP, dö nôï quoác gia öôùc baèng 32,8% GDP. Tieàn teä cô baûn oån ñònh, giaù tieâu duøng taêng thaáp. Kinh teá taêng tröôûng ñaõ taïo ñieàu kieän thuaän lôïi cho caùc muïc tieâu xaõ hoäi coù ñieàu kieän phaùt trieån tích cöïc. Tình hình chính trò oån ñònh, quoác phoøng an ninh ñöôïc giöõ vöõng, quan heä quoác teá ñöôïc môû roäng, vò theá cuûa Vieät Nam treân tröôøng quoác teá ñöôïc cuûng coá vaø naâng cao. Vì vaäy, naêm 2003 vöøa qua laø naêm ñaùnh daáu cho quaù trình taêng toác trong tieán trình hoäi nhaäp kinh teá cuûa Vieät Nam. Chuùng ta ñaõ kyù keát haøng loaït nhöõng hieäp ñònh song phöông vaø ña phöông, môû ra khaû naêng lôùn cho söï phaùt trieån cuûa kinh teá ñoái ngoaïi, trong ñoù ñaùng chuù yù nhaát laø Hieäp ñònh khuyeán khích vaø baûo hoä ñaàu tö vôùi Nhaät, Hieäp ñònh haøng khoâng vôùi Myõ, Hieäp ñònh veà haïn ngaïch deät may vôùi EU, vaø hoaøn taát thaønh coâng phieân ñaøm phaùn thöù baûy gia nhaäp WTO. 2.1.2. Hoaït ñoäng ngoaïi thöông Moät vaán ñeà ñaùng ñöôïc quan taâm laø ngoaïi thöông. Chính saùch ngoaïi thöông maø Vieät Nam ñang theo ñuoåi laø chieán löôïc hoäi nhaäp vôùi neàn kinh teá theá giôùi. Töø naêm 1991 ñeán nay, kim ngaïch xuaát nhaäp khaåu cuûa Vieät Nam luoân taêng nhanh, ñaëc bieät laø 33 ba naêm gaàn ñaây nhaát do keát quaû cuûa caùc chính saùch hoäi nhaäp vaø môû cöûa, trong ñoù naêm 2003 laø naêm coù möùc taêng tröôûng cao nhaát. Baûng 2.1: Baûng soá lieäu kinh teá Vieät Nam trong giai ñoaïn 1999-2003 1999 2000 2001 2002 2003 GDP (tyû USD) Toác ñoä phaùt trieån 28,68 4,8% 31,35 6,8% 32,94 6,8% 35,10 7,0% 38,20 7,3% Xuaát khaåu (tyû USD) Nhaäp khaåu (tyû USD) Caùn caân xuaát nhaäp khaåu Caùn caân xuaát nhaäp khaåu/GDP 11,33 11,34 -0,01 0,00 14,19 15,25 -1,07 -3,4% 15,01 16,17 -1,16 -3,5% 16,67 19,73 -3,06 -8,7% 19,84 25,00 -5,16 -13,5% Toác ñoä laïm phaùt Thaâm huït ngaân saùch/GDP Toång tín duïng (tyû ñoàng) Toác ñoä taêng tín duïng Tieàn (tyû ñoàng) Toác ñoä taêng tieàn 4,1% -1,7% 155.236 90.989 0,8% 191.204 23,2% 112.408 23,5% 1,5% -2,70% 239.921 25,5% 125.329 11,5% 3,0% -2,90% 317.771 32,4% 157.025 25,3% Ñaàu tö/GDP 27,6% 29,6% 31,2% 32,1% 35,0% Ñaàu tö cuûa töøng khu vöïc Nhaø nöôùc Tö nhaân Nöôùc ngoaøi 58,7% 24,0% 17,3% 57,5% 23,8% 18,7% 58,1% 23,5% 18,4% 56,2% 25,3% 18,5% 56,7% 26,7% 16,6% Ñaàu tö nhaø nöôùc Töø ngaân saùch Voán vay nöôùc ngoaøi Voán doanh nghieäp 41,3% 32,0% 26,7% 41,3% 32,2% 26,5% 42,5% 29,5% 28,0% 39,1% 30,9% 30,0% 38,3% 30,5% 31,2% Nguoàn: Vietnam Statistical Appendix 2003, Internation Financial Statistical, IMF, thaùng 5 naêm 2004. Xuaát khaåu öôùc ñaït 19.8 tyû USD, taêng 18.9% so vôùi naêm 2002, vöôït 7.4% keá hoaïch, trong ñoù coù boán maët haøng xuaát khaåu vöôït möùc 2 tyû USD laø daàu thoâ (3,7 tyû), deät may (3,6 tyû), thuûy saûn (2,23 tyû), giaøy deùp (2,2 tyû), ngoaøi ra coøn coù caùc maët haøng coù möùc taêng tröôûng xuaát khaåu cao nhö cao su, caø pheâ, ñieän töû – linh kieän maùy vi tính, daây caùp ñieän… Nhaäp khaåu coù kim ngaïch ñaït möùc cao nhaát töø tröôùc ñeán nay, ñaït gaàn 25 tyû USD, trong ñoù nhoùm thieát bò phuï tuøng nhaäp khaåu chieám treân 5 tyû USD, taêng 26,2% so vôùi naêm 2002, ñaït möùc nhaäp sieâu ñeán 5 tyû USD. Nhaäp khaåu taêng cao chuû yeáu do taêng maïnh ôû nhoùm maët haøng linh kieän oâtoâ, theùp, xaêng daàu, phaân ureâ, chaát deûo, boâng, hoùa 34 chaát, maùy moùc, thieát bò, phuï tuøng, taân döôïc, linh kieän ñieän töû vaø vaûi. Giaù haøng nhaäp khaåu taêng 8,4% ñaõ laøm taêng 2,03 tyû USD kim ngaïch nhaäp khaåu, trong khi ñoù tình bình quaân, giaù haøng xuaát khaåu chæ taêng khoaûng 4,4%. Maët khaùc, do moät soá ngaønh haøng xuaát khaåu chuû löïc cuûa Vieät Nam thöïc hieän theo phöông thöùc gia coâng, nhaäp khaåu nguyeân lieäu, giao thaønh phaåm neân giaù trò ñaït ñöôïc thaáp. Taêng xuaát khaåu, ñoàng nghóa vôùi vieäc Vieät Nam taêng thò phaàn cuûa mình, ñaëc bieät trong ñieàu kieän taêng tröôûng trì treä cuûa neàn kinh teá toaøn caàu vaø söï caïnh tranh gay gaét cuûa Trung Quoác laø moät daáu hieäu toát cho thaáy haøng hoùa Vieät Nam ñang daàn coù choã ñöùng treân theá giôùi. Theâm vaøo ñoù, xuaát khaåu taêng cuõng taïo ra nhu caàu ñoái vôùi caùc dòch vuï chaát löôïng cao trong thöông maïi, truyeàn thoâng, tieáp thò, taøi chính vaø caùc lónh vöïc khaùc. Tuy nhieân, kim ngaïch xuaát khaåu tính bình quaân treân ñaàu ngöôøi chæ ñaït 248 USD, coøn raát thaáp so vôùi caùc nöôùc trong khu vöïc. Maët khaùc, toác ñoä taêng xuaát khaåu cuûa Vieät Nam trung bình trong 3 naêm 2000 – 2003 laø 11,3%/naêm, khaù cao so vôùi möùc taêng 8,7%/naêm cuûa xuaát khaåu toaøn caàu tính theo USD, nhöng neáu so vôùi thaønh quaû ñaït ñöôïc trong giai ñoaïn 1995-2000, hoaëc so vôùi Trung Quoác, thì roõ raøng laø toác ñoä taêng tröôûng cuûa Vieät Nam ñang bò chaäm ñi. Ngoaïi thöông ñang taïo ra nhöõng taùc ñoäng tích cöïc cho neàn kinh teá Vieät Nam, nhöng vaãn coøn nhieàu vaán ñeà caàn giaûi quyeát. Tình hình thaâm huït caùn caân thöông maïi ngaøy caøng gia taêng, hieän ñaõ ôû möùc cao kyû luïc 5,1 tyû, chieám hôn 25% xuaát khaåu - moät tyû leä vöôït ngöôõng an toaøn cho pheùp (20%) - vaø leân ñeán hôn 10% GDP, laø nghieâm troïng vì ñieàu naøy thöôøng coù nghóa laø thaâm huït caùn caân taøi khoaûn vaõng lai seõ treân 5% - moät tyû leä khoâng beàn vöõng. Moät nguyeân nhaân quan troïng cuûa vaán ñeà naøy ñeán töø chính saùch tyû giaù, khi maø hieän nay, giaù trò cuûa VND ñang ôû treân möùc giaù trò thöïc cuûa noù, khieán cho nhaäp khaåu ñöôïc khuyeán khích. Ñaây cuõng chính laø nguyeân nhaân khieán cho moãi laàn neàn kinh teá chuyeån leân phaùt trieån ôû moät möùc ñoä cao hôn laø thaâm huït caùn caân thanh toaùn trôû neân traàm troïng. Tuy nhieân, ñieàu chænh tyû giaù trôû veà ñuùng giaù trò cuûa noù laø moät ñieàu khoù khaên, vaø aûnh höôûng ñeán nhieàu khía caïnh cuûa neàn kinh teá. Do vaäy, ñieàu caàn thöïc hieän laø ñaåy nhanh hôn nöõa toác ñoä xuaát khaåu baèng caùch taêng toác môû cöûa thò tröôøng vaø hoäi nhaäp, ñaëc bieät laø vieäc tham gia vaøo caùc toå chöùc quoác teá nhö WTO ñeå ñöôïc höôûng caùc öu ñaõi veà thöông maïi daønh cho thaønh vieân. Beân caïnh ñoù, ñöùng tröôùc yeâu caàu hieän nay – khi maø caùc bieän phaùp quaûn lyù haønh chính haïn cheá nhaäp khaåu khoâng coøn ñöôïc aùp duïng vaø nhu caàu nhaäp khaåu haøng hoùa, thieát bò coøn quaù lôùn, caàn phaûi taêng cöôøng hôn nöõa tính hieäu 35 quaû cuûa caùc döï aùn ñaàu tö coâng, ñaëc bieät laø caùc döï aùn ñaàu tö baèng ngoaïi teä vaø taêng cöôøng khuyeán khích caùc doøng voán quoác teá chaûy vaøo trong nöôùc. Bôûi vì thaâm huït caùn caân thöông maïi seõ ñöôïc buø ñaép baèng caùc khoaûn thu nhaäp ngoaïi teä hay caùc khoaûn tieát kieäm ngoaïi teä hieäu quaû töø caùc döï aùn ñaàu tö. 2.1.3. Hoaït ñoäng cuûa heä thoáng ngaân haøng Vieät Nam: Trong nhöõng naêm vöøa qua, ngaønh Ngaân haøng Vieät Nam ñaõ coù nhieàu ñoåi môùi, tuy nhieân, cho ñeán nay heä thoáng ngaân haøng vaãn ñang ôû giai ñoaïn phaùt trieån ban ñaàu, naêng löïc taøi chính cuûa nhieàu Ngaân haøng thöông maïi coøn yeáu, nôï quaù haïn cao, tieàm aån nhieàu ruûi ro. Nhoùm Ngaân haøng thöông maïi Nhaø nöôùc (Ngaân haøng Coâng thöông, Ngoaïi thöông, Ñaàu tö, Noâng nghieäp vaø phaùt trieån noâng thoân, vaø Ñoàng baèng soâng Cöûu Long) tuy chieám gaàn 76% toång nguoàn voán huy ñoäng vaø 80% thò phaàn tín duïng nhöng toång voán töï coù chöa ñeán 1 tyû USD, tyû leä voán töï coù treân toång taøi saûn coù chöa ñeán 5% (thoâng leä toái thieåu theo BIS laø 8%). Dòch vuï Ngaân haøng cuûa caùc Ngaân haøng thöông maïi taïi Vieät Nam coøn ñôn ñieäu, ngheøo naøn, chöa taïo thuaän lôïi vaø cô hoäi bình ñaúng cho khaùch haøng thuoäc caùc thaønh phaàn kinh teá trong vieäc tieáp caän vaø söû duïng tín duïng vaãn laø hoaït ñoäng kinh doanh chuû yeáu taïo thu nhaäp cho ngaân haøng, caùc nghieäp vuï ngaân haøng hieän ñaïi chöa phaùt trieån. Cho vay theo chæ ñònh cuûa Nhaø nöôùc coøn chieám tyû troïng lôùn trong cô caáu tín duïng. Ngoaøi ra, caùc tyû leä veà chi phí nghieäp vuï vaø khaû naêng sinh lôøi cuûa ngaân haøng thöông maïi Vieät Nam ñeàu thaáp so vôùi caùc ngaân haøng trong khu vöïc. Moät thaùch thöùc lôùn ñoái vôùi heä thoáng ngaân haøng thöông maïi Vieät Nam laø tình traïng “sai leäch keùp” veà thôøi haïn taøi chính cuûa taøi saûn vaø tính song truøng cuûa hai ñoàng tieàn trong heä thoáng tín duïng. Caùc ngaân haøng thöông maïi ñöùng tröôùc söùc eùp lôùn veà cho vay daøi haïn, trong khi haàu heát caùc nguoàn voán huy ñoäng ñeàu ngaén haïn. Maët khaùc, toàn taïi nhieàu loaïi ñoàng tieàn trong cô caáu taøi saûn cuûa caùc ngaân haøng thöông maïi trong khi laõi suaát vaø tyû giaù cuûa caùc ngoaïi teä naøy hieän nay ñang coù xu höôùng bieán ñoäng raát lôùn, naèm ngoaøi khaû naêng kieåm soaùt cuûa caùc ngaân haøng thöông maïi Vieät Nam trong khi thò tröôøng phaùi sinh nhö future, options… coøn raát sô khai. Thöïc traïng treân cho thaáy caùc ngaân haøng thöông maïi cuûa Vieät Nam chöa thaät söï trôû thaønh moät ñònh cheá taøi chính beàn vöõng trong neàn kinh teá vaø seõ gaëp raát nhieàu khoù khaên trong vaán ñeà hoäi nhaäp quoác teá. Tröôùc maét laø phaûi vaát vaû caïnh tranh vôùi caùc ngaân haøng quoác teá vôùi tieàm löïc taøi chính huøng haäu vaø coâng ngheä hieän ñaïi. Maët khaùc, hoäi nhaäp mang laïi khaû naêng tieáp xuùc cao vôùi caùc doøng löu chuyeån voán quoác teá voán coù quy 36 moâ vaø tính bieán ñoäng raát lôùn, raát khoù ñieàu tieát vaø kieåm soaùt. Ñeå coù theå hoäi nhaäp vaø thu huùt maïnh voán ñaàu tö cho phaùt trieån ñaát nöôùc nhöng vaãn ñaûm baûo an toaøn taøi chính, vieäc hoaøn thieän vai troø trung gian taøi chính cuûa heä thoáng ngaân haøng thöông maïi laø raát quan troïng. 2.2. NHÖÕNG NEÙT ÑAËC THUØ CUÛA DOØNG VOÁN TAÏI VIEÄT NAM 2.2.1. Xu höôùng vaø thaønh phaàn doøng voán vaøo: 2.2.1.1. Doøng voán ñaàu tö tröïc tieáp nöôùc ngoaøi – FDI: Thu huùt FDI coù taàm quan troïng ñoái vôùi Vieät Nam do Vieät Nam laø moät quoác gia ñang phaùt trieån, nhu caàu voán cho neàn kinh teá cao trong khi noäi löïc kinh teá cuûa chuùng ta coøn quaù yeáu so vôùi caùc nöôùc trong khu vöïc. Vôùi moät heä thoáng taøi chính coøn non keùm cuûa Vieät Nam hieän nay, FDI laø moät nguoàn voán töông ñoái deã chòu cho vieäc quaûn lyù. Ñoàng thôøi caùc döï aùn FDI thöôøng ñöôïc ñaàu tö vaøo nhöõng lónh vöïc hôïp lyù, vaø ñöôïc giaùm saùt chaët cheõ bôûi leõ nhaø ñaàu tö nöôùc ngoaøi luoân muoán ñaït ñöôïc lôïi nhuaän cao…. Xuaát phaùt töø chính saùch ñoåi môùi neàn kinh teá, môû cöûa vaø hoäi nhaäp vôùi nöôùc ngoaøi (1986), ngaøy 19-12-1987 laàn ñaàu tieân Quoác hoäi nöôùc ta ñaõ thoâng qua Luaät ñaàu tö nöôùc ngoaøi cho pheùp caùc toå chöùc, caù nhaân laø ngöôøi nöôùc ngoaøi ñöôïc ñaàu tö vaøo Vieät Nam. Qua 4 laàn söûa ñoåi, boå sung vaøo caùc naêm 1990, 1992, 1996 vaø 2000, moâi tröôøng ñaàu tö ñaõ ñöôïc caûi thieän thoâng thoaùng hôn, taïo ñieàu kieän thu huùt löôïng voán FDI cho phaùt trieån kinh teá. Hieän nay, tuy coù thöù haïng khaù thaáp trong caùc baûng xeáp haïng veà khaû naêng caïnh tranh nhöng Vieät Nam vaãn thu huùt moät löôïng voán FDI ñaùng keå, ñoù laø keát quaû cuûa moät cheá ñoä chính trò oån ñònh, moâi tröôøng ñaàu tö an toaøn vaø nhöõng lôïi ích môùi ñöôïc taïo ra thoâng qua hieäp ñònh thöông maïi vôùi Myõ vaø caùc ñoäng thaùi hoäi nhaäp khaùc. Caû nöôùc coù khoaûng 4.289 döï aùn FDI vôùi soá voán ñaêng kyù laø 40,5 tyû USD, trong ñoù soá döï aùn ñaêng kyù môùi naêm 2003 laø 620 vôùi toång soá voán ñaêng kyù laø 1,55 tyû, taêng 112,38% so vôùi naêm 2002, ñaây chính laø möùc taêng tröôûng voán FDI cao nhaát trong voøng naêm naêm qua, vaø raát toát neáu so vôùi haàu heát caùc quoác gia ñang phaùt trieån, tuy raèng chæ baèng ¼ so vôùi chính Vieät Nam ôû nhöõng naêm giöõa thaäp nieân 90 vaø coøn raát thaáp so vôùi Trung Quoác. Maët khaùc, tuy soá ñaêng kyù môùi ít hôn 74 döï aùn so vôùi naêm 2002 nhöng toång voán laïi taêng chöùng toû caùc döï aùn FDI veà Vieät Nam ñang daàn ñöôïc naâng cao veà quy moâ vaø chaát löôïng. 37 Naêm 2003, caùc döï aùn FDI tieáp tuïc khaúng ñònh vai troø quan troïng cuûa mình trong phaùt trieån kinh teá, giaù trò saûn xuaát chieám 34% GDP, mang laïi cho Nhaø nöôùc moät khoaûn thu ngaân saùch laø taêng 30% so vôùi naêm 2002 vaø taïo ra hôn nöûa trieäu vieäc laøm cho ngöôøi lao ñoäng Vieät Nam, xuaát khaåu chieám 31,3%, nhaäp khaåu chieám 34,5% toång kim ngaïch, toác ñoä taêng tröôûng xuaát nhaäp khaåu cuûa caùc doanh nghieäp FDI ñaït gaàn gaáp ñoâi neáu so vôùi caùc doanh nghieäp trong nöôùc. Roõ raøng, ñaây laø moät nguoàn tieàm naêng to lôùn ñeå thuùc ñaåy taêng tröôûng vaø giaûi quyeát vieäc laøm. Maët khaùc, nguoàn voán naøy cuõng goùp phaàn caûi thieän caùn caân thanh toaùn quoác teá cuûa Vieät Nam, taïo ñieàu kieän ñaåy maïnh tieán trình hoäi nhaäp kinh teá cuûa nöôùc ta vôùi khu vöïc vaø theá giôùi. Phaàn lôùn nguoàn voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi taïi Vieät Nam ñeán töø caùc nöôùc chaâu AÙ, vôùi Nhaät Baûn laø quoác gia daãn ñaàu veà FDI thöïc hieän (3,9 tyû USD tính ñeán heát naêm 2003). Soá löôïng quoác gia ñaàu tö vaøo Vieät Nam chöa coù ñöôïc söï ña daïng, chuû yeáu taäp trung vaøo khoaûng 10 nöôùc vaø vuøng laõnh thoå, bao goàm Singapore, Ñaøi Loan, Haøn Quoác, Nhaät Baûn, Hongkong, Thaùi Lan, ñaûo Virgin-Anh quoác, Anh, Phaùp, UÙc, chieám ñeán hôn 70% toång löôïng FDI. Söï taäp trung naøy theå hieän moät nguy cô cao cho nguoàn cung FDI cuûa Vieät Nam trong nhöõng tình huoáng khuûng hoaûng kinh teá khu vöïc dieãn ra ñoàng thôøi cho thaáy raèng Vieät Nam vaãn chöa thaät söï laø moät ñòa chæ ñaàu tö ñöôïc bieát ñeán treân theá giôùi. Nhö vaäy, coøn raát nhieàu ñieàu caàn laøm ñeå coù theå ña daïng hoùa danh saùch caùc nhaø ñaàu tö ñeán vôùi Vieät Nam. Löôïng FDI chaûy vaøo Vieät Nam chuû yeáu laø duøng ñeå saûn xuaát thay theá nhaäp khaåu, tuy nhieân laïi coù xu höôùng taäp trung vaøo caùc ngaønh coù chi phí cao, nhö saûn xuaát xe maùy, hoaëc caùc ngaønh taän duïng ñöôïc lôïi theá nhaân coâng reû vaø ñaùp öùng nhu caàu thò tröôøng nhö saûn xuaát cheá bieán haøng tieâu duøng, löông thöïc – thöïc phaåm maø chöa coù söï ñaàu tö thích ñaùng vaøo caùc ngaønh saûn xuaát tö lieäu saûn xuaát, caùc ngaønh coâng ngheä cao. Ñieàu naøy cho thaáy xu theá vaän ñoäng cuûa luoàng FDI taïi Vieät Nam mang tính töï phaùt, moät phaàn do chuùng ta chöa coù moät quy hoaïch toång theå vaø toaøn dieän trong xuùc tieán vaø ñònh höôùng ñaàu tö vaøo Vieät Nam, moät nguyeân nhaân khaùc laø tình traïng quaù chuù troïng ñeán quy moâ voán maø khoâng quan taâm ñeán chaát löôïng ñaàu tö, daãn ñeán vieäc caùc nôi ñeàu ra söùc thu huùt FDI, baát keå lónh vöïc ñoù coù phuø hôïp hay khoâng. Ngoaøi ra, coù moät doøng FDI ñaùng keå khaùc chaûy vaøo caùc lieân doanh ñöôïc baûo hoä – ôû moät khía caïnh naøo ñoù, vieäc naøy cuõng gioáng nhö thaønh laäp theâm caùc doanh nghieäp Nhaø nöôùc khaùc coù möùc chi phí saûn xuaát cao. Moät xu höôùng nöõa laø Vieät Nam ngaøy caøng coù nhieàu döï aùn 100% voán nöôùc ngoaøi vaø caùc döï aùn lieân doanh ngaøy caøng ít ñi. Xeùt moät maët naøo ñoù laø do caùc boä, ngaønh vaø ñòa phöông thieáu chuû ñoäng ñeå tieáp nhaän nguoàn voán FDI, daãn ñeán tình traïng 38 khi tham gia lieân doanh, beân Vieät Nam thöôøng chæ goùp voán baèng quyeàn söû duïng ñaát hoaëc nhaø xöôûng, thaäm chí coøn ñi vay thöông maïi ñeå goùp voán vôùi chi phí cao. Ñieàu naøy ñaõ laøm aûnh höôûng ñeán hieäu quaû goùp voán lieân doanh. Ñaây laø caùc xu höôùng khoâng toát vì ngoaøi taùc ñoäng chung laø vieäc maát caân ñoái cô caáu saûn phaåm, khoâng töï taïo ra ñöôïc caùc tö lieäu saûn xuaát, thieáu caùc saûn phaåm coâng ngheä cao… caùc doøng FDI chi phí cao coøn laøm toån haïi ñeán khaû naêng caïnh tranh cuûa neàn kinh teá. Giaûi phaùp cho vaán ñeà naøy laø thu huùt cho ñöôïc nhieàu döï aùn FDI höôùng ñeán xuaát khaåu vaø naâng cao chaát löôïng ñaàu tö. FDI höôùng veà xuaát khaåu thöôøng hieäu quaû, vaø coù theå giuùp hình thaønh “cuïm” caùc nhaø cung caáp noäi ñòa, töø ñoù naâng cao hôn nöõa caùc lôïi theá caïnh tranh, nhaát laø trong khi Nhaø nöôùc coù nhöõng chính saùch khuyeán khích caùc doanh nghieäp noäi ñòa taêng tröôûng. Trong khi ñoù, vôùi vieäc söùc lao ñoäng ñang daàn maát ñi lôïi theá cuûa noù, caùc döï aùn FDI coâng ngheä cao seõ laø söï löïa choïn toát nhaát cho neàn kinh teá, ñieàu naøy ñaëc bieät quan troïng vôùi boái caûnh trình ñoä phaùt trieån khoa hoïc coâng ngheä vaø tình hình caïnh tranh gay gaét hieän nay. Cô caáu voán ñaàu tö tröïc tieáp nöôùc ngoaøi nhöõng naêm gaàn ñaây ñaõ ñöôïc caûi thieän phaàn naøo ñeå ñaùp öùng caùc yeâu caàu treân, chuû yeáu laø do caùc döï aùn ñaàu tö vaøo lónh vöïc coâng nghieäp cheá bieán vaø daàu moû. Tuy nhieân, löôïng FDI phaân boå khoâng ñeàu giöõa caùc tænh thaønh, moät maët do coù söï khaùc bieät quaù lôùn giöõa caùc ñòa phöông trong caùch thu huùt ñaàu tö, maët khaùc coøn do vò trí ñòa lyù vaø ñoä cheânh khaù lôùn veà tình traïng cô sôû haï taàng giöõa caùc vuøng. Tình hình naøy neáu khoâng ñöôïc khaéc phuïc seõ daãn ñeán tình traïng khoaûng caùch giöõa caùc cuøng kinh teá ngaøy caøng bò ñaøo saâu. Töø ñoù, chính saùch theo ñuoåi caùc muïc tieâu xaõ hoäi, vôùi mong muoán taïo ra ñöôïc söï ñoàng ñeàu trong söï phaùt trieån chung, ñaõ taïo ra moät aùp löïc phaân phoái leân löôïng voán ñaàu tö töø khu vöïc Nhaø nöôùc, khieán ñoâi khi caùc chính saùch ñaàu tö khoâng coøn theo ñuùng muïc tieâu chính thoáng cuûa noù – voán thuaàn veà hieäu quaû kinh teá. 2.2.1.2. Doøng voán ñaàu tö giaùn tieáp – FPI: Khaùc vôùi nhieàu nöôùc khaùc trong khu vöïc, Vieät Nam tieáp nhaän FDI maø chöa chính thöùc tieáp nhaän ñaàu tö nöôùc ngoaøi giaùn tieáp, maëc duø xu theá hieän nay cuûa loaïi hình ñaàu tö naøy ñang taêng maïnh treân theá giôùi. Ñaây laø caûn trôû raát lôùn khoâng chæ ñoái vôùi vieäc huy ñoäng voán cuûa caùc nhaø ñaàu tö maø coøn thieáu vaéng nhöõng “tín hieäu döï baùo” phaûn aùnh tình traïng moâi tröôøng ñaàu tö, qua ñoù giuùp hoï ñieàu chænh ñöôïc chieán löôïc ñaàu tö vaø coù nhöõng giaûi phaùp öùng xöû kòp thôøi tröôùc bieán ñoäng cuûa thò tröôøng. Maët khaùc, thoâng qua keânh huy ñoäng voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi giaùn tieáp, Vieät Nam môùi thu huùt ñöôïc nhieàu hôn 39 voán nöôùc ngoaøi töø thò tröôøng taøi chính quoác teá. Nguyeân nhaân cuûa vieäc naøy xuaát phaùt töø thöïc traïng cuûa Vieät Nam. Voán FPI thöôøng chaûy vaøo moät quoác gia qua hai keânh: - Nöôùc muoán tieáp nhaän ñaàu tö phaùt haønh chöùng khoaùn, coù theå laø cuûa doanh nghieäp hoaëc chính phuû, treân thò tröôøng taøi chính quoác teá. Öu ñieåm cuûa phöông thöùc naøy laø huy ñoäng voán tröïc tieáp, khoâng phaûi thoâng qua caùc toå chöùc taøi chính trung gian neân chi phí söû duïng voán thaáp hôn caùc khoaûn vay tín duïng. Tuy vaäy, vieäc tìm kieám voán treân thò tröôøng taøi chính quoác teá vaãn coù nhieàu khoù khaên vaø thöû thaùch, ñaëc bieät laø vieäc ñaùp öùng caùc tieâu chuaån tín nhieäm cuûa chöùng khoaùn ñeå ñöôïc chaáp nhaän giao dòch taïi caùc thò tröôøng taøi chính quoác teá. Chính vì vaäy, keânh thu huùt voán FPI naøy hieän nay chöa phoå bieán laém taïi Vieät Nam. - Nhaø ñaàu tö nöôùc ngoaøi mua caùc loaïi haøng hoùa taøi chính treân thò tröôøng tieàn teä cuûa nöôùc nhaän ñaàu tö, ñaëc bieät laø thò tröôøng chöùng khoaùn. Trong voøng 10 naêm trôû laïi ñaây, ñaàu tö vaøo thò tröôøng chöùng khoaùn ñaõ chieám tôùi 80% chu chuyeån voán treân thò tröôøng taøi chính quoác teá. Tuy nhieân, thò tröôøng chöùng khoaùn cuûa Vieät Nam chöa phaùt trieån, chöa theå ñoùng vai troø “haøn thöû bieåu” cuûa neàn kinh teá, cuõng chöa phaûi laø moät keânh ñaàu tö coù troïng löôïng ñuû söùc haáp daãn caùc nhaø ñaàu tö nöôùc ngoaøi vaø chöa thaät söï trôû thaønh keânh huy ñoäng voán cho neàn kinh teá. Veà phöông dieän töông ñoái, thò tröôøng coå phieáu ngaøy caøng nhoû hôn so vôùi nhu caàu taøi trôï cuûa khu vöïc doanh nghieäp ñang lôùn maïnh nhanh choùng hieän nay. Nhìn chung, hoaït ñoäng cuûa thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam trong thôøi gian qua ñaõ ñaït ñöôïc nhöõng thaønh coâng böôùc ñaàu veà caùc maët quaûn lyù, ñieàu haønh, taùc nghieäp, ñaõ taïo ñieàu kieän cho caùc coâng ty coå phaàn, huy ñoäng nguoàn voán boå sung vaø taêng theâm voán ñieàu leä, ñoàng thôøi, böôùc ñaàu taïo thoùi quen tieát kieäm ñeå ñaàu tö cuûa daân chuùng. Tuy nhieân, beân caïnh nhöõng thaønh töïu ñaõ gaët haùi ñöôïc, thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam cuõng coøn boäc loä khoâng ít nhöõng vaán ñeà vöôùng maéc. Trong ñoù, neùt noåi baät laø söï traàm laéng keùo daøi cuûa thò tröôøng cuøng vôùi quaù trình rôùt giaù lieân tuïc cuûa haàu heát caùc loaïi coå phieáu, trong khi neàn kinh teá cuûa chuùng ta naêm qua ñaït möùc taêng tröôûng vôùi toác ñoä cao va