Luận văn Một số giải pháp nâng cao năng lực quản trị rủi ro của các Ngân hàng thương mại Việt Nam

Chöông 1 - 1 - MUÏC LUÏC Phaàn môû ñaàu Phaàn noäi dung Chöông 1 : Nhöõng vaán ñeà chung veà ngaân haøng thöông maïi, quaûn trò kinh doanh ngaân haøng vaø quaûn trò ruûi ro taïi caùc ngaân haøng thöông maïi. 1.1 Nhöõng vaán ñeà chung veà ngaân haøng thöông maïi..................................................1 1.1.1 Khaùi nieäm .................................................................................................1 1.1.2 Chöùc naêng cuûa ngaân haøng thöông maïi ......................................................1 1.1.2.1 Chöùc naêng laøm trung gian taøi chính ...................................................1 1.1.2.2 Chöùc naêng laøm trung gian thanh toaùn ................................................2 1.1.2.3 Chöùc naêng cung öùng vaø dòch vuï ngaân haøng .......................................2 1.1.2.4 Chöùc naêng taïo tieàn .............................................................................3 1.1.3 Caùc loaïi hình ngaân haøng thöông maïi .........................................................3 1.1.4 Caùc nghieäp vuï cuûa NHTM.........................................................................4 1.1.4.1 Nghieäp vuï nguoàn voán ........................................................................4 1.1.4.2 Nghieäp vuï söû duïng voán .....................................................................5 1.1.4.3 Dòch vuï ngaân haøng vaø caùc hoaït ñoäng khaùc .......................................6 1.2 Nhöõng vaán ñeà chung veà quaûn trò kinh doanh ngaân haøng .............................7 1.2.1 Khaùi nieäm .................................................................................................7 1.2.2 Söï caàn thieát cuûa quaûn trò kinh doanh ngaân haøng .......................................7 1.2.3 Caùc lónh vöïc cuûa quaûn trò kinh doanh ngaân haøng ......................................8 1.3 Nhöõng vaán ñeà chung veà quaûn trò ruûi ro trong kinh doanh NH .....................9 1.3.1 Khaùi nieäm .................................................................................................9 1.3.2 Caùc ruûi ro trong hoaït ñoäng kinh doanh cuûa NHTM ..................................9 1.3.2.1 Ruûi ro tín duïng ...................................................................................9 1.3.2.2 Ruûi ro tyû giaù ....................................................................................12 1.3.2.3 Ruûi ro thanh khoaûn ..........................................................................14 1.3.2.4 Ruûi ro laõi suaát ..................................................................................15 1.3.2.5 Ruûi ro giaù caû ....................................................................................17 1.3.2.6 Ruûi ro phaùp lyù ..................................................................................17 1.3.2.7 Ruûi ro chieán löôïc .............................................................................17 1.3.2.7 Ruûi ro uy tín .....................................................................................18 Chöông 1 - 2 - 1.3.3 Caùc nguyeân nhaân daãn ñeán ruûi ro..............................................................18 1.3.4 Caùc böôùc quaûn trò ruûi ro trong hoaït ñoäng kinh doanh cuûa NHTM...........18 1.3.4.1 Xaùc ñònh haïn möùc ruûi ro ..................................................................18 1.3.4.2 Ñaùnh giaù ruûi ro ................................................................................19 1.3.4.3 Theo doõi ruûi ro .................................................................................20 1.3.4.4 Kieåm soaùt ruûi ro ..............................................................................20 1.3.5 Caùc nguyeân taéc trong vieäc quaûn trò ruûi ro ngaân haøng .............................20 1.3.6 Söï caàn thieát phaûi naâng cao naêng löïc quaûn trò ruûi ro taïi caùc ngaân haøng thöông maïi Vieät Nam .....................................................................20 Chöông 2 : Thöïc traïng hoaït ñoäng kinh doanh ngaân haøng vaø coâng taùc quaûn trò ruûi ro taïi caùc ngaân haøng thöông maïi Vieät Nam 2.1 Söï ñoùng goùp cuûa NH VN trong tieán trình phaùt trieån kinh teá – xaõ hoäi ......22 2.2 Sô löôïc quaù trình hoaït ñoäng kinh doanh cuûa caùc NHTMVN trong nhöõng naêm gaàn ñaây...............................................................................................23 2.2.1 Dieãn bieán laõi suaát treân thò tröôøng tieàn teä ................................................24 2.2.2 Dieãn bieán thò tröôøng ngoaïi hoái trong thôøi gian qua ................................27 2.2.3 Tình hình hoaït ñoäng kinh doanh vaø söï caïnh tranh veà dòch vuï giöõa caùc ngaân haøng thöông maïi .................................................................................28 2.3 Phaân tích vaø ñaùnh giaù thöïc traïng caùc loaïi ruûi ro trong kinh doanh ngaân haøng thöông maïi Vieät Nam ............................................................29 2.3.1 Thöïc traïng hoaït ñoäng tín duïng taïi caùc NHTM.........................................30 2.3.1.1 Phaân tích vaø ñaùnh giaù ruûi ro tín duïng ..............................................30 2.3.1.2 Nguyeân nhaân gaây ra ruûi ro tín duïng ...............................................34 2.3.1.3 Caùc bieän phaùp phoøng ngöøa ruûi ro vaø naâng cao chaát löôïng tín duïng hieän nay...........................................................................................37 2.3.2 Thöïc traïng hoaït ñoäng ngoaïi hoái taïi caùc NHTM.......................................38 2.3.2.1 Phaân tích vaø ñaùnh giaù ruûi ro ngoaïi hoái ............................................38 2.3.2.2 Ñaùnh giaù hoaït ñoäng kinh doanh ngoaïi teä taïi NHTMVN..................40 2.3.2.3 Nguyeân nhaân gaây ra ruûi ro ngoaïi hoái hieän nay ................................42 2.3.2.4 Bieän phaùp phoøng ngöøa ruûi ro ngoaïi hoái ñang aùp duïng taïi caùc ngaân haøng thöông maïi...................................................................................43 2.3.3 Thöïc traïng cung-caàu thanh khoaûn taïi caùc NHTMVN..............................45 2.3.3.1 Phaân tích vaø ñaùnh giaù ruûi ro thanh khoaûn .......................................45 Chöông 1 - 3 - 2.3.3.2 Nguyeân nhaân gaây ra ruûi ro thanh khoaûn hieän nay ...........................46 2.3.3.3 Bieän phaùp haïn cheá ruûi ro thanh khoaûn hieän ñang aùp duïng ............47 2.3.4 Ruûi ro laõi suaát vaø vieäc quaûn lyù ruûi ro laõi suaát cuûa NHTM.......................48 2.3.4.1 Phaân tích vaø ñaùnh giaù ruûi ro laõi suaát trong hoaït ñoäng kinh doanh cuûa NHTM..........................................................................................48 2.3.4.2 Nguyeân nhaân daãn ñeán ruûi ro laõi suaát ...............................................49 2.3.4.3 Bieän phaùp phoøng ngöøa ruûi ro laõi suaát hieän nay................................49 2.3.5 Caùc ruûi ro khaùc maø NHTMVN phaûi ñoái maët hieän nay ............................51 Chöông 3 : Moät soá giaûi phaùp naâng cao naêng löïc quaûn trò ruûi ro trong caùc ngaân haøng thöông maïi Vieät Nam 3.1 Ñònh höôùng chieán löôïc hoäi nhaäp kinh teá quoác teá trong lónh vöïc ngaân haøng ..............................................................................................................53 3.2 Nhöõng thaùch thöùc ñoái vôùi ngaønh Ngaân haøng Vieät Nam trong ñieàu kieän hieän nay..................................................................................................................54 3.2.1 Veà cô cheá quaûn lyù ...................................................................................54 3.2.2 Veà trình ñoä coâng ngheä vaø naêng löïc taøi chính ..........................................55 3.2.3 Veà hieäu quaû vaø chaát löôïng hoaït ñoäng ngaân haøng ...................................56 3.3 Moät soá giaûi phaùp nhaèm haïn cheá ruûi ro trong hoaït ñoäng NHTM................56 3.3.1 Caùc giaûi phaùp haïn cheá ruûi ro chung cho caùc hoaït ñoäng NHTM ..............56 3.3.2 Caùc giaûi phaùp haïn cheá ruûi ro rieâng cho töøng loaïi ruûi ro cuûa NHTM ......58 3.3.2.1 Giaûi phaùp haïn cheá ruûi ro tín duïng ..................................................58 3.3.2.2 Giaûi phaùp haïn cheá ruûi ro ngoaïi hoái ...............................................65 3.3.2.3 Giaûi phaùp haïn cheá ruûi ro thanh khoaûn ...........................................67 3.3.2.4 Giaûi phaùp haïn cheá ruûi ro laõi suaát ...................................................67 3.4 Nhöõng ñeà xuaát nhaèm naâng cao naêng löïc quaûn trò ruûi ro cuûa caùc NHTMVN ..........................................................................................................68 3.4.1 Nhöõng ñeà xuaát ñoái vôùi caùc NHTM ..........................................................68 3.4.1.1 Ñaåy maïnh coâng taùc kieåm soaùt noäi boä .............................................68 3.4.1.2 Naâng cao chaát löôïng caùc coâng cuï ño löôøng ruûi ro...........................68 3.4.1.3 Caàn phaân tích, tính toaùn caùc ñieàu kieän kinh teá vó moâ .....................69 3.4.1.4 Caàn phaân chia phuø hôïp nguoàn voán cuûa ngaân haøng vôùi möùc ñoä ruûi ro khi thöïc hieän caùc nghieäp vuï trong hoaït ñoäng ngaân haøng ...................69 3.4.1.5 Thöïc hieän minh baïch vaø coâng khai hoùa thoâng tin...........................69 Chöông 1 - 4 - 3.4.1.6 Môû roäng hình thöùc ñoàng taøi trôï vôùi muïc tieâu hôïp lyù hoùa söû duïng nguoàn voán vaø giaûm thieåu ruûi ro ....................................................................69 3.4.1.7 Naâng cao chaát löôïng chuyeân nghieäp cuûa caùn boä, nhaân vieân ..........70 3.4.2 Nhöõng ñeà xuaát ñoái vôùi NHNNVN ...........................................................70 3.4.2.1 Caàn phoái hôïp vôùi caùc boä ngaønh lieân quan hoaøn thieän heä thoáng keá toaùn theo thoâng leä quoác teá ......................................................................70 3.4.2.2 Ñöa ra caùc giaûi phaùp hoaøn thieän heä thoáng giaùm saùt ngaân haøng theo höôùng naâng cao chaát löôïng phaân tích tình hình taøi chính vaø phaùt trieån heä thoáng caûnh baùo sôùm nhöõng tieàm aån trong hoaït ñoäng cuûa caùc TCTD ..........70 3.4.5.3 Naâng cao tieâu chí trong vieäc caáp giaáy pheùp vaø ñoøi hoûi kyõ thuaät ñoái vôùi caùc TCTD.........................................................................................70 3.4.5.4 Tieáp tuïc tieán haønh saép xeáp laïi heä thoáng ngaân haøng sao cho phuø hôïp vôùi xu höôùng thò tröôøng taøi chính quoác teá .............................................71 3.4.5.5 Taêng cöôøng quaûn lyù caùc ngaân haøng thoâng qua caùc quy ñònh veà kieåm toaùn baét buoäc vaø kieåm tra trình ñoä ñònh kyø ........................................71 3.4.5.6 Ña daïng hoùa caùc loaïi ngoaïi teä trong döï tröõ ....................................71 3.4.5.7 Tieáp tuïc hoaøn thieän khung phaùp lyù vaø trieån khai maïnh hôn nöõa thò tröôøng tieàn teä..........................................................................................71 3.4.5.8 NHNN neân thöôøng xuyeân toå chöùc caùc buoåi hoäi thaûo qua maïng veà caùc hoaït ñoäng kinh doanh trong ngaân haøng, phaân tích tình hình kinh teá trong vaø ngoaøi nöôùc......................................................................................71 Phaàn keát luaän Taøi lieäu tham khaûo Chöông 1 - 5 - PHAÀN MÔÛ ÑAÀU Trong tieán trình hoäi nhaäp neàn kinh teá hieän nay, moät trong nhöõng nguyeân nhaân chính gaây ra nhöõng cuoäc khuûng hoaûng kinh teá laø do söï yeáu keùm cuûa heä thoáng ngaân haøng. Moái quan heä chaët cheõ giöõa ngaân haøng – khaùch haøng – neàn kinh teá, ñoøi hoûi caùc ngaân haøng phaûi chuû ñoäng trong moïi tình huoáng, döï baùo, döï ñoaùn ñöôïc khaû naêng xaûy ra vaø ñònh löôïng ruûi ro. Töø ñoù coù bieän phaùp phoøng ngöøa haïn cheá thaáp nhaát taùc ñoäng cuûa ruûi ro trong vai troø trung gian taøi chính cuûa mình. Thôøi gian qua, ngaønh Ngaân haøng ôû Vieät Nam ñaõ ñoùng goùp raát nhieàu cho söï phaùt trieån kinh teá – xaõ hoäi cuûa ñaát nöôùc. Beân caïnh nhöõng thaønh quaû ñaït ñöôïc, nhieàu thöû thaùch môùi ñaõ xuaát hieän buoäc Chính phuû phaûi quan taâm ñeán vieäc naâng cao chaát löôïng vaø naêng löïc quaûn trò ruûi ro cuûa coâng taùc quaûn trò hoaït ñoäng ôû caùc ngaân haøng thöông maïi Vieät Nam, nhaèm hình thaønh moät heä thoáng caùc ngaân haøng coù söùc caïnh tranh cao, naêng ñoäng vaø hoaït ñoäng an toaøn, hoaøn thaønh toát vai troø cuûa ngaân haøng trong quaù trình phaùt trieån cuûa ñaát nöôùc. Do hoaït ñoäng kinh doanh cuûa ngaân haøng thöông maïi mang tính ñaëc thuø, maët khaùc trong xu theá kinh doanh hieän ñaïi caùc ngaân haøng thöông maïi seõ giaûm daàn tyû troïng tín duïng vaø taêng tyû troïng dòch vuï, vì vaäy coù theå noùi ruûi ro ngaân haøng raát ña daïng vaø haàu nhö coù maët trong töøng nghieäp vuï neáu nhöõng nghieäp vuï ñoù khoâng ñöôïc quaûn lyù theo moät quy trình chaët cheõ. Vì ñaây laø lónh vöïc quaù roäng lôùn, neân ñeà taøi chæ chuû yeáu taäp trung vaøo phaân tích vaø ñaùnh giaù 4 ruûi ro chính ñoù laø: ruûi ro tín duïng, ruûi ro tyû giaù, ruûi ro thanh khoaûn vaø ruûi ro laõi suaát. Töø ñoù tìm ra nhöõng yeáu toá, nguyeân nhaân gaây ra ruûi ro cuûa töøng loaïi ruûi ro vaø giuùp cho nhöõng nhaø quaûn trò ngaân haøng hay nhöõng caùn boä coù thaåm quyeàn cuûa ngaân haøng tìm ra nhöõng giaûp phaùp thích hôïp nhaèm ñeå phoøng ngöøa vaø haïn cheá ruûi ro sao cho hieäu quaû nhaát. Chöông 1 - 6 - Coù theå noùi khi moät neàn coâng nghieäp dòch vuï taøi chính- ngaân haøng ngaøy caøng phaùt trieån maïnh meõ nhö hieän nay, ñoøi hoûi ngaønh Ngaân haøng phaûi coù nhöõng caûi caùch maïnh meõ ñeå naâng cao naêng löïc quaûn trò, ñaëc bieät laø quaûn trò ruûi ro trong töøng hoaït ñoäng dòch vuï. Xuaát phaùt töø nhöõng thöïc teá ñoù maø toâi ñaõ choïn ñeà taøi:” Moät soá giaûi phaùp naâng cao naêng löïc quaûn trò ruûi ro cuûa caùc Ngaân haøng thöông maïi Vieät Nam” ñeå laøm luaän vaên thaïc só kinh teá cuûa mình. 1. XAÙC ÑÒNH VAÁN ÑEÀ NGHIEÂN CÖÙU Lôïi nhuaän vaø ruûi ro laø hai maët cuûa vaán ñeà vì muoán coù lôïi nhuaän phaûi chaáp nhaän ruûi ro, vaø neáu ruûi ro caøng lôùn thì lôïi nhuaän caøng cao vaø ngöôïc laïi neáu ruûi ro thaáp thì lôïi nhuaän thu ñöôïc cuõng seõ thaáp. Söï ñoái maët vaø chòu taùc ñoäng cuûa ruûi ro coù theå taùc ñoäng xaáu ñeán taát caûø caùc doanh nghieäp Vieät Nam noùi chung vaø caùc doanh nghieäp ngaân haøng noùi rieâng, thaäm chí bò phaù saûn vaø bò loaïi ra khoûi thò tröôøng. Ñoái vôùi moät nöôùc ñang phaùt trieån nhö Vieät Nam, laøm theá naøo ñeå quaûn trò ruûi ro moät caùch hieäu quaû trong moät moâi tröôøng kinh doanh môùi vaø thò tröôøng coù nhieàu bieán ñoäng nhö hieän nay. Vaán ñeà naøy chæ coù theå giaûi quyeát thoâng qua vieäc naâng cao naêng löïc quaûn trò ruûi ro baèng moät soá giaûi phaùp phoøng ngöøa vaø haïn cheá noù ñöôïc ñeà xuaát trong ñeà taøi. 2. MUÏC TIEÂU NGHIEÂN CÖÙU Ñeà taøi nghieân cöùu nhaèm caùc muïc tieâu sau: - Nghieân cöùu nhöõng lyù luaän cô baûn veà ngaân haøng thöông maïi, coâng taùc quaûn trò kinh doanh ngaân haøng vaø quaûn trò ruûi ro trong hoaït ñoäng kinh doanh ngaân haøng. Ñeà taøi nhaán maïnh vaøo caùc vaán ñeà lieân quan ñeán ruûi ro tín duïng, ruûi ro tyû giaù, ruûi ro thanh khoaûn vaø ruûi ro laõi suaát ñoái vôùi caùc ngaân haøng thöông maïi. Chöông 1 - 7 - - Phaân tích vaø ñaùnh giaù thöïc traïng ruûi ro cuûa caùc loaïi ruûi ro treân, ñoàng thôøi beân caïnh ñoù phaân tích nhöõng nguyeân nhaân chuû yeáu gaây ra caùc ruûi ro ñoù vaø cuøng vôùi nhöõng vöôùng maéc khoù khaên trong vieäc xöû lyù ruûi ro cuûa caùc ngaân haøng thöông maïi Vieät Nam hieän nay. - Ñeà xuaát moät soá giaûi phaùp nhaèm phoøng ngöøa vaø haïn cheá ruûi ro moät caùch an toaøn vaø hieäu quaû hôn trong hoaït ñoäng kinh doanh ngaân haøng, chæ chaáp nhaän caùc loaïi ruûi ro cho pheùp ñoái vôùi töøng nghieäp vuï sau khi ñaõ phaân tích chi tieát treân taát caû caùc khía caïnh luaät phaùp vaø kinh teá. 3. PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU Ñaây laø ñeà taøi nghieân cöùu chuû yeáu döïa vaøo döõ lieäu thoáng keâ caùc hoaït ñoäng cuûa ngaân haøng thöông maïi trong quaù khöù, keát hôïp söï quan saùt nhöõng nguyeân nhaân gaây ra ruûi ro. Töø ñoù ñöa ra nhöõng giaûi phaùp phoøng ngöøa vaø haïn cheá ruûi ro trong hoaït ñoäng kinh doanh ngaân haøng. Ñeà taøi ñaõ söû duïng keát hôïp nhöõng phöông phaùp nghieân cöùu sau: - Phöông phaùp duy vaät bieän chöùng, duy vaát lòch söû. - Phöông phaùp phaân tích, toång hôïp, giaûi thích, so saùnh ñeå thu thaäp soá lieäu vaø phaân tích soá lieäu … 4. ÑOÁI TÖÔÏNG VAØ PHAÏM VI NGHIEÂN CÖÙU - Ñoái töôïng nghieân cöùu cuûa ñeà taøi laø taäp trung phaân tích vaø ñaùnh giaù caùc ruûi ro trong hoaït ñoäng ngaân haøng thöông maïi maø chuû yeáu laø ruûi ro tín duïng, ruûi ro tyû giaù, ruûi ro thanh khoaûn vaø ruûi ro laõi suaát. - Phaïm vi nghieân cöùu ñeà taøi laø nghieân cöùu thöïc traïng caùc hoaït ñoäng kinh doanh chuû yeáu laø hoaït ñoäng tín duïng vaø hoaït ñoäng kinh doanh ngoaïi teä. Chöông 1 - 8 - 5. NOÄI DUNG NGHIEÂN CÖÙU - Phaàn môû ñaàu : giôùi thieäu ñeà taøi vaø trình baøi nhöõng vaán ñeà lieân quan ñeán phöông phaùp luaän nghieân cöùu. - Chöông 1 : trình baøy nhöõng lyù luaän cô baûn veà ngaân haøng thöông maïi,quaûn trò kinh doanh ngaân haøng vaø vaø quaûn trò ruûi ro trong hoaït ñoäng kinh doanh ngaân haøng. - Chöông 2 : Phaân tích vaø ñaùnh giaù thöïc traïng cuûa boán loaïi ruûi ro noùi treân trong hoaït ñoäng ngaân haøng thöông maïi, caùc nguyeân nhaân gaây ra ruûi ro vaø nhaän xeùt caùc bieän phaùp haïn cheá ruûi ro ñang ñöôïc aùp duïng hieän nay. - Chöông 3 : Ñeà xuaát moät soá giaûi phaùp nhaèm naâng cao naêng löïc quaûn trò ruûi ro taïi caùc ngaân haøng thöông maïi Vieät Nam. - Phaàn keát luaän Tuy nhieân, vaán ñeà ñaët ra cuûa ñeà taøi laø raát lôùn, hôn nöõa thôøi gian nghieân cöùu vaø khaû naêng ngöôøi vieát coù haïn. Vì vaäy, noäi dung luaän vaên naøy chaéc chaén khoâng traùnh khoûi nhieàu thieáu soùt, kính mong nhaän ñöôïc söï chæ daãn cuûa Quyù Thaày Coâ ñeå luaän vaên ñöôïc hoaøn thieän hôn. Chöông 1 - 9 - CHÖÔNG 1 : NHÖÕNG VAÁN ÑEÀ CHUNG VEÀ NGAÂN HAØNG THÖÔNG MAÏI VAØ QUAÛN TRÒ RUÛI RO TAÏI CAÙC NGAÂN HAØNG THÖÔNG MAÏI 1.1 Nhöõng vaán ñeà chung veà ngaân haøng thöông maïi 1.1.1 Khaùi nieäm Ngaân haøng thöông maïi, töø khi hình thaønh vaø phaùt trieån ñeán nay , ñaõ coù raát nhieàu khaùi nieäm : Theo Ñaïo luaät Ngaân haøng cuûa Coäng hoaø Phaùp 1941 chæ roõ :“ Ngaân haøng thöông maïi laø nhöõng cô sôû maø ngheà nghieäp thöôøng xuyeân laø nhaän tieàn baïc cuûa coâng chuùng döôùi hình thöùc kyù thaùc, hoaëc döôùi caùc hình thöùc khaùc, vaø söû duïng nguoàn löïc ñoù cho chính hoï trong caùc nghieäp vuï veà chieát khaáu, tín duïng vaø taøi chính”. Theo phaùp leänh Ngaân haøng Vieät Nam naêm 1990 : “ Ngaân haøng thöông maïi laø moät toå chöùc kinh doanh tieàn teä maø nghieäp vuï chuû yeáu laø thöôøng xuyeân nhaän tieàn göûi cuûa khaùch haøng ( daân cö vaø caùc doanh nghieäp), coù traùch nhieäm hoaøn traû vaø söû duïng ñeå cho vay, thanh toaùn, chieát khaáu …”. Luaät soá 02/1997/QH10 Ñieàu 10 Luaät caùc toå chöùc tín duïng Vieät Nam khaúng ñònh : “Ngaân haøng laø loaïi hình toå chöùc tín duïng ñöôïc thöïc hieän toaøn boä hoaït ñoäng ngaân haøng vaø caùc hoaït ñoäng kinh doanh khaùc coù lieân quan”. Nghò ñònh cuûa Chính phuû soá 49/2000/NÑ-CP ngaøy 12/9/2000 : “ Ngaân haøng thöông maïi laø ngaân haøng ñöôïc thöïc hieän toaøn boä hoaït ñoäng ngaân haøng vaø caùc hoaït ñoäng kinh doanh khaùc coù lieân quan vì muïc tieâu lôïi nhuaän, goùp phaàn thöïc hieän caùc muïc tieâu kinh teá nhaø nöôùc”. Chöông 1 - 10 - Nhö vaäy, coù theå noùi raèng ngaân haøng thöông maïi laø moät loaïi ñònh cheá taøi chính trung gian quan troïng vaøo loaïi baäc nhaát trong neàn kinh teá thò tröôøng. Nhôø heä thoáng ñònh cheá taøi chính trung gian naøy maø caùc nguoàn tieàn nhaøn roãi trong xaõ hoäi ñöôïc huy ñoäng, taäp trung laïi, ñoàng thôøi söû duïng soá voán ñoù ñeå caáp tín duïng cho caùc toå chöùc kinh teá, caù nhaân nhaèm phuïc vuï phaùt trieån kinh teá – xaõ hoäi. 1.1.2 Chöùc naêng cuûa Ngaân haøng Thöông maïi. 1.1.2.1 Chöùc naêng laøm trung gian tín duïng. Ngaân haøng thöông maïi ñoùng vai troø laø moät toå chöùc trung gian ñöùng ra taäp trung, huy ñoäng caùc nguoàn voán tieàn teä taïm thôøi nhaøn roãi trong neàn kinh teá bieán noù thaønh nguoàn voán tín duïng ñeå cho vay. Nhö vaäy, coù theå noùi NHTM laø nhòp caàu noái lieàn nhöõng chuû theå thöøa voán vôùi caùc chuû theå thieáu voán. Vôùi chöùc naêng naøy, NHTM laøm trung gian chuyeån voán tieàn teä töø nôi thöøa ñeán nôi thieáu, caùc chuû theå tham gia khoâng coù moái lieân heä tröïc tieáp vôùi nhau vaø ñieàu naøy coù vai troø to lôùn ñoái vôùi neàn kinh teá vì moät maët huy ñoäng vaø taäp trung haàu heát nhöõng nguoàn voán nhaøn roãi trong neàn kinh teá vaø bieán noù töø choã laø phöông tieän tích luõy thaønh nguoàn voán lôùn cho neàn kinh teá, maët khaùc söû duïng nguoàn voán naøy cung öùng cho neàn kinh teá vôùi tính luaân chuyeån cuûa noù gaáp nhieàu laàn. Chöùc naêng trung gian tín duïng ñöôïc bieåu hieän qua sô ñoà sau: - Thu nhaän tieàn göûi, tieát kieäm. - Cho vay, Phaùt haønh traùi phieáu, kyø phieáu… Caáp tín duïng NGAÂN HAØNG THÖÔNG MAÏI )d − Doanh nghieäp; − Caùc ñònh cheá taøi chính; − Caùc toå chöùc phi lôïi nhuaän; )d − Doanh nghieäp; − Caùc ñònh cheá taøi chính; − Caùc toå chöùc phi lôïi nhuaän; Chöông 1 - 11 - 1.1.2.2 Chöùc naêng laøm trung gian thanh toaùn Vì laø thuû quyõ cuûa caù nhaân vaø toå chöùc neân haàu heát caùc khoaûn thu chi veà haøng hoùa vaø dòch vuï cuûa caùc caù nhaân, toå chöùc ñeàu ñöôïc thöïc hieän thoâng qua NHTM baèng vieäc môû taøi khoaûn taïi NHTM vaø yeâu caàu hay uyû nhieäm NHTM thöïc hieän caùc khoaûn chi traû cuõng nhö thu hoä. Do ñoù caùc caù nhaân vaø toå chöùc khoâng phaûi maát nhieàu thôøi gian vaø chi phí cho caùc coâng vieäc nhö ñeám vaø kieåm tieàn; vaän chuyeån; löu tröõ vaø baûo veä; quaûn lyù; v.v…trong caùc hoaït ñoäng thanh toaùn, giao dòch tieàn teä. Chöùc naêng laøm trung gian thanh toaùn cuûa NHTM ngaøy nay vöôït qua khoûi khuoân khoå truyeàn thoáng theo söï phaùt trieån cuûa kyõ thuaät coâng ngheä hieän ñaïi phuïc vuï ngaønh ngaân haøng chaúng haïn nhö thanh toaùn buø tröø, chöõ kyù ñieän töû, phaàn meàm quaûn lyù, heä thoáng maïng coâng ngheä thoâng tin…ñeå phuïc vuï neàn kinh teá vôùi yeâu caàu cao hôn veà tính chính xaùc, nhanh choùng, an toaøn vaø ñaëc bieät laø giaûm thieåu chi phí giuùp quaù trình löu thoâng voán tieàn teä cuõng nhö löu thoâng haøng hoaù ngaøy caøng hieäu quaû. 1.1.2.3 Chöùc naêng cung öùng caùc dòch vuï ngaân haøng. Ngaân haøng söû duïng öu theá veà maïng löôùi caùc chi nhaùnh, ñoái taùc trong vaø ngoaøi nöôùc, cô sôû haï taàng veà coâng ngheä thoâng tin, thieát bò, phaàn meàm chuyeân ngaønh…coù theå cung caáp cho khaùch haøng caùc dòch vuï ña daïng vaø chuyeân bieät coù giaù trò gia taêng cao nhö tö vaán taøi chính, cung caáp thoâng tin, baûo quaûn vaät vaø chöùng töø coù giaù, ngaên ngöøa ruûi ro ngoaïi hoái… 1.1.2.4 Chöùc naêng taïo tieàn (buùt teä hay tieàn ghi soå). Vôùi moät heä thoáng ngaân haøng hoaøn chænh, vôùi moät soá tieàn ban ñaàu vaø tyû leä döï tröõ baét buoäc nhaát ñònh thì caùc NHTM coù theå taïo ra moät soá löôïng tieàn ghi soå Chöông 1 - 12 - lôùn hôn löôïng tieàn ban ñaàu gaáp nhieàu laàn. Soá löôïng tieàn taïo ra coù theå ñöôïc tính thoâng qua heä soá taïo tieàn nhö sau: 1 Heä soá taïo tieàn = Tyû leä döï tröõ baét buoäc Khoái löôïng tieàn taïo ra = Khoái löôïng tieàn göûi ban ñaàu X Heä soá taïo tieàn Ñaây laø chöùc naêng taïo ra buùt teä, goùp phaàn gia taêng löôïng tieàn teä cho neàn kinh teá. 1.1.3 Caùc loaïi hình ngaân haøng thöông maïi Tuøy theo goùc ñoä tieáp caän, NHTM coù theå phaân loaïi nhö sau : ™ Caên cöù vaøo hình thöùc sôû höõu - Ngaân haøng thöông maïi quoác doanh: laø caùc ngaân haøng kinh doanh baèng voán caáp phaùt cuûa ngaân saùch nhaø nöôùc. ÔÛ Vieät Nam hieän coù caùc ngaân haøng thöông maïi quoác doanh lôùn nhö Ngaân haøng Noâng nghieäp vaø Phaùt trieån Noâng thoân Vieät Nam, Ngaân haøng ngoaïi thöông Vieät Nam, Ngaân haøng Coâng thöông Vieät Nam, Ngaân haøng Ñaàu tö vaø Phaùt trieån Vieät Nam, Ngaân haøng Phaùt trieån Nhaø Ñoàng baèng soâng Cöûu Long,… - Ngaân haøng thöông maïi coå phaàn: laø nhöõng ngaân haøng hoaït ñoäng nhö coâng ty coå phaàn, nguoàn voán ban ñaàu do caùc coå ñoâng ñoùng goùp. - Ngaân haøng thöông maïi lieân doanh: coù voán ñöôïc goùp bôûi moät beân laø ngaân haøng Vieät Nam vaø beân coøn laïi laø ngaân haøng nöôùc ngoaøi, coù truï sôû ñaët taïi Vieät Nam vaø hoaït ñoäng theo luaät phaùp Vieät Nam - Chi nhaùnh ngaân haøng thöông maïi nöôùc ngoaøi: laø ngaân haøng ñöôïc thaønh laäp theo voán vaø luaät phaùp nöôùc ngoaøi nhöng hoaït ñoäng theo luaät Vieät Nam. Chöông 1 - 13 - ™ Caên cöù vaøo saûn phaåm ngaân haøng cung caáp cho khaùch haøng - Ngaân haøng baùn buoân: soá löôïng saûn phaåm cung caáp cho khaùch haøng khoâng nhieàu nhöng giaù trò töøng saûn phaåm laø raát lôùn. Khaùch haøng chuû yeáu laø caùc coâng ty qui moâ lôùn, caùc taäp ñoaøn kinh teá, toång coâng ty - Ngaân haøng baùn leû : soá löôïng saûn phaåm cung caáp cho khaùch haøng raát nhieàu nhöng giaù trò cuûa töøng saûn phaåm thöôøng khoâng lôùn. Khaùch haøng chuû yeáu laø caù nhaân hoaëc doanh nghieäp coù qui moâ vöøa vaø nhoû. - Ngaân haøng vöøa baùn buoân vöøa baùn leû: bao goàm caû hai loaïi hình ngaân haøng treân vaø ôû Vieät Nam hieän nay loaïi hình ngaân haøng naøy chieám ña soá. ™ Caên cöù vaøo lónh vöïc hoaït ñoäng - Ngaân haøng chuyeân doanh: chæ hoaït ñoäng chuyeân moät trong moät lónh vöïc naøo ñoù nhö coâng nghieäp, noâng nghieäp, thöông nghieäp, xuaát nhaäp khaåu,… vaø haàu nhö loaïi hình ngaân haøng naøy khoâng coøn toàn taïi trong moät neàn kinh teá phaùt trieån vaø hoäi nhaäp hieän nay maø chuû yeáu laø ngaân haøng ña naêng. - Ngaân haøng ña naêng, kinh doanh toång hôïp: laø loaïi ngaân haøng hoaït ñoäng ôû moïi lónh vöïc kinh teá vaø thöïc hieän baát kyø nghieäp vuï naøo ñöôïc pheùp cuûa ngaân haøng thöông maïi. 1.1.4 Caùc nghieäp vuï cuûa ngaân haøng thöông maïi Veà cô baûn, caùc NHTM thöïc hieän loaïi nghieäp vuï chính nhö nghieäp vuï nguoàn voán, nghieäp vuï söû duïng voán, caùc dòch vuï ngaân haøng vaø hoaït ñoäng kinh doanh khaùc. Chöông 1 - 14 - 1.1.4.1 Nghieäp vuï nguoàn voán ( nghieäp vuï nôï) Ngaân haøng thöông maïi thöïc hieän nghieäp vuï naøy chính laø duøng caùc bieän phaùp nhaèm huy ñoäng, thu huùt caùc nguoàn voán töø khaùch haøng trong neàn kinh teá. Ñaây laø nghieäp vuï quan troïng, taïo neân nguoàn taøi nguyeân cho ngaân haøng. Treân cô sôû ñoù, ngaân haøng söû duïng chuùng ñeå thöïc hieän caùc nghieäp vuï cho vay, ñaàu tö … ¾ Thaønh phaàn nguoàn voán cuûa ngaân haøng thöông maïi goàm : • Nguoàn voán chuû sôû höõu : goàm nguoàn voán töï coù cuûa ngaân haøng khi môùi thaønh laäp vaø nguoàn voán coi nhö töï coù. - Voán töï coù : + Voán ñieàu leä ( hay voán phaùp ñònh) : laø nguoàn voán ban ñaàu khi ngaân haøng môùi baét ñaàu ñi vaøo hoaït ñoäng vaø ñöôïc ghi vaøo baûn ñieàu leä hoaït ñoäng cuûa ngaân haøng. Voán ñieàu leä coù theå ñöôïc thay ñoåi theo xu höôùng taêng leân trong quaù trình hoaït ñoäng cuûa ngaân haøng nhôø ñöôïc caáp boå sung hay ñöôïc keát chuyeån töø quyõ boå sung voán ñieàu leä theo luaät phaùp moãi nöôùc. + Caùc quyõ cuûa ngaân haøng: ñöôïc hình thaønh khi ngaân haøng ñaõ ñi vaøo hoaït ñoäng, bao goàm caùc quyõ trích töø laõi roøng haøng naêm nhö: quyõ döï tröõ boå sung voán ñieàu leä, caùc quyõ döï phoøng, quyõ ñaàu tö phaùt trieån. Ngoaøi ra, coøn coù caùc quyõ ñöôïc hình thaønh baèng caùch trích vaø tính vaøo chi phí hoaït ñoäng cuûa ngaân haøng nhö: quyõ khaáu hao cô baûn, söõa chöõa taøi saûn, döï phoøng ñeå xöû lyù ruûi ro,… - Voán coi nhö töï coù : bao goàm nhöõng khoaûn tieàn maø ngaân haøng coù keá hoaïch söû duïng nhöng taïm thôøi chöa söû duïng goàm: lôïi nhuaän chöa chia, caùc quyõ khaùc … Chöông 1 - 15 - • Voán huy ñoäng : laø nguoàn voán chuû yeáu söû duïng trong hoaït ñoäng kinh doanh cuûa ngaân haøng, noù chieám tyû troïng raát lôùn trong toång nguoàn voán kinh doanh cuûa ngaân haøng thöông maïi. Nguoàn voán huy ñoäng goàm: tieàn göûi khoâng kyø haïn vaø coù kyø haïn cuûa khaùch haøng, tieàn göûi tieát kieäm cuûa daân cö, nguoàn voán huy ñoäng qua phaùt haønh kyø phieáu, traùi phieáu, chöùng chæ tieàn göûi … • Nguoàn voán ñi vay: trong tröôøng hôïp voán töï coù vaø voán huy ñoäng khoâng ñaùp öùng ñuû nhu caàu kinh doanh, ngaân haøng thöông maïi coù theå : - Vay cuûa ngaân haøng nhaø nöôùc döôùi hình thöùc chieát khaáu, taùi chieát khaáu caùc chöùng töø coù giaù; caàm coá, taùi caàm coá caùc thöông phieáu … - Vay cuûa caùc ngaân haøng thöông maïi khaùc qua thò tröôøng lieân ngaân haøng, hôïp ñoàng mua laïi … - Vay caùc toå chöùc taøi chính, tín duïng quoác teá … • Nguoàn voán khaùc: Voán tieáp nhaän töø ngaân saùch nhaø nöôùc ñeå thöïc hieän caùc chöông trình, döï aùn theo keá hoaïch taäp trung cuûa nhaø nöôùc, voán chieám duïng cuûa khaùch haøng trong quaù trình thöïc hieän dòch vuï thanh toaùn khoâng duøng tieàn maët,… 1.1.4.2. Nghieäp vuï söû duïng voán ( nghieäp vuï coù) Vôùi nguoàn voán coù ñöôïc töø nghieäp vuï nguoàn voán, ngaân haøng thöông maïi söû duïng chuùng ñeå ñaàu tö, cho vay … Do ñoù nghieäp vuï naøy phaûn aùnh vieäc söû duïng voán cuûa ngaân haøng. ¾ Ngaân haøng söû duïng nguoàn voán naøy cho caùc hoaït ñoäng sau: Chöông 1 - 16 - • Thieát laäp döï tröõ : Caùc ngaân haøng thöông maïi khoâng söû duïng toaøn boä nguoàn voán cho hoaït ñoäng kinh doanh maø phaûi daønh moät phaàn döï tröõ thích hôïp nhaèm ñaùp öùng yeâu caàu sau : - Thöïc hieän döï tröõ baét buoäc theo quy ñònh ngaân haøng nhaø nöôùc - Thöïc hieän leänh ruùt tieàn vaø thanh toaùn chuyeån khoaûn cuûa khaùch haøng, - Chi traû caùc khoaûn tieàn göûi ñeán haïn,… - Thöïc hieän caùc khoaûn chi tieâu haøng ngaøy taïi ngaân haøng … • Caáp tín duïng: goàm cho vay ngaén haïn, trung, daøi haïn, chieát khaáu thöông phieáu vaø chöùng töø coù giaù, cho thueâ taøi chính, baûo laõnh. • Ñaàu tö: Ngaân haøng thöông maïi söû duïng caùc nguoàn voán oån ñònh ñeå thöïc hieän caùc hình thöùc ñaàu tö nhaèm kieám lôøi vaø chia seû ruûi ro vôùi nghieäp vuï tín duïng. Ngaân haøng coù theå thöïc hieän nghieäp vuï naøy vôùi hai hình thöùc : ñaàu tö tröïc tieáp vaø ñaàu tö taøi chính - Ñaàu tö tröïc tieáp : goùp voán lieân doanh vôùi caùc toå chöùc, ngaân haøng trong vaø ngoaøi nöôùc hoaëc duøng voán ñeå mua coå phaàn caùc ñôn vò kinh teá , caùc ngaân haøng coå phaàn, thaønh laäp caùc coâng ty con nhö coâng ty chöùng khoaùn, coâng ty cho thueâ taøi chính, coâng ty baûo hieåm ... - Ñaàu tö taøi chính (ñaàu tö chöùng khoaùn) : baèng caùch ñaàu tö treân thò tröôøng chöùng khoaùn vôùi vieäc löïa choïn nhöõng danh muïc ñaàu tö coù hieäu quaû taïo neân möùc sinh lôøi töông ñoái oån ñònh. Maët khaùc ñaây cuõng laø khoaûn döï tröõ thöù caáp cho ngaân haøng vì caùc chöùng khoaùn ñeàu coù tính thanh khoaûn cao. Chöông 1 - 17 - Vôùi hình thöùc naøy ngaân haøng coù theå ñaàu tö vaøo caùc loaïi traùi phieáu treân thò tröôøng nhö traùi phieáu Chính phuû, traùi phieáu cuûa ngaân haøng Trung öông, traùi phieáu coâng ty … 1.1.4.3 Dòch vuï ngaân haøng vaø caùc hoaït ñoäng kinh doanh khaùc Ñaây laø dòch vuï maø khi ngaân haøng cung caáp cho khaùch haøng seõ nhaän ñöôïc caùc khoaûn hoa hoàng vaø leä phí nhö: ƒ Dòch vuï ngaân quyõ. ƒ Dòch vuï uyû thaùc. ƒ Toå chöùc thanh toaùn khoâng duøng tieàn maët cho khaùch haøng. ƒ Kinh doanh ngoaïi teä, vaøng baïc, ñaù quyù ... ƒ Mua baùn hoä chöùng khoaùn, phaùt haønh hoä coå phieáu … ƒ Tö vaán veà taøi chính, ñaàu tö,… Caùc nghieäp vuï treân cuûa ngaân haøng thöông maïi khoâng theå taùch rôøi, ñoäc laäp nhau maø chuùng coù moái quan heä hoã töông vôùi nhau trong quaù trình kinh doanh ngaân haøng. 1.2 Nhöõng vaán ñeà chung veà quaûn trò kinh doanh ngaân haøng 1.2.1 Khaùi nieäm Quaûn trò kinh doanh ngaân haøng laø vieäc thieát laäp moät chöông trình hoaït ñoäng kinh doanh daøi haïn vaø ngaén haïn cho moät doanh nghieäp ngaân haøng, xaùc ñònh caùc nguoàn voán saün coù töø ñoù laõnh ñaïo nhaân vieân ngaân haøng thöïc hieän caùc muïc tieâu ñaõ ñeà ra Nhö vaäy, coù theå thaáy quaûn trò kinh doanh ngaân haøng bao goàm : Chöông 1 - 18 - - Hoaïch ñònh chieán löôïc kinh doanh cuûa ngaân haøng nhaèm ñaït ñöôïc muïc tieâu daøi haïn trong töông lai. - Xaùc ñònh caùc nguoàn voán caàn phaûi coù ñeå thöïc hieän ñöôïc muïc tieâu, bao goàm taøi nguyeân veà con ngöôøi, cô sôû vaät chaát kyõ thuaät cuõng nhö nguoàn voán toái thieåu ban ñaàu cuûa ngaân haøng. - Xaây döïng moät keá hoaïch haønh ñoäng nhaèm boá trí caùc nguoàn lao ñoäng, phaân phoái caùc nguoàn taøi chính, thieát keá vaø xaây döïng chöùc naêng cho boä maùy ñieàu haønh, giaùm ñònh caùc böôùc phaùt trieån cuûa ngaân haøng … Qua ñoù, laõnh ñaïo löïc löôïng lao ñoäng saün coù töøng böôùc thöïc hieän caùc muïc tieâu ngaén haïn vaø daøi haïn maø ngaân haøng ñaõ ñeà ra. 1.2.2 Söï caàn thieát cuûa quaûn trò kinh doanh ngaân haøng Hoaït ñoäng kinh doanh ngaân haøng laø hoaït ñoäng gaén lieàn vôùi söï phaùt trieån cuûa neàn kinh teá, ñoàng thôøi gaén lieàn vôùi vieäc tìm kieám lôïi nhuaän cuûa ngaân haøng. Do ñoù, ñeå ñaït muïc tieâu treân, ngaân haøng caàn phaûi thoaû maõn cao nhaát caùc nhu caàu cuûa khaùch haøng, vì khaùch haøng chính laø nhaân toá quyeát ñònh ñeán söï thaønh baïi cuûa ngaân haøng. Ñeå laøm ñöôïc ñieàu ñoù, moãi ngaân haøng caàn phaûi coù chieán löôïc kinh doanh, phaûi coù boä maùy hoaït ñoäng hieäu quaû. Coâng taùc quaûn trò ra ñôøi nhaèm taäp hôïp caùc khaû naêng caù nhaân thaønh moät khaû naêng taäp theå ñeå ñaït ñeán caùc muïc tieâu chung vôùi khoái löôïng vaø chaát löôïng voâ cuøng lôùn so vôùi khaû naêng ñaït ñöôïc cuûa töøng caù nhaân. Vaø moät doanh nghieäp muoán ñaït ñöôïc moät muïc tieâu chung caàn phaûi coù söï thoáng nhaát yù chí vaø söï phoái hôïp haøi hoaø giöõa caùc thaønh vieân trong cuøng toå chöùc. Ñieàu naøy coøn leä thuoäc raát nhieàu vaøo khaû naêng quaûn trò cuûa ngöôøi laõnh ñaïo. Chöông 1 - 19 - 1.2.3 Caùc lónh vöïc cuûa quaûn trò ngaân haøng ƒ Quaûn trò toång quaùt : chuû yeáu laø thieát laäp caùc boä phaän vaø ñöa ra ñònh höôùng cho taát caû caùc boä phaän trong toå chöùc. Keá ñeán laø xaùc ñònh quyeàn haïn, traùch nhieäm töøng boä phaän vaø kieåm tra, giaùm saùt coâng vieäc cuûa caùc boä phaän ñoù, thieát laäp caùc moái quan heä vôùi caùc ban ngaønh … ƒ Quaûn trò taøi chính : nhaèm hoaïch ñònh caùc nguoàn taøi chính cuûa ngaân haøng ñaûm baûo cho ngaân haøng hoaït ñoäng bình thöôøng vaø ñaûm baûo khaû naêng thanh toaùn cuûa ngaân haøng ƒ Quaûn trò saûn xuaát – kinh doanh : hoaïch ñònh vaø xaùc ñònh chaát löôïng saûn phaåm, dòch vuï ñoái vôùi khaùch haøng vaø tình hình tieâu thuï saûn phaåm, dòch vuï. ƒ Quaûn trò tieáp thò : xuaát phaùt töø vieäc nghieân cöùu thò tröôøng maø ngaân haøng ñang thöïc hieän muïc tieâu cuûa mình. Quaûn trò tieáp thò bao goàm caùc coâng vieäc nhö nghieân cöùu nhu caàu khaùch haøng, nghieân cöùu moâi tröôøng kinh doanh, saûn phaåm, quaûng caùo toå chöùc vieäc ñöa saûn phaåm, dòch vuï ñeán ngöôøi tieâu duøng nhanh nhaát nhöng vôùi chi phí thaáp nhaát. ƒ Quaûn trò nhaân söï : bao goàm vieäc tuyeån choïn, huaán luyeän nhaân vieân, hoaïch ñònh chöông trình söû duïng nhaân vieân coù hieäu quaû nhaát. Ngoaøi ra, quaûn trò nhaân söï coøn ñaûm baûo cheá ñoä löông boång vaø öu ñaõi nhaèm khích leä nhaân vieân laøm vieäc. ƒ Quaûn trò taøi saûn coù – taøi saûn nôï : muïc tieâu chuû yeáu laø khôi taêng nguoàn voán huy ñoäng ñeå ñaùp öùng nhu caàu kinh doanh, ñoàng thôøi tìm kieám caùc lónh Chöông 1 - 20 - vöïc ñaàu tö coù hieäu quaû ñeå mang laïi lôïi nhuaän cao vöøa chaáp haønh ñuùng caùc quy cheá quaûn lyù cuûa Nhaø nöôùc vaø ñaûm baûo khaû naêng thanh khoaûn cuûa ngaân haøng. ƒ Quaûn trò voán töï coù vaø söï an toaøn cuûa ngaân haøng : vôùi muïc tieâu laø ñaûm baûo moät möùc voán töï coù toái thieåu treân toång soá voán kinh doanh cuûa ngaân haøng. Heä soá voán töï coù treân taøi saûn kinh doanh caøng cao thì söï an toaøn caøng lôùn. ƒ Quaûn trò keát quaû taøi chính : laø hoaïch ñònh caùc khoaûn chi tieâu vaø caùc khoaûn thu nhaäp do kinh doanh mang laïi nhöng vôùi giaûi phaùp giaûm chi phí moät caùch hôïp lyù. ƒ Quaûn trò ruûi ro trong kinh doanh ngaân haøng: Ñaây laø vieäc theo doõi quaù trình söû duïng voán cuûa ngaân haøng. Nhieäm vuï chuû yeáu laø kieåm soaùt vaø haïn cheá caùc loaïi ruûi ro phaùt sinh cuõng nhö ñöa ra giaûi phaùp xöû lyù ruûi ro hieäu quaû nhaát. 1.3 Nhöõng vaán ñeà chung veà quaûn trò ruûi ro trong kinh doanh ngaân haøng 1.3.1 Khaùi nieäm Quaûn trò ruûi ro laø vieäc nhaän dieän vaø ñeà ra caùc bieän phaùp nhaèm haïn cheá söï xuaát hieän cuûa ruûi ro vaø nhöõng thieät haïi khi chuùng phaùt sinh, ñoàng thôøi xaùc ñònh töông quan hôïp lyù giöõa voán töï coù cuûa ngaân haøng vôùi möùc ñoä maïo hieåm coù theå trong söû duïng voán cuûa ngaân haøng. 1.3.2 Caùc ruûi ro trong hoaït ñoäng kinh doanh cuûa ngaân haøng thöông maïi 1.3.2.1 Ruûi ro tín duïng ™ Khaùi nieäm Ruûi ro tín duïng laø ruûi ro thaát thoaùt taøi saûn coù theå phaùt sinh khi moät beân ñoái taùc khoâng thöïc hieän moät nghóa vuï taøi chính hoaëc nghóa vuï theo moät hôïp ñoàng ñoái vôùi moät ngaân haøng, bao goàm caû vieäc khoâng thöïc hieän thanh toaùn nôï cho duø ñaáy laø nôï goác hay nôï laõi khi khoaûn nôï ñeán haïn. Ruûi ro naøy bao goàm caû Chöông 1 - 21 - ruûi ro thanh toaùn khi moät beân thöù ba khoâng thöïc hieän caùc nghóa vuï cuûa mình ñoái vôùi ngaân haøng naøy. Ruûi ro tín duïng ñöôïc ñaùnh giaù döïa vaøo heä soá nôï quaù haïn vaø heä soá ruûi ro tín duïng Heä soá nôï quaù haïn = -------------------------------------- x 100% Quy ñònh hieän nay cuûa Ngaân haøng nhaø nöôùc cho pheùp dö nôï quaù haïn cuûa caùc ngaân haøng thöông maïi khoâng ñöôïc vöôït quaù 5% toång dö nôï cho vay cuûa ngaân haøng. Beân caïnh ñoù, ñeå ñaûm baûo quaûn lyù chaët cheõ, Nôï quaù haïn ñöôïc phaân chia theo thôøi haïn: + Nôï quaù haïn ñeán nhoû hôn 90 ngaøy. + Nôï quaù haïn töø 90 ñeán 180 ngaøy. + Nôï quaù haïn töø 180 ñeán 360 ngaøy. + Nôï quaù haïn treân 360 ngaøy. Ngoaøi ra, nôï quaù haïn coøn ñöôïc phaân chia döïa treân yeáu toá khaû naêng thu hoài. Heä soá ruûi ro tín duïng = --------------------------- Heä soá naøy cho ta thaáy tyû troïng cuûa khoaûn muïc tín duïng trong taøi saûn coù, khoaûn muïc tín duïng trong toång taøi saûn caøng lôùn thì lôïi nhuaän seõ lôùn nhöng ñoàng thôøi ruûi ro tín duïng cuõng raát cao. Toång dö nôï cho vay Dö nôï quaù haïn Toång dö nôï cho vay Toång taøi saûn coù ™ Nguyeân nhaân chuû yeáu daãn ñeán ruûi ro tín duïng Chöông 1 - 22 - Ruûi ro tín duïng cuûa ngaân haøng thöông maïi xaûy ra coù theå do raát nhieàu nhaân toá aûnh. Tuy nhieân nhöõng nguyeân nhaân chính daãn ñeán ruûi ro tín duïng ñöôïc phaân thaønh 2 nhoùm : - Nhoùm nhaân toá mang tính khaùch quan: thieân tai, ñòch hoïa, dòch beänh, hoaû hoaïn … hoaëc söï thay ñoåi caùc yeáu toá thò tröôøng, cheá ñoä, chính saùch cuûa Nhaø nöôùc, ñoái thuû caïnh tranh, söï bieán ñoäng cuûa caùc yeáu toá trong ngoaïi thöông nhö söï bieán ñoäng cuûa tyû giaù … laøm cho doanh nghieäp khoâng coù khaû naêng thích öùng kòp thôøi, hoaëc khoâng kòp thôøi caûi tieán veà kyõ thuaät, coâng ngheä saûn xuaát … tình hình hoaït ñoäng ngaøy caøng xaáu ñi ñöa ñeán tình traïng maát khaû naêng thanh toaùn. - Nhoùm nhaân toá chuû quan: Veà phía khaùch haøng : do trình ñoä quaûn lyù yeáu keùm neân söû duïng voán vay khoâng mang laïi hieäu quaû nhö mong ñôïi hoaëc tính toaùn phöông aùn, keá hoaïch kinh doanh thieáu chính xaùc …; hay do söï thieáu thieän chí traû nôï cuûa khaùch haøng, coá tình löøa ñaûo khi bieän phaùp xöû lyù thu hoài nôï cuûa ngaân haøng toû ra keùm hieäu quaû. Veà phía ngaân haøng cho vay : do coøn loûng leûo, baát caäp, chöa roõ raøng trong chính saùch, quy cheá, quy trình tín duïng cuûa ngaân haøng …; hoaëc do quaù coi troïng taøi saûn theá chaáp khi cho vay, khoâng quan taâm ñeán tính thanh lyù cuûa taøi saûn theá chaáp hay söï baát hôïp leä, hôïp phaùp cuûa caùc giaáy tôø chöùng nhaän quyeàn sôû höõu vaø quyeàn söû duïng taøi saûn ñaûm baûo cho khoaûn vay; hoaëc do thieáu thoâng tin khi thaåm ñònh…. ™ Caùc phöông phaùp quaûn lyù ruûi ro tín duïng : - Phaân taùn ruûi ro trong cho vay: khoâng doàn voán vay quaù nhieàu ñoái vôùi moät khaùch haøng hoaëc khoâng taäp trung cho vay quaù nhieàu vaøo moät ngaønh, lónh vöïc kinh teá coù ruûi ro cao. - Thöïc hieän toát vieäc thaåm ñònh khaùch haøng vaø khaû naêng traû nôï. Chöông 1 - 23 - - Baûo hieåm tieàn vay, nghóa laø ngaân haøng chuyeån toaøn boä ruûi ro cho cô quan baûo hieåm chuyeân nghieäp. - Phaûi coù chính saùch tín duïng hôïp lyù vaø duy trì caùc khoaûn döï phoøng ñeå ñoái phoù vôùi ruûi ro. - Tröôùc khi cho vay ñoái vôùi moät khaùch haøng, ngaân haøng caàn xem xeùt kyõ vaø ñaûm baûo caùc ñieàu kieän sau : + Khaû naêng traû nôï cuûa khaùch haøng lôùn hôn hoaëc baèng möùc cho vay. + Taøi saûn ñaûm baûo: möùc cho vay khoâng ñöôïc vöôït quaù 70% taøi saûn ñaûm baûo. + Toång dö nôï cho vay moät khaùch haøng khoâng ñöôïc pheùp vöôït quaù 15% voán töï coù cuûa ngaân haøng. + Luoân ñaûm baûo heä soá H3 ( heä soá Cooke : heä soá ñaûm baûo an toaøn voán toái thieåu) H3 = ---------------------------------- Voán töï coù Toång taøi saûn coù ruûi * YÙ nghóa cuûa heä soá H3 : theå hieän möùc ñoä ruûi ro maø caùc ngaân haøng ñöôïc pheùp maïo hieåm trong söû duïng voán cao hay thaáp tuøy thuoäc vaøo ñoä lôùn voán coù cuûa ngaân haøng. Cuï theå ñoái vôùi nhöõng ngaân haøng coù voán töï coù lôùn thì ñöôïc pheùp söû duïng voán vôùi möùc ñoä lieàu lónh lôùn vôùi hy voïng ñaït ñöôïc lôïi nhuaän cao nhaát, nhöng ruûi ro cuõng seõ cao hôn vaø ngöôïc laïi. * Caùc tröôøng hôïp heä soá an toaøn voán toái thieåu coù theå coù : - H3 = 8% : Ngaân haøng chæ coù theå cho vay theâm baèng caùch baùn taøi saûn coù coù möùc ñoä ruûi ro cao roài cho vay vôùi möùc ñoä ruûi ro baèng hoaëc thaáp hôn. Chöông 1 - 24 - - H3 < 8% : Ngaân haøng khoâng theå cho vay maø phaûi ñieàu chænh ñeå laøm taêng H3 xaáp xó lôùn hôn hoaëc baèng 8% môùi ñaûm baûo. - H3 > 8% : Ngaân haøng coù theå cho vay theâm trong tröôøng hôïp naøy. 1.3.2.2 Ruûi ro tyû giaù ( ruûi ro ngoaïi hoái) ™ Khaùi nieäm Ruûi ro tyû giaù phaùt sinh trong quaù trình cho vay ngoaïi teä hoaëc quaù trình kinh doanh ngoaïi teä cuûa ngaân haøng khi tyû giaù bieán ñoäng theo chieàu baát lôïi cho ngaân haøng. Ruûi ro tyû giaù cuõng phaùt sinh khi coù söï cheânh leäch veà kyø haïn, veà loaïi tieàn teä cuûa caùc khoaûn ngoaïi hoái naém giöõ, vaø vì theá laøm cho ngaân haøng coù theå phaûi gaùnh chòu thua loã khi tyû giaù ngoaïi hoái bieán ñoäng. ™ Ñaùnh giaù ruûi ro tyû giaù Ñeå ñaùnh giaù ruûi ro tyû giaù döïa vaøo traïng thaùi ngoaïi hoái ñöôïc tính cho töøng loaïi ngoaïi teä hoaëc tính chung cho caùc loaïi ngoaïi teä maø ngaân haøng hieän coù. Traïng thaùi ngoaïi hoái cuûa moãi loaïi ngoaïi teä laø cheânh leäch giöõa toång taøi saûn coù vaø toång taøi saûn nôï cuûa ngoaïi teä ñoù bao goàm caû taøi khoaûn ngoaïi baûng töông öùng. ƒ Traïng thaùi ngoaïi hoái cuûa töøng loaïi ngoaïi teä : ñöôïc ño löôøng qua 2 chæ tieâu sau : - Traïng thaùi ngoaïi hoái hieän taïi roøng ( coøn goïi laø traïng thaùi hieän taïi) = - Traïng thaùi ngoaïi hoái cuûa ngoaïi teä A Soá dö cuûa ngoaïi teä A thuoäc taøi saûn Coù Soá dö cuûa ngoaïi teä A thuoäc taøi saûn Nôï Chöông 1 - 25 - - Traïng thaùi ngoaïi hoái töông lai roøng ( coøn goïi laø traïng thaùi töông lai): laø cheânh leäch giöõa toång caùc giao dòch ngoaïi teä kyø haïn mua vaøo vaø toång caùc giao dòch ngoaïi teä kyø haïn baùn ra. = - Traïng thaùi ngoaïi hoái cuûa ngoaïi teä A laø toång cuûa traïng thaùi ngoaïi teä hieän taïi vaø traïng thaùi ngoaïi teä töông lai Traïng thaùi ngoaïi hoái töông lai roøng cuûa ngoaïi teä A Toång caùc giao dòch ngoaïi teä kyø haïn mua vaøo cuûa ngoaïi teä A Toång caùc giao dòch ngoaïi teä kyø haïn baùn ra cuûa ngoaïi teä A + Traïng thaùi ngoaïi hoái = 0 : Tyû giaù ngoaïi teä taêng hoaëc giaûm thì ruûi ro tyû giaù khoâng xuaát hieän vì thu nhaäp vaø chi phí seõ taêng vaø giaûm vôùi toác ñoä baèng nhau neân lôïi nhuaän khoâng ñoåi. Luùc naøy ruûi ro tyû giaù xem nhö baèng 0. + Traïng thaùi ngoaïi hoái > 0 : Tyû giaù ngoaïi teä giaûm thì thu nhaäp giaûm nhanh hôn toác ñoä giaûm cuûa chi phí. Vì vaäy, ruûi ro xuaát hieän khi tyû giaù giaûm. + Traïng thaùi ngoaïi hoái < 0 : Tyû giaù ngoaïi teä A taêng thì ruûi ro tyû giaù seõ xuaát hieän, vì toác ñoä taêng cuûa thu nhaäp nhoû hôn toác ñoä taêng chi phí neân giaûm laõi, ngaân haøng seõ bò loã. Vì vaäy, trong tröôøng hôïp naøy ruûi ro tyû giaù xuaát hieän khi tyû giaù taêng. ƒ Traïng thaùi ngoaïi hoái tính chung cho caùc loaïi ngoaïi teä : Do quaûn lyù ruûi ro ngoaïi hoái thoâng qua traïng thaùi cuûa töøng loaïi ngoaïi teä coù nhöôïc ñieåm laø chæ xem xeùt moái quan heä tyû giaù tröïc tieáp giöõa hai loaïi ngoaïi teä chöù khoâng ño löôøng ñöôïc söï bieán ñoäng töông ñoái cuûa caùc loaïi ngoaïi teä khaùc. Ñeå khaéc phuïc nhöôïc ñieåm naøy, caùc ngaân haøng phaûi söû duïng toång traïng thaùi ngoaïi hoái. Chöông 1 - 26 - Vieäc quaûn lyù ruûi ro ngoaïi teä qua toång traïng thaùi ngoaïi hoái thöôøng ñöôïc ño löôøng baèng 3 chæ tieâu : - Toång traïng thaùi ngoaïi teä goäp ( Gross aggregate position): laø toång taát caû traïng thaùi ngoaïi teä ñoaûn roøng vaø taát caû traïng thaùi ngoaïi teä tröôøng roøng. - Toång traïng thaùi ngoaïi teä roøng ( Net aggregate position): laø cheânh leäch cuûa taát caû traïng thaùi ngoaïi teä ñoaûn vaø taát caû traïng thaùi ngoaïi teä tröôøng. - Traïng thaùi ngoaïi teä nhanh ( Shorthand position) : laø trung bình coäng cuûa toång traïng thaùi ngoaïi teä goäp vaø toång traïng thaùi ngoaïi teä roøng. ™ Phöông phaùp quaûn lyù ruûi ro tyû giaù - AÙp duïng giaûi phaùp cho vay baèng loaïi ngoaïi teä naøy nhöng thu nôï baèng loaïi ngoaïi teä khaùc oån ñònh hôn vôùi tyû giaù kyø haïn ñaõ ñöôïc aán ñònh tröôùc trong hôïp ñoàng tín duïng. - Ña daïng hoaù caùc loaïi ngoaïi teä trong döï tröõ vaø thanh toaùn, haïn cheá taäp trung. - AÙp duïng caùc bieän phaùp baûo hieåm ruûi ro tyû giaù nhö hôïp ñoàng kyø haïn (Forward), quyeàn löïa choïn ( Option), nghieäp vuï Swap ngoaïi teä. - Chuyeån giao ruûi ro tyû giaù cho cô quan baûo hieåm. - Ña daïng hoaù caùc nguoàn voán ngoaïi teä trong kinh doanh. - Thöïc hieän toát vieäc döï baùo tyû giaù. 1.3.2.3 Ruûi ro thanh khoaûn ™ Khaùi nieäm Ruûi ro thanh khoaûn phaùt sinh chuû yeáu töø xu höôùng cuûa caùc ngaân haøng laø huy ñoäng ngaén haïn vaø cho vay daøi haïn. Tröôøng hôïp naøy xaûy ra neáu nhö caùc khoaûn huy ñoäng veà maët kyû thuaät seõ phaûi hoaøn traû theo yeâu caàu cuûa ngöôøi göûi Chöông 1 - 27 - tieàn, ñaëc bieät nhö chuùng ta ñaõ thaáy trong baát cöù cuoäc khuûng hoaûng naøo thì ngöôøi göûi tieàn seõ ruùt tieàn cuûa mình ra nhanh hôn vieäc ngöôøi ñi vay saün saøng traû nôï. Moät trong nhöõng nhieäm vuï quan troïng cuûa baát kyø moät ngaân haøng naøo laø baûo ñaûm khaû naêng thanh khoaûn ñaày ñuû. Ñieàu naøy coù nghóa laø ngaân haøng coù saün löôïng voán khaû duïng trong tay, hoaëc coù theå tieáp caän deã daøng vôùi caùc nguoàn voán vay möôïn beân ngoaøi vôùi chi phí hôïp lyù, hoaëc coù theå nhanh choùng baùn bôùt moät soá taøi saûn ôû möùc giaù thoaû ñaùng. Hieän töôïng thieáu huït thanh khoaûn thöôøng laø moät trong nhöõng daáu hieäu ñaàu tieân cho thaáy ngaân haøng ñang ôû trong tình traïng khoù khaên taøi chính nghieâm troïng. Haäu quaû tieáp theo coù theå laø: ngaân haøng maát daàn caùc khoaûn tieàn gôûi cuõ vì aùp löïc ruùt tieàn ngaøy caøng gia taêng, ñoàng thôøi khoâng theå thu huùt theâm caùc khoaûn tieàn göûi môùi. ™ Nguyeân nhaân daãn ñeán ruûi ro trong thanh khoaûn : - Ngaân haøng vay möôïn quaù nhieàu caùc khoaûn tieàn göûi, quyõ döï tröõ töø caùc caù nhaân, sau ñoù chuyeån hoaù chuùng thaønh nhöõng taøi saûn ñaàu tö coù kyø haïn. Do ñoù, ñaõ xaûy ra tình traïng baát caân xöùng giöõa ngaøy ñaùo haïn cuûa caùc khoaûn ñaõ söû duïng voán vaø ngaøy ñaùo haïn cuûa caùc nguoàn voán huy ñoäng. - Do söï nhaïy caûm vôùi söï thay ñoåi veà laõi suaát ñaàu tö, nhaát laø caùc khoaûn tieàn göûi. Khi laõi suaát ñaàu tö taêng, moät soá ngöôøi göûi tieàn ruùt voán cuûa hoï ra khoûi ngaân haøng ñeå ñaàu tö vaøo nôi coù tyû suaát sinh lôïi cao hôn, coøn caùc khaùch haøng vay tieàn seõ tích cöïc tieáp caän caùc khoaûn tín duïng vì coù laõi suaát thaáp hôn. Nhö vaäy, söï thay ñoåi laõi suaát aûnh höôûng caû khaùch haøng vay tieàn vaø göûi tieàn, keá ñoù laø hai taùc ñoäng ñeán traïng thaùi thanh khoaûn cuûa ngaân haøng… Hôn nöõa, nhöõng xu höôùng veà söï thay ñoåi laõi suaát coøn aûnh höôûng ñeán giaù trò thò tröôøng cuûa caùc taøi saûn maø ngaân Chöông 1 - 28 - haøng coù theå ñem baùn ñeå taêng theâm nguoàn cung caáp thanh khoaûn vaø tröïc tieáp aûnh höôûng ñeán chi phí vay möôïn treân thò tröôøng tieàn teä. ™ Caùc phöông phaùp quaûn lyù ruûi ro thanh khoaûn: - AÙp duïng moät chieán löôïc quaûn trò thanh khoaûn thích hôïp vôùi ñaëc ñieåm cuûa ngaân haøng, duy trì moät tyû leä hôïp lyù giöõa voán duøng cho döï tröõ vaø voán duøng cho kinh doanh. - Ñaûm baûo tyû leä veà khaû naêng chi traû cuûa ngaøy hoâm sau phaûi lôùn hôn hoaëc baèng 1. Tyû leä veà khaû naêng chi traû = ------------------------------------------------- Taøi saûn coù theå söû duïng ñeå thanh toaùn ngay Taøi saûn nôï phaûi thanh toaùn ngay Theo quy ñònh, moät ngaân haøng thöông maïi khi keát thuùc moät ngaøy laøm vieäc phaûi duy trì ngaøy laøm vieäc tieáp theo sao cho tyû leä veà khaû naêng chi traû phaûi lôùn hôn hoaëc baèng 1 - Söû duïng caùc bieän phaùp döï baùo nhu caàu thanh khoaûn nhö : + Phöông phaùp nguoàn vaø söû duïng voán. + Phöông phaùp caáu truùc voán. + Phöông phaùp xaùc ñònh xaùc suaát moãi tình huoáng. + Phöông phaùp caùc chæ soá thanh khoaûn. 1.3.2.4 Ruûi ro laõi suaát ™ Khaùi nieäm Ruûi ro laõi suaát laø loaïi ruûi ro xuaát hieän khi coù söï thay ñoåi cuûa laõi suaát thò tröôøng hoaëc nhöõng yeáu toá coù lieân quan ñeán laõi suaát daãn ñeán toån thaát veà taøi saûn hoaëc laøm giaûm thu nhaäp cuûa ngaân haøng. Chöông 1 - 29 - ™ Nguyeân nhaân daãn ñeán ruûi ro laõi suaát : Do caùc ngaân haøng aùp duïng caùc loaïi laõi suaát khaùc nhau trong quaù trình huy ñoäng voán vaø cho vay. Do coù söï khoâng phuø hôïp veà khoái löôïng giöõa nguoàn voán huy ñoäng vôùi vieäc söû duïng nguoàn voán ñoù ñeå cho vay. Do khoâng coù söï phuø hôïp veà thôøi haïn giöõa nguoàn voán huy ñoäng vôùi vieäc söû duïng nguoàn voán ñoù ñeå cho vay. Do tyû leä laïm phaùt döï kieán khoâng phuø hôïp vôùi tyû leä laïm phaùt thöïc teá, ñieàu naøy laøm cho voán cuûa ngaân haøng khoâng ñöôïc baûo toaøn sau khi cho vay. ™ Ñaùnh giaù ruûi ro laõi suaát Ruûi ro laõi suaát ñöôïc ñaùnh giaù döïa vaøo heä soá ruûi ro laõi suaát Heä soá ruûi ro laõi suaát ( R ) = -------------------------------------------- Taøi saûn Coù nhaïy caûm vôùi laõi Taøi saûn Nôï nhaïy caûm vôùi laõi Trong ñoù : ¾ Taøi saûn Coù nhaïy caûm vôùi laõi suaát bao goàm: + Caùc khoaûn cho vay coù laõi suaát bieán ñoåi + Caùc khoaûn cho vay ngaén haïn. + Chöùng khoaùn coù thôøi haïn coøn laïi döôùi moät naêm. Chöông 1 - 30 - + Tieàn göûi treân thò tröôøng lieân ngaân haøng, tieàn göûi khoâng kyø haïn taïi caùc ngaân haøng khaùc, caùc khoaûn ñaàu tö taøi chính coù thôøi haïn coøn laïi döôùi moät naêm... ¾ Taøi saûn Nôï nhaïy caûm vôùi laõi suaát bao goàm : + Tieàn göûi thanh toaùn ( tieàn göûi khoâng kyø haïn, tieàn göûi giao dòch) vaø tieàn tieát kieäm khoâng kyø haïn cuûa khaùch haøng. + Tieàn göûi coù kyø haïn vaø tieát kieäm coù kyø haïn thôøi haïn coøn laïi döôùi moät naêm. + Caùc khoaûn vay ngaén haïn treân thò tröôøng tieàn teä vôùi thôøi haïn döôùi moät naêm. Sau khi tính ñöôïc heä soá ruûi ro laõi suaát neáu : * R = 1 : Laõi suaát bieán ñoäng taêng hay giaûm ñeàu khoâng aûnh höôûng ñeán thu nhaäp cuûa ngaân haøng. * R > 1 : Ruûi ro laõi suaát khoâng xuaát hieän maø lôïi nhuaän ngaân haøng coøn taêng. * R < 1 : Ruûi ro laõi suaát xuaát hieän khi laõi suaát thò tröôøng taêng ™ Phöông phaùp quaûn lyù ruûi ro laõi suaát: - Mua baûo hieåm ruûi ro laõi suaát : ngaân haøng chuyeån giao toaøn boä ruûi ro laõi suaát cho cô quan baûo hieåm chuyeân nghieäp. - AÙp duïng caùc bieän phaùp cho vay thöông maïi baèng caùch cho vay ngaén haïn, ñeå khi laõi suaát thò tröôøng thay ñoåi theo chieàu höôùng taêng thì ngaân haøng seõ kòp thôøi taêng laõi suaát cho vay. Chöông 1 - 31 - - AÙp duïng caùc baûo hieåm laõi suaát nhö thöïc hieän hôïp ñoàng coù kyø haïn veà laõi suaát, quyeàn löïa choïn laõi suaát. - Ñaûm baûo caân ñoái taøi saûn coù nhaïy caûm vôùi laõi suaát vôùi taøi saûn nôï nhaïy caûm vôùi laõi suaát. - Thöïc hieän döï baùo laõi suaát, coù nhieàu nhaân toá aûnh höôûng ñeán laõi suaát nhö cung caàu veà voán tín duïng, tyû suaát lôïi nhuaän bình quaân cuûa caùc doanh nghieäp, tyû leä laïm phaùt döï kieán, chính saùch tieàn teä cuûa ngaân haøng trung öông trong töøng thôøi kyø. 1.3.2.5 Ruûi ro giaù caû: Ñaây laø ruûi ro veà vieäc giaù trò caùc taøi saûn cuûa moät ngaân haøng coù theå bieán ñoäng. Ruûi ro naøy xuaát hieän trong taát caû caùc chuûng loaïi taøi saûn, töø baát ñoäng saûn ñeán coå phieáu vaø traùi phieáu,… 1.3.2.6 Ruûi ro phaùp lyù: ¾ Ruûi ro phaùp lyù thöôøng taùc ñoäng tôùi caùc ngaân haøng theo hai caùch: o Caùc khaùch haøng vaø nhöõng ngöôøi khaùc coù theå khôûi kieän ngaân haøng maø lyù do khôûi kieän coù theå phaùt sinh töø quaù trình hoaït ñoäng kinh doanh bình thöôøng chaúng haïn nhö vieäc ngaân haøng töø choái caáp haïn möùc cho vay maø theo khaùch haøng laø voâ lyù. Tuy nhieân caùc tröôøng hôïp coù theå phaùt sinh töø caùc lyù do taùch bieät khoûi hoaït ñoäng kinh doanh ngaân haøng nhö vieäc taøi trôï cho nhöõng khaùch haøng gaây oâ nhieãm moâi tröôøng coù theå ngaân haøng bò caùc beân thöù ba kieän caùo,… o Khi caùc thu xeáp phaùp lyù cuûa moät ngaân haøng coù vaán ñeà nhö tröôøng hôïp khi caùc hôïp ñoàng cho vay vaø taøi saûn ñaûm baûo tieâu chuaån cuûa ngaân haøng ñoù Chöông 1 - 32 - coù vaán ñeà, hoaëc nhaø nöôùc thay ñoåi ñoät ngoät chính saùch vó moâ veà cô caáu kinh teá, lónh vöïc öu tieân,… thì ñieàu naøy coù theå daãn tôùi ruûi ro thua loã cho ngaân haøng. 1.3.2.7 Ruûi ro chieán löôïc: Ruûi ro chieán löôïc phaùt sinh töø caùc thay ñoåi trong moâi tröôøng hoaït ñoäng cuûa ngaân haøng treân phaïm vi roäng hôn veà maët kinh doanh vaø taøi chính. Ruûi ro chieán löôïc cuõng coù theå phaùt sinh töø caùc hoaït ñoäng cuûa baûn thaân ngaân haøng. Ví duï, vieäc xaâm nhaäp vaøo moät thò tröôøng môùi maø thieáu söï nghieân cöùu ñaày ñuû vaø thieáu caùc nguoàn löïc caàn thieát ñeå khai thaùc thò tröôøng naøy coù theå laøm ngaân haøng gaëp phaûi ruûi ro thua loã. 1.3.2.8 Ruûi ro uy tín: Ruûi ro uy tín laø ruûi ro dö luaän ñaùnh giaù xaáu veà ngaân haøng, gaây khoù khaên nghieâm troïng cho ngaân haøng trong vieäc tieáp caän nguoàn voán hoaëc khaùch haøng rôøi boû ngaân haøng. 1.3.3 Caùc nguyeân nhaân daãn ñeán ruûi ro - Do khoâng quaûn lyù chaët cheõ thanh khoaûn daãn ñeán thieáu khaû naêng chi traû. - Cho vay vaø ñaàu tö quaù lieàu lónh, cuï theå trong cho vay ngaân haøng taäp trung nguoàn voán quaù nhieàu vaøo moät doanh nghieäp hoaëc moät ngaønh kinh teá naøo ñoù, trong ñaàu tö ngaân haøng chæ chuù troïng ñaàu tö vaøo moät loaïi chöùng khoaùn coù ruûi ro cao. - Do thieáu am hieåu thò tröôøng, thieáu thoâng tin hoaëc phaân tích thoâng tin khoâng ñaày ñuû daãn ñeán cho vay hoaëc ñaàu tö khoâng hôïp lyù. Chöông 1 - 33 - - Do hoaït ñoäng kinh doanh traùi phaùp luaät, tham oâ… - Do caùn boä ngaân haøng thieáu ñaïo ñöùc ngheà nghieäp, yeáu keùm veà trình ñoä nghieäp vuï. 1.3.4 Caùc böôùc quaûn trò ruûi ro trong hoaït ñoäng ngaân haøng thöông maïi Trong hoaït ñoäng ngaân haøng thöôïng maïi, vieäc quaûn trò ruûi ro ñöôïc thöïc hieän chuû yeáu qua 4 böôùc sau : xaùc ñònh haïn möùc ruûi ro, ñaùnh giaù ruûi ro, theo doõi ruûi ro vaø kieåm soaùt ruûi ro. 1.3.4.1 Xaùc ñònh haïn möùc ruûi ro Caùc boä phaän nghieäp vuï quaûn trò ruûi ro phaûi xaùc ñònh haïn möùc ruûi ro cho boä phaän mình, laø möùc ruûi ro nhaát ñònh maø toå chöùc tín duïng coù theå chaáp nhaän ñöôïc trong noå löïc ñeå coù ñöôïc lôïi nhuaän, treân cô sôû söï saün saøng chòu ñöïng ruûi ro vaø söùc maïnh taøi chính cuûa toå chöùc tín duïng. Hoäi ñoàng quaûn trò theo ñònh kyø coù traùch nhieäm xem xeùt laïi vaø thoâng qua caùc haïn möùc ñoù. Caùc möùc naøy sau ñoù ñöôïc thoâng baùo tôùi toaøn boä nhaân vieân caùc boä phaän nghieäp vuï vaø ban ñieàu haønh, ban ñieàu haønh chòu traùch nhieäm ñaûm baûo caùc boä phaän nghieäp vuï tuaân thuû caùc haïn möùc naøy. Coù tyû leä thöôûng vaø phaït tính treân toång soá thaáp hôn vaø lôùn hôn toång soá vöôït haïn möùc ñoù. 1.3.4.2 Ñaùnh giaù ruûi ro Vieäc ñaùnh giaù ruûi ro ñoøi hoûi phaûi xaùc ñònh ñöôïc nhöõng ruûi ro lôùn lieân quan ñeán caùc saûn phaåm, dòch vuï hay hoaït ñoäng cuûa toå chöùc tín duïng, phaûi coù caùc choát kieåm tra naèm trong quy trình nghieäp vuï ñeå kieàm cheá ruûi ro trong caùc haïn möùc ñaõ ñöôïc ñeà ra cuøng vôùi caùc bieän phaùp ñeå theo doõi caùc tröôøng hôïp ngoaïi leä vöôït haïn möùc ruûi ro. ¾ Quy trình ñaùnh giaù ruûi ro : goàm 4 yeáu toá: * Nhaän bieát ruûi ro : böôùc ñaàu tieân ñeå coù ñöôïc chöông trình quaûn trò ruûi ro hieäu quaû laø phaûi nhaän bieát vaø xaùc ñònh ñöôïc caùc loaïi ruûi ro maø TCTD coù theå Chöông 1 - 34 - gaëp phaûi thoâng qua phaân tích ñaëc thuø cuûa caùc saûn phaåm, dòch vuï vaø caùc quy trình hoaït ñoäng. * Ñònh löôïng ruûi ro : laø vieäc ñeà ra vaø xem xeùt laïi haïn möùc ruûi ro, giuùp ban ñieàu haønh xaùc ñònh ñöôïc ruûi ro caàn ñöôïc öu tieân theo doõi vaø kieåm soaùt. Hieän nay treân thöïc teá coù 3 phöông phaùp ñònh löôïng cô baûn sau: o Phöông phaùp thoáng keâ: baûn chaát cuûa phöông phaùp naøy laø döïa treân vieäc tính toaùn xaùc suaát xaûy ra thieät haïi ñoái vôùi nhöõng nghieäp vuï ñöôïc nghieân cöùu. o Phöông phaùp kinh nghieäm: ñöôïc hình thaønh treân kinh nghieäm cuûa caùc chuyeân gia. Vaø ñeå chính xaùc hôn caùc nhaø quaûn trò ngaân haøng coù theå keát hôïp phöông phaùp thoáng keâ vaø phöông phaùp kinh nghieäm vôùi nhau. o Phöông phaùp tính toaùn vaø phaân tích: döïa treân vieäc xaây döïng ñöôøng cong xaùc suaát thieät haïi vaø ñaùnh giaù ruûi ro ngaân haøng döïa treân ñoäng thaùi bieán thieân toaùn öùng duïng baèng phöông phaùp ngoaïi suy. * Theo doõi ruûi ro: laø vieäc thöïc hieän ñaày ñuû caùc heä thoáng, caùc thuû tuïc kieåm soaùt, nhôø ñoù ban ñieàu haønh coù theå theo doõi möùc ruûi ro cuûa töøng lónh vöïc kinh doanh. * Kieåm soaùt ruûi ro : ruûi ro ñöôïc kieåm soaùt baèng vieäc thöïc hieän caùc thuû tuïc naèm trong heä thoáng kieåm soaùt noäi boä trong caùc quy trình kinh doanh vaø hoaït ñoäng nhaèm giaûm thieåu ruûi ro. Chi phí cho caùc thuû tuïc kieåm soaùt cao coù theå giaûm thieåu ruûi ro toái ña nhöng hieäu quaû laïi thaáp, ngöôïc laïi chi phí cho caùc thuû tuïc kieåm soaùt thaáp coù theå ñem laïi lôïi nhuaän cao nhöng ruûi ro cuõng coù theå cao. Vì vaäy, ban ñieàu haønh caàn phaûi tìm ra söï caân baèng toái öu giöõa chi phí cho caùc thuû tuïc kieåm soaùt vaø lôïi ñem laïi töø caùc thuû tuïc ñoù, töø ñoù löïa choïn caùc caùc thuû tuïc kieåm soaùt cho phuø hôïp vôùi quaù trình hoaït ñoäng kinh doanh cuûa ngaân haøng mình. Chöông 1 - 35 - 1.3.4.3 Theo doõi ruûi ro : sau khi xaùc ñònh haïn möùc vaø ñaùnh giaù ñöôïc möùc ñoä ruûi ro cuûa töøng loaïi ruûi ro ñeå töø ñoù theo doõi ruûi ro theo töøng lónh vöïc kinh doanh vôùi nhöõng möùc ñoä ruûi ro khaùc nhau. 1.3.4.4 Kieåm soaùt ruûi ro : cuõng gioáng nhö kieåm soaùt ruûi ro trong phaàn ñaùnh giaù ruûi ro nhöng vôùi möùc ñoä toång quaùt hôn treân goác ñoä toaøn dieän caùc hoaït ñoäng ngaân haøng ñeå ñöa ra bieän phaùp giaûm thieåu ruûi ro hôïp lyù. 1.3.5 Caùc nguyeân taéc trong vieäc quaûn trò ruûi ro ngaân haøng - Nguyeân taéc chaáp nhaän ruûi ro. - Nguyeân taéc ñieàu haønh ruûi ro cho pheùp. - Nguyeân taéc quaûn lyù ñoäc laäp caùc ruûi ro rieâng bieät. - Nguyeân taéc phuø hôïp giöõa möùc ñoä ruûi ro cho pheùp vaø möùc ñoä thu nhaäp. - Nguyeân taéc phuø hôïp giöõa möùc ñoä ruûi ro cho pheùp vaø khaû naêng taøi chính. - Nguyeân taéc hieäu quaû kinh teá. - Nguyeân taéc phuø hôïp vôùi chieán löôïc chung cuûa ngaân haøng. - Nguyeân taéc chuyeån ñaåy caùc loaïi ruûi ro khoâng cho pheùp. 1.3.6 Söï caàn thieát phaûi naâng cao naêng löïc quaûn trò ruûi ro taïi caùc ngaân haøng thöông maïi Vieät Nam Kinh doanh trong lónh vöïc ngaân haøng laø loaïi hình kinh doanh ñaëc bieät, tieàm aån nhieàu ruûi ro. Trong neàn kinh teá thò tröôøng ngaøy nay, caùc quy luaät kinh teá ñaëc thuø nhö quy luaät giaù trò, quy luaät cung – caàu, quy luaät caïnh tranh,… ngaøy caøng phaùt huy taùc duïng. Nhöõng ruûi ro trong saûn xuaát kinh doanh cuûa neàn kinh teá tröïc tieáp hoaëc giaùn tieáp taùc ñoäng ñeán hieäu quaû kinh doanh cuûa caùc ngaân haøng thöông maïi. Caùc ngaân haøng vaø caùc ñònh cheá taøi chính phi Ngaân haøng tröôùc heát laø trung gian taøi chính. Saûn phaåm maø caùc NHTM mua, baùn, kinh doanh treân thò tröôøng laø caùc dòch vuï löu chuyeån voán vaø caùc tieän ích ngaân haøng khaùc. Ñaëc bieät laø trong hoaït ñoäng tín duïng, cho duø heä soá an toaøn coù ñaït tôùi 8% so vôùi taøi saûn coù, ñieàu Chöông 1 - 36 - naøy so vôùi soá nguoàn voán cuûa baûn thaân Ngaân haøng laø khoâng ñaùng keå. Maët khaùc, hoaït ñoäng kinh doanh cuûa caùc NHTM laø duøng uy tín ñeå thu huùt nguoàn voán vaø duøng naêng löïc quaûn trò ruûi ro ñeå söû duïng nguoàn voán vaø phaùt trieån dòch vuï. Chính vì vaäy, hoaït ñoäng kinh doanh cuûa caùc NHTM bao goàm raát nhieàu loaïi ruûi ro vaø ngaân haøng caàn ñaùnh giaù cô hoäi kinh doanh döïa treân moái quan heä ruûi ro – lôïi ích ñeå nhaèm tìm ra nhöõng cô hoäi ñaït ñöôïc nhöõng lôïi ích xöùng ñaùng vôùi möùc ruûi ro coù theå chaáp nhaän ñöôïc. Töø ñoù, ngaân haøng seõ hoaït ñoäng toát neáu möùc ruûi ro maø ngaân haøng gaùnh chòu laø hôïp lyù vaø kieåm soaùt ñöôïc chöù khoâng theå choái boû ruûi ro. Hieäu quaû kinh doanh cuûa NHTM phuï thuoäc vaøo möùc ñoä ruûi ro. Trong hoaït ñoäng kinh doanh, ngaân haøng coù nhieàu yeáu toá khaùch quan vaø chuû quan mang laïi ruûi ro, nhieàu yeáu toá baát khaû khaùng neân khoâng traùnh khoûi ruûi ro. Chính vì vaäy, haøng naêm caùc NHTM ñöôïc pheùp vaø caàn phaûi trích laäp quyõ buø ñaép ruûi ro vaø ñöôïc haïch toaùn vaøo chi phí. Quy moâ quyõ buø ñaép ruûi ro caên cöù vaøo möùc ñoä vaø khaû naêng ruûi ro. Thoâng thöôøng lôïi nhuaän cuûa doanh nghieäp tyû leä thuaän vôùi möùc ñoä ruûi ro, thöôøng ruûi ro thaáp thì lôïi nhuaän thaáp vaø ngöôïc laïi neáu ruûi ro cao thì lôïi nhuaän cao nhöng khi ruûi ro quaù lôùn ñeán möùc NHTM maát khaû naêng thanh toaùn seõ daãn ñeán phaù saûn. Trong quaûn trò NHTM, quaûn trò ruûi ro laø moät noäi dung quan troïng maø caùc caáp laõnh ñaïo, quaûn lyù, ñieàu haønh phaûi ñaëc bieät quan taâm. Vì vaäy, nhöõng nhaø quaûn trò NHTM caàn ñöôïc trang bò caùc kieán thöùc veà quaûn trò ruûi ro, cung caáp nhöõng thoâng tin kinh teá caäp nhaät, coù ñoäi nguõ tham möu chuyeân nghieäp vaø boä maùy kieåm tra, kieåm soaùt vaø kieåm toaùn noäi boä hieäu quaû laø ñieàu kieän caàn thieát ñeå phoøng ngöøa, haïn cheá ruûi ro, naâng cao hieäu quaû kinh doanh ngaân haøng. Do ñoù, quaûn trò ruûi ro toát laø ñieàu kieän ñeå naâng cao chaát löôïng hoaït ñoäng kinh doanh cuûa ngaân haøng thöông maïi. Chöông 1 - 37 - CHÖÔNG 2 : THÖÏC TRAÏNG HOAÏT ÑOÄNG KINH DOANH NGAÂN HAØNG VAØ COÂNG TAÙC QUAÛN TRÒ RUÛI RO TAÏI CAÙC NGAÂN HAØNG THÖÔNG MAÏI VIEÄT NAM. Trong neàn kinh teá thò tröôøng, söï phaân boå caùc nguoàn löïc – theo ñoù, phaân boá cô caáu kinh teá vaø phaân chia cuûa caûi xaõ hoäi ñöôïc döïa chuû yeáu vaøo caùc quy luaät cuûa thò tröôøng nhö : Cung – caàu, Giaù trò, Caïnh tranh … ñöôïc bieåu hieän qua hình thöùc tieàn teä. Vì vaäy coøn coù caùch goïi khaùc cuûa kinh teá thò tröôøng laø kinh teá tieàn teä. Vôùi ñaëc tröng ñoù, maëc nhieân ngaønh ngaân haøng cuøng nhöõng hoaït ñoäng dòch vuï cuûa noù ñaõ trôû thaønh moät trong nhöõng coâng cuï haøng ñaàu ñeå ñieàu haønh kinh teá vó moâ cuûa moãi quoác gia coù kinh teá thò tröôøng. 2.1 Söï ñoùng goùp cuûa ngaân haøng Vieät Nam trong tieán trình phaùt trieån kinh teá – xaõ hoäi Töø hôn 10 naêm nay, ngaønh ngaân haøng ñaêc bieät coù vai troø quan troïng trong vieäc ñoåi môùi chính saùch tín duïng theo höôùng thuùc ñaåy chuyeån dòch cô caáu kinh teá. Khi thò tröôøng taøi chính chöa phaùt trieån ñoàng boä thì nhöõng naêm qua ngaân haøng ñaõ tham gia cung öùng bình quaân tôùi gaàn 70% toång ñaàu tö toaøn xaõ hoäi haøng naêm vôùi vai troø laø trung gian taøi chính. Trong ñoù haàu heát caùc ngaân haøng thöông maïi ñaõ cung öùng tín duïng bình ñaúng vôùi moïi thaønh phaàn, moïi ngaønh. Baûng 1 : Baûng cô caáu vaø taêng tröôûng tín duïng toaøn ngaønh caùc naêm 2002-2004 Ñôn vò tính : % 2002 2003 2004 Ngaønh Tyû troïng Taêng tröôûng Tyû troïng Taêng tröôûng Tyû troïng Taêng tröôûng Ngaønh Noâng, Laâm, Ngö nghieäp 29,6 44,3 29,4 26,9 29,7 28,2 Ngaønh Coâng nghieäp 25,4 34,6 25,1 26 25,1 26,9 Ngaønh Xaây döïng 13,9 32,55 13,9 27,5 14,2 29,7 Ngaønh Thöông nghieäp söûa chöõa … vaø khaùch saïn nhaø haøng 17,2 15,5 17,2 28% 17,7 30,7 Ngaønh Giao thoâng vaän taûi 5,2 42 5,7 39,4 5,6 25 Ngaønh khaùc 8,5 5,8 8,7 31 7,7 12,1 Toång soá 100 30,5 100 28 100 26,9 (Nguoàn : Ngaân haøng Nhaø nöôùc TP. HCM) Chöông 1 - 38 - Nhìn vaøo baûng soá lieäu treân, ta thaáy cô caáu tín duïng cuûa toaøn ngaønh töông ñoái oån ñònh nhöng möùc taêng tröôûng tín duïng ngaønh Noâng, Laâm, Ngö nghieäp vaø ngaønh giao thoâng vaän taûi tuy giaûm veà tyû troïng nhöng trong thöïc teá thì chæ tieâu cuûa caùc ngaønh naøy taêng, ñoàng thôøi ngaønh thöông nghieäp söûa chöõa … vaø khaùch saïn nhaø haøng taêng lieân tieáp trong 3 naêm qua, ñieàu naøy cuõng chöùng toû nguoàn voán tín duïng cung caáp cho neàn kinh teá töông ñoái oån ñònh vaø hieäu quaû. Trong suoát quaù trình phaùt trieån kinh teá ñoái ngoaïi cuûa ñaát nöôùc nhöõng naêm qua, ngaønh Ngaân haøng ñoùng vai troø haàu nhö duy nhaát trong lónh vöïc dòch vuï thanh toaùn. Goùp phaàn thuùc ñaåy kinh teá xuaát, nhaäp khaåu coù nhöõng böôùc taêng tröôûng vöôït baäc töø möùc xaáp xó 2 tyû USD toång kim ngaùch xuaát khaåu naêm 1990 leân treân 50 tyû USD naêm 2004. Trong nhöõng naêm qua, Ngaân haøng cuõng laø moät trong soá ngaønh ñöùng ñaàu trong toáp nhöõng ngaønh coù ñoùng goùp lôùn nhaát cho Ngaân saùch nhaø nöôùc ôû möùc treân 2000 tyû ñoàng moãi naêm. 2.2 Sô löôïc quaù trình hoaït ñoäng kinh doanh cuûa caùc NHTM Vieät Nam trong nhöõng naêm gaàn ñaây Nhìn chung, vieäc ñieàu haønh chính saùch tieàn teä vaø hoaït ñoäng ngaân haøng trong nhöõng naêm qua ñaõ ñaït ñöôïc nhöõng thaønh coâng quan troïng nhaèm thuùc ñaåy neàn kinh teá taêng tröôûng töông ñoái cao, cuï theå naêm 2004 neàn kinh teá taêng tröôûng 7,7%, ñoàng thôøi giuùp kieåm soaùt laïm phaùt vaø chæ soá giaù haøng tieâu duøng döôùi hai con soá maëc duø trong thôøi gian qua neàn kinh teá coù nhöõng bieán ñoäng phöùc taïp. Khoái löôïng tieàn vaø toång phöông tieän thanh toaùn cung öùng cho neàn kinh teá theo ñuùng döï kieán vaø theo saùt keá hoaïch ñöôïc duyeät. Beân caïnh ñoù, voán tín duïng ñöôïc duyeät cho neàn kinh teá ( baûng 1) ñöôïc kieåm soaùt chaët cheõ nhaèm goùp phaàn kieàm cheá laïm phaùt. Maët khaùc, toång nguoàn voán huy ñoäng naêm 2004 taêng 22,42% so vôùi Chöông 1 - 39 - cuoái naêm 2003, trong ñoù nguoàn voán huy ñoäng noäi teä taêng 21,8% vaø nguoàn voán huy ñoäng ngoaïi teä taêng tôùi 25,79%. Baûng 2 : Moät soá chæ tieâu chuû yeáu hoaït ñoäng tieàn teä cuûa ngaân haøng trong caùc naêm qua Naêm Toác ñoä taêng toång phöông tieän thanh toaùn (%) Toác ñoä taêng voán huy ñoäng (%) Toác ñoä taêng dö nôï cho vay neàn kinh teá (%) Taêng tröôûng kinh teá (%) Laïm phaùt (%) 2000 26,50 31,95 27,69 6,8 - 0,6 2001 25,53 24,88 23,24 6,8 - 0,2 2002 17,70 22,72 30,39 7,0 4,0 2003 24,94 24,07 27,96 7,2 3,0 2004 21,00 21,92 26,24 7,7 9,5 (Nguoàn : Thôøi baùo Kinh teá Vieät Nam 2004 – 2005) 2.2.1 Dieãn bieán laõi suaát treân thò tröôøng tieàn teä Trong naêm 2005, hieäu quaû hoaït ñoäng cuûa caùc ngaân haøng thöông maïi vaø toå chöùc tín duïng ñöôïc naâng leân ñoàng thôøi möùc ñoä caïnh tranh cuõng taêng leân. Ñaëc bieät laø caùc ngaân haøng thöông maïi caïnh tranh soâi ñoäng treân thò tröôøng dòch vuï ngaân haøng baùn leû, do ñoù caùc NHTM vaãn ñang tieáp tuïc cô caáu laïi toaøn dieän caùc hoaït ñoäng cuûa mình. Ngoaøi ra, tyû leä döï tröõ baét buoäc cuõng töông ñoái oån ñònh trong nhöõng naêm gaàn ñaây nhöng laõi suaát cô baûn caàn ñöôïc xem xeùt ñieàu chænh cho linh hoaït hôn cho phuø hôïp vôùi thò tröôøng bieán ñoäng maïnh veà laõi suaát treân thò tröôøng tieàn teä quoác teá ( FED). Vì trong 6 thaùng cuoái naêm 2004 FED ñaõ thöïc hieän ñieàu chænh taêng laõi suaát USD leân 5 laàn trong khi ñoù laõi suaát cô baûn VND vaãn giöõ oån ñònh 7,5%/naêm hay 0,625%/thaùng ñaõ laøm cho nguoàn voán huy ñoäng ngoaïi teä taêng cao hôn so vôùi nguoàn voán huy ñoäng baèng noäi teä. Chöông 1 - 40 - Baûng 3 : Laõi suaát huy ñoäng USD cuûa NHTM Vieät Nam ñeán cuoái thaùng 12/2004 Kyø haïn 3 thaùng 6 thaùng 9 thaùng 12 thaùng 2 naêm 3 naêm 5 naêm Laõi suaát %/naêm 2,2 2,4 2,6 3,0 3,3 3,5 4,0 (Nguoàn : Thôøi baùo kinh teá Vieät Nam 2004 – 2005) Veà laõi suaát cho vay ngoaïi teä cuõng ñöôïc caùc ngaân haøng thöông maïi ñieàu chænh taêng leân, nhöng ôû möùc taêng chaäm hôn möùc taêng laõi suaát voán huy ñoäng USD, bôûi vì laõi suaát cho vay USD ñaõ khaù cao. Vaøo thôøi ñieåm cuoái naêm 2004, laõi suaát cho vay USD dao ñoäng trong khoaûng 4,8% - 6,0%/naêm . Baûng 4 : Dieãn bieán caùc ñôït ñieàu chænh laõi suaát cuûa FED vaø thò tröôøng tieàn teä quoác teá qua caùc naêm töø 2001 – 2004 Thôøi ñieåm Möùc ñieàu chænh laõi suaát cuûa FED Laõi suaát SIBOR USD/Naêm Laõi suaát LIBOR USD/Naêm Laõi suaát cô baûn NHNN VND/thaùng 12/12/2001 1,75% 1,761 1,764 0,600 06/12/2002 1,25% 1,284 1,285 0,620 26/06/2003 1,00% 1,130 1,119 0,625 01/07/2004 1,25% 1,384 1,389 0,625 11/08/2004 1,50% 1,787 1,783 0,625 21/09/2004 1,75% 1,822 1,821 0,625 12/11/2004 2,00% 2,121 2,128 0,625 14/11/2004 2,25% 2,410 2,407 0,625 (Nguoàn : Ngaân haøng Ngoaïi Thöông Vieät Nam) Chöông 1 - 41 - Laõi suaát ngoaïi teä trong nöôùc theo saùt dieãn bieán laõi suaát ngoaïi teä treân thò tröôøng theá giôùi SIBOR, LIBOR. Töø thaùng 6-2004 ñeán thaùng 12/2004, Cuïc döï tröõ Lieân bang Myõ – FED thöïc hieän 5 laàn ñieàu chænh taêng laõi suaát USD, caùc NHTM Vieät Nam cuõng taêng laõi suaát huy ñoäng leân, ñoàng thôøi laõi suaát cho vay baèng ngoaïi teä taêng theo nhöng möùc taêng thaáp hôn laõi suaát huy ñoäng voán USD. Bôûi vì, laõi suaát cho vay USD ñaõ khaù cao vaø tuyø thuoäc vaøo söï chaáp nhaän vay voán USD cuûa doanh nghieäp. Baûng 5 : Bieåu tyû troïng ngoaïi teä trong cô caáu voán huy ñoäng vaø cô caáu dö nôï cho vay cuûa caùc NHTM vaø TCTD caùc naêm 2002 – 2004 Ñôn vò : Tyû ñoàng VN ( quy ñoåi) Haø Noäi Tp. Hoà Chí Minh Tyû troïng ngoaïi teä trong cô caáu voán huy ñoäng Tyû troïng ngoaïi teä trong cô caáu dö nôï cho vay Tyû troïng ngoaïi teä trong cô caáu voán huy ñoäng Tyû troïng ngoaïi teä trong cô caáu dö nôï cho vay Thôøi ñieåm Soá tieàn Tyû troïng (%) Soá tieàn Tyû troïng (%) Soá tieàn Tyû troïng (%) Soá tieàn Tyû troïng (%) 31/12/2002 48.554 43,90 21.546 37,10 33.161 38,60 21.793 29,40 31/12/2003 53.750 37,30 29.871 40,50 38.200 34,00 31.500 32,70 30/06/2004 57.070 37,00 31.710 38,20 31.710 38,20 41.000 32,30 30/09/2004 60.617 36,10 35.306 40,10 47.119 34,00 43.593 35,00 31/12/2004 59.500 34,56 36.610 38,71 48.800 33,13 45.500 34,27 (Nguoàn : Ngaân haøng Nhaø nöôùc Tp. HCM) Maët khaùc, laõi suaát noäi teä ñöôïc ñieàu haønh bôûi Ngaân haøng Nhaø nöôùc Vieät Nam vaø laø laõi suaát cô baûn VND do Ngaân haøng nhaø nöôùc coâng boá vaãn giöõ oån ñònh suoát naêm 2004 laø 7,5%/naêm, laõi suaát taùi caáp voán cuõng töông ñoái oån ñònh ôû möùc 5%/naêm vaø laõi suaát chieát khaáu cuõng oån ñònh ôû möùc 3%/naêm. Nhìn chung coâng cuï Chöông 1 - 42 - ñieàu haønh laõi suaát trong thöïc thi chính saùch tieàn teä cuûa Ngaân haøng nhaø nöôùc coøn thieáu linh hoaït, vì trong khi laõi suaát huy ñoäng voán kyø haïn ngaén töông ñoái oån ñònh thì laõi suaát huy ñoäng voán trung vaø daøi haïn VND cuûa caùc ngaân haøng thöông maïi taêng nheï khoaûng 0,24% - 0,28%/naêm vaø khoâng cao so vôùi soá voán huy ñoäng baèng ngoaïi teä. Bieåu ñoà 1: 7.5 5.5 3.0 5.7 0 1 2 3 4 5 6 7 8 Laõi suaát cô baûn Laõi suaát taùi caáp voán Laõi suaát chieát khaáu Laõi suaát tín phieáu kho baïc Laõi suaát ñieàu haønh cuûa NHNN 2004 Do tình hình ñoù, neân voán ngoaïi teä coù xu höôùng dö thöøa vaø voán noäi teä (VND) coù xu höôùng khan hieám, neân taïo söùc eùp leân laõi suaát huy ñoäng voán vaø cho vay VND. Tuy nhieân, laõi suaát noäi teä coù söï cheânh leäch lôùn giöõa caùc ngaân haøng thöông maïi , chaúng haïn nhö laõi suaát huy ñoäng voán cao nhaát cuûa ngaân haøng thöôøng maïi naøy cao hôn laõi suaát cho vay cuûa ngaân haøng thöông maïi khaùc. Trong naêm qua, laõi suaát cho vay ngaén haïn ôû möùc 0,80% - 1,0%/thaùng vaø laõi suaát cho vay trung daøi haïn phoå bieán ôû möùc 1,0% - 1,15%/thaùng. Laõi suaát cho vay cuûa ngaân haøng Ngoaïi thöông Vieät Nam thaáp nhaát laø 0,74%/thaùng, nhöng laõi suaát huy ñoäng voán cuûa moät soá Quyõ tín duïng nhaân daân leân tôùi 0,90%/thaùng vaø laõi suaát cho vay cao nhaát cuûa nhieàu Quyõ tín duïng cuõng ñaõ leân tôùi 1,35%/thaùng. Chöông 1 - 43 - 2.2.2 Dieãn bieán thò tröôøng ngoaïi hoái trong thôøi gian qua Veà cô cheá ñieàu haønh tyû giaù vaø quaûn lyù ngoaïi hoái, ñeå phuø hôïp vôùi dieãn bieán cuûa thò tröôøng ngoaïi hoái coù nhöõng böôùc thay ñoåi quan troïng. Tyû leä keát hoái cuûa caùc doanh nghieäp coù nguoàn thu ngoaïi teä taïi ngaân haøng thöông maïi vaãn giöõ möùc 0% ( tröôùc ñaây laø 30% -naêm 2003), quy ñònh bieân ñoä giao dòch tyû giaù cuûa ngaân haøng thöông maïi vôùi khaùch haøng vaãn giöõ oån ñònh laø 0,25% keå töø ngaøy 8/12/2004 vôùi Quyeát ñònh soá 1452/2004/QÑ – NHNN cuûa Thoáng ñoác Ngaân haøng nhaø nöôùc veà ñieàu chænh giao dòch hoái ñoaùi cuûa toå chöùc tín duïng ñoái vôùi khaùch haøng coù nhöõng ñoåi môùi quan troïng. Thöù nhaát laø môû roäng quyeàn giao dòch ngoaïi teä. Theo quyeát ñònh môùi naøy, thì caùc toå chöùc vaø caù nhaân cuõng ñöôïc tham gia vaøo haàu heát caùc giao dòch hoái ñoaùi nhö kyø haïn, giao ngay vaø quyeàn löïa choïn tieàn teä tröø nghieäp vuï hoaùn ñoåi. Thöù hai, quy ñònh môùi thoâng thoaùng hôn veà ñieàu kieän vaø thuû tuïc xin pheùp giao dòch kyø haïn vaø hoaùn ñoåi ñöôïc baõi boû. Thöù ba, cung caáp theâm cho thò tröôøng hoái ñoaùi moät coâng cuï phoøng ngöøa ruûi ro laõi suaát vaø ruûi ro tyû giaù cho doanh nghieäp vaø thaønh vieân thò tröôøng ngoaïi hoái. Baûng 6 : Tình hình thò tröôøng ngoaïi hoái 2003 – 2004 Tyû giaù 3/1/2003 12/1/2004 Cuoái thaùng 12/2004 Baùn Vietcombank VND/USD 15406 15660 15778 VND/EUR 16238 19554 21673 VND/JPY 130.55 146.75 154.24 VND/GBP 24925 27883 30613 Baùn TT töï do VND/USD 15415 15750 15810 (Nguoàn : Ngaân haøng Ngoaïi thöông Vieät Nam) Chöông 1 - 44 - Thôøi ñieåm tyû giaù VND/USD ôû Vieät Nam cao nhaát laø ngaøy 9/12/2004 laø 15779 vaø thôøi ñieåm maát giaù lôùn nhaát cuûa USD so vôùi caùc ngoaïi teä khaùc treân thò tröôøng theá giôùi laø vaøo khoaûng thaùng 12/2004. Dieãn bieán ñoù taùc ñoäng maïnh ñeán luoàng chu chuyeån tieàn teä, laõi suaát, tyû giaù, taùc ñoäng tôùi söï chu chuyeån giöõa VND vôùi caùc loaïi ngoaïi teä maïnh qua keânh ngaân haøng ôû thò tröôøng ngoaïi hoái vaø thò tröôøng tieàn teä trong nöôùc. Vì söï bieán ñoäng tyû giaù naøy taùc ñoäng maïnh ñeán söï löïa choïn caát tröõ vaø ñaàu tö tieàn teä cuûa ngöôøi daân maø bieåu hieän taäp trung nhaát laø thay ñoåi cô caáu tieàn teä trong nguoàn tieàn göûi taïi caùc ngaân haøng thöông maïi. 2.2.3 Tình hình hoaït ñoäng tín duïng vaø söï caïnh tranh veà dòch vuï ngaân haøng giöõa caùc NHTM Heä thoáng ngaân haøng thöông maïi tuy ñaõ phaùt trieån vaø ñöôïc taêng voán trong nhöõng naêm gaàn ñaây, song so vôùi caùc ngaân haøng thöông maïi trong khu vöïc vaãn coøn quaù nhoû beù veà quy moâ vaø thieáu kinh nghieäm trong caùc dòch vuï taøi chính quoác teá, phaân tích thò tröôøng vaø ñaùnh giaù döï aùn. Chaát löôïng tín duïng khoâng cao, chòu söï can thieäp nhieàu maët cuûa chính quyeàn caùc caáp, tyû leä nôï xaáu theo tieâu chuaån quoác teá coøn cao chaúng haïn nhö naêm 2003 tyû leä nôï quaù haïn laø 5,8% vaø naêm 2004 laø 5,1% so vôùi toång dö nôï cho vay. Ngoaøi ra, caùc ngaân haøng thöông maïi chöa thöïc söï töï chuû veà taøi chính, caùc quyeát ñònh cuûa ngaân haøng chöa ñöôïc thöïc hieän theo caùc tieâu chuaån hieäu quaû cuûa ngaân haøng maø phaûi tuaân theo nhöõng aùp löïc ngoaøi ngaân haøng. Treân thöïc teá, ngaân haøng thöông maïi nhaø nöôùc phaûi gaùnh chòu haäu quaû töø caùc hoaït ñoäng yeáu keùm cuûa doanh nghieäp nhaø nöôùc, maø caùc doanh nghieäp naøy voán laø khaùch haøng chuû choát cuûa caùc ngaân haøng thöông maïi nhaø nöôùc. Maët khaùc, chuû tröông coå phaàn hoaù caùc ngaân haøng thöông maïi nhaø nöôùc ñöôïc thöïc hieän quaù chaäm. Chöông 1 - 45 - Beân caïnh nhöõng thay ñoåi caùc chính saùch tieàn teä ( chính saùch laõi suaát, ñaûm baûo, tyû giaù,…), vieäc caïnh tranh veà dòch vuï ngaân haøng cuõng dieãn ra raát soâi ñoäng treân nhieàu lónh vöïc ñaëc bieät laø lónh vöïc phaùt trieån thò tröôøng dòch vuï baùn leû hieän ñaïi trong daân cö vaø cung caáp cho caùc doanh nghieäp veà dòch vuï baûo hieåm ruûi ro tyû giaù, laõi suaát. Ñeå caïnh tranh, caùc ngaân haøng thöông maïi ñaàu tö cho hieän ñaïi hoaù coâng ngheä, ñaåy maïnh tieáp thò, khuyeán maõi, môû roäng phaïm vò phaùt haønh vaø thanh toaùn theû, taäp trung hieän ñaïi hoaù thanh toaùn, môû roäng dòch vuï kieàu hoái, môû roäng phaïm vi hoaït ñoäng baèng vieäc môû theâm nhieàu chi nhaùnh ôû caùc thaønh phoá, tænh phaùt trieån, môû roäng cho vay tieâu duøng trong ñoù coù moät soá ngaân haøng coøn cho vay tieâu duøng caù nhaân baèng tín chaáp, ñaây cuõng laø moät höôùng giuùp cho caùc ngaân haøng thöông maïi phaân taùn ruûi ro trong lónh vöïc kinh doanh ngaân haøng. Vì hoaït ñoäng kinh doanh ngaân haøng raát nhaïy caûm, coù lieân quan ñeán nhieàu lónh vöïc khaùc nhau cuûa neàn kinh teá, chòu söï taùc ñoäng cuûa nhieàu nhaân toá khaùch quan vaø chuû quan nhö kinh teá, chính trò, xaõ hoäi,… Töø ñoù cuõng gaây ra nhöõng thieät haïi khoâng nhoû cho ngaân haøng. Hôn nöõa, ngaân haøng kinh doanh khoâng nhöõng chæ uy ñoäng voán vaø cho vay maø coøn raát nhieàu lónh vöïc khaùc nhö thanh toaùn, baûo laõnh, kinh doanh ngoaïi hoái, chöùng khoaùn, goùp voán lieân doanh, dòch vuï khaùc,… Do ñoù coù theå noùi raèng ruûi ro ngaân haøng cuõng raát ña daïng : ruûi ro laõi suaát, ruûi ro ngoaïi hoái, ruûi ro thanh khoaûn, ruûi ro tín duïng,… 2.3 Phaân tích vaø ñaùnh giaù thöïc traïng caùc loaïi ruûi ro trong kinh doanh ngaân haøng thöông maïi Vieät Nam Ruûi ro haàu nhö coù maët trong töøng nghieäp vuï ngaân haøng, ñaëc bieät ruûi ro trong hoaït ñoäng tín duïng ñang chieám tyû troïng lôùn nhaát, maët khaùc trong xu theá kinh doanh hieän ñaïi, caùc ngaân haøng seõ giaûm daàn tyû troïng tín duïng vaø taêng tyû troïng dòch vuï. Nhö vaäy, söï ruûi ro trong hoaït ñoäng ngaân haøng haàu nhö coù maët Chöông 1 - 46 - trong töøng nghieäp vuï neáu nghieäp vuï ñoù khoâng ñöôïc quaûn lyù theo moät quy trình chaët cheõ, neân coù theå noùi hieäu quaû kinh doanh cuûa ngaân haøng thöông maïi tuyø thuoäc vaøo naêng löïc quaûn trò ruûi ro. Nhöng ñeå quaûn trò ñöôïc ruûi ro, tröôùc tieân chuùng ta phaûi phaân tích, ñaùnh giaù ñöôïc möùc ñoä ruûi ro töø ñoù môùi ñöa ra ñöôïc giaûi phaùp ñeå haïn cheá caùc ruûi ro ñoù tuyø theo töøng tröôøng hôïp. Trong noäi dung phaàn naøy chuû yeáu taäp trung vaøo phaân tích, ñaùnh giaù caùc ruûi ro chính nhö : ruûi ro tín duïng, ruûi ro ngoaïi hoái, ruûi ro laõi suaát vaø ruûi ro thanh khoaûn töø ñoù quaûn trò chuùng sao cho hieäu quaû. 2.3.1 Thöïc traïng hoaït ñoäng tín duïng taïi caùc NHTM 2.3.1.1 Phaân tích vaø ñaùnh giaù ruûi ro tín duïng Ruûi ro tín duïng trong hoaït ñoäng ngaân haøng cuûa toå chöùc tín duïng, theo quy ñònh taïi ñieàu 2 Quy ñònh veà phaân loaïi nôï, trích laäp vaø söû duïng döï phoøng ñeå xöû lyù ruûi ro tín duïng ban haønh theo Quyeát ñònh soá 493/2005/QÑ-NHNN ngaøy 22/04/2005 cuûa Thoáng ñoác Ngaân haøng nhaø nöôùc, laø khaû naêng xaûy ra toån thaát trong hoaït ñoäng ngaân haøng cuûa toå chöùc tín duïng do khaùch haøng khoâng thöïc hieän hoaëc khoâng coù khaû naêng thöïc hieän nghóa vuï cuûa mình theo cam keát. Hieän nay, dòch vuï tín duïng cho vay cuûa caùc ngaân haøng thöông maïi Vieät Nam vaãn chieám tyû troïng lôùn nhaát ( treân 60%) trong danh muïc taøi saûn coù, do ñoù song song vôùi vieäc taêng tröôûng tín duïng, nhieäm vuï ñaët ra ñoái vôùi heä thoáng ngaân haøng laø phaûi chuù troïng hôn nöõa ñeán vieäc aùp duïng vaø hoaøn thieän caùc giaûi phaùp naâng cao quaûn trò ruûi ro tín duïng nhö: xaây döïng heä thoáng xeáp haïng tín duïng noäi boä, chính saùch döï phoøng ruûi ro, xaùc ñònh giôùi haïn tín duïng ñoái vôùi khaùch haøng, aùp duïng khung soå tay tín duïng, trong ñoù quy ñònh chính saùch tín duïng cuûa ngaân haøng, chieán löôïc taêng tröôûng tín duïng phaân theo ñoái töôïng khaùc haøng, khu vöïc, ngaønh vaø phaùt trieån caùc chính saùch khaùch haøng döïa vaøo vieäc ñaùnh giaù vaø phaân loaïi khaùch haøng, Chöông 1 - 47 - quaûn trò laõi suaát vaø quaûn trò thanh khoaûn nhaèm ñaûm baûo tính hieäu quaû vaø phaùt trieån beàn vöõng trong hoaït ñoäng tín duïng. Trong nhöõng naêm qua, hoaït ñoäng tín duïng ngaân haøng ñaõ ñaït ñöôïc nhöõng thaønh töïu khoâng nhoû ñoùng goùp vaøo söï phaùt trieån chung cuûa neàn kinh teá ñaát nöôùc. Caùc ngaân haøng thöông maïi Vieät Nam ñaõ quan taâm hôn tôùi vieäc kieåm soaùt tyû leä taêng tröôûng tín duïng, taäp trung vaøo hieäu quaû cuûa hoaït ñoäng tín duïng. Quy trình tín duïng ñöôïc thöïc hieän gaàn hôn vôùi chuaån möïc quoác teá. Danh muïc cho vay theo nhoùm khaùch haøng cuûa caùc ngaân haøng thöông maïi tieáp tuïc thay ñoåi tích cöïc theo höôùng giaûm daàn tyû troïng cho vay caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc, taêng daàn tyû troïng cho vay ñoái vôùi caùc thaønh phaàn kinh teá phi nhaø nöôùc ( tyû troïng dö nôï tín duïng khu vöïc nhaø nöôùc chieám khoaûng 39% naêm 2002 vaø giaûm xuoáng coøn 34% vaøo cuoái naêm 2004). Ñieàu naøy hoaøn toaøn phuø hôïp vôùi xu theá phaùt trieån kinh teá Vieät Nam vaø theá giôùi vì khu vöïc kinh teá tö nhaân laø khu vöïc kinh teá naêng ñoäng, phaùt trieån nhanh vaø ngaøy caøng chieám tyû troïng ñaùng keå trong toång thu nhaäp quoác daân. Baûng 7 : Toác ñoä taêng tröôûng tín duïng vaø taêng tröôûng huy ñoäng voán qua caùc naêm 2000-2004 Naêm % taêng tröôûng 2000 2001 2002 2003 2004 Taêng tröôûng tín duïng 27,69 23,24 30,39 27,96 26,24 Taêng tröôûng huy ñoäng voán 31,95 24,88 22,72 24,07 21,92 Tyû troïng voán huy ñoäng trung, daøi haïn / toång nguoàn voán 26,7 28,4 30,7 28,1 29,4 Tyû troïng voán huy ñoäng trung, daøi haïn / toång nguoàn voán 35,8 38,4 41 43,5 42,7 Nguoàn : Ngaân haøng Nhaø nöôùc Tp.HCM Chöông 1 - 48 - Nhìn vaøo baûng soá lieäu treân ta thaáy trong suoát 5 naêm qua, toác ñoä taêng tröôûng tín duïng cuûa caùc NHTM VN luoân ôû möùc hôn 25%/naêm, chæ soá naøy cao nhaát so vôùi caùc nöôùc trong khu vöïc Chaâu AÙ – Thaùi Bình Döông vaø möùc taêng naøy vaãn ñang tieáp dieãn. Soá lieäu gaàn ñaây nhaát cuûa chi nhaùnh NHNN thaønh phoá Hoà Chí Minh cho thaáy chín thaùng ñaàu naêm 2005 dö nôï cho vay cuûa caùc ngaân haøng treân ñòa baøn ñaït 164.600 tyû ñoàng taêng 32% so vôùi cuøng kyø naêm 2004. Song hieän nay, möùc huy ñoäng voán taêng chaäm hôn nhieàu so vôùi taêng dö nôï cuï theå trong chín thaùng ñaàu naêm 2005 taêng 23,1% so vôùi cuøng kyø naêm 2004. Nhöng vaán ñeà ñaùng lo ngaïi hôn caû laø tyû leä voán huy ñoäng ngaén haïn döôùi 12 thaùng – daøi haïn treân 12 thaùng cuûa caùc ngaân haøng laàn löôït laø 70% - 30% trong khi tyû leä cho vay ngaén haïn vaø daøi haïn laïi laø 58% - 42%. Chöùng toû ngaân haøng laáy voán huy ñoäng ngaén haïn cho vay trung, daøi haïn. Ñaây laø ruûi ro lôùn nhaát cuûa hoaït ñoäng tín duïng. Bieåu ñoà 2 : Tyû leä nôï quaù haïn/ toång dö nôï 0 2 4 6 8 10 12 2000 2001 2002 2003 2004 Ta thaáy tình hình nôï quaù haïn treân toång dö nôï cho vay. Tuy nhieân, tyû leä nôï quaù haïn, nôï xaáu trong toång dö nôï cuûa caùc ngaân haøng thöông maïi Vieät Nam vaãn coøn ôû möùc cao so vôùi nhieàu ngaân haøng caùc nöôùc trong khu vöïc vaø theá giôùi neáu ño löôøng ruûi ro theo tieâu chuaån quoác teá. Coâng taùc cung caáp, khai thaùc vaø söû duïng thoâng tin tín duïng taïi nhieàu ngaân haøng thöông maïi vaãn coøn yeáu, coøn coù tình Chöông 1 - 49 - traïng moät khaùch haøng vay voán taïi nhieàu ngaân haøng thöông maïi nhöng khoâng coù söï kieåm tra, ñaùnh giaù veà möùc ñoä ruûi ro. Vieäc phaân tích, ñaùnh giaù ruûi ro khaùch haøng coøn nhieàu baát caäp, chöa hoã trôï hieäu quaû cho vieäc ra quyeát ñònh cho vay vaø thu hoài nôï. Moät trong nhöõng nguyeân nhaân cuûa tình traïng naøy laø do coâng taùc quaûn trò ruûi ro tín duïng chöa ñöôïc tieán haønh moät caùch baøi baûn, nghieâm ngaët. Trong giai ñoaïn hieän nay. Chính saùch tín duïng caøng ñaëc bieät quan troïng bôûi caùc ngaân haøng phaûi thích öùng vôùi söï phöùc taïp veà moâi tröôøng phaùp lyù laø moät moâi tröôøng kinh doanh ñaày môùi meû ñoái maët vôùi nhieàu thaùch thöùc, thaäm chí coù nhöõng ruûi ro tröôùc nay chöa heà löôøng hoaëc quan taâm ñeán, thì nay chính saùch tín duïng phaûi laøm sao vöøa ñem laïi söï thoaû maõn cao cho khaùch haøng vöøa ñaûm baûo hai muïc tieâu laø phaûi laøm sao ñaït tyû suaát sinh lôøi cao nhaát vaø ñoàng thôøi chòu möùc ruûi ro coù theå chaáp nhaän ñöôïc cho ngaân haøng. Theo baùo caùo cuûa IMF, khoái doanh nghieäp nhaø nöôùc ñang laø hieåm hoaï vì soá nôï maø caùc ngaân haøng thöông maïi nhaø nöôùc tieáp tuïc xöû lyù cuûa khoái doanh nghieäp naøy chieám khoaûng 4% GDP cuûa neàn kinh teá. Hôn nöõa, do neàn kinh teá ngaøy caøng phaùt trieån veà moïi maët ñoøi hoûi caùc ngaân haøng thöông maïi phaûi phaùt trieån ña naêng hôn thay vì tröôùc ñaây chæ taäp trung vaøo lónh vöïc chính cuûa mình nhöng do söï chuaån bò chöa toát veà kyõ thuaät nghieäp vuï, voán, yeáu toá con ngöôøi neân söï caïnh tranh trong lónh vöïc taøi chính ngaân haøng chöa ñem laïi keát quaû toát cho caùc ngaân haøng thöông maïi. Cuï theå, gaàn ñaây caû 4 ngaân haøng thöông maïi nhaø nöôùc ( Ngaân haøng Ñaàu tö vaø Phaùt trieån, ngaân haøng Noâng nghieäp, ngaân haøng Ngoaïi thöông, ngaân haøng Coâng thöông) laïi coù nhöõng höôùng ñi töông ñoái gioáng nhau nhö caùc ngaân haøng naøy ñeàu boû qua nhöõng theá maïnh veà kinh nghieäm, kyõ naêng trong lónh vöïc sôû tröôøng coù Chöông 1 - 50 - ñöôïc cuûa mình tröôùc ñaây (ngaân haøng ñaàu tö vaø phaùt trieån taäp trung cho vay caùc döï aùn lôùn, trung daøi haïn cho ñaàu tö phaùt trieån, ngaân haøng noâng nghieäp chuyeân cho vay thuoäc lónh vöïc ngoâng nghieäp, ngaân haøng ngoaïi thöông coù theá maïnh trong lónh vöïc taøi trôï ngoaïi thöông, kinh doanh ngoaïi hoái ), maø giôø ñaây caùc ngaân haøng caïnh tranh nhau baèng caùch cuøng taêng laõi suaát, môû roäng maïng löôùi chi nhaùnh, laép ñaët maùy ATM, cuøng giaûm phí dòch vuï ñoái vôùi khaùch haøng maø khoâng ñaùnh giaù ñaày ñuû hieäu quaû cuûa saûn phaåm, dòch vuï môùi,… Thaäm chí trong lónh vöïc tín duïng caû boán ngaân haøng coøn ñeàu ñoàng loaït taäp trung ñeå cho vay ñoàng taøi trôï ñoái vôùi caùc döï aùn lôùn ñoái vôùi caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc lôùn hay caùc toång coâng ty ñoäc quyeàn thuoäc ngaønh xaây döïng, giao thoâng vaän taûi vôùi coâng nôï leân ñeán haøng ngaøn tyû ñoàng, nhöng do chöa ñaùnh giaù ñuùng thöïc traïng tình hình cuûa döï aùn, nhaát laø trong xaây döïng cô baûn ñaõ laøm taêng ruûi ro tín duïng ôû caùc ngaân haøng thöông maïi nhaø nöôùc. Maët khaùc, trong cuoäc caïnh tranh naøy, nhieàu ngaân haøng ñaõ taêng laõi suaát ñaàu vaøo, haï laõi suaát ñaàu ra baèng moïi caùch ñeå coù ñöôïc caùc döï aùn maø theo hoï coù möùc ruûi ro thaáp. Song thöïc teá caïnh tranh veà giaù khoâng phaûi laø chieán löôïc toát daøi haïn vaø noù seõ thu heïp khoaûng caùch lôïi nhuaän, aûnh höôûng ñeán khaû naêng sinh lôøi ñoàng thôøi laøm taêng möùc ruûi ro tín duïng cuûa caû boán ngaân haøng thöông maïi nhaø nöôùc naøy. Vieäc quaûn trò danh muïc cho vay cuûa ngaân haøng chöa chuù troïng ña daïng hoaù danh muïc cho vay cuûa töøng ngaân haøng. Caùc doanh nghieäp thuoäc cuøng ngaønh haøng, cuøng quy moâ, vuøng laõnh thoå,… coù theå coù töông quan ruûi ro tín duïng cao. Khi ñoù, quaûn trò danh muïc cho vay caàn chæ ra ñöôïc raèng vôùi tyû suaát sinh lôøi chaáp nhaän ñöôïc thì tyû troïng ñaàu tö toái öu vaøo moãi ngaønh, vuøng, quy moâ,… ñeå ruûi ro thaáp nhaát Chöông 1 - 51 - laø bao nhieâu. Tuy nhieân vaán ñeà naøy hieän chöa ñöôïc caùc nhaø quaûn trò ngaân haøng thöïc söï quan taâm. Ngoaøi ra, haàu heát caùc ngaân haøng thöông maïi nhaø nöôùc ñeàu chöa xaây döïng ñöôïc cho mình moät moâ hình thích hôïp ñeå löôïng hoaù möùc ñoä ruûi ro cuûa khaùch haøng, töø ñoù xaùc ñònh phaàn buø ruûi ro vaø giôùi haïn tín duïng an toaøn toái ña ñoái vôùi moät khaùch haøng cuõng nhö ñeå trích laäp quyõ döï phoøng ruûi ro. Moät khía caïnh khaùc nöõa ñoù laø chaát löôïng nguoàn nhaân löïc ôû haàu heát caùc ngaân haøng thöông maïi nhaø nöôùc coøn yeáu keùm so vôùi ñoøi hoûi cuûa thôøi kyø môùi, laõnh ñaïo quaûn trò ngaân haøng theo caûm tính khoâng chuyeân nghieäp, mang tính kinh nghieäm. Caùn boä tín duïng thì thieáu khaû naêng, kyõ naêng döï baùo kinh teá, thò tröôøng, phaân tích tình hình taøi chính. Beân caïnh ñoù, do taùc ñoäng cuûa quaù trình caïnh tranh, coù raát nhieàu caùn boä gioûi cuûa ngaân haøng thöông maïi nhaø nöôùc ñaõ ñöôïc caùc ngaân haøng coå phaàn, ngaân haøng lieân doanh, ngaân haøng coù voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi chieâu moä. Moät nguyeân nhaân nöõa laøm cho nguoàn nhaân löïc cuûa caùc ngaân haøng thöông maïi nhaø nöôùc moûng ñi laø do quaù trình môû roäng maïng löôùi, ñoàng thôøi nguoàn nhaân löïc cuûa caùc ngaân haøng naøy yeáu veà kyû naêng laïi caøng bò hao huït do chính saùch söû duïng, ñaõi ngoä con ngöôøi vaãn quaù laïc haäu, quan lieâu. 2.3.1.2 Nguyeân nhaân gaây ra ruûi ro tín duïng hieän nay Thöïc teá hoaït ñoäng tín duïng cuûa Ngaân haøng thöông maïi Vieät Nam trong thôøi gian qua chöa toát, hieäu quaû tín duïng chöa cao, tyû leä nôï quaù haïn coøn cao ( bieåu ñoà 2) laø do caùc nguyeân nhaân chuû yeáu sau: • Caùc ngaân haøng thöông maïi Vieät Nam chöa chaáp haønh nghieâm tuùc cheá ñoä tín duïng vaø ñieàu kieän cho vay Chöông 1 - 52 - Ví duï: taïi TP Hoà Chí Minh coù nhieàu ngaân haøng cho vay moät khaùch haøng vöôït quaù 10% voán töï coù … Trong ñoù, Eximbank laø 74%, Sacombank laø 48%,… Do ñaõ cho vay taäp trung voán quaù lôùn cho moät soá khaùch haøng neân khi nhöõng doanh nghieäp naøy bò thua loã thì ngaân haøng chòu ruûi ro lôùn. Tröôøng hôïp cuûa Epco, Minh Phuïng laø nhöõng ví duï ñieån hình. • Chính saùch vaø quy trình cho vay cuûa caùc NHTM coøn loûng leûo, chöa chuù troïng ñeán phaân tích khaùch haøng ñeå tính toaùn ñieàu kieän vaø khaû naêng traû nôï hoaëc phöông phaùp xem xeùt, phaân tích coøn haïn cheá vaø chöa chính xaùc. Cuï theå laø nhöõng ruûi ro phaùt sinh töø beân trong ngaân haøng do caùn boä tín duïng laøm traùi quy trình tín duïng ñeå möu lôïi caùc nhaân; hoaëc ñònh giaù taøi saûn theá chaáp khoâng ñuùng vôùi giaù trò thöïc teá do trình ñoäng nghieäp vuï keùm hay do coù söï thoâng ñoàng vôùi khaùch haøng hoaëc do taøi saûn theá chaáp bò maát giaù ( Ví duï: Khi ngaân haøng thaåm ñònh cho vay thì taøi saûn theá chaáp ñang giaù cao, sau ñoù giaù giaûm maïnh, khaùch haøng khoâng traû ñöôïc nôï, luùc naøy ngaân haøng xieát nôï nhöng khoâng baùn ñöôïc do giaù quaù thaáp hoaëc khoâng coù ngöôøi mua, hoaëc laø tieàn thu veà thaáp hôn so vôùi soá tieàn cho vay); caùn boä tín duïng tröïc tieáp thu nôï goác vaø laõi nhöng khoâng noäp laïi cho ngaân haøng maø duøng cho muïc ñích caù nhaân; hoaëc laäp hoà sô giaû ñeå vay tieàn caù nhaân, vay hoä, nhôø ngöôøi vay hoä, vay tieàn ngaân haøng chuyeån cho coâng ty traùch nhieäm höõu haïn gia ñình. Hieän nay haàu nhö nhieàu ngaân haøng thöông maïi khi phaân tích cho vay ñoái vôùi moät khaùch haøng chöa chuù troïng ñeán vieäc ñaùnh giaù doøng tieàn quay voán cuûa doanh nghieäp ( cashflow) maø chæ chuû yeáu döïa vaøo taøi saûn ñaûm baûo, lôïi nhuaän haøng thaùng, quyù, naêm cuûa doanh nghieäp neân ñoâi khi chöa theå phaân tích chính xaùc khaû naêng traû nôï ñoái vôùi khaùch haøng trong töøng thôøi kyø hôïp lyù, nhaát laø ñoái vôùi caùc khoaûn vay theo haïn möùc tín duïng xoay voøng döôùi moät naêm. Chaúng haïn nhö khi Chöông 1 - 53 - moät coâng ty vay ngaân haøng vôùi haïn möùc tín duïng xoay voøng 6 thaùng ñeå thanh toaùn haøng nhaäp khaåu laø 3 trieäu ñoâ la Myõ, nhöng do coâng ty naøy giaûi ngaân thanh toaùn nöôùc ngoaøi cuøng moät thôøi ñieåm cuï theå laø trong cuøng moät thaùng, beân caïnh ñoù ngaân haøng khoâng phaân tích voøng quay voán cuûa coâng ty moät caùch chính xaùc. Ñeán thaùng thöù saùu laø ñuùng thôøi gian ñaùo haïn cuøng moät luùc cuûa khoaûn vay 3 trieäu ñoâ la Myõ naøy nhöng do coâng ty khoâng tieâu thuï ñöôïc heát loâ haøng ñaõ nhaäp, ñieàu naøy ñaõ laøm cho coâng ty khoâng traû ñöôïc nôï cho ngaân haøng khi ñeán haïn. Vaø hôn nöõa thöôøng trong tröôøng hôïp naøy taøi saûn theá chaáp cho ngaân haøng laø soá haøng hoaù maø coâng ty ñaõ nhaäp hieän nay chöa tieâu thuï ñöôïc. Ñaây laø moät trong nhöõng nguyeân nhaân gaây ra ruûi ro tín duïng hieän nay maø chuû yeáu laø do caùn boä tín duïng chöa chuù troïng ñeán vieäc phaân tích, tính toaùn ñieàu kieän vaø khaû naêng traû nôï ñoái vôùi khaùch haøng trong khoaûng thôøi gian hôïp lyù. Maët khaùc, hoaït ñoäng tín duïng hieän nay coøn chòu söï ñieàu chænh chi phoái cuûa nhieàu luaät, vaên baûn döôùi luaät choàng cheùo, khoâng roõ raøng. Haønh lang phaùp lyù cho hoaït ñoäng tín duïng caàn phaûi chaáp nhaän nhöõng ruûi ro tín duïng thoâng thöôøng phaùt sinh trong quaù trình hoaït ñoäng bình thöôøng. Cuõng bôûi do nhöõng quy ñònh phaùp lyù choàng cheùo, khoâng roõ raøng hieän nay ñaõ laøm cho vieäc xöû lyù taøi saûn theá chaáp coøn gaëp nhieàu khoù khaên. • Chính saùch vaø quy trình cho vay hieän nay vaãn chöa trieät ñeå theo nguyeân taéc thò tröôøng maø bò cuoán theo caùc hoäi chöùng kinh teá vaø phong traøo phaùt trieån kinh teá. Cuï theå töø sau vuï aùn Epco-Minh Phuïng, ngay laäp töùc caùc ngaân haøng thöông maïi nhaø nöôùc chuyeån höôùng cho vay nhieàu vaøo toång coâng ty nhaø nöôùc maø thöïc löïc taøi chính cuûa caùc coâng ty naøy raát yeáu keùm. Thöïc traïng cho vay vôùi möùc dö nôï tôùi 35 – 40% hieän nay ñöôïc ñöa vaøo nhoùm khaùch haøng baùo ñoäng ñoû veà chaát löôïng tín duïng. Ñieån hình laø caùc toång Chöông 1 - 54 - coâng ty thuoäc ngaønh xaây döïng, giao thoâng vaän taûi ñang trôû thaønh haøng toáp veà coâng nôï tôùi 11 ngaøn tyû ñoàng maø trong ñoù, theo baùo caùo cuûa Boä taøi chính coù tôùi treân 90% thuoäc voán vay cuûa ngaân haøng thöông maïi. Ngoaøi ra, ruûi ro tín duïng ñöôïc bieåu hieän qua tyû leä nôï quaù haïn cao. Cuõng caàn ñaùnh giaù moät caùch khaùch quan raèng tyû leä nôï xaáu tính theo chuaån möïc keá toaùn Vieät Nam ñaõ giaûm xuoáng coøn 2,8% vaøo cuoái naêm 2004, ñaây laø moät xu höôùng ñaùng khích leä. Tuy nhieân, neáu tính theo chuaån möïc möùc trung bình khaù cuûa quoác teá, tyû leä ñoù ñang ôû khoaûng 14 -15%. Baùo caùo cuûa caùc ngaân haøng gaàn ñaây cho thaáy tyû leä nôï quaù haïn naøy raát thaáp, nhöng tín chính xaùc cuûa caùc soá lieäu baùo caùo caàn phaûi ñöôïc xem xeùt laïi vì hieän nay coøn nhieàu sô hôû trong quy ñònh ñeå caùc ngaân haøng thöông maïi taän duïng, cheá bieán nhöõng con soá naøy theo muïc ñích cuûa hoï. Thaäm chí coù nhieàu toång giaùm ñoác ngaân haøng khoâng naém ñöôïc con soá chính xaùc veà tyû leä nôï xaáu cuûa ngaân haøng mình. Vì vaäy, ruûi ro lôùn nhaát trong quaûn trò ruûi ro tín duïng laø chính chuùng ta cuõng khoâng kieåm soaùt noåi tình traïng nôï xaáu tôùi möùc naøo vaø ñaõ ñöôïc caûi thieän tôùi ñaâu. Baûng 8 : Tình hình nôï quaù haïn cuûa heä thoáng ngaân haøng thöông maïi Vieät Nam Naêm Chæ tieâu 2000 2001 2002 2003 2004 1. Toång dö nôï (tyû VND) toaøn boä neàn kinh teá 184.936 225.704 286.614 365.300 471.237 2. Tyû leä nôï quaù haïn/ toång dö nôï 10,75% 8,7% 8,00% 5,8% 5,1% Nguoàn : Ngaân haøng Nhaø Nöôùc TP. HCM Chöông 1 - 55 - Nhìn vaøo Soá lieäu trong baûng 8 ta thaáy toång dö nôï naêm sau cao hôn naêm tröôùc, bieåu hieän söï taêng tröôûng veà tín duïng cuûa neàn kinh teá. Beân caïnh ñoù, tyû leä phaàn traêm nôï quaù haïn giaûm laø coù xu höôùng toát, tuy phaàn traêm nôï quaù haïn coù xu höôùng giaûm song tính soá tuyeät ñoái thì ñaây laø khoaûn nôï quaù haïn raát lôùn cuûa neàn kinh teá. Neáu soá nôï naøy trôû thaønh nôï khoù ñoøi, nôï xaáu thì seõ aûnh höôûng raát lôùn ñeán hoaït ñoäng kinh doanh cuûa ngaân haøng thöông maïi. Thöïc teá hieän nay moät soá ngaân haøng thöông maïi nhìn cuïc boä, coù phaàn traêm nôï quaù haïn cao maø chuû yeáu laø ôû caùc ngaân haøng thöông maïi quoác doanh. Theo Boä taøi chính, ñeán cuoái naêm 2004, toång soá nôï toàn ñoïng cuûa rieâng khoái doanh nghieäp nhaø nöôùc laø 28.785 tyû ñoàng. Beân caïnh ñoù tyû leä nôï quaù haïn vaãn dao ñoäng ôû con soá 5% laø quaù lôùn, nhöng neáu tính theo tieâu chuaån quoác teá heä soá naøy seõ raát cao. Theo Ngaân haøng nhaø nöôùc, ñeán thaùng 3/2005 toång soá dö nôï doanh nghieäp