Luận văn Phân tích những thách thức và cơ hội – tìm ra những bước đi thích hợp trong tiến trình gia nhập WTO của Việt Nam

1 MUÏC LUÏC LÔØI MÔÛ ÑAÀU…………………………………………………………………………………………………………………………… 01 CHÖÔNG1 CÔ SÔÛ LYÙ LUAÄN………………………………………………………………………………………………………………… 04 1.1- KHAÙI NIEÄM VEÀ TOAØN CAÀU HOAÙ………………………………………………………………..… 04 1.2- SÔ LÖÔÏC SÖÏ PHAÙT TRIEÅN CAÙC HOÏC THUYEÁT VEÀ THÖÔNG MAÏI QUOÁC TEÁ ……………………………………………………………………………….……………………………………………… 05 1.2.1- Lyù thuyeát cuûa phaùi Troïng Thöông 1.2.2. Lyù thuyeát Lôïi Theá Tuyeät Ñoái cuûa Adam Smith 1.2.3- Lyù thuyeát Lôïi Theá So Saùnh cuûa David Ricardo 1.2.4- Lyù thuyeát Heckesher – Ohlin ( H-O) 1.2.5- Lyù thuyeát Caân Baèng Giaù Caû Yeáu Toá (H - O - S) 1.2.6- Nhaän xeùt chung 1.3- CAÙC HÌNH THÖÙC LIEÂN KEÁT KINH TEÁ QUOÁC TEÁ ……………………………… 11 1.4- KINH NGHIEÄP ÑAØM PHAÙN GIA NHAÄP WTO CUÛA CAÙC NÖÔÙC ÑI TRÖÔÙC - ÑAËC TRÖNG LAØ TRUNG QUOÁC MOÄT NÖÔÙC COÙ NHIEÀU HOAØN CAÛNH TÖÔNG ÑOÀNG ÑOÁI VÔÙI VIEÄT NAM ………………………………………………..…….. 13 CHÖÔNG2: TOÅNG QUAN VEÀ WTO VAØ TIEÁN TRÌNH GIA NHAÄP WTO CUÛA VIEÄT NAM ……………………………………………………………………………………………………………… 19 2.1- TOÅNG QUAN VEÀ WTO…………………………………………………-……………………………………… 19 2.1.1- Lòch söû hình thaønh WTO 2.1.2- Ñieàu kieän vaø thuû tuïc gia nhaäp WTO 2.1.3- Cô caáu toå chöùc cuûa WTO 2.1.4- Caùc hieäp ñònh cô baûn trong khuoân khoå WTO 2.1.5- Caùc nguyeân taéc cô baûn cuûa WTO 2.1.6- Cô cheá giaûi quyeát tranh chaáp cuûa WTO 2.2- TIEÁN TRÌNH GIA NHAÄP WTO CUÛA VIEÄT NAM…………………………………………28 CHÖÔNG 3 NHÖÕNG THAÙCH THÖÙC VAØ CÔ HOÄI CUÛA VIEÄT NAM KHI THAM GIA WTO……………………………………………………..…………………………………………………………………………………… 32 3.1- NHÖÕNG CÔ HOÄI CUÛA VIEÄT NAM KHI THAM GIA WTO…………………. 32 3.2- NHÖÕNG THAÙCH THÖÙC CUÛA VIEÄT NAM KHI THAM GIA WTO-----37 2 3.3- LAO ÑOÄNG VIEÄT NAM TRONG QUAÙ TRÌNH THAM GIA WTO…… 41 3.3.1- Caùc nhaân toá taùc ñoäng tröïc tieáp vaø giaùn tieáp ñeán lao ñoäng khi tham gia vaøo WTO noùi rieâng vaø quaù trình toøan caàu hoùa noùi chung. 3.3.2- Taùc ñoäng ñoái vôùi vieäc laøm CHÖÔNG 4 KIEÁN NGHÒ CAÙC VAÁN ÑEÀ CAÀN GIAÛI QUYEÁT VAØ CAÙC BÖÔÙC ÑI THÍCH HÔÏP TAÏO TIEÀN ÑEÀ CHO VIEÄT NAM GIA NHAÄP WTO……………………………… 48 4.1- MOÄT SOÁ GIAÛI PHAÙP TAÏO TIEÀN ÑEÀ CHO TIEÁN TRÌNH GIA NHAÄP WTO CUÛA VIEÄT NAM……………………………………………………………………………………………………… 48 4.2- MOÄT SOÁ GIAÛI PHAÙP XAÂY DÖÏNG NGUOÀN NHAÂN LÖÏC VIEÄT NAM…57 3 LÔØI MÔÛ ÑAÀU Trong nhöõng naêm gaàn ñaây, chuùng ta chöùng kieán söï phaùt trieån nhanh choùng vaø maïnh meõ cuûa xu theá toaøn caàu hoùa, nhaát laø trong lónh vöïc kinh teá. Beân caïnh ñoù, xu theá khu vöïc hoùa ngaøy caøng phaùt trieån nhö söï boå sung, ñoàng thôøi öùng phoù vôùi xu theá toaøn caàu hoùa. Hai xu theá naøy baét nguoàn töø söï phaân coâng lao ñoäng quoác teá ngaøy caøng trôû neân saâu saéc hôn, theo ñoù moãi saûn phaåm coù theå ñöôïc saûn xuaát ôû nhieàu nöôùc. Löïc löôïng saûn xuaát phaùt trieån ñoøi hoûi môû roäng thò tröôøng. Caùch maïng khoa hoïc coâng ngheä buøng noå, nhaát laø veà thoâng tin, taïo ra maïng löôùi lan toûa treân toaøn theá giôùi. Toå chöùc thöông maïi theá giôùi (WTO) laø moät toå chöùc coù vai troø voâ cuøng quan troïng trong thöông maïi theá giôùi, ñaây laø toå chöùc keá thöøa vaø döïa treân neàn taûng cuûa GATT. Vieäc tham gia vaøo WTO seõ môû ra cho caùc quoác gia treân theá giôùi nhieàu cô hoäi ñeå phaùt trieån nhöng ñoàng thôøi khi tham gia vaøo thì phaûi öùng phoù vôùi nhöõng thaùch thöùc vaø nhöõng söï caïnh tranh raát maïnh meõ. Tuy nhieân, moät ñieàu taát yeáu laø neáu ñöùng ngoaøi xu theá ñoù thì seõ bò coâ laäp vaø tuït haäu. Vieät Nam cuõng khoâng naèm ngoaøi söï taát yeáu ñoù, vieäc tham gia vaøo WTO seõ mang laïi cho ñaát nöôùc ta nhöõng thuaän lôïi vaø cô hoäi ñeå phaùt trieån, ñoàng thôøi cuõng ñaët ra nhöõng khoù khaên vaø thaùch thöùc khoâng nhoû. Qua hoäi nhaäp, chuùng ta coù theå môû roäng thò tröôøng tieâu thuï haøng hoùa, dòch vuï, thu huùt voán ñaàu tö, coâng ngheä hieän ñaïi vaø kyõ naêng ñaåy maïnh saûn xuaát taïo theâm coâng aên vieäc laøm, giaûi quyeát caùc vaán ñeà kinh teá – xaõ hoäi vaø phaùt trieån kinh teá ñaát nöôùc noùi chung. Ñeå ñöùng vöõng trong söï caïnh tranh gay gaét khi tham gia hoäi nhaäp, caùc doanh nghieäp trong nöôùc seõ phaûi ñoåi môùi coâng ngheä, phöông phaùp quaûn lyù, naâng cao chaát löôïng saûn phaåm vaø dòch vuï, haï giaù thaønh, naâng cao hieäu quaû saûn xuaát, kinh doanh. Qua ñoù, cô caáu kinh teá trong nöôùc seõ chuyeån dòch linh hoaït hôn theo höôùng hieän ñaïi hoùa vaø höôùng veà xuaát khaåu. Beân caïnh ñoù, tham gia hoäi nhaäp, chuùng ta coù theå gia taêng ñaùng keå söùc haáp daãn cuûa thò tröôøng Vieät Nam ñoái vôùi caùc nhaø ñaàu tö nöôùc ngoaøi. Nhìn moät caùch toång theå 4 tham gia WTO seõ thuùc ñaåy söï phaùt trieån caû veà löôïng vaø chaát cuûa neàn kinh teá nöôùc ta. Tuy nhieân, coù bieán ñöôïc caùc cô hoäi vaø thuaän lôïi ñoù thaønh nhöõng lôïi ích thieát thöïc hay khoâng tuøy thuoäc raát nhieàu ôû noäi löïc vaø khaû naêng cuûa chuùng ta kòp thôøi chuyeån hoùa vaø naém baét chuùng. Xuaát phaùt töø nhöõng nhaän ñònh treân vôùi ñeà taøi “PHAÂN TÍCH NHÖÕNG THAÙCH THÖÙC VAØ CÔ HOÄI – TÌM RA NHÖÕNG BÖÔÙC ÑI THÍCH HÔÏP TRONG TIEÁN TRÌNH GIA NHAÄP WTO CUÛA VIEÄT NAM” toâi mong muoán ñöôïc vaän duïng nhöõng kieán thöùc ñaõ ñöôïc hoïc cuûa mình ñeå laøm roõ nhöõng thaùch thöùc cuøng nhöõng cô hoäi cuûa Vieät Nam treân con ñöôøng hoäi nhaäp kinh teá theá giôùi nhaát laø vaøo thôøi ñieåm hieän nay, khi maø trong thôøi gian tôùi chuùng ta seõ gia nhaäp Toå Chöùc Thöông Maïi Theá Giôùi (WTO). Töø ñoù, kieán nghò nhöõng giaûi phaùp vaø nhöõng böôùc ñi thích hôïp cho vieäc xaây döïng moät neàn kinh teá môû, hoäi nhaäp vôùi khu vöïc vaø nhöõng haønh ñoäng cho vieäc gia nhaäp Toå Chöùc Thöông Maïi Theá Giôùi (WTO). Muïc tieâu cuûa ñeà taøi: Phaân tích söï taùc ñoäng cuûa vieäc gia nhaäp WTO ñoái vôùi neàn kinh teá vaø nguoàn nhaân löïc cuûa Vieät Nam (Nguoàn nhaân löïc laø moät yeáu toá voâ cuøng quan troïng, nhaát laø ñoái vôùi neàn kinh teá tri thöùc) nhaèm muïc ñích naém baét caùc cô hoäi vaø ñoái phoù caùc thaùch thöùc, töø ñoù giaønh ñöôïc söï thuaän lôïi khi gia nhaäp WTO. Phaïm vi nghieân cöùu cuûa ñeà taøi: Taäp trung vaøo söï taùc ñoäng cuûa WTO ñoái vôùi Vieät Nam. Nhöõng vaán ñeà khaùc ñöôïc ñeà caäp tôùi trong ñeà taøi cuõng chæ nhaèm muïc ñích laøm roõ hôn moái quan heä giöõa WTO ñoái vôùi Vieät Nam. Phöông phaùp nghieân cöùu: Ñeà taøi ñöôïc xaây döïng treân cô sôû nghieân cöùu moät caùch coù heä thoáng. Quan saùt thöïc teá, xem xeùt vaø toång keát kinh nghieäm hoäi nhaäp cuûa Vieät Nam cuõng nhö caùc nöôùc khaùc treân theá giôùi, ñaëc bieät laø caùc quoác gia coù caùc hoøan caûnh töông ñoàng vôùi Vieät Nam. 5 Ngoøai ra, trong ñeà taøi coøn söû duïng caùc lyù thuyeát cuûa kinh teá hoïc quoác teá vaø caùc phöông phaùp ñaëc thuø nhö toång hôïp, phaân tích thoáng keâ, suy dieãn thöïc nghieäm. Ñieåm môùi cuûa ñeà taøi: Töø tröôùc ñeán nay ñaõ coù khaù nhieàu caùc nghieân cöùu vaø caùc taøi lieäu vieát veà WTO. Rieâng trong luaän vaên naøy taäp trung nghieân cöùu moät caùch coù heä thoáng vaø khaù ñaày ñuû caùc taùc ñoäng cuûa vieäc gia nhaäp WTO ñoái vôùi Vieät Nam trong lónh vöïc kinh teá vaø lónh vöïc nguoàn nhaân löïc. Ñoàng thôøi, trong luaän vaên ñeà caäp ñeán nhöõng söï kieän môùi nhaát cuûa quaù trình ñaøm phaùn gia nhaäp WTO cuûa Vieät Nam. 6 CHÖÔNG 1 CÔ SÔÛ LYÙ LUAÄN 1.1- KHAÙI NIEÄM VEÀ TOAØN CAÀU HOAÙ Ñeå coù caùch tieáp caän gaàn nhaát ñeán baûn chaát, noäi dung vaø phaïm vi cuûa toaøn caàu hoùa kinh teá caàn quan taâm ñeán nhöõng khaùi nieäm lieân quan tröïc tieáp: khu vöïc hoùa kinh teá vaø hoäi nhaäp kinh teá. Khu vöïc hoùa kinh teá ñöôïc hieåu nhö moät quaù trình laøm saâu saéc hôn nöõa caùc cô caáu kinh teá phuï thuoäc laãn nhau trong noäi boä khu vöïc döôùi baát kyø hình thöùc naøo, thoâng qua trao ñoåi thöông maïi, ñaàu tö tröïc tieáp hoaëc qua nhöõng doøng ngöôøi di cö vaø di chuyeån lao ñoäng. Caùc yeáu toá cuûa khu vöïc hoùa kinh teá laø töï do maäu dòch, di chuyeån doøng voán, môû roäng phaân coâng vaø hôïp taùc lao ñoäng qua bieân giôùi, phaùt trieån cô sôû haï taàng chung (vaän taûi, thoâng tin lieân laïc,…) thieát laäp cô cheá kinh teá mang tính ñoàng nhaát nhaèm taêng cöôøng khaû naêng caïnh tranh caùc yeáu toá saûn xuaát cuûa neàn kinh teá khu vöïc vaø cuûa moãi nöôùc. Caùc hieäp ñònh hôïp nhaát khu vöïc ngaøy caøng nhieàu laø bieåu hieän cuûa xu theá khu vöïc hoùa kinh teá khoâng ngöøng gia taêng. Lieân minh Chaâu Aâu (EU), khu vöïc maäu dòch töï do Baéc Myõ (NAFTA), dieãn ñaøn hôïp taùc kinh teá Chaâu AÙ – Thaùi Bình Döông (APEC), Hieäp Hoäi Caùc Nöôùc Ñoâng Nam AÙ (ASEAN), thò tröôøng chung Nam Myõ (MERCOSUR)… laø nhöõng toå chöùc vaø ñònh cheá kinh teá khu vöïc boå sung laãn nhau vaø cuøng tham gia hoäi nhaäp vaøo thò tröôøng theá giôùi, kích thích tính naêng ñoäng cuûa söï phaùt trieån. Coù theå xem khu vöïc hoùa laø boä phaän cuûa quaù trình toaøn caàu hoùa, laø nhöõng böôùc ñi ñeå tieán tôùi toaøn caàu hoùa. Hoäi nhaäp kinh teá chæ söï chuû ñoäng tham gia tích cöïc cuûa moät quoác gia vaøo quaù trình toaøn caàu hoùa vaø khu vöïc hoùa kinh teá thoâng qua caùc noã löïc töï do hoùa vaø môû cöûa treân caùc caáp ñoä ñôn phöông, song phöông vaø ña phöông. Vaäy, toaøn caàu hoùa kinh teá bao haøm söï löu chuyeån ngaøy caøng töï do hôn vaø nhieàu hôn haøng hoùa, voán, coâng ngheä vaø lao ñoäng vöôït ra khoûi bieân giôùi quoác gia. 7 Ñoù chính laø phöông thöùc ñeå giaûi quyeát maâu thuaån naûy sinh trong quaù trình phaùt trieån cuûa söùc saûn xuaát, moät quaù trình laøm caân ñoái cung – caàu ñoái vôùi nhöõng yeáu toá ñaàu vaøo vaø ñaàu ra saûn xuaát, bao goàm voán, coâng ngheä, quaûn lyù, nhaân coâng vaø haøng hoùa nhaèm toái öu hoùa vieäc phaân boá vaø söû duïng nhöõng yeáu toá naøy treân phaïm vi toaøn caàu. Toaøn caàu hoùa laø moät quaù trình khaùch quan cuûa xaõ hoäi loaøi ngöôøi. Moãi nöôùc – ñaëc bieät laø caùc nöôùc ñang phaùt trieån khoâng theå coù söï löïa choïn taåy chay toaøn caàu hoùa naøy hay chæ tham gia vaøo toaøn caàu hoùa kia, hoaëc chôø ñôïi laøn soùng toaøn caàu hoùa môùi naøo ñoù coù lôïi cho mình. Vieät Nam cuõng khoâng laø tröôøng hôïp ngoaïi leä. Toång thö kyù lieân hieäp quoác Koji Anan ñaõ noùi: “Nhöõng ngöôøi thua cuoäc thaät söï trong moät theá giôùi coøn raát nhieàu baát bình ñaüng ngaøy nay khoâng phaûi laø nhöõng ngöôøi ñoái maët quaù nhieàu vôùi toaøn caàu hoùa maø laø nhöõng ngöôøi bò gaït ra leà cuûa quaù trình aáy”. Thuû töôùng Phan Vaên Khaûi cuõng ñaõ chæ roõ: “Chuùng ta caàn cuøng nhau tìm ra caùc bieän phaùp nhaèm toái ña hoùa caùc maët tích cöïc vaø toái thieåu hoùa caùc maët tieâu cöïc cuûa quaù trình toaøn caàu hoùa, ñaëc bieät laø ngaên chaën söï phaùt trieån cuûa ñoùi ngheøo taïi caùc nöôùc ñang phaùt trieån vì caùc nöôùc naøy tham gia vaøo quaù trình toaøn caàu hoùa laø nhaèm ñaït ñöôïc söï phaùt trieån oån ñònh vaø beàn vöõng”, 1.2- SÔ LÖÔÏC SÖÏ PHAÙT TRIEÅN CAÙC HOÏC THUYEÁT VEÀ THÖÔNG MAÏI QUOÁC TEÁ 1.2.1- LYÙ THUYEÁT CUÛA PHAÙI TROÏNG THÖÔNG Thuyeát troïng thöông ra ñôøi ôû Chaâu Aâu vaøo khoaûng cuoái theá kyû XV ñaàu theá kyû XVI vaø keùo daøi aûnh höôûng cho ñeán giöõa theá kyû XVIII. Phaùi troïng thöông cho raèng söï giaøu coù cuûa moät quoác gia ñöôïc phaûn aùnh qua löôïng vaøng, baïc maø quoác gia ñoù naém giöõ. Coi troïng xuaát nhaäp khaåu vaø cho raèng ñoù laø con ñöôøng mang laïi söï phoàn thònh cho ñaát nöôùc. Tuy nhieân phöông chaâm ôû ñaây laø xuaát sieâu, moät quoác gia thu ñöôïc lôïi ích treân cô sôû lôïi ích cuûa quoác gia khaùc bò thieät haïi. Do vaäy duy trì xuaát sieâu laø bieän phaùp quan troïng nhaát ñeå thu ñöôïc nhieàu lôïi ích töø thöông maïi 8 quoác teá (mang veà quí kim cho ñaát nöôùc). Töø ñoù, phaùi troïng thöông chuû tröông chính phuû coù theå can thieäp saâu vaøo ngoaïi thöông, tieán haønh baûo hoä maäu dòch, khuyeán khích xuaát khaåu caû veà soá löôïng laãn chaát löôïng. Lyù thuyeát troïng thöông veà thöông maïi quoác teá tuy coøn mang ñaäm yeáu toá chuû quan, chöa coù caên cöù khoa hoïc cho vieäc phaùt trieån thöông maïi quoác teá. Nhöng xeùt theo khía caïnh tieân phong, môû ñöôøng cho söï phaùt trieån moät lónh vöïc môùi thì ñoùng goùp cuûa noù laø khoâng nhoû. Nhö vaäy lyù thuyeát troïng thöông veà thöông maïi quoác teá coù theå toùm taét trong maáy ñieåm sau: - Bieát ñaùnh giaù ñöôïc vai troø cuûa thöông maïi quoác teá, coi ñoù laø nguoàn quan troïng mang veà quyù kim cho ñaát nöôùc. - Coù söï can thieäp saâu cuûa Chính phuû vaøo caùc hoaït ñoäng kinh teá, ñaëc bieät laø trong lónh vöïc ngoaïi thöông. Laäp ra haøng raøo thueá quan, khueách tröông xuaát khaåu, haïn cheá nhaäp khaåu laø nhöõng chính saùch baûo hoä saûn xuaát trong nöôùc. - Coi vieäc buoân baùn vôùi nöôùc ngoaøi khoâng phaûi xuaát phaùt töø lôïi ích chung cuûa caû hai phía maø chæ coù thu veùn cho lôïi ích quoác gia cuûa mình. 1.2.2. LYÙ THUYEÁT LÔÏI THEÁ TUYEÄT ÑOÁI CUÛA ADAM SMITH Ñeán giöõa theá kyû XVIII, Adam Smith ñaõ ñöa ra quan ñieåm môùi veà thöông maïi quoác teá tích cöïc hôn so vôùi phaùi Troïng Thöông tröôùc ñoù. Khaúng ñònh vai troø cuûa caù nhaân vaø heä thoáng kinh teá tö doanh, oâng cho raèng chæ coù caù nhaân môùi thaåm ñònh nhöõng haønh vi cuûa mình vaø tö lôïi khoâng töông tranh nhau maø hoaø nhaäp vaøo nhau theo moät traät töï töï nhieân. Heä quaû cuûa tö töôûng naøy laø chính quyeàn moãi quoác gia khoâng caàn can thieäp vaøo caù nhaân vaø caùc doanh nghieäp, cöù ñeå hoï töï do hoaït ñoäng. Döïa vaøo moät soá giaû ñònh, A.Smith cho raèng hoaït ñoäng ngoaïi thöông seõ mang laïi lôïi ích cho quoác gia xuaát khaåu saûn phaåm coù lôïi theá tuyeät ñoái. A.Smith cho raèng khi söû duïng cuøng moät nguoàn löïc vaät chaát, nöôùc naøo saûn xuaát ñöôïc nhieàu hôn 9 thì nöôùc ñoù coù lôïi theá tuyeät ñoái trong vieäc saûn xuaát haøng hoùa ñoù. Vaø caùc quoác gia neân chuyeân moân hoùa vaøo saûn xuaát caùc saûn phaåm maø mình coù lôïi theá tuyeät ñoái roài ñem trao ñoåi vôùi caùc nöôùc khaùc (laø caùc quoác gia khoâng coù lôïi theá tuyeät ñoái trong vieäc saûn xuaát saûn phaåm ñoù). Trong tröôøng hôïp lôïi theá tuyeät ñoái ñoåi chieàu, caû hai quoác gia tham gia vaøo hoaït ñoäng thöông maïi quoác teá ñeàu thu ñöôïc lôïi ích lôùn hôn laø khi hoï töï saûn xuaát – cung öùng cho quoác gia mình taát caû caùc loaïi haøng hoùa. Lyù thuyeát lôïi theá tuyeät ñoái cuûa Adam Smith ñöôïc xem nhö laø lyù thuyeát coù cô sôû khoa hoïc ñaàu tieân veà thöông maïi quoác teá, giaûi thích vì sao caùc nöôùc laïi quan heä thöông maïi vôùi nhau, döïa treân cô sôû naøo. Tuy nhieân, lyù thuyeát naøy laïi khoâng traû lôøi ñöôïc caâu hoûi laø neáu moät quoác gia coù lôïi theá tuyeät ñoái ôû haàu heát caùc saûn phaåm, vaø quoác gia khaùc (hay phaàn coøn laïi cuûa theá giôùi) thì laïi khoâng coù lôïi theá tuyeät ñoái ôû baát kyø saûn phaåm naøo thì maäu dòch quoác teá coù xaûy ra khoâng vaø döïa treân cô sôû naøo? 1.2.3- LYÙ THUYEÁT LÔÏI THEÁ SO SAÙNH CUÛA DAVID RICARDO Naêm 1817, Ricardo xuaát baûn cuoán “Nhöõng nguyeân lyù kinh teá chính trò vaø thueá” (Principles of Political Economy and taxation) trong ñoù oâng coù noùi veà lôïi theá so saùnh coi ñoù laø cô sôû ñeå caùc quoác gia giao thöông vôùi nhau. D.Ricardo cho raèng baát kyø moät nöôùc naøo tham gia hoaït ñoäng thöông maïi quoác teá ñeàu thu ñöôïc lôïi ích nhaát ñònh do hoï coù lôïi theá töông ñoái chöù khoâng phaûi nhaát thieát phaûi coù lôïi theá tuyeät ñoái. Nhö vaäy, moät quoác gia khoâng coù baát cöù lôïi theá tuyeät ñoái naøo cuõng coù theå tham gia trao ñoåi haøng hoùa vôùi caùc nöôùc coù lôïi theá tuyeät ñoái ôû vieäc saûn xuaát haàu heát caùc saûn phaåm maø caû hai quoác gia ñeàu thu ñöôïc lôïi ích lôùn hôn laø ñoùng cöûa töï cung, töï caáp. Thuyeát lôïi theá so saùnh xaùc ñònh caùc nöôùc neân chuyeân moân hoùa vaøo saûn xuaát caùc saûn phaåm haøng hoùa maø nöôùc ñoù coù lôïi theá so saùnh roài ñem ra trao ñoåi vôùi caùc nöôùc khaùc (nhöõng nöôùc keùm lôïi theá so saùnh trong vieäc saûn xuaát haøng hoùa ñoù), 10 nhö vaäy caùc nöôùc tham gia vaøo hoaït ñoäng thöông maïi quoác teá ñeàu thu ñöôïc lôïi ích cao hôn. Lôïi theá so saùnh veà moät saûn phaåm theå hieän khaû naêng caïnh tranh cuûa moät quoác gia treân thò tröôøng theá giôùi ñoái vôùi saûn phaåm ñoù. Toùm laïi, quy luaät lôïi theá so saùnh cuûa David Ricardo laø moät trong nhöõng quy luaät quan troïng nhaát cuûa kinh teá quoác teá, ñaët cô sôû vaø neàn moùng cho maäu dòch quoác teá. Cho ñeán nay, baûn chaát cuûa quy luaät lôïi theá so saùnh cuûa Ricardo vaãn khoâng thay ñoåi, noù ñuùng vôùi baát kyø moät quoác gia naøo. OÂng ñaõ ñi xa hôn Adam Smith ôû choã chöùng minh raèng taát caû caùc quoác gia ñeàu coù lôïi khi giao thöông vôùi nhau baát keå laø quoác gia ñoù coù lôïi theá tuyeät ñoái hay khoâng. Tuy nhieân, vaøo thôøi kyø ñoù, Ricardo ñaõ chöa ñöa ra ñöôïc nhöõng baèng chöùng xaùc ñaùng ñeå bieän minh cho lyù thuyeát cuûa mình, cuï theå laø: - Trong chi phí saûn xuaát môùi chæ tính ñeán coù moät yeáu toá duy nhaát, ñoù laø lao ñoäng. Coøn caùc yeáu toá khaùc nhö voán kyõ thuaät, ñaát ñai vaø caû trình ñoä cuûa ngöôøi lao ñoäng thì khoâng ñöôïc ñeà caäp ñeán. - Maëc duø hoïc thuyeát naøy coù chöùng minh ñöôïc lôïi ích cuûa thöông maïi quoác teá, nhöng vaãn khoâng xaùc ñònh ñöôïc tæ leä giao hoaùn quoác teá, töùc laø giaù caû quoác teá - Caên baûn vaãn laø haøng ñoåi haøng. - Moät saûn phaåm ñem trao ñoåi khoâng chæ phuï thuoäc vaøo chi phí saûn xuaát ra noù maø coøn phuï thuoäc vaøo nhu caàu tieâu duøng saûn phaåm ñoù ôû trong nöôùc. Ricardo chæ chuù yù ñeán cung maø khoâng chuù yù ñeán caàu, ñaëc bieät laø caàu trong nöôùc. Do ñoù, khoâng xaùc ñònh ñöôïc giaù caû töông ñoái cuûa saûn phaåm duøng ñeå trao ñoåi giöõa caùc nöôùc vôùi nhau. 1.2.4- LYÙ THUYEÁT HECKESHER – OHLIN ( H-O) Trong theá kyû XX, hai nhaø kinh teá hoïc ngöôøi Thuïy Ñieån, Eli Heckesher vaø Bertil Ohlin, vôùi taùc phaåm “Thöông maïi lieân khu vöïc vaø quoác teá” xuaát baûn naêm 1933, ñaõ giaûi quyeát ñöôïc vaán ñeà raát cô baûn maø caû Adam Smith vaø caû David 11 Ricardo giaûi quyeát chöa troïn veïn – ñoù laø döïa vaøo quy luaät tyû leä caân ñoái caùc yeáu toá saûn xuaát ñeå giaûi thích nguoàn goác phaùt sinh lôïi theá so saùnh. Heckesher vaø Ohlin giaûi thích nguoàn goác lôïi theá so saùnh (chi phí cô hoäi thaáp – Haberler) treân cô sôû nhaän ñònh raèng: ñeå laøm ra saûn phaåm, ngöôøi ta phaûi söû duïng keát hôïp caùc yeáu toá saûn xuaát cuûa töøng saûn phaåm trong töøng quoác gia cuõng nhö giöõa caùc quoác gia laø khaùc nhau. Do ñoù quoác gia seõ coù lôïi theá so saùnh ñoái vôùi saûn phaåm thaâm duïng yeáu toá saûn xuaát maø quoác gia coù doài daøo (dö thöøa). Töø nhaän ñònh ñoù, Heckesher – Ohlin ñöa ra hoïc thuyeát cuûa mình vôùi noäi dung: Moät quoác gia seõ xuaát khaåu saûn phaåm thaâm duïng yeáu toá saûn xuaát quoác gia dö thöøa vaø nhaäp khaåu saûn phaåm thaâm duïng yeáu toá saûn xuaát maø quoác gia khan hieám. Lyù thuyeát naøy coù giaù trò cao trong vieäc vaän duïng vaøo thöïc teá phaùt trieån ngoaïi thöông cuûa caùc quoác gia, theå hieän nhö sau: Ñoái vôùi caùc nöôùc ñang phaùt trieån, trong giai ñoaïn ñaàu coâng nghieäp hoùa seõ taäp trung xuaát khaåu nhöõng saûn phaåm söû duïng nhieàu (thaâm duïng) lao ñoäng vaø nhöõng saûn phaåm coù nguoàn goác töø taøi nguyeân thieân nhieân: noâng – laâm – thuûy saûn, khoaùng saûn … vaø nhaäp khaåu nhöõng saûn phaåm coâng nghieäp kyõ thuaät cao nhö: maùy moùc thieát bò, vaät tö, nguyeân lieäu cho caùc ngaønh coâng nghieäp … Lôïi theá so saùnh veà moät soá loaïi saûn phaåm seõ daàn bò maát ñi, ñoàng thôøi xuaát hieän nhöõng saûn phaåm coù lôïi theá so saùnh môùi. Vì vaäy, cô caáu xuaát khaåu khoâng coá ñònh maø phaûi chuyeån ñoåi theo möùc ñoä thay ñoåi töông quan caùc yeáu toá saûn xuaát trong neàn kinh teá. Caùc nöôùc ñang phaùt trieån seõ coá giaûm xuaát khaåu nhieàu haøng söû duïng nhieàu lao ñoäng, saûn phaåm thoâ hoaëc ít qua cheá bieán, naâng daàn tyû troïng xuaát khaåu haøng thaâm duïng voán vaø kyõ thuaät coâng ngheä. 1.2.5- LYÙ THUYEÁT CAÂN BAÈNG GIAÙ CAÛ YEÁU TOÁ (H - O - S) Trong thuyeát H – O cuûa Heckesher – Ohlin ñaõ khoâng tính ñeán aûnh höôûng cuûa thöông maïi quoác teá ñoái vôùi söï thay ñoåi giaù caû caùc yeáu toá saûn xuaát. Sau naøy, Paul A. Samuelson, nhaø kinh teá hoïc noåi tieáng ngöôøi Myõ ñaõ goùp phaàn hoaøn thieän lyù 12 thuyeát Heckesher – Ohlin treân caên baûn xem xeùt taùc ñoäng cuûa thöông maïi quoác teá leân giaù caû caùc yeáu toá saûn xuaát. Baûn chaát cuûa lyù thuyeát naøy laø maäu dòch quoác gia seõ laøm cho tieàn löông cuûa caùc lao ñoäng ñoàng nhaát vaø lôïi suaát cuûa tö baûn ñoàng nhaát giöõa caùc quoác gia tham gia maäu dòch laø nhö nhau. Lao ñoäng ñoàng nhaát ôû ñaây ñöôïc hieåu laø lao ñoäng coù cuøng moät trình ñoä kyõ thuaät, tay ngheà vaø naêng suaát nhö nhau. Tö baûn ñoàng nhaát laø tö baûn coù cuøng moät naêng suaát vaø moät söï ruûi ro nhö nhau. Theo Samuelson, töï do hoùa maäu dòch seõ laøm bình quaân giaù caû caùc yeáu toá giöõa caùc quoác gia. Chính söï khaùc bieät giaù caû yeáu toá saûn xuaát giöõa caùc quoác gia laøm phaùt sinh thöông maïi quoác teá, ñeán löôït noù thöông maïi quoác teá laøm cho nhöõng khaùc bieät naøy giaûm daàn. Cuï theå, söï chuyeån dòch yeáu toá saûn xuaát giöõa caùc quoác gia theo chieàu höôùng voán tö baûn ñi töø nöôùc coù laõi suaát thaáp ñeán nöôùc coù laõi suaát cao, lao ñoäng di chuyeån töø nöôùc coù giaù nhaân coâng thaáp ñeán nöôùc coù giaù nhaân coâng cao seõ laøm giaûm söï caùch bieät giaù yeáu toá saûn xuaát giöõa caùc quoác gia. Cuoái cuøng daãn tôùi söï caân baèng töông ñoái vaø caân baèng tuyeät ñoái (ñoàng nhaát) giaù caû caùc yeáu toá saûn xuaát giöõa caùc quoác gia. Tuy nhieân, treân thöïc teá, trong ngaén haïn, lyù thuyeát caân baèng giaù caû yeáu toá, maëc duø laø lyù thuyeát caên baûn nhaát giaûi thích thöông maïi quoác teá ñoâi khi cuõng gaëp khoù khaên tröôùc moät theá giôùi ñaày bieán ñoäng vaø coù söï khaùc nhau raát nhieàu giöõa caùc quoác gia. Nguyeân nhaân ôû ñaây laø nhieàu giaû thieát maø lyù thuyeát H-O-S söû duïng ñeå ñôn giaûn hoaù vaán ñeà thì moät theá giôùi thöïc laïi khoâng coù ñieàu ñoù. Tuy nhieân, khoâng vì theá maø baùc boû lyù thuyeát caân baèng giaù caû yeáu toá vì roõ raøng vôùi maäu dòch môû ra, söï khaùc bieät trong tieàn löông vaø laõi suaát giöõa caùc quoác gia chaúng haïn laø giaûm ñi so vôùi khi chöa coù maäu dòch vì chính maäu dòch quoác teá laø nhöõng löïc chuû yeáu taùc ñoäng leân giaù caû yeáu toá saûn xuaát trong moãi quoác gia. Lyù thuyeát caân baèng giaù caû yeáu toá luoân coù ích vì noù cung caáp moät söï hieåu bieát saâu saéc vaø cô baûn veà traïng thaùi caân baèng toång quaùt moâ hình maäu dòch cuûa chuùng ta noùi rieâng vaø cuûa kinh teá hoïc noùi chung. 13 1.2.6- NHAÄN XEÙT CHUNG Qua nghieân cöùu caùc hoïc thuyeát caên baûn veà thöông maïi quoác teá neâu treân, ta thaáy laø moät quoác gia hoaøn toaøn coù theå döïa vaøo caùc lôïi theá so saùnh cuûa mình ñeå xaây döïng chieán löôïc phaùt trieån kinh teá cho phuø hôïp. Nhöng cuõng phaûi thaáy raèng lôïi theá so saùnh naøo, cuûa baát kyø quoác gia naøo, roài cuõng giaûm daàn, thay ñoåi theo thôøi gian (do tính chaát chi phí cô hoäi gia taêng vaø söï giaûm daàn caùch bieät veà giaù caû caùc yeáu toá saûn xuaát giöõa caùc quoác gia quy ñònh) cho neân, trong thöïc teá phaûi bieát khai thaùc vaø söû duïng lôïi theá so saùnh cuûa ñaát nöôùc thoâng qua con ñöôøng thöông maïi quoác teá sao cho hôïp lyù vaø hieäu quaû nhaát. Ñoàng thôøi cuõng phaûi tính toaùn, döï lieäu nhöõng vaán ñeà naèm ngoaøi lónh vöïc quan heä thöông maïi quoác teá maø caùc quoác gia ñang vaø coù theå seõ aùp duïng ñeå duy trì lôïi theá so saùnh cuûa mình, nhaát laø ñoái vôùi nhöõng nöôùc coù quy moâ nhoû. Caùc nhaø kinh teá hoïc taân coå ñieån vaø hieän ñaïi coøn ñöa ra giaû ñònh veà söï hoïc taäp öùng duïng coâng ngheä môùi. Caùc nöôùc ñang phaùt trieån (keå caû caùc nöôùc phaùt trieån) öùng duïng nhöõng thaønh töïu coâng ngheä tieân tieán töø caùc nöôùc phaùt trieån seõ toát hôn cho vò trí thöông maïi cuûa caùc nöôùc thoâng qua khuyeán khích thöông maïi töï do, thu huùt voán ñaàu tö (ñaëc bieät hình thöùc ñaàu tö tröïc tieáp) ñeå tieáp nhaän coâng ngheä hieän ñaïi nhaèm ñaåy nhanh toác ñoä taêng tröôûng vaø ruùt ngaén quaù trình phaùt trieån. Beân caïnh ñoù, söï taùc ñoäng cuûa chính phuû vaøo neàn giaùo duïc ñeå naâng cao chaát löôïng nguoàn nhaân löïc cuõng seõ goùp phaàn raát quan troïng thuùc ñaåy tieán trình phaùt trieån toaøn dieän cuûa quoác gia. Ngoaøi ra do nhöõng thaát baïi cuûa thò tröôøng, chính phuû phaûi coù nhöõng can thieäp mang tính chieán löôïc ñeå ñieàu tieát söï phaùt trieån cuûa neàn kinh teá nhöng neàn taûng vaãn döïa treân kinh teá thò tröôøng. 1.3- CAÙC HÌNH THÖÙC LIEÂN KEÁT KINH TEÁ QUOÁC TEÁ Töø thaáp ñeán cao nhaát theá giôùi coù caùc hình thöùc lieân keát kinh teá quoác teá sau: - Thoaû thuaän maäu dòch öu ñaõi: Ñaây laø hình thöùc loûng leûo nhaát, thaáp nhaát trong caùc hình thöùc lieân keát, phoå bieán tröôùc chieán tranh theá giôùi laàn thöù hai. Hình thöùc 14 naøy qui ñònh caùc haøng raøo maäu dòch ñoái vôùi caùc nöôùc thaønh vieân laø thaáp hôn so vôùi caùc nöôùc khoâng tham gia. Moät thí duï minh hoaï cho hình thöùc naøy laø keá hoaïch öu ñaõi cuûa khoái coäng ñoàng Anh thaønh laäp naêm 1932, bao goàm Anh quoác vaø caùc thaønh vieân thuoäc Ñeá quoác Anh tröôùc ñaây. - Khu vöïc maäu dòch töï do: Laø giai ñoaïn thaáp nhaát cuûa tieán trình hoäi nhaäp kinh teá. ÔÛ giai ñoaïn naøy, caùc neàn kinh teá thaønh vieân tieán haønh giaûm vaø loaïi boû daàn caùc haøng raøo theá quan, caùc haïn cheá ñònh löôïng vaø caùc bieän phaùp phi thueá quan trong thöông maïi noäi khoái. Tuy nhieân, hoï vaãn ñoäc laäp thöïc hieän chính saùch thueá quan ñoái vôùi caùc nöôùc ngoaøi khoái. Ví duï: khu vöïc maäu dòch töï do Baéc Myõ (NAFTA), khu vöïc maäu dòch töï do Asean. - Lieân hieäp thueá quan: Laø giai ñoaïn tieáp theo trong quaù trình hoäi nhaäp. Tham gia vaøo lieân minh thueá quan, caùc thaønh vieân ngoaøi vieäc loaïi boû thueá quan vaø caùc haïn cheá veà thöông maïi noäi khoái, phaûi cuøng nhau thöïc hieän moät chính saùch thueá quan chung ñoái vôùi caùc nöôùc ngoaøi khoái. Ví duï: nöôùc ANDEAN (Hieäp öôùc veà maäu dòch töï do giöõa caùc nöôùc Boâlivia, Coâloâmbia, Eâcuado, Peru vaø Veâneâxueâla) vaø lieân minh thueá quan giöõa coâng ñoàng kinh teá Chaâu Aâu, Phaàn Lan, Aùo, Thuïy Ñieån. - Thò tröôøng chung: Laø moâ hình lieân minh thueá quan coäng theâm vôùi vieäc baõi boû haïn cheá ñoái vôùi vieäc löu chuyeån cuûa caùc yeáu toá saûn xuaát khaùc. Nhö vaäy, trong moät thò tröôøng chung, khoâng nhöõng haøng hoùa, dòch vuï maø haàu heát caùc nguoàn löïc khaùc (voán, kyõ thuaät, coâng ngheä, nhaân coâng…) ñeàu ñöôïc töï do löu chuyeån giöõa caùc thaønh vieân. Ví duï: coäng ñoàng kinh teá Chaâu Aâu (EC) tröôùc ñaây. - Lieân hieäp kinh teá: Laø moâ hình hoäi nhaäp ôû giai ñoaïn cao döïa treân cô sôû moâ hình thò tröôøng chung coäng theâm vôùi vieäc phoái hôïp caùc chính saùch kinh teá giöõa caùc thaønh vieân. Ví duï:lieân minh Chaâu Aâu (EU). 15 - Lieân hieäp toaøn dieän: Laø giai ñoaïn cuoái cuøng cuûa quaù trình hoäi nhaäp. Caùc thaønh vieân thoáng nhaát veà chính trò vaø caùc lónh vöïc kinh teá, bao goàm caû lónh vöïc taøi chính tieàn teä, thueá vaø caùc chính saùch xaõ hoäi. Nhö vaäy, ôû giai ñoaïn naøy quyeàn löïc quoác gia ôû caùc lónh vöïc treân ñöôïc chuyeån giao cho moät cô caáu coäng ñoàng. Ñaây thöïc chaát laø moät giai ñoaïn xaây döïng moät kieåu nhaø nöôùc lieân bang hoaëc caùc “Coäng ñoàng an ninh ña nguyeân”. Ví duï: quaù trình thaønh laäp Hoa Kyø töø caùc thuoäc ñòa cuõ cuûa Anh; vaø thoáng nhaát nöôùc Ñöùc töø caùc tieåu vöông quoác trong lieân minh thueá quan Ñöùc – Phoå tröôùc ñaây. 1.4- KINH NGHIEÄP ÑAØM PHAÙN GIA NHAÄP WTO CUÛA CAÙC NÖÔÙC ÑI TRÖÔÙC - ÑAËC TRÖNG LAØ TRUNG QUOÁC MOÄT NÖÔÙC COÙ NHIEÀU HOAØN CAÛNH TÖÔNG ÑOÀNG ÑOÁI VÔÙI VIEÄT NAM Treân cô sôû xem xeùt kinh nghieäm ñaøm phaùn gia nhaäp WTO cuûa caùc nöôùc ñi tröôùc maø taäp trung chuû yeáu laø nöôùc laùng gieàng Trung Quoác, moät nöôùc coù nhieàu töông ñoàng ñoái vôùi Vieät Nam veà vaên hoaù, lòch söû, hoaøn caûnh xaõ hoäi. Ñaëc bieät, trong thôøi hieän ñaïi Vieät Nam cuõng ñi theo con ñöôøng xaõ hoäi chuû nghóa maø Trung Quoác ñaõ vaø ñang ñi theo. Vì vaäy, coù theå ruùt ra moät soá kinh nghieäm chuû yeáu maø Vieät Nam phaûi aùp duïng trong quaù trình ñaøm phaùn chuaån bò trôû thaønh moät thaønh vieân chính thöùc cuûa WTO. KINH NGHIEÄM 1 - Phaûi coù chieán löôïc hoäi nhaäp roõ raøng ñoái vôùi neàn kinh teá chuyeån ñoåi: Vieäc gia nhaäp WTO roõ raøng ñem laïi cho neàn kinh teá nhöõng lôïi ích heát söùc to lôùn töø nhöõng thò tröôøng môû roäng cöûa ñeán nhöõng öu ñaõi thöông maïi, song ñieàu ñoù cuõng coù nghóa phaûi môû roäng cöûa cho doanh nghieäp, coâng ty caùc nöôùc treân theá giôùi ñeán laøm aên. Caùc coâng ty nöôùc ngoaøi coù öu theá roõ reät veà voán, coâng ngheä vaø trình ñoä quaûn lyù - saép tôùi seõ caïnh tranh ngay caû trong nhöõng khu vöïc maø tröôùc kia do nhaø nöôùc ñoäc quyeàn (nhö ngaân haøng, ñieän löïc, haøng khoâng, böu chính vieãn thoâng v.v...). Vì theá, nhöõng öu ñaõi veà phaùp luaät ñoái vôùi caùc DNNN seõ bò gôõ boû. Trong 16 hoaøn caûnh chöa chuaån bò ñuû löïc vaø chöa thích nghi ñöôïc vôùi moâi tröôøng kinh doanh quoác teá, nhöõng DNNN tröôùc kia quen ñöôïc "öu aùi" nay seõ gaëp phaûi raát nhieàu khoù khaên, luùng tuùng. Do ñoù phaûi coù chieán löôïc hoäi nhaäp roõ raøng ñoái vôùi neàn kinh teá chuyeån ñoåi. Caàn coù keá hoaïch phaùt trieån khu vöïc ngoaøi quoác doanh phuø hôïp vôùi qui ñònh cuûa WTO, tuy nhieân vaãn phaûi duy trì khu vöïc quoác doanh ñoái vôùi nhöõng ngaønh then choát coù aûnh höôûng lôùn ñeán neàn kinh teá ñaát nöôùc, ñeán an ninh vaø quoác phoøng ñaát nöôùc. Ñeå duy trì ñöôïc ñieàu ñoù thì phaûi tieáp tuïc ñoåi môùi cô cheá chính saùch ñoái vôùi doanh nghieäp nhaø nöôùc, taïo ñoäng löïc phaùt trieån vaø naâng cao hieäu quaû theo höôùng xoaù bao caáp, caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc caïnh tranh bình ñaúng treân thò tröôøng, töï chòu traùch nhieäm veà saûn xuaát vaø kinh doanh. Coù theå xem xeùt kinh nghieäm caûi caùch doanh nghieäp nhaø nöôùc ôû Trung Quoác. Töø naêm 1993 Trung Quoác chuyeån daàn troïng taâm caûi caùch theo höôùng gaén doanh nghieäp vôùi thò tröôøng, Nhaø nöôùc daàn ruùt lui aûnh höôûng ra khoûi caùc quyeát saùch cuûa doanh nghieäp, taïo ñieàu kieän cho doanh nghieäp töï ñöa ra caùc bieän phaùp caûi caùch thích hôïp. Nhaø nöôùc giôø ñaây chæ thöïc hieän chöùc naêng ñieàu tieát vaø quaûn lyù vó moâ, taïo ra moät moâi tröôøng phaùp lyù vaø moät theå cheá hoã trôï thò tröôøng hoaøn thieän cho doanh nghieäp hoaït ñoäng. Ñieàu naøy ñaõ taïo neân moät chuyeån bieán quan troïng trong coâng taùc caûi caùch DNNN, ñoù laø Nhaø nöôùc khoâng taäp trung vaøo caûi caùch ôû töøng doanh nghieäp nhö tröôùc maø chuù troïng ñeán vieäc caûi caùch treân dieän roäng vôùi muïc tieâu cuoái cuøng laø laøm soáng ñoäng toaøn boä khu vöïc kinh teá Nhaø nöôùc, taêng cöôøng söùc maïnh toång hôïp cho kinh teá coâng höõu. Nhìn chung, caûi caùch DNNN töø naêm 1993 ñeán nay taäp trung giaûi quyeát ba vaán ñeà lôùn: Moät laø, xaây döïng cheá ñoä doanh nghieäp hieän ñaïi. Theo ñoù, cheá ñoä doanh nghieäp hieän ñaïi mang caùc ñaëc ñieåm: quyeàn taøi saûn roõ raøng, quyeàn lôïi vaø traùch nhieäm phaân minh, chính phuû taùch rôøi doanh nghieäp, quaûn lyù khoa hoïc. Hai laø, thöïc hieän nhöõng bieän phaùp caûi toå mang 17 tính chieán löôïc ñoái vôùi caùc doanh nghieäp vaø khu vöïc kinh teá Nhaø nöôùc. Ba laø, taêng cöôøng coâng taùc xaây döïng caùc taäp ñoaøn doanh nghieäp . KINH NGHIEÄM 2 - Chuû ñoäng trong caûi caùch nhaèm taêng khaû naêng thích öùng cho neàn kinh teá: Vaán ñeà caûi caùch trong nöôùc vaø gia nhaäp WTO coù quan heä chaët cheõ vôùi nhau, theo kinh nghieäm cuûa Nga, caàn chuû ñoäng ñieàu chænh trong nöôùc theo caùc quy ñònh cuûa WTO chöù khoâng neân vaøo roài môùi ñieàu chænh. Nhaèm taêng khaû naêng thích öùng traùnh nhöõng soác lôùn cho neàn kinh teá. KINH NGHIEÄM 3 - Caùc bieän phaùp veà thueá quan vaø phi thueá quan: Cam keát caét giaûm thueá cho nhöõng lónh vöïc Vieät Nam coù lôïi theá cao vaø nhöõng lónh vöïc khoâng quan troïng ñoái vôùi quoác gia. Coøn nhöõng lónh vöïc nhaïy caûm, caàn thieát phaûi baûo hoä ñeå baûo veä caùc ngaønh coâng nghieäp trong nöôùc vaø thu huùt ñaàu tö nöôùc ngoaøi thì ñöa vaøo lòch trình caét giaûm thueá moät caùch töø töø trong töøng giai ñoaïn ñeå baûo ñaûm cho söï phaùt trieån kinh teá ñaát nöôùc. Moät yeáu toá caàn ñaëc bieät chuù yù laø neân coâng boá möùc thueá traàn cao hôn möùc aùp duïng neáu coù theå. Nhaèm muïc ñích khi caàn baûo hoä thì coù theå naâng thueá leân, nhö vaäy coù theå chuû ñoäng trong ñaøm phaùn. Ngoaøi vieäc giaûm thueá, trong quaù trình ñaøm phaùn coøn phaûi caét giaûm hoaëc baùc boû caùc bieän phaùp phi quan thueá. Do ñoù, ñoái vôùi nhöõng bieän phaùp ít gaây taùc ñoäng ñeán söï phaùt trieån kinh teá thì coù theå boû ngay hoaëc chuyeån sang thueá quan hoaù, coøn nhöõng bieän phaùp khaùc coøn caàn thieát thì ñöa vaøo lòch trình caét giaûm ñeå coù thôøi gian ñieàu chænh. Ví duï nhö Trung Quoác tröôùc ñaây lieân tuïc thöïc hieän vieäc caét giaûm caùc bieän phaùp phi quan thueá, ñeán naêm 1997 thì ñöa ra ñeà nghò giai ñoaïn chuyeån tieáp 8 naêm keå töø ngaøy gia nhaäp WTO ñeå huûy boû caùc bieän phaùp quaûn lyù phi quan thueá, ñoàng thôøi chuyeån sang aùp duïng haïn ngaïch thueá suaát. 18 Ñoái vôùi vaán ñeà kieåm soaùt giaù caû vaø trôï caáp xuaát khaåu, thì trong ñaøm phaùn caùc nöôùc xin gia nhaäp ñöôïc yeâu caàu phaûi baõi boû caùc bieän phaùp quaûn lyù vaø kieåm soaùt giaù caû ñeå cho thò tröôøng quyeát ñònh, nhaèm traùnh söï boùp meùo veà giaù haøng taïi thò tröôøng noäi ñòa. Nöôùc xin gia nhaäp phaûi ñöa ra ñöôïc loä trình giaûm daàn trong töøng giai ñoaïn cho phuø hôïp vôùi qui ñònh cuûa WTO. Tuy nhieân, trong quaù trình thöông löôïng gia nhaäp WTO, caùc nöôùc vaãn coù theå duy trì moät soá bieän phaùp ñeå hoã trôï cho saûn xuaát vaø xuaát khaåu cuûa ñaát nöôùc vaø phaûi coù loä trình ñöôïc caùc thaønh vieân chaáp thuaän ñeå gaén vaøo phaàn phuï luïc cuûa Nghò ñònh thö gia nhaäp. KINH NGHIEÄM 4 - Thöïc hieän baûo hoä quyeàn sôû höõu trí tueä: Baûo hoä quyeàn sôû höõu trí tueä laø moät trong nhöõng yeâu caàu cuûa WTO maø caùc thaønh vieân phaûi thöïc hieän. Trong quaù trình chuaån bò gia nhaäp WTO, nöôùc xin gia nhaäp phaûi ban haønh vaø taêng cöôøng heä thoáng luaät phaùp trong nöôùc cho phuø hôïp tieâu chuaån cuûa Hieäp ñònh veà Quyeàn sôû höõu trí tueä lieân quan ñeán Thöông maïi (TRIPs). Ñaây khoâng chæ laø nghóa vuï baét buoäc maø coøn mang laïi lôïi ích cho caùc nöôùc xin gia nhaäp. Moät nöôùc coù cheá ñoä baûo hoä quyeàn sôû höõu trí tueä maïnh seõ goùp phaàn khoâng nhoû vaøo vieäc thu huùt ñaàu tö nöôùc ngoaøi. Ñeå phuø hôïp qui ñònh WTO, Trung Quoác taäp trung caùc vieäc sau:Ban haønh luaät lieân quan quyeàn sôû höõu trí tueä phuø hôïp tinh thaàn WTO. Gia nhaäp caùc toå chöùc quoác teá veà quyeàn sôû höõu trí tueä maø tröôùc ñoù chöa tham gia. KINH NGHIEÄM 5 - Veà môû cöûa cho ñaàu tö nöôùc ngoaøi: Caùc nöôùc xin gia nhaäp thöôøng ñöôïc yeâu caàu phaûi ñöa ra caùc cam keát veà môû cöûa thò tröôøng cho caùc nhaø ñaàu tö nöôùc ngoaøi thoâng qua vieäc baõi boû moät soá haïn cheá. Nhìn chung, do caàn thu huùt voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi, nöôùc xin gia nhaäp thöôøng thöïc hieän giaûm daàn caùc trôû ngaïi. Tuy nhieân, Hieäp ñònh veà caùc bieän phaùp ñaàu tö lieân quan ñeán thöông maïi (TRIMs) chæ caám moät soá bieän phaùp veà tyû leä noäi ñòa, tyû leä xuaát khaåu vaø caân baèng thöông maïi, neân trong quaù trình ñaøm phaùn, nöôùc xin gia nhaäp thöôøng tìm kieám nhöõng öu ñaõi ñeå keùo daøi vieäc thöïc hieän caùc bieän phaùp 19 treân trong giai ñoaïn chuyeån tieáp vaø vaãn aùp duïng moät soá bieän phaùp khoâng traùi vôùi qui ñònh cuûa WTO nhö qui ñònh veà chuyeån lôïi nhuaän veà nöôùc vaø chuyeån giao coâng ngheä. Trung Quoác trong quaù trình ñaøm phaùn ñaõ söûa ñoåi, boå sung luaät ñaàu tö nöôùc ngoaøi cho phuø hôïp qui ñònh WTO, theo ñoù aùp duïng ñaõi ngoä quoác gia töøng böôùc cho caùc nhaø ñaàu tö nöôùc ngoaøi, tuy nhieân Trung Quoác vaãn aùp duïng yeâu caàu veà chuyeån giao coâng ngheä. Beân caïnh ñoù, Trung Quoác ñaøm phaùn coá gaéng giaønh thôøi gian chuyeån tieáp ñeå duy trì tyû leä noäi ñòa hoaù vaø tyû leä xuaát khaåu. KINH NGHIEÄM 6 - Nhöõng kinh nghieäm veà ñaøm phaùn: - Coù söï phoái hôïp chaët cheõ giöõa caùc ngaønh trong nöôùc vaø thoáng nhaát laäp tröôøng tröôùc ñaøm phaùn. Neân coù nhieàu phöông aùn, keå caû phöông aùn luøi toái thieåu. Thöôøng thì caùc quoác gia ñöa ra nhöõng loä trình caét giaûm thueá, phi thueá raát daøi sau ñoù chaáp nhaän ruùt ngaén laïi. - Trong caùc voøng ñaøm phaùn vaø taïi boä maùy lieân boä, nhöõng vaán ñeà quan troïng phaûi coù boä chuû quaûn ñaûm nhieäm ñeå naém saâu vaø coù thaåm quyeàn xöû lyù, thoâng thöôøng trong cô caáu cuûa Nga, Trung Quoác, Ñaøi Loan, Moâng Coå... thì ñoaøn ñaøm phaùn coù caùc chuyeân gia cuûa caùc boä ngaønh coù lieân quan, coù kieán thöùc chuyeân saâu cuõng nhö thaåm quyeàn quyeát ñònh vaán ñeà ñang ñaøm phaùn ñeå tieát kieäm thôøi gian, cuõng nhö traùnh nhöõng nhöôïng boä baát lôïi cho caùc quoác gia ñaøm phaùn gia nhaäp. - Ngöôøi ñaøm phaùn phaûi lieân tuïc baùm quaù trình vaø coù ñuû thaåm quyeàn thöông löôïng, vì vöøa phaûi daøn xeáp giöõa caùc cô quan trong nöôùc vöøa phaûi ñaáu tranh vôùi beân ngoaøi. - Caùc nöôùc nhoû neân tranh thuû caùc toå chöùc khu vöïc maø mình tham gia ñeå gia taêng vò theá ñaøm phaùn, trong ñieàu kieän Vieät Nam thì ñieàu naøy chuùng ta coù theå hoïc hoûi baèng caùch döïa vaøo caùc toå chöùc lieân keát khu vöïc maø Vieät Nam tham gia: AFTA, APEC... vaø caùc toå chöùc quoác teá khaùc. 20 - Caàn tranh thuû toái ña söï hoã trôï kyõ thuaät cuõng nhö söï uûng hoä cuûa caùc nöôùc, caùc toå chöùc, ñònh cheá quoác teá trong quaù trình gia nhaäp. - Taêng cöôøng caùn boä ñaøo taïo coù chuyeân moân saâu veà WTO. Ví duï nhö Trung Quoác ñaõ göûi haøng traêm chuyeân gia gioûi trong nöôùc ra nöôùc ngoaøi tìm hieåu veà WTO, kinh nghieäm ñaøm phaùn gia nhaäp WTO, cuõng nhö ñaøo taïo, tuyeån duïng caùc chuyeân gia haøng ñaàu ñeå phuïc vuï cho coâng taùc ñaøm phaùn gia nhaäp naøy. - Trong ñaøm phaùn song phöông, caàn ñaëc bieät caûnh giaùc vôùi Myõ, EU, Nhaät vaø Canada. Ña soá nhöõng thaønh vieân naøy chæ ñöa ra nhaân nhöôïng vaøo phuùt choùt, ñoàng thôøi caû boán thaønh vieân naøy thöôøng cuõng tieán haønh ñaøm phaùn song phöông vôùi nöôùc xin gia nhaäp cuøng thôøi ñieåm neân hoï coù theå cuøng luùc taêng söùc eùp môû cöûa treân haàu heát caùc lónh vöïc cuûa nöôùc xin gia nhaäp. 21 CHÖÔNG 2 TOÅNG QUAN VEÀ WTO VAØ TIEÁN TRÌNH GIA NHAÄP WTO CUÛA VIEÄT NAM 2.1- TOÅNG QUAN VEÀ WTO 2.1.1- LÒCH SÖÛ HÌNH THAØNH WTO Toå chöùc thöông maïi theá giôùi (WTO) ñöôïc hình thaønh vaø chính thöùc ñi vaøo hoaït ñoäng töø ngaøy 01/01/1995. Tuy nhieân, ñoù laø söï keá tuïc vaø thay theá hieäp ñònh chung veà thueá quan vaø thöông maïi GATT (General Agreement on Tariff and Trade). Thaùng 07/1944 taïi hoäi nghò thaønh laäp hai toå chöùc ngaân haøng theá giôùi vaø quyõ tieàn teä quoác teá dieãn ra taïi Bretton – Woods vôùi söï tham döï cuûa 50 quoác gia, yù töôûng thaønh laäp moät cô quan chuyeân ngaønh cuûa Lieân Hieäp Quoác goïi laø “Toå chöùc thöông maïi quoác teá” (International Trade Organization – ITO) ñöôïc hình thaønh. Treân cô sôû ñoù, töø naêm 1946 – 1948 döôùi söï baûo trôï cuûa lieân hôïp quoác ñaõ dieãn ra caùc cuoäc ñaøm phaùn ñeå soaïn thaûo vaên kieän thaønh laäp ITO coù teân goïi laø “Hieán chöông Lahavana”. Beân caïnh ñoù, vôùi vieäc chieán tranh theá giôùi laàn II vöøa keát thuùc, 23 trong soá 50 nöôùc tham döï ñaøm phaùn thaønh laäp ITO, do muoán nhanh choùng thuùc ñaåy töï do hoùa maäu dòch vaø söõa ñoåi caùc bieän phaùp baûo hoä thöông maïi haøng hoùa voán duy trì töø ñaàu nhöõng naêm 30, ñaõ tieán haønh ñaøm phaùn ñeå caét giaûm vaø raøng buoäc thueá quan. Nghóa laø trong cuøng khoaûn thôøi gian ñaõ dieãn ra hai cuoäc ñaøm phaùn thöông maïi nhieàu beân. Cuoäc ñaøm phaùn thöù nhaát nhaèm ñi ñeán thaønh laäp moät “Toå chöùc thöông maïi quoác teá” vaø cuoäc ñaøm phaùn thöù hai chuyeân veà caét giaûm thueá quan. Keát quaû cuoäc ñaøm phaùn thöù hai laø 45.000 nhöôïng boä veà thueá quan, aûnh höôûng ñeán khoái löôïng thöông maïi trò giaù 10 tyû USD, gaàn 1/5 toång thöông maïi theá giôùi luùc ñoù. Keát hôïp keát quaû naøy vôùi moät soá quy ñònh veà chính saùch thöông maïi trong döï thaûo hieán chöông Lahavana, ngaøy 30/10/1947, 23 nöôùc ñaõ kyù nghò ñònh thö aùp 22 duïng taïm thôøi Hieäp ñònh chung veà thueá quan vaø thöông maïi (GATT), coù hieäu löïc töø ngaøy 11/01/1948. Maëc duø chæ coù tính taïm thôøi nhöng GATT vaãn laø coâng cuï duy nhaát mang tính ña bieân ñieàu tieát thöông maïi theá giôùi töø naêm 1948 cho ñeán khi WTO thaønh laäp vaøo thaùng 01/1995, bôûi leõ hieán chöông Lahavana gaëp khoù khaên trong coâng vieäc pheâ chuaån cuûa caùc nöôùc. Trong 47 naêm toàn taïi cuûa GATT, coù theâm moät soá hieäp ñònh ñöôïc ñöa vaøo döôùi daïng Hieäp ñònh “nhieàu beân” vaø caùc noã löïc caét giaûm thueá quan vaãn tieáp tuïc thoâng qua caùc voøng ñaøm phaùn thöông maïi ña bieân. Nhöõng böôùc tieán lôùn trong tieán trình töï do hoùa thöông maïi ñeàu ñöôïc thöïc hieän qua caùc voøng ñaøm phaùn naøy, cuï theå laø 8 voøng ñaøm phaùn thöông maïi lôùn veà maäu dòch vaø thueá quan. Caùc voøng ñaøm phaùn caøng veà sau caøng taêng caû veà quy moâ, thôøi gian, soá nöôùc tham gia vaø lónh vöïc ñaøm phaùn (xem phuï luïc 1 – toùm taét caùc voøng ñaøm phaùn cuûa GATT). Sau gaàn nöûa theá kyû toàn taïi vaø phaùt trieån, GATT ñaõ laøm toát vai troø baûo veä caùc nguyeân taéc thöông maïi töï do vaø thò tröôøng, taïo ñieàu kieän thuaän lôïi cho söï phaùt trieån cuûa thöông maïi quoác teá. Song, vôùi xu theá toaøn caàu hoùa ngaøy caøng maïnh meõ, vieäc ñoùng khung trong phaïm vi thöông maïi haøng hoùa trong khi nhöõng lónh vöïc khoâng ñöôïc GATT ñieàu chænh nhö ñaàu tö, buoân baùn caùc saûn phaåm trí tueä, thöông maïi dòch vuï ñaõ trôû thaønh lôïi ích cô baûn cuûa ngaøy caøng nhieàu caùc nöôùc, ñoùng vai troø quan troïng trong thöông maïi quoác teá khieán GATT ngaøy caøng boäc loä nhöõng haïn cheá vaø khoâng ñaùp öùng ñöôïc yeâu caàu thöïc teá nhö trong thaäp nieân 40 nöõa. Ñaây laø nhaân toá thuùc ñaåy noã löïc môùi nhaèm môû roäng heä thoáng thöông maïi ña bieân, ñi ñeán keát quaû laø coù voøng ñaøm phaùn Uruguay, tuyeân boá Marrakesh vaø vieäc thaønh laäp toå chöùc WTO. Voøng ñaøm phaùn Uruguay khai maïc ngaøy 20/09/1986 taïi hoäi nghò caáp boä tröôûng cuûa caùc nöôùc thaønh vieân GATT hoïp taïi Punta del Este (Uruguay), voøng ñaøm phaùn Uruguay keùo daøi gaàn 8 naêm vôùi söï tham gia cuûa 125 quoác gia. Coù taát 23 caû 15 chuû ñeà, bao goàm haàu heát caùc lónh vöïc thöông maïi quoác teá ñöôïc ñöa vaøo chöông trình nghò söï cuûa voøng ñaøm phaùn naøy. Voøng ñaøm phaùn Uruguay ñaõ ñem laïi söï caûi toå lôùn nhaát ñoái vôùi heä thoáng thöông maïi theá giôùi trong haàu heát caùc lónh vöïc: coâng nghieäp, noâng nghieäp, dòch vuï deät may, sôû höõu trí tueä choáng baùn phaù giaù, trôï giaù, caùc raøo caûn kyõ thuaät … (Xem phuï luïc 2 – toùm taét nhöõng thaønh quaû cuûa voøng ñaøm phaùn Uruguay). Cuøng vôùi nhöõng thaønh quaû ñaït ñöôïc cuûa voøng ñaøm phaùn Uruguay, tröôùc yeâu caàu caàn coù söï caûi toå GATT, laäp ra moät toå chöùc môùi mang tính chaát toaøn dieän hôn vôùi nhöõng quy cheá toå chöùc hôïp lyù vaø höõu hieäu hôn.Do ñoù, ngaøy 01/01/1995 taïi Geneva caùc nöôùc tham gia ñaøm phaùn ñaõ kyù thoûa öôùc thaønh laäp toå chöùc thöông maïi theá giôùi “WTO”. Nhö vaäy, sau 47 naêm toàn taïi vaø phaùt trieån, GATT vôùi tö caùch laø moät cô quan quoác teá taïm thôøi, khoâng coøn toàn taïi nöõa vaø ñöôïc thay baèng toå chöùc thöông maïi theá giôùi (WTO). 2.1.2- ÑIEÀU KIEÄN VAØ THUÛ TUÏC GIA NHAÄP WTO Baát kyø quoác gia hoaëc vuøng laõnh thoå naøo coù toaøn boä chuû quyeàn veà quan heä ngoaïi thöông vaø caùc vaán ñeà khaùc quy ñònh trong caùc hieäp ñònh cuûa WTO ñeàu coù theå xin gia nhaäp WTO treân cô sôû caùc ñieàu kieän do quoác gia ñoù vaø WTO thoûa thuaän. Cuï theå caùc ñieàu kieän chính nhö sau: - Phaûi coù neàn kinh teá thò tröôøng, cho duø phaùt trieån theo moâ hình naøo. - Phaûi coù khaû naêng ñaùp öùng caùc nghóa vuï cuûa thaønh vieân, ñoù laø: coâng khai roõ raøng veà cheá ñoä vaø caùc quy ñònh trong buoân baùn quoác teá, coâng khai caùc soá lieäu kinh teá cô baûn, xoùa boû caùc phaân bieät ñoái xöû, caùc raøo caûng phi thueá quan, töøng böôùc laøm cho heä thoáng luaät leä cuûa mình phuø hôïp vôùi nhöõng quy ñònh cuûa WTO. - Phaûi ñöôïc 2/3 soá thaønh vieân boû phieáu taùn thaønh Ngoaøi caùc thaønh vieân cuûa GATT sau khi kyù vaøo hieäp ñònh cuoái cuøng cuûa voøng ñaøm phaùm Uruguay naêm 1994 trôû thaønh thaønh vieân ban ñaàu cuûa WTO, caùc nöôùc 24 muoán trôû thaønh thaønh vieân WTO ñeàu phaûi qua moät trình töï thuû tuïc nhaát ñònh. Bao goàm caùc giai ñoaïn sau: - Giai ñoaïn 1 – noäp ñôn xin gia nhaäp: Chính phuû nöôùc xin gia nhaäp phaûi noäp ñôn xin gia nhaäp. Ñaïi hoäi ñoàng sau khi xem xeùt ñôn seõ thaønh laäp nhoùm coâng taùc veà vieäc gia nhaäp cuûa nöôùc xin gia nhaäp, vôùi söï tham gia cuûa nhieàu ñaïi dieän cuûa caùc nöôùc thaønh vieân WTO quan taâm ñeán thò tröôøng nöôùc xin gia nhaäp. - Giai ñoaïn 2 – göûi bò vong luïc veà cheá ñoä ngoaïi thöông: Tieáp theo ñôn xin gia nhaäp, chính phuû nöôùc xin gia nhaäp phaûi göûi tôùi nhoùm coâng taùc moät baûn bò vong luïc (hay coøn goïi laø baûn ghi nhôù) trình baøy taát caû caùc khía caïnh veà cheá ñoä thöông maïi vaø phaùp luaät cuûa mình vaø cung caáp caùc thoâng tin theo bieåu maãu quy ñònh cuûa WTO veà nhieàu vaán ñeà khaùc. - Giai ñoaïn 3 – laøm roõ chính saùch: Treân cô sôû bò vong luïc, caùc thaønh vieân seõ coù caùc caâu hoûi yeâu caàu caùc nöôùc xin gia nhaäp traû lôøi nhaèm hieåu roõ chính saùch, boä maùy quaûn lyù vaø thöïc thi chính saùch cuûa nöôùc ñoù. Nhoùm coâng taùc seõ tieán haønh kieåm tra tính xaùc thöïc cuûa bò vong luïc vaø caùc caâu traû lôøi, sau ñoù seõ toå chöùc caùc phieân hoïp ña phöông ñaùnh giaù tình hình chuaån bò cuûa nöôùc xin gia nhaäp. - Giai ñoaïn 4 – ñaøm phaùn song phöông: Song song vôùi söï kieåm tra cuûa nhoùm coâng taùc, chính phuû nöôùc xin gia nhaäp phaûi tieán haønh caùc cuoäc ñaøm phaùn song phöông vôùi caùc nöôùc thaønh vieân cuûa WTO coù quan taâm ñeán caùc nhaân nhöôïng vaø cam keát veà haøng hoùa vaø dòch vuï trong giao thöông vôùi mình. - Giai ñoaïn 5 – giai ñoaïn hoaøn taát: Keát thuùc 4 giai ñoaïn treân, ba vaên baûn hoaøn taát tieán trình gia nhaäp theå hieän caùc cuoäc ñaøm phaùn ña phöông vaø song phöông seõ ñöôïc xaùc laäp, bao goàm: baùo caùo cuûa nhoùm coâng taùc veà tieán trình chuaån bò vaø caùc ñieàu kieän gia nhaäp, nghò ñònh thö gia nhaäp, lòch trình cam keát môû cöûa thò tröôøng haøng hoùa vaø dòch vuï cuûa nöôùc xin gia nhaäp. 25 - Giai ñoaïn 6 – chaáp thuaän: Caùc vaên baûn xaùc laäp trong giai ñoaïn hoaøn taát ñöôïc trình leân Ñaïi hoäi ñoàng hoaëc Hoäi nghò Boä tröôûng ñeå chaáp thuaän, theå hieän baèng hai vaên baûn: quyeát ñònh cuûa Ñaïi hoäi ñoàng vaø Nghò ñònh thö gia nhaäp. - Giai ñoaïn 7 – kyù vaø pheâ chuaån thö gia nhaäp: Sau khi ñöôïc chaáp thuaän, nöôùc xin gia nhaäp seõ kyù Nghò ñònh thö gia nhaäp vaø sau khi Nghò ñònh thö gia nhaäp ñöôïc Quoác hoäi nöôùc xin gia nhaäp pheâ chuaån, nöôùc naøy seõ chính thöùc trôû thaønh thaønh vieân cuûa WTO. 2.1.3- CÔ CAÁU TOÅ CHÖÙC CUÛA WTO Bao goàm 3 caáp coù caùc chöùc naêng vaø nhieäm vuï sau: (Xem phuï luïc 3 – Sô ñoà cô caáu toå chöùc WTO) • CAÙC CÔ QUAN LAÕNH ÑAÏO VAØ RA QUYEÁT ÑÒNH: - Hoäi nghò boä tröôûng WTO: laø cô quan laõnh ñaïo cao nhaát cuûa WTO, hoïp ít nhaát hai naêm moät laàn, goàm ñaïi dieän caáp boä tröôûng cuûa caùc thaønh vieân WTO. Hoäi nghò boä tröôûng thöïc hieän taát caû caùc chöùc naêng cuûa WTO vaø coù quyeàn quyeát ñònh moïi vaán ñeà trong khuoân khoå baát kyø moät hieäp ñònh ña phöông naøo cuûa WTO. - Ñaïi hoäi ñoàng WTO: laø cô quan ñaûm nhieäm caùc chöùc naêng cuûa hoäi nghò boä tröôûng WTO trong thôøi gian giöõa caùc khoùa hoïp cuûa hoäi nghò boä tröôûng. Thaønh vieân cuûa ñaïi hoäi ñoàng laø ñaïi dieän caáp ñaïi söù cuûa chính phuû taát caû caùc thaønh vieân. Ñaïi hoäi ñoàng coù quyeàn thaønh laäp caùc uûy ban giuùp vieäc vaø baùo caùo tröïc tieáp leân ñaïi hoäi ñoàng nhö: UÛy ban veà thöông maïi vaø phaùt trieån, Uûy ban veà caùc haïn cheá caùn caân thanh toaùn, Uûy ban veà ngaân saùch, taøi chính vaø quaûn trò … - Cô quan giaûi quyeát tranh chaáp vaø kieåm ñieåm chính saùch thöông maïi: ngoaøi vieäc thöïc hieän caùc chöùc naêng cuûa hoäi nghò boä tröôûng giöõa hai khoùa hoïp, caùc hieäp ñònh thöông maïi ña phöông cuõng trao tröïc tieáp cho ñaïi hoäi ñoàng WTO chöùc naêng giaûi quyeát tranh chaáp vaø kieåm ñieåm chính saùch thöông maïi. Vì vaäy cô quan giaûi quyeát tranh chaáp vaø cô quan kieåm ñieåm chính saùch thöông maïi cuûa WTO chính laø ñaïi hoäi ñoàng WTO. 26 • CÔ QUAN GIAÙM SAÙT THÖÏC HIEÄN CAÙC HIEÄP ÑÒNH THÖÔNG MAÏI ÑA PHÖÔNG. WTO thaønh laäp caùc hoäi ñoàng, vôùi söï tham gia cuûa ñaïi dieän taát caû caùc nöôùc thaønh vieân, ñeå giaùm saùt vieäc thöïc hieän caùc hieäp ñònh thöông maïi ña phöông. Caùc hoäi ñoàng coù quyeàn thaønh laäp caùc cô quan tröïc thuoäc ñeå giuùp thöïc hieän caùc chöùc naêng kyõ thuaät nhö: “Uûy ban veå trôï giaù noâng nghieäp” vaø caùc “nhoùm coâng taùc” (Working Group) thaønh laäp treân cô sôû taïm thôøi, giaûi quyeát nhöõng vaán ñeà cuï theå, chaún haïn caùc “Nhoùm coâng taùc veà vieäc gia nhaäp WTO” cuûa moät soá nöôùc vaø baùo caùo tröïc tieáp coâng vieäc cuûa mình treân ñaïi hoäi ñoàng. • CÔ QUAN THÖÏC HIEÄN CHÖÙC NAÊNG HAØNH CHÍNH – THÖ KYÙ: - Toång giaùm ñoác WTO: Do hoäi nghò boä tröôûng boå nhieäm vaø giao quyeàn haïn, traùch nhieäm vôùi nhieäm kyø 4 naêm. Coù vai troø ñieàu haønh hoaït ñoäng cuûa ban thö kyù, daãn daét caùc cuoäc ñaøm phaùn thöông maïi ña bieân vaø giaûi quyeát tranh chaáp. - Ban thö kyù WTO: Ñöùng ñaàu laø toång giaùm ñoác WTO coù nhieäm vuï phuïc vuï caùc cô quan chöùc naêng cuûa WTO lieân quan ñeán caùc cuoäc thöông löôïng vaø giaùm saùt thöïc thi caùc hieäp ñònh, trôï giuùp kyõ thuaät cho caùc nöôùc ñang phaùt trieån nhö: cung caáp thoâng tin thöông maïi, caùc phaân tích veà chính saùch thöông maïi, caùch hieåu caùc hieäp ñònh, quy ñònh cuûa WTO, tö vaán vaø cung caáp caùc thuû tuïc caàn thieát lieân quan ñeán ñaøm phaùn gia nhaäp WTO cho caùc thaønh vieân môùi. 2.1.4 CAÙC HIEÄP ÑÒNH CÔ BAÛN TRONG KHUOÂN KHOÅ WTO WTO quaûn lyù vaø giaùm saùt vieäc thöïc thi caùc quy ñònh phaùp lyù coù phaïm vi ñieàu chænh raát roäng lôùn, bao truøm haàu heát caùc lónh vöïc thöông maïi quoác teá, vôùi khoái löôïng caùc vaên kieän ñoà soä, bao goàm : Hieäp ñònh thaønh laäp toå chöùc thöông maïi theá giôùi WTO, 20 hieäp ñònh ña phöông veà thöông maïi haøng hoùa, 4 hieäp ñònh ña phöông veà thöông maïi dòch vuï, sôû höõu trí tueä, giaûi quyeát tranh chaáp, kieåm ñieåm chính saùch thöông maïi, 4 hieäp ñònh nhieàu beân veà haøng khoâng daân duïng, mua saém chính phuû, saûn phaåm söõa vaø saûn phaåm thòt boø, 23 tuyeân boá vaø quyeát ñònh lieân 27 quan ñeán moät soá vaán ñeà chöa ñaït ñöôïc thoûa thuaän trong caùc hieäp ñònh ña phöông vaø nhieàu beân. Trong phaïm vi nghieân cöùu cuûa ñeà taøi xin ñeà caäp ñeán caùc hieäp ñònh cô baûn sau: - Hieäp ñònh chung veà thueá quan vaø maäu dòch (General Agreement on Tariff and Trade - GATT): Quy ñònh veà cheá ñoä toái hueä quoác, caùc nhöôïng boä thueá quan, ñònh ra caùc nguyeân taéc, quy cheá vaø tieâu chuaån phaùp lyù ñeå ñieàu chænh heä thoáng chính saùch thöông maïi, caùc thuû tuïc lieân quan ñeán hoaït ñoäng cuûa GATT, caùc bieän phaùp öu ñaõi ñoái vôùi caùc nöôùc ñang phaùt trieån. - Hieäp ñònh chung veà thöông maïi dòch vuï (General Agreement on Trade in Services-GATT): Vôùi muïc tieâu töï do hoaù thöông maïi dòch vuï, GATT thieát laäp caùc quy ñònh khung cho caùc nguyeân taéc thöông maïi bình ñaúng, khoâng phaân bieät ñoái xöû: quy cheá toái hueä quoác, quy cheá ñaõi ngoä quoác gia (cho caùc ngaønh coù cam keát), laäp caùc quy ñònh ñaëc bieät cho dòch vuï taøi chính,vieãn thoâng, vaän taûi ñöôøng khoâng vaø dòch chuyeån lao ñoäng. Ngoaøi ra trong GATT, töøng nöôùc ñeàu coù cam keát veà vieäc môû cöûa thò tröôøng ñöôïc theå hieän trong loä trình cam keát cuûa moãi quoác gia. - Hieäp ñònh veà Quyeàn sôû höõu trí tueä lieân quan ñeán thöông maïi (Agreement on Trade-Related Aspects of Intellectual Property Rights-TRIPS): Quy ñònh caùc nguyeân taéc cô baûn laø ñaõi ngoä quoác gia vaø toái hueä quoác, caùc tieâu chuaån baûo hoä toái thieåu, thôøi haïn baûo hoä, caùc bieän phaùp kinh doanh haïn cheá, nhöõng ñaûm baûo thöïc hieän quyeàn sôû höõu coâng nghieäp vaø thoaû thuaän veà thôøi kyø chuyeån tieáp ñeå thöïc hieän caùc quy ñònh caáp quoác gia. - Hieäp ñònh veà caùc bieän phaùp ñaàu tö lieân quan ñeán thöông maïi (Trade - Related Investment Measures Agreement-TRIMS): Quy ñònh caùc nöôùc khoâng ñöôïc ñoøi hoûi nhaø ñaàu tö nöôùc ngoaøi giôùi haïn soá löôïng nhaäp khaåu ñaàu vaøo baèng vôùi soá löôïng xuaát khaåu haøng saûn xuaát taïi ñòa phöông, khoâng ñöôïc giôùi haïn quyeàn trao ñoåi ngoaïi teä cuûa nhaø ñaàu tö nöôùc ngoaøi, khoâng ñöôïc ñoøi hoûi nhaø ñaàu tö baùn 28 moät phaàn saûn phaåm taïi thò tröôøng noäi ñòa. Caùc nöôùc ñang phaùt trieån coù quyeàn khoâng aùp duïng caùc quy ñònh treân trong moät soá tröôøng hôïp nhaát ñònh. 2.1.5- CAÙC NGUYEÂN TAÉC CÔ BAÛN CUÛA WTO Nhöõng nguyeân taéc cô baûn veà maäu dòch quoác teá giöõa caùc thaønh vieân cuûa WTO ñöôïc quy ñònh trong taát caû caùc Hieäp ñònh cuûa WTO. - Nguyeân taéc khoâng phaân bieät ñoái xöû: Moät nöôùc thaønh vieân khoâng ñöôïc phaân bieät ñoái xöû giöõa caùc ñoái taùc thöông maïi laø thaønh vieân cuûa WTO. Theo ñoù, baát kyø moät ñoái taùc thöông maïi naøo laø thaønh vieân cuûa WTO maëc nhieân ñöôïc höôûng nhöõng ñieàu kieän thöông maïi toát nhaát maø moät nöôùc thaønh vieân khaùc daønh cho moät nöôùc baát kyø. Ñoù laø quy cheá toái hueä quoác. Nguyeân taùc khoâng phaân bieät ñoái xöû cuõng ñöôïc aùp duïng giöõa haøng hoaù vaø dòch vuï cuûa nöôùc ngoaøi cuøng laø thaønh vieân cuûa WTO. Töùc laø moät nöôùc thaønh vieân khoâng ñöôïc daønh cho haøng hoaù vaø dòch vuï cuûa nöôùc mình nhöõng ñieàu kieän trao ñoåi toát hôn so vôùi haøng hoaù vaø dòch vuï cuûa caùc thaønh vieân khaùc. Ñaáy laø cheá ñoä ñaõi ngoä quoác gia. - Nguyeân taéc ngaøy caøng töï do hôn: Caùc haøng raøo thöông maïi ñöôïc thaùo boû daàn thoâng qua ñaøm phaùn. Tröôùc heát WTO loaïi tröø nhöõng haïn cheá xuaát nhaäp khaåu veà maët soá löôïng, töùc laø loaïi boû caùc haïn ngaïch. Caùc voøng ñaøm phaùn töøng böôùc haï daàn möùc thueá suaát. - Tính coù theå döï ñoaùn tröôùc: Caùc chính phuû cuûa caùc nöôùc thaønh vieân phaûi ñaûm baûo raèng caùc haøng raøo thöông maïi (thueá quan, phi thueá quan vaø caùc bieän phaùp khaùc, nhö nhöõng quy ñònh veà kyõ thuaät, chaát löôïng, moâi tröôøng…) khoâng ñöôïc quy ñònh moät caùch tuyø tieän; vaø ngaøy caøng coù nhieàu cam keát caét giaûm thueá quan vaø môû roäng thò tröôøng trong WTO. - Tính caïnh tranh ngaøy caøng maïnh hôn: WTO ngaên caûn caùc bieän phaùp caïnh tranh khoâng laønh maïnh nhö hoã trôï xuaát khaåu, baùn phaù giaù ñeå giaønh giaät thò tröôøng. Ñoù khoâng phaûi laø söï caám ñoaùn baèng caùch quy ñònh, maø chæ laø söï cho 29 pheùp traû ñuõa thöông maïi vaø ñoøi boài thöôøng cuûa (caùc) nöôùc thaønh vieân bò thieät haïi do caùc bieän phaùp treân taïo ra. - Söï öu ñaõi daønh cho caùc nöôùc keùm phaùt trieån: Ñoù laø quyõ thôøi gian chuyeån tieáp tröôùc khi caùc nöôùc naøy phaûi thöïc hieän ñaày ñuû traùch nhieäm cuûa moät thaønh vieân WTO, nhö caùc bieåu thueá suaát giaûm daàn. Caùc nöôùc keùm phaùt trieån cuõng ñöôïc ñoái xöû moät caùch linh ñoäng hôn, vaø ñöôïc höôûng moät soá öu ñaõi. - Tính minh baïch: Chính saùch vaø thöïc tieãn thöông maïi cuõng nhö quy trình hoaïch ñònh chính saùch vaø hình thaønh thöïc tieãn phaûi coâng khai vaø coù theå döï ñoaùn tröôùc ñöôïc. Moät soá trong caùc quy taéc treân ñöôïc cuï theå hoaù raát chi tieát trong quy cheá toái haäu quoác gia vaø Hieäp ñònh choáng baùn phaù giaù. 2.1.6- CÔ CHEÁ GIAÛI QUYEÁT TRANH CHAÁP CUÛA WTO Moät trong nhöõng chöùc naêng raát quan troïng cuûa WTO laø giaûi quyeát tranh chaáp giöõa caùc thaønh vieân lieân quan ñeán vieäc thöïc hieän vaø giaûi thích caùc hieäp ñònh WTO. Nguyeân taéc giaûi quyeát tranh chaáp cuûa WTO laø: coâng baèng, nhanh choùng, hieäu quaû vaø chaáp nhaän ñöôïc ñoái vôùi caùc beân tranh chaáp. Caùc thaønh vieân khoâng ñöôïc ñôn phöông ñöa ra bieän phaùp traû ñuûa khi cho raèng thaønh vieân khaùc vi phaïm quy taéc thöông maïi, maø söû duïng heä thoáng thöông maïi ña bieân ñeå giaûi quyeát tranh chaáp. Cô quan giaûi quyeát tranh chaáp cuûa WTO coù quyeàn thaønh laäp caùc nhoùm chuyeân gia ñeå xem xeùt vuï tranh chaáp, chaáp nhaän hay töø choái caùc kieán nghò cuûa nhoùm chuyeân gia hay caùc keát quaû khaùng nghò, giaùm saùt vieäc thöïc hieän caùc quyeát nghò vaø ñeà nghò cuõng nhö coù quyeàn cho pheùp haønh ñoäng traû ñuõa khi moät nöôùc khoâng tuaân thuû quyeát nghò. Caùc giai ñoaïn giaûi quyeát tranh chaáp theo quy ñònh cuûa WTO bao goàm caùc giai ñoaïn: hoøa giaûi (caùc beân töï giaûi quyeát), xem xeùt vuï vieäc (neáu khoâng hoøa giaûi thaønh), ra quyeát nghò, phuùc thaåm (neáu coù khaùng nghò cuûa caùc beân tranh chaáp), ra 30 quyeát ñònh cuoái cuøng. Thôøi gian thöïc hieän töøng giai ñoaïn cuõng ñöôïc quy ñònh roõ vaø toång thôøi gian giaûi quyeát moät vuï tranh chaáp laø moät naêm neáu khoâng coù khaùng nghò vaø moät naêm ba thaùng trong tröôøng hôïp coù khaùng nghò. 2.2- TIEÁN TRÌNH GIA NHAÄP WTO CUÛA VIEÄT NAM. - 1994, Vieät Nam trôû thaønh quan saùt vieân cuûa GATT. - Thaùng 4 naêm 1994, Vieät Nam thaønh laäp toå coâng taùc Chính phuû veà hoäi nhaäp WTO. - Giai ñoaïn 1: Noäp ñôn xin gia nhaäp. Thaùng 01/1995, Vieät Nam ñaõ ñeä ñôn xin gia nhaäp leân Toång giaùm ñoác WTO theo Ñieàu 12 cuûa Hieäp ñònh WTO. Ñieàu ñoù ñaõ khaúng ñònh mong muoán cuûa Chính phuû Vieät Nam trong vieäc hoäi nhaäp vôùi neàn kinh teá theá giôùi. Ngaøy 30/01/1995, Ñaïi hoäi ñoàng WTO ñaõ thaønh laäp Nhoùm coâng taùc veà vieäc gia nhaäp cuûa Vieät Nam, vôùi söï tham gia cuûa nhieàu thaønh vieân WTO quan taâm ñeán thò tröôøng Vieät Nam, coù traùch nhieäm toå chöùc caùc cuoäc ñaøm phaùn veà gia nhaäp WTO vaø chuaån bò Nghò ñònh thö gia nhaäp. Nhoùm coâng taùc cuõng coù traùch nhieäm kieåm tra caùc chính saùch vaø thöïc tieãn hoaït ñoäng thöông maïi cuûa Vieät Nam . - Giai ñoaïn 2: Göûi "Bò Vong luïc veà Cheá ñoä Ngoaïi thöông" tôùi ban coâng taùc. Vieät Nam ñaõ hoaøn thaønh baûn bò vong luïc veà cô cheá ngoaïi thöông vaøo giöõa naêm 1996 vaø thaùng 8/1996 Vieät Nam ñaõ noäp cho Ban thö kyù WTO baûn bò vong luïc naøy. Baûn Bò Vong luïc giôùi thieäu toång quan veà neàn kinh teá, caùc chính saùch kinh teá vó moâ, cô sôû hoaïch ñònh vaø thöïc thi chính saùch, vaø cung caáp caùc thoâng tin chi tieát veà chính saùch lieân quan ñeán thöông maïi haøng hoaù, dòch vuï vaø quyeàn sôû höõu trí tueä, ñeà caäp chi tieát ñeán taát caû caùc coâng cuï thöông maïi nhö thueá quan, caùc haïn cheá phi thueá quan, caùc quy ñònh veà xuaát nhaäp khaåu, kieåm soaùt ngoaïi hoái, chính saùch ñaàu tö vaø quaù trình töï do hoaù thöông maïi trong töông lai ñöôïc quy ñònh trong caùc luaät vaø caùc quy ñònh cuûa Vieät Nam. 31 - Giai ñoaïn 3: Laøm roõ chính saùch thöông maïi: Sau khi nghieân cöùu "Bò Vong luïc veà Cheá ñoä Ngoaïi thöông", nhieàu thaønh vieân WTO, trong ñoù coù Myõ, EU, Nhaät Baûn, Australia... ñaët caùc caâu hoûi yeâu caàu Vieät Nam traû lôøi nhaèm hieåu roõ chính saùch, boä maùy quaûn lyù vaø thöïc thi chính saùch cuûa Vieät Nam, cuï theå laø caùc vaán ñeà lieân quan ñeán chính saùch kinh teá, thöông maïi, dòch vuï, baûo hoä quyeàn sôû höõu trí tueä, vaán ñeà ñaàu tö lieân quan ñeán thöông maïi, moâi tröôøng... Ngoaøi vieäc traû lôøi caùc caâu hoûi, Vieät Nam cuõng phaûi cung caáp nhieàu thoâng tin khaùc theo caùc bieåu maãu do WTO quy ñònh veà hoã trôï noâng nghieäp, trôï caáp coâng nghieäp, caùc doanh nghieäp coù ñaëc quyeàn, caùc bieän phaùp ñaàu tö khoâng phuø hôïp vôùi quy ñònh cuûa WTO, thuû tuïc haûi quan, heä thoáng tieâu chuaån kyõ thuaät, veä sinh dòch teã,... Vieät Nam cuõng ñaõ tieán haønh thaønh coâng 4 phieân hoïp cuûa Nhoùm coâng taùc veà vieäc gia nhaäp WTO cuûa Vieät Nam vaøo thaùng 7/1998, thaùng 12/1998, 7/1999 vaø naêm 2000. Vì vaäy chuùng ta coù theå xem giai ñoaïn minh baïch chính saùch ñaõ hoaøn thaønh moät böôùc quan troïng ñeå coù theå baét ñaàu quaù trình ñaøm phaùn môû cöûa thò tröôøng. - Giai ñoaïn 4: ñaøm phaùn song phöông. Ñaàu naêm 2002, Vieät Nam ñaõ göûi baûn chaøo ban ñaàu veà thueá quan vaø baûn chaøo ban ñaàu veà dòch vuï tôùi WTO. Ñeán thaùng 6 naêm 2004 Vieät Nam ñaõ göûi baûn chaøo môû cöûa haøng hoùa vaø dòch vuï laàn thöù 4 cuõng nhö loä trình thöïc hieän caùc cam keát trong WTO taïi phieân hoïp thöù 8. Trong thôøi gian töø ngaøy 9 ñeán ngaøy 19 thaùng 6 naêm 2004, ñoøan ñaøm phaùn Vieät Nam ñaõ tieán haønh caùc phieân hoïp song phöông vôùi 15 nöôùc ñoái taùc. Trong phieân hoïp ña phöông ngaøy 15 thaùng 6 naêm 2004, 63 nöôùc thaønh vieân laø ñoái taùc ñaøm phaùn ñeàu ñaùnh giaù cao baûn chaøo naøy cuûa Vieät Nam. Tuy nhieân, caùc thaønh vieân nhoùm coâng taùc veà vaán ñeà Vieät Nam gia nhaäp WTO vaãn cho raèng Vieät Nam vaãn coøn raát nhieàu vieäc phaûi laøm trong quùa trình ñaøm phaùn môû cöûa thò tröôøng, minh baïch hoùa chính saùch vaø cuï theå hoùa nhöõng cam keát ñoù baèng caùc luaät vaø ñieàu leä caàn thieát. 32 Boä Ngoïai Giao cuûa Vieät Nam ngaøy 24 thaùng 6 naêm 2004 cho bieát phieân ñaøm phaùn thöù 8 veà vieäc Vieät Nam gia nhaäp WTO ñaõ coù nhöõng böôùc tieán lôùn quan trong tieán trình ñaøm phaùn ñeå Vieät Nam gia nhaäp WTO. Vieät Nam vaãn chuû tröông phaán ñaáu gia nhaäp WTO caøng sôùm caøng toát, neáu coù theå thì vaøo naêm 2005. Tuy nhieân, thôøi ñieåm Vieät Nam gia nhaäp WTO coøn tuøy thuoäc vaøo caùc ñoái taùc ñaøm phaùn. Hieän chính phuû Vieät Nam cuõng ñaõ vaø ñang tích cöïc tieán haønh quùa trình caûi caùch vaø ñieàu chænh neàn kinh teá trong nöôùc theo höôùng phuø hôïp vôùi caùc chuaån möïc vaø thoâng leä thöông maïi quoác teá cuõng nhö caùc nguyeân taéc cô baûn cuûa WTO nhaèm taïo ñieàu kieän thuùc ñaåy tieán trình gia nhaäp WTO cuûa mình. Theo nguoàn tin töø UÛy Ban Quoác Gia veà hôïp taùc kinh teá quoác teá, ngaøy 8 thaùng 12 naêm 2004 taïi Geneva (Thuïy Só) seõ baét ñaàu phieân ñaøm phaùn song phöông ñaàu tieân cuûa voøng ñaøm phaùn thöù 9. Taïi caùc phieân song phöông döï kieán Vieät Nam seõ tieáp tuïc ñaøm phaùn vôùi moät soá nöôùc: Myõ, Haøn Quoác… xung quanh caùc vaán ñeà veà môû cöûa thò tröôøng haøng hoùa, dòch vuï, caûi toå luaät phaùp… Sau ñoù, töø ngaøy 17 thaùng 12 seõ dieãn ra phieân ña phöông giöõa Vieät Nam vaø caùc nöôùc thaønh vieân WTO. Laàn naøy Vieät Nam seõ cuøng caùc nöôùc ñaøm phaùn tröïc tieáp veà noäi dung baûn döï thaûo baùo caùo cuûa ban coâng taùc veà vieäc Vieät Nam gia nhaäp WTO. Nhö vaäy, Vieät Nam ñang ôû vaøo giai ñoaïn thöù 4 trong 7 giai ñoaïn cuûa thuû tuïc gia nhaäp WTO. Tuy nhieân, caùc giai ñoaïn sau ñoù goàm giai ñoaïn 5 (giai ñoaïn hoaøn taát), giai ñoaïn 6 (chaáp thuaän) vaø giai ñoaïn 7 (kyù vaø pheâ chuaån Nghò ñònh thö gia nhaäp) chæ ñôn thuaàn mang tính thuû tuïc, do ñoù coù theå noùi chuùng ta ñang ôû vaøo giai ñoaïn quan troïng nhaát trong tieán trình gia nhaäp WTO. Ñaây laø giai ñoaïn caàn tieán haønh nhöõng caûi caùch kinh teá , söûa ñoåi chính saùch cho phuø hôïp vôùi caùc quy ñònh, yeâu caàu cuûa WTO, cuõng laø giai ñoaïn chuaån bò noäi löïc ñeå taän duïng cô hoäi, ñoái phoù vôùi thaùch thöùc khi Vieät Nam chính thöùc gia nhaäp vaøo toå chöùc thöông maïi lôùn nhaát theá giôùi naøy. Vieäc nhaän thöùc roõ nhöõng cô hoäi vaø thaùch thöùc ñoù laø heát söùc quan troïng vaø caàn thieát. 33 CHÖÔNG 3 NHÖÕNG THAÙCH THÖÙC VAØ CÔ HOÄI CUÛA VIEÄT NAM KHI THAM GIA WTO 3.1- NHÖÕNG CÔ HOÄI CUÛA VIEÄT NAM KHI THAM GIA WTO - Tham gia vaøo WTO chuùng ta coù theâm moät dieãn ñaøn phuïc vuï muïc ñích ñoái ngoaïi ña phöông hoaù, ña daïng hoaù quan heä; giaûm thieåu tình traïng bò caùc cöôøng quoác lôùn phaân bieät ñoái xöû, naâng cao vò theá cuûa ta treân tröôøng quoác teá. WTO laø taäp hôïp coù theá vaø löïc lôùn vôùi nhieàu thaønh vieân coù vai troø kinh teá - chính trò quan troïng do ñoù ta seõ coù vò trí thaønh vieân bình ñaúng, goùp phaàn xaây döïng luaät chôi chung cuûa caû khu vöïc. Quan heä vôùi WTO coù yù nghóa quan troïng vôùi ta caû veà maët kinh teá laãn chính trò. Môû ra nhieàu cô hoäi ñeå ta coù theå trao ñoåi vaø giaûi quyeát caùc vaán ñeà cuøng quan taâm, thuùc ñaåy quan heä song phöông vôùi caùc ñoái taùc quan troïng cuûa Vieät Nam. Ñoàng thôøi WTO laø dieãn ñaøn ñeå caùc nöôùc ñang phaùt trieån ñöa ra yù kieán vaø thoáng nhaát haønh ñoäng trong ñaáu tranh vôùi aùp ñaët thöông maïi töø caùc nöôùc phaùt trieån. Thaät vaäy, vôùi soá löôïng aùp ñaûo trong GATT tröôùc kia vaø WTO hieän nay, baèng söï ñoaøn keát thoâng qua caùc dieãn ñaøn cuûa WTO, tieáng noùi chung cuûa caùc nöôùc ñang phaùt trieån trôû neân coù yù nghóa vaø troïng löôïng hôn trong vieäc ñònh ra moät khuoân khoå cho hoaït ñoäng thöông maïi quoác teá. - Tham gia vaøo WTO giuùp chuùng ta naém baét thoâng tin, caäp nhaät ñaày ñuû chieàu höôùng phaùt trieån cuûa theá giôùi ñeå ñònh höôùng vaø ñieàu chænh chính saùch trong nöôùc. Vieäc thu thaäp thoâng tin qua caùc hoaït ñoäng cuûa WTO cuõng nhö vieäc thieát laäp caùc maïng thoâng tin giöõa caùc thaønh vieân cuûa WTO coù lôïi cho ta. - Ngoaøi ra caùc quy ñònh töï do thöông maïi, quyeàn sôû höõu trí tueä goùp phaàn laøm cho thò tröôøng Vieät Nam haáp daãn vôùi söùc mua lôùn. Maët khaùc, baûo veä quyeàn sôû höõu trí tueä ôû Vieät Nam coøn goùp phaàn ñöa quyeàn sôû höõu trí tueä vaøo thöông maïi gioáng bao saûn phaåm khaùc taïo ñoäng thaùi tích cöïc cho löïc löôïng caùc nhaø nghieân 34 cöùu, nhaø phaùt minh saùng cheá, saùng taïo. Ñaây laø ñoäng thaùi quan troïng nhaát phaùt huy noäi löïc, kích thích cho hoaït ñoäng nghieân cöùu öùng duïng khoa hoïc coâng ngheä Vieät Nam. - Ngöôøi daân Vieät Nam coù theå tieâu duøng haøng hoaù phong phuù, ña daïng vôùi giaù reû hôn so vôùi tröôùc ñaây. - Thò tröôøng seõ ñöôïc môû roäng ra raát nhieàu, vieäc gia nhaäp WTO vôùi thò tröôøng roäng lôùn cuûa 148 quoác gia thaønh vieân seõ laø cô hoäi lôùn ñeå ñaåy maïnh hoaït ñoäng thöông maïi, ñaëc bieät laø nhöõng maët haøng thaâm duïng lao ñoäng vaø noâng saûn voán laø theá maïnh cuûa Vieät Nam, töø ñoù phaùt huy caùc lôïi theá quoác gia cuûa mình. Vì vaäy, gia nhaäp WTO seõ laø cô hoäi ñeå haøng hoaù dòch vuï Vieät Nam ñeán vôùi caùc thò tröôøng roäng lôùn maø tröôùc ñaây töøng bò haïn cheá bôûi raøo caûn phi thueá quan vaø thueá suaát cao daønh cho caùc nöôùc khoâng phaûi laø thaønh vieân WTO. Nhaát laø ñoái vôùi caùc ngaønh haøng maø Vieät nam coù theá maïnh nhö: noâng saûn, thuûy saûn, may maëc, giaøy deùp, haøng thuû coâng myõ ngheä.v.v. Ñaëc bieät, Vieät Nam hieän laø nöôùc xuaát khaåu lôùn thöù 2 veà gaïo, thöù 3 veà haït ñieàu vaø ñöùng thöù 4 veà caø pheâ treân theá giôùi, vieäc môû roäng vaø xaây döïng thò tröôøng oån ñònh cho noâng laâm saûn ñang trôû thaønh nhu caàu caáp baùch coù tính chieán löôïc ñoái vôùi ngaønh noâng nghieäp. Gia nhaäp WTO laø cô hoäi ñeå thöïc hieän chieán löôïc naøy. - Vieät Nam ñaøm phaùn gia nhaäp WTO vôùi tö caùch laø moät quoác gia ñang phaùt trieån. Vì vaäy, ngoaøi caùc öu ñaõi ñoái vôùi haøng hoaù dòch vuï Vieät Nam ñöôïc höôûng nhö caùc thaønh vieân khaùc, thì maëc nhieân Vieät Nam seõ ñöôïc höôûng nhöõng öu ñaõi maø caùc quoác gia khaùc phaûi giaønh cho nöôùc ñang phaùt trieån vaø keùm phaùt trieån vôùi möùc thueá suaát thaáp hôn. Caùc quy ñònh veà kyõ thuaät ít khaéc nghieät hôn, thôøi gian ñeå thöïc hieän caùc nghóa vuï daøi hôn. Nhöõng öu ñaõi naøy, neáu coù ñònh höôùng vaø chieán löôïc ñuùng ñaén coù theå taän duïng ñaåy maïnh xuaát khaåu, baûo veä coù thôøi haïn moät soá ngaønh coâng nghieäp non treû taïo tieàn ñeà ñeå neàn kinh teá quen vôùi tình hình caïnh tranh theá giôùi. 35 Vieäc hoäi nhaäp vaøo WTO taïo ra cô cheá ñaûm baûo an toaøn trong hoaït ñoäng kinh doanh, taïo cô sôû tin caäy cho hôïp taùc laøm aên. - Phaùt huy tính hieäu quaû nhôø quy moâ, cho pheùp caùc quoác gia söû duïng coù hieäu quaû nhaát nguoàn löïc cuûa mình vaø phaùt huy toái ña lôïi theá so saùnh. Moät khi ñaõ loaïi boû caùc hình thöùc haïn cheá maäu dòch, Vieät Nam seõ coù ñieàu kieän taäp trung vaøo nhöõng ngaønh saûn xuaát coù lôïi theá so saùnh lôùn nhaát, môû roäng quy moâ saûn xuaát nhöõng ngaønh naøy. Treân cô sôû ñoù maø tính hieäu quaû nhôø quy moâ ñöôïc thöïc hieän. - Gia nhaäp vaøo WTO môû ra khaû naêng cho Vieät Nam nhanh choùng tham gia vaøo heä thoáng phaân coâng lao ñoäng quoác teá, söû duïng hieäu quûa hôn caùc nguoàn lao ñoäng trong nöôùc so vôùi tình traïng lao ñoäng trong nöôùc ñang coøn dö thöøa raát nhieàu nhö hieän nay. Töø ñoù hình thaønh moät cô caáu kinh teá xaõ hoäi coù hieäu quaû hôn, ñaåy nhanh tieán trình hieän ñaïi hoaù. Trong xu theá toaøn caàu hoaù kinh teá xu höôùng phaân coâng lao ñoäng quoác teá ñang chuyeån töø phaân coâng theo chieàu doïc sang phaân coâng lao ñoäng theo chieàu ngang, vôùi noäi dung cuûa noù laø phaân coâng theo boä phaän caáu thaønh saûn phaåm. Caùc cô sôû saûn xuaát ôû khaép caùc nôi treân theá giôùi tham gia vaøo saûn xuaát caùc boä phaän, chi tieát, linh kieän theo moät quy chuaån roài raùp noái vôùi nhau thaønh saûn phaåm hoaøn chænh. Vôùi hình thöùc phaân coâng naøy Vieät Nam coù theå tham gia vaøo coâng ñoaïn naøo ñoù maø ñaåy nhanh ñöôïc tieán trình ñieàu chænh keát caáu ngaønh cuûa neàn kinh teá quoác gia. Do ñoù maø taêng ñöôïc tyû troïng giaù trò saûn löôïng haøng hoaù tinh cheá, taêng naêng suaát lao ñoäng trong nhieàu ngaønh, nhieàu lónh vöïc. Tham gia vaøo WTO laøm naûy sinh doøng di chuyeån lao ñoäng trong nöôùc vaø quoác teá, nhöõng cô hoäi vieäc laøm ñöôïc taïo ra bôûi doøng FDI. Nhaát laø ôû nhöõng khu coâng nghieäp vaø khu cheá xuaát vôùi söï traû coâng haáp daãn hôn ñaõ taïo neân doøng di chuyeån lao ñoäng trong nöôùc: Töø vuøng noâng thoân ra thaønh thò, töø khu vöïc noâng nghieäp chuyeån ñeán khu coâng nghieäp, töø nôi coù thu nhaäp thaáp ñeán nôi coù thu nhaäp 36 cao hôn. Ngoaøi ra, doøng di chuyeån lao ñoäng giöõa caùc nöôùc cuõng tuaân theo quy luaät treân, töùc laø tôùi nhöõng nôi coù cô hoäi vieäc laøm nhieàu hôn vaø traû coâng cao hôn. - Taêng cöôøng thu huùt ñaàu tö nöôùc ngoaøi, taïo moâi tröôøng ñaàu tö thoâng thoùang vaø haáp daãn. Tham gia vaøo WTO taïo ñieàu kieän deã daøng cho nguoàn tö baûn quoác teá töø nöôùc phaùt trieån chaûy vaøo caùc nöôùc ñang phaùt trieån. Cho ñeán nay, ñaàu tö tröïc tieáp nöôùc ngoaøi (FDI) laø moät nguoàn voán boå sung quan troïng cho nguoàn voán trong nöôùc ñöa ñeán nhöõng thaønh töïu kinh teá to lôùn. Keå töø khi Luaät ñaàu tö nöôùc ngoaøi ñöôïc ban haønh thaùng 12/1997 ñeán nay, Vieät Nam ñaõ thu huùt ñöôïc 45 tyû USD voán ñaêng kyù vôùi hôn 2400 döï aùn cuûa haøng traêm coâng ty töø hôn 70 nöôùc vaø laõnh thoå. Hieän nay, saûn phaåm cuûa caùc doanh nghieäp ñaàu tö nöôùc ngoaøi chieám gaàn 35% giaù trò saûn löôïng coâng nghieäp, toác ñoä taêng trung bình 20% naêm, thu huùt gaàn 30 vaïn lao ñoäng tröïc tieáp vaø haøng chuïc vaïn lao ñoäng giaùn tieáp. Vì theá, vieäc tích cöïc chuû ñoäng thu huùt ñaàu tö nöôùc ngoaøi coù yù nghóa heát söùc quan troïng ñeå phaùt trieån kinh teá nöôùc ta. Moät khi gia nhaäp WTO, theo quy ñònh cuûa Hieäp ñònh veà caùc bieän phaùp ñaàu tö lieân quan ñeán thöông maïi, Vieät Nam seõ loaïi boû caùc bieän phaùp haïn cheá, ñaàu tö khoâng hôïp lyù. Ñieàu ñoù seõ taïo ra moät moâi tröôøng ñaàu tö haáp daãn hôn. Ngoaøi ra, vieäc thöïc hieän nguyeân taéc luaät leä chính saùch thöông maïi minh baïch vaø coù theå döï ñoaùn tröôùc seõ giuùp caùc nhaø ñaàu tö yeân taâm hôn khi tieán haønh ñaàu tö, khaû naêng thu huùt ñaàu tö nhôø theá seõ cao hôn. - Taïo ñieàu kieän ñeå Vieät Nam caûi caùch cô cheá chính saùch: Khi gia nhaäp WTO, Vieät Nam seõ phaûi tieán haønh ñieàu chænh heä thoáng chính saùch, luaät phaùp, ñaëc bieät laø trong lónh vöïc kinh teá - thöông maïi vaø caûi caùch heä thoáng haønh chính cuûa mình cho phuø hôïp vôùi caùc nguyeân taéc vaø quy ñònh cuûa WTO, ñoàng thôøi phaûi tieán haønh minh baïch hoaù chính saùch, cheá ñoä kinh teá thöông maïi. Thöïc hieän nghóa vuï naøy, caùc chính saùch khoâng hôïp lyù, khoâng phuø hôïp vôùi tình hình thöïc teá seõ ñöôïc boå sung vaø hoaøn thieän. Chaúng haïn Vieät Nam seõ caàn phaûi boå sung nhöõng ñaïo luaät 37 hieän chöa coù trong heä thoáng luaät phaùp nhö luaät choáng ñoäc quyeàn, choáng baùn phaù giaù, luaät thueá ñoái khaùng... Qua ñoù seõ coù ñöôïc moät heä thoáng luaät phaùp chaët cheõ hôn vaø phuø hôïp vôùi caùc chuaån möïc quoác teá hôn. Ñoù chính laø ñieàu kieän ñeå xaây döïng vaø phaùt trieån neàn kinh teá laønh maïnh döïa treân nguyeân lyù thò tröôøng thuùc ñaåy kinh teá thöông maïi vaø ñaàu tö. Cuøng vôùi taùc ñoäng treân laø vieäc hoaøn thieän cô cheá chính saùch thöông maïi ñaàu tö quy hoaïch phaùt trieån heä thoáng doanh nghieäp theo höôùng gia taêng hieäu quaû doanh nghieäp Nhaø nöôùc. Taïo ñieàu kieän doanh nghieäp ngoaøi quoác gia phaùt trieån cuõng laø moät nhaân toá goùp phaàn gia taêng hieäu quaû vaø phaùt trieån thöông maïi caû veà quy moâ cuõng nhö chaát löôïng. Neáu tröôùc ñaây, khi coøn duy trì caùc hình thöùc haïn cheá maäu dòch thì caùc nhaø saûn xuaát trong nöôùc deã rôi vaøo tình traïng trì treä, döïa daãm vaøo söï baûo hoä cuûa chính phuû. Coøn baây giôø, khi ñaõ xoaù boû ñi caùc hình thöùc haïn cheá maäu dòch, buoäc caùc nhaø saûn xuaát phaûi coá gaéng naâng cao hieäu quaû, taêng cöôøng chaát löôïng vaø aùp duïng nhöõng coâng ngheä môùi tieân tieán. Coù nhö vaäy, hoï môùi thaønh coâng trong quaù trình caïnh tranh vôùi caùc nhaø saûn xuaát töø caùc thaønh vieân khaùc trong lieân hieäp quan thueá. - Tieáp thu khoa hoïc coâng ngheä kyõ naêng quaûn lyù, goùp phaàn ñaøo taïo ñoäi nguõ caùn boä quaûn lyù vaø kinh doanh naêng ñoäng saùng taïo: Gia nhaäp WTO seõ laø moät böôùc tieán lôùn trong quaù trình hoäi nhaäp cuûa nöôùc ta vaøo neàn kinh teá quoác teá. Söï hoäi nhaäp naøy taïo cô hoäi ñeå Vieät Nam tieáp caän vôùi nhöõng thaønh quaû cuûa cuoäc caùch maïng khoa hoïc coâng ngheä ñang dieãn ra maïnh meõ treân theá giôùi. Ñoàng thôøi, thoâng qua caùc döï aùn lieân doanh hôïp taùc vôùi nöôùc ngoaøi, caùc doanh nghieäp Vieät Nam seõ tieáp nhaän ñöôïc caû caùc coâng ngheä saûn xuaát laãn nhöõng kinh nghieäm quaûn lyù hieän ñaïi, nhaát laø vôùi nhöõng ngaønh thuoäc lónh vöïc dòch vuï, lónh vöïc Vieät Nam coøn non keùm raát nhieàu so vôùi theá giôùi. Nguoàn nhaân löïc cuûa ñaát nöôùc seõ coù ñieàu kieän ñeå naâng cao trình ñoä, kyû luaät, ñaûm baûo ñöôïc hieäu quaû vaø naêng suaát phuø hôïp vôùi xu theá phaùt trieån cuûa thôøi ñaïi. 38 Neáu chuùng ta gia nhaäp toaøn dieän theá giôùi thoâng qua WTO thì chuùng ta coù quyeàn tin raèng caùc taùc ñoäng tích cöïc naøy seõ taêng nhanh hôn so vôùi hieän nay. Nhôø tham gia vaøo phaân coâng lao ñoäng quoác teá, chuyeån nhanh neàn kinh teá keá hoaïch taäp trung sang neàn kinh teá thò tröôøng, hoaøn thieän luaät phaùp, moâi tröôøng kinh doanh seõ laø ñoäng cô beân trong ñeå Vieät Nam gia taêng hieäu quaû kinh teá xaõ hoäi vaø hieäu quaû söû duïng taøi nguyeân. 3.2- NHÖÕNG THAÙCH THÖÙC CUÛA VIEÄT NAM KHI THAM GIA WTO - Nöôùc ta chuyeån töø neàn kinh teá keá hoaïch hoaù taäp trung sang neàn kinh teá thò tröôøng chöa laâu, hieän nay vaãn naèm trong giai ñoaïn chuyeån ñoåi. Caùc theå cheá quan troïng caáu thaønh neàn kinh teá thò tröôøng chöa ñöôïc hình thaønh vaø phaùt trieån ñoàng boä trong ñoù coù: heä thoáng thò tröôøng voán, thò tröôøng chöùng khoaùn, thò tröôøng saûn phaåm khoa hoïc vaø coâng ngheä, thò tröôøng baát ñoäng saûn, thò tröôøng lao ñoäng vaø thò tröôøng caùc dòch vuï cao caáp. Heä thoáng caùc chính saùch cuûa Vieät Nam hieän nay coøn nhieàu baát caäp, ñaëc bieät laø chöa phuø hôïp vôùi caùc thoâng leä vaø coâng öôùc quoác teá. Luaät coøn phöùc taïp vaø thieáu oån ñònh. Trong lónh vöïc ñaàu tö nöôùc ngoaøi, luaät ban haønh coøn thieáu tính ñoàng boä, tính thöïc thi phaùp luaät khoâng nghieâm minh, thieáu cô cheá giaûi quyeát tranh chaáp coù hieäu quaû ….Trong nhöõng ñieàu kieän nhö vaäy, tham gia vaøo caùc ñònh cheá kinh teá khu vöïc vaø toaøn caàu, phaûi tuaân thuû caùc luaät cuûa kinh teá thò tröôøng laø khoù khaên raát lôùn ñoái vôùi Vieät Nam. - Khaû naêng cuûa caùc doanh nghieäp: Nhìn chung, doanh nghieäp cuûa Vieät Nam coù quy moâ nhoû, voán ít, khaû naêng toå chöùc thò tröôøng yeáu vaø phaàn nhieàu vaãn soáng döïa vaøo nhöõng öu ñaõi cuûa Nhaø nöôùc veà thueá, taøi chính, tín duïng vaø veà cô cheá chính saùch. Beân caïnh ñoù, hieåu bieát veà hoäi nhaäp vaø toå chöùc, chuaån bò cho coâng taùc hoäi nhaäp ñang coøn raát haïn cheá. Caùc doanh nghieäp hieän nay haàu nhö coøn ñöùng ngoaøi cuoäc, chöa saün saøng tham gia vaøo tieán trình naøy trong khi doanh nghieäp chính laø ñoái töôïng vaø cuõng laø ñoäng löïc cuûa quaù trình gia nhaäp. Trình ñoä caùn boä 39 quaûn lyù caùc doanh nghieäp cuûa ta noùi chung coøn thaáp, thieáu kinh nghieäm, kieán thöùc veà luaät leä quoác teá cuõng nhö trong vaán ñeà hoäi nhaäp, chöa quen caùch laøm môùi, tính thích öùng chöa cao, haïn cheá veà ngoaïi ngöõ vaø kyõ naêng ñaøm phaùn, kyõ thuaät phaân tích vó moâ cuõng nhö vi moâ raát haïn cheá, khaû naêng söû duïng caùc coâng cuï quaûn lyù nhö döõ lieäu thoâng tin, cô quan nghieân cöùu hoã trôï... coøn yeáu. Ñaây laø thaùch thöùc khoâng nhoû ñoái vôùi chuùng ta khi gia nhaäp WTO, moät "saân chôi" mang laïi nhieàu lôïi ích song laïi coù quaù nhieàu "luaät chôi" phöùc taïp. - Haïn cheá veà nguoàn nhaân löïc. Hieän nay, chuùng ta ñang thieáu ñoäi nguõ caùn boä gioûi coù chuyeân moân vaø kinh nghieäm trong hôïp taùc kinh teá quoác teá. Trình ñoä caùn boä tham gia tröïc tieáp vaøo coâng taùc hoäi nhaäp cuõng nhö thöïc hieän caùc cam keát quoác teá nhìn chung coøn khaù thaáp. Moät trong soá nhöõng nguyeân nhaân laø töø tröôùc tôùi nay chuùng ta chöa coù moät chính saùch quy hoaïch ñoàng boä vaø öu tieân chính ñaùng. Vaán ñeà thöïc thi chính saùch coøn nhieàu baát caäp cuõng coù moät phaàn nguyeân nhaân ôû söï haïn cheá veà trình ñoä chuyeân moân vaø naêng löïc thöïc thi phaùp luaät. Cuï theå hôn, söï hieåu bieát haïn cheá veà cô cheá thò tröôøng vaø söï vaän haønh cuûa noù, caùc hoïc thuyeát, caùc quy ñònh cuûa thöông maïi quoác teá, caùc vaán ñeà noåi coäm trong thöông maïi quoác teá ñang gaây trôû ngaïi cho vieäc tham gia vaøo WTO. - Tham gia vaøo WTO vöøa taïo ñieàu kieän cho caùc quoác gia tieáp caän thò tröôøng theá giôùi deã daøng hôn, vöøa taïo ra moät söï caïnh tranh gay gaét treân phaïm vi toaøn theá giôùi, laøm nhöõng coâng ty coù naêng suaát keùm hôn bò phaù saûn, nhöõng quoác gia phaùt trieån keùm hôn coù nguy cô bò tuït haäu, laøm traàm troïng theâm caùc vaán ñeà xaõ hoäi voán ñaõ raát nan giaûi ôû caùc quoác gia chaäm phaùt trieån hôn. - Caùc nöôùc ñang phaùt trieån trong ñoù coù Vieät Nam ôû vaøo theá baát lôïi trong boái caûnh caïnh tranh toaøn caàu vaø theo nhöõng luaät chôi môùi. Tuy veà danh nghóa, caùc nöôùc, caùc coâng ty ñeàu chôi theo luaät moät caùch "bình ñaúng", nhöng do khoâng "bình ñaúng" veà naêng löïc vaø vò theá neân daãn ñeán söï baát bình ñaúng trong tieáp caän cô hoäi 40 giöõa caùc nöôùc phaùt trieån vaø caùc nöôùc ñang phaùt trieån (do cheânh leäch nhau veà naêng löïc, voán, coâng ngheä...) Hoäi nhaäp kinh teá khoâng moät cô cheá ñaûm baûo söï phaân phoái coâng baèng caùc cô hoäi vaø lôïi ích giöõa caùc quoác gia, khu vöïc cuõng nhö giöõa caùc daân cö trong moãi quoác gia maø ngöôïc laïi laøm gia taêng theâm tình traïng baát coâng, laøm saâu saéc söï phaân hoaù giaøu ngheøo. - WTO môû ra cô hoäi cho Vieät Nam tranh thuû nguoàn löïc beân ngoaøi, song chính ñieàu ñoù laïi bao haøm khaû naêng phuï thuoäc nhieàu hôn vaøo heä thoáng phaân coâng lao ñoäng quoác teá, neáu nhö khoâng xaùc ñònh ñöôïc moät chieán löôïc phaùt trieån phuø hôïp döïa treân cô sôû phaùt huy noäi löïc laø chính. - Moät khi tham gia WTO, Vieät Nam seõ phaûi taïo ñieàu kieän veà tieáp caän thò tröôøng cho caùc thaønh vieân khaùc thoâng qua caét giaûm thueá xuaát nhaäp khaåu vaø caùc bieän phaùp haïn cheá nhaäp khaåu phi thueá quan theo moät lòch trình cuï theå. Ngoøai ra coøn phaûi môû cöûa thò tröôøng dòch vuï, cho pheùp caïnh tranh quoác teá. Caùc lónh vöïc dòch vuï goàm nhieàu loaïi: Ngaân haøng, baûo hieåm, vaän taûi, vieãn thoâng, xaây döïng vaø tö vaán. Söï baûo hoä cuûa Nhaø nöôùc thoâng qua caùc bieän phaùp ñaàu tö lieân quan ñeán thöông maïi vaø caùc haïn cheá quyeàn kinh doanh, phaân phoái ñoái vôùi moät soá doanh nghieäp coâng nghieäp, thöông maïi nöôùc ngoaøi cuõng seõ giaûm daàn trong voøng töø 5 - 7 naêm. Trong khi ñoù, neàn kinh teá Vieät Nam hieän nay coøn laïc haäu veà khoa hoïc kyõ thuaät nhieàu chuïc naêm so vôùi caùc nöôùc coâng nghieäp phaùt trieån. Saûn xuaát, xuaát khaåu cuûa ta chuû yeáu goàm caùc noâng khoaùng saûn thoâ vaø caùc maët haøng coâng nghieäp thöù caáp, khi saûn xuaát phaûi nhaäp khaåu maùy vaø vaät tö phuï tuøng, noâng nghieäp leä thuoäc vaøo phaân boùn, xaêng daàu, thuoác tröø saâu. Coâng nghieäp leä thuoäc vaøo maùy vaät tö, linh kieän rôøi. Vì vaäy giaù thaønh saûn phaåm seõ raát cao, khoù caïnh tranh noåi vôùi haøng nhaäp khaåu. Haàu heát giaù xuaát xöôûng caùc maët haøng chuû löïc cuûa ta ñeàu cao hôn so vôùi haøng nhaäp khaåu cuøng loaïi. Chaúng haïn hieän nay: giaù ñöôøng noäi ñòa cao 41 hôn ñöôøng nhaäp ngoaïi 20 - 30%, giaù theùp, xi maêng, vaät lieäu xaây döïng cao hôn 15 - 20%, phaân urea cao hôn 30-40%, caùc maët haøng xe maùy, xe ñaïp, ñieän töû daân duïng cuõng ñang phaûi chaät vaät caïnh tranh ngay taïi thò tröôøng trong nöôùc. Veà dòch vuï, haàu heát caùc ngaønh dòch vuï cuûa ta coøn ñöôïc baûo hoä ôû möùc cao. Trong khi trình ñoä phaùt trieån caùc ngaønh naøy coøn raát thaáp, coâng ngheä, toå chöùc vaø trình ñoä quaûn lyù coøn non yeáu so vôùi nhieàu nöôùc trong khu vöïc vaø treân theá giôùi. Söï ñoå vôõ cuûa moät soá toå chöùc taøi chính tín duïng, caùc vuï aùn kinh teá - hình söï lôùn lieân quan ñeán ngaønh ngaân haøng trong nhöõng naêm 1994 - 1999 laø minh chöùng cho naêng löïc yeáu keùm cuûa ñoäi nguõ caùn boä quaûn lyù cuøng söï thieáu chaët cheõ cuûa heä thoáng phaùp luaät, chính saùch veà taøi chính, ngaân haøng. Vì vaäy, neáu khoâng chuaån bò toát, ngaønh dòch vuï do khoâng ñuû söùc caïnh tranh seõ maát daàn thò tröôøng ngay noäi ñòa, chöa noùi ñeán vieäc vöôn ra thò tröôøng nöôùc ngoaøi. Moät khi caïnh tranh thaát baïi thì heä quaû taát yeáu seõ laø phaù saûn vaø thaát nghieäp. Ñaây laø nhöõng thaùch thöùc lôùn maø Vieät Nam phaûi heát söùc chuù yù, ñaëc bieät trong nhöõng naêm ñaàu gia nhaäp WTO khi chuùng ta chöa coù ñuû thôøi gian ñeå bieán caùc cô hoäi thaønh nhöõng hieäu quaû cuï theå. - Phí chuyeån giao coâng ngheä vaø tieàn baûn quyeàn seõ cao seõ gaây khoù khaên cho doanh nghieäp, töø ñoù aûnh höôûng xaáu ñeán söùc caïnh tranh veà giaù cuûa saûn phaåm Vieät Nam. Vieät nam gia nhaäp WTO cuõng ñoàng nghóa vôùi vieäc hieäp ñònh TRIPS seõ coù hieäu löïc, luaät phaùp lieân quan sôû höõu trí tueä Vieät Nam caàn thay ñoåi phuø hôïp caùc quy ñònh cuûa TRIPS cuõng nhö thoâng leä quoác teá, ñieàu naøy seõ daãn ñeán heä quaû: + Caùc coâng ngheä maø vieät nam coù ñöôïc ña soá ñeàu thoâng qua mua baùn caùc quyeàn sôû höõu lieân quan sôû höõu coâng nghieäp giaù caû seõ töông ñoái cao. + Vieäc baét chöôùc kieåu daùng coâng nghieäp, giaû maïo haøng hoaù seõ bò giaùm saùt chaët cheõ, ñieàu naøy ñaët ra nhöõng thaùch thöùc cho caùc doanh nghieäp Vieät Nam. 42 + Caùc ngaønh xuaát baûn, vaên hoaù phaåm seõ trôû leân ñaét ñoû hôn. Ñaây laø nhöõng ñieàu khoù traùnh khi Vieät Nam gia nhaäp WTO. - Thaát nghieäp coù khaû naêng gia taêng Doanh nghieäp vieät nam tröôùc ñaây ñöôïc baûo hoä cao töø ñoù khaû naêng thích öùng trong ñieàu kieän caïnh tranh, töï do hoaù thöông maïi thaáp, chaát löôïng haøng hoaù thaáp, giaù caû cao, kieåu daùng, bao bì, maõu maõ chaäm caûi tieán … Vì vaäy, khi hoäi nhaäp khoù ñöùng vöõng ñöôïc, töø ñoù seõ daãn ñeán nguy cô phaù saûn goùp phaàn gia taêng thaát nghieäp nhö hieän nay. Caùc ngaønh coâng nghieäp ñöôïc baûo hoä baèng thueá quan cuõng nhö coâng cuï phi thueá quan vaø troâng chôø yû laïi vaøo söï baûo hoä cuûa Nhaø Nöôùc, trong ñieàu kieän môû cöûa nhöõng ngaønh naøy khoâng coù khaû naêng caïnh tranh vaø thích öùng seõ bò caùc doanh nghieäp nöôùc ngoaøi, caùc coâng ty ña quoác gia thoân tính. Ñieàu naøy laø nhaân toá coù theå ñaåy tyû leä thaát nghieäp gia taêng. - Thu ngaân saùch, nguoàn voán quan troïng ñaàu tö phaùt trieån thöông maïi, seõ coù xu höôùng giaûm Xuaát nhaäp khaåu coù vai troø quan troïng ñoái vôùi neàn kinh teá Vieät Nam, ñaëc bieät taïo ra doanh thu lôùn boå sung cho ngaân saùch quoác gia. Nguoàn thu cuûa vieät nam ñaëc bieät cao nhö vaäy nhôø möùc thueá cao, tuy nhieân Vieät Nam gia nhaäp WTO, vaán ñeà naøy seõ chòu taùc ñoäng sau: + Giaûm thueá theo loä trình cam keát trong nghò ñònh thö gia nhaäp ñaây laø nghóa vuï baét buoäc ñoái vôùi caùc thaønh vieân gia nhaäp WTO. + Cam keát möùc thueá traàn, qua ñoù haïn cheá chuùng ta taêng thueá ñeå buø ñaép cho khoaûn chi. 43 3.3- LAO ÑOÄNG VIEÄT NAM TRONG QUAÙ TRÌNH THAM GIA WTO Ñeå taêng tröôûng vaø phaùt trieån beàn vöõng thì con ngöôøi luoân laø moät yeáu toá haøng ñaàu, vöøa ñöôïc xem laø ñoäng löïc, vöøa ñöôïc xem laø muïc ñích cuûa söï taêng tröôûng vaø phaùt trieån. Ñeå ñi vaøo caùnh cöûa tri thöùc, chieác chìa khoaù con ngöôøi laø voâ cuøng quan troïng. Chuùng ta coù theå coù taøi nguyeân, nhöng neáu khoâng coù nguoàn nhaân löïc coù trình ñoä hieåu bieát ñaày ñuû thì khoù maø khai thaùc ñöôïc taøi nguyeân hoaëc khai thaùc ñöôïc nhöng khoù taän duïng heát coâng naêng cuûa taøi nguyeân. Chuùng ta coù theå boû tieàn ra ñeå mua maùy moùc, coâng ngheä hieän ñaïi nhöng neáu khoâng coù nhaân taøi coù ñuû trình ñoä nhaát ñònh, hieåu bieát quy trình coâng ngheä, vaän haønh maùy moùc thì hieäu quaû söû duïng khoâng cao. Noùi nhö vaäy ñeå thaáy ñöôïc taàm quan troïng cuûa vieäc ñaøo taïo nguoàn nhaân löïc ñuû trình ñoä ñeå ñaùp öùng nhu caàu coâng nghieäp hoaù, hieän ñaïi hoaù ñaát nöôùc. Ñoù laø chieác chìa khoaù ñeå môû caùnh cöûa tri thöùc kinh teá nhö Ñaûng vaø Nhaø nöôùc ta khaúng ñònh. Theá giôùi ñang naèm trong thôøi kyø quaù ñoä chuyeån sang neàn kinh teá trí thöùc, ôÛ caùc nöôùc ñang phaùt trieån, nhieàu quoác gia ñaõ vaø ñang noã löïc vaïch nhöõng chieán löôïc tieáp caän vôùi neàn kinh teá trí thöùc. Caùc nöôùc coâng nghieäp môùi nhö Haøn Quoác, ñaøi Loan, Hoàng Koâng ñaõ chuyeån maïnh theo höôùng phaùt trieån kinh teá trí thöùc. Caùc nöôùc Ñoâng vaø Ñoâng Nam AÙ khaùc nhö Trung Quoác, Aán Ñoä, Thaùi Lan cuõng ñang chuaån bò cô sôû, neàn taûng cho söï phaùt trieån kinh teá trí thöùc. Vieån caûnh cuûa neàn kinh teá tri thöùc ñaõ vaø ñang môû ra. Chuû theå saùng taïo ra neàn kinh teá trí thöùc laø söï phaùt trieån maïnh meõ, chaán höng ngaønh giaùo duïc ñaøo taïo ñeå taïo ra nguoàn nhaân löïc, vì vaäy ñeå ñi ñeán neàn kinh teá trí thöùc tröôùc tieân phaûi ñaàu tö vaøo voán con ngöôøi. Chính vì nhöõng giaù trò treân neân toâi muoán daønh moät phaàn trong ñeà taøi ñeå baøn veà nhöõng taùc ñoäng chính ñoái vôùi nguoàn nhaân löïc, lao ñoäng vaø vieäc laøm khi chuùng 44 ta gia nhaäp vaøo WTO, tham gia vaøo quaù trình toaøn caàu hoaù. Ñoàng thôøi, töø nhöõng phaân tích ñoù laøm cô sôû cho nhöõng bieän phaùp caàn thieát trong quaù trình tham gia vaøo WTO ôû chöông sau. 3.3.1- CAÙC NHAÂN TOÁ TAÙC ÑOÄNG TRÖÏC TIEÁP VAØ GIAÙN TIEÁP ÑEÁN LAO ÑOÄNG KHI THAM GIA VAØO WTO NOÙI RIEÂNG VAØ QUAÙ TRÌNH HOÄI NHAÄP TOØAN CAÀU HOÙA NOÙI CHUNG. • Caùc nhaân toá taùc ñoäng tröïc tieáp ñeán lao ñoäng. - Nhaân toá di chuyeån voán: Di chuyeån voán keøm theo di chuyeån coâng ngheä, kieán thöùc kinh doanh, quaûn lyù. Do ñoù, kích thích phaùt trieån giaùo duïc, ñaøo taïo lao ñoäng laønh ngheà cao ñeå ñaùp öùng söï phaùt trieån cuûa caùc doanh nghieäp coù yeáu toá voán nöôùc ngoaøi. ÔÛ caû 3 lónh vöïc laø tay ngheà, naêng löïc quaûn lyù vaø taùc phong laøm vieäc, caùc doanh nghieäp coù voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi thöôøng coù nhöõng taùc ñoäng tích cöïc, laøm taêng chaát löôïng lao ñoäng, ñaåy nhanh quaù trình chuyeån dòch cô caáu kinh teá vaø cô caáu lao ñoäng. Doøng voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi vaøo caùc nöôùc ñang phaùt trieån taïo ra nhieàu vieäc laøm trong nhieàu lónh vöïc, ngaønh ngheà khaùc nhau, bao goàm caû vieäc laøm tröïc tieáp vaø vieäc laøm giaùn tieáp. - Nhaân toá töï do hoaù thöông maïi: Töï do hoaù thöông maïi thuùc ñaåy môû roäng phaân coâng vaø hôïp taùc lao ñoäng giöõa caùc nöôùc, laøm cho vieäc phaân boá vaø söû duïng caùc nguoàn taøi nguyeân, nguoàn nhaân löïc vaø caùc nguoàn löïc khaùc cuûa caùc nöôùc hôïp lyù hôn. Töï do hoaù thöông maïi taùc ñoäng laøm taêng caïnh tranh veà giaù caû, chaát löôïng haøng hoaù vaø caùc tieâu chuaån khaùc veà quy trình saûn xuaát, quaûn lyù, moâi tröôøng lao ñoäng, quan heä lao ñoäng… Do ñoù caùc yeâu caàu ñoái vôùi ñaøo taïo, huaán luyeän nguoàn nhaân löïc ngaøy caøng cao vaø coù taùc ñoäng lôùn ñeán naâng cao chaát löôïng nguoàn nhaân löïc trong caùc doanh nghieäp. 45 Töï do hoaù thöông maïi ñoàng thôøi laø thaùch thöùc lôùn ñoái vôùi Vieät Nam do haøng hoaù coù haøm löôïng tri thöùc cao cuûa Vieät Nam chieám tyû leä thaáp. Nhieàu lónh vöïc ngaønh coù trình ñoä saûn xuaát thaáp, haøng hoaù khoâng coù khaû naêng caïnh tranh ñöôïc vôùi haøng hoaù cuûa caùc nöôùc phaùt trieån. Do ñoù tình traïng bieán ñoäng saûn xuaát kinh doanh, vieäc laøm, lao ñoäng doâi dö…. Coù theå xaûy ra ñoái vôùi moät soá lónh vöïc, ngaønh ngheà trong quaù trình môû cöûa thöông maïi. - Nhaân toá di chuyeån lao ñoäng: Nhaân toá di chuyeån lao ñoäng ñaëc tröng bôûi caùc doøng chuû yeáu laø: xuaát khaåu lao ñoäng vaø di cö lao ñoäng töø caùc nöôùc ít phaùt trieån hôn tôùi caùc nöôùc phaùt trieån hôn, tôùi nöôùc coù nhieàu vieäc laøm vaø traû coâng cao hôn; di chuyeån lao ñoäng chuyeân moân kyõ thuaät cuûa caùc nöôùc phaùt trieån hôn vaøo caùc nöôùc tieáp nhaän coâng ngheä (caùc chuyeân gia khoa hoïc, coâng ngheä…) Tuy nhieân, hình thöùc di cö lao ñoäng chuyeân moân kyõ thuaät cao ra nöôùc ngoaøi gaây ra tình traïng chaûy maùu chaát xaùm, thieät haïi ñeán lôïi ích cuûa caùc nöôùc ñang phaùt trieån. Ngoaøi doøng di chuyeån lao ñoäng ra nöôùc ngoaøi coøn coù doøng di chuyeån trong nöôùc. Nhöõng cô hoäi vieäc laøm ñöôïc taïo ra bôûi doøng FDI, nhaát laø ôû nhöõng khu coâng nghieäp vaø khu cheá xuaát vaø söï traû coâng haáp daãn hôn ñaõ taïo neân doøng di chuyeån lao ñoäng trong nöôùc, töø nhöõng vuøng noâng thoân ra thaønh thò, töø khu vöïc noâng nghieäp chuyeån sang khu vöïc coâng nghieäp, töø nôi thu nhaäp thaáp hôn ñeán nôi thu nhaäp cao hôn. • Caùc nhaân toá taùc ñoäng giaùn tieáp ñeán lao ñoäng. - Söï phaùt trieån cuûa neàn kinh teá trí thöùc: Nhieàu nöôùc treân theá giôùi ñang thöïc hieän böôùc chuyeån töø neàn kinh teá coâng nghieäp sang neàn kinh teá trí thöùc. Caùc lónh vöïc kinh teá trí thöùc (caùc coâng ngheä coù haøm löôïng khoa hoïc kyõ thuaät cao nhö: coâng ngheä thoâng tin, coâng ngheä sinh hoïc, 46 coâng ngheä vaät lieäu môùi, töï ñoäng hoaù ñieàu khieån ….) ñöôïc ñaëc bieät chuù troïng phaùt trieån. Trong ñoù, coâng ngheä thoâng tin – vieãn thoâng ñaõ thuùc ñaåy taêng tröôûng vaø naâng cao hieäu quaû hoaït ñoäng cuûa taát caû caùc lónh vöïc, ngaønh ngheà trong neàn kinh teá cuûa caùc nöôùc. Coâng ngheä thoâng tin vaø vieãn thoâng taïo ra caùc ngheà nghieäp môùi, taùc ñoäng lôùn ñeán heä thoáng ñaøo taïo nguoàn nhaân löïc laønh ngheà vaø laønh ngheà. Ñoàng thôøi hình thaønh ñoäi nguõ lao ñoäng chaát löôïng cao vaø coù phaåm chaát lao ñoäng ñaëc bieät laøm vieäc trong caùc lónh vöïc, ngaønh ngheà cuûa neàn kinh teá tri thöùc. - Vaäân taûi quoác teá: Caùc hình thöùc vaän taûi nhö: vaän taûi ñöôøng saét, haøng khoâng, ñöôøng bieån, ñöôøng boä coù söï phaùt trieån maïnh, taïo thaønh caùc maïng löôùi lieân quoác gia, lieân khu vöïc vaø toaøn caàu vôùi giaù ngaøy caøng reû hôn. Söï phaùt trieån cuûa vaän taûi quoác teá taùc ñoäng ñeán söï phaùt trieån cuûa raát nhieàu ngaønh coâng nghieäp, dòch vuï vaø noâng nghieäp. Trong ñoù ñaëc bieät laø caùc ngaønh saûn xuaát höôùng vaøo xuaát khaåu (coâng nghieäp cheá bieán, may maëc, khai thaùc khoaùng saûn, da giaày) vaø taïo söï thuaän lôïi cho du lòch, xuaát khaåu lao ñoäng, du hoïc… Do ñoù, phaùt trieån vaän taûi quoác teá coù moái quan heä ñeán taêng tröôûng vieäc laøm khoâng nhöõng trong ngaønh vaän taûi maø caû trong caùc lónh vöïc ngaønh ngheà khaùc cuûa toaøn boä neàn kinh teá quoác daân. - Caùc ñònh cheá kinh teá khu vöïc vaø toaøn caàu: Söï phaùt trieån cuûa caùc toå chöùc kinh teá vaø thöông maïi theá giôùi, khu vöïc vaø taêng cöôøng caùc hoaït ñoäng cuûa caùc toå chöùc naøy ñaõ daãn ñeán vieäc khoâng ngöøng môû roäng vaø thay ñoåi caùc thoâng leä quoác teá veà ñaàu tö, thöông maïi vaø lao ñoäng. Do ñoù, Khi Vieät Nam tham gia vaøo WTO cuõng phaûi boå sung, thay ñoåi caùc quy ñònh phaùp luaät lieân quan tôùi ñaàu tö, thöông maïi, lao ñoäng ñeå phuø hôïp vôùi caùc thoâng leä quoác teá, trong ñoù bao goàm coù: Caùc chính saùch veà phaùt trieån nguoàn nhaân löïc ; Chính saùch töï do hoaù thöông maïi, xuaát khaåu lao ñoäng, quaûn lyù lao ñoäng, tieâu chuaån lao ñoäng vaø quan heä lao ñoäng. Nhaát laø ñoái vôùi Vieät Nam do tröôùc ñaây vaän haønh neàn kinh teá theo cô cheá taïp trung thì ñeå phuø hôïp vôùi neàn kinh teá thò tröôøng vaø caùc 47 thoâng leä quoác teá söï thay ñoåi caùc quy ñònh phaùp luaät phaûi raát cô baûn. Heä quaû laø caùc thay ñoåi luaät leä mang tính toaøn caàu taùc ñoäng caên baûn ñeán phaùt trieån nguoàn nhaân löïc, vieäc laøm veà caùc vaán ñeà lao ñoäng. 3.3.2- TAÙC ÑOÄNG ÑOÁI VÔÙI VIEÄC LAØM Veà toång theå khi Vieät Nam tham gia vaøo WTO seõ laøm taêng löu löôïng giao dòch treân caû 3 thò tröôøng laø thò tröôøng haøng hoaù – dòch vuï, thò tröôøng taøi chính vaø thò tröôøng lao ñoäng. Ñoái vôùi thò tröôøng lao ñoäng theá giôùi, toång caàu veà lao ñoäng taêng, töùc soá vieäc laøm môùi ñöôïc taïo ra nhieàu hôn, nhöng ñi keøm theo ñoù seõ laø söï dö thöøa lao ñoäng cuïc boä, töùc thaát nghieäp do söï caïnh tranh vaø söï phaân boå laïi caùc nguoàn löïc döôùi taùc ñoäng ñieàu chænh cuûa thò tröôøng toaøn caàu. Nhö vaäy, söï gia taêng cuûa toång caàu veà lao ñoäng vaø suy giaûm caàu cuïc boä veà lao ñoäng chính laø hai yeáu toá mang ñeán thôøi cô vaø thaùch thöùc cho moãi quoác gia, moãi doanh nghieäp trong quaù trình toaøn hoäi nhaäp. Nguyeân nhaân thöôøng ñöôïc neâu ra cho toác ñoä maát vieäc laøm laø do phaûi saép xeáp lao ñoäng khi dôõ boû nhöõng raøo caûn thöông maïi, ñaëc bieät laø trong nhöõng ngaønh ñöôïc Nhaø nöôùc chính thöùc baûo hoä döïa vaøo nguoàn lao ñoäng reû vaø chaát löôïng thaáp. Song song vôùi quaù trình treân laø vieäc thu heïp “ñaëc quyeàn” vaø giaûm dö thöøa lao ñoäng trong doanh nghieäp nhaø nöôùc cuøng caùc cô quan haønh chính. Quaù trình naøy laøm taêng ñaùng keå tyû leä thaát nghieäp trong nhöõng naêm ñaàu cuûa “môû cöûa”. Ngöôïc laïi, hoäi nhaäp vôùi thò tröôøng theá giôùi, ñaåy maïnh caïnh tranh, coå phaàn hoaù doanh nghieäp Nhaø nöôùc, baõi boû ñoäc quyeàn trong moät soá ngaønh cung caáp dòch vuï coâng coäng, caûi caùch thuû tuïc haønh chính, ñaëc bieät laø chính saùch môû cöûa thu huùt voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi ñaõ gaén lieàn vôùi vieäc taïo ra khoái löôïng coâng aên vieäc laøm lôùn, môû roäng thò tröôøng lao ñoäng phi Noâng Nghieäp vaø höôùng maïnh vaøo caùc ngaønh xuaát khaåu. Vieäc laøm taïo theâm deã thaáy laø nhôø ñaàu tö tröïc tieáp nöôùc ngoaøi, cuï theå nhaát laø trong caùc khu coâng nghieäp vaø khu cheá xuaát. Ñaây chính laø nhöõng 48 ñoäng löïc taïo vieäc laøm maïnh meõ, bôûi leõ khu vöïc naøy khoâng chæ tröïc tieáp taïo vieäc laøm maø coøn taùc ñoäng “lan toaû” taïo caàu lao ñoäng môùi vaø thu huùt vaøo caùc döï aùn lieân quan. Trong giai ñoaïn töï do hoaù thöông maïi, vaø noùi chung hôn laø giai ñoaïn ñaàu cuûa caûi caùch kinh teá, toác ñoä maát vieäc laøm coù theå cao hôn so vôùi toác ñoä taïo vieäc laøm. Nhöng nhìn chung, nhöõng ñaùnh giaù daøi haïn vaø kinh nghieäm hoäi nhaäp cho thaáy trong caû quaù trình, toác ñoä taïo vieäc laøm môùi cao hôn nhieàu so vôùi toác ñoä maát vieäc laøm. Ngoaøi taùc ñoäng tích cöïc trong vieäc taïo vieäc laøm môùi vieäc hoäi nhaäp cuõng buoäc caùc doanh nghieäp cuûa Vieät Nam phaûi khoâng ngöøng naâng cao tính caïnh tranh, söû duïng hôïp lyù vaø coù hieäu quaû caùc nguoàn löïc, trong ñoù coù nguoàn löïc lao ñoäng. Chính söùc eùp naøy ñang taïo ra nhöõng thaùch thöùc ñoái vôùi vaán ñeà vieäc laøm, nhaát laø trong khu vöïc kinh teá quoác doanh. Tröôùc heát, caàn khaúng ñònh chuû tröông toå chöùc, saép xeáp laïi caùc doanh nghieäp Nhaø nöôùc laø chuû tröông cuûa Ñaûng vaø Nhaø nöôùc nhaèm laøm cho khu vöïc kinh teá Nhaø nöôùc laøm aên coù hieäu quaû hôn, söû duïng hôïp lyù vaø kinh teá hôn caùc nguoàn löïc cuûa xaõ hoäi. Trong thôøi ñaïi ngaøy nay, khoù coù theå tìm thaáy moät doanh nghieäp naøo maø caùc yeáu toá ñaàu vaøo hoaëc ñaàu ra, hoaëc caùc phaàn caáu thaønh neân yeáu toá ñaàu vaøo khoâng chòu aûnh höôûng cuûa giaù caû thò tröôøng quoác teá. Trong boái caûnh ñoù, nhieàu doanh nghieäp Nhaø nöôùc ñaõ boäc loä yeáu keùm trong quaûn lyù vaø söû duïng nguoàn löïc, trong ñoù coù nguoàn löïc lao ñoäng. Ñeå ñaûm baûo tính hieäu quaû vaø söùc caïnh tranh cuûa töøng doanh nghieäp vaø cuûa toaøn boä khu vöïc kinh teá nhaø nöôùc, moät boä phaän lao ñoäng ñang laøm trong caùc doanh nghieäp Nhaø nöôùc seõ thuoäc dieän doâi dö. Bôûi vaäy, trong nhöõng naêm tôùi, xöû lyù vaán ñeà lao ñoäng doâi dö töø caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc ñang laø coâng vieäc troïng taâm cuûa Vieät nam trong lónh vöïc lao ñoäng vieäc laøm. 49 CHÖÔNG 4 KIEÁN NGHÒ CAÙC VAÁN ÑEÀ CAÀN GIAÛI QUYEÁT VAØ CAÙC BÖÔÙC ÑI THÍCH HÔÏP TAÏO TIEÀN ÑEÀ CHO VIEÄT NAM GIA NHAÄP WTO 4.1- MOÄT SOÁ GIAÛI PHAÙP TAÏO TIEÀN ÑEÀ CHO TIEÁN TRÌNH GIA NHAÄP WTO CUÛA VIEÄT NAM. Toaøn caàu hoaù hieän nay phaûi ñöôïc xem xeùt vaø khoâng neân phoù maëc cho caùc nöôùc giaøu quyeát ñònh. Vaø caùc