Luận văn Phát triển hệ thống kiểm soát nội bộ tại các doanh nghiệp Việt Nam trên cơ sở quản trị rủi ro doanh nghiệp

i MUÏC LUÏC Trang LÔØI MÔÛ ÑAÀU CHÖÔNG I – TOÅNG QUAN VEÀ KIEÅM SOAÙT NOÄI BOÄ VAØ SÖÏ HÌNH THAØNH HEÄ THOÁNG QUAÛN TRÒ RUÛI RO DOANH NGHIEÄP 1 1.1 Toång quan veà kieåm soaùt noäi boä 1 1.1.1 Söï hình thaønh vaø phaùt trieån lyù thuyeát kieåm soaùt noäi boä 1 1.1.1.1 Lòch söû hình thaønh 1 1.1.1.2 Ñònh nghóa kieåm soaùt noäi boä 3 1.1.2 Caùc yeáu toá cuûa kieåm soaùt noäi boä 4 1.1.2.1 Moâi tröôøng kieåm soaùt 5 1.1.2.2 Ñaùnh giaù ruûi ro 6 1.1.2.3 Caùc hoaït ñoäng kieåm soaùt 7 1.1.2.4 Thoâng tin vaø truyeàn thoâng 8 1.1.2.5 Giaùm saùt 8 1.1.3 Haïn cheá cuûa lyù thuyeát kieåm soaùt noäi boä 9 1.2 Söï phaùt trieån caùc lyù thuyeát veà quaûn trò ruûi ro 10 1.2.1 Thôøi kyø tieàn lyù thuyeát 10 1.2.2 Thôøi kyø phaùt trieån lyù thuyeát quaûn trò ruûi ro 10 1.2.2.1 Nhaän thöùc veà ruûi ro vaø caùc nhaân toá aûnh höôûng 11 ii 1.2.2.2 Caùc coâng cuï quaûn trò ruûi ro ñöôïc hình thaønh 12 1.3 Quaûn trò ruûi ro doanh nghieäp theo khuoân maãu cuûa COSO naêm 2004 16 1.3.1 Khaùi nieäm veà quaûn trò ruûi ro doanh nghieäp 16 1.3.2 Lôïi ích cuûa quaûn trò ruûi ro doanh nghieäp 17 1.3.3 Caùc yeáu toá cuûa quaûn trò ruûi ro doanh nghieäp 19 1.3.3.1 Sô löôïc caùc yeáu toá 19 1.3.3.2 Nhöõng ñieåm khaùc bieät so vôùi kieåm soaùt noäi boä 21 1.3.3.2.1 Moâi tröôøng quaûn lyù 21 1.3.3.2.2 Thieát laäp muïc tieâu 22 1.3.3.2.3 Nhaän daïng söï kieän tieàm taøng 26 1.3.3.2.4 Ñaùnh giaù ruûi ro 26 1.3.3.2.5 Phaûn öùng vôùi ruûi ro 27 1.3.3.2.6 Hoaït ñoäng kieåm soaùt 29 1.3.3.2.7 Thoâng tin vaø truyeàn thoâng 29 1.3.3.2.8 Giaùm saùt 30 1.3.4 Haïn cheá cuûa quaûn trò ruûi ro doanh nghieäp 30 CHÖÔNG II: THÖÏC TRAÏNG VEÀ KIEÅM SOAÙT NOÄI BOÄ VAØ NHÖÕNG VAÁN ÑEÀ VEÀ QUAÛN TRÒ RUÛI RO TAÏI CAÙC DOANH NGHIEÄP TREÂN THEÁ GIÔÙI VAØ VIEÄT NAM 32 iii 2.1 Thöïc traïng tích hôïp quaûn trò ruûi ro trong kieåm soaùt noäi boä taïi caùc nöôùc 32 2.1.1 Thöïc traïng veà toå chöùc thöïc hieän 32 2.1.2 Caùc kinh nghieäm 33 2.2 Muïc tieâu, ñoái töôïng vaø phöông phaùp khaûo saùt caùc doanh nghieäp Vieät nam 35 2.2.1 Muïc ñích khaûo saùt 35 2.2.2 Ñoái töôïng, phöông phaùp khaûo saùt 36 2.3 Thöïc traïng veà kieåm soaùt noäi boä taïi caùc doanh nghieäp 37 2.3.1 Moâi tröôøng kieåm soaùt 37 2.3.1.1 Tính chính tröïc 37 2.3.1.2 Chính saùch nhaân söï vaø naêng löïc nhaân vieân 38 2.3.1.3 Hoäi ñoàng quaûn trò vaø Ban kieåm soaùt 40 2.3.1.4 Trieát lyù quaûn lyù vaø phong caùch ñieàu haønh 42 2.3.1.5 Cô caáu toå chöùc vaø phaân chia quyeàn haïn 43 2.3.2 Ñaùnh giaù ruûi ro 44 2.3.2.1 Muïc tieâu cuûa toaøn doanh nghieäp vaø töøng boä phaän 44 2.3.2.2 Nhaän daïng ruûi ro 46 2.3.2.3 Ñaùnh giaù ruûi ro 47 2.3.3 Hoaït ñoäng kieåm soaùt 48 iv 2.3.3.1 Phaân chia traùch nhieäm 48 2.3.3.2 Kieåm soaùt xöû lyù thoâng tin 49 2.3.3.3 Kieåm tra ñoäc laäp vaø phaân tích, soaùt xeùt laïi 50 2.3.4 Thoâng tin vaø truyeàn thoâng 51 2.3.5 Giaùm saùt 53 2.4 Thöïc traïng veà quaûn lyù ruûi ro 54 2.4.1 Nhìn nhaän cuûa doanh nghieäp veà ruûi ro 54 2.4.2 Cô caáu toå chöùc lieân quan ñeán vieäc quaûn lyù ruûi ro 56 2.5 Ñaùnh giaù chung veà kieåm soaùt noäi boä vaø quaûn trò ruûi ro taïi caùc doanh nghieäp Vieät nam 58 CHÖÔNG III: ÑÒNH HÖÔÙNG XAÂY DÖÏNG KIEÅM SOAÙT NOÄI BOÄ TAÏI CAÙC DOANH NGHIEÄP VIEÄT NAM DÖÏA TREÂN QUAÛN TRÒ RUÛI RO DOANH NGHIEÄP 60 3.1 Phöông höôùng 61 3.1.1 Veà phía doanh nghieäp 61 3.1.1.1 Hoaøn thieän kieåm soaùt noäi boä theo höôùng kieåm soaùt caùc ruûi ro 61 3.1.1.2 Nhìn nhaän ruûi ro theo höôùng toång theå vaø tích hôïp vôùi KSNB 64 3.1.2 Caùc giaûi phaùp trôï giuùp 66 3.2 Ñònh höôùng hoaøn thieän kieåm soaùt noäi boä taïi caùc doanh nghieäp lôùn 69 3.2.1 Hoaøn thieän moâi tröôøng quaûn lyù 69 v 3.2.2 Hoaøn thieän cô caáu toå chöùc vaø phaân chia quyeàn haïn traùch nhieäm 70 3.2.2.1 Hoäi ñoàng quaûn trò vaø Ban kieåm soaùt/Kieåm toaùn noäi boä 71 3.2.2.2 Phaân chia quyeàn haïn traùch nhieäm 72 3.2.2.2 Luaân chuyeån nhaân vieân 72 3.2.3 Tieáp caän caùc kyõ thuaät ñònh löôïng khaû naêng xuaát hieän cuûa ruûi ro 73 3.2.3.1 AÙp duïng caùc kyõ thuaät nhaän daïng caùc söï kieän tieàm taøng phuø hôïp vôùi ñaëc thuø cuûa ñôn vò vaø chu trình nghieäp vuï cuï theå 73 3.2.3.2 AÙp duïng caùc kyõ thuaät ñeå ñònh löôïng söï taùc ñoäng cuûa caùc ruûi ro 77 3.2.4 Taïo thoùi quen söû duïng dòch vuï baûo hieåm 78 3.2.5 Ña daïng hoaù caùc keânh thoâng tin 78 3.2.6 Taêng cöôøng caùc coâng taùc kieåm tra giaùm saùt 79 3.3 Ñònh höôùng hoaøn thieän KSNB taïi caùc doanh nghieäp vöøa vaø nhoû 80 3.3.1 Naâng cao yù thöùc cuûa ngöôøi quaûn lyù veà ruûi ro vaø caùc hoaït ñoäng kieåm soaùt 80 3.3.2 Xaùc ñònh nhöõng muïc tieâu, keá hoaïch daøi haïn 82 3.3.3 Naâng cao naêng löïc vaø ñaïo ñöùc cuûa nhaân vieân 83 3.3.4 AÙp duïng caùc coâng cuï ñeå nhaän daïng, ñaùnh giaù ruûi ro ñôn giaûn nhöng hieäu quûa 84 KEÁT LUAÄN 86 CAÙC PHUÏ LUÏC vi MÔÛ ÑAÀU Söï caàn thieát cuûa ñeà taøi Xaây döïng heä thoáng kieåm soaùt noäi boä höõu hieäu ñeå kieåm soaùt ñöôïc caùc muïc tieâu ñeà ra laø yeâu caàu taát yeáu khaùch quan ñoái vôùi moïi doanh nghieäp trong neàn kinh teá. Treân theá giôùi, khaùi nieäm kieåm soaùt noäi boä ñaõ ra ñôøi töø ñaàu theá kyû 19, ñöôïc boå sung hoaøn thieän nhaèm phaùt hieän vaø ngaên chaën nhöõng gian laän vaø sai soùt cuûa moät toå chöùc töø caùc coâng ty kieåm toaùn vaø cô quan chöùc naêng. Sau ñoù kieåm soaùt noäi boä ñöôïc phaùt trieån thaønh moät heä thoáng lyù luaän töông ñoái hoaøn chænh thoâng qua Baùo caùo COSO naêm 1992. Tieáp tuïc phaùt trieån Baùo caùo naêm 1992, naêm 2004 COSO coâng boá baùo caùo toång theå döôùi tieâu ñeà: Quaûn trò ruûi ro doanh nghieäp – khuoân khoå hôïp nhaát. Baùo caùo naêm 2004 ñöôïc xaây döïng treân cô sôû phaùt trieån Baùo caùo naêm 1992 vaø tích hôïp vôùi quaûn trò ruûi ro taïi caùc ñôn vò. Maët khaùc baùo caùo COSO naêm 2004 cuõng ñaõ xaùc ñònh ñöôïc nhöõng tieâu chuaån laøm cô sôû ñeå ñaùnh giaù ruûi ro cuõng nhö ñeà xuaát xaây döïng chu trình quaûn lyù ruûi ro hieäu quûa trong coâng taùc quaûn lyù. ÔÛ Vieät nam, kieåm soaùt noäi boä ñaõ toàn taïi vaø phaùt trieån nhöng phaàn lôùn coøn toàn taïi nhieàu yeáu keùm, chöa phaùt huy heát vai troø coâng cuï quaûn lyù cuûa doanh nghieäp. Vì vaäy, vieäc nghieân cöùu kinh nghieäm cuûa caùc nöôùc treân theá giôùi ñeå vaän duïng laø ñieàu caàn thieát ñoái vôùi caùc doanh nghieäp Vieät nam hieän nay. Moät maët, giuùp doanh nghieäp tieáp caän vôùi quan ñieåm hieän ñaïi veà ruûi ro cuûa caùc nöôùc tieân tieán ñeå coù theå quaûn lyù ruûi ro moät caùch khoa hoïc vaø hieäu quûa. Maët khaùc giuùp doanh nghieäp coù caùch nhìn nhaän môùi veà kieåm soaùt noäi boä baèng caùch “ñi taét ñoùn ñaàu” nhöõng caùch thöùc môùi ñöôïc aùp duïng ôû caùc nöôùc tieân tieán, qua ñoù hoaøn thieän heä thoáng kieåm soaùt noäi boä cuûa mình ñeå phuïc vuï toát hôn trong coâng taùc quaûn lyù. Ñoù cuõng laø lyù do maø taùc giaû choïn ñeà taøi “Phaùt trieån heä thoáng kieåm soaùt noäi boä taïi caùc doanh nghieäp Vieät nam treân cô sôû vii quaûn trò ruûi ro doanh nghieäp” laøm luaän vaên toát nghieäp thaïc só kinh teá cuûa tröôøng Ñaïi hoïc Kinh teá thaønh phoá Hoà Chí Minh. Muïc ñích nghieân cöùu cuûa luaän vaên - Toång hôïp caùc quan ñieåm cô baûn veà tích hôïp kieåm soaùt noäi boä vaø quaûn trò ruûi ro. - Tieáp caän lyù luaän hieän ñaïi veà ruûi ro vaø quaûn trò ruûi ro. - Khaûo saùt, ñaùnh giaù thöïc traïng heä thoáng kieåm soaùt noäi boä cuûa caùc doanh nghieäp Vieät nam, ñaëc bieät veà ruûi ro vaø caùch thöùc quaûn trò ruûi ro hieän nay. - Treân cô sôû khaûo saùt thöïc traïng, ñeà xuaát caùc ñònh höôùng ñeå hoaøn thieän heä thoáng kieåm soaùt noäi boä cuûa caùc loaïi hình doanh nghieäp Vieät nam theo caùch tieáp caän môùi veà ruûi ro. Ñoái töôïng vaø phaïm vi nghieân cöùu Phaïm vi giôùi haïn cuûa ñeà taøi nghieân cöùu lyù luaän vaø thöïc tieãn veà: heä thoáng kieåm soaùt noäi boä; quan ñieåm veà ruûi ro vaø caùch thöùc quaûn lyù ruûi ro.Ñeà taøi khoâng taäp trung nghieân cöùu ñeå xaây döïng, toå chöùc moät quy trình cho moät doanh nghieäp cuï theå hoaëc nghieân cöùu öùng duïng caùc kyõ thuaät ñònh löôïng ruûi ro. Phöông phaùp nghieân cöùu Luaän vaên ñöôïc thöïc hieän treân cô sôû phaân tích thöïc tieãn theo quan ñieåm lòch söû vaø toaøn dieän, gaén söï phaùt trieån cuûa kieåm soaùt noäi boä vaø ruûi ro vôùi ñieàu kieän cuûa caùc doanh nghieäp Vieät nam. Ñeå ñaùnh giaù thöïc traïng, luaän vaên söû duïng phöông phaùp quy naïp döïa treân cô sôû thoáng keâ töø caùc doanh nghieäp vaø kyõ thuaät phaân tích ñònh löôïng. Nhöõng ñoùng goùp cuûa luaän vaên Nhöõng ñoùng goùp chính cuûa luaän vaên laø: - Heä thoáng caùc quan ñieåm veà ruûi ro vaø quaûn lyù ruûi ro. - Tieáp caän quan ñieåm môùi veà ruûi ro vaø quaûn trò ruûi ro theo Baùo caùo COSO naêm 2004. viii - Heä thoáng kinh nghieäm aùp duïng Baùo caùo COSO naêm 2004 cuûa caùc doanh nghieäp treân theá giôùi - Ñònh höôùng veà phaùt trieån heä thoáng kieåm soaùt noäi boä theo höôùng tích hôïp vôùi vieäc quaûn trò ruûi ro taïi caùc doanh nghieäp Vieät nam - Ñöa ra caùc giaûi phaùp ñeå hoaøn thieän heä thoáng KSNB taïi caùc loaïi hình doanh nghieäp ñeå coù theå quaûn lyù toát hôn caùc ruûi ro. Keát caáu cuûa luaän vaên Luaän vaên goàm 87 trang, 22 baûng bieåu vaø 5 phuï luïc. Noäi dung luaän vaên ngoaøi phaàn môû ñaàu vaø keát luaän goàm coù 3 chöông - Chöông 1: Toång quan veà kieåm soaùt noäi boä vaø söï hình thaønh heä thoáng quaûn trò ruûi ro doanh nghieäp. - Chöông 2: Thöïc traïng veà kieåm soaùt noäi boä vaø nhöõng vaán ñeà veà quaûn trò ruûi ro taïi caùc doanh nghieäp treân theá giôùi vaø Vieät nam. - Chöông 3: Ñònh höôùng xaây döïng kieåm soaùt noäi boä taïi caùc doanh nghieäp Vieät nam döïa treân quaûn trò ruûi ro doanh nghieäp. ix CHÖÔNG I TOÅNG QUAN VEÀ KIEÅM SOAÙT NOÄI BOÄ VAØ SÖÏ HÌNH THAØNH HEÄ THOÁNG QUAÛN TRÒ RUÛI RO DOANH NGHIEÄP 1.1 Toång quan veà kieåm soaùt noäi boä 1.1.1 Söï hình thaønh vaø phaùt trieån lyù thuyeát kieåm soaùt noäi boä 1.1.1.1 Lòch söû hình thaønh Töø khi coù hoaït ñoäng kinh doanh, nhöõng ngöôøi ñieàu haønh ñeàu phaûi söû duïng caùc bieän phaùp ñeå kieåm soaùt caùc hoaït ñoäng taïi ñôn vò mình. Hoaït ñoäng kinh doanh caøng phaùt trieån thì chöùc naêng kieåm soaùt caøng chieám moät vò trí quan troïng trong quaù trình quaûn lyù. Thoâng qua caùc hoaït ñoäng kieåm soaùt, nhaø quaûn lyù ñaùnh giaù vaø chaán chænh vieäc thöïc hieän nhaèm ñaûm baûo ñaït ñöôïc caùc muïc tieâu ñaõ ñeà ra vôùi hieäu quaû cao nhaát. Ñeå thöïc hieän chöùc naêng kieåm soaùt, nhaø quaûn lyù söû duïng coâng cuï chuû yeáu laø kieåm soaùt noäi boä (KSNB) cuûa ñôn vò. Khaùi nieäm KSNB luùc ñaàu ñöôïc söû duïng nhö laø moät phöông phaùp giuùp cho kieåm toaùn vieân ñoäc laäp xaùc ñònh phöông phaùp hieäu quaû nhaát trong trong vieäc laäp keá hoaïch kieåm toaùn, ñeán choã ñöôïc coi laø moät boä phaän chuû yeáu cuûa heä thoáng quaûn lyù höõu hieäu. Thôøi kyø tieàn COSO (töø naêm 1992 trôû veà tröôùc) Khaùi nieäm KSNB baét ñaàu ñöôïc söû duïng vaøo ñaàu theá kyû 20 trong caùc taøi lieäu veà kieåm toaùn. Luùc ñoù, KSNB ñöôïc hieåu nhö laø moät bieän phaùp ñeå baûo veä tieàn khoâng bò caùc nhaân vieân gian laän. Sau ñoù, khaùi nieäm naøy daàn ñöôïc môû roäng: KSNB khoâng chæ döøng laïi ôû vieäc baûo veä taøi saûn (khoâng chæ coù tieàn) maø coøn nhaèm ñaûm baûo vieäc ghi cheùp keá toaùn chính xaùc, naâng cao hieäu quaû hoaït ñoäng vaø khuyeán khích tuaân thuû caùc chính saùch cuûa nhaø quaûn lyù. x Naêm 1977, sau vuï beâ boái Watergate, quoác hoäi Hoa Kyø ñaõ thoâng qua Luaät haønh vi hoái loä ôû nöôùc ngoaøi. Ñieàu luaät naøy nhaán maïnh vieäc KSNB nhaèm ngaên ngöøa nhöõng khoaûn thanh toaùn baát hôïp phaùp vaø daãn ñeán vieäc yeâu caàu ghi cheùp raát ñaày ñuû trong moïi hoaït ñoäng. Laàn ñaàu tieân, hoaït ñoäng KSNB trong caùc toå chöùc ñöôïc ñeà caäp ñeán trong moät vaên baûn phaùp luaät. Naêm 1985, söï ñoå beå cuûa caùc coâng ty coå phaàn coù nieâm yeát laøm cho caùc nhaø laøm luaät Hoa Kyø quan taâm ñeán vieäc KSNB cuûa caùc doanh nghieäp. Nhieàu quy ñònh, höôùng daãn veà KSNB cuûa caùc cô quan chöùc naêng Hoa Kyø ñöôïc ban haønh trong giai ñoaïn naøy nhö: UÛy ban chuaån möïc kieåm toaùn Hoa Kyø naêm 1998, Uûy ban chöùng khoaùn Hoa Kyø naêm 1988, toå chöùc nghieân cöùu kieåm toaùn noäi boä naêm 1991,... Nhöõng quy ñònh naøy moät maët laøm phong phuù khaùi nieäm KSNB nhöng maët khaùc daãn ñeán yeâu caàu phaûi hình thaønh moät heä thoáng lyù luaän coù tính chuaån möïc veà KSNB. Söï ra ñôøi cuûa baùo caùo COSO naêm 1992 Quaù trình phaùt trieån cuûa caùc coâng ty ôû Hoa Kyø cuõng laø quaù trình phaùt trieån quy moâ cuûa gian laän gaây thieät haïi ñaùng keå cho neàn kinh teá. Nhieàu uûy ban ñaõ ra ñôøi ñeå khaûo saùt vaø tìm caùch khaéc phuïc, trong ñoù coù UÛy ban quoác gia veà choáng gian laän baùo caùo taøi chính – goïi taét laø uûy ban Treadway- ra ñôøi naêm 1985. COSO laø moät uûy ban goàm nhieàu toå chöùc ngheà nghieäp nhaèm hoã trôï cho UÛy ban Trradway. Caùc toå chöùc ngheà nghieäp treân bao goàm: Hieäp hoäi keá toaùn coâng chöùng Hoa Kyø (AICPA), Hoäi keá toaùn Hoa Kyø (AAA), Hieäp hoäi caùc nhaø quaûn trò taøi chính (FEI), Hieäp hoäi kieåm toaùn vieân noäi boä (IIA) vaø Hieäp hoäi keá toaùn vieân quaûn trò (IMA). Qua quaù trình tìm hieåu veà gian laän, COSO ñaõ nhaän thaáy KSNB ñaõ aûnh höôûng raát lôùn ñeán khaû naêng xaûy ra gian laän. Vì theá, vieäc nghieân cöùu vaø ñöa ra moät khuoân khoå chung veà KSNB ñöôïc ñaët ra. Baùo caùo COSO 1992 laø keát quaû cuûa quaù trình nghieân cöùu naøy. Baùo caùo cung caáp xi moät heä thoáng lyù luaän ñaày ñuû nhaát veà KSNB cho ñeán thôøi ñieåm naøy, keá thöøa vaø phaùt trieån caùc nghieân cöùu tröôùc ñoù veà KSNB. Baùo caùo COSO 1992 goàm coù 4 phaàn: - Phaàn 1 – Baûn toùm löôïc: Toång quan veà KSNB cho nhaø quaûn lyù caáp cao - Phaàn 2 – Heä thoáng lyù luaän: Ñònh nghóa veà KSNB, moâ taû caùc yeáu toá cuûa KSNB vaø chæ ra nhöõng tieâu chí ñeå kieåm soaùt heä thoáng. - Phaàn 3 – Baùo caùo cho caùc thaønh vieân beân ngoaøi: Höôùng daãn caùch thöùc baùo caùo cho caùc ñoái töôïng beân ngoaøi veà KSNB lieân quan ñeán taøi chính. - Phaàn 4 – Caùc coâng cuï ñaùnh giaù: Bao goàm caùc baûng bieåu phuïc vuï cho vieäc ñaùnh giaù söï höõu hieäu cuûa heä thoáng KSNB. 1.1.1.2 Ñònh nghóa kieåm soaùt noäi boä Theo Baùo caùo cuûa COSO naêm 1992, KSNB laø moät quaù trình do ngöôøi quaûn lyù, hoäi ñoàng quaûn trò vaø caùc nhaân vieân cuûa ñôn vò chi phoái, noù ñöôïc thieát laäp ñeå cung caáp moät söï ñaûm baûo hôïp lyù nhaèm thöïc hieän ba muïc tieâu döôùi ñaây: - Baùo caùo taøi chính ñaùng tin caäy. - Caùc luaät leä vaø quy ñònh ñöôïc tuaân thuû. - Hoaït ñoäng höõu hieäu vaø hieäu quaû Trong ñònh nghóa treân, boán noäi dung cô baûn laø quaù trình, con ngöôøi, ñaûm baûo hôïp lyù vaø muïc tieâu. Chuùng ñöôïc hieåu nhö sau: ƒ Kieåm soaùt noäi boä laø moät quaù trình. Kieåm soaùt noäi boä bao goàm moät chuoãi caùc hoaït ñoäng kieåm soaùt hieän dieän ôû moïi boä phaän trong ñôn vò vaø ñöôïc keát hôïp vôùi nhau thaønh moät theå thoáng nhaát. Quaù trình kieåm soaùt laø phöông tieân ñeå giuùp cho ñôn vò ñaït ñöôïc caùc muïc tieâu cuûa mình. xii ƒ Kieåm soaùt noäi boä ñöôïc thieát keá vaø vaän haønh bôùi con ngöôøi. Kieåm soaùt noäi boä khoâng chæ ñôn thuaàn laø nhöõng chính saùch, thuû tuïc, bieåu maãu,.. maø phaûi bao goàm nhöõng con ngöôøi trong toå chöùc nhö Hoäi ñoàng quaûn trò, Ban giaùm ñoác vaø caùc nhaân vieân. Chính con ngöôøi ñònh ra muïc tieâu, thieát laäp cô cheá kieåm soaùt ôû moïi nôi vaø vaän haønh chuùng. ƒ Kieåm soaùt noäi boä cung caáp moät ñaûm baûo hôïp lyù, chöù khoâng ñaûm baûo tuyeät ñoái laø caùc muïc tieâu seõ ñöôïc thöïc hieän. ƒ Caùc muïc tieâu cuûa kieåm soaùt noäi boä - Ñoái vôùi baùo caùo taøi chính thì kieåm soaùt noäi boä phaûi ñaûm baûo tính trung thöïc vaø ñaùng tin caäy. - Ñoái vôùi tính tuaän thuû, kieåm soaùt noäi boä phaûi ñaûm baûo hôïp lyù vieäc chaáp haønh luaät phaùp vaø caùc quy ñònh cuûa Nhaø nöôùc vaø caùc quy ñònh cuûa ñôn vò. - Ñoái vôùi muïc tieâu söï höõu hieäu vaø hieäu quaû cuûa caùc hoaït ñoäng, kieåm soaùt noäi boä giuùp ñôn vò baûo veä vaø söû duïng hieäu quaû caùc nguoàn löïc, baûo maät thoâng tin, naâng cao uy tín, môû roäng thò phaàn, thöïc hieän caùc chieán löôïc kinh doanh cuûa ñôn vò,.. 1.1.2 Caùc yeáu toá cuûa kieåm soaùt noäi boä Theo COSO 1992, heä thoáng kieåm soaùt noäi boä trong moät ñôn vò ñöôïc caáu thaønh bôûi naêm boä phaän. Ñoù laø: moâi tröôøng kieåm soaùt, ñaùnh giaù ruûi ro, caùc hoaït ñoäng kieåm soaùt, thoâng tin vaø truyeàn thoâng, giaùm saùt. Baûng 1.1 Caùc yeáu toá cuûa heä thoáng kieåm soaùt noäi boä Moâi tröôøng quaûn lyù Ñaùnh giaù ruûi ro Caùc hoaït ñoäng kieåm soaùt Thoâng tin vaø truyeàn thoân Giaùm saùt g xiii 1.1.2.1 Moâi tröôøng kieåm soaùt Moâi tröôøng kieåm soaùt phaûn aùnh saéc thaùi chung cuûa moät ñôn vò, chi phoái yù thöùc kieåm soaùt cuûa moïi thaønh vieân trong ñôn vò vaø laø neàn taûng cuûa caùc boä phaän khaùc cuûa kieåm soaùt noäi boä. Caùc nhaân toá thuoäc veà moâi tröôøng kieåm soaùt laø: - Tính chính tröïc vaø caùc giaù trò ñaïo ñöùc: söï höõu hieäu cuûa heä thoáng kieåm soaùt noäi boä phuï thuoäc tröïc tieáp vaøo tính chính tröïc vaø vieäc toân troïng caùc giaù trò ñaïo ñöùc cuûa nhöõng ngöôøi lieân quan ñeán quaù trình kieåm soaùt. Ñôn vò phaûi xaây döïng ñöôïc caùc chuaån möïc, quy ñònh veà ñaïo ñöùc cho caùc nhaân vieân vaø nhöõng nhaø quaûn lyù phaûi laøm göông trong vieäc thöïc hieän caùc quy ñònh ñoù. Maët khaùc, ñôn vò cuõng caàn phaûi loaïi tröø, giaûm thieåu nhöõng aùp löïc vaø cô hoäi daãn ñeán nhöõng haønh vi thieáu trung thöïc cuûa nhaân vieân trong ñôn vò. - Ñaûm baûo veà naêng löïc: ñôn vò phaûi ñaûm baûo cho nhaân vieân coù ñöôïc nhöõng hieåu bieát vaø kyõ naêng caàn thieát ñeå thöïc hieän nhöõng coâng vieäc ñöôïc giao. Neáu khoâng, chaéc chaén hoï seõ thöïc hieän nhieäm vuï ñöôïc giao khoâng höõu hieäu vaø hieäu quaû. - Hoäi ñoàng quaûn trò vaø Ban kieåm soaùt: thoâng qua caùc hoaït ñoäng giaùm giaùt cuûa mình (söï tuaân thuû phaùp luaät, laäp baùo caùo taøi chính, giöõ söï ñoäc laäp cuûa kieåm toaùn noäi boä,…) caùc boä phaän naøy coù nhöõng taùc ñoäng quan troïng cho vieäc thöïc hieän caùc muïc tieâu cuûa ñôn vò. - Trieát lyù vaø phong caùch ñieàu haønh cuûa nhaø quaûn lyù: caùc ñaëc ñieåm caù nhaân cuûa nhöõng ngöôøi quaûn lyù, ñaëc bieät laø ngöôøi quaûn lyù caáp cao khi ñieàu haønh ñôn vò seõ taïo neân nhöõng ruûi ro khaùc nhau cho ñôn vò. xiv - Cô caáu toå chöùc: söï phaân chia traùch nhieäm vaø quyeàn haïn giöõa caùc boä phaän trong ñôn vò seõ taùc ñoäng ñeán vieäc thöïc hieän caùc muïc tieâu. Cô caáu phuø hôïp seõ laø cô sôû cho vieäc laäp keá hoaïch, ñieàu haønh, kieåm soaùt vaø giaùm saùt caùc hoaït ñoäng. - Caùch thöùc phaân chia quyeàn haïn vaø traùch nhieäm: vieäc phaân chia traùch nhieäm vaø quyeàn haïn cuï theå cuûa töøng thaønh vieân trong caùc hoaït ñoäng cuûa ñôn vò giuùp cho moãi thaønh vieân hieåu raèng hoï coù nhieäm vuï cuï theå gì vaø töøng hoaït ñoäng cuûa hoï aûnh höôûng ñeán ngöôøi khaùc nhö theá naøo trong vieäc thöïc hieän caùc muïc tieâu. - Chính saùch nhaân söï: caùc chính saùch vaø thuû tuïc cuûa ñôn vò veà vieäc tuyeån duïng, huaán luyeän, boå nhieäm, ñaùnh giaù, sa thaûi, ñeà baït,.. aûnh höôûng ñeán söï höõu hieäu cuûa moâi tröôøng kieåm soaùt thoâng qua taùc ñoäng ñeán caùc nhaân toá khaùc trong moâi tröôøng kieåm soaùt nhö ñaûm baûo veà naêng löïc, tính chính tröïc vaø caùc giaù trò ñaïo ñöùc,... Moâi tröôøng kieåm soaùt coù aûnh höôûng quan troïng ñeán quaù trình thöïc hieän vaø keát quaû cuûa caùc thuû tuïc kieåm soaùt. Caùc thuû tuïc kieåm soaùt coù theå khoâng ñaït ñöôïc muïc tieâu hoaëc chæ coøn laø hình thöùc trong moâi tröôøng kieåm soaùt yeáu keùm. Ngöôïc laïi, moät moâi tröôøng kieåm soaùt toát coù theå haïn cheá phaàn naøo söï thieáu soùt cuûa caùc thuû tuïc kieåm soaùt. Tuy nhieân, moâi tröôøng kieåm soaùt khoâng theå thay theá cho caùc thuû tuïc kieåm soaùt caàn thieát. 1.1.2.2 Ñaùnh giaù ruûi ro Caùc hoaït ñoäng lieân quan ñeán ñôn vò bao goàm caùc hoaït ñoäng dieãn ra taïi ñôn vò vaø caùc hoaït ñoäng ôû beân ngoaøi ñeàu coù theå phaùt sinh ruûi ro vaø khoù kieåm soaùt taát caû. Vì vaäy, ñôn vò phaûi thaän troïng khi xaùc ñònh vaø phaân tích nhöõng nhaân toá aûnh höôûng ñeán ruûi ro laøm cho nhöõng muïc tieâu – keå caû muïc tieâu chung vaø muïc tieâu cuï theå cho töøng hoaït ñoäng – cuûa ñôn vò coù theå khoâng ñöôïc thöïc hieän, vaø phaûi coá gaéng kieåm soaùt ñöôïc nhöõng ruûi ro naøy. xv Ñeå giôùi haïn ruûi ro ôû möùc chaáp nhaän ñöôïc, ñôn vò phaûi nhaän daïng vaø phaân tích ruûi ro treân cô sôû caùc muïc tieâu ñaõ ñöôïc thieát laäp cuûa toå chöùc töø ñoù môùi coù theå kieåm soaùt ñöôïc ruûi ro. - Xaùc ñònh muïc tieâu cuûa ñôn vò: Baùo caùo COSO naêm 1992 khoâng cho raèng ñaây laø nhieäm vuï cuûa KSNB. Tuy nhieân, caùc thaønh vieân trong heä thoáng KSNB phaûi bieát ñöôïc caùc muïc tieâu cuûa ñôn vò ñeå nhaän daïng vaø ñaùnh giaù nhöõng ruûi ro taùc ñoäng ñeán vieäc thöïc hieän caùc muïc tieâu ñaõ ñeà ra. - Nhaän daïng ruûi ro: ruûi ro coù theå taùc ñoäng ñeán ñôn vò ôû möùc ñoä toaøn ñôn vò hay aûnh höôûng ñeán töøng hoaït ñoäng cuï theå. Ôû möùc ñoä toaøn ñôn vò, caùc nhaân toá phaùt sinh ruûi ro laø: söï ñoåi môùi kyõ thuaät, nhu caàu khaùch haøng thay ñoåi, söï thay ñoåi saûn cuûa ñoái thuû caïnh tranh, thay ñoåi chính saùch cuûa Nhaø nöôùc,.. ñaây laø nhöõng nhaân toá phaùt sinh töø moâi tröôøng hoaït ñoäng cuûa ñôn vò. Trong phaïm vi töøng hoaït ñoäng nhö baùn haøng, mua haøng,.. ruûi ro coù theå phaùt sinh vaø taùc ñoäng ñeán baûn thaân töøng hoaït ñoäng tröôùc khi gaây aûnh höôûng day chuyeàn ñeán toaøn ñôn vò. Thoâng thöôøng ruûi ro lieân quan ñeán töøng boä phaän xuaát phaùt töø caùc chính saùch cuûa ñôn vò nhö chính saùch môû roäng thò phaàn, chính saùch caûi tieán kyõ thuaät,.. Ñeå nhaän daïng ruûi ro, ñôn vò coù theå söû duïng nhieàu phöông phaùp khaùc nhau töø vieäc söû duïng caùc phöông tieän döï baùo, phaân tích caùc döõ lieäu quaù khöù, cho ñeán vieäc raø soaùt thöôøng xuyeân caùc hoaït ñoäng. Trong caùc doanh nghieäp nhoû, coâng vieäc naøy coù theå thöïc hieän döôùi daïng nhöõng cuoäc tieáp xuùc vôùi khaùch haøng, ngaân haøng,… hoaëc caùc buoåi hoïp giao ban trong noäi boä. - Phaân tích vaø ñaùnh giaù ruûi ro: vì ruûi ro raát khoù ñònh löôïng neân ñaây laø coâng vieäc khaù phöùc taïp vaø coù nhieàu phöông phaùp khaùc nhau. Thoâng thöôøng moät quy trình phaân tích vaø ñaùnh giaù ruûi ro goàm caùc böôùc sau: öôùc löôïng taàm côõ cuûa ruûi ro qua aûnh xvi höôûng coù theå coù cuûa noù ñeán vieäc thöïc hieän muïc tieâu cuûa ñôn vò, xem xeùt khaû naêng xaûy ra ruûi ro vaø nhöõng bieän phaùp coù theå söû duïng ñeå ñoái phoù vôùi ruûi ro. 1.1.2.3 Caùc hoaït ñoäng kieåm soaùt Caùc hoaït ñoäng kieåm soaùt laø nhöõng chính saùch vaø thuû tuïc giuùp cho vieäc thöïc hieän caùc chæ ñaïo cuûa ngöôøi quaûn lyù. Noù ñaûm baûo caùc haønh ñoäng caàn thieát ñeå kieåm soaùt caùc ruûi ro maø ñôn vò coù theå gaëp phaûi trong quaù trình thöïc hieän muïc tieâu cuûa mình. Caùc hoaït ñoäng kieåm soaùt thoâng thöôøng taïi ñôn vò laø: phaân chia traùch nhieäm ñaày ñuû, uûy quyeàn ñuùng ñaén cho caùc nghieäp vuï vaø hoaït ñoäng, baûo veä taøi saûn vaät chaát vaø thoâng tin, kieåm tra ñoäc laäp, phaân tích raø soaùt laïi vieäc thöïc hieän. 1.1.2.4 Thoâng tin vaø truyeàn thoâng Thoâng tin ñöôïc thu thaäp, xöû lyù vaø truyeàn ñaït ñeán caùc caù nhaân, boä phaän trong ñôn vò ñeå coù theå hoaøn thaønh nhieäm vuï cuûa mình vaø cung caáp caùc cho caùc ñoái töôïng beân ngoaøi veà hoaït ñoäng, taøi chính, söï tuaân thuû cuûa ñôn vò cho caùc ñoái töôïng beân ngoaøi. Truyeàn thoâng laø caùch thöùc truyeàn ñaït thoâng tin cuûa ñôn vò cho caùc ñoái töôïng khaùc nhau bao goàm caû caùc ñoái töôïng beân trong vaø caùc ñoái töôïng beân ngoaøi ñôn vò. Thoâng tin caàn thieát cho moïi caáp cuûa ñôn vò vì giuùp cho vieäc ñaït ñöôïc caùc muïc tieâu kieåm soaùt khaùc nhau. Thoâng tin ñöôïc cung caáp thoâng qua heä thoáng thoâng tin. Heä thoáng thoâng tin cuûa ñôn vò coù theå ñöôïc xöû lyù treân maùy tính, qua heä thoáng thuû coâng hoaëc keát hôïp caû hai. Caùc hoaït ñoäng kieåm soaùt taïi ñôn vò chæ coù theå thöïc hieän neáu thoâng tin thích hôïp, kòp thôøi, caäp nhaät, chính xaùc vaø truy caäp thuaän tieän. 1.1.2.5 Giaùm saùt Giaùm saùt laø quaù trình ñaùnh giaù chaát löôïng cuûa heä thoáng kieåm soaùt noäi boä. Hoaït ñoäng giaùm saùt ñoøi hoûi ñôn vò xaùc ñònh heä thoáng kieåm soaùt noäi boä coù vaän haønh ñuùng nhö thieát keá hay khoâng vaø coù caàn thieát phaûi söûa ñoåi cho phuø hôïp vôùi töøng giai ñoaïn phaùt trieån cuûa ñôn vò hay khoâng. Giaùm saùt coù vai troø quan troïng trong kieåm xvii soaùt noäi boä vì noù giuùp cho kieåm soaùt noäi boä duy trì ñöôïc söï höõu hieäu trong caùc thôøi kyø khaùc nhau. Caùc hoaït ñoäng giaùm saùt bao goàm giaùm saùt thöôøng xuyeân vaø giaùm saùt ñònh kyø. - Giaùm saùt thöôøng xuyeân dieãn ra ngay trong quaù trình hoaït ñoäng, do caùc nhaø quaûn lyù vaø caùc nhaân vieân thöïc hieän trong traùch nhieäm cuûa mình. - Giaùm saùt ñònh kyø thöôøng thöïc hieän thoâng qua chöùc naêng kieåm toaùn noäi boä hoaëc caùc hoaït ñoäng ñònh kyø cuûa Ban kieåm soaùt, qua ñoù phaùt hieän kòp thôøi nhöõng yeáu keùm trong heä thoáng ñeå ñöa ra caùc bieän phaùp caûi thieän. (chi tieát caùc yeáu toá cuûa kieåm soaùt noäi boä xem chi tieát ôû Phuï luïc 1) 1.1.3 Haïn cheá cuûa lyù thuyeát kieåm soaùt noäi boä Maëc duø ñaõ ñöôïc boå sung vaø hoaøn thieän trong quaù trình phaùt trieån, tuy nhieân lyù thuyeát veà kieåm soaùt noäi boä vaãn coøn nhöõng haïn cheá, ñaëc bieät trong ñieàu kieän kinh teá hieän nay. Caùc haïn cheá cuûa lyù thuyeát kieåm soaùt noäi boä theå hieän ôû nhöõng maët sau ñaây: ƒ Chöa môû roäng taàm nhìn chieán löôïc Baùo caùo COSO naêm 1992 khoâng xaùc ñònh vieäc xaây döïng caùc muïc tieâu cuûa ñôn vò naèm trong chu trình KSNB. Vì vaäy, heä thoáng KSNB ñöôïc xaây döïng chæ ñeå nhaèm muïc ñích kieåm soaùt vieäc thöïc hieän caùc muïc tieâu ñaõ ñöôïc xaùc ñònh, chöù khoâng nhaèm phuïc vuï vieäc quaûn trò caùc tình huoáng khoâng chaéc chaén vaø toái öu hoaù quaù trình quaûn trò ñoù. Maët khaùc, vieäc xaùc ñònh caùc muïc tieâu, ñaëc bieät laø caùc muïc tieâu chieán löôïc khoâng naèm trong chu trình kieåm soaùt cuõng laøm cho heä thoáng KSNB bò haïn cheá veà tính döï baùo ñoái vôùi caùc loaïi ruûi ro vaø vì vaäy khoâng xaây döïng ñöôïc caùc chieán löôïc daøi haïn ñoái ñeå ñoái phoù. ƒ Chöa aùp duïng caùc phöông phaùp, kyõ thuaät ñeå quaûn trò ruûi ro xviii Baùo caùo COSO naêm 1992 cung caáp khaù nhieàu caùc phöông phaùp, kyõ thuaät cho KSNB. Tuy nhieân caùc kyõ thuaät naøy môùi chæ döøng laïi ôû möùc ñoä kieåm soaùt chöù chöa ñaùp öùng ñöôïc yeâu caàu veà ñaùnh giaù vaø quaûn trò caùc ruûi ro lieân quan ñeán ñôn vò. ƒ Chöa theå hieän vai troø cuûa ngöôøi quaûn lyù cao caáp vaø traùch nhieäm cuûa hoï ñoái vôùi ruûi ro Heä thoáng KSNB ñöôïc xaây döïng bôûi nhöõng ngöôøi quaûn lyù trong ñôn vò nhaèm ñaûm baûo hôïp lyù vieäc thöïc hieän caùc muïc tieâu ñaõ ñeà ra. Tuy nhieân, lyù thuyeát KSNB chæ giôùi haïn traùch nhieäm cuûa ngöôøi quaûn lyù trong caùc hoaït ñoäng cuûa ñôn vò, chöa theå hieän traùch nhieäm lieân quan ñeán vieäc kieåm soaùt caùc ruûi ro tieàm aån. Vì vaäy, sau khi Baùo caùo COSO naêm 1992 ra ñôøi thì lyù thuyeát KSNB tieáp tuïc phaùt trieån theo nhieàu höôùng khaùc nhau vaø theo höôùng tích hôïp vôùi vieäc quaûn trò caùc ruûi ro taïi ñôn vò. 1.2 Söï phaùt trieån caùc lyù thuyeát veà quaûn trò ruûi ro 1.2.1 Thôøi kyø tieàn lyù thuyeát Thuaät ngöõ “ruûi ro” lieân quan ñeán hoaït ñoäng cuûa moät ñôn vò ñaõ ñöôïc ñeà caäp töø raát sôùm. Luùc ñaàu, ruûi ro ñöôïc coi laø khaû naêng hoaëc moái ñe doïa coù theå gaây toån thaát lieân quan ñeán hoaït ñoäng thöông maïi, ñaëc bieät trong vieäc baûo toaøn taøi saûn vaø haøng hoaù. Caùch thöùc thoâng thöôøng ñeå ñoái phoù vôùi ruûi ro trong giai ñoaïn naøy laø mua caùc dòch vuï baûo hieåm ñeå chuyeån giao toaøn boä hoaëc moät phaàn thieät haïi veà taøi saûn cho caùc doanh nghieäp baûo hieåm khi toån thaát phaùt sinh. Söï ra ñôøi cuûa doanh nghieäp baûo hieåm chöùng toû raèng caùc doanh nghieäp ñaõ söû duïng dòch vuï baûo hieåm ñeå chuyeån giao ruûi ro. Luùc ñaàu dòch vuï baûo hieåm hình thaønh trong lónh vöïc vaän chuyeån haøng hoaù baèng ñöôøng bieån, sau ñoù phaùt trieån sang caùc loaïi hình khaùc. Caùc taøi lieäu tìm thaáy ôû coâng ty baûo hieåm Hammurabi cho chuùng ta thaáy raèng dòch vuï baûo hieåm ñaõ toàn taïi caùch ñaây khoaûng 3.800 naêm.( ) 1 1.2.2 Thôøi kyø phaùt trieån lyù thuyeát quaûn trò ruûi ro 1 Lam, James, Enterprise Risk Management: From Incensives to Control, Trang 95 xix Khi hoaït ñoäng kinh doanh caøng môû roäng phaùt trieån thì doanh nghieäp phaûi ñoái maët môùi nhieàu loaïi ruûi ro môùi vaø phöùc taïp hôn, ñoøi hoûi phaûi coù moät lyù thuyeát veà ruûi ro vaø caùc kyõ thuaät ñeå coù theå quaûn lyù ruûi ro moät caùch hieäu quûa. Töø choã caùch thöùc duy nhaát ñeå quaûn lyù ruûi ro laø mua caùc baûo hieåm cho caùc toån thaát coù theå coù ñeán caùch thöùc quaûn lyù nhöõng tình huoáng khoâng chaéc chaén vaø toái öu hoaù vieäc quaûn trò ruûi ro. Cuøng vôùi yeâu caàu veà quaûn trò ruûi ro, caùc lyù thuyeát veà ruûi ro vaø sau ñoù laø caùc kyõ thuaät vaø caùc heä thoáng quaûn trò ruûi ro ñöôïc hình thaønh. Coù theå chia thaønh caùc giai ñoaïn phaùt trieån nhö sau: 1.2.2.1 Nhaän thöùc veà ruûi ro vaø caùc nhaân toá aûnh höôûng John Haynes (1895) John Haynes laø moät trong nhöõng ngöôøi ñaàu tieân nghieân cöùu veà ruûi ro. Theo oâng thì ruûi ro laø khaû naêng xaûy ra nhöõng hö hoûng hoaëc maát maùt moät caùch tình côø ñoái vôùi ñôn vò, söï kieän khoâng chaéc chaén ñöôïc coi laø ruûi ro khi noù seõ coù nhöõng taùc ñoäng xaáu ñeán keát quaû cuûa ñôn vò. Oâng cuõng khaúng ñònh raèng, nhöõng nhaø tö baûn – ngöôøi ñaàu tö taøi saûn cuûa mình vaøo ñôn vò – seõ gaùnh chòu nhöõng ruûi ro lieân quan ñeán ñôn vò. Frank H. Knight (1921) Theo Frank H. Knight thì ruûi ro laø söï kieän trong töông lai maø coù theå ño löôøng ñöôïc söï taùc ñoäng coøn söï kieän khoâng chaéc chaén laø nhöõng söï kieän maø khoâng theå ño löôøng ñöôïc söï taùc ñoäng. Maët khaùc, oâng cuõng cho raèng: ruûi ro lieân quan ñeán toån thaát, vaø söï kieän khoâng chaéc chaén lieân quan ñeán nhöõng lôïi ích maø ñôn vò seõ gaëp phaûi trong töông lai. Ñeå xem xeùt khaû naêng xuaát hieän cuûa ruûi ro vaø söï kieän khoâng chaéc chaén, oâng söû duïng caùc khaùi nieäm “xaùc suaát khaùch quan” vaø “xaùc suaát chuû quan”. Irving Pfeffer (1956) Pfeffer ñaõ tieáp tuïc quan ñieåm cuûa Knight, vaø theo oâng thì: thì ruûi ro laø söï keát hôïp cuûa caùc nguy haïi vaø ñöôïc ño löôøng bôûi xaùc suaát xaûy ra; coøn söï kieän khoâng chaéc xx chaén ñöôïc ño löôøng bôûi möùc ñoä cuûa nieàm tin. Ruûi ro laø traïng thaùi khaùch quan, söï kieän khoâng chaéc chaén laø traïng thaùi chuû quan. Caùc quan ñieåm veà ruûi ro theo thôøi gian ñaõ coù moät söï chuyeån bieán to lôùn: töø choã coi ruûi ro laø vieäc xuaát hieän toån thaát moät caùch tình côø ñeán vieäc döï baùo caùc ruûi ro, töø choã coi ruûi ro laø nhöõng gì coù theå ño löôøng ñöôïc ñeán vieäc yù thöùc ñöôïc nhöõng ruûi ro khoâng theå ño löôøng, töø chæ xem xeùt ñeán toån thaát ñeán vieäc ñaùnh giaù lôïi ích, töø xem xeùt caùc ruûi ro rieâng leû ñeán xem xeùt cuøng luùc nhieàu ruûi ro,.. Tuy nhieân, caùc quan ñieåm treân coøn chöùa ñöïng nhöõng baát caäp: quan ñieåm veà ruûi ro chöa bao quaùt cho toaøn ñôn vò; ruûi ro ñöôïc xem xeùt cho töøng söï kieän ñoäc laäp hoaëc môùi chæ döøng laïi xem xeùt söï taùc ñoäng cuûa nhieàu söï kieän ñeán moät maët hoaït ñoäng cuûa ñôn vò. Do ñoù, öùng phoù vôùi ruûi ro thöôøng bò ñoäng vì khoâng coù moät chieán löôïc baøi baûn. 1.2.2.2 Caùc coâng cuï quaûn trò ruûi ro ñöôïc hình thaønh Vôùi söï phaùt trieån cuûa neàn kinh teá thò tröôøng, ñaëc bieät laø thò tröôøng taøi chính, caùc coâng cuï ñöôïc xaây döïng ñeå luùc ñaàu phuïc vuï cho nhu caàu cuûa caùc nhaø ñaàu tö vaø sau ñoù aùp duïng cho caùc hoaït ñoäng trong doanh nghieäp. Ngoaøi ra, cuøng vôùi söï phaùt trieån cuûa kyõ thuaät maùy tính doanh nghieäp coù nhieàu nguoàn döõ lieäu vaø coâng cuï hoã trôï ñaéc löïc cho vieäc ño löôøng vaø phaân tích caùc ruûi ro, töø ñoù phuïc vuï toát hôn cho vieäc quaûn lyù. Ñaàu nhöõng naêm 1950, lyù thuyeát veà danh muïc ñaàu tö cuûa Harry Markowitz ñeà caäp ñeán vieäc ño löôøng vaø quaûn trò ruûi ro. Theo ñoù, coù söï lieân heä giöõa ruûi ro vaø lôïi ích kyø voïng cuûa moät phöông aùn vaø nhaø ñaàu tö neân keát hôïp nhieàu phöông aùn khaùc nhau ñeå toái ña lôïi ích cuûa mình. Ñeán ñaàu nhöõng naêm 1970, coâng cuï baûo hieåm vaø taùi baûo hieåm ñöôïc caùc doanh nghieäp söû duïng roäng raõi vaø xuaát hieän caùc coâng cuï phaùi sinh ñöôïc caùc doanh nghieäp söû duïng ñeå döï phoøng cho nhöõng bieán ñoäng veà giaù caû cuûa thò tröôøng. Söï keát hôïp coâng cuï baûo hieåm vaø caùc coâng cuï phaùi sinh daãn ñeán vieäc aùp duïng hình thöùc dòch vuï thueâ ngoaøi (outsourcing) ôû caùc doanh nghieäp lôùn nhaèm chuyeån xxi giao ruûi ro cho caùc ñoái taùc beân ngoaøi khi doanh nghieäp thaáy vieäc thöïc hieän khoâng coøn hieäu quûa. Maët khaùc, trong nhöõng naêm 1980 vôùi söï buøng noå cuûa coâng ngheä thoâng tin caùc doanh nghieäp coù nhöõng phöông tieän caàn thieát ñeå löu tröõ, tieáp caän nhöõng thoâng tin khoång loà vaø phöùc taïp phuïc vuï cho vieäc ra quyeát ñònh. Ngoaøi ra, vôùi söï phaùt trieån cuûa caùc kyõ thuaät maùy tính, caùc doanh nghieäp cuõng coù nhöõng phöông tieän ñaéc löïc ñeå ño löôøng vaø phaân tích ruûi ro phuïc vuï ngaøy caøng hieäu quûa cho coâng taùc quaûn trò caùc ruûi ro taïi doanh nghieäp. 1.2.2.3 Heä thoáng quaûn trò ruûi ro ƒ Baùo caùo Basel Treân cô sôû Baùo caùo COSO naêm 1992, UÛy ban Basel ban haønh Baùo caùo Basel naêm 1998 veà kieåm soaùt noäi boä taïi caùc ngaân haøng vaø toå chöùc tín duïng. Naêm 2000 UÛy ban Basel ban haønh baùo caùo boå sung lieân quan ñeán kieåm toaùn noäi boä, quan heä giöõa kieåm toaùn vieân vaø ngaân haøng. Noäi dung cuûa Baùo caùo Basel nhaèm xaây döïng moät heä thoáng kieåm soaùt noäi boä höõu hieäu, chuû yeáu kieåm soaùt caùc ruûi ro lieân quan ñeán vieäc thöïc hieän caùc muïc tieâu töông töï nhö Baùo caùo COSO naêm 1992 vaø caùc ruûi ro lieân quan ñeán tín duïng. Baùo caùo Basel chæ giôùi haïn trong phaïm vi ngaân haøng vaø caùc toå chöùc tín duïng chöù chöa môû roäng phaïm vi ra caùc loaïi hình doanh nghieäp khaùc trong vieäc quaûn trò caùc ruûi ro. ƒ James Lam (2003) James Lam laø ngöôøi ñeà xuaát vò trí tröôûng boä phaän ruûi ro (CRO), oâng ñöôïc xem laø CRO ñaàu tieân cuûa khoaûng 300 CRO hieän nay treân theá giôùi. Naêm 1993 oâng giöõ chöùc vuï CRO cho coâng ty GE Capital, töø naêm 1995 ñeán naêm 1998 oâng laø CRO cuûa coâng ty quaûn lyù quyõ ñaàu tö Fidelity Investment – quõy ñaàu tö hoã töông lôùn nhaát theá xxii giôùi vôùi toång taøi saûn leân ñeán 700 tyû USD. Trong thôùi gian naøy, oâng ñöôïc taïp chí The Economist vaø Price Waterhouse Review ñaùnh giaù laø ngöôøi quaûn trò ruûi ro toát nhaát. Naêm 1999 oâng tham gia coâng ty tö vaán Oliver, Wyman & Company vaø ñoàng saùng laäp ra coâng ty ERrisk, chuyeân cung caáp caùc dòch vuï tö vaán veà quaûn trò ruûi ro vaø ñaàu tö, ñaëc bieät cho caùc ngaân haøng vaø coâng ty quaûn lyù quõy ñaàu tö. Taïi ERisk, ñaàu tieân oâng giöõ chöùc vuï giaùm ñoác ñieàu haønh vaø naêm 2000 oâng laø phoù chuû tòch Hoäi ñoàng quaûn trò. Naêm 2002 oâng rôøi ERisk nhöng vaãn laø thaønh vieân Hoäi ñoàng quaûn trò cuûa coâng ty naøy. Hieân nay oâng laø nhaø tö vaán ñoäc laäp vaø chuû tòch cuûa coâng ty James Lam & Associates. Caùc khaùch haøng lôùn ñöôïc oâng tröïc tieáp tö vaán bao goàm: The World Bank, Salomon Smith Barney, Allied Capital, First Data,… Theo James Lam, ruûi ro laø taát caû caùc söï kieän taùc ñoäng tieâu cöïc ñeán coâng ty, vaø moãi loaïi ruûi ro chòu söï taùc ñoäng cuûa nhieàu yeáu toá. Giöõa lôïi nhuaän cuûa coâng ty vaø möùc ñoä ruûi ro maø coâng ty tham gia coù söï töông quan. Ôû möùc ñoä ban ñaàu, möùc ñoä ruûi ro maø coâng ty tham gia caøng nhieàu thì lôïi nhuaän caøng lôùn. Tuy nhieân, khi möùc ñoä ruûi ro maø coâng ty tham gia ñeán moät giôùi haïn naøo ñoù thì lôïi nhuaän seõ giaûm khi ruûi ro taêng leân. Vaán ñeà laø coâng ty phaûi xaùc ñònh tham gia ruûi ro ôû möùc ñoä naøo ñeå coù lôïi nhuaän cao nhaát? Moät chu trình ñeå quaûn lyù höõu hieäu ruûi ro goàm caùc böôùc sau: yù thöùc veà ruûi ro, ño löôøng ruûi ro vaø kieåm soaùt ruûi ro. Chu trình quaûn lyù ruûi ro giuùp moïi ngöôøi lieân quan thöïc hieän nhöõng nhieäm vuï cuûa mình lieân quan ñeán ruûi ro trong coâng vieäc haøng ngaøy. Ñeå quaûn trò ruûi ro moät caùch höõu hieäu, ñoøi hoûi chu trình caàn coù caùc yeáu toá cô baûn lieân quan. Moãi yeáu toá phaûi coù söï lieân keát vôùi caùc yeáu toá khaùc vaø caùc yeáu toá phaûi keát hôïp vôùi nhau nhö moät chænh theå thoáng nhaát. Caùc yeáu toá cô baûn cuûa moät chu trình quaûn trò ruûi ro bao goàm: Ban laõnh ñaïo, caùc caáp quaûn lyù trung gian, möùc ruûi ro coù theå xxiii chaáp nhaän, chuyeån giao ruûi ro, phaân tích ruûi ro, cô sôû döõ lieäu vaø kyõ thuaät, thoâng tin veà ruûi ro. xxiv Baûng 1.2: Caùc yeáu toá cuûa heä thoáng quaûn trò ruûi ro doanh nghieäp theo James Lam 1. Ban laõnh ñaïo ñôn vò Thieát laäp moät quy trình quaûn lyù ruûi ro töø treân xuoáng 2. Caáp quaûn lyù trung gian Trieån khai chieán löôïc 3. Quaûn lyù ruûi ro toång theå Nghó vaø laøm nhö “ngöôøi quaûn lyù quyõ ñaàu tö” 4. Chuyeån giao ruûi ro Chuyeån giao nhöõng ruûi ro khoâng hieäu quaû 5. Phaân tích ruûi ro Phaùt trieån caùc coâng cuï phaân tích hieän ñaïi 6. Nguoàn döõ lieäu vaø kyõ thuaät Tích hôïp kyõ thuaät vaø döõ lieäu 7. Thoâng tin cho caùc beân lieân quan Caûi thieän söï minh baïch caùc thoâng tin veà ruûi ro cho caùc beân lieân quan ƒ Nhaän xeùt Heä thoáng quaûn trò ruûi ro ñöôïc xaây döïng cho caùc loaïi hình doanh nghieäp ñaõ taïo ra nhöõng chuaån möïc ñeå caùc doanh nghieäp aùp duïng trong vieäc quaûn trò ruûi ro vaø caùc beân lieân quan coù nhöõng cô sôû ñeå ñaùnh giaù. Tuy nhieân, caùc heä thoáng quaûn trò ruûi ro nhö ñaõ trình baøy ôû treân vaãn coøn nhöõng toàn taïi cô baûn sau: - Nhaán maïnh ñeán nhöõng ngaønh ngheà coù ruûi ro cao nhö ngaân haøng, coâng ty ñaàu tö maø chöa môû roäng ñeán caùc loaïi hình doanh nghieäp khaùc. Ñieàu naøy gaây khoù khaên cho caùc doanh nghieäp khoâng naèm trong phaïm vi cuûa heä thoáng quaûn trò ruûi ro khi tieáp caän. Ví duï doanh nghieäp phaân phoái haøng tieâu duøng khoâng theå aùp duïng caùch thöùc quaûn trò ruûi ro cuûa coâng ty quaûn lyù quõy,.. xxv - Heä thoáng quaûn trò ruûi ro theo nhìn nhaän cuûa James Lam chæ thuaàn tuyù mang tính chaát quaûn lyù maø khoâng keát hôïp vôùi ngaønh ngheà keá toaùn taøi chính. Trong khi ñoù, theo quy ñònh cuûa moät soá quoác gia thì vieäc quaûn lyù ruûi ro lieân quan ñeán doanh nghieäp, traùch nhieäm ñoù thuoäc veà lónh vöïc keá toaùn taøi chính, ví duï Ñaïo luaät Sarbanes-Oxley naêm 2002 cuûa Hoa Kyø. Maët khaùc, moät soá toå chöùc ngheà nghieäp cuõng khaúng ñònh lónh vöïc naøy thuoäc veà taøi chính keá toaùn, chaúng haïn Toå chöùc kieåm toaùn noäi boä IIA khaúng ñònh chöùc naêng naøy thuoäc veà kieåm toaùn noäi boä. Nhö vaäy, heä thoáng quaûn trò ruûi ro caàn phaûi ñöôïc xaây döïng laïi ñeå coù theå bao quaùt heát cho caùc loaïi hình doanh nghieäp vaø theå hieän traùch nhieäm cuûa doanh nghieäp trong vieäc quaûn lyù caùc ruûi ro. 1.3 Quaûn trò ruûi ro doanh nghieäp theo khuoân maãu cuûa COSO naêm 2004 1.3.1 Khaùi nieäm veà quaûn trò ruûi ro doanh nghieäp Muøa thu naêm 2001, COSO ñeà xuaát nghieân cöùu nhaèm ñöa ra moät lyù thuyeát ñeå giuùp caùc toå chöùc quaûn trò caùc ruûi ro lieân quan ñeán quaù trình hoaït ñoäng. Maëc duø ñaõ toàn taïi nhieàu lyù thuyeát veà quaûn trò ruûi ro nhöng COSO vaãn khaúng ñònh raèng caàn thieát phaûi coù moät caùch tieáp caän môùi veà ruûi ro vaø phaûi xaây döïng moät khuoân maãu lyù thuyeát cuõng nhö caùc kyõ thuaät aùp duïng töông töông ñeå caùc ñôn vò coù theå aùp duïng phuø hôïp vôùi ñieàu kieän cuûa mình. Coâng ty kieåm toaùn PriceWaterhouseCooper ñöôïc choïn tham gia vaøo döï aùn naøy. Ñeán thaùng 10 naêm 2004, döï aùn ñöôïc hoaøn thaønh vaø COSO coâng boá baùo döôùi tieâu ñeà: Quaûn trò ruûi ro doanh nghieäp – Khuoân khoå hôïp nhaát. Theo Baùo caùo cuûa COSO naêm 2004 thì quaûn trò ruûi ro (QTRR) doanh nghieäp laø moät quaù trình do hoäi ñoàng quaûn trò, caùc caáp quaûn lyù vaø caùc nhaân vieân cuûa ñôn vò chi phoái, ñöôïc aùp duïng trong vieäc thieát laäp caùc chieán löôïc lieân quan ñeán toaøn ñôn vò vaø aùp duïng cho taát caû caùc caáp ñoä trong ñôn vò, ñöôïc thieát keá ñeå nhaän daïng caùc söï kieän tieàm taøng coù theå aûnh höôûng ñeán ñôn vò vaø quaûn trò ruûi ro trong phaïm vi chaáp nhaän xxvi ñöôïc cuûa ruûi ro nhaèm cung caáp moät söï ñaûm baûo hôïp lyù veà vieäc ñaït ñöôïc caùc muïc tieâu cuûa ñôn vò. So vôùi ñònh nghóa cuûa Baùo caùo COSO naêm 1992, thì ñònh nghóa naøy coù nhöõng ñieåm môùi sau: - Ngoaøi 3 muïc tieâu: baùo caùo taøi chính, hoaït ñoäng vaø tuaân thuû thì muïc tieâu cuûa Baùo caùo COSO naêm 2004 coøn coù muïc tieâu chieán löôïc. Muïc tieâu chieán löôïc ñöôïc xaùc ñònh ôû caáp ñoä cao hôn so vôùi caùc muïc tieâu coøn laïi cuûa QTRR. Caùc muïc tieâu chieán löôïc ñöôïc xaây döïng döïa treân söù maïng cuûa ñôn vò. Caùc muïc tieâu veà hoaït ñoäng, baùo caùo vaø tuaân thuû phaûi phuø hôïp vôùi caùc muïc tieâu chieán löôïc naøy. - Môû roäng höôùng tieáp caän chieán löôïc veà ruûi ro. QTRR ñöôïc aùp duïng trong vieäc thieát laäp caùc muïc tieâu chieán löôïc vaø caùc chieán löôïc ñeå thöïc hieän cuõng nhö trong caùc hoaït ñoäng nhaèm ñaït ñeán caùc muïc tieâu lieân quan. Nhö vaäy, caùc muïc tieâu trong QTRR bao truøm hôn, xuyeân suoát hôn so vôùi caùc muïc tieâu trong KSNB do ñoù seõ möùc ñoä bao quaùt roäng hôn ñoái vôùi nhöõng ruûi ro coù khaû naêng phaùt sinh. - Môû roäng caùc caáp ñoä xem xeùt ñoái vôùi ruûi ro. Söï kieän taùc ñoäng khoâng chæ ñöôïc xem xeùt rieâng leû cho töøng boä phaän tröïc tieáp lieân quan maø coøn ñöôïc xem xeùt cho taát caû caùc caáp ñoä hoaït ñoäng trong ñôn vò. Khi ñoù söï taùc ñoäng cuûa ruûi ro ñöôïc xem xeùt heát töø boä phaän, chi nhaùnh,.. ñeán toaøn doanh nghieäp. Caùc caáp ñoä xem xeùt ñoái vôùi ruûi ro caên cöù vaøo phaïm vi coù theå chaáp nhaän cuûa ruûi ro, caùc phaïm vi coù theå chaáp nhaän bao goàm: Möùc ruûi ro coù theå chaáp nhaän: laø möùc ñoä ruûi ro maø ñôn vò saün saøng chaáp nhaän ñeå thöïc hieän vieäc laøm taêng giaù trò xeùt treân bình dieän toaøn ñôn vò. Möùc ruûi ro coù theå chaáp nhaän ôû möùc ñoä boä phaän: laø möùc ruûi ro maø ñôn vò saün saøng chaáp nhaän lieân quan ñeán vieäc thöïc hieän töøng muïc tieâu cuï theå. 1.3.2 Lôïi ích cuûa quaûn trò ruûi ro doanh nghieäp - Taïo laäp söï phuø hôïp giöõa löïa choïn chieán löôïc vaø möùc ruûi ro coù theå chaáp nhaän: ñoái vôùi moãi chieán löôïc ñöôïc löïa choïn, ñôn vò xem xeùt möùc ruûi ro coù theå chaáp xxvii nhaän cho töøng chieán löôïc, treân cô sôû ñoù ñôn vò coù caên cöù ñeå xaây döïng caùc muïc tieâu cuï theå vaø xaùc ñònh caùch thöùc quaûn lyù caùc ruûi ro lieân quan. Ñieàu naøy taïo söï nhaát quaùn trong vieäc quaûn lyù vaø höôùng caùc coâng vieäc haøng ngaøy theo theo muïc tieâu ban ñaàu ñaõ ñeà ra. - Laøm taêng hieäu quaû ñoái vôùi vieäc phaûn öùng vôùi ruûi ro: QTRR cung caáp caùc kyõ thuaät vaø phöông phaùp cuï theå trong vieäc nhaän daïng vaø löïa choïn caùc phöông thöùc phaûn öùng vôùi ruûi ro nhö neù traùnh ruûi ro, giaûm thieåu ruûi ro, chuyeån giao ruûi ro vaø chaáp nhaän ruûi ro seõ giuùp caùc nhaø quaûn lyù phaûn öùng vôùi ruûi ro moät caùch hieäu quaû. - Giaûm thieåu toån thaát baát ngôø trong quaù trình hoaït ñoäng: QTRR laøm taêng khaû naêng cuûa ñôn vò veà vieäc nhaän daïng caùc söï kieän tieàm taøng, ñaùnh giaù ruûi ro, thieát laäp caùch thöùc phaûn öùng vôùi ruûi ro vaø do ñoù giaûm thieåu nhöõng chi phí vaø toån thaát baát ngôø. - Nhaän daïng vaø quaûn lyù ruûi ro xuyeân suoát toaøn ñôn vò: moãi ñôn vò phaûi ñoái maët vôùi raát nhieàu loaïi ruûi ro taùc ñoäng ñeán nhieàu boä phaän khaùc nhau. Vaø QTRR ñoøi hoûi ngöôøi quaûn lyù khoâng chæ quaûn lyù caùc loaïi ruûi ro rieâng bieät maø coøn phaûi hieåu ñöôïc söï taùc ñoäng laãn nhau cuûa caùc ruûi ro ñoù. Töø ñoù giuùp cho ñôn vò coù caùi nhìn heä thoáng ñoái vôùi caùc loaïi ruûi ro vaø phaûn öùng hieäu quaû hôn ñoái vôùi ruûi ro, phuïc vuï cho vieäc thöïc hieän muïc tieâu toång theå cuûa ñôn vò. - Giuùp ñôn vò naém baét nhöõng cô hoäi trong kinh doanh: QTRR xem xeùt taát caû caùc söï kieän tieàm taøng lieân quan ñeán ñôn vò khoâng chæ coù ruûi ro vaø vì vaäy giuùp caùc nhaø quaûn lyù nhaän daïng caùc söï kieän mang ñeán cô hoäi töø ñoù ñöa ra nhöõng phaûn öùng thích hôïp ñeå taän duïng nhöõng cô hoäi ñoù. - Caûi thieän söï phaân boå nguoàn voán cuûa ñôn vò: Coù ñöôïc ñaày ñuû thoâng tin veà ruûi ro giuùp nhaø quaûn lyù ñaùnh giaù toång quaùt nhu caàu veà voán vaø toái öu hoaù vieäc phaân boå voán cuûa ñôn vò. Toùm laïi, QTRR giuùp giuùp nhaø quaûn lyù trong vieäc taïo laäp giaù trò cho ñôn vò baèng caùch: xöû lyù höõu hieäu ñoái vôùi nhöõng söï kieän khoâng chaéc chaén trong töông lai vaø cung caáp caùc caùch thöùc phaûn öùng nhaèm ñem laïi hieäu quûa cao nhaát cho ñôn vò. xxviii 1.3.3 Caùc yeáu toá cuûa quaûn trò ruûi ro doanh nghieäp 1.3.3.1 Sô löôïc caùc yeáu toá Theo Baùo caùo cuûa COSO naêm 2004, QTRR doanh nghieäp bao goàm nhöõng boä phaän sau: Moâi tröôøng quaûn lyù, thieát laäp caùc muïc tieâu, nhaän daïng söï kieän tieàm taøng, ñaùnh giaù ruûi ro, phaûn öùng vôùi ruûi ro, hoaït ñoäng kieåm soaùt, thoâng tin vaø truyeàn thoâng, giaùm saùt. Caùc yeáu toá cuûa QTRR doanh nghieäp ñöôïc theå hieän ôû baûng 1.3 döôùi ñaây: xxix Baûng 1.3 Caùc yeáu toá cuûa quaûn trò ruûi ro doanh nghieäp Moâi tröôøng quaûn lyù Thieát laäp muïc tieâu Nhaän daïng söï kieän tieàm taøng Ñaùnh giaù ruûi ro Phaûn öùng vôùi ruûi ro Hoaït ñoäng kieåm soaùt Thoâng tin & Truyeàn thoâng Giaùm saùt xxx 1.3.3.2 Nhöõng ñieåm khaùc bieät so vôùi kieåm soaùt noäi boä QTRR coù noäi dung roäng hôn so vôùi KSNB vaø ñöôïc phaùt trieån theâm treân cô sôû noäi dung cuûa KSNB. Ngoaøi ra QTRR cuõng ñeà caäp nhieàu noäi dung môùi ñeå nhìn nhaän ruûi ro moät caùch toaøn dieän hôn vaø ñeå quaûn lyù ruûi ro moät caùch hieäu quûa hôn. Veà maët caáu truùc, yeáu toá Phaân tích vaø ñaùnh giaù ruûi ro cuûa KSNB ñöôïc phaùt trieån thaønh 4 yeáu toá cuûa QTRR: Thieát laäp muïc tieâu, Nhaän daïng söï kieän tieàm taøng, Ñaùnh giaù ruûi ro vaø Phaûn öùng vôùi ruûi ro. Maët khaùc noäi dung cuï theå cuûa töøng yeáu toá cuõng coù söï khaùc nhau, phaàn döôùi ñaây trình baøy nhöõng khaùc bieät cô baûn vaø söï môû roäng cuûa QTRR so vôùi KSNB. 1.3.3.2.1 Moâi tröôøng quaûn lyù KSNB nhìn nhaän trieát lyù veà quaûn lyù cuûa ngöôøi ñieàu haønh laø yeáu toá hôïp thaønh cuûa moâi tröôøng quaûn lyù. QTRR thì nhìn nhaän quan ñieåm cuûa nhaø quaûn lyù veà ruûi ro laø yeáu toá hôïp thaønh cuûa moâi tröôøng quaûn lyù. Ñieàu naøy cho thaáy QTRR nhìn nhaän ruûi ro laø taát yeáu vaø khoâng theå xoaù boû, ñôn vò phaûi tính luoân ñeán trong quaù trình hoaït ñoäng cuûa mình. Treân quan ñieåm cho raèng khoâng theå xoùa boû ñöôïc ruûi ro, ñôn vò xaùc ñònh möùc ruûi ro coù theå chaáp nhaän cho toaøn boä ñôn vò vaø cho töøng caáp ñoä cuï theå ñeå xaây döïng caùc ngöôõng chòu ñöïng ñoái vôùi ruûi ro trong quaù trình hoaït ñoäng cuûa mình. Vieäc xaùc ñònh trieát lyù veà ruûi ro vaø xaùc ñònh möùc ñoä ruûi ro coù theå chaáp nhaän cuõng giuùp ñôn vò xaùc ñònh phöông höôùng chung trong vieäc öùng phoù vôùi ruûi ro chöù khoâng chæ laø taäp trung xöû lyù nhöõng ruûi ro cuï theå vaø ngaén haïn. Nhöõng noäi dung naøy trong QTRR cuï theå nhö sau: - Trieát lyù cuûa nhaø quaûn lyù veà quaûn trò ruûi ro: trieát lyù veà quaûn trò ruûi ro laø quan ñieåm, nhaän thöùc vaø thaùi ñoä cuûa nhaø quaûn lyù ñoái vôùi ruûi ro, ñieàu naøy taïo neân caùch thöùc maø ñôn vò tieáp caän vôùi ruûi ro trong taát caû caùc hoaït ñoäng, töø phaùt trieån chieán löôïc ñeán caùc hoaït ñoäng haøng ngaøy. Trieát lyù quaûn lyù phaûn aùnh nhöõng giaù trò maø ñôn vò theo ñuoåi, taùc ñoäng ñeán vaên hoaù vaø caùch thöùc ñôn vò hoaït ñoäng, vaø aûnh höôûng ñeán xxxi vieäc aùp duïng caùc yeáu toá khaùc cuûa QTRR bao goàm caùch thöùc nhaän daïng ruûi ro, caùc loaïi ruûi ro ñöôïc chaáp nhaän vaø caùch thöùc quaûn lyù chuùng. - Ruûi ro coù theå chaáp nhaän: laø möùc ñoä ruûi ro maø xeùt treân bình dieän toång theå, ñôn vò saün loøng chaáp nhaän ñeå theo ñuoåi giaù trò. Noù phaûn aùnh trieát lyù veà quaûn trò ruûi ro cuûa nhaø quaûn lyù caáp cao, vaø aûnh höôûng ñeán vaên hoaù, caùch thöùc hoaït ñoäng cuûa ñôn vò. Ruûi ro coù theå chaáp nhaän ñöôïc xem xeùt khi ñôn vò xaùc ñònh caùc chieán löôïc, ôû ñoù lôïi ích kyø voïng cuûa moät chieán löôïc phaûi phuø hôïp vôùi möùc ruûi ro coù theå chaáp nhaän ñaõ ñeà ra. Caùc chieán löôïc khaùc nhau seõ daãn ñeán nhöõng möùc ñoä ruûi ro khaùc nhau ñoái vôùi ñôn vò, moät khi möùc ruûi ro coù theå chaáp nhaän ñöôïc xaùc laäp seõ giuùp ích cho nhaø quaûn lyù löïa choïn chieán löôïc naèm trong giôùi haïn chòu ñöïng ñoái vôùi caùc loaïi ruûi ro. 1.3.3.2.2 Thieát laäp muïc tieâu Baùo caùo COSO naêm 1992 khoâng cho raèng vieäc thieát laäp muïc tieâu laø nhieäm vuï cuûa KSNB, tuy nhieân Baùo caùo COSO naêm 2004 cho raèng thieát laäp muïc tieâu laø moät boä phaän cuûa ñaùnh giaù ruûi ro vaø vieäc thieát laäp caùc muïc tieâu laø ñieàu kieän ñaàu tieân ñeå nhaän daïng, ñaùnh giaù vaø phaûn öùng vôùi ruûi ro. Caùc muïc tieâu ñöôïc thieát laäp ñaàu tieân ôû caáp ñoä muïc tieâu chieán löôïc, töø ñoù ñôn vò xaây döïng caùc muïc tieâu lieân quan: hoaït ñoäng, baùo caùo vaø tuaân thuû. - Caùc muïc tieâu chieán löôïc: laø nhöõng muïc tieâu caáp cao cuûa ñôn vò, caùc muïc tieâu naøy phuø hôïp vaø uûng hoä cho söù maïng maø ñôn vò ñaõ ñeà ra. Noù theå hieän söï löïa choïn cuûa nhaø quaûn lyù veà caùch thöùc ñôn vò taïo laäp giaù trò cho chuû sôû höõu cuûa mình. - Caùc muïc tieâu lieân quan: laø nhöõng muïc tieâu cuï theå hôn so vôùi muïc tieâu chieán löôïc vaø phuø hôïp vôùi muïc tieâu chieán löôïc ñaõ ñöôïc laäp. Maëc duø caùc muïc tieâu trong ñôn vò raát ña daïng, nhöng caùc muïc tieâu lieân quan ñeán caùc muïc tieâu chieán löôïc bao goàm caùc muïc tieâu veà hoaït ñoäng, baùo caùo vaø tuaân thuû. Noäi dung cuûa caùc muïc tieâu naøy töông töï nhö KSNB. Moái quan heä giöõa söù maïng, caùc muïc tieâu vaø caùc möùc ruûi ro coù theå chaáp nhaän ñöôïc theå hieän qua 1 ví duï ôû hình 1.4 döôùi ñaây: xxxii Hình 1.4 Ví duï veà moái lieân heä giöõa söù maïng, caùc muïc tieâu vaø ruûi ro coù theå chaáp nhaän cuûa moät doanh nghieäp Ruûi ro coù theå chaáp nhaän ôû möùc ñoä boä phaän Ño löôøng • Thò phaàn • Soá löôïng saûn phaåm saûn xuaát Muïc tieâu • 25% • 150.000 saûn phaåm Möùc ruûi ro • 20% - 30% • -7.500/+10.000 • Soá nhaân vieân tuyeån duïng • Chæ soá chaát löôïng saûn phaåm • 180 nhaân vieân • 4.0 • -15/+20 • 4.0 – 4.5 Söù maïng Trôû thaønh moät nhaø saûn xuaát veà duïng cuï gia ñình trong thò tröôøng tham gia Muïc tieâu chieán löôïc Trôû thaønh 1 trong 4 coâng ty daãn ñaàu veà thò phaàn trong thò tröôøng maø doanh nghieäp ñang hoaït ñoäng. Caùc muïc tieâu lieân quan • Taêng saûn löôïng saûn xuaát maët haøng X leân 15% trong 12 thaùng tôùi. • Tuyeån duïng theâm 180 nhaân vieân coù chaát löôïng cho boä phaân saûn xuaát • Duy trì chaát löôïng saûn phaåm ôû caáp ñoä 4 • Duy trì chi phí lao ñoäng ôû möùc 22% cho Chieán löôïc Môû roäng saûn xuaát 5 maët haøng coù doanh soá baùn leû lôùn nhaát ñeå ñaùp öùng nhu caàu ñang taêng leân cuûa thò tröôøng Ño löôøng • Saûn löôïng saûn xuaát • Soá nhaân vieân tuyeån duïng • Chaát löôïng saûn phaåm Ño löôøng • Thò phaàn Ruûi ro coù theå chaáp nhaän ôû möùc ñoä toaøn doanh nghieäp • Chaáp nhaän vieäc doanh nghieäp tieâu thuï nhieàu tieàn voán ñeå ñaàu tö vaøo taøi saûn môùi, nhaân söï vaø chu trình. • Chaáp nhaän gia taêng caïnh tranh ñeå taêng thò phaàn, vì theá lôïi nhuaän bieân giaûm xuoáng. • Khoâng chaáp nhaän vieäc laøm giaûm chaát löôïng saûn phaãm. xxxiii 1.3.3.2.3 Nhaän daïng söï kieän tieàm taøng 1.3.3.2.3 Nhaän daïng söï tieàm taøng KSNB nhìn nhaän söï kieän tieàm taøng laø nhöõng söï kieän ñe doïa ñeán vieäc thöïc hieän muïc tieâu cuûa ñôn vò. QTRR xem söï kieän tieàm taøng laø söï kieän coù khaû naêng taùc ñoäng ñeán vieäc thöïc hieän muïc tieâu, khoâng phaân bieät laø ruûi ro hay cô hoäi. Ñieàu naøy cho thaáy QTRR xem xeùt heát caùc tình huoáng töø ñoù coù theå toái ña hoaù vieäc taïo laäp giaù trò cho moïi tình huoáng trong töông lai. Ngoaøi ra, QTRR cuõng xem xeùt caùc söï kieän tieàm taøng cuï theå vaø heä thoáng hôn so vôùi KSNB, cuï theå nhö sau: Söï kieän tieàm taøng: laø bieán coá baét nguoàn töø beân trong hoaëc beân ngoaøi ñôn vò aûnh höôûng ñeán vieäc thöïc hieän muïc tieâu cuûa ñôn vò. Moät söï kieän coù theå coù aûnh höôûng tích cöïc hoaëc tieâu cöïc ñeán ñôn vò vaø coù theå caû hai. Caùc yeáu toá aûnh höôûng: khi xem xeùt caùc söï kieän tieàm taøng caàn xaùc ñònh caùc yeáu toá aûnh höôûng ñeán vieäc thöïc hieän muïc tieâu cuûa ñôn vò. Caùc yeáu toá aûnh höôûng bao goàm caùc yeáu toá beân ngoaøi nhö: moâi tröôøng kinh teá, moâi tröôøng töï nhieân, caùc yeáu toá chính trò, xaõ hoäi,… vaø caùc yeáu toá beân ngoaøi nhö: cô sôû vaät chaát, nhaân söï, caùc chu trình,… Söï töông taùc laãn nhau giöõa caùc söï kieän: caùc söï kieän lieân quan ñeán ñôn vò thöôøng khoâng xuaát hieän ñoäc laäp maø coù söï töông taùc laãn nhau. Moät söï kieän xuaát hieän coù theå taïo ra, taùc ñoäng ñeán moät söï kieän khaùc vaø caùc söï kieän coù theå xuaát hieän ñoàng thôøi. Phaân bieät cô hoäi vaø ruûi ro: söï kieän tieàm taøng neáu xuaát hieän seõ taùc ñoäng tieâu cöïc hoaëc tích cöïc ñeán ñôn vò hoaëc taùc ñoäng caû hai. Neáu söï kieän coù taùc ñoäng tieâu cöïc, ñe doïa nguy cô ñaït ñöôïc muïc tieâu cuûa ñôn vò, thì ñoøi hoûi ñôn vò phaûi ñaùnh giaù ruûi ro vaø phaûn öùng vôùi ruûi ro. Neáu söï kieän coù taùc ñoäng tích cöïc ñeán ñôn vò, laøm thuaän lôïi vieäc thöïc hieän muïc tieâu cuûa ñôn vò hoaëc taïo giaù trò cho ñôn vò, thì phaûi ñöôïc xem xeùt trôû laïi ñoái vôùi caùc chieán löôïc ñaõ ñöôïc xaây döïng. xxxiv Trong moät soá tröôøng hôïp söï kieän tieàm taøng coù lieân heä tröïc tieáp vaø cuï theå ñeán caùc muïc tieâu cuûa ñôn vò. Ví duï veà nhaän daïng söï kieän tieàm taøng ôû Baûng 1.5 döôùi ñaây cho chuùng ta thaáy roõ hôn söï lieân heä naøy. Baûng 1.5 Ví duï veà nhaän daïng caùc söï kieän tieàm taøng Söù maïng Trôû thaønh moät nhaø saûn xuaát veà duïng cuï gia ñình trong thò tröôøng tham gia Muïc tieâu chieán löôïc Trôû thaønh 1 trong 4 coâng ty daãn ñaàu veà thò phaàn trong thò tröôøng maø doanh nghieäp ñang hoaït ñoäng. Caùc muïc tieâu lieân quan • Tuyeån duïng 180 nhaân vieân coù chaát löôïng cho boä phaän saûn xuaát • Duy trì chi phí lao ñoäng ôû möùc 22% cho moãi ñôn haøng. Ño löôøng vieäc thöïc hieän muïc tieâu • Soá löôïng nhaân vieân coù chaát löôïng ñöôïc tuyeån duïng. • Chi phí lao ñoäng cho moãi ñôn haøng Caùc möùc ruûi ro coù theå chaáp nhaän • 165 – 200 nhaân vieân coù chaát löôïng ñöôïc tuyeån duïng. • Chi phí lao ñoäng cho moãi ñôn haøng chieám töø 20 – 23%. Söï kieän tieàm taøng/Ruûi ro vaø söï taùc ñoäng lieân quan • Caàu lao ñoäng taêng, doanh nghieäp tuyeån duïng ñöôïc nhieàu lao ñoäng. • Caàu lao ñoäng giaûm, doanh nghieäp tuyeån duïng ít lao ñoäng hôn so vôùi döï kieán. • Tuyeån duïng caùc lao ñoäng khoâng ñaûm baûo veà chaát löôïng. xxxv 1.3.3.2.4 Ñaùnh giaù ruûi ro QTRR cung caáp caùch thöùc veà chu trình vaø nhöõng kyõ thuaät cuï theå ñeå ñaùnh giaù ruûi ro. Treân cô sôû ñoù, ñôn vò coù theå ñaùnh giaù cuï theå söï taùc ñoäng cuûa caùc söï kieän tieàm taøng vaø do ñoù xem xeùt nhöõng caùch thöùc phaûn öùng phuø hôïp. Vieäc ñaùnh giaù ruûi ro bao goàm caùc noäi dung sau: Ruûi ro tieàm taøng vaø ruûi ro kieåm soaùt: ruûi ro tieàm taøng laø ruûi ro do thieáu caùc hoaït ñoäng cuûa ñôn vò nhaèm thay ñoåi khaû naêng hoaëc söï taùc ñoäng cuûa caùc ruûi ro ñoù. Ruûi ro kieåm soaùt laø ruûi ro vaãn coøn toàn taïi sau khi ñôn vò ñaõ phaûn öùng vôùi ruûi ro. Ñôn vò caàn phaûi xem xeùt caû ruûi ro tieàm taøng vaø ruûi ro kieåm soaùt, ñaàu tieân laø xem xeùt caùc ruûi ro tieàm taøng, sau ñoù khi ñaõ coù phöông aùn phaûn öùng vôùi ruûi ro tieàm taøng thì tieáp tuïc xem xeùt ñeán ruûi ro kieåm soaùt. ÖÙôc löôïng khaû naêng vaø aûnh höôûng: caùc söï kieän tieàm taøng phaûi ñöôïc ñaùnh giaù treân hai khía caïnh: khaû naêng xaûy ra vaø möùc ñoä taùc ñoäng cuûa noù. Nhöõng söï kieän maø khaû naêng xuaát hieän thaáp vaø taùc ñoäng ít ñeán ñôn vò thì khoâng caàn phaûi tieáp tuïc xem xeùt. Ngöôïc laïi, caùc söï kieän vôùi khaû naêng xuaát hieän cao vaø taùc ñoäng lôùn thì caàn phaûi xem xeùt kyõ caøng. Caùc söï kieän naèm giöõa hai thaùi cöïc naøy ñoøi hoûi söï ñaùnh giaù phöùc taïp, ñieàu quan troïng laø phaûi phaân tích kyõ löôõng vaø hôïp lyù. Ñeå ño löôøng khaû naêng xuaát hieän moät söï kieän, coù theå duøng caùc chæ tieâu ñònh tính nhö cao, trung bình, thaáp hoaëc caùc caáp ñoä chi tieát khaùc. Hoaëc coù theå duøng chæ tieâu ñònh löôïng nhö: tyû leä xuaát hieän, taàn suaát xuaát hieän,.. Kyõ thuaät ñaùnh giaù ruûi ro: ñôn vò thöôøng söû duïng keát hôïp caùc kyõ thuaät ñònh löôïng vaø ñònh tính khi ñaùnh giaù ruûi ro. Kyõ thuaät ñònh tính ñöôïc söû duïng khi ruûi ro khoâng theå ñònh löôïng ñöôïc, hoaëc khi döõ lieäu ñaàu vaøo khoâng ñuû tin caäy hoaëc khoâng töông xöùng vôùi chi phí ñeå ñònh löôïng. Kyõ thuaät ñònh löôïng ñöôïc söû duïng cho nhöõng hoaït ñoäng phöùc taïp cuûa ñôn vò vaø thöôøng phaûi söû duïng caùc moâ hình toaùn hoïc, cho keát xxxvi quûa chính xaùc hôn so vôùi kyõ thuaät ñònh tính. Baûng 1.4 döôùi ñaây cung caáp moät ví duï veà kyõ thuaät ñònh löôïng: Baûng 1.6 Caùc kyõ thuaät ñònh löôïng ñeå ñaùnh giaù ruûi ro So saùnh: So saùnh caùc chu trình giöõa caùc ñôn vò trong ngaønh hoaëc giöõa caùc ngaønh vôùi nhau, baèng caùch ñaùnh giaù caùc söï kieän hay chu trình cuï theå ñoái vôùi töøng ñôn vò, sau ñoù so saùnh keát quûa. Moâ hình xaùc suaát: Xaùc ñònh taùc ñoäng cuûa söï kieän taïi caùc xaùc suaát khaùc nhau. Sau ñoù, xaùc ñònh söï taùc ñoäng töông öùng vôùi caùc ñoä tin caäy khaùc nhau. Moâ hình phi xaùc suaát: Ñöa ra caùc giaû ñònh veà vieäc ñaït muïc tieâu vaø ñaùnh giaù caùc ruûi ro töông öùng maø khoâng söû duïng caùc chæ tieâu ñònh löôïng ñeå ñaùnh giaù khaû naêng söï kieän coù theå xaûy ra. Söï lieân heä giöõa caùc söï kieän: ñoái vôùi nhöõng söï kieän ñoäc laäp vôùi nhau thì ñôn vò ñaùnh giaù caùc söï kieän moät caùch ñoäc laäp. Nhöng neáu coù söï lieân heä giöõa caùc söï kieän hoaëc caùc söï kieän cuøng keát hôïp laïi vôùi nhau seõ taïo neân nhöõng taùc ñoäng lôùn thì ñôn vò phaûi ñaùnh giaù ñöôïc taùc ñoäng toång hôïp ñoù. Khi ruûi ro taùc ñoäng ñeán nhieàu boä phaän, ñôn vò keát hôïp caùc ruûi ro ñoù trong danh saùch caùc söï kieän vaø xem xeùt tröôùc heát söï taùc ñoäng ñeán töøng boä phaän, sau ñoù xem xeùt taùc ñoäng toång theå ñeán toaøn ñôn vò. 1.3.3.2.5 Phaûn öùng vôùi ruûi ro QTRR cung caáp caùc caùch thöùc phaûn öùng ña daïng vaø ñeà xuaát chu trình ñeå ñôn vò phaûn öùng vôùi caùc ruûi ro. Sau khi ñaõ ñaùnh giaù caùc ruûi ro lieân quan, ñôn vò xaùc ñònh caùc caùch thöùc ñeå phaûn öùng vôùi caùc ruûi ro ñoù. Caùc caùch thöùc ñeå phaûn öùng vôùi ruûi ro bao goàm: xxxvii Neù traùnh ruûi ro: khoâng thöïc hieän caùc hoaït ñoäng maø coù ruûi ro cao nhö saûn xuaát moät maët haøng môùi, giaûm doanh soá ôû moät soá khu vöïc cuûa thò tröôøng, baùn bôùt moät soá ngaønh haøng hoaït ñoäng,… Giaûm bôùt ruûi ro: caùc hoaït ñoäng nhaèm laøm giaûm thieåu khaû naêng xuaát hieän hoaëc möùc ñoä taùc ñoäng cuûa ruûi ro hoaëc caû hai. Caùc hoaït ñoäng naøy lieân quan ñeán vieäc ñieàu haønh haøng ngaøy. Chuyeån giao ruûi ro: Laøm giaûm thieåu khaû naêng xuaát hieän vaø möùc ñoä taùc ñoäng cuûa ruûi ro baèng caùch chuyeån giao hoaëc chia seõ moät phaàn ruûi ro. Caùc kyõ thuaät naøy bao goàm: mua baûo hieåm cho toån thaát, söû duïng caùc coâng cuï veà taøi chính ñeå döï phoøng cho toån thaát, caùc hoaït ñoäng thueâ ngoaøi,… Chaáp nhaän ruûi ro: ñôn vò khoâng laøm gì caû ñoái vôùi ruûi ro. Neù traùnh ruûi ro ñöôïc söû duïng khi caùc phaûn öùng khaùc khoâng theå laøm giaûm khaû naêng xaûy ra cuûa söï kieän hoaëc taùc ñoäng cuûa söï kieän ñoù xuoáng möùc coù theå chaáp nhaän. Giaûm thieåu ruûi ro vaø chuyeån giao ruûi ro ñöôïc söû duïng ñeå laøm giaûm ruûi ro kieåm soaùt xuoáng möùc phuø hôïp vôùi töøng ruûi ro coù theå chaáp nhaän. Chaáp nhaän ruûi ro khi ruûi ro tieàm taøng naèm trong phaïm vi cuûa ruûi ro coù theå chaáp nhaän. Moät chu trình phaûn öùng vôùi ruûi ro bao goàm caùc böôùc sau: Xaùc ñònh caùc phaûn öùng: khi löïa choïn moät phöông aùn phaûn öùng vôùi ruûi ro, caàn ñieàu tra vaø phaân tích caùc khía caïnh sau: - AÛnh höôûng cuûa phaûn öùng cuûa ñôn vò ñeán khaû naêng vaø taùc ñoäng cuûa ruûi ro, vaø phaûn öùng naøo naèm trong phaïm vi cuûa ruûi ro boä phaän. - Lôïi ích vaø chi phí cuûa töøng loaïi phaûn öùng - Cô hoäi coù theå coù ñoái vôùi vieäc thöïc hieän muïc tieâu chung cuûa ñôn vò khi phaûn öùng vôùi caùc ruûi ro cuï theå. xxxviii Löïa choïn phaûn öùng: sau khi ñaõ ñaùnh giaù caùc phaûn öùng khaùc nhau ñoái vôùi ruûi ro, ñôn vò quyeát ñònh phaûi quaûn lyù ruûi ro nhö theá naøo, löïa choïn phaûn öùng ñeå ñoái phoù vôùi ruûi ro trong phaïm vi ruûi ro boä phaän, löu yù raèng phaûn öùng ñöôïc löïa choïn khoâng phaûi laø phaûn öùng coù ruûi ro kieåm soaùt nhoû nhaát. Tuy nhieân, khi ruûi ro kieåm soaùt vöôït ra khoûi giôùi haïn cuûa ruûi ro boä phaän, ñôn vò caàn phaûi xem xeùt laïi phaûn öùng ñaõ choïn, hoaëc trong moät soá tröôøng hôïp thì ñôn vò coù theå ñieàu chænh laïi ruûi ro boä phaän ñaõ ñöôïc thieát laäp tröôùc ñaây. Khi löïa choïn phaûn öùng caàn phaûi xem xeùt caùc ruûi ro tieáp theo phaùt sinh töø vieäc aùp duïng phaûn öùng ñoù. Ñieàu naøy phaùt sinh moät chu trình keá tieáp vaø ñôn vò phaûi xem xeùt tieáp ruûi ro tröôùc khi ñöa ra quyeát ñònh cuoái cuøng. Vieäc môû roäng xem xeùt ruûi ro theo töøng caáp baäc keá tieáp giuùp ñôn vò nhìn nhaän heát caùc ruûi ro töø ñoù coù theå quaûn lyù toát hôn vaø coù nhöõng chieán löôïc daøi haïn cho caùc tình huoáng. 1.3.3.2.6 Hoaït ñoäng kieåm soaùt Caùc hoaït ñoäng kieåm soaùt bao goàm caùc chính saùch vaø thuû tuïc ñöôïc thöïc hieän bôûi caùc nhaân vieân lieân quan, nhaèm ñaûm baûo caùc chính saùch, chæ thò cuûa nhaø quaûn lyù veà phaûn öùng vôùi ruûi ro ñöôïc thöïc hieän. Caùc hoaït ñoäng kieåm soaùt coù theå ñöôïc phaân loaïi tuyø thuoäc vaøo muïc tieâu cuûa ñôn vò maø hoaït ñoäng kieåm soaùt coù lieân quan nhö: chieán löôïc, hoaït ñoäng, baùo caùo vaø tuaân thuû. Theo noäi dung thöïc hieän thì hoaït ñoäng kieåm soaùt ñöôïc thöïc hieän taïi ñôn vò bao goàm: kieåm soaùt caáp cao, kieåm soaùt caùc hoaït ñoäng chöùc naêng, kieåm soaùt quaù trình xöû lyù thoâng tin vaø nghieäp vuï, kieåm soaùt vaät chaát, hoaït ñoäng phaân tích soaùt xeùt laïi, phaân chia traùch nhieäm. Noäi dung cuûa caùc hoaït ñoäng naøy töông töï nhö KSNB. 1.3.3.2.7 Thoâng tin vaø truyeàn thoâng Thoâng tin vaø caùch thöùc truyeàn thoâng laø yeáu toá khoâng theå thieáu ñeå ñôn vò nhaän daïng caùc söï kieän tieàm taøng, ñaùnh giaù vaø phaûn öùng vôùi ruûi ro. QTRR nhaán maïnh chaát löôïng thoâng tin trong ñieàu kieän söï phaùt trieån maïnh meõ cuûa khoa hoïc veà coâng ngheä xxxix thoâng tin hieän nay vaø noäi dung thoâng tin phaûi gaén lieàn vôùi vieäc quaûn lyù caùc ruûi ro taïi ñôn vò. Thoâng tin phaûi ñöôïc cung caáp cho nhöõng ngöôøi lieân quan theo nhöõng caùch thöùc vaø thôøi gian thích hôïp ñeå hoï coù theå thöïc hieän quaù trình QTRR vaø nhöõng nhieäm vuï lieân quan. Ñeå thoâng tin phuïc vuï cho quaù trình quaûn trò caùc ruûi ro lieân quan ñeán ñôn vò, thoâng tin caàn ñaït nhöõng yeâu caàu sau ñaây: - Gaén vôùi quaù trình QTRR - Coù theå so saùnh ñöôïc vôùi möùc ruûi ro coù theå chaáp nhaän - Phaùt trieån heä thoáng thoâng tin tích hôïp Ñeå laøm taêng chaát löôïng thoâng tin, ñôn vò caàn moät chöông trình quaûn lyù döõ lieäu treân toaøn ñôn vò, bao goàm caùc yeâu caàu veà thoâng tin, vieäc duy trì truyeàn taûi thoâng tin. Neáu khoâng heä thoáng thoâng tin seõ khoâng cung caáp ñöôïc nhöõng gì maø caùc caáp quaûn lyù vaø nhöõng ngöôøi khaùc caàn ñeå thöïc hieän caùc chöùc naêng nhieäm vuï lieân quan ñeán quaù trình quaûn trò ruûi ro. 1.3.3.2.8 Giaùm saùt Ñaây laø boä phaän cuoái cuøng cuûa heä thoáng quaûn trò ruûi ro doanh nghieäp. Giaùm saùt laø quaù trình ngöôøi quaûn lyù ñaùnh giaù vai troø, nhieäm vuï cuûa nhöõng ngöôøi lieân quan ñeán caùc yeáu toá trong heä thoáng QTRR trong quaù trình thöïc hieän. Ñeå ñaït keát quaû toát, ñôn vò caàn thöïc hieän caùc hoaït ñoäng giaùm saùt thöôøng xuyeân vaø ñaùnh giaù ñònh kyø. Caùc noäi dung naøy töông töï nhö heä thoáng KSNB (Xem chi tieát caùc yeáu toá cuûa QTRR ôû Phuï luïc 2). 1.3.4 Haïn cheá cuûa quaûn trò ruûi ro doanh nghieäp Moät heä thoáng QTRR ñöôïc xem laø höõu hieäu, duø ñaõ ñöôïc thieát keá vaø vaän haønh theá naøo ñi chaêng nöõa, cuõng nhaèm cung caáp moät söï ñaûm baûo hôïp lyù trong vieäc thöïc xl hieän caùc muïc tieâu cuûa ñôn vò chöù khoâng ñaûm baûo tuyeät ñoái. Ñieàu naøy xuaát phaùt töø nhöõng haïn cheá cuûa heä thoáng QTRR doanh nghieäp. Cuï theå nhö sau: - Ruûi ro lieân quan ñeán töông lai vaø chöù ñöïng yeáu toá khoâng chaéc chaén. Moät chu trình QTRR duø ñöôïc ñaàu tö raát nhieàu trong thieát keá cuõng khoâng theå nhaän daïng heát toaøn boä caùc ruûi ro vaø do ñoù khoâng theå ñaùnh giaù chính xaùc söï taùc ñoäng cuûa chuùng. - Nhöõng haïn cheá xuaát phaùt töø con ngöôøi lieân quan trong chu trình QTRR nhö: vieäc ra quyeát ñònh sai do thieáu thoâng tin, bò aùp löïc trong saûn xuaát kinh doanh; söï voâ yù, baát caån, ñaõng trí; hieåu sai chæ daãn cuûa caáp treân hoaëc baùo caùo cuûa caáp döôùi; vieäc ñaûm nhaän vò trí coâng vieäc taïm thôøi, thay theá cho ngöôøi khaùc;… - Söï thoâng ñoàng giöõa caùc nhaân vieân vôùi nhau hay vôùi caùc boä phaän beân ngoaøi ñôn vò. - Khi ñöa ra caùc quyeát ñònh, yeâu caàu thöôøng xuyeân vaø treân heát laø cuûa ngöôøi quaûn lyù laø xem xeùt quan heä giöõa chi phí boû ra vaø lôïi ích thu ñöôïc. Vieäc phaûn öùng vôùi ruûi ro vaø tieáp theo ñoù laø caùc hoaït ñoäng giaùm saùt cuõng phaûi ñaûm baûo raèng lôïi ích coù ñöôïc phaûi lôùn hôn chi phí maø ñôn vò boû ra. - Luoân coù khaû naêng nhöõng ngöôøi quaûn lyù laïm quyeàn trong chu trình QTRR nhaèm phuïc vuï cho caùc möu ñoà rieâng. xli CHÖÔNG II THÖÏC TRAÏNG VEÀ KIEÅM SOAÙT NOÄI BOÄ VAØ NHÖÕNG VAÁN ÑEÀ VEÀ QUAÛN TRÒ RUÛI RO TAÏI CAÙC DOANH NGHIEÄP TREÂN THEÁ GIÔÙI VAØ VIEÄT NAM Baùo caùo COSO naêm 1992 khoâng chæ ñöa ra moät heä thoáng lyù luaän veà KSNB maø coøn bao goàm caû moät boä coâng cuï ñeå ñaùnh giaù hoaït ñoäng cuûa moät toå chöùc. Baùo caùo COSO naêm 2004 trình baøy lyù luaän veà ruûi ro vaø caùch thöùc quaûn trò ruûi ro, maët khaùc baùo caùo cuõng trình baøy nhöõng kyõ thuaät aùp duïng caùc yeáu toá trong moät chu trình QTRR. Chuùng toâi ñaõ xem xeùt thöïc traïng aùp duïng vieäc tích hôïp QTRR trong KSNB taïi caùc doanh nghieäp treân theá giôùi, töø ñoù coù theå vaän duïng cho caùc doanh nghieäp Vieät nam. Maët khaùc chuùng toâi cuõng ñaõ tieán haønh khaûo saùt caùc doanh nghieäp treân ñòa baøn thaønh phoá Hoà Chí Minh baèng coâng cuï ñaùnh giaù toång quaùt cuûa Baùo caùo COSO naêm 1992 veà KSNB vaø khaûo saùt nhaän ñònh cuûa doanh nghieäp veà ruûi ro cuõng nhö so saùnh caùch thöùc QTRR vôùi quan ñieåm cuûa Baùo caùo COSO naêm 2004. Keát quaû khaûo saùt laø cô sôû ñeå chuùng toâi ñaùnh giaù heä thoáng KSNB taïi caùc doanh nghieäp cuõng nhö nhaän ñònh cuûa doanh nghieäp veà ruûi ro vaø QTRR, vaø töø ñoù chuùng toâi ñeà xuaát caùc phöông höôùng, giaûi phaùp. 2.1 Thöïc traïng tích hôïp QTRR trong KSNB taïi caùc nöôùc 2.1.1 Thöïc traïng veà toå chöùc thöïc hieän Sau khi COSO coâng boá Baùo caùo môùi naêm 2004, phaàn lôùn caùc doanh nghieäp treân theá giôùi ñeàu ñaõ tieáp caän vaø öùng duïng taïi ñôn vò mình. Khaûo saùt cuûa Hieäp hoäi caùc nhaø quaûn trò taøi chính (FEI) veà vieäc aùp duïng Baùo caùo COSO naêm 2004 taïi caùc xlii doanh nghieäp vaøo caùc naêm 2005 (105 doanh nghieäp ) vaø 2006 (230 doanh nghieäp) cho chuùng ta caùi nhìn toång quaùt ñoái vôùi caùc doanh nghieäp treân theá giôùi. Khaûo saùt ñöôïc tieán haønh ôû doanh nghieäp hoaït ñoäng trong nhieàu lónh vöïc khaùc nhau cuûa Hoa Kyø vaø caùc nöôùc phaùt trieån khaùc nhö Anh, UÙc, Canada,.. phaàn lôùn caùc doanh nghieäp ñeàu coù quy moâ lôùn vôùi doanh thu bình quaân haøng naêm laø 3.894,6 trieäu USD. Keát quûa chi tieát nhö sau: - 68% cho raèng nhaø quaûn lyù caáp cao ñaõ quan taâm nhieàu hôn ñeán vieäc quaûn trò toaøn boä caùc ruûi ro moät caùch heä thoáng vaø baøi baûn. - Caùc doanh nghieäp ñaõ tieáp caän vôùi Baùo caùo COSO naêm 2004 ngaøy caøng taêng: naêm 2005 laø 66%, ñeán naêm 2006 con soá naøy laø 86%. Trong 66% caùc doanh nghieäp cuûa naêm 2005, coù 11% caùc doanh nghieäp ñaõ xaây döïng hoaøn thaønh heä thoáng QTRR, 37% ñang hoaøn thieän töøng phaàn vaø 18% ñang coù keá hoaïch ñeå trieån khai taïi doanh nghieäp. Naêm 2006, 86% caùc doanh nghieäp ñaõ aùp duïng toaøn boä hay töøng phaàn heä thoáng QTRR. - Vò trí CRO ñaõ ñöôïc caùc doanh nghieäp xaùc ñònh vaø chuû yeáu höôùng ñeán vai troø cuûa giaùm ñoác taøi chính. Trong 86% caùc doanh nghieäp ñaõ toå chöùc thöïc hieän heä thoáng QTRR thì 44% cho raèng vò trí CRO thuoäc veà giaùm ñoác taøi chính, 20% thuoäc veà giaùm ñoác ñieàu haønh (CEO), 5% thuoäc veà tröôûng boä phaän kieåm toaùn noäi boä vaø 17% cho raèng CRO thuoäc veà caùc vò trí quaûn lyù khaùc trong doanh nghieäp. Nhö vaäy haàu heát caùc doanh nghieäp lôùn treân theá giôùi ñeàu ñaõ aùp duïng heä thoáng QTRR taïi ñôn vò mình vôùi chöùc danh CRO thuoäc veà moät ngöôøi quaûn lyù caáp cao trong doanh nghieäp. Tuy nhieân, ñeå ñaûm baûo vieäc aùp duïng heä thoáng QTRR thaønh coâng thì caùc doanh nghieäp caàn phaûi ñoái maët vôùi nhöõng khoù khaên vaø thaùch thöùc. Chuùng ta seõ xem xeùt vaán ñeà naøy trong phaàn 2.1.2 xliii 2.1.2 Caùc kinh nghieäm Vieäc aùp duïng QTRR theo Baùo caùo COSO naêm 2004 giuùp cho caùc doanh nghieäp coù söï chuaån bò toát hôn cho caùc loaïi ruûi ro. Tuy nhieân quaù trình aùp duïng doanh nghieäp cuõng gaëp nhöõng khoù khaên, ñaëc bieät trong vaán ñeà nhaân söï. Nhöõng khoù khaên lieân quan ñeán vieäc huaán luyeän nhaân vieân trong vieäc tieáp caän, quaûn lyù vaø baûo veä heä thoáng QTRR. Maët khaùc, vieäc aùp duïng QTRR taïi doanh nghieäp cuõng caàn coù nhöõng yeáu toá cô baûn ñeå ñaûm thaønh coâng, vaø caùc doanh nghieäp cuõng gaëp phaûi nhöõng thaùch thöùc. Caùc yeáu toá caàn thieát ñeå ñaûm baûo thaønh coâng laø: - Caàn taäp trung cho nhöõng ruûi ro lieân quan tröïc tieáp ñeán chieán löôïc vaø caùc muïc tieâu cuûa doanh nghieäp. Ñieàu quan troïng laø khoâng neân suy nghó veà ruûi ro moät caùch quùa heïp. Ruûi ro lôùn nhaát maø moät doanh nghieäp phaûi ñöông ñaàu laø khoâng thöïc hieän ñöôïc caùc muïc tieâu chung. QTRR tröôùc heát höôùng vaøo ñoàng thôøi caùc chieán löôïc vaø caùc muïc tieâu chung cuûa doanh nghieäp. - Nhìn nhaän toaøn dieän vaø heä thoáng caùc ruûi ro maø doanh nghieäp seõ phaûi ñoái maët. Trong moät soá tröôøng hôïp cuï theå thì moät ruûi ro coù theå xem xeùt moät caùch rieâng bieät. Tuy nhieân, thoâng thöôøng caùc ruûi ro phaûi ñöôïc xem xeùt moät caùch heä thoáng, nghóa laø moät ruûi ro coù theå taùc ñoäng ñeán nhieàu muïc tieâu vaø caùc ruûi ro coù söï töông taùc laãn nhau. Caùc phaûn öùng vôùi ruûi ro caàn phaûi xem xeùt ñeán nhöõng ruûi ro môùi phaùt sinh sau ñoù. - QTRR laø moät quy trình quaûn lyù caàn ñöôïc xaây döïng trong nhieàu naêm. Ñeå ñaït ñeán moät quy trình QTRR thöïc söï, doanh nghieäp caàn phaùt trieån qua naêm caáp ñoä: tuaân thuû, kieåm soaùt, chu trình, quaûn trò ruûi ro, quaûn trò ruûi ro toaøn doanh nghieäp. Ñeå ñaït ñeán caáp ñoä sau cuøng thì doanh nghieäp phaûi traûi qua naêm caáp ñoä naøy vaø quùa trình ñoù coù theå phaûi maát nhieàu naêm. xliv Caùc thaùch thöùc maø doanh nghieäp phaûi ñoái maët khi xaây döïng vaø phaùt trieån moät heä thoáng QTRR laø: - Söï quan taâm, uûng hoä cuûa caùc nhaø quaûn lyù caáp cao. QTRR suy cho cuøng laø moät chieán löôïc trong quaûn lyù cuûa doanh nghieäp, vì vaäy moät heä thoáng QTRR seõ khoâng phaùt huy taùc duïng khi khoâng ñöôïc söï uûng hoä, quan taâm ñuùng möùc cuûa ngöôøi quaûn lyù cao nhaát vaø caùc nhaø quaûn lyù caáp cao. - Caùc nguoàn löïc caàn thieát ñeå thöïc hieän heä thoáng QTRR. Caùc nguoàn löïc naøy bao goàm con ngöôøi vôùi cô caáu toå chöùc phuø hôïp vaø nhöõng phöông tieän kyõ thuaät lieân quan. Moät heä thoáng QTRR hoaøn chænh ñoøi hoûi caàn phaûi coù moät ngöôøi phuï traùch veà ruûi ro cho toaøn doanh nghieäp (CRO) ñeå xem xeùt toång quaùt caùc ruûi ro vaø chæ ñaïo vieäc trieån khai thöïc hieän caùc yeáu toá cuûa QTRR taïi doanh nghieäp. - Duy trì söï höõu hieäu cuûa heä thoáng QTRR. Moät heä thoáng QTRR caàn ñöôïc xaây döïng vaø hoaøn thieän trong thôøi gian daøi vaø qua nhieàu caáp ñoä, vì vaäy seõ laø thaùch thöùc raát lôùn ñoái vôùi caùc doanh nghieäp trong vieäc duy trì muïc tieâu hoaøn thieän heä thoáng QTRR, nhieàu heä thoáng QTRR cuûa caùc doanh nghieäp döøng laïi giöõa chöøng, khoâng tieáp tuïc hoaøn thieän leân caáp ñoä thaáp hôn vaø ñieàu naøy taùc ñoäng ñeán hieäu quaû cuûa heä thoáng. Ñoái vôùi caùc doanh nghieäp nhoû thì khoâng caàn thieát phaûi phaùt trieån ñaày ñuû heä thoáng QTRR. Tuy nhieân, caàn thieát phaûi coù moät ngöôøi phuï traùch chung nhöõng vaán ñeà veà ruûi ro cho toaøn doanh nghieäp, coù theå laø giaùm ñoác hoaëc keá toaùn tröôûng. Ñieàu quan troïng laø phaûi nhìn nhaän yù töôûng toång theå veà ruûi ro, kieåm soaùt vaø cô hoäi töø quan ñieåm cuûa Baùo caùo COSO naêm 2004. 2.2 Muïc tieâu, ñoái töôïng vaø phöông phaùp khaûo saùt caùc doanh nghieäp Vieät nam 2.2.1 Muïc ñích khaûo saùt Vieäc söû duïng coâng cuï cuûa Baùo caùo COSO naêm 1992 vaø caùc tieâu chuaån theo cuûa Baùo caùo COSO naêm 2004 ñeå khaûo saùt doanh nghieäp nhaèm caùc muïc ñích sau: xlv - Ñaùnh giaù thöïc traïng heä thoáng KSNB taïi caùc doanh nghieäp theo tieâu chuaån cuûa Baùo caùo COSO naêm 1992, töø ñoù ñöa ra nhöõng giaûi phaùp khaéc phuïc. - Ñaùnh giaù thöïc traïng veà ruûi ro maø doanh nghieäp phaûi ñoái maët vaø quan ñieåm cuûa doanh nghieäp veà caùch thöùc QTRR, töø ñoù so saùnh vôùi quan ñieåm cuûa Baùo caùo COSO 2004. - Xem xeùt öu nhöôïc ñieåm cuûa vieäc aùp duïng caùc Baùo caùo COSO taïi caùc doanh nghieäp Vieät nam. - Treân cô sôû khaûo saùt thöïc traïng veà heä thoáng KSNB vaø QTRR taïi caùc doanh nghieäp, ñeå ñeà xuaát giaûi phaùp tích hôïp QTRR vaøo trong heä thoáng KSNB. Vieäc xaùc ñònh caùc muïc ñích treân vì nhöõng nguyeân nhaân sau: - Baùo caùo COSO naêm 1992 laø taøi lieäu ñaàu tieân treân theá giôùi nghieân cöùu vaø ñònh nghóa veà heä thoáng KSNB moät caùch ñaày ñuû vaø coù heä thoáng. Vieäc ñaùnh giaù caùc doanh nghieäp theo tieâu chuaån naøy seõ cung caáp moät caùi nhìn toång quaùt ñoái vôùi caùc hoaït ñoäng cuûa doanh nghieäp. - Baùo caùo COSO naêm 2004 ñöôïc xaây döïng döïa treân söï keá thöøa cuûa Baùo caùo naêm 1992, vaø trong boái caûnh söï suïp ñoå cuûa caùc coâng ty lôùn vaø coù nhöõng ñieàu chænh veà quaûn lyù nhaø nöôùc taïi Hoa Kyø do ñoù phaûn aùnh thöïc teá hôn nhöõng vaán ñeà maø caùc doanh nghieäp nghieäp phaûi ñoái maët. Vì vaäy, vieäc ñaùnh giaù caùch thöùc maø doanh nghieäp nhìn nhaän vaø QTRR so vôùi caùc tieâu chuaån cuûa Baùo caùo COSO 2004 giuùp nhìn nhaän thöïc traïng veà QTRR so vôùi caùch thöùc môùi maø theá giôùi ñang tieáp caän. - Baùo caùo cuûa COSO (naêm 1992 vaø naêm 2004) ñöôïc thieát laäp cho caùc doanh nghieäp lôùn taïi Hoa Kyø vôùi moät neàn kinh teá thò tröôøng phaùt trieån. Trong khi ñoù, caùc doanh nghieäp Vieät nam chöa coù ñöôïc quy moâ hoaït ñoäng nhö vaäy vaø thò tröôøng chuùng ta chöa phaùt trieån ôû möùc ñoä cao. Do ñoù, vieäc aùp duïng caùc tieâu chuaån theo Baùo caùo COSO cho caùc doanh nghieäp phaûi ñöôïc xem xeùt trong ñieàu kieän Vieät nam chuùng ta hieän nay. xlvi 2.2.2 Ñoái töôïng, phöông phaùp khaûo saùt Ñeå hieåu roõ hôn thöïc traïng KSNB ôû caùc doanh nghieäp cuõng nhö nhaän ñònh cuûa doanh nghieäp veà ruûi ro vaø caùch thöùc QTRR, chuùng toâi ñaõ tieán haønh khaûo saùt taïi 18 doanh nghieäp, trong ñoù coù 14 doanh nghieäp coù quy moâ lôùn (treân 100 tyû voán ñieàu leä) vaø 4 doanh nghieäp coù quy moâ vöøa vaø nhoû. Vieäc khaûo saùt ñöôïc tieán haønh döôùi hình thöùc ñieàu tra thoâng qua Baûng caâu hoûi. Noäi dung khaûo saùt goàm 2 phaàn chính. Phaàn thöù nhaát taäp trung vaøo vieäc nhaän ñònh cuûa doanh nghieäp veà ruûi ro vaø möùc ñoä chuaån bò cuûa doanh nghieäp ñeå öùng phoù vôùi vôùi ruûi ro. Phaàn thöù hai taäp trung khaûo saùt caùc yeáu toá cuûa KSNB vaø môû roäng theâm caùc noäi dung lieân quan ñeán QTRR. Chi tieát cuûa Baûng caâu hoûi vaø noäi dung phoûng vaán ñöôïc trình baøy ôû Phuï luïc I Qua phaân tích keát quaû khaûo saùt, chuùng ta seõ thaáy ñöôïc thöïc traïng veà heä thoáng KSNB cuõng nhö nhaän ñònh cuûa doanh nghieäp veà ruûi ro vaø caùch thöùc quaûn lyù ruûi ro. 2.3 Thöïc traïng veà kieåm soaùt noäi boä taïi caùc doanh nghieäp 2.3.1 Moâi tröôøng kieåm soaùt 2.3.1.1 Tính chính tröïc Ñeå ñaùnh giaù möùc ñoä quan taâm ñeán tính chính tröïc vaø caùc giaù trò ñaïo ñöùc, vaø vieäc thöïc hieän taïi caùc doanh nghieäp, chuùng toâi ñaõ tieán haønh khaûo saùt döïa vaøo 4 tieâu chí caên baûn. Keát quaû cuï theå ñöôïc theå hieän ôû Baûng 2.1 döôùi ñaây: Baûng 2.1 Tính chính tröïc vaø caùc giaù trò ñaïo ñöùc taïi caùc doanh nghieäp Soá DN traû lôøi coù theo moãi loaïi hình doanh nghieäp Vaán ñeà nghieân cöùu DN lôùn DNVVN Toång soá 1. Coù ban haønh caùc quy ñònh cuï theå hoaëc khaúng ñònh caùc vaán ñeà lieân quan ñeán ñaïo ñöùc ngheà nghieäp khoâng? 14/14 0/4 14/18 2. Caùc bieän phaùp xöû lyù nhöõng vi phaïm ñaïo ñöùc ngheà 12/14 0/4 12/18 xlvii nghieäp (gian laän, laøm sai leäch soá lieäu, gaây maát ñoaøn keát,..) coù ñöôïc thöïc hieän ñuùng nhö quy ñònh cuûa coâng ty khoâng? 3. Nhaø quaûn lyù coù ñaët quyeàn lôïi chung leân haøng ñaàu baèng caùch thöïc thi tính chính tröïc vaø ñaïo ñöùc trong caû lôøi noùi vaø vieäc laøm khoâng? 13/14 4/4 17/18 4. Coù nhöõng bieän phaùp ñeå haïn cheá hoaëc loaïi boû nhöõng söùc eùp, cô hoäi ñeå nhaân vieân thöïc hieân nhöõng haønh vi traùi ñaïo ñöùc? 10/14 2/4 12/18 Noùi chung, nhaø quaûn lyù ñaët quyeàn lôïi chung cuûa toå chöùc leân haøng ñaàu trong lôøi noùi vaø vieäc laøm, chæ coù 1 doanh nghieäp (chieám 5,6%) maø nhaø nöôùc naém giöõ quyeàn chi phoái chöa thöïc hieän toát ñieàu naøy. Coù theå do cô cheá sôû höõu maø ngöôøi chuû doanh nghieäp laø Nhaø nöôùc chöa ñaùnh giaù ngöôøi quaûn lyù theo caùc tieâu chí chöa thoaû ñaùng, cuõng coù theå laø caùch nhìn nhaän cuûa nhaân vieân caáp döôùi chöa chính xaùc veà ngöôøi quaûn lyù caáp cao. Chæ coù nhöõng coâng ty lôùn môùi ban haønh hoaëc khaúng ñònh nhöõng vaán ñeà lieân quan ñeán ñaïo ñöùc ngheà nghieäp vaø vieäc xöû lyù caùc vi phaïm veà ñaïo ñöùc töông ñoái ñöôïc caùc nhaân vieân ñoàng tình. Coøn caùc coâng ty vöøa vaø nhoû khoâng coâng boá chính thöùc caùc vaán ñeà lieân quan ñeán ñaïo ñöùc vaø vì vaäy caùc vi phaïm ñeàu ñöôïc xöû lyù theo caûm tính, khoâng ñöôïc caùc nhaân vieân caáp döôùi ñoàng tình. Trong vieäc giaûm thieåu cô hoäi vaø söùc eùp coù theå daãn ñeán nhöõng haønh vi vi phaïm ñaïo ñöùc cuûa nhaân vieân, caùc coâng ty ñeàu thöïc hieän chöa toát. 50% caùc doanh nghieäp vöøa vaø nhoû khoâng coù nhöõng bieän phaùp ñeå haïn cheá. Ôû caùc doanh nghieäp lôùn con soá naøy ñöôïc caûi thieän hôn nhöng vaãn coøn ôû tyû leä raát cao: 28,6 caùc doanh nghieäp chöa coù nhöõng bieän phaùp cuï theå. Ñieàu naøy ñöôïc chöùng minh bôûi caùc vuï löøa ñaûo, chieám ñoaït taøi saûn coù giaù trò raát lôùn cuûa nhöõng nhaân vieân caáp döôùi ôû caùc doanh nghieäp trong thôøi gian gaàn ñaây. xlviii 2.3.1.2 Chính saùch nhaân söï vaø naêng löïc cuûa nhaân vieân Qua khaûo saùt, haàu heát caùc doanh nghieäp ñeàu xaây döïng quy cheá ñeå ñaùnh giaù nhaân vieân moät caùch phuø hôïp. Tuy nhieân, vaãn coøn moät soá doanh nghieäp chöa xaây döïng quy cheá cuï theå hoaëc khoâng coâng boá roäng raõi cho caùc nhaân vieân. Maët khaùc, caùc doanh nghieäp lôùn ñaõ coù nhöõng bieän phaùp ñeå naâng cao naêng löïc nghieäp vuï cuûa caùc nhaân vieân thoâng qua caùc chöông trình ñaøo taïo ngaén haïn. Ôû caùc doanh nghieäp vöøa vaø nhoû, coâng ty chöa chuù troïng ñuùng möùc söï phuø hôïp cuûa nhaân vieân ôû caùc vò trí coâng vieäc ñoàng thôøi chöa coù nhöõng bieän phaùp caàn thieát ñeå naâng cao trình ñoä nghieäp vuï cuûa nhaân vieân. Ñieàu naøy seõ khoù ñaûm baûo raèng nhaân vieân seõ thöïc hieän toát caùc coâng vieäc cuûa mình, ñaëc bieät trong ñieàu kieän nhaân vieân cuûa caùc doanh nghieäp vöøa vaø nhoû thöôøng kieâm nhieäm nhieàu coâng vieäc khaùc nhau. Baûng 2.2 seõ cung caáp thoâng tin cuï theå veà chính saùch nhaân söï vaø naêng löïc cuûa nhaân vieân trong caùc loaïi hình doanh nghieäp. Baûng 2.2 Chính saùch nhaân söï taïi caùc doanh nghieäp Soá DN traû lôøi coù theo moãi loaïi hình doanh nghieäp Caâu hoûi DN lôùn DNVVN Toång soá 1. Caùc vò trí coâng vieäc hieän taïi vaø caùch thöùc tuyeån duïng nhaân vieân cuûa coâng ty hieän nay coù ñaûm baûo “ñuùng ngöôøi ñuùng vieäc”? 10/14 2/4 12/18 2. Coâng ty coù thöôøng xuyeân toå chöùc nhöõng chöông trình ñaøo taïo hay cöû nhaân vieân tham gia caùc khoùa ñaøo taïo ngaén haïn beân ngoaøi ñeå nhaân vieân naâng cao trình ñoä nghieäp vuï cuûa mình? 12/14 2/4 14/18 3. Quy cheá khen thöôûng vaø kyû luaät nhaân vieân coù hôïp lyù? 9/10 (4) 4/4 13/14 (4) Soá trong ngoaëc () laø soá DN chöa coù quy cheá cuï theå hoaëc khoâng phoå bieán cho nhaân vieân xlix Caùc vò trí hieän nay cuûa nhaân vieân taïi caùc doanh nghieäp chöa ñaùp öùng hoaøn toaøn yeâu caàu cuûa coâng vieäc. Möùc ñoä ñaùp öùng ñöôïc ôû caùc doanh nghieäp vöøa vaø nhoû laø raát thaáp: 50%, ñieàu naøy laø do caùc nguyeân nhaân sau: nhaân vieân kieâm nhieäm nhieàu coâng vieäc neân khoâng coù ñieàu kieän ñeå chuyeân moân hoaù saâu, möùc ñoä quan taâm cuûa doanh nghieäp ñoái vôùi vieäc naâng cao trình ñoä cuûa nhaân vieân chöa thoaû ñaùng – chæ 50% doanh nghieäp thöïc hieän naâng cao trình ñoä nghieäp vuï cho nhaân vieân. Maët khaùc, chính saùch veà löông cuûa caùc doanh nghieäp vöøa vaø nhoû chöa ñöôïc caïnh tranh neân raát khoù ñeå tuyeån duïng hay giöõ chaân ñöôïc ngöôøi lao ñoäng gioûi laøm vieäc cho doanh nghieäp laâu daøi. Ôû caùc doanh nghieäp lôùn, vaãn coøn caùc doanh nghieäp coù nhaân vieân chöa ñaùp öùng ñöôïc yeâu caàu (chieám 28,6% soá doanh nghieäp tham gia khaûo saùt). Ñieàu naøy coù theå do chaát löôïng nguoàn nhaân löïc cuûa neàn kinh teá chöa ñaùp öùng ñöôïc yeâu caàu cuûa söï phaùt trieån kinh teá trong quaù trình hoäi nhaäp. Maët khaùc, cuõng coù theå laø do aûnh höôûng töø leà loái quaûn lyù bao caáp tröôùc ñaây. 2.3.1.3 Hoäi ñoàng quaûn trò vaø Ban kieåm soaùt Hoäi ñoàng quaûn trò coù vai troø boå nhieäm vaø giaùm saùt, ñònh höôùng vieäc thöïc hieän nhieäm vuï cuûa Ban giaùm ñoác. Vì vaäy, kieán thöùc, kinh nghieäm vaø söï khaùch quan cuûa Hoäi ñoàng quaûn trò ñoùng vai troø quan troïng trong vieäc ñaùnh giaù Ban giaùm ñoác cuõng nhö vieäc thieát keá vaø thöïc hieän heä thoáng KSNB taïi coâng ty. Theo quy ñònh hieän nay cuûa luaät phaùp Vieät nam, Ban kieåm soaùt khoâng tröïc thuoäc Ban giaùm ñoác hay Hoäi ñoàng quaûn trò. Vì vaäy, Ban kieåm soaùt khoâng nhöõng thöïc hieän vieäc kieåm tra Ban giaùm ñoác maø coøn kieåm tra vieäc thöïc hieän nhieäm vuï cuûa Hoäi ñoàng quaûn trò. Ban kieåm soaùt ñoùng vai troø laø boä phaän kieåm tra ñoäc laäp ñoái vôùi söï höõu hieäu vaø hieäu quaû cuûa heä thoáng KSNB taïi coâng ty. Keát quaû khaûo saùt döôùi ñaây cho chuùng ta nhìn nhaän toång quaùt veà cô caáu toå chöùc vaø vai troø cuûa Hoäi ñoàng quaûn trò vaø Ban kieåm soaùt trong vieäc thöïc hieän nhieäm vuï taïi caùc coâng ty. l Baûng 2.3 Toång hôïp ñaùnh giaù veà cô caáu, hoaït ñoäng cuûa HÑQT vaø BKS Soá DN traû lôøi coù theo moãi loaïi hình doanh nghieäp Caâu hoûi DN lôùn DNVVN Toång soá 1. Caùc thaønh vieân Hoäi ñoàng quaûn trò coù ñuû kieán thöùc, kinh nghieäm, thôøi gian vaø tính khaùch quan trong söï hoaït ñoäng cuûa mình vaø ñaùnh giaù ban Giaùm ñoác? 12/12 (2) 3/3 (1) 15/15(3) 2. Hoäi ñoàng quaûn trò coù toå chöùc hoïp thöôøng xuyeân vaø ra caùc baùo caùo kòp thôøi khoâng? 12/12 (2) 3/3 (1) 15/15(3) 3. Ban Kieåm soaùt coù caùc thaønh vieân laø ngöôøi beân ngoaøi khoâng? 8/12 (2) 1/3 (1) 9/15(3) 4. Neáu coâng ty coù ban Kieåm soaùt (hoaëc kieåm toaùn noäi boä), hoaït ñoäng cuûa ban Kieåm soaùt hieän nay coù ñaùp öùng ñöôïc vôùi yeâu caàu ñaët ra? 12/12 (2) 2/3 (1) 13/15(3) Soá trong ngoaëc () laø soá DN khoâng coù Ban kieåm soaùt Töø keát quaû treân cho thaáy raèng Hoäi ñoàng quaûn trò ôû caùc doanh nghieäp thöïc hieän toát vai troø vaø chöùc naêng cuûa mình. Ban kieåm soaùt ôû caùc doanh nghieäp vöøa vaø nhoû chöa thöïc hieän toát chöùc naêng, ñieàu moät phaàn töø cô caáu toå chöùc töø Ban kieåm soaùt. Coù ñeán 66,7% soá doanh nghieäp coù thaønh phaàn Ban kieåm soaùt khoâng coù thaønh vieân beân ngoaøi, con soá naøy ôû caùc doanh nghieäp lôùn laø 33,3%. Ñieàu naøy coù leõ moät phaàn laø do Ban kieåm soaùt ôû moät soá doanh nghieäp ñöôïc laäp ñeå chæ nhaèm ñoái phoù vôùi quy ñònh cuûa luaät phaùp, ñaëc bieät laø ôû caùc coâng ty maø Nhaø nöôùc naém giöõ quyeàn chi phoái. Ñeå Hoäi ñoàng quaûn trò vaø Ban kieåm soaùt phaùt huy vai troø chöùc naêng cuûa mình qua ñoù hoaøn thieän heä thoáng KSNB thì ñoøi hoûi cô caáu thaønh phaàn cuûa phaûi thöïc söï ñoäc laäp ñoái vôùi caùc ñoái töôïng bò kieåm tra giaùm saùt. Cuï theå, Hoäi ñoàng quaûn trò phaûi coù li ngöôøi quan troïng trong hoäi ñoàng khoâng phaûi laø ngöôøi cuûa ban giaùm ñoác, ôû caùc doanh nghieäp lôùn vaø ñaïi chuùng thì caàn thieát phaûi coù moät ngöôøi coù uy tín trong ngheà nghieäp maø khoâng phaûi laø coå ñoâng cuûa coâng ty laøm thaønh vieân Hoäi ñoàng quaûn trò. Ban kieåm soaùt phaûi coù ngöôøi khoâng phaûi laø nhaân vieân ñang laøm vieäc taïi coâng ty ñeå ñaûm baûo laø khoâng bò chi phoái bôûi ban giaùm ñoác, tuy nhieân ngöôøi ñoù phaûi coù lôïi ích tröïc tieáp töø hieäu quaû hoaït ñoäng cuûa coâng ty. 2.3.1.4 Trieát lyù veà quaûn lyù vaø phong caùch ñieàu haønh Caùc doanh nghieäp ñeàu thaän troïng trong caùc quyeát ñònh kinh doanh vaø ña soá ñeàu minh baïch trong caùc hoaït ñoäng. Ñieàu naøy cho thaáy nhöõng nhaø ñieàu haønh doanh nghieäp chöa ñöôïc khuyeán khích ñuùng möùc veà söï daùm laøm trong kinh doanh, maët khaùc ñoù cuõng laø ñaëc ñieåm cuûa con ngöôøi chaâu AÙ noùi chung. Söï minh baïch theå hieän ñöôïc caùch thöùc chuyeân nghieäp cuûa ngöôøi laõnh ñaïo. Baûng 2.4 cho chuùng ta thaáy roõ hôn phong caùch quaûn lyù cuûa caùc doanh nghieäp. Baûng 2.4 Toång hôïp keát quaû khaûo saùt veà phong caùch quaûn lyù Soá DN traû lôøi coù theo moãi loaïi hình doanh nghieäp Caâu hoûi DN lôùn DNVVN Toång soá 1. Giaùm ñoác coù thaän troïng trong caùc quyeát ñònh kinh doanh? 14/14 4/4 18/18 2. Giaùm ñoác coù theå hieän phong caùch ñieàu haønh hoaït ñoäng roõ raøng? 14/14 3/4 17/18 3. Ban laõnh ñaïo coù thöôøng xuyeân trao ñoåi tröïc tieáp vôùi nhaân vieân caáp döôùi? 13/14 4/4 17/18 4. Haøi loøng veà söï minh baïch veà caùc hoaït ñoäng trong coâng ty khoâng? 13/14 4/4 17/18 lii Doanh nghieäp vöøa vaø nhoû vaãn coøn toàn taïi nhöõng ngöôøi quaûn lyù chöa theå hieän ñöôïc phong caùch ñieàu haønh ruûi ro cho caùc nhaân vieân caáp döôùi bieát ñöôïc. Theo chuùng toâi, naøy coù theå do naêng löïc ngöôøi laõnh ñaïo doanh nghieäp coøn haïn cheá, chöa ñöôïc tieáp caän vôùi caùc kieán thöùc kinh doanh trong ñieàu kieän môùi. Ôû caùc doanh nghieäp lôùn, vaãn coøn tröôøng hôïp thieáu söï minh baïch trong caùc hoaït ñoäng, ñieàu naøy coù theå do nhaø quaûn lyù laïm quyeàn ñeå tö lôïi hoaëc nhaø quaûn lyù caáp cao khoâng giaùm saùt heát caùc hoaït ñoäng cuûa caùc caáp quaûn lyù thaáp hôn. 2.3.1.5 Cô caáu toå chöùc vaø phaân chia quyeàn haïn Cô caáu toå chöùc vaø phaân chia quyeàn haïn giöõa caùc phoøng ban boä phaän vaø caùc thaønh vieân trong doanh nghieäp goùp phaàn quan troïng trong vieäc thöïc hieän caùc muïc tieâu cuûa doanh nghieäp. Noù phaûn aùnh caùch thöùc doanh nghieäp toå chöùc veà nhaân söï ñeå ñaït ñöôïc caùc muïc tieâu ñeà ra. Veà khía caïnh kieåm soaùt, cô caáu toå chöùc vaø caùch thöùc phaân chia quyeàn haïn traùch nhieäm phaûi ñaûm baûo söï giaùm giaùm saùt laãn nhau giöõa caùc thaønh vieân, boä phaän trong doanh nghieäp. Maët khaùc, cô caáu toå chöùc phaûi giaûm thieåu söï choàng cheùo nhaèm laøm taêng hieäu quaû hoaït ñoäng. Baûng 2.5 cho thaáy thöïc teá veà cô caáu toå chöùc vaø phaân chia quyeàn haïn ôû caùc doanh nghieäp Vieät nam. Baûng 2.5 Baûng khaûo saùt veà cô caáu toå chöùc vaø phaân chia quyeàn haïn Soá DN traû lôøi coù theo moãi loaïi hình doanh nghieäp Caâu hoûi DN lôùn DNVVN Toång soá 1. Cô caáu toå chöùc hieän taïi coù taïo neân söï choàng cheùo khoâng? 4/14 1/4 5/18 2. Cô caáu toå chöùc hieän taïi coù ñaûm baûo cho caùc thuû tuïc kieåm soaùt phaùt huy ñöôïc taùc duïng? 12/14 3/4 15/18 3. Vieäc phaân chia quyeàn haïn vaø traùch nhieäm giöõa caùc boä phaän, phoøng ban coù ñöôïc quy ñònh baèng vaên baûn khoâng? 12/14 4/4 16/18 4. Nhaân vieân coù bieát chính xaùc nhieäm vuï cuûa mình vaø söï lieân quan ñoái vôùi caùc caù nhaân, phoøng ban khaùc cuõng nhö söï ñaùnh giaù cuûa caùc caáp quaûn lyù? 14/14 4/4 18/18 liii Caùc doanh nghieäp ñeàu quy ñònh chi tieát nhieäm vuï cuûa töøng caù nhaân vaø phoøng ban cuõng nhö söï lieân heä vôùi caùc boä phaän khaùc. Tuy nhieân, nhöõng quy ñònh chöa ñöôïc theå hieän baèng vaên baûn ôù caùc doanh nghieäp lôùn (chieám 14,3%). Ñieàu naøy coù theå daãn ñeán ruûi ro laø caùc thaønh vieân lieân quan khoâng nhôù heát nhieäm vuï cuûa mình, ñaëc bieät laø caùc nhaân vieân môùi. Maët khaùc, doanh nghieäp seõ khoù xöû lyù thoûa ñaùng khi coù nhöõng tranh chaáp, xung ñoät xaûy ra. Cô caáu toå chöùc vaãn coøn choàng cheùo ôû moät soá doanh nghieäp: doanh nghieäp lôùn laø 28,6%, caùc doanh nghieäp vöøa vaø nhoû laø 25%. Ñieàu naøy coù theå xuaát phaùt töø vieäc kieâm nhieäm taïi caùc doanh nghieäp vöøa vaø nhoû. Maëc duø cô caáu toå chöùc ôû caùc doanh nghieäp vaãn choàng cheùo vaãn coøn moät soá doanh nghieäp coù cô caáu toå chöùc khoâng ñaûm baûo cho caùc thuû tuïc kieåm soaùt phaùt huy taùc duïng. Ñaây laø nguyeân nhaân do kieán thöùc cuûa ngöôøi quaûn lyù veà KSNB coøn yeáu keùm. 2.3.2 Ñaùnh giaù ruûi ro 2.3.2.1 Muïc tieâu cuûa toaøn doanh nghieäp vaø töøng boä phaän Muïc tieâu cuûa toaøn doanh nghieäp bao goàm caùc muïc tieâu daøi haïn vaø ngaén haïn. Caùc muïc tieâu daøi haïn thoâng thöôøng laø caùc muïc tieâu chieán löôïc vaø phuø hôïp vôùi söù maïng cuûa doanh nghieäp, vaø caùc muïc tieâu ngaén haïn ñöôïc trieån khai döïa treân caùc muïc tieâu chieán löôïc ñaõ coù. Ngoaøi caùc muïc tieâu ngaén haïn phoå bieán laø doanh thu, lôïi nhuaän, thò phaàn,.. thì doanh nghieäp caàn xaùc ñònh caùc muïc tieâu cuï theå hôn cho caùc boä phaän chöùc naêng. Veà maët KSNB, doanh nghieäp caàn xaùc laäp caùc muïc tieâu moät caùch roõ raøng vaø phoå bieán cho caùc ñoái töôïng lieân quan trong doanh nghieäp ñeå töø ñoù coù theå ñaùnh giaù ruûi ro lieân quan ñeán vieäc thöïc hieän caùc muïc tieâu maø doanh nghieäp ñaõ ñeà ra. Baûng 2.6 cung caáp keát quaû khaûo saùt chi tieát vieäc xaùc laäp caùc muïc tieâu vaø phoå bieán caùc muïc tieâu cuûa caùc doanh nghieäp liv Baûng 2.6 Baûng khaûo saùt veà muïc tieâu cuûa doanh nghieäp Soá DN traû lôøi coù theo moãi loaïi hình doanh nghieäp Caâu hoûi DN lôùn DNVVN Toång soá 1. Anh/Chò coù bieát söù maïng cuûa coâng ty vaø caùc chieán löôïc ñang aùp duïng? 12/14 1/4 13/18 2. Coâng ty coù xaùc ñònh caùc muïc tieâu cuï theå lieân quan ñeán töøng phoøng ban, boä phaän hay caùc maûng hoaït ñoäng cuï theå khoâng? 11/14 4/4 15/18 3. Coù quy ñònh roõ raøng caùc ruûi ro naøo laø khoâng theå chaáp nhaän ñöôïc ñoái vôùi söï toàn taïi cuûa coâng ty khoâng? Chaúng haïn khoâng ñöôïc pheùp ñöa ra thò tröôøng saûn phaåm khoâng ñuùng chaát löôïng? 8/14 2/4 10/18 4. Coù quy ñònh ruûi ro coù theå chaáp nhaän ñoái vôùi töøng muïc tieâu cuï theå khoâng? Chaúng haïn soá laàn giao haøng treã khoâng vöôït quaù 5%? 7/14 2/4 9/18 Vieäc xaùc ñònh vaø coâng boá söù maïng cuûa doanh nghieäp haàu heát ñöôïc thöïc hieän ôû caùc doanh nghieäp lôùn, ñieàu naøy raát ít ñöôïc thöïc hieän ôû caùc doanh nghieäp vöøa vaø nhoû. Tuy nhieân, caùc doanh nghieäp vöøa vaø nhoû ñeàu xaùc ñònh caùc muïc tieâu cuï theå trong khi caùc doanh nghieäp lôùn chæ ñaït 78,6%. Ñieàu naøy cho thaáy caùc doanh nghieäp lôùn thöôøng höôùng ñeán muïc tieâu daøi haïn hôn vaø vaãn coøn caùc doanh nghieäp lôùn chöa xaùc ñònh hoaëc phoå bieán caùc muïc tieâu ngaén haïn (21,4%). Töông töï, caùc doanh nghieäp lôùn coù tyû leä xaùc ñònh ruûi ro lieân quan ñeán caùc muïc tieâu cao hôn so vôùi caùc doanh nghieäp vöøa vaø nhoû. Tyû leä cuûa caùc doanh nghieäp vöøa lv vaø nhoû laø 50% cho caùc muïc tieâu, caùc doanh nghieäp lôùn laø 57,1% vaø 50% cho caùc muïc tieâu toång theå vaø caùc muïc tieâu chi tieát. 2.3.2.2 Nhaän daïng ruûi ro Nhaän daïng ruûi ro laø cô sôû ñeå xem xeùt caùc ruûi ro coù theå phaùt sinh ñoái vôùi doanh nghieäp. Cuøng vôùi caùc ruûi ro lieân quan ñeán vieäc thöïc hieän muïc tieâu cuûa doanh nghieäp, nhaän daïng ruûi ro laø nhöõng caên cöù ñeå doanh nghieäp phaân tích vaø ñaùnh giaù ruûi ro. Vieäc nhaän daïng ruûi ro moät caùch thöôøng xuyeân khoâng ñöôïc thöïc hieän ôû caùc doanh nghieäp vöøa vaø nhoû, caùc doanh nghieäp lôùn coù thöïc hieän nhöng vaãn coøn nhieàu doanh nghieäp chöa chuù troïng ñeán vieäc nhaän daïng caùc söï kieän coù theå taùc ñoäng ñeán vieäc thöïc hieän muïc tieâu cuûa doanh nghieäp. Baûng 2.7 cho chuùng ta thoâng tin chi tieát. Baûng 2.7 Khaûo saùt veà vieäc nhaän daïng ruûi ro taïi caùc doanh nghieäp Soá DN traû lôøi coù theo moãi loaïi hình doanh nghieäp Caâu hoûi DN lôùn DNVVN Toång soá 1. Coâng ty coù thöôøng xuyeân ñaùnh giaù söï kieän tieàm taøng aûnh höôûng ñeán vieäc thöïc hieän muïc tieâu döôùi baát kyø hình thöùc naøo? 9/14 0/4 9/18 2. Caùc yeáu toá taùc ñoäng ñeán söï kieän tieàm taøng coù ñöôïc xem xeùt ñaày ñuû? (yeáu toá beân trong, beân ngoaøi, chính trò, xaõ hoäi, khoa hoïc kyõ thuaät, cô sôû vaät chaát, nhaân söï,…) 9/14 0/4 9/18 3. Coâng ty coù xem xeùt söï taùc ñoäng, aûnh höôûng laãn nhau giöõa caùc söï kieän tieàm taøng? Chaúng haïn, giöõa giaù mua nguyeân vaät lieäu vaø tyû giaù hoái ñoaùi? 9/14 1/4 10/18 Caùc doanh nghieäp vöøa vaø nhoû, caùc söï kieän tieàm taøng khoâng ñöôïc caùc boä phaän caáp döôùi ñaùnh giaù thöôøng xuyeân vaø ñaày ñuû. Ñieàu naøy coù theå do ngöôøi quaûn lyù doanh lvi nghieäp vöøa vaø nhoû ñoàng thôøi laø ngöôøi tröïc tieáp ñieàu haønh nhaân vieân, vöøa ñoùng vai troø cuûa moät doanh nhaân do ñoù möùc ñoä taäp quyeàn lôùn, ít coù söï phaân quyeàn cho caùc boä phaän caáp döôùi. Vì vaäy, caùc nhaân vieân caáp döôùi chæ thuaàn tuyù thöïc hieän caùc nhieäm vuï chuyeân moân, khoâng tham gia vaøo quaù trình quaûn lyù doanh nghieäp. Caùc doanh nghieäp lôùn vieäc thöïc hieän ñaït 64,3% soá doanh nghieäp ñöôïc khaûo saùt. Ñieàu naøy cho thaáy vaãn coøn moät tyû leä töông ñoái lôùn (35,7%) caùc doanh nghieäp lôùn chöa thöïc hieän vieäc nhaän daïng caùc ruûi ro tieàm taøng ñeå töø ñoù coù theå chuû ñoäng xaây döïng keá hoaïch phaûn öùng daøi haïn. Coøn nhieàu doanh nghieäp chöa xem xeùt söï taùc ñoäng, aûnh höôûng laãn nhau giöõa caùc söï kieän. Tyû leä ôû caùc doanh nghieäp lôùn laø 35,7% vaø caùc doanh nghieäp vöøa vaø nhoû laø 75%. Ñieàu naøy cho thaáy coøn nhieàu doanh nghieäp chöa xem xeùt heát söï taùc ñoäng cuûa caùc ruûi ro ñieàu naøy chöùng toû raèng ngöôøi quaûn lyù doanh nghieäp chöa ñöôïc tieáp caän vôùi caùc kieán thöùc veà ruûi ro vaø quaûn lyù ruûi ro, ñaëc bieät laø tieáp caän caùc ruûi ro theo caùch thöùc toång theå. 2.3.2.3 Ñaùnh giaù ruûi ro Nhìn chung caùc doanh nghieäp lôùn ñeàu coá gaéng ñònh löôïng söï taùc ñoäng cuûa caùc ruûi ro. Tuy nhieân, vieäc ñònh löôïng coøn chöa ñaûm baûo chính xaùc do kieán thöùc veà caùc moâ hình ñònh löôïng coøn haïn cheá vaø thieáu coâng cuï hoã trôï. Caùc doanh nghieäp vöøa vaø nhoû vieäc coá gaéng ñeå ñònh löôïng ruûi ro chæ coù 50% soá doanh nghieäp thöïc hieän, 50% coøn laïi laø ñaùnh giaù theo caûm tính, cho thaáy yù thöùc cuûa ngöôøi quaûn lyù caáp cao ñoái vôùi ruûi ro laø chöa thoûa ñaùng. Vieäc xaùc ñònh söï taùc ñoäng cuûa caùc ruûi ro ñeán vieäc thöïc hieän muïc tieâu cuûa doanh nghieäp chöa ñöôïc caùc doanh nghieäp thöïc hieän moät caùch ñaày ñuû vaø thoûa ñaùng seõ daãn ñeán doanh nghieäp ñaùnh giaù khoâng ñuùng ruûi ro töø ñoù ñöa ra nhöõng phaûn öùng khoâng phuø hôïp. 2.3.3 Hoaït ñoäng kieåm soaùt lvii 2.3.3.1 Phaân chia traùch nhieäm Phaân chia traùch nhieäm giöõa caùc nhaân vieân trong doanh nghieäp nhaèm giaûm gian laän vaø sai soùt töø caùc nhaân vieân töø vieäc khoâng cho pheùp nhaân vieân xöû lyù toaøn boä moät chu trình vaø töø vieäc giaùm saùt laãn nhau giöõa caùc thaønh vieân tham gia. Baûng 2.8 cho thaáy keát quûa cuï theå vieäc phaân chia traùch nhieäm Baûng 2.8 Keát quûa khaûo saùt veà vieäc phaân chia traùch nhieäm taïi caùc DN Soá DN traû lôøi coù theo moãi loaïi hình doanh nghieäp Caâu hoûi DN lôùn DNVVN Toång soá 1. Caùc boä phaän nghieäp vuï coù kieâm ghi cheùp keá toaùn? 1/14 1/4 2/18 2. Ngöôøi chòu traùch nhieäm xeùt duyeät caùc nghieäp vuï coù kieâm baûo quaûn taøi saûn? 1/14 0/4 1/18 3. Nhaân vieân keá toaùn coù kieâm baûo quaûn taøi saûn? 2/14 0/4 2/18 Nhìn chung, caùc doanh nghieäp Vieät nam ñeàu coù yù thöùc ñeå laøm giaûm cô hoäi xaûy ra gian laän hoaëc sai soùt töø caùc nhaân vieân trong doanh nghieäp. Tuy nhieân, ôû caùc loaïi hình doanh nghieäp vaãn coøn toàn taïi vieäc ngöôøi thöïc hieän nghieäp kieâm ghi cheùp keá toaùn. Tyû leä naøy ôû caùc doanh nghieäp lôùn laø 7,1 %, vaø caùc doanh nghieäp vöøa vaø nhoû thì vieäc kieâm nhieäm naøy xaûy phoå bieá