Tài liệu Luận văn Khái quát về tranh chấp thương mại và một số cách giải quyết các tranh chấp trong thương mại Quốc tế ở Việt Nam hiện nay
95 trang |
Chia sẻ: haohao | Lượt xem: 1185 | Lượt tải: 0
Bạn đang xem trước 20 trang mẫu tài liệu Luận văn Khái quát về tranh chấp thương mại và một số cách giải quyết các tranh chấp trong thương mại Quốc tế ở Việt Nam hiện nay, để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
Luận văn
Khái quát về tranh chấp
thương mại và một số cách
giải quyết các tranh chấp
trong thương mại Quốc tế ở
Việt Nam hiện nay
Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp TTTT quèc tÕ ViÖt Nam
1
1
MỞ ĐẦU
rong kinh doanh, tranh chấp tồn tại như một tất yếu: có thể ở dạng
tranh chấp hiện tại, cần phải giải quyết hoặc tranh chấp tương lại. Các
mối quan hệ càng nhiều, càng phức tạp thì khả năng xảy ra tranh chấp càng lớn, bất
chấp một khung pháp lý có hoàn chỉnh đến đâu - bởi không phải lúc nào các bên
cũng tuân thủ pháp luật một cách nghiêm chỉnh. Đặc biệt trong thương mại Quốc
tế, lĩnh vực mà các bên tham gia có những đặc điểm về tập quán kinh doanh, ngôn
ngữ và cả các đặc điểm văn hoá rất khác nhau, thì tranh chấp lại càng lớn, cả về mặt
quy mô và khả năng xảy ra tranh chấp. Chỉ cần một sự sai lệnh nhỏ trong cách hiểu,
xuất phát từ bất đồng ngôn ngữ là đã có thể dẫn đến tranh chấp. Đây là chưa nói đến
vấn đề phức tạm hơn là văn hoá và tập quán kinh doanh. Chẳng hạn như hàng nhập
khẩu vào Trung Quốc bắt buộc phải có mã số, mã vạch, và điều này được coi là
đương nhiên đối với các nhà nhập khẩu Trung Quốc và do đó có thể gây thiệt hại
cho nhà xuất khẩu nếu không chú ý đến điều đó trong thoả thuận hợp đồng. Hay
như quy định về điều kiện cơ sở giao hàng của Hoa Kỳ không hoàn toàn giống với
các điều kiện cơ sở giao hàng của Phòng Thương mại quốc tế (Incoterm) mà nếu
không nghiên cứu kỹ các bên có thể dẫn đến tranh chấp về các khoản chi phí giao
hàng,…
Trước khi bắt đầu một thương vụ, các chủ thể không bao giờ muốn có
tranh chấp xảy ra. Tuy nhiên, nó vẫn có thể xảy ra do những nguyên nhân chủ
quan và khách quan. Chính vì vậy, việc nghiên cứu để hạn chế đến mức thấp
nhất khả năng xảy ra tranh chấp là điều luôn được quan tâm. Nhưng một khi
tranh chấp đã xảy ra, hoặc để đảm bảo lợi ích cho bản thân trong trường hợp
xảy ra tranh chấp, thì vấn đề lựa chọn một phương pháp giải quyết tranh chấp
cũng cần được quan tâm thích đáng, sao cho tranh chấp được giải quyết thoả
đáng với chi phí về thời gian, công sức và tiền bạc là ít nhất.
Một trong những biện pháp giải quyết tranh chấp hay được áp dụng
hiện nay là thông qua trọng tài kinh tế. Có nhiều ưu điểm của phương pháp
này so với các phương pháp khác: như tính bảo mật, độ tin cậy cao…. khiến
nó trở thành một biện pháp giải quyết tranh chấp phổ biến nhất trên thế giới.
Và vì vậy có thể nói hoạt động của các trung tâm trong tài đã và đang từng
bước góp phần vào việc hoàn thiện môi trường kinh doanh, đảm bảo cho việc
kinh doanh được ổn đinh.
Được sự đồng ý của trường Đại học Kinh Tế Quốc Dân, của khoa
Thương mại và dưới sự hướng dẫn trực tiếp của thầy Nguyễn Anh Tuấn, em
đã về thực tập tốt nghiệp tại TTTTQuốc tế bên cạnh phòng TM & CN Việt
nam, để học hỏi nghiên cứu và tìm hiểu sâu thêm về vấn đề "Giải quyết các
tranh chấp trong thương mại Quốc tế ở Việt Nam hiện nay". Sau đây là bản
báo cáo tổng hợp về TTTTQuốc tế: một số nét chính của Trung tâm, kết quả
hoạt động trong thời gian qua và phương hướng hoạt động sắp tới. Em cũng
xin chân thành cảm ơn sự giúp đỡ nhiệt tình của các chú, các anh chị ở
T
Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp TTTT quèc tÕ ViÖt Nam
2
2
TTTTtrong thời gian em đến thực tập ở Trung tâm và mong rằng em sẽ tiếp
tục được các anh, chị hướng dẫn chỉ bảo trong thời gian tới.
Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp TTTT quèc tÕ ViÖt Nam
3
3
CHƯƠNG 1
KHÁI QUÁT VỀ TRANH CHẤP THƯƠNG MẠI VÀ
GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP THƯƠNG MẠI BẰNG
THỦ TỤC TRỌNG TÀI
1.1. TRANH CHẤP THƯƠNG MẠI
1.1.1. Tranh chấp kinh tế
1.1.1.1. Khái niệm
Ngay từ xa xưa, khi Nhà nước còn chưa hình thành thì mọi người đã
tiến hành các hoạt động sản xuất và trao đổi sản phẩm hàng hoá theo các
phương thức giản đơn khác nhau. Hay nói một cách khác, lịch sử ra đời và
phát triển của kinh tế có từ rất lâu trước khi Nhà nước xuất hiện và đưa ra nx
chế định để điều chỉnh các quan hệ kinh tế, xã hội cùng với sự ra đời và phát
triển của các quan hệ kinh tế xã hội, tranh chấp cũng phát sinh và đặt ra nhu
cầu được giải quyết sao cho công bằng và hợp lý nhất trong bối cảnh kinh tế -
chính trị - xã hội đó.
Thuật ngữ "tranh chấp" nói chung được hiểu là sự bất đồng, mâu thuẫn
về quyền lợi và nghĩa vụ phát sinh giữa các bên liên quan. Những bất đồng,
mâu thuẫn này có thể phát sinh từ những quan hệ xã hội do nhiều ngành luật
điều chỉnh nên chúng được gọi theo ngành luật đó. Ví dụ: Tranh chấp về tiền
lương giữa người lao động và người sử dụng lao động được gọi là tranh chấp
lao động. Tương tự như vậy, tranh chấp dân sự, tranh chấp đất đai ... những
tranh chấp rõ là có liên quan đến lợi ích kinh tế của các bên. Do đó chúng có
thể được gọi là tranh chấp kinh tế theo nghĩa rộng. Một đặc trưng của các
tranh chấp kinh tế theo nghĩa rộng đó là các chủ thể tham gia vào quan hệ này
không nhằm mục đích tìm kiếm lợi nhuận.
Trong phạm vi hẹp, quan hệ kinh tế là quan hệ giã các chủ thể kinh
doanh trong lĩnh vực kinh tế. Kể từ khi nước ta có pháp luật về hợp đồng kinh
tế, những tranh chấp phát sinh từ quan hệ hợp đồng kinh tế gọi là tranh chấp
Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp TTTT quèc tÕ ViÖt Nam
4
4
kinh tế, đó là sự bất đồng quan điểm của các bên về việc thực hiện quyền và
nghĩa vụ phát sinh từ quan hệ hợp đồng kinh tế. Song trong nền kinh tế thị
trường mở cửa và nhiều thành phần kinh tế hiện nay, tranh chấp kinh tế không
chỉ đơn thuần là tranh chấp hợp đồng kinh tế, mà còn nhiều loại tranh chấp
khác, phát sinh trong quá trình sản xuất - kinh doanh như: tranh chấp giã công
ty và các thành viên công ty; giữa các thành viên công ty với nhau, các tranh
chấp liên quan đến việc mua bán cổ phiếu, trái phiếu...
Tóm lại: "tranh chấp kinh tế là tranh chấp trong quan hệ kinh doanh "
Kinh doanh như quy định tại Khoản 2 - Điều 3 - Luật doanh nghiệp "Là việc
thực hiện một, một số hoặc tất cả các công đoạn của quá trình đầu tư, từ sản
xuất đến tiêu thụ sản phẩm hoặc cung ứng dịch vụ trên thị trường nhằm mục
đích sinh lời" Chủ thể của các hoạt động kinh doanh là các doanh nghiệp, các
đơn vị kinh tế, vì thế có thể có một khái niệm về tranh chấp kinh tế như sau:
"Tranh chấp kinh tế là những bất đồng, xung đột, mâu thuẫn xảy ra ở các
doanh nghiệp, đơn vị kinh tế trong quá trình thành lập, tổ chức hoạt động và
giải thể doanh nghiệp".
1.1.1.2. Phân loại tranh chấp kinh tế
Trong nền kinh tế thị trường mở, nhiều thành phần các quan hệ kinh
doanh rất đa dạng và phức tạp. Tranh chấp kinh tế cũng vì vậy mà phức tạp
không kém. Việc phân loại tranh chấp kinh tế giúp chúng ta đơn giản hoá
được chúng và có cách xa phù hợp.
* Theo mối quan hệ giữa các chủ thể thì tranh chấp kinh tế có thể là:
- Tranh chấp về hợp đồng kinh tế giữa pháp nhân với pháp nhân, giữa
pháp nhân với cá nhân có đăng ký kinh doanh.
- Tranh chấp giữa các công ty với các thành viên công ty hoặc giữa các
thành viên công ty liên quan đến việc thành lập, tổ chức hoạt động và giải thể
công ty.
- Các tranh chấp liên quan đến việc mua bán cổ phiếu, trái phiếu.
- Các tranh chấp khác theo quy định của pháp luật
Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp TTTT quèc tÕ ViÖt Nam
5
5
* Tranh chấp trong hợp đồng kinh tế và tranh chấp ngoài hợp đồng kinh tế.
* Tranh chấp kinh tế trong nước và tranh chấp kinh tế có yếu tố nước ngoài.
* Theo lĩnh vực kinh doanh thì gồm: tranh chấp thương mại, tranh chấp
về tài chính, tranh chấp đầu tư, tranh chấp về bảo hiểm, tranh chấp về vận
chuyển hàng hoá...
* Theo thẩm quyền giải quyền thì gồm có tranh chấp do Toà án giải
quyết và tranh chấp do các tổ chức khác giải quyết.
* Theo số lượng đương sự trong tranh chấp gồm có tranh chấp liên quan
đến hai bên và tranh chấp liên quan đến nhiều bên.
1.1.2. Tranh chấp thương mại
1.1.2.1. Khái niệm
Một cách đơn giản có thể hiểu tranh chấp thương mại là tranh chấp phát
sinh trong lĩnh vực thương mại. Điều 238 Luật thương mại Việt Nam nêu ra
khái niệm về tranh chấp thương mại "là tranh chấp phát sinh do việc không
thực hiện hoặc thực hiện không đúng hợp đồng trong hoạt đồng thương mại".
Tại Khoản 2 - Điều 5 cũng quy định "hoạt động thương mại là việc thực
hiện một hay nhiều hành vi thương mại của thương nhân, bao gồm việc mua
bán hàng hoá, cung ứng dịch vụ thương mại và các hoạt động xúc tiến thương
mại nhằm mục đích lợi nhuận hoặc nhằm thực hiện các chính sách kinh tế xã
hội".
Tuy nhiên, hành vi thương mại gồm những hành vi nào là điều đáng
quan tâm hơn cả. Hiện nay trên thế giới có nhiều quy định khác nhau về hành
vi thương mại:
Ở Việt Nam, Điều 45 Luật thương mại quy định các loại hành vi
thương mại gồm:
1. Mua bán hàng hoá
2. Đại diện cho thương nhân
3. Môi giới thương mại
Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp TTTT quèc tÕ ViÖt Nam
6
6
4. Uỷ thác mua bán hàng hoá
5. Đại lý mua bán hàng hoá
6. Gia công trong thương mại
7. Đấu giá hàng hoá
8. Dịch vụ giao nhận hàng hoá
9. Đấu thầu hàng hoá
10. Dịch vụ giám định hàng hoá
11. Khuyến mại
12. Quảng cáo thương mại
13. Trưng bày giới thiệu hàng hoá
14. Hội chợ, triển lãm thương mại
Tuy vậy, ngoại diên của khái niệm hành vi thương mại ở các nước có
nền kinh tế thị trường phát triển có phạm vi rộng hơn nhiều. Ở Anh nói riêng
và cộng đồng Anh ngữ nói chung thuật ngữ "Commerce" không đồng nhất
với "trade", mà nó bao gồm cả "trade", "bank", "insurrance" , "transport", ...
hay nói một cách khác thương mại bao gồm cả việc mua, bán, các sản phẩm
vô hình có tính chất đặc thù khác. Tác động thương mại là hoạt động "thường
xuyên, độc lập và mưu cầu lợi nhuận", và theo luật thương mại của Pháp, hoạt
động thương mại bao gồm:
1. Mua bán động sản với mục đích bán lại để kiếm lời
2. Hoạt động trung gian trong việc mua bán động sản và bất động sản.
3. Cho thuê động sản và bất động sản.
4. Chế tạo và chuyên chở
5. Hoạt động đổi tiền và ngân hàng
6. Hoạt động sản xuất kinh doanh của các doanh nghiệp
Và tranh chấp thương mại là tranh chấp trong các hoạt động trên. Trong
giới hạn của bài viết ở đây chỉ làm rõ tranh chấp trong hoạt động thương mại
đã được quy định tại luật thương mại Việt Nam có hiệu lực từ ngày
01/01/1998.
Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp TTTT quèc tÕ ViÖt Nam
7
7
1.1.2.2. Phân loại tranh chấp thương mại
Tranh chấp thương mại cũng là một tranh chấp kinh tế, do đó tranh chấp
thương mại có thể là:
* Theo phạm vi lãnh thổ: Tranh chấp thương mại trong nước và tranh
chấp thương mại quốc tế.
* Tranh chấp hai bên và tranh chấp nhiều bên
* Tranh chấp liên quan đến nghĩa vụ thực hiện hợp đồng của các bên
- Tranh chấp do người mua không thực hiện hay thực hiện không đúng
theo quy định của hợp đồng.
- Tranh chấp do người bán không thực hiện hay thực hiện không đúng
theo quy định hợp đồng.
* Tranh chấp hiện tại và tranh chấp tương lai. Tranh chấp hiện tại là
tranh chấp đã xảy ra đang cần được giải quyết. Tranh chấp tương lai được
hiểu là tranh chấp có thể xảy ra và việc giải quyết được dự liệu trong một điều
khoản của hợp đồng.
* Theo nghiệp vụ giao dịch
- Tranh chấp liên quan đến hoạt động mua bán hàng hoá
- Tranh chấp liên quan đến việc vận chuyển hàng hoá
- Tranh chấp liên quan đến viêc thanh toán
* Theo tính pháp lý của hợp đồng (gồm có giá trị pháp lý và hiệu lực
của hợp đồng)
- Tranh chấp liên quan đến việc áp dụng sai chế độ ký kết hợp đồng
Vi phạm nguyên tắc ký kết
Căn cứ ký kết không hợp pháp
Chủ thể ký kết hợp đồng không hợp pháp, hợp lệ
- Tranh chấp liên quan đến nội dung của hợp đồng
- Tranh chấp liên quan đến cách thức ký kết hợp đồng
* Theo tiến trình thực hiện hợp đồng
- Tranh chấp trong quá trình đàm phán, ký kết hợp đồng
Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp TTTT quèc tÕ ViÖt Nam
8
8
- Tranh chấp trong quá trình thực hiện hợp đồng
+ Do người bán không thực hiện hoặc thực hiện không đầy đủ
nghĩa vụ của mình như đã thoả thuận trong hợp đồng (liên quan đến nghĩa vụ
giao hàng, cung cấp chứng từ hàng hoá, thông qua kiểm định...).
+ Do người mua không thực hiện hoặc thực hiện không đúng nghĩa
vụ của mình trong hợp đồng (không mở L/C đúng hạn, thanh toán chậm hay
không thanh toán, không hoặc trì hoãn việc nhận hàng).
1.1.2.3. Tranh chấp thương mại.
* Tranh chấp thương mại là tranh chấp phát sinh từ những quan hệ có
do ngành luật thương mại điều chỉnh, vì vậy nó có những đặc trưng khác biệt
so với tranh chấp dân sự, tranh chấp lao động.
Thứ nhất, tranh chấp thương mại thường là nguyên nhân phát sinh thiệt
hại về vật chất đối với các bên khi các bên có sự thoả thuận thông nhất một
cách giải quyết có lợi nhất cho cả hai bên. Khác với các tranh chấp khác,
tranh chấp thương mại thường có giá trị lớn được phát sinh trong việc đầu tư
vốn, tài sản nhằm thu lợi nhuận. Tranh chấp nảy sinh sẽ ảnh hưởng đến hoạt
động kinh tế của không những các đương sự mà còn ảnh hưởng đến các chủ
thể kinh doanh khác.
Thứ hai, quan hệ thương mại và bất đồng giữa các bên trong quan hệ
thương mại là điều kiện cần và đủ để tranh chấp phát sinh. Hoạt động thương
mại của doanh nghiệp là hoạt động thiết lập một mạng lưới các hành vi
thương mại, mà mục tiêu của các bên khi tham gia vào các quan hệ này là lợi
nhuận. Các bên tuy hợp tác, song vẫn canh tranh nhau để thu về được lợi ích
nhiều nhất. Chính vì thế sẽ không tránh khỏi những mâu thuẫn bất đồng trong
việc giải thích về quyền và nghĩa vụ, cũng như quá trình thực hiện quyền và
nghĩa vụ đó của các bên - đó chính là những tranh chấp thương mại.
Thứ ba, tranh chấp thương mại là tranh chấp phát sinh giữa các chủ thể
được Nhà nước thừa nhận quyền doanh nghiệp có chức năng kinh doanh đó là
các doanh nghiệp. Vì vậy không phải tranh chấp nào phát sinh từ hoạt động
Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp TTTT quèc tÕ ViÖt Nam
9
9
kinh doanh cũng là tranh chấp thương mại. Là tranh chấp thương mại khi các
đơn vị kinh tế có đăng ký kinh doanh thuộc tất cả các thành phần kinh tế (các
doanh nghiệp Nhà nước, Công ty TNHH, Công ty cổ phần, Doanh nghiệp tư
nhân, Doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài, hộ kinh doanh cá thể ).
Thứ tư, tranh chấp thương mại có tính chất đa dạng, phức tạp, từ tranh
chấp này có thể dẫn đến tranh chấp khác. Đó là tính phức tạp và đa dạng của
các quan hệ kinh tế giữa các chủ thể có lợi ích khác nhau trong nền kinh tế thị
trường. Mặt khác, mua bán trao đổi là hoạt động diễn ra thường xuyên, liên
tục, các chủ thể cùng một lúc có thể thiết lập nhiều mối quan hệ kinh tế khiến
cho những mối quan hệ này tạo thành một chuỗi quan hệ có liên quan đến nhau
khiến cho nếu tranh chấp phát sinh ở quan hệ này sẽ rất có thể dẫn đến tranh
chấp trong mối quan hệ khác. Chẳng hạn doanh nghiệp A vay tiền của ngân
hàng để mua nguyên vật liệu của doanh nghiệp B và bán sản phẩm cho doanh
nghiệp C theo các hợp đồng đã ký. Nếu doanh nghiệp B không cung cấp đúng
nguyên vật liệu như đã thoả thuận thì doanh nghiệp A cũng sẽ không giao được
hàng cho bên C như trong hợp đồng và không thu hồi được vốn đầu tư để trả
cho ngân hàng. Tranh chấp phát sinh giữa doanh nghiệp A và doanh nghiệp
B; doanh nghiệp A và doanh nghiệp C; doanh nghiệp A và ngân hàng.
1.1.2.4. Tính tất yếu tồn tại tranh chấp thương mại trong nền kinh tế thị
trường.
Kinh tế thị trường là một kiểu tổ chức kinh tế xã hội, sản phẩm được sản
xuất ra để bán, trao đổi trên thị trường, mọi yếu tố đầu vào và đầu ra đều là
đối tượng tự do mua bán trên thị trường kể cả sản phẩm chất xám. Kinh tế thị
trường là nền kinh tế tiền tệ hoá rất cao, mục đích của các chủ thể khi tham
gia vào kinh tế thị trường là lợi nhuận, lợi nhuận càng cao càng tốt.
Trong cơ chế thị trường, các chủ thể kinh tế có quyền tự chủ rất cao và
họ có toàn quyền quyết định việc thiết lập các quan hệ kinh tế - thương mại
của mình miễn là không trái với quy định của pháp luật. Chính vì vậy các
quan hệ thương mại trong nền kinh tế rất đa dạng và phức tạp. Tính phức tạp
Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp TTTT quèc tÕ ViÖt Nam
10
10
và chồng chéo đan xen của các quan hệ thương mại ẩn chứa một nguy cơ cao
phát sinh tranh chấp. Chỉ một trục trặc nhỏ trong "mắt xích" sẽ làm kéo theo
hàng loạt các trục trặc khác và làm nảy sinh tranh chấp.
Các chủ thể kinh kế khi tham gia vào những quan hệ thương mại mà họ
cho là có lợi, có thể là lợi ích vật chất hoặc phi vật chất và khi mà mục đích
có nguy cơ không đạt được cũng sẽ làm phát sinh tranh chấp. Trong quan hệ
thương mại, quyền lợi của bên này cũng tương ứng với một nghĩa vụ của bên
kia, điều đó khiến cho xung đột lợi ích sẽ phát sinh nếu các bên không đi đến
một thoả thuận thống nhất dung hoà được quyền lợi và nghĩa vụ của họ. Đảm
bảo nguyền tắc cùng có lợi trong quan hệ thương mại.
Đặc biệt trong thương mại quốc thế sự khác nhau về tập quán kinh
doanh cũng là một lý do quan trọng dẫn đến tranh chấp. Tập quán kinh doanh
ở đây được hiểu là toàn bộ các quyết định luật pháp, quy tắc thực hành, thông
lệ... trong hoạt động thương mại ở mỗi quốc gia, mỗi khu vực kinh tế. Một
hành vi được coi là hợp pháp ở quốc gia này nhưng rất có thể là hành vi vi
phạm pháp luật ở nước khác. Chẳng hạn theo quy định nhập khẩu của Trung
Quốc, hàng hoá nhập khẩu vào Trung Quốc bắt buộc phải in mã số mã vạch
trên bao bì, nhãn hiệu hàng hoá. Các doanh nghiệp xuất khẩu vào thị trường
Trung Quốc nếu không tìm hiểu rõ quy định này và xuất hàng chưa đăng ký
và in mã số, mã vạch thì sẽ không được thông qua nhập khẩu và thế là tranh
chấp phát sinh. Hay như quy định về hạn ngạch dệt may của Mỹ khác với quy
định của EU là ở loại hạn ngạch tính theo số lượng nhập khẩu....
Các rủi ro khách quan như: sự thay đổi pháp luật, cấm vận, chiến tranh,
bạo loạt, đình công... ảnh hưởng đến việc thực hiện hợp đồng của các bên làm
phát sinh tranh chấp. Mặc dù đó có thể là những trường hợp bất khả kháng,
song việc giải quyết hậu quả, phân định mức thiệt hại cho mỗi bên cũng có thể
phát sinh tranh chấp. Tranh chấp còn phát sinh khi một bên cho rằng rủi ro
không nằm trong các trường hợp được miễn trách.
Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp TTTT quèc tÕ ViÖt Nam
11
11
Trong nền kinh tế thị trường đạo đức kinh doanh không phải lúc nào
cũng được các bên tôn trong, đặc biệt là việc giữ chữ tín với bạn hàng. Vì lợi
nhuận họ sẵn sàng có những hành động cố tình vi phạm hợp đồng, hoặc lừa
đào khách hàng... làm thiệt hại cho đối tác. Bản thân mục tiêu lợi nhuận
không mang tính đạo đức nhưng cách thức để đạt được lợi nhuận thì có và
tranh chấp phát sinh, trong trường hợp này thuộc về lý do chủ quan. Rõ ràng
trong nền kinh tế thị trường quan hệ kinh tế trở lên sống động, đa dạng và
phức tạp. Mục đích nhằm tối đa hoá lợi nhuận trở thành động lực trực tiếp của
các bên tham gia quan hệ kinh tế thương mại. Trong điều kiện đó, tranh chấp
là một vấn đề tất yếu, không thể tránh khỏi, đòi hỏi phải có sự quan tâm giải
quyết một cách thoả đáng. Điều này vừa là một yêu cầu nghiêm ngặt của
nguyên tắc pháp chế vừa là một đòi hỏi bức xúc của quan hệ kinh tế nói
chung và quan hệ thương mại nói riêng.
1.1.3. Giải quyết tranh chấp thương mại trong nền kinh tế thị trường
Cùng với sự phát triển của kinh tế, tính đa dạng và phức tạp trong quan
hệ thương mại làm cho tranh chấp thương mại cũng trở lên phức tạp về nội
dung, gay gắt về mức độ tranh chấp và phong phú hơn nhiều về chủng loại
xuất phát từ lợi nhuận của các bên và sự hấp dẫn của nền kinh tế, việc giải
quyết tranh chấp là hết sức quan trong và cần thiết.
1.1.3.1. ý nghĩa của việc giải quyết tranh chấp kịp thời và hiệu quả.
Khi bắt đầu một thương vụ, các chủ thể không bao giờ muốn tranh chấp
xảy ra bởi tranh chấp đồng nghĩa với sự ảnh hưởng đến hoạt động kinh doanh
của họ, làm gián đoạn quá trình kinh doanh, tốn thời gian chi phí và công sức
để giải quyết tranh chấp. Không những thế còn liên quan đến chủ thể khác có
quan hệ với các bên tranh chấp, uy tín của chủ thể trên thương trường có thể
bị ảnh hưởng, cũng như các yếu tố khác thuộc về bí mật kinh doanh có thể bị
tiết lộ hoặc bị lợi dụng...
Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp TTTT quèc tÕ ViÖt Nam
12
12
Giải quyết tranh chấp kịp thời và hiệu quả các tranh chấp cho phép hạn
chế đến mức tối thiểu sự gián đoạn của sản xuất kinh doanh cũng như đặt ở
mức chi phí thấp nhất. Song, quan trọng đó là phải bảo vệ một cách có hiệu
quả lợi ích hợp pháp và chính đáng của các bên khi tham gia vào kinh tế
thương mại.
Giải quyết tốt tranh chấp là động lực thúc đẩy sự phát triển của nền kinh
tế. Muốn có một nền kinh tế phát triển thì các quan hệ xã hội nói chung và
quan hệ kinh tế thương mại nói riêng phải được điều chỉnh bằng pháp luật,
phải đảm bảo bằng pháp luật. Việc đầu tiên là hạn chế các tranh chấp có thể
xảy ra bằng cách đặt ra các chế định và chế tài tạo thành một "sân chơi" lành
mạnh và công bằng. Khi tranh chấp xảy ra phải có các thủ tục, biện pháp để
giải quyết, nếu không giải quyết kịp thời thì hậu quả sẽ dây dưa kéo dài và
thiệt hại rất lớn. Điều đó không những làm thiệt hại, kìm hãm phát triển nền
kinh tế mà còn gây nên một khuyết điểm lớn của môi trường kinh doanh, các
chủ thể sau tranh chấp có thể "quay lưng" lại với nhau đố kỵ và không tin
tưởng lẫn nhau. Một tâm lý yên tâm làm ăn kinh tế, mạnh dạn đầu tư sẽ góp
phần cải thiện nền kinh tế.
Giải quyết hậu quả kịp thời tranh chấp còn có ý nghĩa cực kỳ quan trong
việc quản lý xã hội bằng pháp luật, vừa tháo gỡ khó khăn cho các doanh
nghiập, vừa góp phần tạo môi trường pháp lý có kỷ cương. Trong sản xuất
kinh doanh tạo niềm tin, thực hiện công bằng và bình đẳng cho các doanh
nghiệp trong nước và ngoài nước. Thực hiện sản xuất kinh doanh có hiệu quả.
Tính hiệu quả được xét ở hai góc độ hiệu quả chuyên môn và hiệu quả
kinh tế. Muốn vậy trong khi tiến hành một hình thức giải quyết tranh chấp
nào cũng phải tuân thủ một số nguyên tắc.
1.1.3.2. Các nguyên tắc giải quyết tranh chấp.
Dựa trên cơ sở tự do và tự chủ trong kinh doanh, bình đẳng trước pháp
luật, việc giải quyết tranh chấp phải đảm bảo các nguyên tắc sau:
Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp TTTT quèc tÕ ViÖt Nam
13
13
- Nguyên tắc tự định đoạt: Theo nguyên tắc này thể hiện trước hết là ở
chỗ các bên có quyền thoả thuận phương thức giải quyết tranh chấp có lợi
nhật có thể là tự thương lượng, hoặc thông qua trung gian hoà giải, hoặc
thông qua một hình thức tài phán. Sau đó các bên có thể không nhất thiết phải
tham gia tố tụng mà có thể uỷ quyền cho người khác tham gia tố tụng, có
quyền nhờ luật sư hoặc người khác bảo vệ quyền và lợi ích của mình. Cuối
cùng khi đã đưa tranh chấp ra trọng tài hoặc toà án các bên có quyền hoà giải
hoặc thay đổi nội dung đơn kiện hoặc rút đơn kiện.
- Nguyên tắc bình đẳng trước pháp luật: Pháp luật bảo vệ quyền và lợi ích
chính đáng của các bên không phân biệt thành phần kinh tế, số vốn, tài sản.
- Nguyên tắc hoà giải: Trước hết các bên phải tiến hành tự hoà giải, chỉ
khi nào không hoà giải được mới nhờ đến các cơ quan tài phán giải quyết.
Khi thụ lý vụ án các cơ quan tài phán cũng tiến hành các biện pháp hoà giải
và công nhận hoà giải trước khi xét xử. (Quy định tại Điều 35 pháp lệnh giải
quyết vụ án tranh chấp kinh tế, Điều 35 quy tắc tố tụng trọng tài trong nước
và Điều 35 quy tắc tố tụng của trung tâm trong tài quốc tế Việt Nam).
- Nguyên tắc giải quyết tranh chấp nhanh chóng và kịp thời, đảm bảo
hạn chế gián đoạn quá trình sản xuất kinh doanh. Hoạt động kinh doanh được
thực hiện theo chu trình sản xuất khép kín, vì vậy ở bất kỳ một công đoạn nào
xảy ra trục trặc đều dẫn đến ảnh hưởng toàn bộ quá trình kinh doanh. Giải
quyết tranh chấp không được tiến hành một cách nhanh chóng kịp thời sẽ ảnh
hưởng tới sự tồn tại và phát triển vững mạnh của chủ thể kinh doanh. Nhanh
chóng, kịp thời nhưng phải dứt điểm, đạt hiệu quả thi hành cao nhằm bảo vệ
lợi ích hợp pháp của các bên.
Ngoài ra, xuất phát từ mức độ lợi ích của doanh nghiệp, việc giải quyết
tranh chấp phải quan tâm đến một số yêu cầu sau:
Thứ nhất, là giải quyết đước tranh chấp với chi phí thấp nhất về tiền bạc và
thời gian chi phí để bỏ ra giải quyết tranh chấp cũng là chi phí kinh doanh, vì vậy
Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp TTTT quèc tÕ ViÖt Nam
14
14
khi phát sinh tranh chấp là nảy sinh thêm chi phí. Đặt ra yêu cầu phải hạn chế ở
mức thấp nhất các chi phí không mang lại hiệu quả kinh doanh này. Các bên nên
lựa chọn giải quyết với chi phí thấp nhất, đồng thời các cơ quan giải quyết tranh
chấp cũng phải tính đến yêu cầu này để đặt ra nhưng quy định phù hợp, tạo
niềm tin cho người kinh doanh.
Thứ hai, phải bảo vệ được uy tín của các bên trong thương trường.
Trong quá trình giải quyết tranh chấp, không bên nào được đưa ra bất kỳ một
thông tin nào ngoài phạm vi giải quyết tranh chấp, nhằm hạ uy tín hay ảnh
hưởng tiêu cực đến hình ảnh của đối phương trên thương trường, trước công
luận, hay trước tổ chức giải quyết tranh chấp.
Thứ ba, giải quyết tranh chấp phải bảo đảm các yếu tố bí mật trong kinh
doanh trong hoạt động kinh doanh để có được thành công thì các chủ thể đều
có những bí quyết riêng của mình vì vậy họ không muốn đề người khác biết.
Khi mà quyền kinh doanh được coi là hợp pháp thì quyền giữ bí mật trong
kinh doanh cũng được pháp luật bảo hộ.
Trong các phương thức giải quyết tranh chấp chỉ có thông qua toà án là
xét xử công khai nhưng ngay cả trong trường hợp các bên kiện ra toà, thì yêu
cầu về tính bảo mật và uy tín cũng được tôn trọng như quy định ở Điều 7
pháp lệnh về thủ tục giải quyết các vụ án kinh tế: "Các vụ án kinh tế được xét
xử công khai trừ trường hợp cần giữ bí mật Nhà nước hoặc giữ bí mật của
đương sự theo yêu cầu chính đáng của họ".
Trong nền kinh tế, có nhiều phương thức và loại hình giải quyết tranh
chấp khác nhau, tất cả đều nhằm giải quyết một cách có hiệu quả nhất, quyền
và lợi ích của các bên đều được bảo đảm. Các khả năng, hình thức và biện
pháp giải quyết tranh chấp được quy định trong pháp luật của mỗi quốc gia
thích ứng với điều kiện kinh tế xã hội của quốc gia đó. Đó là việc giải quyết
tranh chấp thông qua một cơ quan tài phán có đơn kiện, hoặc giải quyết tranh
chấp thông qua thủ tục đơn kiện.
Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp TTTT quèc tÕ ViÖt Nam
15
15
1.1.3.3. Các biện pháp giải quyết tranh chấp.
a. Giải quyết tranh chấp bằng thương lượng.
Đây là biện pháp các bên áp dụng trước khi đi kiện khi pháp sinh tranh
chấp. Các bên sẽ đưa ra trao đổi bàn bạc các biện pháp để đi đến thống nhất
chung cho việc giải quyết tranh chấp. Các bên có thể trực tiếp hoặc thông qua
đại diện gặp nhau đàm phán để giải quyết những vấn đề phát sinh. Đại diện
củ7a mỗi bên có thể là giám đốc, là người được giám đốc uỷ quyền hoặc luật
sư thay mặt doanh nghiệp đó tham gia vào quá trình thương lượng. Việc
thương lượng có thể tiến hành trực tiếp hoặc thông qua các hình thức trao đổi
thông tin.
Trong hình thức thương lượng, các bên có quyền tự do ý trí, bình đẳng,
cùng nhau xem xét vấn đề trên cơ sở những quy định của pháp luật hiện
hành. Nếu các bên đạt được sự thoả thuận thì coi như tranh chấp được giải
quyết.
Biện pháp thương lượng là biện pháp giải quyết đơn giản, tiết kiệm
được thời gian và chi phí đối với mỗi bên. Việc thương lượng còn thể hiện sự
thiện chí thương lượng của các bên trong việc giải quyết tranh chấp, sau khi đã
thoả thuận thống nhất các bên vẫn giữ được mối quan hệ tốt với nhau trong các
thương vụ sau này, cũng như giữ được uy tín và bảo vệ được bí mất kinh
doanh.
Tuy vậy biện pháp này thường chỉ thành công khi các bên cùng có thiện
chí trong việc giải quyết tranh chấp, nếu một trong các bên tỏ ra quá nóng vội,
khiêu khích thì quá trình thương lượng coi như thất bại. Mặt khác, nếu mâu
thuẫn quá phức tạp các bên không giữ được cách đánh giá khách quan thì rất
khó thoả hiệp. Hoặc nếu tranh chấp liên quan đến nhiều bên, tranh chấp mà
việc giải quyết nó nằm ngoài khả năng của các bên thì phải có một bên thứ ba
hoặc một cơ quan hoà giải mới giải quyết được chứ thương lượng không giúp
ích gì nhiều.
b. Giải quyết tranh chấp bằng trung gian hoà giải.
Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp TTTT quèc tÕ ViÖt Nam
16
16
Hoà giải là hình thức giải quyết tranh chấp giữa các bên thông qua một
người thứ ba gọi là hoà giải viên. Hoà giải viên được các đương sự chọn có
nghĩa vụ "trung lập" tạo điều kiện giúp đỡ các bên tranh chấp đạt được một
giải pháp để điều hoà lợi ích khắc phục mâu thuẫn bất đồng đã phát sinh.
Hoà giải viên sẽ tiến hành họp kín với riêng từng bên hoặc họp chung
với cả hai bên để tìm hiểu kỹ nội dung tranh chấp, đưa ra những lý giải, phân
tích cho các bên thấy rõ lợi ích của mình và của bên kia để cùng tìm ra một
giải pháp thống nhất giải quyết tranh chấp hợp tình hợp lý. Hoà giải viên
không có quyền hạn gì để ra quyết định hoặc áp đặt một giải pháp nào đối với
các bên, cũng như không thể đưa ra các biện pháp khẩn cấp tạm thời.
Hoà giải là hình thức giải quyết tranh chấp mang tính chất tự nguyện, nó
mang đầy đủ những ưu điểm của thương lượng. Ngoài ra, hoà giải còn có
những ưu điểm khiến không giải quyết tranh chấp dễ dàng hơn. Chẳng hạn
hoà giải viên thường là những chuyên gia am hiểu về vấn đề đang tranh chấp,
họ lại có một đánh giá sự việc khách quan hơn, hoà giải viên có thể đưa ra
giải quyết cho cả hai bên cùng tham khảo, họ thường có những phân tích
chính xác, rõ ràng các vấn đề thực tế trong tranh chấp, từng bước gỡ từng
bước "mút" bất đồng.
Hoà giải cũng chỉ thành công khi hai bên có thiện chí giải quyết tranh
chấp và nhìn chung thể thức này không có giá trị bắt buộc trừ khi các bên đạt
được sự thoả thuận. Nếu các bên cứ khăng khăng bảo thủ thì tranh chấp cũng
không giải quyết được vì hoà giải viên không đưa ra những quyết định buộc
các bên phải thi hành.
Người trung gian hoà giải được chọn thông qua sự thống nhất thoả
thuận của các bên. Đó có thể là các tranh chấp trong lĩnh vực chuyên môn của
họ. Trong hoạt động kinh tế đối ngoại, đặc biệt trong thương mại quốc tế
trung gian hoà giải có thể là một tổ chức Chính phủ như đại sứ quán các trung
tâm xúc tiến thương mại... hoặc là các tổ chức phi Chính phủ .
Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp TTTT quèc tÕ ViÖt Nam
17
17
Hai phương thức trên có giải quyết tranh chấp thành công hay không
đều phụ thuộc rất lớn vào sự tự nguyện và thiện ý của các bên. Thiếu những
yếu tố đó việc giải quyết tranh chấp sẽ thất bại. Do đó cần giải quyết bằng
những phương thức khác, quyết định của cơ quan giải quyết tranh chấp phải
được tuân thủ. Người có quyền lợi bị vi phạm sau khi không thành công trong
việc áp dụng của các biện pháp trên (hoặc bỏ qua) có thể kiện ra toà án hoặc
trọng tài để bảo vệ quyền lợi của mình.
c. Giải quyết tranh chấp theo thủ tục toà án.
Điều 1 pháp lệnh thủ tục giải quyết các vụ án kinh tế đã quy định về quyền
yêu cầu Toà án bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp như sau "cá nhân, pháp nhân,
theo thủ tục do pháp luật quy định, có quyền khởi kiện vụ án kinh tếư để yêu cầu
toàn án bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình''.
Tranh chấp kinh tế nói chung và tranh chấp thương mại nói riêng được
kiện đối và xét xử ở toà kinh tế. Toà án có thẩm quyền xét xử các tranh chấp
pháp sinh từ tất cả các mối quan hệ kinh tếư trong nước kể cả thủ tục giải
quyết phá sản doanh nghiệp.
Thẩm quyền giải quyết của toà án được phân cấp, theo lãnh thổ và theo
sự lựa chọn của nguyên đơn.
+ Thẩm quyền theo cấp:
Toà án nhân dân cấp huyện giải quyết theo thủ tục sơ thẩm những tranh
chấp hợp đồng kinh tế mà giá trị thấp dưới 50 triệu, trừ những tranh chấp có
yếu tố nước ngoài.
Toà án nhân dân cấp tỉnh giải quyết theo thủ tục sơ thẩm các vụ án kinh
tếư thuộc thẩm quyền của Toà án nhân dân cấp huyện.
Toà án kinh tế Toà án nhân dân tối cao chỉ xét xử giám đốc thẩm và tái
thẩm các vụ án kinh tế.
Toà án phúc thẩm Toà án nhân dân tối cac xét xử phúc thẩm các bản án
sơ thẩm của toà án kinh tế Toà án nhân dân cấp huyện.
Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp TTTT quèc tÕ ViÖt Nam
18
18
+ Thẩm quyền giải quyết theo lãnh thổ: Toà án cấp có thẩm quyền xét
xử sơ thẩm là Toà án nơi bị đơn có trụ sở hoặc cư trú. Nếu vụ án chỉ liên quan
đến bất động sản thì toà án có nơi có bất động sản giải quyết.
+ Theo yêu cầu giải quyết của nguyên đơn: Nguyên đơn có quyền lựa
chọn Toà án để yêu cầu giải quyết trong các trường hợp sau: Toà án an có tài
sản, nơi có trụ sở hoặc nơi cư trú của bị đơn hoặc chi nhánh của bị đơn.
Toà án nơi thực hiện hợp đồng kinh tế nếu các bị đơn có trụ sở hoặc nơi
cư trú khác nhau, thì nguyên đơn có thể yêu cầu Toà án nơi cư trú hoặc có trụ
sở của một trong các bị đơn giải quyết vụ án.
Nếu vụ án có liên quan đến bất động sản thì nguyên đơn có thể yêu cầu
Toà án nơi có bất động sản hoặc nơi cư trú của bị đơn giải quyết, hoặc chọn
một trong các nơi nếu liên quan đến bất động sản ở nhiều nơi.
Đối với tranh chấp có yếu tố nước ngoài xảy ra ở Việt Nam, Toà án
cũng có thẩm quyền xét xử, trừ trường hợp điều ước quốc tế mà Cộng hoà xã
hội chủ nghĩa Việt Nam ký kết hoặc tham gia có quy định khác.
Muốn đưa tranh chấp ra kiện ở Toà án nguyên đơn phải có đơn và tài
liệu chứng minh cho yêu cầu của mình, đồng thời phải tạm ứng án phí. Trước
khi xét xử Toà sẽ tiến hành hoà giải. Nếu hoà giải thành thì thẩm phán lập
biên bản hòa giải thành và coi đây như là quyết định của Toà án, bằng không
cũng lập biên bản hoà giải không thành và tiếp tục xét xử. Việc xét xử gồm xét
xử sơ thẩm và phúc thẩm (nếu có). Sau phiên sơ thẩm, nếu không nhất trí với
quyết định của Toà thì các đương sự vẫn có quyền kháng cáo theo thủ tục phúc
thẩm, trong thời gian 10 ngày, lên Toà án trên một cấp. Bản án phúc thẩm sau
khi tuyên thì có hiệu lực pháp luật ngay và không được quyền kháng cáo.
Trong một số trường hợp đặc biệt sau khi thi hành án, có thể có những
phiên giám đốc thẩm và tái thẩm.
Giải quyết tranh chấp theo thủ tục tố tụng tại Toà án thường là giải pháp
cuối cùng của các bên bởi quyết định của Toà án có tính cưỡng chế rất cao vì
được đảm bảo bằng bộ máy thi hành và giám sát thi hành án của Nhà nước.
Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp TTTT quèc tÕ ViÖt Nam
19
19
Ngoài ra trong quá trình thụ lý và xét xử , Toà án có thể đưa ra những "biện
pháp khẩn cấp tạm thời" như tạm giữ tài sản, phong toả tài khoản... để bảo vệ
bằng chứng, bảo đảm việc thi hành án.
Tuy nhiên, tranh chấp kinh tế trên thế giới thường ít được kiện ra Toà
án vị nhiều lý do. Trước hết đó là trong thủ tục Toà án, quyền tự quyết của
các đương sự ở mức thấp nhất so với các phương thức khác, pháp luật can
thiệp trong toàn bộ quá trình giải quyết tranh chấp. Các bên sẽ phải tuân thủ
theo những thủ tục cứng nhắc, bắt buộc, phức tạp và kéo dài, án phí lại
thường cao. Thứ hai, một khi đã đưa tranh chấp ra Toà thì những bí mật kinh
doanh cũng như uy tín của doanh nghiệp sẽ không được bảo toàn, cho dù
doanh nghiệp là bên thắng kiện. Thứ ba, khi đã kiện tụng trước Toàn thì quan
hệ hợp tác giữa hai bên khó có thể duy trì, doanh nghiệp sẽ mất một đối tác,
một bạn hàng nghĩa là mất nguồn lợi do quan hệ kinh tế đem lại.
d. Giải quyết tranh chấp thông qua thủ tục trọng tài
Tranh chấp thương mại có thể được giải quyết thông qua trọng tài kinh
tế. Đây là một phương thức giải quyết tranh chấp do các bên tự thoả thuận lập
ra nhằm giải quyết dứt điểm các vụ tranh chấp. Trọng tài kinh tế tồn tại từ rất
lâu và phát triển mạnh mẽ trên thế giới như ngày nay vì tố tụng của nó đã
mang lại những lợi ích thiết thực cho các nhà doanh nghiệp. Tuy nhiên, ở Việt
Nam trọng tài phi Chính phủ vẫn còn chưa quen thuộc với đa số các nhà
doanh nghiệp. Phần tiềp theo, người viết sẽ tập trung vào phương pháp giải
quyết tranh chấp bằng trọng tài, đặc biệt trong lĩnh vực thương mại quốc tế.
Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp TTTT quèc tÕ ViÖt Nam
20
20
1.2. TRONG TÀI KINH TẾ VÀ GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP BẰNG THỦ TỤC
TRONG TÀI.
1.2.1. Trọng tài.
1.2.1.1. Khái niệm.
Theo từ điển luật học của Black's "Trọng tài là cơ quan xét xử do các
bên đương sự thoả thuận thành lập để giải quyết tranh chấp giữa chính các
bên đương sự đó. Thành phần của trong tài do các bên đương sự thoả thuận
giải quyết định "
Theo Điều 1, Nghị định 116/CP về tổ chức và hoạt động của trọng tài
kinh tế quy đinh: "Trọng tài kinh tế là tổ chức xã hội nghề nghiệp có thẩm
quyền giải quyết các tranh chấp về hợp đồng kinh tế; các tranh chấp giữa
công ty và các thành viên công ty; giữa các thành viên của công ty với nhau;
các tranh chấp liên quan đến việc mua bán cổ phiếu, trái phiếu.
Ở Việt Nam và các nước xã hội chủ nghĩa trước đây còn có hệ thống
trọng tài kinh tế của Nhà nước, chịu sự lãnh đạo trực tiếp của Hội đồng Bộ
trưởng hoặc Uỷ ban nhân dân cùng cấp và chịu sự chỉ đạo, giám sát của trọng
tài kinh tế cấp trên. Các cơ quan trọng tài này hoạt động như một cơ quan Nhà
nước có chức năng quản lý công tác hợp đồng kinh tế và xử lý các vi phạm
hợp đồng kinh tế.
1.2.1.2. Các hình thức trọng tài kinh tế.
Đáp ứng nhu cầu giải quyết tranh chấp vốn đa dạng và phức tạp, tạo
điều kiện cho các bên tranh chấp thực hiện quyền lựa chọn của mình đối với
các hình thức trọng tài kinh tế trong nền kinh tế thị trường có thể được phần
ra theo những tiêu thức sau:
a. Căn cứ vào quy chế tổ chức gồm trọng tài vụ việc (trọng tài AD -HOC) và
trọng tài thường trực
Trọng tài AD-HOC: Là loại hình trọng tài không có cơ quan thường
trực do các bên tranh chấp lập ra để giải quyết vấn đề mà họ yêu cầu. Trọng
Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp TTTT quèc tÕ ViÖt Nam
21
21
tài AD - HOC không có quy chế hoạt động riêng và chỉ giải quyết vấn đề
xong thì giải tán.
Khi áp dụng hình thức trọng tài AD - HOC, các bên phải tự thoả
thuận và lập ra quy tắc tố tụng, lựa chọn trọng tài viên và địa điểm xét xử.
Về cơ bản các bên không bị ràng buộc bởi các quy định pháp lý về tố tụng
khi mà họ vẫn đảm bảo được nguyên tắc khách quan trong quá trình xét
xử trường hợp của họ.
Giải quyết bằng trọng tài AD - HOC khá đơn giản, nhanh chóng và tiết
kiệm được chi phí do không phải trả phí cho bộ máy hành chính. Đây là biện
pháp giải quyết tranh chấp mềm dẻo, linh hoạt, phán quyết của trọng tài AD -
HOC vẫn được công nhận có giá trị chung thẩm và được thi hành.
Để thuận lợi hơn trong quá trình giải quyết tranh chấp thì khi lựa chọn
trọng tài vụ việc, các bên nên thoả thuận quy tắc tố tụng trong hợp đồng để khi
muốn áp dụng thì chỉ cần dẫn chiếu. Trong trường hợp cần thiết, các bên có thể
sửa đổi, bổ sung một số chi tiết cho phù hợp với tính chất từng vụ việc. Việc áp
dụng các quy tắc này không đòi hỏi các bên phải trả thêm bất kỳ một khoản lệ
phí nào mà lại có thể mang lại cho các bên một cách thức giải quyết nhanh.
Tuy nhiên trọng tài vụ việc còn có nhược điểm là tính hiệu quả của nó
phụ thuộc vào tinh thần hợp tác toàn diện của các bên tranh chấp và cần có sự
hỗ trợ của một hệ thống pháp luật kinh tế hoàn chỉnh. Nguyên tắc "tự do lựa
chọn" sẽ chỉ là hình thức nếu các bên không có thiện chí với nhau. Trình tự
xét xử dễ bị trì hoãn nếu các bên không thống nhất được thủ tục giải quyết
hoặc trở ngại trong việc lựa chọn trong tài viên.
Trọng tài vụ việc trên thực tế chỉ thích hợp với những tranh chấp nhỏ,
khi các đương sự có sự am hiểu về pháp luật, dày dạn trên thương trường và
có kinh nghiệp tranh tụng.
Trọng tài thường trực: bên cạnh loại hình trọng tài AD - HOC, còn có
loại hình trọng tài hoạt động thường xuyên, theo thông lệ quốc tế được gọi là
trọng tài thường trực hay trọng tài quy chế. Trọng tài thường trực có điều lệ
Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp TTTT quèc tÕ ViÖt Nam
22
22
riêng và quy chế hoạt động cụ thể. Mỗi tổ chức trọng tài quy chế đều đưa ra
một bản quy tắc tố tụng hướng dẫn trình tự tiến hành thủ tục giải quyết tranh
chấp. Các trung tâm trọng tài này đươc gọi dưới các tên như Toà án trọng tài
(Ví dụ Toà án trọng tài quốc tế, Toà án trọng tài Luân Đôn); Trung tâm trọng
tài (Ví dụ Trung tâm trọng tài quốc tế Việt Nam, Trung tâm trọng tài quốc tế
Hông kông...); hay Hiệp hội trọng tài (Hiệp hội trọng tài Mỹ...). Các Trung
tâm trọng tài được tổ chức dưới dạng công ty hoặc Hiệp hội.
Về cơ cấu tổ chức, mỗi tổ chức trọng tài quy chế gồm một bộ phận
thường trực hoặc ban thư ký nhằm cung cấp các dịch vụ hành chính và giám
sát việc áp dụng các quy tắc trọng tài. Thành phần thứ hai không thể thiếu ở
các tổ chức trọng tài qui chế là các trọng tài viên, họ là các luật sư, các
chuyên gia giỏi, giàu kinh nghiệm trong lĩnh vực thương mại, hàng hải, bảo
hiểm...
Trọng tài thường trực là hình thức trung gian giữa Toà án và Trọng tài
vụ việc, Trọng tài thường trực giống trọng tài AD - HOC ở khả năng lựa chọn
trọng tài viên, tuy có hạn chế hơn (vì phải chọn một hoặc tất cả trọng tài viên
trong danh sách trọng tài viên có sẵn của Trung tâm trọng tài). Mặt khác,
trong tố tụng trọng tài thường trực, các bên đương sự buộc phải tuân theo các
quy chế xét xử của từng Trung tâm trọng tài, bất luận nó có phức tạp hoặc
không hợp lý đến mức nào. Tuy nhiên, trên thực tế điều này là rất hãn hữu, vì
để tồn tại và phát triển, bên cạnh chất lượng của đội ngũ trọng tài viên thì quy
chế tố tụng của từng Trung tâm trọng tài phải rất linh hoạt, có khả năng đáp
ứng đòi hỏi của các nhà kinh doanh trong việc giải quyết tranh chấp.
Lợi thế lớn nhất của trọng tài thường trực là có sẵn các bộ quy tắc tố
tụng trọng tài và các bên đương sự chỉ cần thoả thuận áp dụng quy tắc là đủ
mà không cần phải tốn công tạo ra một bộ quy tắc mới. Các bản quy tắc trọng
tài cũng được bổ sung thường xuyên, điều chỉnh cho phù hợp với sự thay đổi
của môi trường kinh doanh. Những điều này rất thuận lợi cho các doanh
nghiệp mới bước vào nghề, hoặc không am hiểu nhiều về luật pháp, về thủ tục
Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp TTTT quèc tÕ ViÖt Nam
23
23
kiện tụng. Nếu họ không muốn có điều gì bất lợi cho mình thì họ chọn trọng
tài thường trực với bộ quy tắc có sẵn để giải quyết tranh chấp. Hơn nữa trọng
tài quy chế hoạt động thường xuyên, có tổ chức chặt chẽ tạo điều kiện cho các
bên dễ dàng quy định một thoả thuận trọng tài riêng. Một ưu điểm khác của
trọng tài quy chế là vấn đề lựa chọn trọng tài viên. Trong trường hợp vụ việc
tranh chấp bị một bên gây căng thẳng làm cản trở việc lựa chọn trọng tài viên
thì sự chỉ định của Chủ tịch Trung tâm trọng tài là hết sức cần thiết. Các trọng
tài Trung tâm là những người được tuyển chọn kỹ càng, và các bên hoàn toàn
có thể đặt niềm tin vào trình độ chuyền môn cũng như sự khách quan của họ.
Ngoài ra còn phải kể đến vai trò của ban thư ký đối với quá trình giải quyết
tranh chấp, họ có nhiệmvụ theo dõi, giám sát việc giải quyết tranh chấp làm
cho quá trình thụ lý và xét xử không bị gián đoạn.
Bên cạnh những ưu điểm trên thì trọng tài quy chế cũng có những hạn
chế nhất định như chi phí trọng tài cao hơn so với trọng tài AD - HOC. Ngoài
chi phí trọng tài, các tổ chức trọng tài còn thu thêm phí hành chính. Và cũng
do bộ máy hành chính nên đôi khi quá trình tố tụng trọng tài quy chế kéo dài
vì phải tuân thủ những thủ tục trong quy tắc tố tụng một cách tuần tự và
nghiêm chỉnh. Nguyên tắc "tự do lựa chọn" của các bên thực chất đã bị hạn
chế trong quy tắc tố tụng của tổ chức trọng tài.
Theo kinh nghiệm, khi phải giải quyết những vụ tranh chấp phức tạp, có
giá trị kinh tế cao thì nên kiện ra trong trọng tài quy chế.
b. Căn cứ theo vị trí trọng tì trong hệ thống tổ chức gồm:
Trọng tài Nhà nước: (hay còn gọi là trọng tài Chính phủ): Là cơ quan
thuộc hệ thống cơ quan chấp hành và điều hành Nhà nước, có chức năng quản
lý Nhà nước đối với công tác hợp đồng kinh tế. Hoạt động giải quyết tranh
chấp, xử lý vi phạm hợp đồng kinh tế cũng chính là phương tiện để đạt được
mục đích là trực tiếp tham gia việc điều hành, tổ chức các quan hệ kinh tế.
Trọng tài kinh tế Nhà nước tồn tại ở các nước có nền kinh tế kế hoạch
hoá tập trung như ở các nước xã hội chủ nghĩa Đông Âu và ở Việt Nam trước
Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp TTTT quèc tÕ ViÖt Nam
24
24
đây (từ những năm 1960 cho đến tận đầu thập kỷ 90). Và hiện nay khi chuyển
sang cơ chế thị trường, các quốc gia này cũng tiến hành đổi mới cách thức tổ
chức giải quyết tranh chấp.
Trọng tài phi Chính phủ: là một tổ chức độc lập, không phụ thuộc hệ thống
các cơ quan Nhà nước. Nó có thể được thành lập ở dạng công ty hoặc Hiệp hội
trọng tài. Mô hình này phổ biến ở nước có nền kinh tế thị trường.
c. Căn cứ vào mô hình tổ chức:
- Trọng tài độc lập: ví dụ như: Hiệp hội trọng tài Mỹ, Hiệp hội trọng tài
Nhật Bản, Toà án trọng tài quốc tế Luân Đôn.
- Trọng tài bên cạnh phòng thương mại: ví dụ: Trung tâm trọng tài quốc
tế bên cạnh phòng thương mại quốc tế, Trung tâm trọng tài quốc tế Việt Nam
bên cạnh phòng thương mại và chủ nghĩa Việt Nam, Trung tâm trọng tài quốc
tế Singapore.
d. Căn cứ vào thẩm quyền giải quyết vụ việc: gồm trọng tài chuyên ngành
và trọng tài tổng hợp.
e. Căn cứ theo đặc điểm thành lập: Trọng tài quốc tế, trọng tài quốc gia.
1.2.2. Thẩm quyền giải quyết của trọng tài.
Theo pháp luật và thực tiễn trọng tài của các nước trọng tài thì có thẩm
quyền xét xử khi các bên đương sự thoả thuận giải quyết tranh chấp bằng
trọng tài. Nếu các bên trước và sau khi phát sinh tranh chấp không thống nhất
giải quyết tranh chấp bằng trọng tài thì tranh chấp được giải quyết bằng Toà
án. Tuy nhiên, việc thoả thuận giải quyết tranh chấp phải được thực hiện trong
khuôn khổ do pháp luật quy đinh.
Theo mục một, Thông tư 02 - PLDSKT ngày 03/01/1995 hướng dẫn thi
hành về thẩm quyền của trọng tài kinh tế được quy định tại Nghị định 116/CP về
tổ chức và hoạt động của trọng tài kinh tế, "trọng tài có thẩm quyền giải quyết
tranh chấp sau đây, không phụ thuộc vào quốc tịch của các bên tranh chấp.
Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp TTTT quèc tÕ ViÖt Nam
25
25
Tranh chấp về hợp đồng kinh tế giữa pháp nhân với pháp nhân, giữa
pháp nhân với doanh nghiệp tư nhân, giữa doanh nghiệp tư nhân với doanh
nghiệp tư nhân và giữa pháp nhân, doanh nghiệp tư nhân với cá nhân kinh
doanh...
Vấn đề thoả thuận chọn trọng tài để giải quyết tranh chấp còn được quy
định trong nhiều văn bản pháp luật khác của Việt Nam. Ví dụ Mục 3 Điều
239 Luật Thương mại quy định: "Trong trường hợp thương lượng hoặc hoà giải
không đạt kết quả thì tranh chấp thương mại tại trọng tài, Toà án được tiến hành
theo các thủ tục tố tụng của trọng tài, Toà án mà các bên lựa chọn". Điều 21b
Điều lệ mua bán licent, Điều 241 Bộ luật Hàng hải Việt Nam, Khoản 2 Điều 30
Pháp lệnh bảo hộ quyền sở hữu công nghiệp, Điều 38 Pháp lệnh hợp đồng kinh
tế, Điều 24 Luật đầu tư nước ngoài... cũng có những quy định tương tự.
1.2.3. Nguyên tắc của việc giải quyết tranh chấp bằng trọng tài
Quy tắc tố tụng là khung pháp lý mà Uỷ ban trọng tài và các bên đương
sự phải tuân theo. Do trọng tài là tổ chức xã hội nghề nghiệp được hình thành
trên cơ sở tự nguyện của các trọng tài viên, theo quy định của Pháp luật; hoặc
trên cơ sở lựa chọn của các đương sự (trọng tài AD - HOC), nên không tồn tại
một tố tụng thống nhất. Tuy vậy, thủ tục giải quyết tranh chấp bằng trọng tài
của tất cả các tổ chức, hình thức trọng tài phải đảm bảo các nguyên tắc sau mà
nếu vi phạm các nguyên tắc này sẽ dẫn đến hậu quả pháp lý rất phức tạp.
+ Nguyên tắc tự nguyện: Là nguyên tắc cốt lõi trong vấn đề trọng tài vì
trọng tài được hình thành là do ý chí tự nguyện của các bên đương sự và trong
quá trình giải quyết tranh chấp, trọng tài đều nhân danh ý chí tối cao của các
bên đương sự. Họ có thể thoả thuận chọn hình thức trọng tài, tổ chức trọng
tài, trọng tài viên, địa điểm mà họ thấy thuận tiện và thậm chí là cả quy tắc tố
tụng áp dụng trong vụ kiện. Trong quá trình tranh tụng, nếu các bên đạt được
sự thống nhất trên cơ sở thương lượng hoặc hoà giải thì trọng tài phải tôn
trọng sự thoả thuận đó và chấm dứt việc giải quyết vụ việc.
Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp TTTT quèc tÕ ViÖt Nam
26
26
+ Nguyên tắc bình đẳng giữa các bên tranh chấp: Trong mọi việc: từ lựa
chọn hay bãi miễn trọng tài viên, lựa chọn địa điểm tố tụng, trong việc đưa
đơn yêu cầu hay đơn biện minh trong việc nhận thông tin từ trọng tài và phía
bên kia. Mọi tài liệu thông tin cho trọng tài đều phải thông báo cho bên kia,
mọi biện pháp, quyết định của trọng tài đều phải đảm bảo sự bình đẳng giữa
các bên tranh chấp.
+ Nguyên tắc độc lập của các trọng tài viên trong khi giải quyết tranh
chấp trong quá trình giải quyết tranh chấp, không ai có quyền can thiệp vào
hoạt động của trọng tài viên. Các trọng tài viên bình đẳng với nhau và xét xử
độc lập căn cứ vào những Điều khoản của hợp đồng và pháp luật hiện hành.
Tuy nhiên, với tư cách là những người hoàn toàn độc lập trong xét xử tranh
chấp, trọng tài phải đảm bảo thái độ khách quan, vô tư nếu không muốn bị các
bên khước từ hoặc phải tự khước từ.
+ Nguyên tắc giữ bí mật trong giải quyết tranh chấp: đây là nguyên tắc
xuất phát từ mong muốn và lợi ích của các doanh nghiệp. Theo đó, các buổi
họp xét xử của trọng tài trên cơ sở sự thoả thuận của các trọng tài viên sẽ
được tiến hành tại nơi mà ngoài trọng tài viên và các đương sự thì những
người không có trách nhiệm hoặc không liên quan thì không được có mặt.
Trọng tài viên có trách nhiệm phải đảm bảo bí mật mọi vấn đề mà mình biết
khi tiến hành giải quyết vụ việc, kể cả phán quyết cuối cùng trừ khi được sự
đồng ý của các đương sự.
+ Quyết định của trọng tài có giá trị bắt buộc với các bên và không thể
bị kháng cáo.
1.2.4. Các vấn đề khi đưa tranh chấp ra giải quyết bằng thủ tục trọng tài.
1.2.4.1. Thoả thuận trọng tài.
Như trên đã đề cập, để giải quyết tranh chấp kinh tế, thương mại bằng
trọng tài thì điều kiện cần là phải có tranh chấp phát sinh và điều kiện đủ là
Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp TTTT quèc tÕ ViÖt Nam
27
27
phải có một thoả thuận giữa các bên thống nhất đưa ra tranh chấp ra giải
quyết ở trọng tài.
Thoả thuận trọng tài là thoả thuận của các bên có liên quan đưa ra tranh
chấp đã xảy ra hoặc có thể xảy ra để giải quyết thông qua thủ tục trọng tài.
Thoả thuận trọng tài có giữa các bên đồng nghĩa với việc các bên đã
gián tiếp thoả thuận khước từ thẩm quyền xét xử của Toà án quốc gia. Nếu
không có thoả thuận sẽ không có trọng tài, hoặc nếu trọng tài không được tiến
hành dựa trên cơ sở thoả thuận thì trọng tài này bị pháp luật coi là vô hiệu khi
đã thoả thuận, các bên phải thực hiện nghĩa vụ phát sinh từ thoả thuận này.
Nếu một bên vi phạm thoả thuận trọng tài, bên kia có quyền yêu cầu Toà án
can thiệp buộc bên vi phạm phải thực hiện nghĩa vụ thoả thuận trọng tài
không dẫn đến các chế tài phạt như trong chế tài phát hợp đồng. Thay cho chế
tài buộc thực hiện hợp đồng phạt hoặc bồi thường thiệt hại trong hợp đồng,
thông thường là quy định của pháp luật đảm bảo cho thoả thuận trọng tài được
thực hiện mà không phụ thuộc vào ý chí của các bên liên quan.
Thoả thuận trọng tài có ý nghĩa cực kỳ quan trọng trong việc giải quyết
tranh chấp bằng trọng tài. Đó chính là "sợi chỉ đỏ" xuyên suốt toàn bộ hoạt
động của trong tài: từ lúc đưa tranh chấp ra trọng tài nào, chọn trọng tài viên
ra sao... cho đến cách thức thủ tục giải quyết tranh chấp.
Thoả thuận trọng tài tồn tại dưới hai dạng đó là Điều khoản trọng tài
trong hợp đồng và thoả thuận trong tài riêng biệt. Điều khoản trọng tài trong
hợp đồng là thoả thuận giữa cá bên hợp đồng chon trọng tài để giải quyết
tranh chấp có thể xảy ra trong tương lai. Điều khoản này nằm ở phần cuối hợp
đồng, không phải là do nó không quan trọng bằng các điều khoản khác mà là
do trình tự đàm phán. Sau khi các bên đã thoả thuận xong phần lớn điều
khoản chủ yếu khác rồi mới thoả thuận điều khoản này. Nó còn được gọi một
cách hình ảnh là "Điều khoản nửa đêm" (midnight clause). Do tranh chấp hợp
đồng chưa xảy ra và có thể không bao giờ xảy ra nên Điều khoản trọng tài
thường rất ngắn gọn, đôi khi quá đơn giản, ví dụ "trọng tài: theo quy tắc của
Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp TTTT quèc tÕ ViÖt Nam
28
28
ICC; Luật áp dụng; Luật Việt Nam; nơi xét xử Singapore". Tuy vậy, việc giải
quyết tranh chấp bằng trọng tài vẫn có thể tiến hành được. Thoả thuận trọng
tài riêng biệt được lập khi giữa các bên đã có tranh chấp xảy ra. Do các bên đã
biết rõ về loại tranh chấp nên thoả thuận trọng tài trong trường hợp này
thường được các bên soạn thảo một cách chi tiết, cụ thể và do vậy thường
hiệu quả hơn. Tuy vậy, đàm phán cho thoả thuận trọng tài riêng biệt thường
khó khăn và phức tạp hơn rất nhiều so với điều khoản trọng tài vì không phải
lúc nào bên vi phạp cũng có thiện ý giải quyết tranh chấp, họ thường lảng
tránh hoặc cố tình kéo dài thời gian đàm phán để chiếm dụng vốn hoặc làm
mất thời hiệu khởi kiện.
Theo pháp luật trọng tài của phần lớn các nước trên thế giới thì thoả
thuận trọng tài phải được lập bằng văn bản. Văn bản có thể là điều khoản
trọng tài trong hợp đồng thoả thuận trọng tài riêng biệt hoặc thoả thuận trọng
tài được lập thông qua các hình thức trao đổi thư từ, công văn, qua các
phương tiện thông tin điện tử như Telex, Fax...
Trong thoả thuận trọng tài, một trong những nội dung cơ bản là các bên
phải thoả thuận đưa tranh chấp ra trọng tài giải quyết. Tên cơ quan trọng tài có
thẩm quyền giải quyết, luật áp dụng cho hợp đồng, luật áp dụng cho thủ thục tố
tụng, giá trị của phán quyết, chi phí trọng tài, địa điểm trọng tài, ngôn ngữ xét
xử, thời hiệu khởi kiện, nội dung tranh chấp được giải quyết bằng trọng tài.
Chủ thể ký kết thoả thuận trọng tài cũng là một vấn đề quan trọng.
Những người có quyền ký kết hợp đồng thì cũng có nghĩa là họ có quyền ký
thoả thuận trọng tài. Năng lực chủ thể ký kết hợp đồng được pháp luật các
quốc gia quy định khác nhau. Nếu là cá nhân thì phụ thuộc vào quốc tịch hoặc
nơi cá nhân này thường trú. Nếu là doanh nghiệp thì phụ thuộc vào nơi tiến
hành hợp đồng kinh doanh hoặc là nơi thành lập. Vì không đủ năng lực chủ
thể ký kết thoả thuận trọng tài, phán quyết trọng tài có thể bị từ chối công
nhận và thi hành theo quy định tại Mục a, Khoản 1 Điều V Công ước
NewYork 1958.
Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp TTTT quèc tÕ ViÖt Nam
29
29
Thoả thuận trọng tài hoàn chỉnh sẽ giúp các bên hạn chế tổn thất khi xảy
ra tranh chấp. Sự chặt chẽ, cụ thể của thoả thuận trọng tài sẽ phần nào hạn chế
vi phạm thoả thuận trọng tài của các bên.
1.2.4.2. Luật áp dụng trong hợp đồng - cơ sở pháp lý để giải quyết
tranh chấp.
Luật áp dụng để xét xử tranh chấp là luật mà trọng tài dùng để xem xét
việc thực hiện nghĩa vụ của các bên tranh chấp trong quá trình thực hiện hợp
đồng. Luật này được gọi là luật áp dụng cho hợp đồng.
Đối với các tranh chấp thương mại nội địa, đương nhiên, luật áp dụng
trong hợp đồng là luật quốc gia, chẳng hạn như ở Việt Nam thì căn cứ vào
luật thương mại, pháp lênh hợp đồng kinh tế, luật đất đai...Vấn đề chọn luật
áp dụng trong hợp đồng không đặt ra với các hợp đồng nội.
Trong thương mại quốc tế, luật của rất nhiều nước liên quan đến quan
hệ của các bên trong hợp đồng và cùng có khả năng điều chỉnh hợp đồng
ngang nhau. Giữa các nguồn luật đó luôn tồn tài hiện tượng xung đột luật, vì
thế khi đưa tranh chấp ra trong tài, các bên đương sự phải thoả thuận thống
nhất về luật áp dụng trong hợp đồng. Các nguồn luật áp dụng trong thương
mại quốc tế bao gồm: Các điều ước quốc tế, các tập quán thương mại quốc tế
và luật quốc gia.
+ Điều ước quốc tế: là những văn bản có chứa những quy phạm pháp
luật được các quốc gia và các chủ thể khác xây dựng, ký kết, công nhận và có
hiệu lực pháp lý đối với chủ thể của các quốc gia thành viên. Nó có thể là:
Hiệp ước, Hiệp định, Nghị định thư, công hàm trao đổi... khi có tranh chấp
phát sinh từ hợp đồng nhưng không được quy định hoặc quy định không đầy
đủ thì các bên có thể đưa điều ước quốc tế vào để xử lý vấn đề đó. Các điều
ước này không có giá trị bắt buộc đối với các quan hệ thương mại quốc tế nếu
như nó chưa được quốc gia đó phê chuẩn. Khi quốc gia đã phê chuẩn, tất cả
những trường hợp mà hợp đồng không dẫn chiếu thì điều ước đó vẫn đương
nhiên được áp dụng.
Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp TTTT quèc tÕ ViÖt Nam
30
30
Có hai loại điều ước quốc tế trong lĩnh vực mua bán hàng hoá: Thứ
nhất, loại điều ước quốc tế đề ra những nguyên tắc pháp lý chung làm cơ sở
cho hoạt động thương mại, nó không điều chỉnh trực tiếp các vấn đề quyền và
nghĩa vụ, trách nhiệm pháp lý của các bên tham gia hợp đồng mà chỉ đề ra các
nguyên tắc pháp lý có tính chất định hướng, chỉ đạo: ví dụ như Hiệp định
buôn bán hàng dệt may Việt Nam - EU, Hiệp định thương mại Việt Nam -
Mỹ; Hiệp định cắt giảm thuế quan với ASEAN... Thứ hai, là loại điều ước
quốc tế trực tiếp điều chỉnh đến các vấn đề có liên quan đến quyền hạn, trách
nhiệm và nghĩa vụ của các bên trong ký kết và thực hiện hợp đồng. Đây chính
là nguồn quy phạm pháp luật dùng để giải quyết tranh chấp, thường được các
bên và cơ quan tiến hành tố tụng viện dẫn trong quá trình giải quyết tranh
chấp. Loại điều ước này điển hình có Công ước Brussel 1964 về chuyên chở
hàng hoá, Công ước viên 1980 về mua bán hàng hoá quốc tế.
+ Tập quán thương mại: là những quy tắc xử sự có hệ thống, những thói
quen thương mại phổ biến được áp dụng một cách thường xuyên, liên tục
trong một thời gian dài và phải có nội dung rõ ràng mà qua đó có thể xác định
được quyền và nghĩa vụ đối với nhau. Các tập quán thương mại quốc tế chỉ có
giá trị pháp lý và có hiệu lực bắt buộc đối với các chủ thể ký kết khi nó được
quy định hoặc dẫn chiếu vào hợp đồng. Điều 135 quy tắc ICC về trọng tài quy
định "Các trọng tài không chỉ áp dụng luật áp dụng mà còn phải dùng tới các điều
khoản trong hợp đồng và những "Tập quán thương mại" thích hợp để giải quyết
vụ việc". Trong những luật trọng tài của các quốc gia cũng quy định như vậy.
Một ví dụ về tập quán thương mại quốc tế thông dụng được phòng
thương mại quốc tế soạn thảo và ban hành đó là các bản Incoterm: quy định
về điều kiện cơ sở giao hàng. Hay là quy tắc thống nhất và thực hành tín dụng
chứng từ - UCP cũng tỏ ra rất hữu dụng trong việc hướng dẫn đến một chuẩn
mực quốc tế duy nhất cho quyền và nghĩa vụ của các bên.
Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp TTTT quèc tÕ ViÖt Nam
31
31
Ngoài ra, đối với các quốc gia theo hệ thống "common low" còn có các án
lệ là các quy tắc xét xử được hình thành từ thực tiễn xét xử. Khi lựa chọn luật
của các quốc gia này, các chủ thể cần để ý đến những án lệ này.
+ Luật quốc gia: trong thực tiễn và thực hiện hợp đồng mua bán hàng
hoá quốc tê, bên cạnh các điều ước quốc tế, các tập quán thương mại quốc tế
và án lệ, luật quốc gia cũng đóng một vai trò khá quan trọng và trong nhiều
trường hợp là nguồn luật điều chỉnh các quan hệ hợp đồng. Tuy nhiên luật
quốc gia chỉ trở thành luật áp dụng cho hợp đồng mua bán hàng hoá quốc tế
trong các trường hợp sau:
- Khi các bên ký kết hợp đồng thoả thuận trong điều khoản luật áp dụng
của hợp đồng việc chọn luật của một bên để điều chỉnh hợp đồng.
- Khi điều khoản về luật áp dụng cho hợp đồng mua bán hàng hoá quốc
tế không được quy định trong các điều ước quốc tế liên quan, luật quốc gia
đương nhiên trở thành luật áp dụng cho hợp đồng đó.
Nói đến luật quốc gia như một nguồn luật của thương mại quốc tế
không có nghĩa là tất cả các luật đều được áp dụng mà chỉ có một số luật, văn
bản pháp luật có liên quan đến thương mại quốc tế được áp dụng, bởi vì luật
quốc gia không chỉ điều chỉnh các quan hệ thương mại quốc tế mà nó còn
điều chỉnh rất nhiều mối quan hệ khác.
Luật quốc gia áp dụng cho hợp đồng mua bán hàng hoá thông thường là
luật của nước nào có quan hệ gần nhất với hợp đồng, tuy theo cách xác định,
nhưng phải là luật đặc trưng, thường là luật của nước bên bán, luật của nước
nơi hợp đồng được ký kết, nhưng cũng có thể là luật của bên mua, có thể là
luật của nước thứ ba, luật quốc tịch, luật nơi nghĩa vụ của hợp đồng được thực
hiện...
Trong quá trình đàm phán hợp đồng mua bán hàng hoá quốc tế điều
khoản luật áp dụng thường được ghi một cách rõ ràng trong hợp đồng để
tránh tình trạng khó xác đinh luật quốc gia điều chỉnh các quan hệ hợp đồng.
Việc thoả thuận luật quốc gia áp dụng cho hợp đồng mua bán hàng hoá quốc
Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp TTTT quèc tÕ ViÖt Nam
32
32
tế là một vấn đề phức tạp, cho nên các chủ thể ký kết không những phải thông
thạo luật của nước mình mà còn phải tìm hiểu kỹ luật của nước khác quan hệ
với hợp đồng để đảm bảo quyền lợi của mình, tránh được những thiệt thòi do
sự thiếu hiểu biết pháp luật gây ra.
Tuy nhiên việc áp dụng luật của quốc gia nào để giải quyết tranh chấp
trong hợp đồng đôi khi không chỉ phụ thuộc vào ý chỉ chủ quan của một chủ
thể mà thường bị chi phối bởi nhiều yếu tố khác như: tương quan lực lượn
giữa các bên tham gia hợp đồng, do điều kiện đặc thù khi triển khai hợp đồng
đó... Trường hợp phải áp dụng luật của nước thứ ba, ít nhất phải hiểu được
luật của nước đó có tiện cho người mua hay người bán, liên quan đến hợp
đồng đã ký kết như thế nào, những điểm gì kiêng kị cần tránh...
Đôi khi các bên thoả thuận lựa chọn luật áp dụng cho hợp đồng sau khi
hợp đồng đã được ký kết. Trường hợp này thường xảy ra khi ký kết hợp đồng,
vì một lý do khách quan nào đó, các bên tiến hành rất nhanh chóng (để chớp
thời cơ...) nên chưa kịp nêu điều khoản luật áp dụng trong hợp đồng.
Tại Việt Nam, Luật thương mại đã được Quốc hội nước Cộng hoà xã
hội chủ nghĩa Việt Nam thông qua ngày 10/5/1997 và có hiệu lực thi hành từ
01/01/1998. Đây là nguồn luật quan trọng để các thương nhân Việt Nam nắm
vững, áp dụng trong đàm phán ký kế hợp đồng mua bán hàng hoá quốc tế.
Luật thương mại Việt Nam ra đời đã tạo một trường pháp lý vô cùng thuận lợi
cho các thương nhân Việt Nam, đó là công cụ pháp lý quan trọng, là chỗ dựa
pháp lý rất tin cậy cho các thương nhân Việt Nam tiến hành các hoạt động
thương mại trong kinh doanh quốc tế. Do đó, trong trường hợp mặc dù hợp
đồng thương mại đã được thực hiện hoặc bị vi phạm, thậm chí bị vô hiệu thì
điều khoản về thoả thuận trọng tài của hợp đồng vẫn giữ nguyên giá trị pháp
lý.
Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp TTTT quèc tÕ ViÖt Nam
33
33
1.2.4.3. Luật tố tụng của trọng tài.
Việc xác định luật áp dụng trong tố tụng trọng tài thương mại quốc tế bị
chi phối bởi nguyên tắc tự do thoả thuận của các bên và nguyên tắc nơi toạ lạc
của trọng tài.
Thứ nhất, tôn trọng nguyên tắc tự do thoả thuận của các bên. Nguyên tắc
thoả thuận của các bên chủ thể trong hợp đồng thương mại quốc tế không những
chi phối việc chọn luật để điều chỉnh nghĩa vụ của các bên trong quá trình thực
hiện hợp đồng mà nó còn chi phố cả việc thành lập hoặc chọn trọng tài trong đó
bao gồm cả việc đưa ra các nguyên tắc xét xử hoặc chọn luật tố tụng cho quá
trình xét xử của trọng tài.
Trên thực tế, khi thoả thuận về trọng tài để xét xử tranh chấp, các bên có
thể chỉ định một hội đồng trọng tài thường trực (trọng tài thiết chế) hoặc cũng
có thể thoả thuận thành lập trọng tài AD - HOC (trọng tài vụ việc). Trong mỗi
trường hợp chọn hình thức trọng tài thì việc chọn luật áp dụng cho tố tụng
trọng tài cũng khác nhau đó là: Trong trường hợp các bên thoả thuận chọn
trọng tài thường trực cụ thể để xét xử tranh chấp của mình thì đã đồng nghĩa
với viẹc các bên thoả thuận chọn luật tố tụng để áp dụng cho trọng tài đó. Bởi
vì cơ quan trọng tài sẽ áp dụng thủ tục tố tụng của mình để tiến hành xét xử .
Theo Bản quy tắc trọng tài UNCITRAL thì các tranh chấp này sẽ được giải
quyết bằng bản quy tắc đó. Điều 15 của Bản quy tắc này chỉ rõ: "Trọng tài có
thể tiến hành thủ tục tố tụng trọng tài theo cách thức mà trọng tài cho là thích
hợp nhưng phải đảm bảo sự bình đẳng giữa các bên và đảm bảo cho mỗi bên
có đủ cơ hội trình bày vụ việc của mình ở bất cứ giai đoạn nào của quá trình
tố tụng". Tương tự như vậy, Điều 8 quy định về hoà giải và trọng tài của
Phòng thương mại quốc tế (ICC) đã được sửa đổi, bổ sung và có hiệu lực từ
ngày 01/01/1988 ghi nhận: "Khi các bên thoả thuận nhờ đến trọng tài cảu
phòng thương mại quốc tế thì họ qua đó phục tùng quy đinh này." hoặc Điều
22 quy định này ghi nhận: "Các nguyên tắc áp dụng trong tố tụng trước trong
tài viên là các nguyên tắc xuất phát từ quy định này và trong trường hợp quy
Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp TTTT quèc tÕ ViÖt Nam
34
34
định này không đề cấp thì áp dụng các nguyên tắc mà các bên đã xác định và
trong trường hợp các bên không xác định thì trọng tài viên xác định bằng cách
dựa bào hoặc không dựa vào một luật quốc gia về tố tụng áp dụng cho trọng
tài". Trong trường hợp các bên thoả thuận thành lập trọng tài AD - HOC thì
việc xác định luật áp dụng cho tố tụng trọng tài sẽ do các bên tự quyết định.
Các bên có thể thoả thuận xây dựng nên các nguyên tắc một cách độc lập và
cũng có thể chọn các quy định về tố tụng của một tổ chức trọngt ài quy định
về tố tụng của một tổ chức trọng tài thường trực nào đó để áp dụng cho trọng
tài mà các bên đã lập ra. Trong trường hợp các bên lựa chọn các quy định của
tổ chức trọng tài thường trực nào đó thì các quy định này có thể được các bên
thoả thuận giữ nguyên hoặc sửa đổi, bổ sung trước khi áp dụng cơ chế giám
sát thực hiện hoạt động tố tụng của trọng tài AD - HOC không chặt chẽ bằng
trọng tài thường trực.
Thứ hai, áp dụng nguyên tắc nơi toạ lạc của trọng tài theo học thuyết
nơi toạ lạc thì trọng tài tiến hành xét xử ở đâu thì sẽ áp dụng luật tố tụng trọng
tài ở nơi đó. Thuyết này được áp dụng để xác định luật tố tụng cho trọng tài
trong trường hợp nếu các bên không thoả thuận chọn luật tố tụng việc áp dụng
thuyết này để xác định luật áp dụng cho tố tụng trọng tài quốc tế thường xảy
ra trong trường hợp các bên thànhlập trọng tài AD - HOC. Thuyết "nơi toạ lạc
của trọng tài" không những được áp dụng trên thực tế mà nội dung của thuyết
này còn được ghi nhận trong nhiều văn bản pháp lý quốc tế quan trọng như:
Công ước NewYork năm 1958 về việc công nhận và thi hành các phán quyết
trọng tài nước ngoài tại Điều 3 và Điều 6 (1.d) và tại Điều 16 của Bản quy tắc
trọng tài UNCITRAL.
Cách thức chọn trọng tài viên là khác nhau tại các tổ chức trọng tài khác
nhau trên thế giới. Chẳng hạn theo quy chế của Trung tâm trọng tài quốc tế
Việt Nam thì trọng tài viên phải có tên trong danh sách. Trong khi tại nhiều tổ
chức trọng tài (như Toà án trọng tài quốc tế bên cạnh phòng thương mại quốc
tế hay Toà án trọng tài LuânĐôn) danh sách các trọng tài viên chỉ mang tính
Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp TTTT quèc tÕ ViÖt Nam
35
35
chất khuyến nghị mà không bắt buộc. Hoặc quy định người có thẩm quyền chỉ
định trọng tài viên trong trường hợp các bên không chỉ định hoặc thống nhất
chỉ định ở Toà án trọng tài quốc tế là Toà án trọng tài, đối Trung tâm trọng tài
quốc tế Việt Nam là Chủ tịch Trung tâm trọng tài; đối với Toà án trọng tài
Luân Đôn là Chủ tịch hoặc Phó chủ tịch toà... trong quy chế chỉ định trọng tài
viên của Toà án trọng tài quốc tế bên cạnh phòng thương mại quốc tế còn có
các uỷ ban quốc gia hỗ trợ việc chỉ định trọng tài viên của Toà.
Số lượng trọng tài viên thông thường là một số lẻ gồm một hoặc ba
trọng tài viên tuỳ theo sự thoả thuận trước của các bên. Trong trường hợp
gồm nhiều trọng tài viên, được gọi là Uỷ ban trọng tài, sẽ có một trọng tài
viên là Chủ tịch Uỷ ban trọng tài. Chủ tịch Uỷ ban trọng tài do hai trọng tài
viên thống nhất chỉ định, bằng không cũng sẽ do cơ quan người có thẩm
quyền chỉ định. Theo thông lệ quốc tế, trọng tài viên duy nhất hoặc Chủ tịch
Uỷ ban trọng tài không được cùng một quốc tịch của một bên nào, trừ khi các
bên có thoả thuận khác.
Các trọng tài viên không nhất thiết phải là luật sư mà có thể là một
chuyên gia trong các lĩnh vực khác nhau trong thương mại quốc tế, tinh thông
nghề nghiệp chuyên môn. Song phẩm chất bắt buộc đối với trọng tài viên là phải
vô tư khách quan khi xét xử và không có những quan hệ nhất định (quan hệ gia
đình, quan hệ vật chất...) với các bên trong vụ kiện.
Các đương sự có quyền khước từ trọng tài viên do mình chỉ định, Chủ tịch
Uỷ ban trọng tài hoặc trọng tài viên duy nhất nếu nghi ngờ về sự vô tư của trọng
tài viên nhất là khi họ cho rằng trọng tài viên có liên quan trực tiếp hay gián tiếp
đến vụ tranh chấp các trọng tài viên, trong tài viên duy nhất hay Chủ tịch Uỷ ban
trọng tài cũng có quyền khước từ vai trò của mình. Các yêu cầu bãi miễn, khước
từ trọng tài viên phải làm thành văn bản và Toà án hoặc Chủ tịch Trung tâm
trọng tài sẽ quyết định chung thẩm về việc chỉ định, xác nhận, bãi miễn hoặc
thay thế các trọng tài viên.
Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp TTTT quèc tÕ ViÖt Nam
36
36
Quy tắc về chỉ định trọng tài viên được quy định tại Điều 2 quy tắc
trọng tài của Toà án trọng tài quốc tế; Điều 8 - Điều 12 quy tắc tố tụng của
Trung tâm trọng tài quốc tế Việt Nam; Điều 3 trong quy tắc của Toà án quốc
tế Luân Đôn; Điều 6,7 quy tắc trọng tài Uncitral...
1.2.4.5. Địa điểm và ngôn ngữ trọng tài.
* Địa điểm trọng tài là nơi công việc giải quyết tranh chấp được tiến
hành là địa điểm tiến hành phiên họp xét xử và tiến hành các thủ tục tố tụng
khác có sự tham gia của một hoặc các bên nhân chứng.
* Ngôn ngữ trọng tài là tiếng nói, chữ viết được sử dụng trong quá trình
tố tụng. Trong đơn yêu cầu, đơn biên minh và bất kỳ vấn đề nào trình bày
bằng văn bản hoặc bằng lời trong phiên họp xét xử, các buổi nghe trình bày.
Về nguyên tắc, ngôn ngữ trọng tài và địa điểm trọng tài do các bên thoả
thuận Uỷ ban trọng tài, trọng tài viên chỉ định quyết định khi các bên không
có thoả thuận hoặc không thoả thuận được.
Ở nước ta, theo quy định tài Khoản 1 Điều 24, Nghị định 116/CP quy định
tiếng nói, chữ viết dùng trong quá trình giải quyết tranh chấp là tiếng Việt - là
một hạn chế khi các đương sự không mang quốc tịch Việt Nam.
Địa điểm trọng tài là một vấn đề quan trọng đối với các bên vì nó ảnh
hưởng đến chi phí theo đuổi việc giải quyết tranh chấp. Ngôn ngữ trọng tài
ảnh hưởng đến khả năng các bên đưa ra những lý lẽ để biện minh hoặc các
buộc cũng như việc theo dõi quá trình xét xử vụ việc của đương sự. Chính vì
vậy, các bên cần xác định một cách cụ thể, càng cụ thể càng tốt.
1.2.4.6. Giới thiệu sơ bộ về trình tự chung của thủ tục trọng tài trên thế
giới.
Phương pháp giải quyết tranh chấp thương mại bằng trọng tài theo
thông lệ quốc tế thường được tiến hành theo trình tự như sau:
a. Đưa đơn kiện.
b. Thành lập Uỷ ban trọng tài.
Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp TTTT quèc tÕ ViÖt Nam
37
37
Căn cứ vào thoả thuận trọng tài vên nguyên đơn gửi đơn kiện tới tổ
chức trọng tài có thẩm quyền, trong đó nêu tóm tắt nội dung vụ việc, tên, địa
chỉ của các bên tranh chấp. Cách thức thành lập Uỷ ban trọng tài được tiến
hành như sau:
1. Hai bên nhất trí chọn một trọng tài viên duy nhất
2. Mỗi bên chọn một trọng tài viên và trọng tài viên của các bên chọn ra
trọng tài viên thứ ba làm Chủ tịch ban trọng tài là người ra quyết định cuối
cùng của phiên họp phân xử. Nếu trọng tài việ của các bên không thống nhất
trọn được trọng tài viên thứ ba thì Chủ tịch Trung tâm trọng tài sẽ chỉ định
(đối với trọng tài thường trực) hoặc Toà án chỉ định (đối với AD - HOC).
Để tạo điều kiện thuận lợi cho các bên trong việc lựa chọn trọng tài viên
các tổ chức trọng tài quy chế thường đưa ra bản danh sách các trọng tài viên
có thể tham gia xét xử. Ban thư ký của tổ chức trọng tài có chức năng hướng
dẫn, tư vấn cho các bên trong việc lựa chọn trong tài viên nếu các bên yêu
cầu.
Sau khi đã lựa chọn được các trọng tài viên để thành lập Uỷ ban trọng tài
trong qúa trình tố tụng, nếu các bên có sự nghi ngờ về tính vô tư và độc lập của
trọng tài viên thì có quyền bãi miễn trọng tài viên. Các quy tắc tố tụng của các tổ
chức trọng tài, nói chung, đều quy định vấn đề này.
Như vậy, thủ tục tố tụng trọng tài về cơ bản tạo điều kiện cho các nhà
kinh doanh có thể tự do lựa chọn trọng tài viên theo yêu cầu của mình. Khi
lựa chọn các viên có điều kiện cần nhắc các yếu tố như trình độ chuyên môn,
khả năng xét xử và đạo đức của trọng tài viên để lựa chọn được trọng tài viên
mà mình tin cậy nhất để trao cho họ quyền quyết định cuối cùng về vấn đề
đang tranh chấp.
c. Hoà giải trước Uỷ ban trọng tài .
Sau khi các bên lựa chọn được các trọng tài viên đê thành lập Uỷ ban
trọng tài, các trọng tài viên sẽ tiến hành nghiên cứu hồ sơ, thu thập và xác
minh chứng cứ trên cơ sở chứng từ, tài liệu các bên tự nguyện cung cấp.
Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp TTTT quèc tÕ ViÖt Nam
38
38
Trong những trường hợp cần thiết, Uỷ ban trọng tài có thể nhờ Toà án giúp
đỡ trong việc thu thập chứng cứ.
Luật trọng tài các nước quy định rằng trước khi mở phiên họp xét xử,
các trọng tài viên được lựa chọn trước hết phải đề xuất, vận động các bên giải
quyết tranh chấp bằng con đường hoà giải. Tuy vậy, Uỷ ban trọng tài chỉ có
thể thực hiện vai trò là hoà giải viên khi các bên đồng ý. Thực tiễn giải quyết
tranh chấp của các tổ chức trọng tài quốc tế, đặc biệt ở khu vực Châu á cho
thấy các trọng tài viên trên cơ sở phân tích hồ sơ vụ việc có thể đề nghị các
bên tiến hành hoà giải. Nếu các bên đồng ý hoà giải thành công trước khi
công bố phán quyết hoặc ngay tại phiên họp xét xử đầu tiên thì Uỷ ban trong
tài sẽ kết thúc vụ việc. Theo yêu cầu của các bên, Uỷ ban trọng tài sẽ ghi nhận
thoả thuận hoà giải thành phán quyết trọng tài. Khi đó, các bên tranh chấp sẽ
tiết kiệm thời gian đi kiện và chi phí trọng tài. Nếu các bên không chấp nhận
hoà giải hoặc hoà giải không thành thì Uỷ ban trọng tài sẽ tiến hành tổ chức
xét xử.
d. Tổ chức xét xử.
Sau khi các bên không hoà giải được thì Uỷ ban trọng tài quyết định
tiến hành phiên họp xét xử vụ tranh chấp. Uỷ ban trọng tài sẽ thông báo cho
các bên biết về thời gian, địa điểm tiến hành phiên họp xét xử. Thông thường
phiên họp xét xử được tiến hành theo nguyên tắc xét xử kín, không công khai.
Tham gia phiên xét xử ngoài các trọng tài viên là thành viên của Uỷ ban trọng
tài, đại diện của các bên tranh chấp, các luật sư của các bên, thư ký phiên họp.
Những người ngoài cuộc chỉ có mặt khi các bên đồng ý. Thủ tục xét xử được
Uỷ ban trọng tài tuân thủ quy tăcss tố tụng trọng tài, còn nội dung vụ việc sẽ
được phân xử theo luật thực chất áp dụng cho hợp đồng.
Trong phiên họp xét xử Uỷ ban trọng tài sẽ dành cơ hội cho các bên
trình bày quan điểm của minh về nội dung tranh chấp, đồng thời khuyến khích
các bên bổ sung các chứng cứ đã có.
e. Ra phán quyết.
Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp TTTT quèc tÕ ViÖt Nam
39
39
Sau khi các bên trình bày quan điểm của mình, trên cơ sở luật thực chất
áp dụng cho vụ việc Uỷ ban trọng tài sẽ phân tích những điểm đúng sai của
mỗi bên và đưa ra quyết định cuối cùng về vụ tranh chấp gọi là phán quyết
trọng tài. Việc ra phán quyết dựa trên các căn cứ luật áp dụng, các điều khoản
hợp đồng, tập quán và thông lệ thương mại quốc tế. Phán quyết được hoàn
thành trong một thời hạn nhất định và được gởi cho các bên để đảm bảo tính
nhanh chóng, dứt điểm của thủ tục trọng tài.
1.2.4.7. Công nhận và thi hành phán quyết của trọng tài.
Phán quyết của trọng tài là quyết định cuối cùng của Uỷ ban trọng tài
hoặc của trọng tài viên duy nhất. Nếu là phán quyết của Uỷ ban trọng tài thì
phán quyết đó phải được biểu quyết theo đa số. Quyết định của trọng tài phải
được lập thành văn bản và phải có chữ ký của tất cả các trọng tài viên.
Các bên có trách nhiệm thực hiện ngay các quyết định của trọng tài
phán quyết của trọng tài là chung thẩm.
Tuy nhiên, do trọng tài không nằm trong hệ thống các cơ quan Nhà
nước, không nhằm thực hiện quyền lực của Nhà nước nên không có những
biện pháp cưỡng chế Nhà nước. Vì vậy khi bên thua kiện không tự nguyện
thực hiện phán quyết của trọng tài thì theo thông lệ quốc tế, bên thắng kiện có
quyền yêu cầu Toà án ra quyết định công nhận làm căn cứ cho việc cưỡng chế
thi hành. Sau khi Toà án kiểm tra tính hợp pháp của quyết định trọng tài, Toà
sẽ ra quyết định cưỡng chế thi hành án và lúc đó phán quyết của trọng tài có
hiệu lực thi hành như một quyết định hoặc bản án của Toà án.
Chỉ trong trường hợp Toà án xem xét việc ra quyết định cũng như quá
trình tố tụng vi phạm các quy định có tính nguyên tắc của tố tụng trọng tài và
khi đó các bên có quyền yêu cầu một Uỷ ban trọng tài khác hoặc mở lại thủ
tục tại toà án từ đầu.
Trên đây là những vấn đề cơ bản của việc giải quyết tranh chấp bằng
trọng tài trên thế giới. Song ở Việt Nam, với những đặc thù của một nước
XHCN, bước đầu mở cửa hội nhập vào nền kinh tế thế giới, tranh chấp
Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp TTTT quèc tÕ ViÖt Nam
40
40
thương mại cũng như thủ tục giải quyết tranh chấp bằng trọng tài có nhiều
tính riêng biệt
Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp TTTT quèc tÕ ViÖt Nam
41
41
CHƯƠNG 2
TRANH CHẤP THƯƠNG MẠI VÀ GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP
Ở TRUNG TÂM TRỌNG TÀI QUỐC TẾ VIỆT NAM
2.1. TRUNG TÂM TRỌNG TÀI QUỐC TẾ VIỆT NAM.
2.1.1. Vài nét về Trung tâm trọng tài quốc tế Việt Nam.
2.1.1.1. Lịch sử hình thành và phát triển.
a. Hội đồng trọng tài Ngoại thương và Hội đồng trọng tài Hàng Hải:
Vào những năm đầu của thập kỷ 60, ngoài toà án, thì Hội đồng trọng
tài Ngoại thương (30/4/1963) và Hội đồng trọng tài Hàng Hải (5/10/1964) là
những tổ chức chính trong việc giải quyết các tranh chấp kinh doanh Quốc tế
ở nước ta. Hội đồng trọng tài Ngoại thương và Hội đồng trọng tài Hàng Hải
được gia nhập vào phòng TM & CN Việt Nam. Phòng TM & CN Việt Nam là
một tổ chức phi Chính phủ bao gồm các thành viên ở các thành phần kinh tế
của Việt Nam. Nhưng Hội đồng trọng tài Ngoại thương và Hội đồng trọng tài
Hàng Hải lại hoạt động theo những điều lệ do Nhà nước phê chuẩn và chịu sự
giám sát của Nhà nước.
Hội đồng trọng tài Ngoại thương giải quyết tranh chấp thông qua trọng
tài đối với những tranh chấp pháp sinh từ các hợp động kinh tế, thương mại
giữa các tổ chức Việt Nam và pháp nhân, thể nhân nước ngoài.
Hội đồng trọng tài Hàng Hải giải quyết tranh chấp phát sinh liên quan
đến vận chuyển bằng đường biển như: thuê tàu chuyến, vận chuyển hàng hoá
Quốc tế, giao nhận hàng hoá, cứu hộ, đâm va tàu biển hoặc giữa tầu biển và
tầu sông ở các quốc gia khác nhau và bảo hiểm hàng hoá.
Hội đồng trọng tài Ngoại thương và Hội đồng trọng tài Hàng Hải không
giải quyết các tranh chấp dân sự hay các tranh chấp kinh tế trong nước.
Các Trọng tài viên của Hội đồng trọng tài Ngoại thương và Hội đồng
trọng tài Hàng Hải do phòng Công nghiệp chọn và phải là công dân Việt
Nam. Các Trọng tài viên được chọn là những người thông hiểu về pháp luật
Việt Nam và Quốc tế cũng như hiểu biết về kinh nghiệm về các lĩnh vực như
thương mại, vận chuyển hàng hoá, tài chính, ngân hàng, bảo hiểm và quan hệ
kinh tế đối ngoại.
Trong thời gian đó, vì nhiều lý do khác nhau, mà các tranh chấp đưa
đến trọng tài giải quyết còn hạn chế, số vụ được giải quyết ra phán quyết còn
Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp TTTT quèc tÕ ViÖt Nam
42
42
ít hơn. Các hoạt động khác nói chung và hoạt động hoà giải nói riêng, cho đến
tận giữa những năm 1980 chủ yếu vẫn là với các nước Xã Hội Chủ Nghĩa giới
hạn trong lĩnh vực viện trợ thương mại và viện trợ phát triển.
Từ giữa thập kỷ 80, số vụ tranh chấp đưa ra trọng tài tăng nhanh, trung
bình là 20 vụ/năm trong giai đoạn 1988 - 1992 với khoảng 85% tranh chấp
liên quan đến các hợp đồng thương mại Quốc tế, bảo hiểm và các vấn đề liên
quan đến vận tải Quốc tế.
Cả Hội đồng trọng tài Ngoại thương và Hội đồng trọng tài Hàng Hải
đều rất ít tham gia và liên hệ với các cuộc hội thảo với các tổ chức trọng tài
nước ngoài, chẳng hạn như Toà án Trung tâm Quốc tế bên cạnh phòng
Thương mại Quốc tế hay TTTT Quốc tế Singapore.
Hội đồng trọng tài Ngoại thương và Hội đồng trọng tài Hàng Hải là hai
tổ chức tiền thân của TTTT quốc tế Việt Nam bên cạnh phòng TM & CN Việt
Nam. Những hạn chế trên dần trở thành những trở ngại và phát sinh những
mặt bất cập trong việc giải quyết các tranh chấp Quốc tế. Chính vì thế sự tồn
tại duy nhất một TTTT Quốc tế ở Việt Nam với quy chế hoạt động mới là
điều cần thiết.
b. Trung tâm trọng tài quốc tế Việt Nam:
Trung tâm trọng tài quốc tế Việt Nam là một tổ chức phi Chính phủ
được thành lập bên cạnh phòng TM & CN Việt Nam theo Quyết định số
204/TTg của Thủ tướng Chính phủ ngày 28/4/1993 trên cơ sở hợp nhất Hội
đồng trọng tài Ngoại thương và Hội đồng trọng tài Hàng Hải.
Sự tồn tại một Trung tâm trọng tài quốc tế duy nhất ở Việt Nam nhằm
tránh những vấn đề mâu thuẫn rắc rối trong xét xử thỉng thoảng xảy ra giữa
Hội đồng trọng tài Ngoại thương và Hội đồng trọng tài Hàng Hải cũng như để
thống nhất điều hành bổ sung đội ngũ trọng tài Quốc tế của Việt Nam.
Trong tình hình mới của nền kinh tế đất nước mở cửa và hội nhập với
thế giới, Trung tâm trọng tài Quốc tế Việt Nam đã được phép mở rộng và cập
nhật quy tắc hoạt động trọng tài cho phù hợp với thực tiễn ở Việt Nam và các
quy tắc trọng tài Quốc tế đang phổ biến trên thế giới. Hoạt động xét xử của
TTTT Quốc tế Việt Nam không chỉ giới hạn những tranh chấp trong lĩnh vực
thương mại và vận tải quốc tế mà được mở rộng sang cả các lĩnh vực khác
như: đầu tư nước ngoài, du lịch, tín dụng, ngân hàng, chuyển giao công nghệ,
bảo hiểm, các vấn đề kinh doanh quốc tế và thương mại quốc tế khác
Khác với Hội đồng trọng tài Ngoại thương và Hội đồng trọng tài Hàng
Hải, TTTT quốc tế Việt Nam có quan hệ khá rộng rãi với các hiệp hội, tổ
Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp TTTT quèc tÕ ViÖt Nam
43
43
chức kinh tế trên thế giới, đẩy mạnh một bước trong hợp tác quốc tế. TTTT
quốc tế Việt Nam tham gia vào nhiều hội thảo quốc tế về trọng tài như hội
thảo thường niên của đoàn luật sư Châu Á Thái Bình Dương ở Singapore năm
1994, ở Hoa Kỳ năm 1995, hội thảo Quốc tế của Trung tâm giải quyết tranh
chấp về đầu tư- thương mại Quốc tế, hội thảo của Toà án trọng tài Quốc tế
bên cạnh phòng Thương mại Quốc tế, và hội thảo của Hiệp hội trọng tài Hoa
Kỳ. Đặc biệt TTTT quốc tế Việt Nam còn thiết lập quan hệ được với một số
luật sư hàng đầu về lĩnh vực trọng tài trên thế giới.
Sự phát triển trên đã đem lại một thế giới mới cho TTTT quốc tế Việt
Nam có thêm kiến thức và kinh nghiệm trong thực tế từ các tổ chức trọng tài
Quốc tế khác nhằm tạo khả năng cho Trung tâm trong việc giải quyết những
tranh chấp ngày một phức tạp khi nền kinh tế đang trong giai đoạn phát triển
mạnh.
Tuy nhiên, cũng cần phải nhấn mạnh đến tiềm lực nội bộ của Trung
tâm: đó là đội ngũ trọng tài viên trong nước và cả Quốc tế cùng với một cơ
cấu tổ chức hiệu quả.
2.1.1.2. Cơ cấu tổ chức của TTTT quốc tế Việt Nam.
TTTT quốc tế Việt Nam có Chủ tịch và hai Phó chủ tịch do các trọng
tài viên của Trung tâm bầu ra. Chủ tịch và Phó chủ tịch Trung tâm có nhiệm
kỳ 4 năm.
Thư ký thường trực của Trung tâm (do Chủ tịch chỉ định).
Các trọng tài viên trong danh sách trọng tài viên của Trung tâm. Các
trọng tài viên cũng có nhiệm kỳ 4 năm và sau đó có thể được bầu lại. Các
trọng tài viên do Uỷ ban thường trực của Phòng TM & CN Việt Nam lựa
chọn,họ là những người có kiến thức và kinh nghiệm trong các lĩnh vực pháp
luật, ngoại thương , đầu tư, tài chính, ngân hàng, vận tải, bảo hiểm... Các
trọng tài viên cũng có nhiệm kỳ 4 năm, và sau đó cũng có thể được bầu lại.
Các trọng tài viên nước ngoài cũng có thể được chọn vào là trọng tài viên của
trung tâm. Hiện nay Trung tâm đã có 30 trọng tài viên và chưa có trọng tài
viên nước ngoài.
2.1.1.3. Các hoạt động của TTTT quốc tế Việt Nam.
TTTT Quốc tế Việt Nam là một tổ chức phi Chính phủ hoạt động với
những nhiệm vụ chính là tiến hành hoà giải các tranh chấp thuộc thẩm quyền
theo quy chế riêng của Trung tâm. Song, TTTT Quốc tế Việt Nam - một tổ
chức tập hợp những chuyên gia hàng đầu về kinh tế và thương mại Quốc tế
Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp TTTT quèc tÕ ViÖt Nam
44
44
của Việt Nam đã không dừng lại ở đây, mà đã tham gia tích cực vào nhiều
hoạt động khác. Mục đích là dần nâng cao được chất lượng xét xử, đóng góp
vào việc cải thiện môi trường pháp luật và hành lang pháp lý của nước ta, hỗ
trợ cho các doanh nghiệp Việt Nam khi tham gia vào kinh doanh Quốc tế….
Để thực hiện mục đích đó, TTTT quốc tế Việt Nam đã và đang tham gia vào
những hoạt động sau:
a. Hoạt động góp ý xây dựng chính sách và pháp luật :
TTTT quốc tế Việt Nam với tư cách là tổ chức trọng tài đầu tiên và
trong một thời gian dài là tổ chức trọng tài phi Chính phủ duy nhất ở Việt
Nam đã tham gia tích cực vào hoạt động xây dựng chính sách và pháp luật
kinh tế thông qua hai hình thức là: trực tiếp góp ý trực tiếp và góp ý gián tiếp
thông qua phòng TM & CN Việt Nam, hoặc bằng các hoạt động độc lập của
các trọng tài viên.
Mối quan hệ hợp tác chặt chẽ giữa TTTT Quốc tế Việt Nam với các tổ
chức, cơ quan nghiên cứu và hoạch định chính sách, các luật sư trong và
ngoài nước cũng như xuất phát từ hoạt động kinh tế của TTTT quốc tế Việt
Nam đã góp phần không nhỏ vào chất lượng những ý kiến của TTTT quốc tế
Việt Nam đưa ra. TTTT quốc tế Việt Nam có một hồi đồng nghiên cứu khoa
học pháp lý luôn tích cực nghiên cứu nhằm nâng cao kiên thức, chất lượng
các góp ý của Trung tâm.
Trung tâm đã góp ý, kiến nghị về môi trường hoạt động của trọng tài
như nghiên cứu kiến nghị với các cơ quan Nhà nước để Việt Nam tham gia
Công ước New York - 1958, Pháp lệnh công nhận và thi hành quyết định của
trọng tài nước ngoài tại Việt Nam; Nghị định 116/CP của Chính phủ qui định
hoạt động của các TTTT kinh tế; tham gia góp ý vào những dự án luật liên
quan đến hoạt động kinh doanh. Và sắp tới, TTTT quốc tế Việt Nam sẽ tham
gia với tư cách là thành viên của Ban soạn thảo liên ngành pháp lệnh trọng
tài do Hội luật gia Việt Nam chủ trì.
b. Hoạt động hợp tác với các tổ chức trong nước và Quốc tế.
Trung tâm có sự hợp tác chặt chẽ với các Bộ, ngành, các trường đại học
và các Viện nghiên cứu, không chỉ trong hoạt động chuyên ngành mà còn cả
trong hoạt động nghiên cứu khoa học và trao đổi thông tin: đặc biệt với các cơ
quan như Bộ Tư Pháp, Toà án nhân dân tối cao, Hội luật gia Việt Nam,
Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp TTTT quèc tÕ ViÖt Nam
45
45
Trường đại học Tổng hợp Hà Nội (khoa Luật).. Qua đó đã từng bước tạo được
sự kết hợp hoạt động thực tiễn với hoạt động xây dựng chính sách pháp luật.
Hợp tác Quốc tế của TTTT quốc tế Việt Nam đã và đang giúp hoạt
động trọng tài ở Việt Nam hội nhập với khu vực và thế giới. Trung tâm đã ký
ba thoả thuận hợp tác với các tổ chức trọng tài của hợp Hàn Quốc, Singapore,
Verssaile (Pháp) cùng phối hợp với đoàn luật sự Châu á Thái Bình Dương để
tổ chức hội thảo Quốc tế lớn về trọng tài tại thành phố Hồ Chí Minh, tham gia
nhiều hội thảo chuyên ngành của các nước và Quốc tế; nhiều khóa học về
trọng tài trong và ngoài nước.
c. Hoạt động tuyên truyền, phổ biến thông tin pháp lý:
Các trọng tài viên và các chuyên gia của Trung tâm đã tham gia và làm
diễn giải tại nhiều hội thảo, qua đó cung cấp thông tin cho hàng ngàn đối
tượng khác nhau từ sinh viên, các nhà kinh doanh đến các nhà nghiên cứu về
hoạt động của Trung tâm cũng như các bài học rút ra từ thực tiễn. Một số
chuyên viên, trọng tài viên của Trung tâm còn tham gia viết giáo trình và các
bài giảng cho các doanh nghiệp; viết bài đăng báo cho các tạp chí trong và
ngoài nước, qua đó giới thiệu về sự phát triển của pháp luật Việt Nam, về hoạt
động của Trung tâm, đồng thời chỉ ra những bất cập hiện hành, kiến nghị với
Nhà nước để có những sửa đổi bổ sung. Điều này đã góp phần hạn chế những
sơ xuất trong quá trình ký kết và thực hiện hợp đồng, hạn chế những tổn thất
hoặc giúp cho việc giải quyết tranh chấp một cách nhanh chóng.
Khả năng chuyên môn cao của các trọng tài viên, cộng tác viên của các
trung tâm còn được sử dụng vào việc tư vấn pháp lý, giúp cho các doanh
nghiệp trong và ngoài nước thực hiện đúng pháp luật, bảo vệ được quyền lợi
và lợi ích của họ; giúp họ giải quyết nhanh chóng, tiết kiệm khi phát sinh
tranh chấp.
d. Về hoạt động giải quyết tranh chấp của TTTT Quốc tế Việt Nam:
Vì đây là hoạt động quan trọng nhất của Trung tâm, đó cũng làm nhiệm
vụ cơ bản nhất của TTTT Quốc tế Việt Nam, nên sẽ được đề cập chi tiết hơn
ngay trong phần sau về quy chế, các trọng tài viên, phí trọng tài…. là những
yếu tố cần thiết để trung tâm thực hiện nhiệm vụ này.
Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp TTTT quèc tÕ ViÖt Nam
46
46
2.1.1.4. Thẩm quyền giải quyết tranh chấp của Trung tâm trọng tài
quốc tế Việt Nam .
Điều 3, Điều lệ của Trung tâm trọng tài quốc tế Việt Nam quy định
thẩm quyền của trung tâm là giải quyết bất kỳ tranh chấp nào khi:
* Một trong các bên tranh chấp là thể nhất hoặc pháp nhân nước ngoài
hoặc tất cả các bên là thể nhân hoặc pháp nhân nước ngoài và:
* Khi trước hoặc sau khi tranh chấp phát sinh các bên thoả thuận đưa
tranh chấp ra Trung tâm trọng tài quốc tế Việt Nam, hoặc khi theo một Hiệp
định quốc tế họ có nghĩa vụ phải làm như vậy.
Trung tâm trọng tài quốc tế Việt Nam không chỉ giải quyết các tranh
chấp về hợp đồng ngoại thương và hàng hải thương mại quốc tê như Hội đồng
trọng tài hàng hải và Hội đồng trọng tài ngoại thương trước đây, mà còn các
tranh chấp pháp sinh từ các hợp đồng về đầu tư, du lịch, vận tải quốc tế, bảo
hiểm, chuyển giao công nghệ, tín dụng và thanh toán quốc tế.
Trong quá trình hoạt động đã phát sinh nhu cầu của các doanh nghiệp
trong nước muốn đưa tranh chấp từ các hợp đồng nội ra yêu cầu Trung tâm
trọng tài quốc tế Việt Nam giải quyết. Để đáp ứng nhu cầu đó, Thủ tướng
Chính phủ ra Quyết định số 114/TTg ngày 16/02/1996 cho phép mở rộng
thẩm quyền giải quyết của Trung tâm giải quyết các tranh chấp phát sinh từ
các quan hệ kinh doanh trong nước.
Trên đây là những cơ sở pháp lý để Trung tâm xây dựng quy tắc tố tụng
trọng tài trong nước và quy tắc tố tụng trọng tài quốc tế. Nhìn chung, hai bộ
quy tắc này là tương tự nhau, chỉ khác nhau ở một vài điểm do tính đặc thù
của các quan hệ quốc tế.
Là một nhà kinh doanh khi đưa tranh chấp ra giải quyết ở một Trung
tâm trọng tài nào đó, nhất thiết phải quan tâm, tìm hiểu về quy tắc giải quyết
tranh chấp của Trung tâm đó. Nguyên tắc thoả thuận trong giải quyết tranh chấp
thông qua thủ tục trọng tài đảm bảo cho các bên quyền tự do lựa chọn Trung tâm
trọng tài cũng như thủ tục giải quyết tranh chấp.
2.1.2. Quy chế giải quyết tranh chấp ở Trung tâm trọng tài quốc tế Việt Nam
Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp TTTT quèc tÕ ViÖt Nam
47
47
2.1.2.1. Đơn yêu cầu trọng tài
Theo Điều 4 của quy tắc tố tụng trọng tài của Trung tâm trọng tài quốc tế
Việt Nam, thủ tục tố tụng trọng tài bắt đầu bằng một đơn kiện do nguyên đơn
nộp cho Trung tâm. đơn phải bao hàm các nội dung dưới đây:
a. Họ tên và địa chỉ của nguyên đơn và bị đơn.
b. Các yêu cầu của nguyên đơn, có trình bày sự việc kèm theo bằng chứng.
c. Những căn cứ pháp lý mà nguyên đơn dựa vào đó để đi kiện.
d. Trị giá vụ kiện.
e. Trọng tài viên mà nguyên đơn chọn trong danh sách trọng tài viên của
Trung tâm hoặc đề nghị của nguyên đơn với Chủ tịch Trung tâm chỉ định
trọng tài viên cho mình.
Đơn kiện và các giấy tờ kèm theo phải nộp bải chính và một số bản sao
đủ để gửi cho các trọng tài viên và cho bị đơn, mỗi người một bản. Đơn kiện
trong một vụ tranh chấp quốc tế bằng tiếng nước ngoài thì viết bằng một thứ
tiếng nước ngoài thì viết bằng một thứ tiếng được sử dụng rộng rãi trong giao
dịch quốc tế như tiếng Anh, Pháp, Nga.
Khi gửi đơn kiện nguyên đơn phải ứng trước toàn bộ dự phí trọng tài
tính theo biểu phí trọng tài, phí tổn trọng tài của Trung tâm trọng tài quốc tế
Việt Nam.
Khi nguyên đơn đã nộp dự phí, vụ kiện sẽ được đưa ra giải quyết.
2.1.2.2. Bản tự bào chữa của bị đơn.
Sau khi nhận được đơn yêu cầu trọng tài, thư ký của Trung tâm phải
thông báo cho bị đơn và gửi cho bị đơn bản sao đơnkiện và các tài liệu kèm
theo cùng với bản quy tắc tố tụng, biểu phí trọng tài và danh sách trọng tài
viên của Trung tâm. Đồng thời, bị đơn được yêu cầu gửi cho Trung tâm bản
tự bào chữa của mình kèm theo các bằng chứng trong vòng 45 ngày đối với
tranh chấp trong nước và 60 ngày đối với tranh chấp quốc tế kể từ ngày nhận
được bản sao đơn kiện của nguyên đơn.
Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp TTTT quèc tÕ ViÖt Nam
48
48
2.1.2.3. Lựa chọn và chỉ định của trọng tài viên.
Khi tranh chấp đưa ra Trung tâm, tranh chấp có thể do một trọng tài
viên duy nhất hoặc một hội đồng gồm ba trọng tài viên giải quyết tuỳ theo
thoả thuận của các bên.
Trường hợp tranh chấp do một trọng tài viên giải quyết, thì các bên có
thể cùng nhau chọn trọng tài viên duy nhất đó. Nếu không nhất trí được với
nhau thì các bên tranh chấp có thể yêu cầu Chủ tịch Trung tâm chỉ định một
trọng tài viên trong danh sách trọng tài viên của Trung tâm.
Trường hợp tranh chấp do một Hội đòng trọng tài gồm ba trọng tài viên
giải quyết, mỗi bên tranh chấp có quyền chọn hoặc yêu cầu Chủ tịch Trung
tâm chỉ định cho minh một trọng tài viên trong danh sách các trọng tài viên
của Trung tâm. Khi vụ kiện có nhiều nguyên đơn hoặc bị đơn, các nguyên
đơn hay các bị đơn này phải thoả thuận với nhau và thống nhất chọn một
trọng tài viên trong danh sách trọng tài viên của Trung tâm hoặc yêu cầu Chủ
tịch trung tâm chon trọng tài viên cho họ. Hai trọng tài viên đã được bên
nguyên và bên bị chỉ định sẽ chọn một trọng tài viên thứ ba làm Chủ tịch hội
đồng trọng tài giải quyết vụ kiện. Nếu hai trọng tài viên đã được chọn không
nhất trí với nhau về việc chọn trọng tài viên thứ ba thì Chủ tịch Trung tâm sẽ
chỉ định trọng tài viên thứ ba đó trong bản danh sách trọng tài viên của Trung
tâm. Điều tương tự cũng được áp dụng đối với trường hợp khi một bên hoặc
các bên không chọn được cho mình một trọng tài viên, thì Chủ tịch Trung tâm
cũng sẽ chỉ định trọng tài viên đó theo yêu cầu của một bên hoặc các bên.
Theo Điều 11, quy tắc tố tụng của Trung tâm trọng tài quốc tế Việt
Nam, mỗi bên tranh chấp tham gia trọng tài có quyền yêu cầu thay đổi trọng
tài viên hoặc Chủ tịch Hội đồng trọng tài nếu xét thấy có sự nghi ngờ về việc
thiên vị, nhất là khi trọng tài viên đó có thể trực tiếp hoặc gián tiếp liên quan
đến tranh chấp. Mỗi bên tranh chấp tham gia trọng tài chỉ có quyền khước từ t
rọng tài viên do chính mình chỉ định trên cơ sở có những lý do biết được sau
khi chỉ định. Tuy nhiên, hiện nay có một vài quan điểm có xu hướng để cho các
Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp TTTT quèc tÕ ViÖt Nam
49
49
bên có khả năng có quyền khước từ không chỉ chính trọng tài viên do bên đó
chỉ định mà có thể bất kỳ trọng tài viên nào. Chủ tịch Uỷ ban trọng tài hoặc
trọng tài viên duy nhất cũng có quyền tự khước từ với những lý do trên. Việc
khước từ này sẽ do những trọng tài viên khác trong Uỷ ban trọng tài xem xét và
quyết định. Trường hợp, các trọng tài viên không nhất trí với nhau hoặc trọng
tài viên duy nhất bị khước từ thì Chủ tịch Trung tâm sẽ xem xét và quyết định.
Trường hợp việc khước từ được công nhận, trọng tài viên, Chủ tịch Uỷ
ban trọng tài hoặc trọng tài viên duy nhất mới sẽ được chỉ định lại theo thủ
tục giống như việc chỉ định lần trước.
Nếu trong quá trình trọng tài, Chủ tịch Uỷ ban trọng tài, trọng tài viên
hoặc trọng tài viên duy nhất vì lý do nào đó mà không thể tiếp tục tham gia
trọng tài thì Chủ tịch Uỷ ban trọng tài, trọng tài viên hoặc trọng tài viên duy
nhất mới thay thế sẽ hoặc do các bên lựa chọn hoặc do Chủ tịch Trung tâm
chỉ định theo thủ tục quy định tại Điều 12. Đó là các trường hợp khi các trọng
tài viên không có đủ khả năng thực hiện chức năng của mình hoặc vì các lý do
khác mà không thể làm trọng tài viên được. Trong trường hợp đó, Uỷ ban
trọng tài mới sau khi đã tham khảo ý kiến các bên, có thể tiến hành xem xét
lại các vấn đề đã được đặt ra trong các phiên họp giải quyết trước đây.
2.1.2.4. Đơn kiện ngược.
Điều 13 quy tắc tố tụng của Trung tâm trọng tài quốc tế Việt Nam quy
định rằng trong thời hạn không quá 60 ngày kể từ ngày nhận được bản sao
đơn kiện đối với tranh chấp trong nước và trước khi Uỷ ban trọng tài họp
phiên xét xử đầu tiên đối với tranh chấp quốc tế bị đơn có thể kiện lại. Đơn
kiện lại phải theo thể thức quy định của quy tắc tố tụng của Trung tâm. Trong
vòng 30 ngày đối với tranh chấp trong nước và 60 ngày đối với tranh chấp
nước ngoài kể từ ngày nhận được bản sao đơn kiện lại, bị đơn hay nguyên
đơn của vụ kiện chính phải giử văn bản cho biết ý kiến của mình cho Uỷ ban
trọng tài. Vụ kiện lại sẽ được xét xử cùng với vụ kiện chính và do cùng Uỷ
ban trọng tài giải quyết.
Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp TTTT quèc tÕ ViÖt Nam
50
50
2.1.2.5. Điều tra trước khi tiến hành trọng tài.
Trước hết cần phải lưu ý rằng Việt Nam chịu ảnh hưởng của truyền
thống của hệ thống pháp luật dân sự "nặng" về công tác điều tra, theo đó thẩm
phán cũng như trọng tài viên đóng vai trò chủ động trong quá trình xét xử,
nhất là trong quá trình điều tra và thu thập chứng cứ.
Theo Điều 13 của quy tắc trọng tài của Trung tâm sau khi đã được chọn
hoặc chỉ định một cách hợp pháp trọng tài viên tiến hành nghiên cứu hồ sơ và
công tác điều tra bằng mọi biện pháp thích hợp. Trọng tài viên có thể trực tiếp
gặp các bên tham gia trọng tài để nghe trình bày ý kiến, dù là thể theo yêu cầu
của một hoặc các bên hoặc theo ý kiến của mình. Tiếp đó trọng tài viên có
quyền gặp những người khác để tìm hiểu sự việc trước mặt các bên đương sự
hoặc sau khi đã thông báo cho các bên biết. Ngoài ra, trọng tài viên có quyền
mời một hoặc một số giám định viên giúp để làm sáng tổ vụ việc. Khi xét
thấy cần thiết, trọng tài viên cũng có thể tiến hành các biện pháp như yêu cầu
các bên cung cấp thêm chứng cú bổ sung, các văn bản tài liệu có liên quan
(Điều 15, Điều 16 quy tắc giải quyết tranh chấp trong nước) . Sau khi mọi
biện pháp chuẩn bị liên quan đến việc trọng tài đựoc cọi là đã xong, trọng tài
viên duy nhất hoặc Uỷ ban trọng tài sẽ quyết định trong nước thời hạn tiến
hành trọng tài (Điều 17).
2.1.2.6. Phiên họp trọng tài.
Chủ tịch Uỷ ban trọng tài quyết định ngày tiến hành trọng tài. Phiên họp
xét xử sẽ được tổ chức ở Hà Nội hoặc ở thành phố Hồ Chí Minh hoặc ở một
địa điểm khác thể theo yêu cầu của các bên (Điều 18). Hiện nay, Trung tâm
trọng tài quốc tế Việt Nam có văn phòng tại Hà Nội và thành phố Hồ Chí
Minh. Văn phòng tại Hà Nội có quyền quyết định liệu tranh chấp sẽ được giải
quyết ở Hà Nội hay ở một địa điểm khác. Trên thực tế, hầu hết các tranh chấp
được giải quyết ở Hà Nội và thành phố Hồ Chí Minh.
Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp TTTT quèc tÕ ViÖt Nam
51
51
Các bên tranh chấp sẽ được triệu tập đến phiên họp ít nhất là 15 đối vơi
tranh chấp trong nước và 30 ngày đối với tranh chấp quốc tế ngày trước ngày
mở phiên họp giải quyết. Các bên có thể trực tiếp tham gia vào quá trình trong
tài hoặc có thể uỷ quyền cho người đại diện để bảo vệ quyền lợi cho người đại
diện bảo vệ quyền lợi cho mình. Người đại diện có thể có thể là người Việt
Nam hoặc người nước ngoài. Trường hợp, một bên hoặc các bên vắng mặt mà
không có lý do chính đáng, thì Uỷ ban trong tài hoặc Trọng tài viên duy nhất
có thể mở phiên họp giải quyết trên cơ sở những tài liệu và chứng cứ đã có.
Theo yêu cầu hoặc được sự nhất trí của các bên, trọng tài viên duy nhất hoặc
Uỷ ban trọng tài cũng có thể quyết định vụ việc mà không cần sự có mặt của
các bên (Điều 19, Điều 20).
Trọng tài viên duy nhất hoặc Uỷ ban trọng tài giải quy
Các file đính kèm theo tài liệu này:
- Luận văn- Khái quát về tranh chấp thương mại và một số cách giải quyết các tranh chấp trong thương mại Quốc tế ở Việt Nam hiện nay.pdf