Luận văn Nghiên cứu thực trạng một số yếu tố môi trường ở các hộ gia đình chăn nuôi lợn quy mô nhỏ tại xã Kha Sơn – huyện Phú Bình tỉnh Thái Nguyên

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC Y KHOA - ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRIỆU VĂN THU NGHIÊN CỨU THỰC TRẠNG MỘT SỐ YẾU TỐ MÔI TRƢỜNG Ở CÁC HỘ GIA ĐÌNH CHĂN NUÔI LỢN QUY MÔ NHỎ TẠI XÃ KHA SƠN – HUYỆN PHÚ BÌNH TỈNH THÁI NGUYÊN LUẬN VĂN THẠC SĨ Y HỌC THÁI NGUYÊN - 2008 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC Y KHOA - ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRIỆU VĂN THU NGHIÊN CỨU THỰC TRẠNG MỘT SỐ YẾU TỐ MÔI TRƢỜNG Ở CÁC HỘ GIA ĐÌNH CHĂN NUÔI LỢN QUY MÔ NHỎ TẠI XÃ KHA SƠN – HUYỆN PHÚ BÌNH TỈNH THÁI NGUYÊN Chuyên ngành: Y học dự phòng Mã số: 60 72 73 LUẬN VĂN THẠC SĨ Y HỌC HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. ĐỖ HÀM THÁI NGUYÊN - 2008 CÁC CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN BYT : Bộ Y tế BOD :Biologcal Oygen Demand CSSKBĐ : Chăm sóc sức khoẻ ban đầu CBVC : Cán bộ viên chức ĐHYKTN : Đại học Y khoa Thái Nguyên HHKK : Hoá học không khí HVS : Hợp vệ sinh ILO : Tổ chức lao động thế giới KST : Ký sinh trùng K : Hiểu biết (Knowledge) NC : Nghiên cứu NXB : Nhà xuất bản ÔNHHKK : Ô nhiễm hoá học không khí P : Thực hành (Pratice) THCS : Trung học cơ sở THPT : Trung học phổ thông Lời cảm ơn Tôi xin chân thành cảm ơn Ban Giám hiệu, Khoa sau đại học và các Bộ môn Trường Đại học y khoa Thái Nguyên đã giúp đỡ tạo điều kiện tốt nhất cho tôi được học tập và nghiên cứu trong những năm tháng vừa qua. Tôi xin chân thàng cảm ơn PGS - TS Đỗ Văn Hàm - Trưởng bộ môn Sức Khoẻ nghề nghiệp, Trường đại học Y khoa Thái Nguyên - người Thầy đã trực tiếp hướng dẫn , giúp đỡ tôi trong suốt hơn 2 năm học tập và nghiên cứu tại nhà trường. Tôi xin chân thành cảm ơn các Thầy giáo, Cô giáo các bộ môn của trường Đại học y khoa Thái Nguyên đã tận tình giảng dạy, góp ý giúp đỡ tôi trong quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận văn này Tôi xin chân thành cảm ơn lãnh đạo Đảng uỷ, Hội đồng nhân dân, Uỷ ban nhân dân xã Kha Sơn và tập thể cán bộ Trạm y tế xã Kha Sơn đã hỗ trợ giúp đỡ tôi trong quá trình tiến hành nghiên cứu thực hiện đề tài Tôi chân thành cảm ơn Trung tâm y tế huyện Võ Nhai, gia đình cùng tập thể anh chị em học viên lớp cao học khoá 10 đã động viên ủng hộ giúp đỡ tôi rất nhiều trong quá trình hoàn thành luận văn này. Thái Nguyên ngày 22 tháng 10 năm 2008 Tác giả Triệu Văn Thu MỤC LỤC ĐẶT VẤN ĐỀ 1 Chương1 : Tổng quan 3 1.1. Những vấn đề cơ bản về môi trường và ô nhiễm môi trường 3 1.2. Các tác hại nghề nghiệp trong lao động nông nghiệp nói chung và trong chăn nuôi gia súc gia cầm nói riêng 5 1.3. Các bệnh thường gặp trong lao động nông nghiệp 8 1.4. Một số nghiên cứu trong và ngoài nước 10 Chƣơng 2: Đối tƣợng và phƣơng pháp nghiên cứu 14 2.1 . Đối tượng nghiên cứu 14 2.2. Địa điểm nghiên cứu 14 2.3. Thời gian nghiên cứu 14 2.4. Phương pháp nghiên cứu 14 Chương 3: Kết quả nghiên cứu 23 3.1. Các chỉ số chung về đối tượng nghiên cứu 23 3.2. Thực trạng một số yếu tố ô nhiễm môi trường 27 3.3. Một số yếu tố liên quan đến ô nhiễm môi trường 34 Chương 4: Bàn luận 37 4.1. Các thông số chung về đối tượng nghiên cứu 37 4.2.Thực trạng ô nhiễm môi trường 38 4.3. Một số yếu tố liên quan đến môi trường 43 KẾT LUẬN 46 KHUYẾN NGHỊ 47 TÀI LIỆU THAM KHẢO 48 DANH MỤC BẢNG Bảng 3.1. Trình độ học vấn của chủ hộ chăn nuôi 23 Bảng 3.2. Nghề nghiệp khác của chủ hộ 24 Bảng 3.3. Phân bổ tuổi, nghề của chủ hộ 25 Bảng 3.4. Số con lợn chăn nuôi thường xuyên 26 Bảng 3.5. Loại thức ăn để chăn nuôi trong gia đình 26 Bảng 3.6. Hình thức thu gom phân, nước thải 27 Bảng 3.7. Nơi thải nước rửa chuồng trại 27 Bảng 3.8. Lượng nước uống, tắm rửa cung cấp cho đàn gia súc 28 Bảng 3.9. Các nguồn cung cấp nước cho chăn nuôi lợn 29 Bảng 3.10. Vị trí đặt chuồng gia súc tại các hộ gia đình 29 Bảng 3.11. Hướng đặt chuồng gia súc so với nhà ở của chủ hộ 30 Bảng 3.12. Thực trạng sử dụng phân gia súc của người dân 30 Bảng 3.13. Vi khí hậu môi trường 31 Bảng 3.14. Hàm lượng hơi khí độc trong không khí (n = 60) 32 Bảng 3.15. Kết quả xét nghiệm và phân loại trứng giun trong đất 32 Bảng 3.16. Chỉ số trứng giun trong các mẫu đất 33 Bảng 3.17. Mối liên quan giữa trình độ học vấn của chủ hộ và xử lý phân hợp vệ sinh (HVS) 34 Bảng 3.18. Mối liên quan giữa số lợn chăn nuôi thường xuyên và ô nhiễm hoá học không khí (HHKK) 34 Bảng 3.19: Mối liên quan giữa loại thức ăn để chăn nuôi và ô nhiễm hoá học không khí 35 Bảng 3.20. Mối liên quan giữa hình thức xử lý phân và ô nhiễm ký sinh trùng trong đất 35 Bảng 3.21. Mối liên quan giữa hướng làm chuồng gia súc và ô nhiễm hoá học không khí 36 DANH MỤC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 3.1. Trình độ học vấn của chủ hộ 23 Biểu đồ 3.2. Phân bố nghề nghiệp của chủ hộ 24 Biểu đồ 3.3. Tuổi nghề của chủ hộ 25 Biểu đồ 3.4. Lượng nước sử dụng chăn nuôi lợn 28 Biểu đồ 3.5.Vi khí hậu môi trường 31 Biểu đồ 3.6. Chỉ số trứng giun trong 1000gam đất 33 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 1 ĐẶT VẤN ĐỀ Việt Nam là một nước có tỷ lệ phát triển nông nghiệp chiếm tới 80%. Từ việc chủ yếu là nghề trồng cây lương thực trước đây, ngày nay việc gia tăng sản lượng thực phẩm từ chăn nuôi gia súc trong nông nghiệp cũng đã đem lại những bước tiến mới trong nông nghiệp. Nó đã đem lại hiệu quả kinh tế cao góp phần làm chuyển dịch cơ cấu nông nghiệp, đồng thời cải thiện đáng kể đời sống kinh tế của bà con nông dân.Tuy nhiên cũng như sự phát triển tự phát từ các việc chăn nuôi gia súc một cách tràn lan, ồ ạt trong điêù kiện người nông dân thiếu vốn, thiếu hiểu biết trong chăn nuôi gia súc đã làm cho tình trạng ô nhiễm môi trường trở nên trầm trọng ảnh hưởng xấu tới sức khoẻ cộng đồng nói chung và những người trực tiếp chăn nuôi gia súc nói riênglàng nghề [1], [3], [14], [15], [16], [22]. Theo WHO [11], [12], [47] có tới trên 50 bệnh truyền nhiễm có nguồn gốc từ phân người và gia súc. Hiện nay tỉ lệ các bệnh dịch từ gia súc, gia cầm đang gia tăng ở nhiều nước trên thế giới. Nếu vấn đề này không được giải quyết triệt để sẽ gây ô nhiễm môi trường và tác động nghiêm trọng, ảnh hưởng xấu đến sức khoẻ cộng đồng đặc biệt là những người trực tiếp chăn nuôi gia súc, gia cầm. Việt Nam là một nước có nền nông nghiệp đang phát triển mạnh mẽ, tỉ lệ các hộ gia đình có chuồng trại chăn nuôi gia súc, gia cầm ngày càng nhiều, hơn nữa tỉ lệ các trang trại cũng ngày một gia tăng. Đây có thể là nguồn truyền nhiễm của nhiều bệnh ra môi trường, cộng đồng nếu không được xử lý đúng quy trình và đảm bảo an toàn [21], [27], [28]. Thái Nguyên là một tỉnh miền núi có 8 huyện thị và một thành phố có nhiều đồng bào dân tộc sinh sống. Cơ cấu kinh tế phát triển nông nghiệp luôn ở mức cao tại các huyện như Phú Bình, Phổ Yên, Đại Từ, Phú Lương, Đồng Hỷ, Võ Nhai, Định Hoá....Nền kinh tế phát triển nông nghiệp là chủ yếu trong đó việc phát triển chăn nuôi đàn gia súc đang được bà con nhân dân áp dụng Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 2 vào phát triển kinh tế hộ gia đình. Các chất thải như phân gia súc và các chất thải từ chăn nuôi không được xử lý đã gây tác động xấu đến môi trường và ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khoẻ người chăn nuôi gia súc. Vấn đề này vẫn còn ít đề tài nghiên cứu một cách đầy đủ và hệ thống vì vậy chúng tôi nghiên cứu đề tài: “ Nghiên cứu thực trạng một số yếu tố môi trường ở các hộ gia đình chăn nuôi lợn qui mô nhỏ tại xã Kha Sơn - huyện Phú Bình - Thái Nguyên” nhằm 2 mục tiêu: 1. Đánh giá mức độ ô nhiễm một số yếu tố môi trƣờng tại các hộ chăn nuôi lợn qui mô nhỏ. 2. Mô tả một số yếu tố liên quan đến ô nhiễm môi trƣờng tại các hộ chăn nuôi lợn. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 3 Chƣơng 1. TỔNG QUAN 1.1. Những vấn đề cơ bản về môi trƣờng và ô nhiễm môi trƣờng 1.1.1. Khái niệm về môi trường Danh từ môi trường và nơi ở là để nói đến một địa danh nhất định, ở đó có sinh vật sống. Môi trường bao gồm tất cả các nhân tố vật lý, hoá học và sinh học tại một khu vực nào đó. Đối với con người, môi trường sống bao gồm tất cả môi trường tự nhiên và môi trường xã hội. Khái niệm môi trường được phát triển và mở rộng dần tuỳ theo sự phát triển của nền kinh tế, văn hoá xã hội của mỗi dân tộc quốc gia trong mỗi thời kỳ lịch sử khác nhau. Như các tác giả phương tây đã định nghĩa “môi trường là một nơi đáng chú ý, thể hiện các màu sắc của một thời kỳ hay một xã hội”. Hay như một số tác giả của các nước đang phát triển định nghĩa môi trường là “Tổng di sản của hành tinh và tổng của tất cả các tài nguyên”. Thực ra đến nay hai khái niệm này được coi là chưa đầy đủ mà phải hiểu môi trường gắn với tài nguyên, môi trường với phát triển kinh tế, văn hoá, xã hội [15], [38]. 1.1.2. Vấn đề ô nhiễm môi trường Ngày nay ô nhiễm môi trường đã trở thành vấn đề nóng bỏng. Hiện tượng trái đất đang ngày một nóng lên do hiệu ứng nhà kính và lỗ thủng tầng ô zôn. Hiện tượng mực nước biển dâng cao, trái đất đang ngày một nóng lên mà con người không thể kiểm soát được là những vấn đề đáng lo ngại [10]. Sự phát triển kinh tế văn hoá xã hội luôn đi kèm với những bất lợi phát sinh từ môi trường do có sự tác động lẫn nhau giữa môi trường tự nhiên và xã hội. Hàng năm hạn hán, bão lụt, sạt lở đất... xảy ra thường xuyên trên thế giới ngày càng tăng gây ra tình trạng mất cân bằng sinh thái. Hiện tượng thiếu nước dùng cho ăn uống, sinh hoạt đang là nỗi bức súc của nhiều quốc gia trên Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 4 thế giới [40]. Các loại rác thải công nghiệp, nông nghiệp và trong sinh hoạt ngày càng gây ra tình trạng ô nhiễm môi trường nặng nề. Đặc biệt với các nước đang phát triển và chậm phát triển thì vấn đề xử lý phân do người và gia súc gia cầm thải ra là một vấn đề còn gặp rất nhiều khó khăn [15]. Ở Viêt Nam vấn đề xử lý phân người và gia súc còn nhiều bất cập. Theo cục trồng trọt (Bộ NG&PTNT), chất thải từ hệ thống chăn nuôi đang gây ảnh hưởng lớn tới môi trường và sức khỏe con người. Tuy nhiên, lượng chất thải rắn được xử lý chỉ chiếm chưa đầy một nửa, số còn lại được thải trực tiếp ra môi trường. Cụ thể với chất thải rắn, tổng lượng phân tươi lưu trữ là 26%, sử dụng làm hầm bioga 21%, thải ra đất và nguồn nước là 19%, dùng để ủ 10%. Còn đối với chất thải lỏng có tới 60% được thải trực tiếp ra đất và nguồn nước, 12% thải trực tiếp vào ao cá, chỉ có 25% được sử dụng làm hầm bioga. Bên cạnh đó, tình trạng 80% tổng số lợn giết thịt được giết mổ tại các cơ sở không đủ điều kiện hiện nay đang tiềm ẩn nguy cơ mất vệ sinh an toàn thực phẩm và ô nhiễm môi trường. Chất thải từ các lò mổ nhỏ lẻ này được thải trực tiếp ra nguồn nước và hệ thống thoát nước công cộng càng làm cho ô nhiễm môi trường trở nên trầm trọng. Do nước ta có tới 80% dân số làm nông nghiệp trong khi đó điều kiện sống của người dân còn nghèo. Việc để các chất thải của người và gia súc thải bừa bãi ra môi trường là rất phổ biến. Đây là một trong những nguyên nhân chủ yếu làm ô nhiễm môi trường đất, nước và không khí của khu vực nông thôn [4], [6], [9]. Hiện nay đại bộ phận nông dân là những hộ cá thể làm ăn với qui mô nhỏ lẻ có tính chất tự phát. Nông dân không chỉ đơn thuần trồng lúa và hoa màu nữa mà đã có chuyển dịch mạnh mẽ về cơ cấu vật nuôi và cây trồng. Lao động chăn nuôi gia súc, gia cầm là một trong những dạng lao động đặc thù Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 5 của lao động nông nghiệp với nhiều tác hại nghề nghiệp. Đó là vấn đề môi trường lao động không thuận lợi về vi khí hậu, hơi khí độc hại Amoniac (NH3), hydrosulfua (H2S), khí cabondioxyt (CO2), bụi tổng hợp, lao động thủ công nặng nhọc còn chiếm tỷ lệ cao, nguy cơ chấn thương khi chăm sóc gia súc, nguy cơ lây nhiễm cao bởi vi sinh vật và các yếu tố sinh học có hại [12]. Đó là những yếu tố vừa gây ô nhiễm cho môi trường vừa ảnh hưởng trực tiếp đến sức khoẻ người nông dân chăn nuôi gia súc [18], [19], [32], [33], [37]. 1.2. Các tác hại nghề nghiệp trong lao động nông nghiệp nói chung và trong chăn nuôi gia súc gia cầm nói riêng Các tác hại nghề nghiệp trong lao động nông nghiệp nước ta bao gồm: 1.2.1. Lao động ngoài trời phụ thuộc vào thiên nhiên Sự phụ thuộc vào điều kiện thiên nhiên cao như các yếu tố vi khí hậu trong môi trường lao động: nhiệt độ, độ ẩm, vận tốc gió, bức xạ nhiệt có ảnh hưởng không nhỏ tới sức khoẻ. Nhiệt độ cao làm cho thoát nhiệt khó khăn, dễ gây tích nhiệt hoặc mất quá nhiều mồ hôi kèm theo mất muối khoáng gây cản trở cân bằng thể dịch, mặt khác tiêu hao năng lượng thường là rất lớn, có khi tới 4000 Kcalo. Trong chăn nuôi, môi trường không khí trong sạch, thích hợp sẽ ảnh hưởng tốt tới sinh họat và sức khỏe của người lao động, ngược lại khi môi trường không khí khắc nghiệt sẽ ảnh hưởng không tốt tới sức khỏe của người lao động. Không khí dễ thay đổi và chịu tác động của nhiều yếu tố như: ánh sáng, nhiệt độ, không khí, ẩm độ, tốc độ gió, bức xạ mặt trời, bụi, khói và các vi sinh vật trong không khí [2], [29], [31]. Không khí trong môi trường xung quanh nơi người lao động làm việc nếu nhiệt độ thấp quá hoặc cao quá sẽ có ảnh hưởng rõ rệt tới cơ thể, làm cho quá trình trao đổi nhiệt diễn ra không bình thường, gây nên quá trình rối loạn về sinh lý của cơ thể, dẫn tới rối loạn quá trình trao đổi chất của cơ thể. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 6 1.2.2. Lao động thủ công đơn giản và tiếp xúc với nhiều yếu tố độc hại Ở Việt Nam người lao động nông nghiệp nông thôn chủ yếu là lao động thủ công đơn giản. Do điều kiện kinh tế có hạn, trình độ hiểu biết về chuyên môn khoa học kỹ thuật thấp kém mà người lao động chủ yếu lao động trực tiếp bằng chân tay và sức lao động cơ thể. Họ ít có điều kiện mua sắm máy móc, phương tiện phòng hộ vì vậy họ phải trực tiếp tiếp xúc với môi trường lao động chứa nhiều loại vi sinh vật gây bệnh từ phân người, gia súc và gia cầm chưa được xử lí. Các loại nấm, kí sinh trùng gây bệnh tồn tại ở môi trường và tiếp cận với người lao động dễ gây bệnh [2], [44], [45], [46], [50], [52], [56], [57]. Việc chăn nuôi ngày càng phát triển nước ta đã cung cấp phần lớn nhu cầu thịt cho nhân dân ta, đảm bảo cung cấp cho thị trường trong và ngoài nước. Tuy nhiên nghề chăn nuôi là loại lao động phổ thông, tiếp xúc trực tiếp cho nên có thể lây một số bệnh có nguồn gốc từ động vật sang người như bệnh than, cúm, lợn tai xanh, giun sán… Tình trạng ô nhiễm môi trường do chăn nuôi cũng ảnh hưởng nhiều đến sức khỏe người chăn nuôi. Các sản phẩm phân giải từ phân, nước thải của gia súc, gia cầm làm ô nhiễm môi trường sống và nơi làm việc vẫn chưa khống chế được [17], [24], [30], [34], [35], [36]. Nghề nông ở nước ta cũng có thể bị nhiễm bệnh tật như các nghề khác do tính chất công việc. Tuy nhiên cũng có rất nhiều bệnh mang tính đặc thù cần lưu ý như bệnh cúm gà, bệnh nhiễm ký sinh trùng, viêm da tiếp xúc, bệnh ấu trùng, sán… lây từ gia súc, gia cầm sang người [39], [40], [42], [43], [51]. Người nông dân cũng có thể bị say nắng, say nóng cũng như mắc một số các bệnh mạn tính khác nếu không được phát hiện và xử lí kịp thời đặc biệt là các bệnh có liên quan đến môi trường lao động sản xuất nhỏ ở nông thôn Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 7 Trong tài liệu về tác hại nghề nghiệp của trung tâm thông tin về An toàn - Sức khoẻ nghề nghiệp quốc tế của tổ chức lao động quốc tế (ILO), công nhân chăn nuôi gia súc gia cầm do chịu ảnh hưởng của tác hại môi trường bụi cao ( cả bụi hữu cơ và vô cơ) [11]. Những người chăn nuôi gia súc gia cầm do chịu ảnh hưởng của môi trường bụi, tiếp súc với hơi khí độc hại và có mức ô nhiễm vi sinh vật cao đã làm nảy sinh các bệnh viêm nhiễm cấp tính và mạn tính cơ quan hô hấp, các bệnh hệ miễn dịch như viêm mũi họng dị ứng, hen, viêm phổi quá mẫn [12]. Một số những yếu tố có tác động xấu ảnh hưởng trực tiếp tới sức khoẻ của người nông dân chăn nuôi gia súc, gia cầm phải kể đến là nhiệt độ, độ ẩm không khí, gió, áp suất không khí, bức xạ mặt trời, khí CO2, khí NH3. 1.2.2.1. Ảnh hưởng của khí CO2 Trong tự nhiên khí CO2 là sản phẩm của quá trình đốt cháy, lên men, oxy hoá khử, phân giải chất hữu cơ. Hiện nay ước tính ở nước ta có tới 17 triệu tấn CO2 được thải ra do hoạt động của các hộ nông nghiệp nông thôn, đây cũng là nguồn gây ô nhiễm môi trường không nhỏ so với các khu công nghiệp và khu đô thị [15]. Trong tự nhiên hàm lượng CO2 ít biến động thường từ 0,03 – 0,04%. Song ở các chuồng nuôi không đảm bảo kỹ thuật: lầy lội, ẩm ướt, kín gió…lượng CO2 tăng cao do sự phân giải của vi sinh vật với các chất thải và sự thải ra qua hô hấp của gia súc [15]. 1.2.2.2. Ảnh hưởng của khí NH3 NH3 là chất không màu, có mùi khai, có tác dụng kích thích mạnh niêm mạc đường hô hấp, niêm mạc mắt. Là sản phẩm phân giải của các hợp chất hữu cơ và vô cơ có chứa Nitơ đặc biệt là urê * Tác hại của NH3 đối với cơ thể: Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 8 Hoà tan vào niêm mạc đường hô hấp, đường tiêu hoá và niêm mạc mắt gây kích thích trực tiểp lên các niêm mạc, gây co khí quản, viêm phổi, viêm phế nang. NH3 vào máu làm hàm lượng kiềm dự trữ trong máu tăng lên làm pH máu thay đổi, cơ thể trúng độc kiềm, kích thích thần kinh trung ương gây tê liệt hô hấp, co giật toàn thân. NH3 + Hb tạo ra hêmatin làm mất khả năng vận chuyển O2 của Hb, gây thiếu ô xy nghiêm trọng cho cơ thể. * Phòng tránh nhiễm độc NH3 cho người lao động: Thường xuyên vệ sinh chuồng trại, tạo môi trường thông thoáng khu vực chăn nuôi. Ngoài ra cần làm chuồng gia xúc về hướng bắc so với hướng của nhà ở và phải cách xa nhà ít nhất 10m trở lên.. 1.3. Các bệnh thƣờng gặp trong lao động nông nghiệp Lao động nông nghiệp là một trong những loại hình lao động thủ công đơn giản tuy nhiên cũng rất nặng nhọc vì phải tiếp xúc với nhiều yếu tố độc hại có hại cho sức khoẻ đem lại từ môi trường lao động. Có nhiều loại bệnh người nông dân mắc phải do nghề nghiệp của họ đem lại. Những nhóm bệnh này thường mang tính đặc thù do người nông dân thường xuyên tiếp xúc với công việc hàng ngày. 1.3.1.Các bệnh thường gặp do vi khí hậu Lao động trong điều kiện ngoài trời có thể bị say nắng, say nóng do ánh nắng mặt trời (các tia bức xạ). Mất nước điện giải do nhiệt độ cao dẫn đến việc người lao động mất nhiều mồ hôi không bù đắp kịp. Các bệnh sạm da, rộp da do nắng nóng... cũng thường xảy ra. 1.3.2.Các bệnh thường gặp do ô nhiễm không khí nơi làm việc Các loại hơi khí độc hại như amoniac (NH3), hydrosulfua (H2S), Khí Carbondioxyt (CO2), bụi hữu cơ. Đó là các biểu hiện ngứa mũi, ngứa mắt, Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 9 ngứa họng, khó chịu vì mùi, hắt hơi đau họng... Theo nghiên cứu của nhóm tác giả Trần Thanh Hà, Tạ Tuyết Bình, Khúc Xuyền và cộng sự thì có tới 30- 40% người lao động chăn nuôi gia súc có các biểu hiện bệnh trên. Những triệu chứng về thần kinh như nhức đầu, buồn nôn hoa mắt chóng mặt và mệt mỏi chiếm tới 20-30%. Theo nghiên cứu môi trường lao động và sức khoẻ bệnh tật nông dân chăm sóc gia cầm của một số vùng tại Thái Nguyên của nhóm tác giả Nguyễn Đức Trọng, Đỗ Hàm, Nguyễn Thị Quỳnh Hoa cho thấy mô hình bệnh tật nông dân chủ yếu là các bệnh có liên quan đến tình trạng ô nhiễm môi trường xen lẫn với bệnh tật của cộng đồng chậm phát triển [51]. Tỷ lệ mắc các bệnh về mắt 16-37%, bệnh mũi họng 73-77%. Hai nhóm bệnh khác tim mạch 14-15%, bệnh hô hấp 11-12% [51]. 1.3.3. Các bệnh thường gặp do hoá chất dùng trong nông nghiệp Ngày nay cùng với sự tiến bộ của khoa học kỹ thuật, năng suất vật nuôi cây trồng cũng nhờ đó mà có năng suất cao [21]. Tuy nhiên việc sử dụng các loại phân bón hoá học với một số lượng lớn và phải dùng rất nhiều loại hoá chất bảo vệ thực vật đã làm cho môi trường bị ô nhiễm trầm trọng. Người nông dân do phải làm việc, tiếp xúc thường xuyên trong một môi trường như vậy, nên đã mắc một số bệnh liên quan đến những yếu tố độc hại này như các bệnh về hô hấp: viêm phế quản cấp, mạn, viêm da... Người nông dân cũng có thể gặp các bệnh về máu như ung thư xương tuỷ, sơ gan, ung thư gan [12]. Một số loại hoá chất về lâu dài có thể ảnh hưởng đến cơ quan sinh sản như gây vô sinh, quái thai như sự ảnh hưởng của các loại thuốc diệt cỏ, thuốc diệt côn trùng...[7], [20], [23]. Ngoài ra một số hoá chất còn gây ảnh hưởng tới di truyền, thần kinh, miễn dịch. 1.3.4. Các bệnh thường gặp do các loại vi sinh vật gây ra Bệnh nhiễm ký sinh trùng là những bệnh thường gặp nhất của nhà nông như các viêm nhiễm ngoài da do nấm, ấu trùng sán vịt, nhiễm ấu trùng một số Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 10 loại ký sinh trùng ký sinh ở vật nuôi như chó, mèo, trâu bò...Các bệnh đường ruột như tả, lỵ, thương hàn cũng dễ mắc do phải thường xuyên tiếp xúc với các tác nhân gây bệnh đường ruột. Hiện nay dịch lợn mắc bệnh tai xanh cũng là vấn đề đáng lo ngại đến sức khỏe của người chăn nuôi. Nó vừa gây thiệt hại về kinh tế cho bà con nông dân vừa đe dọa đến sức khỏe của người chăn nuôi. Tuy bệnh tai xanh không lây sang người nhưng bệnh tai xanh làm suy giảm miễn dịch của lợn làm cho đàn lợn dễ bị nhiễm liên cầu lợn (Streptococcus suis) mà bệnh liên cầu lợn lại lây sang người. Ở việt Nam 10 năm gần đây đã xuất hiện bệnh này. Trước năm 1998 mỗi năm chỉ có một vài ca. Từ năm 1999 đến năm 2003 mỗi năm có 13 ca, nhưng đến tháng 7 năm 2008 tổng số bệnh nhân nhiễm liên cầu lợn nhập viện vào bệnh viện Nhiệt đới Thành phố Hồ Chí Minh đã lên tới 230 người. Đây là bệnh rất nguy hiểm cần phải phòng tránh. Ngoài ra người nông dân cũng dễ mắc một số bệnh như dị ứng với côn trùng, phấn hoa gây mề đay hoặc co thắt phế quản [11]. 1.4. Một số nghiên cứu trong và ngoài nƣớc 1.4.1. Tình hình nghiên cứu ở nước ngoài Ngành nông nghiệp đặc biệt là thú y đã phát triển từ lâu trên thế giới do vậy đã có nhiều công trình nghiên cứu về môi trường và sức khoẻ của nhà nông. Môi trường nông nghiệp, nông thôn bị ô nhiễm không giải quyết được xẩy ra ở hầu hết các nước có nền kinh tế dựa vào sản xuất nông nghiệp là chủ yếu. Từ thế kỷ 17 người ta đã biết nhiều bệnh có thể lây từ gia cầm, gia súc ở các trang trại tại nước Anh. Năm 1968 người ta đã nhận thấy nhiều nông dân chăn nuôi gà bị nhiễm trùng đường hô hấp và chữa bằng các loại kháng sinh thông thường không khỏi. Ngày nay chúng ta biết lý do này là do người lao động chăn nuôi bị nhiễm nấm nên các kháng sinh thông thường không có tác dụng. Theo thông báo của cơ quan quản lý xuất nhập khẩu lương thực và thực Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 11 phẩm Cộng đồng châu Âu vào năm 2004, về lý do không nhập khẩu thịt bò tại Mỹ là do khả năng lây nhiễm bệnh bò điên và bệnh do Listeria. Vấn đề này được phát hiện từ thông báo các ca bệnh của người chăn nuôi tại Mỹ. Khoảng 4 năm nay bệnh cúm gia cầm đang hoành hành và có nguy cơ phát thành dịch lớn tại nhiều nước trên thế giới, trong đó có Indonesia, Việt Nam và nhiều nước châu Âu. Để giải quyết các vấn đề trên, việc làm sạch môi trường chăn nuôi được các tác giả đặt lên hàng đầu. Theo nghiên cứu của Washburn (1992), nếu gia cầm bị nhốt với mật độ cao, thức ăn không đầy đủ dinh dưỡng, độ ẩm không khí và chất độn trong chuồng cao làm cho tỷ lệ mắc bệnh nhiễm trùng ở gia súc tăng lên. 1.4.2. Tình hình nghiên cứu ở trong nước Việt Nam là một trong những nước sống bằng nền văn minh lương thực thực vật, nên nông nghiệp và nông thôn chiếm một tỷ trọng đáng kể trong nền kinh tế quốc dân. Các công trình nghiên cứu về môi trường lao động nông thôn, nông nghiệp đã được nhiều tác giả nghiên cứu. Các tác giả Nguyễn Đức Trọng, Nông Thanh Sơn, Nguyễn Thị Quỳnh Hoa ( 2002 - 2007) [51], đã đặt vấn đề nghiên cứu nhiều về môi trường lao động và sức khoẻ của những người chăn nuôi. Các công trình nghiên cứu về môi trường và sức khoẻ của các đối tượng lao động nông nghiệp, nông thôn khác cũng được nhiều tác giả ở Thái Nguyên, Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh, Cần Thơ…đề cập rất nhiều. Tại Thái Nguyên, theo nghiên cứu của Từ Quang Hiển (1995) [21] cho thấy tỷ lệ nhiễm trùng trong chăn nuôi luôn gắn liền với vệ sinh chuồng trại, chăm sóc, nuôi dưỡng. Theo nghiên cứu của Nguyễn Duy Hoan, Nguyễn Quang Tuyên, Nguyễn Văn Quang (1998) khẳng định: bệnh cầu trùng gây bệnh nặng ở gà con, gà lớn thường mang bệnh ở dạng mạn tính và là nguồn gieo rắc cho môi trường [24]. Tỉ lệ mắc các bệnh này ở gà tăng lên vào những tháng nóng ẩm Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 12 của mùa xuân và mùa thu, đây là điều kiện môi trường dễ gây bệnh dịch cho gia súc, gia cầm, do vậy người chăm sóc gia cầm cần phải biết được để phòng chống bệnh cho gia súc, gia cầm đồng thời bảo vệ sức khoẻ cho bản thân [30]. Nước ta thuộc khu vực nhiệt đới gió mùa, có điều kiện khí hậu nóng ẩm, trứng sán có thể phát triển thành mao ấu quanh năm. Theo nghiên cứu của Nguyễn Thị Kim Lan ( 1999), tỷ lệ lợn bị nhiễm sán nhiều nhất vào vụ hè thu và nhiệt độ thích hợp cho các loại sán phát triển vào 18 – 350 ( Theo nghiên cứu của Lê Văn Nam, 2004). Chính vì vậy người chăn nuôi gia súc, gia cầm cần có thái độ nhìn nhận vấn đề này một cách cụ thể để phòng lây sang người. Bên cạnh các yếu tố nhiệt độ có ảnh hưởng, còn phải kể đến các yếu tố về ẩm độ bởi ẩm độ là yếu tố rất quan trọng ảnh hưởng tới sự sinh trưởng của gia súc. Khi độ ẩm tăng làm cho chất độn trong chuồng dễ ẩm thấp, thức ăn dễ bị ẩm mốc làm ảnh hưởng xấu tới người chăn nuôi gia súc. Cũng còn phải kể tới là một số chất độc trong môi trường chuồng nuôi như NH3, NH3 có được là do vi khuẩn trong chuồng nuôi phân huỷ axit uric trong phân và chất độn trong chuồng làm tổn thương đến hệ hô hấp của lợn, tăng khả năng nhiễm bệnh của người chăm sóc chúng. Theo nghiên cứu của Trần Thanh Hà, Tạ Tuyết Bình, Phạm Thị Ngọc, Khúc Xuyền về tác hại nghề nghiệp của người chăn nuôi gia súc gia cầm cho thấy có tỷ lệ cao mắc các bệnh đường hô hấp viêm tai mũi họng cấp và mạn tính: Viêm mũi dị ứng 58,9- 60,1% ở những người chăn nuôi. Người chăn nuôi gà có tỷ lệ sạm da là 16,8%, người chăn nuôi gia súc có tỷ lệ viêm da dị ứng 20,9%, viêm quanh móng 9,8% [6]. Theo Phạm Thị Hiển tỷ lệ nhiễm trứng giun trong đất tại xã Nam Hòa huyện Đồng Hỷ có tỷ lệ là 55,50% đây là một xã cũng giáp với Phú Bình. Trong khi đó tỷ lệ nhiễm giun đũa ở người tại xã Nam Hòa là 57,76%. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 13 Nhóm tác giả Nguyễn Đức Trọng, Đỗ Hàm, Nguyễn Thị Quỳnh Hoa qua nghiên cứu môi trường lao động và sức khoẻ, bệnh tật nông dân ở một số vùng tại Thái Nguyên cũng cho thấy một số bệnh chiếm tỷ lệ cao trong nông dân đó là: bệnh tai mũi họng 73-77%, bệnh mắt 16-37%, bệnh tim mạch 14- 15%, bệnh hô hấp từ 11-12,5%. Theo nghiên cứu của tác giả Đỗ Hàm người lao động chăn nuôi gia súc, gia cầm còn dễ mắc phải một số bệnh do vi sinh vật gây ra như bệnh than hay gặp ở những nông dân nuôi trâu bò khi gia súc bị bệnh, bệnh leptospira gặp ở những người tiếp xúc với gia súc bị bệnh sẽ bị lây qua đất hoặc nước tiểu của gia súc [12]. Một số nghiên cứu mới đây cho thấy, chất thải chăn nuôi có mức BOD cao hơn tiêu chuẩn cho phép 500mg/l, có chứa số lượng vi khuẩn E. Coli và trứng ký sinh trùng ở mức cao quá mức cho phép nhiều lần. Lượng vi khuẩn tăng nhanh trong nước ngầm, 100% mẫu rau xanh có xử dụng chất thải chăn nuôi làm phân bón đều có E.Coli. (Báo hợp tác kinh tế Việt Nam ngày 10/10/2007) Cùng nghiên cứu với chúng tôi tại xã Kha Sơn huyện Phú Bình tác giả Nguyễn Xuân Nguyên đã nghiên cứu về sức khỏe bệnh tật và một số yếu tố liên quan của những người chăn nuôi lợn cho thấy tỷ lệ mắc một số bệnh như sau: tỷ lệ mắc các bệnh về hô hấp là 54,60%, tỷ lệ mắc bệnh về tiêu hóa là 27,80%, tỷ lệ mắc bệnh về da liễu là 56,60%, tỷ lệ mắc các bệnh về mắt là 33,40%, tỷ lệ mắc bệnh tai mũi họng là 65,10%. Trong nghiên cứu cũng cho thấy tỷ lệ người chăn nuôi lợn mắc bệnh chủ yếu có liên quan đến vấn đề ô nhiễm môi trường khu vực chăn nuôi như liên quan với vị trí đặt chuồng gia súc, cách sử lý phân gia súc, có hoặc không sử dụng bảo hộ lao động… Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 14 Chƣơng 2. ĐỐI TƢỢNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 2.1. Đối tƣợng nghiên cứu - Các hộ gia đình có chăn nuôi lợn quy mô từ 20 con lợn trở lên, có thời gian chăn nuôi ít nhất là hai năm. - Các chủ hộ của các gia đình chăn nuôi lợn: chọn chủ hộ nhưng họ phải là người tham gia làm các công việc chăn nuôi trên 4 giờ/ ngày - Một số yếu tố môi trường tại hộ gia đình chăn nuôi lợn : vi khí hậu bao gồm nhiệt độ, độ ẩm, vận tốc gió. Yếu tố hoá học chỉ điểm sự ô nhiễm không khí bao gồm khí NH3, CO2. Yếu tố ô nhiễm ký sinh trùng trong đất xét nghiệm đất tìm trứng giun đũa, tóc, móc trong đất. 2.2. Địa điểm nghiên cứu Địa điểm nghiên cứu được chọn chủ đích là xã Kha Sơn huyện Phú Bình. Huyện Phú Bình nằm ở phía nam của tỉnh Thái Nguyên, gồm 23 xã và một thị trấn. Huyện có tỷ lệ các hộ gia đình chăn nuôi lợn chiếm 70 - 80%, các hộ gia đình chăn nuôi từ 20 con trở lên chiếm tỷ lệ 10 - 12 %. Xã Kha Sơn được chọn nghiên cứu mang tính đại diện vì có tỷ lệ hộ chăn nuôi vào loại trung bình của huyện: xã có diện tích 1041 ha, có số dân là 1900 hộ, số hộ chăn nuôi lợn là 1615 hộ, trong đó số hộ có chăn nuôi lợn từ 20 con trở lên là 183 hộ, chiếm tỷ lệ 11,5%. Xã Kha Sơn phía Bắc giáp thị trấn Hương Sơn - Phú Bình, phía Nam giáp xã Thanh Vân - Hiệp Hoà - Bắc Giang, phía Đông giáp xã Thanh Ninh - Phú Bình, phía Tây giáp xã Đồng Tân - Hiệp Hoà - Bắc Giang. 2.3. Thời gian nghiên cứu Từ tháng 6 năm 2007 đến tháng 6 năm 2008. Đây là thời điểm xuân hè, sẽ so sánh với các số liệu và điều kiện mùa theo đúng thời điểm. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 15 2.4. Phƣơng pháp nghiên cứu 2.4.1. Phương pháp, thiết kế nghiên cứu Nghiên cứu mô tả, thiết kế nghiên cứu cắt ngang [13]. 2.4.2. Phương pháp chọn mẫu nghiên cứu Mô tả hộ và chủ hộ: Cỡ mẫu mô tả hộ và chủ hộ được tính theo công thức ước tính trên tỷ lệ bị ảnh hưởng sức khoẻ của quần thể trong nghiên cứu: n = z 2 (1- /2) p(1-p)/ d 2 Trong đó: n: là cỡ mẫu nghiên cứu. p: là tỷ lệ hộ gia đình có thay đổi về ô nhiễm môi trường do canh tác nông nghiệp. Theo các nghiên cứu của các tác giả khu vực là khoảng 10% (Massud - điều tra tại Phú Nham - Phú Thọ 1997 - 1998). : Mức ý nghĩa thống kê  = 5% như vậy z(1-/2) = 1,96. d: ấn định = 0,05. Thay số ta có: n = 139 hộ gia đình, làm tròn số sẽ là 140 hộ để điều tra phỏng vấn kết hợp với hồi cứu các vấn đề liên quan. Tuy nhiên trong quá trình nghiên cứu chúng tôi thấy toàn bộ 182 hộ chăn nuôi lợn với số lượng từ 20 con trở lên trong xã đều đảm bảo tiêu chuẩn cho việc chọn mẫu, do vậy chúng tôi đưa toàn bộ số này vào mẫu nghiên cứu ( coi như mẫu toàn bộ). Chọn mẫu cho xét nghiệm: Chọn mẫu xét nghiệm hoá học không khí, vi khí hậu, ký sinh trùng môi trường: - Xét nghiệm chất hoá học ô nhiễm không khí NH3, CO2 và vi khí hậu: Chúng tôi ấn định số mẫu xét nghiệm là 60 do vậy nhóm nghiên cứu đã chọn ngẫu nhiên 60 hộ trong 182 hộ đã phỏng vấn điều tra theo cách bốc thăm trên danh sách đã có để đo các yếu tố vi khí hậu, xét nghiệm NH3, CO2 và ký sinh Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 16 trùng. Mỗi hộ lấy 2 mẫu không khí ở 2 vị trí khác nhau là cửa nhà, cạnh chuồng gia súc để xét nghiệm NH3 và CO2: mẫu trong nhà, được lấy ở vị trí cách ngưỡng cửa 50cm phía trong (tránh tác động của gió bên ngoài song vẫn đảm bảo về vị trí). Mẫu cạnh chuồng gia súc lấy mẫu ở gần cửa chuồng lợn (50 cm về phía trước cửa, nơi người lao động đứng chăm sóc lợn). Các mẫu đo vi khí hậu, được lấy như mẫu để xét nghiệm hóa học để đánh giá độ ẩm, nhiệt độ, tốc độ gió, sau đó tính ra chỉ số nhiệt độ hiệu dụng. - Xét nghiệm trứng giun: cũng chọn ngẫu nhiên 60 hộ trong 182 hộ đã phỏng vấn điều tra để xét nghiệm phân tìm trứng giun đũa, giun tóc, giun móc ở trong đất. Mỗi hộ lấy 3 mẫu đất ở 3 vị trí khác nhau để xét nghiệm : mẫu trong nhà, mẫu ngoài sân, mẫu sát gần chuồng lợn. Đây là cách làm theo quy định để đánh giá nguồn gốc trứng giun là từ phân người hay phân lợn, phân chó...Nếu số trứng cao nhất từ chuồng lợn rồi mới đến các nơi khác thì nguồn trứng giun từ lợn là chính. Nếu số trứng cao nhất từ cửa nhà vệ sinh (hố xí) rồi mới đến các nơi khác thì nguồn trứng giun từ người là chính... 2.4.3. Chỉ tiêu nghiên cứu 2.4.3.1. Các thông số chung về đối tượng nghiên cứu - Trình độ về học vấn: + Mù chữ: là những người không biết đọc, biết viết. + Biết đọc, biết viết là những người học chưa hết lớp 4/10 hoặc 5/12 + Tiểu học là những người đã học hết lớp 4/10 hoặc 5/12 + Trung học cơ sở là những người đã học hết lớp 7/10 hoặc lớp 9/12 + Phổ thông trung học là những người đã học hết lớp 10 hoặc lớp12 - Phân bố độ tuổi, giới của chủ hộ chăn nuôi Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 17 - Nghề phụ khác ( kết hợp) của người chăn nuôi 2.4.3.2.Các chỉ số xét nghiệm đánh giá mức độ ô nhiễm môi trường - Chỉ số trứng giun trong đất tại các hộ chăn nuôi. Tiêu chuẩn đánh giá: + <100 trứng giun/1000g đất: Bình thường + Từ 100 – 300 trướng giun/ 1000g đất: Ô nhiễm + >300 trướng giun/ 1000g đất: Ô nhiễm nặng - Các chỉ số về vi khí hậu: nhiệt độ không khí, độ ẩm không khí, tốc độ gió, Webb. Tiêu chuẩn không khí bình thường, phù hợp với sức khỏe khi: nhiệt độ dao động từ 180C đến 200C về mùa đông, từ 200C đến 22 0C về mùa hè. Độ ẩm dưới 80%. Tốc độ gió dao động từ 0,3 đến 0,5 m/s. Chỉ số Webb 23 – 25. - Một số chất hoá học trong không khí như NH3, CO2 tại các hộ có chăn nuôi gia súc. Tiêu chuẩn cho phép của các chất chỉ điểm ô nhiễm: NH3 là 0,001 mg/lít, CO2 là 0,02 mg/lít 2.4.3.3. Các yếu tố liên quan đến ô nhiễm môi trường - Số lợn trong chuồng nuôi. Số lợn nuôi càng nhiều thì khả năng ô nhiễm môi trường càng cao và ngược lại. - Loại thức ăn sử dụng trong chăn nuôi gia súc. Thức ăn là cám hỗn hợp ( tổng hợp thường dễ tiêu hóa và ít sản phẩm trung gian gây ô nhiễm). Thức ăn cho lợn do người dân sử dụng có sự pha trộn riêng bao gồm nhiều thành phần hữu cơ thường không ổn định và có nhiều sản phẩm gây ô nhiễm môi trường, gây mùi khó chịu. - Các chỉ số về sử dụng nước: chỉ số về số lượng nước rửa chuồng trại và cho gia súc để ăn uống, tắm [53], [55]. - Loại hình thu gom phân gia súc là cơ hội để tạo ra sự phát tán các chất ô nhiễm môi trường và gây hại cho sức khỏe cộng đồng. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 18 - Vị trí và hướng đặt chuồng gia súc so với nhà ở, khoảng cách của chuồng gia súc so với khu nhà ở. - Điều kiện chăm sóc gia súc: chế độ ăn uống, vệ sinh chuồng trại. - Cách thức và mục đích xử lí chất thải bỏ của gia súc. - Quy định tiêu chuẩn sử lý phân hợp vệ sinh là hộ có quá trình thu gom đúng kỹ thuật, không gây ô nhiễm, không hở để côn trùng có chỗ cư trú, không gây mùi ra xung quanh và được ủ đúng kỹ thuật, đúng thời gian mới đem ra sử dụng hoặc sử dụng làm khí đốt (biogas). 2.4.4. Các bước tổ chức nghiên cứu Bước 1: Xây dựng đề cương, kế hoạch nghiên cứu: từ tháng 10 / 2007 đến tháng 12 / 2007. Bước 2: Nghiên cứu triển khai: bao gồm mô tả thực trạng điều kiện môi trường lao động, một số yếu tố nguy cơ ô nhiễm môi trường tại khu vực nghiên cứu. Công cụ thu thập thông tin là bộ câu hỏi kết hợp với quan sát, xét nghiệm các yếu tố môi trường tại các chuồng trại, gia đình. Cách tiếp cận nghiên cứu triển khai: tiếp cận cộng đồng, tập thể nhóm nghiên cứu làm việc với địa phương (Phòng Y tế huyện Phú Bình, UBND xã Kha Sơn, Trạm y tế xã Kha Sơn) về các bước thực hiện, tiến hành nghiên cứu để giải quyết các vấn đề khoa học và y đức trong toàn bộ quá trình thực hiện đề tài luận văn. 2.4.5. Kỹ thuật thu thập số liệu 2.4.5.1.Xét nghiệm các chỉ số trong môi trường theo thường quy kỹ thuật của Viện Y học lao động và vệ sinh môi trường (2002) [57]. Các kỹ thuật xét nghiệm được tiến hành tại bộ môn Sức khoẻ nghề nghiệp, Bộ môn Ký sinh trùng của Trường ĐHYK TN. Một số kỹ thuật sau đây đã được tiến hành trong nghiên cứu: Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 19 Kỹ thuật lấy đất và làm xét nghiệm được tiến hành như sau: Mẫu đất được lấy bằng cách dùng chổi quét nhẹ trên mặt của đất, đất được nhặt bỏ rác rưởi, đá sỏi rồi cho vào túi ni lông khoảng 20 đến 30 gam có ghi rõ địa chỉ từng nhà, loại mẫu đất vào một tờ giấy nhỏ kẹp trong miệng túi để tránh nếu gặp mưa không ướt. Các mẫu đất được tập trung mang về làm xét nghiệm tại bộ môn Ký sinh trùng trường đại học Y- Dược Thái Nguyên. Khi xét nghiệm mẫu đất phải cân vì đây là kỹ thuật kèm theo định lượng. Cân 10 gam đất trộn với 6 gam muối ăn (NaCL) rang khô, không giã nhỏ, trộn muối rang vào với đất thật đều trong bình nón có thể tích 100ml (miệng của bình nón có đường kính nhỏ hơn lam kính). Trộn như vậy làm cho đất khô và tơi xốp. Đổ vào bình nón 10ml dung dịch muối Natrinitrat bão hòa (NaNO2), dùng que tre dài 20cm quấy đều cho tan đất và cho tan những bột bẩn nổi lên trên. Sau đó đổ tiếp dung dịch muối Natrinitrat bão hòa cho đầy tràn miệng bình nón làm cho phần đất bẩn nổi lên trong bình nón bị trào ra khỏi bình (đây là bước rửa đất) bước này làm nhanh trong 2 phút đầu khi chứng giun chưa kịp nổi. Nếu không rửa đất thì khi đặt lam kính lên trên miệng bình nón, chờ một giờ sau nhấc ra để soi sẽ thấy trên lam kính toàn bọt đất bẩn tối đen không nhìn được chứng giun, sau khi rửa xong đất, đổ tiếp dung dịch muối Natinitat bão hòa cho đầy miệng bình, hơi vồng lên một chút rồi đặt lam kính đã đánh dấu số thứ tự lên trên miệng bình. Chờ một giờ sau nhấc lam kính ra soi tìm, đếm số trứng giun đũa, tóc, móc trong một mẫu đất. Kỹ thuật lấy mẫu vi khí hậu được tiến hành như sau: Các mẫu đo vi khí hậu được lấy theo các vị trí trong và ngoài nhà theo quy định thường quy kỹ thuật của Viện Y học lao động và Vệ sinh môi trường (2002). Kỹ thuật phân tích được tiến hành theo phương pháp hóa phân tích kết hợp với phép đo quang tại phòng xét nghiệm môi trường của Trường Đại học Y dược Thái Nguyên [4], [57]. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 20 Kỹ thuật lấy mẫu không khí và làm xét nghiệm được tiến hành như sau: * Đối với CO2 : Dùng phương pháp hấp thụ bằng barit Về nguyên tắc là carbon dyoxyt tạo thành tủa baricarbonat CO2 + BaCO3 = BaCO3 + H2O Dựa vào nguyên tắc trên cho không khí có CO2 tác dụng với một lượng Bari hydroxyt, chuẩn độ lại lượng Bari hydroxyt thừa bằng axit oxalic. Biết được lượng Bari hydroxyt thừa sẽ tính được lượng Barihydroxyt đã tác dụng và do đó tính được nồng độ CO2 trong không khí. Về qui định chung : + Nước cất theo tiêu chuẩn Việt Nam 2117-77 + Hóa chất theo tiêu chuẩn Việt Nam 1058-78 + Cân phân tích có độ chính xác 0,1%, sai số dao động cho phép trong phạm vi ± 5% Về dụng cụ hóa chất: + Dụng cụ: Chai 1000ml, 500ml, nút thủy tinh (rửa sạch ngâm vào dung dịch sulfochromic 5 giờ, sau rửa lại, tráng nước cất, sấy khô để nguội và đậy nút ngay). Bơm cao su 100ml. Buret 25ml. Pipet 5ml, 10ml, 20ml. + Hóa chất: Barihydroxyt Ba(OH)2.2H2O; Bariclorid ; Axit oxalic H2C2O4 .2H2O; Phenolphtalein. Tính kết quả : nồng độ CO2 trong không khí được tính theo công thức: (N-n) . 0,1.b.1000 C = a . (V-v) Trong đó: C : Nồng độ CO2 trong không khí V: Thể tích chai (ml) Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 21 v : Thể tích dung dịch Barit cho vào chai (ml) a : Thể tích dung dịch Barit đã hấp thụ CO2 đem chuẩn độ (10ml) b : Thể tích dung dịch Barit cho vào chai (20ml) N : Thể tích dung dịch axit oxalic đem chuẩn độ 10ml dung dịch barit đối chứng * Đối với amoniac (NH3) Về nguyên tắc : Khi cho NH3 tác dụng với thuốc thử Nessler được một hợp chất màu vàng và nếu nồng độ amoniac cao thì sẽ có màu nâu đục. Độ nhạy của phương pháp này là 0,001mg trong 10ml dung dịch. Phương pháp này bị hydrogen sulfit và formaldehyd gây trở ngại. Về dụng cụ : + Bình hút + Ống hấp thụ + Pipet 1, 5, 10ml + Ống nghiệm so màu Về thuốc thử : + Nước cất để pha thuốc thử phải không được có amoniac + Dung dịch hấp thị axitsulfuric N/100 + Dung dịch tiêu chuẩn + Thuốc thử Nessler Cuối cùng là lấy mẫu, phân tích và tính kết quả như sau: Nồng độ amoniac trong không khí được tính theo công thức sau: a.b C = v.Vo Trong đó : C : Nồng độ amoniac trong không khí (mg/l) Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 22 a : Hàm lượng amoniac trong ống thang mẫu b : Tổng thể tích dung dịch hấp thụ (ml) v : Thể tích dung dịch hấp thụ lấy ra phân tích V0 : Thể tích không khí lấy mẫu quy về điều kiện tiêu chuẩn Nồng độ NH3 cho phép trong không khí nơi làm việc là 0,020mg/l 2.4.5.2. Phỏng vấn, quan sát: tại các hộ có chăn nuôi lợn theo mẫu phiếu được in sẵn, phiếu được nhóm nghiên cứu xây dựng theo đúng quy trình và yêu cầu của luận văn, phiếu xây dựng xong được thử nghiệm tại các hộ gia đình có chăn nuôi, chỉnh lý trước khi in thành phiếu chính thức sau khi đã có hiệu chỉnh của các chuyên gia chuyên ngành. Nhóm điều tra bao gồm các bác sĩ là học viên cao học, cán bộ bộ môn Sức khỏe nghề nghiệp, cán bộ trạm y tế xã, các nhân viên y tế thôn bản. Nhóm điều tra đã được tập huấn rất kỹ phiếu phỏng vấn sau đó mới tiến hành cho điều tra toàn thể. 2.4.6. Phương pháp xử lý kết quả nghiên cứu Theo phương pháp thống kê y học trên phần mền tin học EPIDATA 3.2 và SPSS 10.0. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 23 Chƣơng 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU 3.1. Các thông số chung về đối tƣợng nghiên cứu Bảng 3.1: Trình độ học vấn của chủ hộ chăn nuôi Học vấn Số lƣợng Tỷ lệ (%) Mù chữ, biết đọc, biết viết 0 0 Tiểu học 4 2,20 Trung học cơ sở 145 79,67 Trung học phổ thông trở lên 33 18,13 Tổng 182 100 Nhận xét: Trình độ học vấn của người dân chủ yếu từ bậc trung học cơ sở trở xuống (81,87 %) 0 2.2 79.7 18.1 0 10 20 30 40 50 60 70 80 Mù chữ Tiểu học THCS THPT Biểu đồ 3.1: Trình độ học vấn của chủ hộ Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 24 Bảng 3.2. Nghề nghiệp khác của chủ hộ Nghề nghiệp Số lƣợng Tỷ lệ (%) Làm ruộng 172 94,50 Cán bộ viên chức 3 1,65 Buôn bán 4 2,20 Nghề khác 3 1,65 Tổng 182 100 Nhận xét: - Ngoài nghề nuôi lợn, có tới 94,50% các chủ hộ gia đình nuôi lợn tại địa điểm nghiên cứu có nghề nghiệp khác là làm ruộng (nghề nông). - Số cán bộ viên chức, buôn bán, nội trợ hoặc nghề khác chỉ chiếm 5,5 % 94.5 1.6 2.2 1.6 0 20 40 60 80 100 Làm ruộng CBVC Buôn bán Nghề khác Biểu đồ 3.2. Phân bố nghề nghiệp khác của chủ hộ Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 25 Bảng 3.3. Phân bố tuổi nghề của chủ hộ Tuổi nghề Số lƣợng Tỷ lệ (%) Dưới 5 năm 32 17,58 Từ 5 – < 10 năm 51 28,02 Từ 10- < 15 năm 60 32,98 Từ 15- < 20 năm 28 15,38 Trên 20 năm 11 6,04 Nhận xét: - Phần lớn các hộ gia đình có tuổi nghề (thời gian nuôi lợn) từ 5 năm trở lên chiếm 82,42 % 17,6 28 33 15,4 6 <5 năm 5- <10 năm 10 -<15 năm 15- <20 năm Trên 20 năm Biểu đồ 3.3. Tuổi nghề của chủ hộ Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 26 Bảng 3.4. Số lợn chăn nuôi thường xuyên trong chuồng Số lợn nuôi Số lƣợng Tỷ lệ (%) 20 - < 30 con 142 78,03 30 - < 40 con 18 9,89 40 - < 50 con 12 6,59 ≥ 50 con 10 5,49 Nhận xét: Đa số các hộ có số lợn thường xuyên chăn nuôi trong chuồng từ 20 đến 30 con (78,03%), trên 5% số hộ thường xuyên có số lợn >50 con trong chuồng. Bảng 3.5. Loại thức ăn để chăn nuôi trong gia đình Số lợn Số lƣợng Tỷ lệ (%) Thức ăn hỗn hợp 104 57,14 Rau kết hợp cám 78 42,86 Tổng 182 100 Nhận xét: Loại thức ăn được các hộ sử dụng chăn nuôi lợn là thức ăn hỗn hợp (57,14%) hoặc rau cám kết hợp (42,86%). Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 27 3.2. Thực trạng một số yếu tố ô nhiễm môi trƣờng Bảng 3.6. Hình thức thu gom phân, nước thải Loại hình Số lƣợng Tỷ lệ (%) Hầm Bioga Có biogas 54 29,67 Không có biogas 128 70,33 Hố gom phân Có hố gom phân 124 68,13 Không gom phân 58 31,87 Rãnh nước thải Có rãnh nước thải 92 50,55 Không có rãnh nước thải 90 49,45 Nhận xét: Tỷ lệ hộ gia đình xử lý phân lợn bằng bể biogas là 29,67 %, đa số là xử lý bằng hố gom phân (làm phân bón ruộng) là 68,13% Bảng 3.7. Nơi thải nước rửa chuồng trại Vị trí Số lƣợng Tỷ lệ (%) Đổ ra ao, hồ 85 46,70 Đổ vào hố thu gom 73 40,11 Đổ ra vườn 21 11,54 Khác 3 1,65 Nhận xét: Hơn một nửa số hộ gia đình nuôi lợn thải trực tiếp nước rửa chuồng, trại ra ao, hồ hoặc ra vườn (58,24%), 40,11 % số hộ có hố chứa nước thải. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 28 Bảng 3.8. Lượng nước uống, tắm rửa cung cấp cho đàn gia súc Số lƣợng Số lƣợng Tỷ lệ (%) < 500 lít 55 30,22 500 - < 1000 lít 42 23,08 1000 - < 1500 lít 61 33,52 1500 - < 2000 lít 24 13,19 Nhận xét: Có tới 30,22% số hộ chăn nuôi không dùng đủ lượng nước tối thiểu nhằm đảm bảo vệ sinh (500 lít/ngày) để cung cấp cho đàn lợn uống, tắm rửa và vệ sinh chuồng trại. 30,2 23,1 33,6 13,2 0 5 10 15 20 25 30 35 <500 lit 500 - <1000lit 1000 - <1500lit 1500 - <2000 lit Biểu đồ 3.4. Lượng nước sử dụng chăn nuôi lợn Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 29 Bảng 3.9. Các nguồn cung cấp nước cho chăn nuôi lợn. Loại nƣớc Số lƣợng Tỷ lệ (%) Nước giếng khoan 96 52,75 Nước giếng khơi 84 46,15 Nước máy 1 0,55 Bể chứa nước 1 0,55 Nhận xét: Đa số các hộ chăn nuôi sử dụng nước giếng khoan và giếng khơi để phục vụ cho chăn nuôi đàn lợn (98,90%). Bảng 3.10. Vị trí đặt chuồng gia súc tại các hộ gia đình Vị trí Số lƣợng Tỷ lệ (%) Cách nhà < 5 m 11 6,04 Cách nhà 5 - <10 m 67 36,81 Cách nhà từ 10m trở lên 104 57,15 Nhận xét: Còn 42,85% hộ chăn nuôi làm chuồng lợn gần nhà (<10m) trong đó 6,04% làm chuồng lợn chỉ cách nhà < 5 m. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 30 Bảng 3.11. Hướng đặt chuồng gia súc so với nhà ở của chủ hộ Hƣớng Số lƣợng Tỷ lệ (%) Đông 56 30,78 Tây 47 25,82 Nam 65 35,71 Bắc 14 7,69 Nhận xét: Các hộ nuôi lợn làm chuồng lợn theo hướng về phía Nam so với nhà ở là 35,71%, theo hướng về phía Đông là 30,78%, theo hướng về phía Tây là 25,82%. Chỉ có 7,69% số hộ làm theo hướng về phía Bắc. Bảng 3.12. Thực trạng sử dụng phân gia súc của người dân Mục đích Số lƣợng Tỷ lệ (%) Dùng bón cho ruộng, vườn 117 64,29 Làm nguồn nhiên liệu cho chất đốt 54 29,67 Thả ra ao 11 6,04 Nhận xét: Đa số các hộ dùng phân lợn làm phân bón ruộng và trồng rau (64,29%), số hộ có bể biogas sử dụng phân làm nguyên liệu cho chất đốt (29,67%), số còn lại thải phân ra ao hồ xung quanh (6,04%) Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 31 Bảng 3.13. Vi khí hậu môi trường Địa điểm Vi khí hậu Cửa chuồng gia súc Tại cửa nhà Tiêu chuẩn cho phép p X SD X SD Nhiệt độ khô (0C) 19,33 2,58 19,04 2,63 18-20 >0,05 Độ ẩm không khí (%) 69,50 11,75 71,23 11,85 ≤ 80 >0,05 Vận tốc gió (m/s) 0,34 0,1 0,29 0,1 0,4 – 0,5 >0,05 Nhiệt độ Webb (0C) 16,44 2,17 16,33 2,27 23 – 25 >0,05 (Tiêu chuẩn vệ sinh theo TCVN 5508 – 1991) Nhận xét: - Các kết quả đo vi khí hậu tại địa điểm nghiên cứu cho thấy các chỉ số đều nằm trong giới hạn cho phép. - Không có sự khác biệt trong từng chỉ số khi đo vi khí hậu ở 2 vị trí khác nhau. 2,58 11,75 0,1 2,17 2,63 11,85 0,1 2,27 0 2 4 6 8 10 12 Cửa chuống gia súc Tại cửa nhà Nhiệt độ không khí Độ ẩm không khí (%) Vận tốc gió (m/s) Nhiệt độ Webb Biểu đồ3.5. Vi khí hậu môi trường Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 32 Bảng 3.14. Hàm lượng hơi khí độc trong không khí (n=60) Thời điểm Hơi khí Tại cửa nhà Cạnh chuồng lợn Tiêu chuẩn cho phép (mg/lit) p X SD X SD Hàm lượng NH3 0,0031 0,0009 0,0033 0,001 0,001 >0,05 Hàm lượng CO2 1,04 0,1 0,94 0,1 0,02 <0,001 Nhận xét: Hàm lượng NH3 và CO2 đo tại cửa nhà và cạnh chuồng lợn đều vượt quá tiêu chuẩn cho phép của BYT đặc biệt là hàm lượng khí CO2 tuy nhiên sự khác biệt về hàm lượng NH3 giữa 2 vị trí tại cửa nhà và cạnh chuồng lợn là không có ý nghĩa (p>0,05). Bảng 3.15. Kết quả xét nghiệm và phân loại trứng giun trong đất Xét nghiệm Số lƣợng (số hộ) Tỷ lệ (%) Không có trứng giun 30 50,00 Trứng giun đũa 13 21,67 Trứng giun móc 16 26,67 Cả 2 loại (giun đũa + giun móc) 1 1,66 Nhận xét: 50% số mẫu đất làm xét nghiệm trứng giun cho kết quả (+) trong đó 21,67% mẫu có trứng giun đũa, 26,67% mẫu có trứng giun móc, 1,66% có cả 2 loại trứng giun trên. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 33 Bảng 3.16. Chỉ số trứng giun trong các mẫu đất Kết quả Vị trí lấy mẫu đất Số trứng giun /10g đất Số trứng giun /1000g đất Trứng giun đũa Trứng giun móc Trứng giun đũa Trứng giun móc Đất ở cửa chuồng lợn. 4 5 13,33±34,57 16,67±37,90 Đất cách chuồng lợn 5 - 10 m về phía sân nhà. 9 12 30,0± 46,60 40,0±49,82 Đất ở tại cửa nhà. 3 3 10,0±30,51 10,0±30,51 Chung 3 mẫu 36 113,33 ± 34,57 Nhận xét: Chỉ số xét nghiệm trứng giun chung là 113,33 ± 34,57 trứng giun/ 1000g đất. 13,33 30 10 16,67 40 10 0 5 10 15 20 25 30 35 40 Trứng giun đũa Trứng giun móc Đất ở cửa chuồng lợn Đất cách chuồng lợn 5-10m về phía sân nhà Đất ở tại cửa nhà Biểu đồ 3.6. Chỉ số trứng giun /1000g đất Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 34 3.3. Một số yếu tố liên quan đến ô nhiễm môi trƣờng Bảng 3.17. Mối liên quan giữa trình độ học vấn của chủ hộ và xử lý phân hợp vệ sinh (HVS) Xử lý phân Học vấn Không HVS HVS p Tiểu học ( 4 ) 2 2 p>0,05 Trung học cơ sở ( 145) 94 51 Trung học phổ thông trở lên (33) 19 14 Nhận xét: Các chủ hộ chăn nuôi có trình độ học vấn từ bậc THCS trở xuống có tỷ lệ sử lý phân không hợp vệ sinh cao hơn chủ hộ chăn nuôi có trình độ học vấn từ bậc THPT trở lên. Bảng 3.18. Mối liên quan giữa số lợn chăn nuôi thường xuyên và ô nhiễm hoá học không khí (HHKK) Hoá học không khí Số lợn Số hộ ô nhiễm Số hộ không ô nhiễm Số lượng % Số lượng % 20 - 30 con (39) (1) 7 17,95 32 82,03 30 - 40 con (10) (2) 4 40,00 6 60,00 40 - 50 con (4) (3) 2 50,00 2 50,00 ≥ 50 con (7) (4) 3 42,86 4 57,14 Tổng (60) 16 26,70 44 73,30 p p 1&2<0,05, p 1&3<0,05, p 1&4<0,05 Nhận xét: Tỷ lệ ô nhiễm hóa học không khí phân bố cao hơn ( gấp 2,4 đến 2,8 lần) ở những hộ có số lợn thường xuyên trong chuồng từ 30 con trở lên có ý nghĩa thống kê với p < 0,05 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 35 Bảng 3.19. Mối liên quan giữa loại thức ăn để chăn nuôi và ô nhiễm hoá học không khí Hoá học không khí Loại thức ăn Số hộ ô nhiễm Số hộ không ô nhiễm Số lượng % Số lượng % Thức ăn hỗn hợp (31) 14 45,20 17 54,80 Rau kết hợp cám (29) 27 91,10 2 6,90 Tổng (60) 41 68,33 19 31,67 p <0,05 Nhận xét: Tỷ lệ ô nhiễm hóa học không khí phân bố cao hơn ở những hộ cho lợn ăn rau kết hợp cám (p<0,05). Bảng 3.20. Mối liên quan giữa hình thức xử lý phân và ô nhiễm ký sinh trùng (KST) trong đất KST Xử lý phân Ô nhiễm Không ô nhiễm Số lượng % Số lượng % Bể biogas (18) 3 16,70 15 83,30 Hố thu gom phân (39) 6 15,40 33 84,60 Không xử lý (3) 3 100,00 0 0,00 Tổng (60) 12 20,00 48 80,00 p <0,01 Nhận xét: Tất cả các hộ chăn không có hình thức xử lý phân đều bị ô nhiễm KST trong đất. Số hộ dùng bể Biogas xử lý phân lợn có tỷ lệ ô nhiễm thấp nhất (p<0,01) Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 36 Bảng 3.21. Mối liên quan giữa hướng làm chuồng gia súc và ô nhiễm hoá học không khí. HHKK Hƣớng Có ô nhiễm Không ô nhiễm Số lượng % Số lượng % Nam (n=36) (1) 30 83,33 6 16,67 Tây (n = 8) (2) 3 37,50 5 62,50 Đông (n = 7) (3) 4 57,14 3 42,86 Bắc (n = 9) (4) 4 44,44 5 55,56 Tổng (60) 41 68,33 19 31,67 p 1 &2<0,05, p 1&3<0,05, p 1&4<0,05 p 3&2 <0,05, p 1&3<0,05, p 3&4<0,05 Nhận xét: Tỷ lệ ô nhiễm hóa học không khí tập trung cao hơn ở những hộ làm chuồng gia súc theo hướng Nam so với hướng nhà so với các hướng khác (p<0,05) Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 37 Chƣơng 4: BÀN LUẬN 4.1.Các thông số chung về đối tƣợng nghiên cứu Nhìn chung tốc độ học vấn của người dân chăn nuôi hộ qui mô nhỏ vào loại trung bình (79,67% có trình độ trung học cơ sở ). So sánh với nông dân các vùng ở Hà Nội, Nam Định (Nguyễn Tất Hà - Trần Quang Toàn 2007), thì trình độ học vấn của người dân ở Kha Sơn Phú Bình là tương tự (65 – 82%). So với đồng bằng Sông Cửu Long và Tây Nguyên (Bùi Vĩnh Diện, Trương Đình Bắc 2007) thì trình độ học vấn của người nông dân Kha Sơn Phú Bình cao hơn khu vực Tây Nguyên và Miền Tây Nam Bộ, trình độ học vấn chủ yếu là tiểu học, mù chữ (30 - 40%). Với trình độ học vấn này người dân có đủ điều kiện tiếp thu kiến thức cải thiện hành vi bảo vệ môi trường. Về nghề nghiệp làm thêm của các chủ hộ cho thấy, sự gắn kết giữa nghề làm ruộng và chăn nuôi (94,50%) là điều kiện cơ bản để họ có cơ sở phát triển cả hai loại hình công việc. Trong điều kiện kinh tế xã hội của nước ta thì việc kết hợp các mô hình nông nghiệp sinh thái ví dụ như:VAC,VACR... là sự đảm bảo cho sự vững chắc về an ninh lương thực, kinh tế hộ gia đình. Nếu tận dụng tốt thì không những nâng cao được năng suất lao động mà còn có thế góp phần cải thiện môi trường một cách tốt hơn. Đa số các chủ hộ đều có tuổi nghề chăn nuôi trên 5 năm. Chứng tỏ việc chăn nuôi đã trở thành một nghề nghiệp tương đối ổn định của người dân. Sự chăn nuôi mang tính chất chuyên canh rõ là cơ hội cho người dân thực hiện tốt các kỹ thuật chăn nuôi đồng thời họ cũng chuyên tâm chăm sóc bảo vệ môi trường sống cho chính mình và cộng đồng. Về số lợn được chăn nuôi ở mức trên 20 con thường xuyên trong chuồng (hộ gia đình) cho thấy mức độ có khả năng gây ô nhiễm môi trường là Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 38 rất cao nếu không sử lý các chất thải theo đúng qui trình vệ sinh.Về mặt kỹ thuật thì số lượng lợn được chăn nuôi thường xuyên như thế này cũng đủ điều kiện để đảm bảo hoạt động cho hầm Bioga qui mô nhỏ. Nếu người nông dân không sử dụng phân chăm bón hoa màu thì họ có thể sử dụng thành chất đốt vừa đảm bảo giảm thiểu ô nhiễm môi trường vừa tăng thêm nguồn lợi kinh tế (Khuyến cáo của Sở nông nghiệp và phát triển nông thôn Thái Nguyên 2003). Kết quả nghiên cứu về thức ăn chăn nuôi, cho thấy có tới gần 60% người chăn nuôi sử dụng thức ăn hỗn hợp.Trong khi các loại thức ăn khác có tỷ lệ thấp hơn. Đây là loại thức ăn mà lợn sử dụng có khả năng làm tăng ô nhiễm môi trường bởi nhiều sản phẩm chuyển hoá trung gian. Sự gia tăng ô nhiễm môi trường ở đây chủ yếu là do vi sinh vật phân giải phân tạo ra các loại hơi khí độc như NH3, Indol, Scarton (Nguyễn Quang Tuyên và cộng sự 2001). Điều này cũng phù hợp với nghiên cứu của chúng tôi vì hàm lượng NH3 trong không khí là tương đối cao trong các mẫu xét nghiệm. Một số nghiên cứu của các tác giả khác cũng cho nghiên cứu tương tự [21], [24], [33], [34] 4.2.Thực trạng ô nhiễm môi trƣờng Kết quả nghiên cứu ở bảng 3.6 cho thấy tỷ lệ các hộ chăn nuôi không có hầm bioga, không có hố gom phân, không có rãnh nước thải (32 – 70%) là khá cao. Kết quả nghiên cứu của tôi cũng tương tự như kết quả nghiên cứu của Nguyễn Thị Quỳnh Hoa, Nguyễn Đức Trọng tại Thành Phố Thái Nguyên 2005. Vào thời điểm 2005 các hộ chăn nuôi gia súc gia cầm ở Thái Nguyên có tỷ lệ gom phân nước thải không tốt từ 25 – 65% tuy có thấp hơn chúng tôi một chút song sự khác biệt không có ý nghĩa thống kê (P > 0,05). Tuy nhiên do phát triển kinh tế xã hội qua 3 năm thì việc có gia tăng hình thức xử lý gom phân và nước thải trong nghiên cứu của chúng tôi là không tốt. Đáng lẽ ra tỷ lệ này phải giảm đi, song có lẽ do các yếu tố văn hoá xã hội ở khu vực Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 39 xã Kha Sơn có mặt bằng thấp hơn nên các hành vi vệ sinh cũng chưa được cải thiện nhiều. Tỷ lệ 40,11% các hộ có hố thu gom nước rửa chuồng trại là tương đối thấp. Đặc biệt là hiện tượng thải lung tung ra ao hồ, vườn, gần 60% là hình thức xử lý rất mất vệ sinh, gây ô nhiễm môi trường và làm hỏng môi trường sinh thái [15], [37]. Trong công tác tuyên truyền giáo dục cộng đồng các nhà vệ sinh học cần lưu ý khuyến cáo người dân thu gom, xử lý phân, nước rửa chuồng trại....một cách nghiêm túc hơn. Về nguồn nước sử dụng cho sinh hoạt, chăn nuôi cho thấy một tỷ lệ không an toàn. Về mặt vệ sinh môi trường nước (98,90% sử dụng nước giếng khoan và giếng khơi). Chăn nuôi là một nghề được người dân xã Kha Sơn chọn lựa từ nhiều năm qua nên sự tích luỹ các chất thải gây ô nhiễm môi trường đất, nước là điều chắc chắn.Với hiệu ứng như vây thì tỷ lệ 46,15% xử dụng nước giếng khơi của các hộ gia đình là hết sức đáng lưu tâm. Với tỷ lệ gần một nửa số hộ dùng nước có nguy cơ bị ô nhiễm sẽ là vấn đề sức khoẻ cộng đồng đáng quan ngại mà nhiều tác giả đã khuyến cáo [35], [36], [54], [55]. Về vị trí đặt chuồng gia xúc tại các hộ gia đình cũng cho thấy một tỷ lệ không an toàn đáng quan ngại. Có tới gần 43% các hộ có chuồng gia súc cách nhà chưa đến 10m. Với khoảng cách này thì sự ô nhiễm ở chuồng gia súc sẽ lan toả vào nơi sinh sống một cách dễ dàng đặc biệt là các hơi khí độc. Trong nghiên cứu của chúng tôi cho thấy hàm lượng hơi khí độc đều cao hơn tiêu chuẩn cho phép chứng tỏ các chất gây nhiễm từ phân đã khuyếch tán vào nơi ở của các hộ gia đình chăn nuôi. Các kết quả nghiên cứu của Nguyễn Đức Trọng, Nguyễn Thị Quỳnh Hoa 2005, Trần Thanh Hà, Tạ Tuyết Bình, Phạm Thị Ngọc 2007... cũng cho kết quả tương tự. (Đồng Bằng Bắc Bộ 44,2%). Nhìn chung các tác giả đều dự đoán sự gia tăng các bệnh do ô nhiễm môi Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 40 trường bởi nguyên nhân này là khá rõ ràng. Kết quả nghiên cứu của Nguyễn Xuân Nguyên cùng thời điểm và điạ điểm nghiên cứu của chúng tôi cũng cho thấy tỷ lệ các bệnh da liễu, mũi họng đều cao hơn so với cộng đồng dân cư khác. Một đặc điểm khá nguy hại khác đó là có tới 66,5% các hộ đặt chuồng trại gia súc ở hướng đông và nam so với nhà ở. Việc đặt chuồng gia súc như vậy là hết sức nguy hiểm vì đa số các hơi khí độc gây ô nhiễm môi trường sẽ khuyếch tán một cách dễ dàng tới nơi người ở bởi lẽ gió chủ đạo ở khu vực này là gió đông nam. Nếu kết hợp hướng gió với khoảng cách của chuồng quá gần nhà thì khả năng gây ô nhiễm môi trường là rất lớn. Khả năng gây ô nhiễm môi trường do tác động đã được nhiều tác giả đưa ra nhiều năm qua [10], [14], [15], [21], [27]. Với tỷ lệ hơn 70% các hộ gia đình dùng phân chăm bón hoa màu, đặc biệt là đa số các hộ đều không chấp hành tốt quy trình xử lý phân trong đó đa số là phân chưa ủ đúng thời gian thì khả năng gây ô nhiễm môi tường và ảnh hưởng sức khoẻ cộng đồng sẽ là đương nhiên. Kết quả nghiên cứu của chúng tôi cũng tương tự nhận xét của Nguyễn Huy Nga, Trương Đình Bắc, Trịnh Hữu Vách....(2007). Qua nghiên cứu của các tác giả này cho thấy có tới hơn 60% các hộ gia đình không ủ phân gia súc, gia cầm theo đúng quy trình, mà chủ yếu là chất đống sau đó đem sử dụng trực tiếp. Hậu quả này làm cho tỷ lệ các bệnh tiêu hoá đặc biệt là các bệnh do kí sinh trùng ở mức độ cao qua các kết quả nghiên cứu. Điều này cũng phù hợp với kết quả nghiên cứu của chúng tôi là trứng kí sinh trùng đường ruột ô nhiễm đất. Trứng kí sinh trùng đường ruột ô nhiễm khắp khu vực sống và làm việc của người dân, sẽ là yếu tố bất lợi làm gia tăng tỷ lệ bệnh tiêu hoá, vì kí sinh trùng ô nhiễm thì các vi sinh vật cũng có thể phát tán gây ô nhiễm nhiều trong cộng đồng. Kết quả nghiên cứu ở bảng 3.13 (thời điểm nghiên cứu là thời điểm xuân hè) cho thấy đa số các yếu tố vi khí hậu môi trường đều nằm trong giới hạn Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 41 cho phép. Sự chênh lệch nhiệt độ cũng như các yếu tố vi khí hậu khác giữa cửa nhà và cửa chuồng gia súc là không đáng kể ( P > 0,05) theo dự đoán thì các yếu tố vi khí hậu mùa hè sẽ là bất lợi, bởi mùa hè nóng nực sự chuyển động của không khí cao hơn sẽ làm cho vi sinh vật phát triển, sự khuyếch tán các chất ô nhiễm tăng bởi các chỉ số vi khí hậu mùa đông xuân (trong thời gian nghiên cứu ) là không chênh lệch nhiều so với điều kiện ngoài trời thì về mùa hè cũng sẽ có sự tương tự như vậy. Đa số các vi sinh vật hoại sinh phân huỷ phân lợn đều là vi sinh vật ưa nhiệt do vậy khí hậu và thời tiết mùa hè sẽ là điều kiện thuận lợi cho chúng phát triển gây ô nhiễm môi trường một cách nhanh chóng. Kết quả nghiên cứu của một số tác giả ở Hà Nội và Thái Nguyên cũng cho nhận xét tương tự như nhận xét của chúng tôi [15], [19], [28], [32], [37], [46]. Trên thực tế các yếu tố vi khí hậu ở cộng đồng nông thôn thường phụ thuộc vào thiên nhiên do vậy sự chi phối của thiên nhiên quyết định vi khí hậu đặc thù của nhà ở chuồng trại. Những người làm công tác vệ sinh cần có những khuyến cáo cụ thể để người dân triệt để sử dụng các yếu tố thuận lợi về vi khí hậu đồng thời cũng tránh được những ảnh hưởng xấu do khí hậu và thời tiết đem lại [10], [12]. Kết quả nghiên cứu về hàm lượng hơi khí độc trong không khí tại cộng đồng, các hộ chăn nuôi xã Kha Sơn huyện Phú Bình cho thấy đã có sự ô nhiễm nặng nề, 2 chất độc chỉ điểm về ô nhiễm môi trường không khí đó là hàm lượng CO2 và NH3 đều vượt tiêu chuẩn cho phép từ 3 – 50 lần. Các kết quả nghiên cứu của Tạ Tuyết Bình, Lê Gia Khải, Nguyễn Ngọc Ngà (2006), Nguyễn Đức Trọng, Nguyễn Thị Quỳnh Hoa (2007) cũng cho thấy sự ô nhiễm các hơi khí độc của môi trường chăn nuôi gia súc gia cầm là đáng quan tâm. Các tác giả đều cho rằng hàm lượng các chất độc cao hơn 3 – 10 lần tiêu chuẩn cho phép đã trực tiếp ảnh hưởng làm gia tăng nhiều bệnh đã có sẵn ở cộng đồng đặc biệt là các bệnh về hô hấp (30 – 70%). Nguyên do của sự gia Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 42 tăng tỷ lệ này rất có thể có vai trò kích thích nguy cơ quan trọng của các hơi khí độc đã được xác định cùng thời điểm [12], [15]. Kết quả nghiên cứu ở bảng 3.15 cho thấy một nửa các số mẫu dương tính với trứng giun đặc biệt là một tỷ lệ trứng giun móc khá cao (26,67%). Kết quả này cho thấy đa số các môi trường sống của các hộ gia đình ở đây đang bị ô nhiễm do phát tán trứng giun. Dù là trứng giun người hay trứng giun động vật thì cũng là sự ô nhiễm môi trường bởi phân và như vậy rất có thể các vi sinh vật gây bệnh đường tiêu hoá cũng đã phân tán ra môi trường sống của cộng đồng gây ảnh hưởng rất xấu đến sức khoẻ người chăn nuôi cũng như gia đình của họ. Kết quả nghiên cứu của Nguyễn Xuân Nguyên cho thấy tỷ lệ mắc các bệnh tiêu hoá trong cộng đồng của những người chăn nuôi cao hơn so với những người ở cộng đồng khác. Theo chúng tôi kết quả này cũng phù hợp với thực trạng ô nhiễm môi trường do nhiễm bẩn phân. Kết quả nghiên cứu về ô nhiễm chứng giun ở môi trường đất cũng cho thấy một sự cần thiết phải tiến hành nghiên cứu sâu hơn, rộng hơn về các vi sinh vật gây bệnh đường tiêu hoá cũng như các bệnh tật có liên quan ở cộng đồng những người chăn nuôi để tìm ra sự liên quan, mối liên hệ logic về các quan hệ nhân quả. Trên cơ sở các nghiên cứu toàn diện sẽ giúp cho các nhà quản lý hoạch định một chương trình chăm sóc sức khoẻ phù hợp đối với cộng đồng. Kết quả nghiên cứu về sự phát tán trứng giun theo khoảng cách (3.16) cho thấy hàm lượng trứng giun ở các mẫu đất lấy xa cửa nhà cửa chuồng lợn là rất cao (cả số trứng và chỉ số trứng giun) cho thấy rất có thể môi trường ô nhiễm trứng giun ở đây là từ phân người. Theo quan sát của chúng tôi thì người dân tại khu vực nghiên cứu thường trộn phân lợn và phân người thành một hỗn hợp để chăm bón cây trồng, trong khi cả 2 loại phân này đều chưa được ủ đúng quy trình, chưa đủ thời gian nên vấn đề ô nhiễm do hành vi này là đương nhiên. Các kết quả nghiên cứu của Phạm Thị Hiển và cộng sự năm Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 43 1996 đến nay cũng cho nhận xét tương tự như kết quả nghiên cứu của chúng tôi. Vấn đề này chắc cần phải có một thiết kế nghiên cứu khác và trên cơ sở những hiểu biết sâu hơn các vấn đề sẽ được sáng tỏ hơn. 4.3. Một số liên quan đến yếu tố môi trƣờng Các yếu tố liên quan đến ô nhiễm môi trường tại các hộ chăn nuôi lợn được trình qua các bảng 3.17 đến 3.21 cho thấy một bức tranh khá phong phú về nhiều yếu tố làm gia tăng ô nhiễm môi trường của các hộ chăn nuôi lợn mặc dù trong nghiên cứu này chúng tôi chưa có cơ hội tìm hiểu đầy đủ. Kết quả nghiên cứu ở bảng 3.17 cho thấy chưa có mối liên quan chặt chẽ giữa trình độ học vấn của chủ hộ đối với việc xử lý phân hợp vệ sinh. Điều này không phù hợp với các nghiên cứu trước đây về vấn đề này. Các nghiên cứu của Nông Thanh Sơn, Đồng Ngọc Đức ( 1996 -1998 ). Mai Đình Đức, Nguyễn Huy Nga (2007) đều cho rằng việc xử lý phân không hợp vệ sinh thường gắn liền với trình độ dân trí ở các khu vực. Theo chúng tôi vấn đề xử lý phân ở khu vực Kha Sơn – Phú Bình phụ thuộc vào nhiều yếu tố khác, hơn nữa đây là khu vực tập trung dân cư nên ít nhiều sự ảnh hưởng, tác động lẫn nhau đã quyết định sự hình thành các thói quen, hành vi vệ sinh môi trường giống nhau. Kết quả nghiên cứu ở bảng 3.18 cho thấy có mối liên quan chặt chẽ giữa tổng số lợn nuôi trong chuồng thường xuyên với tình trạng ô nhiễm hoá học môi trường không khí. Ở những hộ có số lượng lợn nuôi < 30 con chỉ có 17,95% bị ô nhiễm trong khi những hộ nuôi > 30 con thì tỷ lệ ô nhiễm lên tới quá nửa ( 50 đến 60 % ).Tình trạng ô nhiễm và số lợn nuôi trong chuồng có mối liên quan chặt chẽ khác nhau theo từng mức độ ( số lợn nuôi ).Tuy nhiên đều có ý nghĩa thống kê ( P < 0,05 ), kết quả nghiên cứu của rất nhiều các tác giả khác trong thời gian gần đây cũng đều cho nhận xét chung là số lượng gia Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 44 súc có vai trò làm gia tăng tình trạng ô nhiễm môi trường không khí ( Nguyễn Ngọc Ngà, Tạ Tuyết Bình 2006, Trần Thanh Hà, Phạm Thị Ngọc 2007, Nguyễn Huy Nga 2007 ). Kết quả nghiên cứu ở bảng 3.19 cho thấy có mối liên quan chặt chẽ giữa thức ăn chăn nuôi với ô nhiễm hoá học môi trường không khí (P < 0,05 ). Nguyên nhân của hiện tượng ô nhiễm này là do thức ăn chăn nuôi chứa nhiều chất hữu cơ lợn không tiêu hoá hết thải ra ngoài môi trường. Phân chứa nhiều chất hữu cơ sẽ bị vi sinh vật hoại sinh phân huỷ thành các hơi khí độc phát tán vào không khí. Khả năng gây ô nhiễm môi trường do thức ăn là không tránh khỏi vì chăn nuôi với quy mô càng lớn thì người dân càng sử dụng các loại thức ăn kết hợp như thành phần và làm gia tăng khả năng ô nhiễm môi trường không khí. Các nhà khoa học đều khuyến cáo rằng vấn đề cơ bản phải là giải quyết ô nhiễm môi trường thông qua các kỹ thuật vệ sinh chứ không phải tác động vào nguồn thức ăn. Kết quả nghiên cứu ở bảng 3.20 cho thấy hình thức xử lý phân có liên quan chặt chẽ với tình trạng ô nhiễm ký sinh trùng trong đất. Các hộ có hình thức xử lý phân bằng hầm bioga và có hố gom phân thì tỷ lệ ô nhiễm ký sinh trùng trong đất chỉ là ở mức độ 13- 15 % trong khi các hộ không xử lý phân thì tỷ lệ này là 100% ( P < 0,01 ). Về mặt khoa học thì hình thức xử lý phân bằng bioga có thể triệt tiêu hầu hết các vi sinh vật có hại, nếu phân được thu gom thì khả năng phát tán ít hơn so với trường hợp không được thu gom. Kết quả nghiên cứu của các tác giả Thái Nguyên và Hà Nội trong những năm gần đây cho thấy sự phát tán trứng ký sinh trùng đường ruột trong đất có liên quan chặt chẽ với hình thức xử lý phân và cũng cho nhận xét tương tự như kết quả của chúng tôi ( Phạm Thị Hiển 1996 – 2007, Nguyễn Huy Nga, Nguyễn Thị Hồng Tú, Trần Đắc Phú 2005 – 2007 ). Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 45 Kết quả nghiên cứu ở bảng 3.21 cho thấy có mối liên quan chặt chẽ giữa hướng đặt chuồng gia súc so với nhà ở và ô nhiễm hoá học không khí (P < 0,05 ). Đặc biệt là chuồng gia súc đặt ở hướng nam so với nhà đã làm cho tỷ lệ ô nhiễm hoá học không khí môi trường sống lên tới trên 60%. Nguyên nhân của hiện tượng ô nhiễm này là do sự khuyếch tán của các chất ô nhiễm phụ thuộc vào tác động của gió và nhiệt độ môi trường, hầu hết các nhà khoa học đều khuyến cáo về vấn đề này là phải đặt chuồng gia súc vào cuối chiều gió chủ đạo của khu vực. Đồng thời với việc gia tăng khoảng cách càng xa nhà càng tốt ( Đào Ngọc Phong 1990 – 2005, Trần Thị Hà, Tạ Tuyết Bình, Phạm Thị Ngọc, Nguyễn Huy Nga 2007 ). Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 46 KẾT LUẬN Kết quả nghiên cứu về thực trạng một số yếu tố môi trường tại các hộ gia đình của người chăn nuôi lợn qui mô nhỏ xã Kha Sơn, Huyện Phú Bình đã thu được như sau: 1. Thực trạng mất vệ sinh và một số yếu tố môi trƣờng ô nhiễm vƣợt tiêu chuẩn cho phép - Tỷ lệ hộ gia đình thu gom, xử lý phân, chất thải chăn nuôi không hợp vệ sinh là 63,18% (không có bể Biogas hoặc không có rãnh nước thải). Hơn một nửa số hộ gia đình nuôi lợn thải trực tiếp nước rửa chuồng, trại ra ao, hồ hoặc ra vườn (58,3%), số hộ có hố chứa nước thải (40,1 %), có tới 30,2% số hộ chăn nuôi không dùng đủ lượng nước tối thiểu cho phép (500 lít/ngày) để cung cấp cho đàn lợn uống, tắm rửa và vệ sinh chuồng trại. - 42,85% các hộ đặt chuồng gia súc gần nhà (<10m ). 66,49% số hộ đặt chuồng gia súc ở hướng Đông và hướng Nam. - Tỷ lệ các hộ sử dụng phân không ủ đúng qui định để canh tác là 64,29% - Tình trạng ô nhiễm hóa học môi trường không khí đã vượt tiêu chuẩn cho phép từ 3- 50 lần. Ô nhiễm ký sinh trùng xẩy ra ở 50% các hộ chăn nuôi 2. Có nhiều các yếu tố liên quan đến ô nhiễm môi trƣờng tại các hộ chăn nuôi lợn là: Số lợn thường xuyên nuôi trong chuồng cao( P<0,05 ) thức ăn nhiều chất dinh dưỡng (P<0,05), xử lý phân (P<0,01), hướng đặt chuồng và khoảng cách chuồng (P<0,05). Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 47 KHUYẾN NGHỊ 1. Nhà nước nên có các chính sách hỗ trợ kinh tế, mở các lớp tập huấn an toàn, vệ sinh, kỹ thuật chăn nuôi, xây dựng chuồng trại, xử lý chất thải đúng tiêu chuẩn kỹ thuật cho nông dân. 2. Cần kiểm tra, giám sát việc đảm bảo vệ sinh môi trường khu vực chăn nuôi, tốt nhất là qui hoạch những hộ chăn nuôi lại thành cụm để bảo đảm vệ sinh môi trường. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 48 TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Tô Vân Anh (2005), “Kỹ Thuật ủ COMPOST từ rác thải hữu cơ”, Báo cáo khoa học tóm tắt, NXB Y học Hà Nội Tr187-188. 2. Bộ Giáo dục Đào tạo (2001), “Bản đồ khí hậu Việt Nam”, NXB KHKT Hà Nội, Tr18-48. 3. Bộ môn Vệ sinh Môi trường – Dịch tễ, Trường đại học Y Hà Nội (1998), Dịch tễ học y học, NXB Y học Hà Nội Tr 45. 4. Bộ môn VSDT Trường Đại Học Y Bắc Thái (1994), Bài giảng thực hành vệ sinh, NXB Y học Hà Nội, Tr.53-79. 5. Bộ y tế (1992), Sổ tay dịch tễ học cho cán bộ quản lý y tế huyện, NXB Y học Hà Nội, tr 35-36. 6. Tạ Tuyết Bình, Nguyễn Ngọc Ngà, Lê Gia Khải (2006), “Ảnh hưởng của H2S lên sức khỏe công nhân công ty Môi trường đô thị Hà Nội”, Kỷ yếu công trình nghiên cứu khoa học , NXB Y học Hà Nội, Tr125 7. Trương Thùy Dương (2007), “Hiệu quả của can thiệp bảo vệ sức khỏe người dân vùng chuyên canh rau tiếp xúc với hóa chất bảo vệ thực vật tại Thái Nguyên năm 2005”, Báo cáo khoa học toàn văn, NXB Y học Hà Nội, Tr 245 8. Nghiêm Kim Dung (2004), Nghiên cứu sức khoẻ bệnh tật của người dân sống tiếp giáp vùng khai thác mỏ Mangan Cao Bằng, Luận văn Thạc sỹ y học Đại học Y khoa Thái Nguyên ,Tr58 - 59 9. Nguyễn Văn Đức (1984), Nguồn gen giống lợn Móng Cái, NXB Lao động & xã hội , Trang 55. 10. Đỗ Hàm (2001), Vi khí hậu nhà ở miền núi và một số bệnh thường gặp, NXB Y học Hà Nội. 11. Đỗ Hàm (2007), Sức khoẻ nghề nghiệp, NXB Y học Hà Nội. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 49 12. Đỗ Hàm (2007), Vệ sinh lao động và bệnh nghề nghiệp, NXB Lao động Xã hội, Tr.321 13. Đỗ Hàm (2007), Phương pháp luận trong nghiên cứu khoa học Y học, NXB Y học Hà Nội. 14. Đỗ Hàm (2008), Hoá chất dùng trong nông nghiệp và sức khoẻ cộng đồng, NXB Lao động Xã hội Hà Nội, Tr.35-48 15. Đỗ Hàm (2008), Vệ sinh môi trường & lao động, NXB Lao động Xã hội, Tr.321 16. Đỗ Hàm (2007), “Một số bệnh thường gặp của nông dân vùng trồng rau tiếp xúc với hóa chất bảo vệ thực vật tại Thái Nguyên ", Báo cáo khoa học toàn văn, NXB Y học Hà Nội, Tr.239-243 17. Nguyễn Tất Hà, Trần Quang Toàn, Từ Hải Bằng, Bùi Văn Trường, Nguyễn Văn Hữu (2007) “Bước đầu đánh giá ảnh hưởng của bãi rác đến sức khỏe khu dân cư xung quanh", Kỷ yếu công trình khoa học, NXB Y học Hà Nội,Tr4-14 18. Trần Thanh Hà (2007) “Nghiên cứu điều kiện lao động trong chăn nuôi gia súc, gia cầm”, Báo cáo khoa học toàn văn, NXB Y học Hà Nội, Tr145 146 19. Trần Thanh Hà, Tạ Tuyết Bình, Phạm Thị Ngọc(2005), “Nghiên cứu tác hại nghề nghiệp ở người chăn nuôi gia súc gia cầm”, Báo cáo khoa học toàn văn, NXB Y học Hà Nội. Tr382 – 389. 20. Hoàng Hải (2007) “An toàn vệ sinh lao động và sức khỏe người dân canh tác rau ở xã Yên Thường, Gia Lâm, Hà Nội”, Báo cáo khoa học toàn văn, NXB Y học Hà Nội. Tr41 - 47 21. Từ Quang Hiển (1995), Giáo trình chăn nuôi gia cầm, NXB Nông nghiệp Hà Nội, Tr45- 49. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 50 22. Hội bảo vệ môi trường và thiên nhiên (2004), Việt Nam môi trường và cuộc sống, NXB Chính trị Quốc gia. 23. Trần Thị Hoa, Nguyễn Thị Dư Loan, Đỗ Thành Trung, Nguyễn Đức Miên (2005), “Thực trạng bảo quản, sử dụng hoá chất bảo vệ thực vật tại Bình Sơn – Sông Công – Thái Nguyên”, Báo cáo khoa học tóm tắt, NXB Y học Hà Nội, Tr.285-286 24. Nguyễn Duy Hoan, Trần Thanh Vân (1998), Giáo trình chăn nuôi gia cầm, NXB Nông nghiệp Hà Nội, Tr 12-48 25. Nguyễn Hữu Hồng (1993), Bài giảng vi sinh y học, NXB Y học, Tr.44 26. Lê Thị Sông Hương (2005), “Đánh giá hiệu quả dự án cải thiện cung cấp nước sạch và vệ sinh môi trường nông thôn tại An Dương, Hải Phòng", Báo cáo khoa học toàn văn, NXB Y học, tr558 - 563 27. Hoàng Khải Lập và cộng sự (1996), “Điều tra cơ bản sinh thái môi trường của nhân dân một số dân tộc miền núi phía bắc Việt Nam”, ĐTĐL Cấp nhà nước KY-08, Tr25 - 26 28. Hoàng Khải Lập, Nông Thanh Sơn, Đồng Ngọc Đức và cộng sự “Báo cáo toàn văn đề mục xác định các yếu tố nguy cơ đặc thù của môi trường vùng núi tỉnh Thái Nguyên tác động đến sức khoẻ cộng đồng, đề xuất và áp dụng các biện pháp can thiệp”, Báo cáo đề mục nghiên cứu khoa học Trường đại học y khoa Thái Nguyên, NXB Y học Hà Nội, tr1 - 2; 15 - 25 29. Nguyên Thị Ngọc Lan, Nguyễn Thị Hồng Tú, Đặng Đức Phú (2005), “Thực trạng điều kiện lao động nữ trong sản xuất nông nghiệp tại Việt Nam”, Báo cáo khoa học tóm tắt, NXB Y học Hà Nội Tr77-78 30. Nguyễn Tuyết Lan, Lê Thị Sông Hương và cộng sự, “Một số nhận xét về chất lượng nước ăn uống và sinh hoạt tại các trạm cấp nước nông thôn Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 51 Hải Phòng”, Báo cáo Khoa học tóm tắt, NXB Y học Hà Nội. Tr.203- 204 31. Nguyễn Ngọc Ngà, Tạ Quang Bửu, Dương Khánh Vân (2005) “Tuổi cao và khả năng lao động ở một số nhóm nghề”, Báo cáo khoa học tóm tắt, NXB Y học Hà Nội. Tr88 32. Lưu Xuân Lý, Vi Hồng Nhân (1986), Phòng chống bệnh dịch nguy hiểm, NXB Văn hóa dân tộc, tr34 - 36 33. Lê Hồng Mận (1985), Kỹ thuật về chăn nuôi lợn ở nông hộ, trang trại và phòng chữa bệnh thường gặp, NXB Lao động – Xã hội, Tr.3 34. Lê Đình Minh (2007) “Bước đầu đánh giá ảnh hưởng của bãi rác đến sức khỏe khu dân cư xung quanh, xây dựng hướng dẫn vệ sinh bãi rác”, Báo cáo khoa học toàn văn, NXB Y học Hà Nội, Tr 342 346 35. Đồng Trung Kiên và cộng sự (2004), “ Đánh giá hiệu quả dự án cải thiện cung cấp nước sạch và vệ sinh môi trường nông thôn tại huyện An Dương Hải Phòng”, Báo cáo khoa học tóm tắt, NXB Y học Hà Nội Tr.249 36. Nguyễn Huy Nga (2007) “Đánh giá chất lượng nước sinh hoạt ở nông thôn Việt nam, “ Báo cáo khoa học toàn văn, NXB Y học Hà Nội Tr.347 37. Nguyễn Huy Nga và cộng sự (2001), Tài liệu hướng dẫn chăm sóc môi trường cơ bản, NXB Y học Hà Nội , Tr50 - 51 38. Đào Ngọc Phong (1983), Môi trường và sức khoẻ con người, NXB Y học Hà Nội . Tr5 - 32 39. Nguyễn Thanh Sơn, Nguyễn Kế Côi (2001), Chăn nuôi lợn trang trại, NXB Lao động xã hội, Tr.36-125 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 52 40. Nông Thanh Sơn (2001), “Suy thoái môi trường nông thôn và những thách thức mới trong chăm sóc sức khoẻ vùng nông thôn miền núi” Kỷ yếu hội thảo sức khỏe môi trường. Thái Nguyên. Tr.65 41. Nguyễn Thị Hồng Tú (2001), Nâng cao sức khoẻ nơi làm việc, NXB Y học Hà Nội. Tr 14 - 16. 42. Bùi Trần Tín (1986), Bệnh nhiệt thán và lợn đóng dấu, NXB Nông thôn,Tr.7 - 12 43. Đào Văn Trung (1982), Biện pháp phòng và chống dịch tả lợn, NXB Nông thôn, Tr.13 - 19 44. Đỗ Dương Thái (1974), Ký sinh trùng và bệnh ký sinh trùng ở người, NXB Y học, Tr.442 – 445. 45. Đỗ Dương Thái (1986), Bài giảng ký sinh trùng y học, NXB Y học, Tr.187- 189 46. Đỗ Thùy Trang (2005), “Bệnh ngoài da ở những người có phơi nhiễm nghề nghiệp với nước thải đô thị ở Nam Định Việt Nam”. Báo cáo khoa học toàn văn, NXB Y học, Tr602 - 607 47. Dương Công Thuận, Trần Minh Châu (1984), Những bệnh cần phòng chống gấp của vật nuôi, NXB Nông nghiệp, Tr64 - 65 48. Hoàng Văn Tiến (2004) “Nghiên cứu thực trạng môi trường và sự liên quan giữa một số yếu tố nghề nghiệp với sức khoẻ bệnh tật của công nhân mỏ than Na Dương, Lạng Sơn”, Luận văn Thạc sỹ Y học, Đại học Y khoa Thái Nguyên. Tr.45 49. Lê Đức Thọ (2005) “Đánh giá kết quả sau can thiệp về sự thay đổi thái độ hành vi của người dân làng nghề làm bún”, Báo cáo khoa học toàn văn, NXB Y học Hà Nội . tr 558 - 593 50. Lê Văn Tạo (2007), Một số bệnh truyền nhiễm thường gặp ở lợn, NXB Lao động Xã hội, tr.31 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 53 51. Nguyễn Đức Trọng, Đỗ Hàm, Nguyễn Thị Quỳnh Hoa, (2005) “Môi trường lao động và sức khỏe bệnh tật nông dân chăm sóc gia cầm ở một số vùng tại Thái Nguyên”, Báo cáo khoa học toàn văn, NXB Y học 2005, tr163 – 166. 52. Trần Nguyên Truyền, Vũ Văn Đồng (2005) “Thực Trạng nhà vệ sinh trên địa bàn Tỉnh Nghệ An”, Báo cáo khoa học tóm tắt, NXB Y học Hà Nội Tr263 53. Nguyễn Thị Hồng Tú, Nguyễn Huy Nga, Trương Đình Bắc, Trần Đắc Phú, Trịnh Hữu Vách (2007) “Đánh giá chất lượng nước sinh hoạt ở nông thôn Việt Nam”, Báo cáo khoa học toàn văn, NXB Y học Hà Nội, Tr 211-212 54. Trần Văn Tuấn, Phạm Đức Minh, Đào Ngọc Phong, Chu Văn Thăng, Nguyễn Thị Tài (2005) “Hiện Trạng sử dụng nước sinh hoạt tại xã Vạn Phúc huyện Thanh Trì, Hà Nội", Báo cáo Khoa Học tóm tắt, NXB Y học Tr.209 55. TayphasavanhFengThong và cộng sự (2005),“Những yếu tố ảnh hưởng đến tính không bền vững của chương trình cải thiện cung cấp nước và vệ sinh môi trường ở nông thôn nghèo tại Lào”, Báo cáo khoa học tóm tắt, NXB Y học Hà Nội , Tr. 219-220 56. Nguyễn Văn Trí (2006), Hỏi đáp về chăn nuôi lợn, NXB Lao động xã hội, Tr.148 - 149 57. Viện Y học lao động và VSMT(2002), Thường qui kỹ thuật, NXB Y học Hà Nội Tr 124- 217 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên PHỤ LỤC PHIẾU ĐIỀU TRA PHỎNG VẤN THỰC TRẠNG MỘT SỐ YẾU TỐ Ô NHIỄM MÔI TRƯỜNG VÀ CÁC YẾU TỐ LIÊN QUAN ĐẾN Ô NHIỄM MÔI TRƯỜNG CỦA NGƯỜI CHĂN NUÔI LỢN ( Dùng phỏng vấn người có thời gian trực tiếp chăn nuôi lợn lâu nhất ) Phiếu số :................. Xin các anh , chị ( ông / bà ) vui lòng trả lời một số câu hỏi sau đây : Người được phỏng vấn :................................Tên chủ hộ :..................... Xóm / thôn / bản ................................................................................... Phương thức lao động trong chăn nuôi của chủ hộ : Tự làm là chính Có  Không  Thuê người khác làm là chính Có  Không  I . Thông tin chung: 1. Tuổi , giới , học vấn , thời gian trực tiếp tham gia chăn nuôi lợn từ 4h/ ngày trở lên : Tên Năm sinh (1) Giới (2) Trình độ học vấn (3) Thời gian tiếp xúc Dưới 4h/ngày Trên 4h/ngày 2. Ông / bà cho biết nghề nghiệp khác của mình là làm gì? 1. Làm ruộng  2. Cán bộ viên chức  3. Buôn bán  4. Nội trợ  5. Khác  3. Ông bà làm nghề chăn nuôi lợn này đã được bao nhiêu năm? 1. Dưới 5 năm  2. Từ 6 đến dưới 10 năm  3. Từ 10 đến dưới 15 năm  4. Từ 15 đến dưới 20 năm  5. Trên 20 năm  II. Thực trạng một số yếu tố môi trường 4. Gia đình dùng biện pháp nào để xử lý nước thải 1. Hố Biogas  2. Không có hố Biogas  3. Có hố gom phân  4. Không gom phân  5.Có rãnh nước thải  6. Không có rãnh nước  5. Nước rửa chuồng trại gia đình thải ra đâu? Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 1. Đổ ra ao hồ  2. Đổ vào hố thu gom  3. Đổ ra vườn  4. Khác  6. Gia đình xử dụng lượng nước để tắm rửa cho đàn gia xúc hàng ngày là bao nhiêu? 1. Dưới 500 lít  2. Từ 500 đến dưới 1000 lít  3.Từ 1000 đến dưới 1500 lít  4. Từ 1500 đến dưới 2000 lít  4. Trên 2000 lít  7. Nguồn nước mà gia đình cung cấp cho gia xúc uống và tắm rửa là nguồn nước nào ? 1. Nước giếng khoan  2. Nước giếng khơi  3. Nước máy  4. Nước mưa  5. Nguồn khác  8. Vị trí đặt chuồng gia xúc của gia đình 1. Cách nhà dưới 5m  2. Cách nhà 5 đến 10m  3. Cách nhà trên 10m  9. Hướng đặt chuồng gia xúc của gia đình? 1. Nam  2. Tây  3. Đông  4. Bắc  10. Gia đình xử dụng phân gia xúc để làm gì? 1.Dùng bón cho ruộng vườn  2. Làm nhiên liệu cho chất đốt 3.Thải ra ao hồ  4. Bán cho người khác  III. Một số yếu tố liên quan đến ô nhiễm môi trường 11. Gia đình thường xuyên nuôi trong chuồng bao nhiêu con lợn? 1. Từ 20 con đến < 30 con  2. Từ 30 đến dưới 40 con  3. Từ 40 đến dưới 50 con  4. Trên 50 con  12. Loại thức ăn để chăn nuôi của gia đình là gì? 1.Thức ăn hỗn hợp  2. Rau kết hợp với cám  3. Khác  Thái Nguyên, ngày tháng năm 200 Xác nhận Người được phỏng vấn Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên PHIẾU ĐIỀU TRA PHỎNG VẤN THỰC TRẠNG TÌNH HÌNH LÂY NHIỄM HIV/AIDS NHẬN THỨC VÀ THÁI ĐỘ CỦA CỘNG ĐỒNG ĐỐI VỚI CÔNG TÁC PHÒNG CHỐNG HIV/AIDS TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN VÕ NHAI Phiếu số:................... Thông tin này chỉ dùng cho mục đích nghiên cứu, giúp cho công tác phòng chống những tác hại HIV/AIDS gây ra. Xin các anh, chị ( Ông/ bà ) vui lòng trả lời một số câu hỏi sau đây: Người được phỏng vấn:.................................................... Chức vụ................................. Xóm/ thôn / bản................................................................................................................... Thông tin chung: 1. Tuổi, giới, học vấn của người được phỏng vấn Tên Năm sinh ( 1 ) Giới ( 2 ) Trình độ học vấn 2. Nghề nghiệp của người được phỏng vấn: 2.1. Làm ruộng 2.2. Cán bộ viên chức 2.3. Buôn bán 2.4. Nội trợ 2.5. Khác 3. Lứa tuổi nào dễ bị nhiễm HIV nhất? 3.1. Dưới 13 tuổi  3.4. Từ 30 - 39 tuổi 3.2. Từ 13 - 19 tuổi  3.5. Trên 40 tuổi 3.3. Từ 20 - 29 tuổi 4. Tỷ lệ nhiễm HIV theo giới? 4.1. Nam nhiều hơn nữ  4.3. Nam bằng nữ  4.2. Nữ nhiều hơn nam  4.4. Cả 2  5. Trên địa bàn huyện Võ Nhai những xã, thị trấn nào có người nhiễm HIV? 5.1: .................... 5.2: ..................... 5.3: ........................ 5.4: ....................... Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên 5.6: .................... 5.7: .................... 5.8: ........................ 5.9: ....................... 5.10: .................. 5.11: .................. 5.12: ....................... 5.13: ...................... 5.14: .................. 5.15: ..................... 6. Theo ông, bà trong các xã có người nhiễm HIV trên xã nào có tỷ lệ người nhiễm HIV cao nhất? ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... 7 Ông, bà cho biết HIV là bệnh gì? 7.1. Là bệnh lây truyền  7.2. Không lây truyền  7.3. Không rõ 8. HIV lây truyền qua đường nào? 8.1. Đường máu  8.2. Đường tình dục  8.3. Mẹ truyền cho con  8.4. Không rõ  9. Hiểu biết về phòng bệnh và điều trị? 9.1: Hiểu biết tốt  9.2: Hiểu biết chưa tốt  Không biết  10. Thái độ đối với người nhiễm HIV? 10.1: Giúp đỡ người nhiễm HIV  10.3: Không tỏ thái độ  10.2: Không giúp đỡ người có HIV 11. Ông, bà có tham gia vào công tác phòng chống HIV/AIDS không?  11.1: Có tham gia  11.2: Không tham gia  11.3: Không tỏ thái độ  12. Công tác phòng chống HIV là của ai 12.1. Của ngành y tế  12.2. Của Công an  12.3. Của các ngành khác 12.4. Của toàn xã hội  Thái Nguyên, ngày tháng năm 200 Xác nhận Người phỏng vấn