Luận văn Huy động vốn cổ phần trên thị trường OTC – một giải pháp về vốn cho các doanh nghiệp trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh

BOÄ GIAÙO DUÏC VAØ ÑAØO TAÏO TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC KINH TEÁ TP. HCM -------------------------- CAO THÒ MAI LE HUY ÑOÄNG VOÁN COÅ PHAÀN TREÂN THÒ TRÖÔØNG OTC – MOÄT GIAÛI PHAÙP VEÀ VOÁN CHO CAÙC DOANH NGHIEÄP TREÂN ÑÒA BAØN THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH CHUYEÂN NGAØNH : QUAÛN TRÒ KINH DOANH MAÕ SOÁ : 60.34.05 LUAÄN VAÊN THAÏC SÓ KINH TEÁ Ngöôøi höôùng daãn khoa hoïc: TS. NGUYEÃN QUANG THU TP. HOÀ CHÍ MINH - NAÊM 2006 MUÏC LUÏC PHAÀN MÔÛ ÑAÀU.....................................................................................a CHÖÔNG I: LYÙ THUYEÁT VEÀ CAÙC NGUOÀN TAØI TRÔÏ VOÁN DAØI HAÏN CUÛA DOANH NGHIEÄP VAØ THÒ TRÖÔØNG OTC.......................................................1 1.1 TOÅNG QUAN VEÀ HOAÏT ÑOÄNG HUY ÑOÄNG VOÁN COÅ PHAÀN CUÛA DOANH NGHIEÄP. 1 1.1.1 Coâng ty coå phaàn 2 1.1.2 Hoaït ñoäng ñaàu tö voán maïo hieåm. 3 1.1.3 Phaùt haønh coå phieáu ñaïi chuùng. 4 1.2 LYÙ THUYEÁT VEÀ THÒ TRÖÔØNG OTC 8 1.2.1 Khaùi quaùt veà söï phaùt trieån cuûa Thò tröôøng OTC 8 1.2.2 Nhöõng ñaëc ñieåm cô baûn cuûa Thò tröôøng OTC hieän nay. 12 1.2.3 Phaân bieät thò tröôøng OTC vôùi thò tröôøng taäp trung. 17 1.2.4 Vò trí, vai troø cuûa thò tröôøng OTC trong heä thoáng thò tröôøng chöùng khoaùn. 19 1.2.5 Moät soá thò tröôøng OTC treân theá giôùi. 22 CHÖÔNG II: THÖÏC TRAÏNG HUY ÑOÄNG VOÁN COÅ PHAÀN CUÛA CAÙC DOANH NGHIEÄP VAØ THÒ TRÖÔØNG OTC VIEÄT NAM TRONG THÔØI GIAN QUA..................................................................................................................26 2.1 THÖÏC TRAÏNG HOAÏT ÑOÄNG HUY ÑOÄNG VOÁN COÅ PHAÀN ÔÛ VIEÄT NAM. 26 2.1.1 Boái caûnh taøi trôï kinh teá ôû Vieät Nam 26 2.1.2 Hoaït ñoäng voán maïo hieåm ôû Vieät Nam. 29 2.1.3 Thò tröôøng chöùng khoaùn vaø hoaït ñoäng phaùt haønh coå phieáu ra coâng chuùng ôû Vieät Nam. 32 2.2 THÒ TRÖÔØNG OTC VIEÄT NAM. 36 CHÖÔNG III: NGHIEÂN CÖÙU THAÙI ÑOÄ VAØ SÖÏ MONG MUOÁN TIEÁP CAÄN THÒ TRÖÔØNG OTC CUÛA CAÙC DOANH NGHIEÄP TREÂN ÑÒA BAØN TP.HOÁ HOÀ CHÍ MINH. ................................................................................................47 3.1 GIÔÙI THIEÄU PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU. 47 3.2 THIEÁT KEÁ NGHIEÂN CÖÙU 48 3.3 XAÂY DÖÏNG VAØ ÑIEÀU CHÆNH THANG ÑO 50 3.4 THOÂNG TIN VEÀ MAÃU NGHIEÂN CÖÙU 52 3.5 ÑAÙNH GIAÙ SÔ BOÄ THANG ÑO. 54 3.5.1 Thang ño thaùi ñoä ñoái vôùi thò tröôøng OTC cuûa caùc doanh nghieäp treân ñòa baøn TPHCM. 55 3.5.2 Thang ño söï mong muoán tieáp caän thò tröôøng OTC cuûa doanh nghieäp 62 3.6 PHAÂN TÍCH TÖÔNG QUAN. 63 3.6.1 Kieåm ñònh giaû thuyeát veà moái lieân heä giöõa 10 thaønh phaàn thaùi ñoä ñoái vôùi thò tröôøng OTC cuûa doanh nghieäp vaø söï mong muoán tieáp caän thò tröôøng OTC cuûa doanh nghieäp. 63 3.6.2 Ñaùnh giaù söï khaùc bieät giöõa caùc loaïi hình doanh nghieäp veà caùc thaønh phaàn cuûa thaùi ñoä ñoái vôùi thò tröôøng OTC vaø söï mong muoán tieáp caän thò tröôøng OTC cuûa doanh nghieäp. 67 3.7 KEÁT QUAÛ NGHIEÂN CÖÙU. 67 3.8 KIEÁN NGHÒ CAÙC GIAÛI PHAÙP THUÙC ÑAÅY HOAÏT ÑOÄNG HUY ÑOÄNG VOÁN COÅ PHAÀN TREÂN THÒ TRÖÔØNG OTC. 71 3.8.1 Kieán nghò caùc giaûi phaùp vó moâ 72 3.8.2 Kieán nghò caùc giaûi phaùp cho doanh nghieäp nhaèm thuùc ñaåy hoaït ñoäng huy ñoäng voán coå phaàn treân thò tröôøng OTC. 76 KEÁT LUAÄN...........................................................................................79 TAØI LIEÄU THAM KHAO CAÙC CHÖÕ VIEÁT TAÉT CTCP: Coâng ty coå phaàn TNHH: Traùch nhieäm höõu haïn DNTN: Doanh nghieäp tö nhaân DNNN: Doanh nghieäp Nhaø nöôùc TTGDCK: Trung taâm giao dòch chöùng khoaùn Thò tröôøng OTC: Thò tröôøng phi taäp trung TTCK: Thò tröôøng chöùng khoaùn TPHCM: Thaønh phoá Hoà Chí Minh DNVVN: Doanh nghieäp vöøa vaø nhoû NHTMNN: Ngaân haøng thöông maïi Nhaø nöôùc NHCP: Ngaân haøng coå phaàn UBCKNN: Uûy ban chöùng khoaùn Nhaø nöôùc EFA: Phaân tích nhaân toá khaùm phaù DANH MUÏC CAÙC BAÛNG Trang Baûng 1.1: So saùnh thò tröôøng OTC vôùi thò tröôøng taäp trung 18 Baûng 2.1: Nieâm yeát vaø phaùt haønh treân TTGDCK (07/2000 – 07/2006) 33 Baûng 2.2: Giaù trò thò tröôøng cuûa caùc thò tröôøng chöùng khoaùn Ñoâng Nam AÙ (31/07/2006) 34 Baûng 3.1: Moâ hình lyù thuyeát. 48 Baûng 3.2: Quy trình nghieân cöùu. 50 Baûng 3.3: Caùc loaïi hình doanh nghieäp tham gia phoûng vaán. 53 Baûng 3.4: Quy moâ doanh nghieäp. 54 Baûng 3.5: Vò trí coâng taùc cuûa ñaïi dieän doanh nghieäp tröïc tieáp tham gia phoûng vaán. 54 Baûng 3.6: Keát quaû EFA cuûa thang ño thaùi ñoä vôùi thò tröôøng OTC laàn ñaàu. 56 Baûng 3.7: Keát quaû Cronbach Alpha cuûa thang ño thaùi ñoä ñoái vôùi thò tröôøng OTC (chaïy EFA laàn ñaàu). 57 Baûng 3.8: Keát quaû EFA cuûa thang ño thaùi ñoä vôùi thò tröôøng OTC laàn cuoái. 59 Baûng 3.9: Keát quaû Cronbach Alpha 10 nhoùm yeát toá cuoái cuøng. 60 Baûng 3.10: Keát quaû EFA vaø Cronbach Alpha cuûa thang ño söï mong muoán tieáp caän thò tröôøng OTC cuûa doanh nghieäp. 63 Baûng 3.11: Heä soá töông quan giöõa caùc bieán tieàm aån. 65 Baûng 3.12: Moâ hình lyù thuyeát ñöôïc ñieàu chænh. 66 Baûng 3.13: Keát quaû phaân tích One – way Anova. 67 Baûng 3.14: Söï mong muoán tieáp caän thò tröôøng OTC cuûa doanh nghieäp. 70 DANH MUÏC CAÙC PHUÏ LUÏC Phuï luïc 1: Phieáu ñieàu tra thaùi ñoä vaø söï mong muoán tieáp caän thò tröôøng OTC cuûa doanh nghieäp. i Phuï luïc 2: Danh saùch caùc coâng ty tham gia phoûng vaán. iv Phuï luïc 3a: Keát quaû EFA laàn I. vii Phuï luïc 3b: Keát quaû EFA laàn II. ix Phuï luïc 3c: Keát quaû EFA laàn III. xi Phuï luïc 4a: Keát quaû kieåm ñònh Cronbach Alpha cho 11 nhoùm nhaân toá sau EFA laàn I. xiii Phuï luïc 4b: Keát quaû kieåm ñònh Cronbach Alpha cho 10 nhoùm nhaân toá sau EFA laàn III. xiv Phuï luïc 5: Keát quaû hoài quy. xv Phuï luïc 6: Keát quaû phaân tích One – way Anova. xvi a PHAÀN MÔÛ ÑAÀU Thoâng qua caùc chöông trình hoäi nhaäp nhö tham gia khu vöïc thöông maïi töï do ASEAN (AFTA), Hieäp ñònh thöông maïi song phöông Vieät – Myõ, vaø quan troïng nhaát laø Toå chöùc Thöông Maïi Theá Giôùi (WTO), vieäc taêng cöôøng hoäi nhaäp cuûa Vieät Nam vaøo neàn kinh teá toaøn caàu vaø caùc maïng löôùi kinh doanh quoác teá coù nghóa laø caùc doanh nghieäp trong nöôùc caàn phaûi coù khaû naêng caïnh tranh vaø hôïp taùc quoác teá. Coù theå cho raèng ñaây laø thaùch thöùc lôùn lao ñoái vôùi caùc doanh nghieäp Vieät Nam, vaø vieäc ñoái maët thaønh coâng vôùi caùc thaùch thöùc naøy seõ phuï thuoäc vaøo nhieàu vaán ñeà, trong ñoù coù vieäc caùc doanh nghieäp phaûi coù khaû naêng tieáp caän caùc nguoàn taøi trôï daøi haïn phuø hôïp caàn thieát ñeå giuùp phaùt trieån thaønh caùc doanh nghieäp coù khaû naêng caïnh tranh quoác teá. Maëc duø vieäc tieáp caän caùc nguoàn voán (vaø ñaëc bieät laø caùc khoaûn vay) noùi chung trong nhöõng naêm gaàn ñaây ñaõ trôû neân deã daøng hôn, song vieäc cung caáp caùc nguoàn taøi chính caân ñoái vaø thích hôïp vaãn coøn laø moät thaùch thöùc ñoái vôùi Vieät Nam. Cuøng vôùi nhöõng tieán boä vöôït baäc trong vieäc phaùt trieån neàn kinh teá, trong nhöõng naêm gaàn ñaây Vieät Nam cuõng ñaõ coù moät soá thay ñoåi tích cöïc veà caùc ñieàu luaät vaø caùc quy ñònh quaûn lyù hoaït ñoäng huy ñoäng voán coå phaàn. Nhöõng thay ñoåi naøy ñaõ vaø seõ giuùp hoaït ñoäng huy ñoäng voán coå phaàn coù nhöõng böôùc chuyeån maïnh meõ, goùp phaàn huy ñoäng vaø khai thaùc caùc nguoàn voán ñaùng keå nhaèm taøi trôï cho söï phaùt trieån thaønh coâng cuûa khoái doanh nghieäp trong nöôùc baét ñaàu taêng tröôûng. Beân caïnh hoaït ñoäng huy ñoäng voán coå phaàn treân thò tröôøng chöùng khoaùn chính thöùc Vieät Nam chöa maáy khaû quan, laø söï phaùt trieån maïnh meõ cuûa nhöõng giao dòch phi chính thöùc caùc chöùng khoaùn khoâng nieâm yeát vaø nhöõng ñôït phaùt haønh coå phieáu ra coâng chuùng raát thaønh coâng cuûa moät soá coâng ty cho thaáy thò tröôøng voán vaãn coù khaû naêng phaùt trieån neáu coù caùc quy ñònh ñieàu tieát phuø hôïp. Neáu ñöôïc xaây döïng vaø quaûn lyù chaët cheõ, thò tröôøng OTC (Over the counter market – thò tröôøng giao dòch chöùng khoaùn phi taäp trung) Vieät Nam seõ môû ra cô hoäi ñeå caùc doanh nghieäp thuoäc moïi loaïi hình coù theå b löïa choïn caùc nguoàn voán taøi trôï phuø hôïp nhaát cho caùc hoaït ñoäng ñaàu tö phaùt trieån vaø kinh doanh cuûa mình. Kinh nghieäm cuûa nhieàu quoác gia nhö Myõ, Nhaät, Haøn Quoác, Malayxia,… cho thaáy vieäc phaùt trieån thò tröôøng naøy ñaëc bieät höõu ích cho khu vöïc DNVVN, doanh nghieäp coâng ngheä cao vaø doanh nghieäp taêng tröôûng. Cuøng vôùi heä thoáng thò tröôøng chöùng khoaùn taäp trung vaø toaøn heä thoáng thò tröôøng taøi chính noùi chung, thò tröôøng OTC coù vai troø lôùn trong vieäc taïo moät keânh huy ñoäng vaø phaân boå nguoàn voán daøi haïn cho neàn kinh teá, ñaëc bieät laø cho caùc doanh nghieäp vöøa vaø nhoû, doanh nghieäp coâng ngheä cao, ngaønh ngheà môùi, caùc doanh nghieäp môùi thaønh laäp…, chöa ñuû ñieàu kieän huy ñoäng voán treân thò tröôøng taäp trung. Thò tröôøng naøy laø moät thaønh toá cuûa heä thoáng thò tröôøng chöùng khoaùn, vôùi nhöõng ñaëc thuø rieâng coù cuûa mình noù goùp phaàn hoaøn thieän moâi tröôøng huy ñoäng vaø phaân boå nguoàn voán cho caùc doanh nghieäp. Ñoù laø nhöõng lyù do ñaët ra cho ñeà taøi luaän vaên: “HUY ÑOÄNG VOÁN COÅ PHAÀN TREÂN THÒ TRÖÔØNG OTC – MOÄT GIAÛI PHAÙP VEÀ VOÁN CHO CAÙC DOANH NGHIEÄP TREÂN ÑÒA BAØN THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH“. Thò tröôøng OTC ôû caùc nöôùc treân theá giôùi ñaõ ñöôïc nghieân cöùu vaø hoaït ñoäng raát roäng raõi, nhöng ñoái vôùi Vieät Nam, noù coøn khaù môùi meû veà lyù thuyeát cuõng nhö thöïc tieãn, haàu nhö chöa coù moät nghieân cöùu chính thöùc naøo veà thò tröôøng OTC. Do ñoù, vieäc caùc doanh nghieäp tieáp caän voán cuûa thò tröôøng naøy ñoøi hoûi phaûi ñöôïc nghieân cöùu veà maët lyù thuyeát keát hôïp vôùi kinh nghieäm thöïc teá cuûa caùc nöôùc cuõng nhö ôû Vieät Nam nhaèm môû ra moät höôùng giaûi quyeát ñuùng ñaén, hôïp thôøi trong vieäc huy ñoäng voán ñaàu tö cho caùc doanh nghieäp Vieät Nam trong giai ñoaïn hoäi nhaäp WTO. Muïc tieâu cuûa ñeà taøi nghieân cöùu. • Nghieân cöùu lyù thuyeát veà thò tröôøng OTC vaø hoaït ñoäng huy ñoäng coå phaàn cuûa Doanh nghieäp. • Phaân tích ñaùnh giaù thöïc traïng huy ñoäng voán coå phaàn cuûa caùc doanh nghieäp Vieät Nam vaø hoaït ñoäng cuûa thò tröôøng OTC Vieät Nam trong thôøi gian qua. c • Nghieân cöùu thaùi ñoä vaø söï mong muoán tieáp caän thò tröôøng OTC cuûa caùc doanh nghieäp treân ñòa baøn thaønh phoá Hoà Chí Minh. • Ñöa ra moät soá kieán nghò ñeå ñaåy maïnh hoaït ñoäng huy ñoäng voán coå phaàn treân thò tröôøng OTC cuûa caùc doanh nghieäp treân ñòa baøn thaønh phoá Hoà Chí Minh. Ñoái töôïng vaø phaïm vò nghieân cöùu: Thaønh phoá Hoà Chí Minh ñöôïc ñaùnh giaù laø thaønh phoá naêng ñoäng vaø coù möùc taêng tröôûng kinh teá vaøo baäc nhaát cuûa Vieät Nam. Vì vaäy ñeà taøi xaùc ñònh ñoái töôïng nghieân cöùu laø caùc Doanh nghieäp treân ñòa baøn thaønh phoá Hoà Chí Minh . Phöông phaùp nghieân cöùu: a, Phöông phaùp söû duïng: • Phöông phaùp ñònh tính • Phöông phaùp ñònh löôïng • Phöông phaùp thoáng keâ, toång hôïp, phaân tích. b, Nguoàn thoâng tin caàn thieát: • Döõ lieäu sô caáp: ñieàu tra baèng baûng caâu hoûi ñeå xaùc ñònh nhu caàu veà voán vaø caùc nguoàn taøi trôï voán cuûa doanh nghieäp cuõng nhö möùc ñoä tieáp caän thò tröôøng OTC cuûa caùc DNVVN treân ñòa baøn TP.HCM. • Döõ lieäu thöù caáp: caùc nguoàn saùch baùo, taïp chí vaø Internet. c, Xöû lyù döõ lieäu: phaàn meàm SPSS YÙ nghóa thöïc tieãn cuûa ñeà taøi Nghieân cöùu ñöôïc thöïc hieän nhaèm xaùc ñònh möùc ñoä tieáp caän thò tröôøng OTC cuûa caùc doanh nghieäp treân ñòa baøn thaønh phoá Hoà Chí Minh. Keát quaû nghieân cöùu goùp phaàn giuùp caùc doanh nghieäp hieåu roõ hôn veà thò tröôøng chöùng khoaùn, thò tröôøng OTC ñeå töø ñoù mong muoán coù cô hoäi tieäp caän vaø khai thaùc d nguoàn voán töø thò tröôøng OTC naøy nhaèm ñaùp öùng cho nhu caàu hoaït ñoäng vaø phaùt trieån cuûa DN. Keát caáu nghieân cöùu: Chöông I: Nghieân cöùu lyù thuyeát veà thò tröôøng OTC vaø hoaït ñoäng huy ñoäng voán coå phaàn cuûa doanh nghieäp. Chöông II: Thöïc traïng huy ñoäng voán coå phaàn cuûa caùc doanh nghieäp vaø hoaït ñoäng cuûa thò tröôøng OTC Vieät Nam trong thôøi gian qua. Chöông III: Nghieân cöùu thaùi ñoä vaø söï mong muoán tieáp caän thò tröôøng OTC cuûa caùc doanh nghieäp treân ñòa baøn thaønh phoá Hoà Chí Minh. 1 CHÖÔNG I: LYÙ THUYEÁT VEÀ CAÙC NGUOÀN TAØI TRÔÏ VOÁN DAØI HAÏN CUÛA DOANH NGHIEÄP VAØ THÒ TRÖÔØNG OTC 1.1 TOÅNG QUAN VEÀ HOAÏT ÑOÄNG HUY ÑOÄNG VOÁN COÅ PHAÀN CUÛA DOANH NGHIEÄP. Moïi doanh nghieäp ñeàu coù nhu caàu to lôùn veà voán ñeå vaän haønh vaø phaùt trieån. Voán laø yeáu toá quan troïng, caàn thieát ñaàu tieân vaø baét buoäc phaûi coù ôû baát kyø moät doanh nghieäp naøo ngay töø khi baét ñaàu thöïc hieän quaù trình saûn xuaát kinh doanh. Soá löôïng voán ôû moãi moät doanh nghieäp laø chæ tieâu ñaùnh giaù quy moâ cuûa doanh nghieäp, khaû naêng chieám lónh vaø söùc maïnh ñeå toàn taïi vaø phaùt trieån. Soá löôïng voán kinh doanh bieåu hieän theá löïc vaø söùc caïnh tranh cuûa doanh nghieäp, aûnh höôûng ñeán söï thaønh coâng hay thaát baïi cuûa caùc doanh nghieäp treân thò tröôøng. Voán laø nguoàn taøi trôï cho doanh nghieäp coù ñieàu kieän boå sung nhöõng trang thieát bò, ñoåi môùi coâng ngheä, môû roäng saûn xuaát kinh doanh, phaùt huy söùc maïnh ñeå chieám öu theá trong caïnh tranh hoaëc chuyeån baïi thaønh thaéng. Do ñoù ñoøi hoûi doanh nghieäp phaûi coù nguoàn voán oån ñònh vaø ñuû maïnh ñeå khoâng bò aùp ñaûo hoaëc bò thaâu toùm bôûi caùc theá löïc caïnh tranh treân thò tröôøng. Khi huy ñoäng theâm voán, doanh nghieäp phaûi tính toaùn hieäu quaû cuûa töøng nguoàn voán môùi vaø cô caáu voán hôïp lyù. Moãi nguoàn voán, moãi phöông thöùc huy ñoäng voán ñeàu haøm chöùa nhöõng öu theá vaø ruûi ro nhaát ñònh. Nhöng öu theá vaø ruûi ro ñoù trong moät chöøng möïc nhaát ñònh, coù theå ñaùnh giaù ñöôïc thoâng qua chi phí huy ñoäng (caùi giaù maø doanh nghieäp phaûi tra)û ñeå coù ñöôïc soá voán caàn thieát, qua ñoù xaùc ñònh phöông thöùc huy ñoäng voán hieäu quaû nhaát cho doanh nghieäp, giaûm thieåu chi phí söû duïng voán, giaûm thieåu ñöôïc ruûi ro trong kinh doanh vaø ruûi ro taøi chính. Ñaây thöïc söï laø nhöõng ñieàu maø caùc doanh nghieäp Vieät Nam caàn caân nhaéc thaän troïng khi löïa choïn phöông thöùc huy ñoäng voán, vì ñaây laø nhöõng nguyeân taéc veà kinh teá thò tröôøng maø tröôùc kia (trong ñieàu kieän kinh teá keá hoaïch hoaù taäp trung) khoâng heà coù. 2 Ñeå toàn taïi vaø phaùt trieån, caùc doanh nghieäp luoân luoân coù nhu caàu thöôøng xuyeân taêng theâm nguoàn voán. Caùc doanh nghieäp phaûi caân nhaéc giöõa nhöõng caùi lôïi vaø baát lôïi cuûa töøng nguoàn voán. Söï löïa choïn ñöôïc quyeát ñòïnh döïa treân söï ñaùnh giaù giöõa “caùi caàn thieát” vaø “ caùi coù theå”. Khoâng coù nguoàn voán naøo chæ toaøn coù maët lôïi. Ñöùng tröôùc moät nhu caàu voán ñeå phaùt trieån, doanh nghieäp noùi chung coù moät soá caùch löïa choïn khaùc nhau tuyø theo ñieàu kieän vaø quan ñieåm söû duïng taøi chính cuûa moãi ñôn vò. Ñeå taøi trôï cho keá hoaïch ñaàu tö laâu daøi, moät trong nhöõng keá saùch doanh nghieäp coù theå tính ñeán laø huy ñoäng voán coå phaàn. Hoaït ñoäng huy ñoäng voán coå phaàn thöôøng ñöôïc ñònh nghóa laø phöông thöùc ñöôïc caùc coâng ty söû duïng nhaèm huy ñoäng voán ñaàu tö daøi haïn thoâng qua vieäc baùn coå phaàn (voán chuû sôû höõu) cho caùc nhaø ñaàu tö beân ngoaøi, thay vì caùc bieän phaùp huy ñoäng voán truyeàn thoáng khaùc nhö vay ngaân haøng, hay caùc hình thöùc phi ngaân haøng khaùc nhö phaùt haønh traùi phieáu coâng ty hay caùc hôïp ñoàng thueâ taøi chính. Moät soá khaùi nieäm caàn laøm roõ lieân quan ñeán ñònh nghóa treân. 1.1.1 Coâng ty coå phaàn Nhöõng coâng ty coù theå baùn voán chuû sôû höõu cho caùc nhaø ñaàu tö beân ngoaøi chæ coù theå laø coâng ty coå phaàn. Coâng ty coå phaàn theo Luaät doanh nghieäp coù nhöõng ñaëc ñieåm sau: • Voán ñieàu leä cuûa CTCP ñöôïc chia laøm nhieàu phaàn baèng nhau goïi laø coå phaàn. Ngöôøi chuû sôû höõu voán coå phaàn goïi laø coå ñoâng. Moãi coå ñoâng coù theå mua moät hoaëc nhieàu coå phaàn. • Coâng ty coù theå phaùt haønh nhieàu loaïi coå phaàn, trong ñoù phaûi coù coå phaàn phoå thoâng. • Coå ñoâng coù quyeàn chuyeån nhöôïng coå phaàn cuûa mình cho ngöôøi khaùc, tröø tröôøng hôïp ñoù laø coå phaàn öu ñaõi vaø coå phaàn cuûa coå ñoâng saùng laäp coâng ty sau moät thôøi gian quy ñònh phaûi naém giöõ keå töø ngaøy coâng ty ñöôïc caáp giaáy chöùng nhaän ñaêng kyù kinh doanh. Ñaëc ñieåm naøy cuûa CTCP cho pheùp caùc nhaø ñaàu tö coù theå chuyeån ñoåi hình thöùc 3 vaø muïc tieâu ñaàu tö moät caùch linh hoaït vaø coå phieáu cuûa coâng ty coù tính thanh khoûan cao. • Coå ñoâng chæ chòu traùch nhieäm veà nôï vaø caùc nghóa vuï khaùc cuûa coâng ty trong phaïm vi goùp voán cuûa mình vaøo coâng ty (khaùc vôùi tính chòu traùch nhieäm voâ haïn cuûa caùc thaønh vieân trong coâng ty hôïp danh, chuû doanh nghieäp trong doanh nghieäp tö nhaân). • Coâng ty ñöôïc quyeàn phaùt haønh chöùng khoùan ra coâng chuùng. Ñaëc ñieåm naøy cho thaáy khaû naêng huy ñoäng voán cuûa coâng ty laø raát lôùn vaø roäng raõi trong coâng chuùng. • Coå ñoâng cuûa CTCP toái thieåu phaûi laø ba vaø khoâng haïn cheá soá löôïng toái ña (khaùc vôùi coâng ty TNHH laø soá thaønh vieân khoâng ñöôïc vöôït quaù 50 thaønh vieân). Trong quaù trình hoaït ñoäng, CTCP ñöôïc quyeàn phaùt haønh chöùng khoùan ra coâng chuùng vaø caùc coå ñoäng coù quyeàn töï do chuyeån nhöôïng coå phaàn cuûa mình, vì vaäy soá löôïng coå ñoâng cuûa CTCP thöôøng raát ñoâng. Baèng nhöõng öu theá cuûa CTCP veà phöông thöùc huy ñoäng vaø söû duïng voán, chæ trong thôøi gian raát ngaén hình thöùc CTCP ñaõ vöôït xa caùc hình thöùc khaùc veà khaû naêng taän duïng nhöõng nguoàn voán nhaø roãi trong xaõ hoäi. Coù theå noùi CTCP laø hình thöùc taäp trung voán môùi, hieäu quaû vaø tieán boä hôn taát caû caùc hình thöùc doanh nghieäp khaùc. Chính nhöõng öu theá vöôït troäi naøy, CTCP trôû thaønh moâ hình phoå bieán hieän nay ôû caùc nöôùc phaùt trieån. Noù ñöôïc hình thaønh theo 3 phöông thöùc huy ñoäng voán: • Hình thaønh CTCP baèng caùch lieân keát nguoàn voán trong nöôùc. • Hình thaønh baèng phöông thöùc lieân keát nguoàn voán trong vaø ngoøai nöôùc. • Hình thöùc baèng phöông phaùp coå phaàn hoùa caùc doanh nghieäp (ñaây laø hình thöùc maø nöôùc ta ñang thöïc hieän trong khoûang hôn 10 naêm trôû laïi ñaây). Hoaït ñoäng huy ñoäng voán daøi haïn cuûa CTCP ñöôïc chuû yeáu ôû hai hình thöùc: quyõ ñaàu tö maïo hieåm vaø phaùt haønh coå phieáu ñaïi chuùng (tham gia thò tröôøng chöùng khoùan). 1.1.2 Hoaït ñoäng ñaàu tö voán maïo hieåm. Ñaàu tö voán maïo hieåm thöôøng ñöôïc coi laø “ñaàu tö voán coå phaàn vaøo caùc coâng ty vöøa vaø nhoû chöa nieâm yeát vôùi söï tham gia cuûa caùc nhaø ñaàu tö ôû möùc ñoä naøo ñoù vaøo 4 quaù trình quaûn lyù”1. Caùc nhaø ñaàu tö voán maïo hieåm cung caáp voán – vaø thöôøng laø caû caùc nguoàn löïc phi taøi chính khaùc – vaøo coâng ty hoï cho raèng coù nhieàu tieàm naêng taêng tröôûng cao, vôùi hi voïng ñaït ñöôïc lôïi nhuaän ñaàu tö cao töø ñaàu tö tröïc tieáp vaøo caùc coâng ty “nhaän voán ñaàu tö” naøy. Trong haàu heát caùc tröôøng hôïp, muïc tieâu cô baûn cuûa caùc nhaø ñaàu tö voán maïo hieåm laø taïo ra lôïi nhuaän ñaàu tö toái ña coù theå, neân moät coâng ty huy ñoäng voán coå phaàn theo hoïat ñoäng ñaàu tö voán maïo hieåm (coâng ty “nhaän voán ñaàu tö”) thöôøng bò caùc nhaø ñaàu tö naøy kieåm soaùt tích cöïc vaø saùt sao hôn nhieàu so vôùi vai troø thoâng thöôøng cuûa coå ñoâng trong caùc CTCP tham gia thò tröôøng chöùng khoaùn. Ñoåi laïi, caùc CTCP naøy ñöôïc cung caáp nhöõng hình thöùc giaù trò gia taêng khaùc ngoøai ñaàu tö veà voán nhö: trôï giuùp coâng ty nhaân ñaàu tö trong vieäc xaùc ñònh vaø ñaùnh giaù cô hoäi kinh doanh môùi vaø chieán löôïc taêng tröôûng; trôï giuùp quaûn lyù vaø ñoâi khi ñaøo taïo ñoäi nguõ laõnh ñaïo coâng ty; hoaëc hoã trôï giuùp vieäc thu huùt caùc nhaø ñaàu tö, caùc khaùch haøng vaø caùc nhaø cung caáp khaùc, v.v…Vì vaäy, thoûa thuaän ñaàu tö giöõa caùc nhaø ñaàu tö maïo hieåm vaø coâng ty nhaän ñaàu tö coù theå coi laø “quaù trình taïo ra giaù trò” thay vì ñôn thuaàn roùt voán thoâng qua vieäc mua moät soá coå phieáu moät caùch bò ñoäng2. Do ñoù, hình thöùc ñaàu tö voán maïo hieåm seõ ñaëc bieät haáp daãn vôùi nhöõng coâng ty coøn thieáu nhöõng kinh nghieäm quyù giaù maø caùc nhaø ñaàu tö maïo hieåm thöôøng cung caáp. 1.1.3 Phaùt haønh coå phieáu ñaïi chuùng. Doanh nghieäp coù theå huy ñoäng voán nhaøn roãi trong daân cö baèng caùch phaùt haønh coå phieáu ñeå hình thaønh nguoàn voán daøi haïn taøi trôï cho söï phaùt trieån cuûa mình. Doanh nghieäp cuõng coù theå tieán haønh gia taêng voán baèng haønh vieäc phaùt haønh coå phieáu ñeå keâu goïi theâm söï tham gia cuûa caùc coå ñoâng saùng laäp vôùi ñieàu kieän caùc coå ñoâng naøy phaûi saün coù soá voán caàn thieát vaø hoï chaáp nhaän tham gia boå sung voán vaøo hoaït ñoäng cuûa doanh nghieäp. 1 Ñònh nghóa laáy töø Venture Capital Journal (2001), Höôùng daãn veà hoaït ñoäng ñaàu tö voán maïo hieåm ôû Chaâu AÙ 2001. 2 Xem Timmons, Jeffry A., New Venture Creation: Entrepreneurship for the 21st Century,1999 Irwin/McGraw-Hill, 1999, tr 437-448 5 Nhu caàu huy ñoäng voán vaø thuû tuïc phaùt haønh coå phieáu ñaïi chuùng môû ra thò tröôøng sô caáp (thò tröôøng phaùt haønh chöùng khoaùn môùi). Chính ôû giai ñoaïn naøy voán môùi tröïc tieáp ñi vaøo doanh nghieäp. Nhöng neáu chæ tôùi giai ñoaïn naøy thoâi thì chöa ñuû haáp daãn nguoàn voán cuûa daân cö vì voán cuûa ngöôøi ñaàu tö bò naèm cheát moät choã, khi hoï caàn tieàn hoaëc khoâng thích giöõ taøi saûn ñoù nöõa thì giaûi quyeát nhö theá naøo? Vaø nhö vaäy khi doanh nghieäp caàn voán seõ chaúng ai cung caáp nöõa. Thò tröôøng thöù caáp seõ giuùp giaûi ñaùp ñieàu naøy. Khaû naêng thanh khoaûn cuûa chöùng khoaùn seõ laøm noù trôû neân haáp daãn hôn. ÔÛ thò tröôøng thöù caáp, beân baùn, beân mua ñeàu haønh ñoäng vì lôïi ích rieâng cuûa hoï (chöù khoâng phaûi cuûa coâng ty nieâm yeát). Neáu trong ñaàu tö saûn xuaát kinh doanh, ngöôøi ta kieám lôïi treân saûn xuaát haøng hoaù, thì trong mua baùn thöù caáp ôû thò tröôøng chöùng khoaùn, saûn phaåm ñeå kinh doanh chính laø chöùng khoaùn. Nhôø thò tröôøng thöù caáp, nhaø ñaàu tö deã daøng thöïc hieän voøng quay voán maø khoâng caàn dính saâu vaøo doanh nghieäp, quy nhanh chöùng khoaùn ra tieàn luùc caàn quyeát ñònh hay khi ñoåi yù kieán. Nhôø vaäy chöùng khoaùn trôû thaønh haøng hoaù haáp daãn vaø caùc doanh nghieäp coù theå tieáp tuïc thu huùt nguoàn voán daân cö deã daøng. Coù theå noùi muïc ñích cuûa phaùt haønh ñaïi chuùng laø huy ñoäng voán ñeå giuùp coâng ty phaùt trieån thuyeát phuïc vaø vöõng vaøng, cho saûn phaåm vaø thò tröôøng toát hôn, gia taêng giaù trò vaø thu nhaäp, ñoùng goùp cho neàn kinh teá phaùt trieån vaø caùc yù nghóa xaõ hoäi khaùc. Söï ñaêng kyù tham gia thò tröôøng chöùng khoaùn cuûa moät coâng ty laø moät hoaït ñoäng taøi chính teá nhò, theå hieän moät thôøi ñoaïn raát quan troïng trong ñôøi soáng cuûa coâng ty. Ñoù thöïc söï laø moät söï thay ñoåi quy moâ cuûa moät doanh nghieäp, bôûi moät hoaït ñoäng cuûa moät coâng ty coù ñaêng kyù ôû baûng thò giaù chöùng khoaùn raát khaùc xa vôùi hoaït ñoäng cuûa moät doanh nghieäp coù tính chaát thuaàn tuyù gia ñình hoaëc caù theå. Coù nhieàu kyõ thuaät tham gia: ñaêng kyù tham gia thò tröôøng chính thöùc, thò tröôøng OTC hoaëc maëc nhieân tham gia thò tröôøng phi chính thöùc, thò tröôøng töï do töùc khoâng ghi teân vaøo baûng thò giaù chöùng khoaùn. Trong moïi tröôøng hôïp, cô cheá ñeàu ñôn giaûn: nhöõng coå ñoâng chuû choát tham gia, vôùi moät giaù vaø nhöõng ñieàu kieän xaùc ñònh, vôùi moät boä phaän voán saün coù hoaëc voán coù theå huy ñoäng ñöôïc töø tieàn tieát kieäm trong coâng chuùng. 6 Lôïi ích cuûa doanh nghieäp khi phaùt haønh coå phieáu ñaïi chuùng: • Vieäc phaùt haønh coå phieáu ñaïi chuùng, moät doanh nghieäp coù theå thu huùt tieàn tieát kieäm cuûa coâng chuùng boå sung voán cho keá hoaïch ñaàu tö cuûa mình, moät phaàn trong ñoù coù ñieàu kieän ñöôïc duøng ñeå ñaàu tö daøi haïn treân thò tröôøng taøi chính baèng caùch mua caùc giaù trò ñoäng saûn do coâng ty phaùt haønh ñeå laøm ñoáùi öùng vôùi phaàn gia taêng tö baûn. • Khi phaùt haønh coå phieáu ñaïi chuùng, töùc laø doanh nghieäp tham gia thò tröôøng chöùng khoaùn, doanh nghieäp seõ coù theâm ñöôïc söï tín nhieäm roäng raõi. Muoán gia nhaäp TTCK, moät coâng ty caàn hoäi ñuû moät soá ñieàu kieän veà lôïi nhuaän, quy moâ taøi saûn, löôïng giao dòch, soá coå phaàn vaø coå ñoâng toái thieåu ñang ñaàu tö vaøo coâng ty ñoù (qua vieäc naém giöõ coå phieáu). Coâng ty coøn phaûi ñaùp öùng caùc tieâu chuaån baûo veä ngöôøi ñaàu tö moät caùch nghieâm ngaët , goàm vieäc aán haønh vaø phoå bieán baùo caùo hoaït ñoäng haøng naêm, ñoàng thôøi saün saøng cung caáp thoâng tin taøi chính quan troïng cuûa coâng ty cho coâng chuùng noùi chung muoán bieát veà coâng ty. Buø laïi, coâng ty seõ coù ñöôïc uy tín vaø söï uûng hoä, ñoùn nhaän saâu roäng, nghóa laø coå phieáu cuûa coâng ty ñoù trôû thaønh haáp daãn nhaø ñaàu tö hôn. • Söï tham gia thò tröôøng chöùng khoaùn coøn baûo ñaûm tính linh hoaït cuûa ñoàng voán cuûa doanh nghieäp: nhôø coù söï hieän dieän cuûa moät thò tröôøng thöôøng xuyeân cho nhöõng coå phieáu cuûa coâng ty, caùc coå ñoâng ñeàu coù theå baát cöù luùc naøo nhöôïng baùn coå phieáu cuûa mình cho ngöôøi khaùc. Do vaäy, caùc coå ñoâng cuõ coù theå nhöôïng bôùt treân thò tröôøng moät boä phaän tö baûn cuûa mình ñaõ tham gia vaøo moät söï nghieäp ñaõ coù quaù nhieàu coå ñoâng. • Caùc nhaø quaûn lyù coâng ty coù theå xem uy tín cuûa mình coù theå ñöôïc naâng cao do söï coù maët cuûa coâng ty mình treân thò tröôøng chöùng khoaùn. Ngoaøi nhöõng lôïi ích vöøa keå treân, caùc coâng ty cuõng caàn quan taâm caân nhaéc moïi söï baát lôïi coù theå xaõy ñeán khi doanh nghieäp phaùt haønh coå phieáu ñaïi chuùng: • Khi phaùt haønh coå phieáu laø keùo theo söï gia nhaäp cuûa nhöõng coå ñoâng môùi. Ñieàu naøy laø moái ñe doaï tieàm aån treân phöông dieän kieåm soaùt hoaït ñoäng cuûa coâng ty maø phaàn ñoâng trong soá ñoù muoán duy trì ñeå baûo veä tính ñoäc laäp cuûa hoï. 7 • Vieäc phaùt haønh coå phieáu ñoàng nghóa vôùi vieäc seõ xoaù boû nguyeän voïng giöõ kín bí maâït coâng vieäc laøm aên cuûa coâng ty, ñieàu naøy khoâng chæ boù heïp trong caùc phöông phaùp saûn xuaát, noù coøn coù theå môû roäng ñeán doanh soá hoaït ñoäng vaø keát quaû kinh doanh. Töùc laø seõ chuyeån ñoåi töø moät coâng ty “kheùp kín” sang vò trí moät coâng ty “môû”, taát nhieân caùc doanh nghieäp khoâng theå coù thaùi ñoä nhö nhau. Nhö vaäy caùc caùch thöùc huy ñoäng voán coå phaàn keå treân seõ taïo cho doanh nghieäp moät söï linh hoaït ñaùng keå trong vieäc taøi trôï cho söï phaùt trieån, taêng theâm khaû naêng huy ñoäng voán vaø ña daïng hoaù tính chaát cuûa tö baûn vay möôïn, ñoàng thôøi giuùp doanh nghieäp löïa choïn, caân nhaéc caùc giaûi phaùp taïo theâm voán phuø hôïp vôùi ñieàu kieän vaø lôïi ích cuûa mình. Tuy nhieân cuõng caàn nhaän thöùc raèng vieäc huy ñoäng seõ khoâng phaûi laø nguoàn taøi chính daøi haïn oån ñònh cho phaàn lôùn caùc DNVVN vôùi soá löôïng tyû troïng raát lôùn trong khoái caùc doanh nghieäp Vieät Nam vaø ñang taêng tröôûng nhanh choùng. Ña soá caùc DNVVN ôû Vieät Nam hieän nay ñeàu coù quy moâ nhoû hôn so vôùi quy moâ toái thieåu ñeå moät coâng ty coù theå thöïc hieän vieäc chaøo baùn coå phaàn ra coâng chuùng, ñöôïc nieâm yeát ñuû tính thanh khoaûn treân thò tröôøng chöùng khoùan, hoaëc thaäm chí ñeå ñöôïc nhaän voán ñaàu tö maïo hieåm. Soá löôïng caùc coâng ty coù tieàm naêng ñeå huy ñoäng voán coå phaàn hieän nay ôû Vieät Nam coøn töông ñoái ít. Haàu heát caùc DNVVN ôû Vieät Nam seõ caàn tieáp tuïc taäp trung vaøo caùc nguoàn taøi chính khaùc, bao goàm: caùc nguoàn cung caáp voán khoâng chính thöùc, tín duïng ngaân haøng, hay caùc nguoàn taøi chính khaùc nhö thueâ mua. Nhöng ñieàu naøy khoâng coù nghóa laø hieän nay huy ñoäng voán coå phaàn coù raát ít hoaëc khoâng coù yù nghóa thieát thöïc gì ñoái vôùi Vieät Nam vaø coäng ñoàng doanh nghieäp. Voán coå phaàn, trong toång theå caùc keânh taøi chính cuûa quoác gia vaø caùc saûn phaåm taøi chính cho coäng ñoàng doanh nghieäp, coù theå ñoùng moät vai troø höõu ích laø: cung caáp moät keânh taøi chính daøi haïn haáp daãn cho caùc coâng ty trong nöôùc ñang tìm caùch phaùt trieån vaø cung caáp caùc cô hoäi ñaàu tö haáp daãn cho nhöõng toå chöùc ñang naém giöõ caùc nguoàn huy ñoäng tieát kieäm. Nhìn ôû khía caïnh naøy, voán coå phaàn coù theå boå sung toát cho hoaït ñoäng cho vay thöông maïi thuaàn nhaát ñang laø keânh taøi chính chuû choát ôû Vieät Nam. 8 Hôn nöõa, vôùi ñaø taêng tröôûng vaø phaùt trieån kinh teá cuûa Vieät Nam thì soá löôïng caùc coâng ty ñuû tieâu chuaån ñeå huy ñoäng voán coå phaàn seõ taêng leân. Ñoàng thôøi, caùc coâng ty trong nöôùc ñaõ hoäi ñuû ñieàu kieän ñeå huy ñoäng voán coå phaàn naøy seõ coù theâm keânh huy ñoäng voán ñaàu tö daøi haïn môùi. Neáu nhö vaäy, ñieàu naøy cuõng “giaûi phoùng” theâm nhöõng nguoàn taøi trôï voán vay truyeàn thoáng khaùc cho caùc DNVVN hieän vaãn ñang phuï thuoäc vaøo keânh duy nhaát laø tín duïng ngaân haøng thöông maïi ñeå ñaùp öùng nhu caàu veà voán cuûa mình. 1.2 LYÙ THUYEÁT VEÀ THÒ TRÖÔØNG OTC 1.2.1 Khaùi quaùt veà söï phaùt trieån cuûa Thò tröôøng OTC Thò tröôøng OTC laø moät loaïi thò tröôøng chöùng khoaùn xuaát hieän sôùm nhaát, toàn taïi laâu ñôøi nhaát. Thò tröôøng ñöôïc mang teân OTC (over the counter) theo nghóa tieáng Vieät laø “qua quaày” xuaát phaùt töø moät ñaëc thuø cô baûn nhaát cuûa thò tröôøng naøy laø chöùng khoaùn ñöôïc mua baùn thaúng qua quaày cuûa caùc ngaân haøng hoaëc caùc coâng ty chöùng khoaùn maø khoâng phaûi thoâng qua caùc trung gian moâi giôùi ñeå ñöa vaøo ñaáu giaù taäp trung taïi moät ñòa ñieåm khaùc. Thuaät ngöõ naøy cuõng coù nghóa laø ngöôøi mua baùn chöùng khoaùn seõ thoaû thuaän giaù tröïc tieáp vôùi coâng ty chöùng khoaùn chöù khoâng thoâng qua coâng ty chöùng khoaùn ñeå ñaáu giaù vôùi nhöõng ngöôøi mua, ngöôøi baùn khaùc treân thò tröôøng.Thò tröôøng OTC sau ñoù phaùt trieån thaønh moät maïng löôùi caùc nhaø moâi giôùi vaø töï doanh chöùng khoaùn mua baùn vôùi nhau vaø vôùi caùc nhaø ñaàu tö, dieãn ra ôû baát kyø ñòa ñieåm thuaän lôïi naøo vaø khoâng coù moät ñòa ñieåm taäp trung cuûa caùc beân mua baùn chöùng khoaùn nhö ñoái vôùi thò tröôøng taäp trung. Ñeå ñöa ra moät khaùi nieäm cô baûn nhaát, roäng nhaát, bao quaùt nhaát veà thò tröôøng OTC, coù theå duøng ñaëc ñieåm phöông thöùc ñònh giaù. Ñaây laø thò tröôøng coù hình thöùc thoaû thuaän giaù song phöông giöõa moät beân mua vaø moät beân baùn, vieäc giao dòch naøy dieãn ra taïi baát kyø moät ñòa ñieåm thuaän lôïi naøo cho caû beân mua vaø beân baùn. Cho ñeán nay thò tröôøng naøy ñaõ khoâng ngöøng phaùt trieån, hoaøn thieän vaø trôû thaønh moät heä thoáng thò tröôøng ñaëc tröng bôûi haøng loaït caùc ñaëc ñieåm rieâng cuûa mình, khaùc haún vôùi hình thöùc sô khai ban ñaàu, nhöng moät soá ñaëc tröng cô baûn, xuyeân suoát nhö ñaëc ñieåm thoaû thuaän 9 giaù song phöông, giao dòch phi taäïp trung, coù söï tham gia mua baùn cuûa caùc nhaø taïo laäp thò tröôøng, vaãn ñöôïc giöõ nguyeân nhö ban ñaàu. Chæ coù hai hình thöùc vaän ñoäng quan troïng laøm bieán ñoåi caên baûn, saâu saéc heä thoáng thò tröôøng OTC ngaøy nay so vôùi hình thöùc nguyeân thuyû cuûa noù, ñoù laø ñoäng thaùi phaùt trieån töø hình thaùi “töï do” khoâng coù toå chöùc ñeán hình thaùi coù toå chöùc, coù quaûn lyù vaø ñaëc bieät laø quaûn lyù nhaø nöôùc vaø ñoàng thaùi phaùt trieån töø hình thöùc giao dòch truyeàn thoáng thuû coâng sang hình thöùc giao dòch ñieän töû hieän ñaïi. a, Thò tröôøng phaùt trieån töø hình thaùi “töï do” ñeán thò tröôøng coù quaûn lyù nhaø nöôùc. Thò tröôøng OTC ôû caùc nöôùc phaùt trieån nhö Myõ, Nhaät, caùc nöôùc Chaâu Aâu, cuõng töông töï nhö heä thoáng thò tröôøng sôû giao dòch, ñöôïc hình thaønh töï do raát laâu tröôùc khi coù söï quaûn lyù cuûa nhaø nöôùc. Tröôùc khi aùp duïng cheá ñoä quaûn lyù nhaø nöôùc, ôû haàu heát caùc thò tröôøng ñaõ aùp duïng cô cheá töï quaûn, laø cô cheá quaûn lyù do chính caùc toå chöùc, caù nhaân tham gia haønh ngheà treân thò tröôøng ñaûm nhaän, töï toå chöùc vaø quaûn lyù chính mình, nhaèm haïn cheá nhöõng hoaït ñoäng laïm duïng treân thò tröôøng vaø haïn cheá nhöõng khuyeát taät thò tröôøng. Neáu nhö thò tröôøng taäp trung thöôøng do Sôû giao dòch döôùi hình thöùc caùc coâng ty thaønh vieân, coâng ty coå phaàn … töï quaûn, thì thò tröôøng OTC ôû haàu heát caùc nöôùc ñeàu do hieäp hoäi caùc nhaø moâi giôùi chöùng khoaùn ñöùng ra toå chöùc vaø töï quaûn. Cô cheá töï quaûn ñöôïc thieát laäp döïa treân caùc ñieàu leä, quy ñònh cuûa toå chöùc töï quaûn vaø cô cheá töï giaùm saùt, xöû phaït nhöõng haønh vi vi phaïm quy ñònh naøy. Quaûn lyù nhaø nöôùc, coøn ñöôïc goïi laø quaûn lyù theo phaùp luaät vì döïa treân coâng cuï quaûn lyù laø luaät phaùp, ñaây laø vieäc quaûn lyù ñöôïc thöïc hieän bôûi caùc toå chöùc quaûn lyù do nhaø nöôùc laäp ra. Vieäc aùp duïng quaûn lyù nhaø nöôùc ñoái vôùi caùc thò tröôøng chöùng khoaùn trong ñoù coù thò tröôøng OTC ñöôïc baét ñaàu töø giöõa nhöõng naêm 1930 vaø ñaëc bieät phaùt trieån trong hôn hai thaäp kyû trôû laïi ñaây, khôûi ñaàu laø thò tröôøng Myõ laø thò tröôøng ñaàu tieân aùp duïng cô cheá quaûn lyù nhaø nöôùc keå töø sau khuûng hoaûng thò tröôøng 1929. Neáu Luaät chöùng khoaùn Myõ ra ñôøi töø naêm 1933 – 1934 ñeå ñöa hoaït ñoäng chöùng khoaùn noùi chung vaøo quyõ ñaïo quaûn lyù nhaø nöôùc, ñaëc bieät laø ñieàu chænh hoaït ñoäng cuûa caùc Sôû giao dòch chöùng khoaùn, thì Luaät chöùng khoaùn Meloney söûa ñoåi 1938 ñaõ bao quaùt ñieàu chænh caùc 10 loaïi hình thò tröôøng bao goàm caû thò tröôøng OTC. Keå töø ñoù ñeán nay haàu heát caùc nöôùc ñaõ aùp duïng quaûn lyù nhaø nöôùc ñoái vôùi thò tröôøng chöùng khoaùn noùi chung vaø thò tröôøng OTC noùi rieâng coù keát hôïp vôùi cheá ñoä töï quaûn tuyø theo ñieàu kieän ñaëc thuø cuûa töøng nöôùc. Nhìn chung, cô cheá quaûn lyù thò tröôøng OTC traûi qua quaù trình phaùt trieån khaù töông ñoàng vôùi quaù trình quaûn lyù thò tröôøng taäp trung (caùc sôû giao dòch) xeùt caû veà thôøi ñieåm aùp duïng quaûn lyù, phöông thöùc quaûn lyù vaø noäi dung quaûn lyù. Tuy nhieân, do moät soá ñaëc thuø cuûa thò tröôøng naøy, ñaëc bieät laø do phöông thöùc ñònh giaù theo thoaû thuaän, giao dòch mua baùn phi taäp trung… neân cô cheá quaûn lyù khoù chaët cheõ nhö ñoái vôùi thò tröôøng taäp trung. Nhöôïc ñieåm naøy chæ ñöôïc khaéc phuïc thì thò tröôøng OTC ñöôïc phaùt trieån hieän ñaïi qua heä thoáng giao dòch ñieän töû trong moät vaøi thaäp nieân trôû laïi ñaây. b, Thò tröôøng OTC phaùt trieån töø giao dòch thuû coâng truyeàn thoáng ñeán giao dòch qua maïng maùy tính hieän ñaïi. Nhö ñaõ trình baøy ôû phaàn treân, phöông thöùc giao dòch cuûa thò tröôøng OTC ñöôïc ñaëc tröng bôûi hình thöùc thoaû thuaän (thöông löôïng) giaù song phöông, giöõa moät beân mua vaø moät beân baùn chöùng khoaùn, maø khoâng baèng ñaáu giaù taäp trung giöõa nhieàu beân mua vaø nhieàu beân baùn nhö ñoái vôùi thò tröôøng taäp trung ôû caùc sôû giao dòch. Hình thöùc mua baùn naøy veà cô baûn vaãn ñöôïc duy trì cho ñeán nay, nhöng kyõ thuaät ñaøm phaùn, thöông löôïng vaø chia seõ thoâng tin ñaõ khoâng ngöøng ñöôïc phaùt trieån vaø hoøan thieän. Neáu nhö hình thöùc mua baùn nguyeân thuûy laø “thaúng qua quaày”, tröïc tieáp gaëp nhau “maët ñoái maët” thì tieáp ñoù laø thöông löôïng thoûa thuaän qua ñieän thoaïi vaø ñeán nay laø giao dòch qua maïng maùy tính ñieän töû dieän roäng. Cuõng chính vì ñaëc ñieåm naøy maø hieän nay thò tröôøng coøn coù teân goïi laø “thò tröôøng maïng” hay “thò tröôøng baùo gia ñieän töû cuûa caùc nhaø moâi giôùi giao dòch”. Söï buøng noå cuûa heä thoáng thò tröôøng OTC qua maïng maùy tính taïi nhieàu nöôùc treân theá giôùi ñöôïc khôûi ñaàu baèng söï ra ñôøi cuûa thò tröôøng Nasdaq Myõ naêm 1971, thay theá cho thò tröôøng OTC truyeàn thoáng giao dòch tröïc tieáp vaø qua ñieän thoaïi. Keå töø ñoù ñeán nay haøng loaït thò tröôøng OTC moâ hình Nasdaq ra ñôøi ôû caùc nöôùc vaø ñi vaøo hoaït 11 ñoäng. Con ñöôøng hình thaønh thò tröôøng OTC hieän ñaïi ôû caùc nöôùc cuõng khaùc nhau phuï thuoäc vaøo ñaëc thuø vaø ñieàu kieän töøng nöôùc. Ôû moät soá nöôùc phaùt trieån, thò tröôøng OTC hieän ñaïi ñöôïc hình thaønh töø caùc thò tröôøng OTC thuû coâng truyeàn thoáng nhö Myõ, Nhaät Baûn, Anh, Phaùp, Haøn Quoác…, trong khi moät soá nöôùc khaùc nhö caùc nöôùc ñang phaùt trieån thì thò tröôøng naøy ñöôïc hình thaønh môùi vaø hieän ñaïi hoùa ngay töø ñaàu nhö Thaùi Lan, Singapore, Malaysia, Ñaøi Loan… Cuõng keå töø ñoù thuaät ngöõ “thò tröôøng OTC” treân theá giôùi ñöôïc chuyeân duøng ñeå chæ thò tröôøng ñöôïc toå chöùc chaët cheõ, söû duïng kyõ thuaät vieãn thoâng hieän ñaïi, bao goàm moät maïng löôùi caùc toå chöùc trung gian moâi giôùi, töï doanh vaø taïo laäp thò tröôøng lieân keát vôùi nhau vaø lieân keát vôùi trung taâm quaûn lyù thoâng qua moät maïng maùy tính ñieän töû dieän roäng khaép caû nöôùc vaø thaäm chí quoác teá. Qua maïng ñieän töû dieän roäng naøy, caùc ñoái töôïng tham gia thò tröôøng nhö nhaø ñaàu tö, caùc coâng ty chöùng khoùan, caùc coâng ty phaùt haønh, caùc nhaø quaûn lyù, caùc toå chöùc hoã trôï thò tröôøng… coù theå chia seû (cung caáp vaø truy caäp) caùc thoâng tin caàn thieát. Ñaëc bieät laø qua maïng caùc coâng ty chöùng khoùan cuõng coù theå baùo giaù taäp trung, thöïc hieän ñaøm phaùn, thöông löôïng giaù vaø khoái löôïng giao dòch treân côû sôû giaù baùo toát nhaát, thoâng baùo keát quaû giao dòch cho trung taâm quaûn lyù, trung taâm thanh toùan buø tröø vaø löu kyù chöùng khoùan… Phöông thöùc giao dòch qua maïng naøy coù nhöõng lôïi theá sau: • Taïo ñieàu kieän cho caùc nhaø ñaàu tö tieáp caän thò tröôøng thuaän tieän, reû tieàn, nhanh choùng qua heä thoáng giao dòch maùy tính ñieän töû; • Taïo ñieàu kieän cho ngöôøi ñaàu tö thöïc hieän giao dòch vôùi thoâng tin thò tröôøng toái ña, do vaäy coù theå tìm ñöôïc giaù giao dòch toát nhaát; • TaïÏo ñieàu kieän cho ngöôøi ñaàu tö coù theå mua baùn chöùng khoùan baát kyø luùc naøo, baát kyø ôû ñaâu vaø vôùi baát kyø ñoái taùc naøo vaø tieán tôùi coù theå truy caäp thò tröôøng chöùng khoùan treân toøan theá giôùi; • Taïo ñieàu kieän cho caùc nhaø quaûn lyù thò tröôøng coù theå giaùm saùt toát thò tröôøng vaø caùc nhaø moâi giôùi, giao dòch chöùng khoùan coù theå hoaït ñoäng thuaän tieän. 12 Coù theå noùi, söï ra ñôøi cuûa maïng Internet vaø heä thoáng giao dòch ñieän töû ñaõ laøm thay ñoåi veà chaát cuûa giao dòch chöùng khoùan treân thò tröôøng OTC, taïo neân moät thò tröôøng coù giaù toát, coâng baèng, trung thöïc vaø hieäu quaûhôn haún thò tröôøng thuû coâng tröôùc ñoù. 1.2.2 Nhöõng ñaëc ñieåm cô baûn cuûa Thò tröôøng OTC hieän nay. Heä thoáng thò tröôøng OTC treân theá giôùi hieän nay chuû yeáu ñöôïc xaây döïng theo moâ hình thò tröôøng Nasdaq cuûa Myõ vaø mang nhöõng ñaëc ñieåm rieâng tuyø thuoäc vaøo ñieàu kieän vaø ñaëc thuø cuûa moãi nöôùc. Tuy nhieân coù theå khaùi quaùt moät soá ñaëc ñieåm cô baûn thoáng nhaát cuûa thi tröôøng OTC caùc nöôùc nhö sau: 1.2.2.1 Thò tröôøng OTC laø thò tröôøng coù cô cheá xaùc laäp giaù laø thöông löôïng (thoaû thuaän) giaù giöõa beân mua vaø beân baùn. Cô cheá ñònh giaù thoaû thuaän naøy taïo neân caùc ñoái taùc giao dòch cuûa thi tröôøng OTC luoân laø song phöông, chæ thoaû thuaän giöõa moät ngöôøi mua vaø moät ngöôøi baùn, khaùc vôùi thò tröôøng taäp trung luoân coù nhieàu ngöôøi mua vaø nhieàu ngöôøi baùn thoâng qua cô cheá taäp trung ñaáu leänh cuûa caùc nhaø ñaàu tö vôùi nhau. Vieäc thoaû thuaän giaù ñöôïc thöïc hieän giöõa caùc nhaø kinh doanh chöùng khoaùn vôùi khaùch haøng hoaëc giöõa caùc nhaø kinh doanh chöùng khoaùn vôùi nhau. Giaù ñöôïc hình thaønh qua thöông löôïng rieâng neân thöôøng phuï thuoäc vaøo töøng nhaø kinh doanh chöùng khoaùn vaø taïi moät thôøi ñieåm coù nhieàu möùc giaù ñöôïc hình thaønh, khaùc vôùi thò tröôøng sôû giao dòch do ñaáu giaù taäp trung neân chæ coù moät möùc giaù taïi moät thôøi ñieåm. Tuy nhieân vôùi cô cheá baùo giaù taäp trung qua maïng maùy tính ñieän töû nhö hieän nay vaø coù cô cheá caïnh tranh giaù coâng khai giöõa caùc nhaø kinh doanh chöùng khoaùn neân thöïc söï ngöôøi ñaàu tö chæ vieäc löïa choïn giaù toát nhaát trong caùc baùo giaù cuûa caùc nhaø taïo laäp thò tröôøng vaø giaù ñöôïc hình thaønh khoâng cheânh leäch nhieàu so vôùi cô cheá ñaáu giaù, vì thöïc teá coù theå coi nhö ñaõ coù söï “ñaáu giaù” giöõa caùc nhaø taïo laäp thò tröôøng. 1.2.2.2 Thò tröôøng OTC laø thò tröôøng coù hình thöùc toå chöùc giao dòch mua baùn phi taäp trung. 13 Thò tröôøng OTC dieãn ra taïi nhieàu ñòa ñieåm, ôû baát cöù nôi naøo coù theå thöông löôïng vaø xaùc laäp giaù giöõa beân mua vaø beân baùn. Neáu nhö ôû thò tröôøng sôû giao dòch, moïi giao dòch xaùc laäp giaù ñöôïc dieãn ra taïi moät ñaïi ñieåm taäp trung, taát caû leänh mua vaø baùn ñeàu ñöôïc taäp trung ñaáu giaù taïi sôû giao dòch, thì ôû thò tröôøng OTC, giao dòch ñònh giaù ñöôïc tieán haønh ôû baát kyø ñòa ñieåm thuaän lôïi naøo cuûa ngöôøi mua vaø ngöôøi baùn. Vôùi vieäc aùp duïng kyõ thuaät giao dòch hieän ñaïi nhö hieän nay thì thuaät ngöõ “taäp trung” khoâng coøn duøng ñeå chæ ñòa ñieåm giöõa nhöõng ngöôøi mua vaø nhöõng ngöôøi baùn nhö tröôùc ñaây nöõa, maø chæ coøn duøng ñeå chæ ñòa ñieåm hay phöông thöùc xaùc laäp giaù cuûa thò tröôøng. Ñoái vôùi thò tröôøng OTC thì vieäc xaùc laäp giaù dieãn ra taïi raát nhieàu ñòa ñieåm khaùc nhau, thaäm chí coù theå laø moät ñòa ñieåm voâ hình qua phöông tieän thoâng tin, coøn ñoái vôùi thò tröôøng taäp trung thì ñòa ñieåm xaùc laäp giaù laø duy nhaát, ñoù laø taïi sôû giao dòch chöùng khoaùn. Chính vì ñaëc ñieåm naøy maø thò tröôøng OTC coøn ñöôïc goïi laø ‘thò tröôøng phi taäp trung”. 1.2.2.3 Thò tröôøng OTC laø thò tröôøng ñöôïc toå chöùc qua maïng maùy tính ñieän töû dieän roäng. Coù theå coi thò tröôøng OTC laø moät maïng maùy tính ñieän töû dieän roäng lieân keát taát caû caùc ñoái töôïng tham gia thò tröôøng töø caùc nhaø ñaàu tö, caùc coâng ty chöùng khoaùn, coâng ty phaùt haønh chöùng khoaùn, caùc toå chöùc hoã trôï thò tröôøng vaø caùc nhaø quaûn lyù… Thò tröôøng naøy vì vaäy coøn ñöôïc goïi laø “thò tröôøng maïng” hay “thò tröôøng baùo giaù ñieän töû cuûa caùc nhaø moâi giôùi giao dòch”. Maïng ñieän töû ñöôïc caùc ñoái töôïng tham gia thò tröôøng söû duïng ñeå ñaët leänh giao dòch, ñaøm phaùn thöông löôïng giaù, baùo giaù, truy caäp caùc thoâng tin veà giaù caû cuûa caùc ñoái töôïng khaùc, thoâng baùo vaø truy caäp caùc thoâng tin lieân quan ñeán thò tröôøng… Chính nhôø söû duïng kyõ thuaät hieän ñaïi naøy neân tuy thò tröôøng dieãn ra moät caùch phi taäp trung taïi raát nhieàu ñòa ñieåm khaùc nhau nhöng vaãn ñaûm baûo cho caùc ñoái töôïng tham gia thò tröôøng coù ñöôïc thoâng tin toái ña, tieän lôïi cho vieäc giao dòch, thoâng tin, ñoàng thôøi ñaûm baûo vieäc quaûn lyù thò tröôøng. Khaùc vôùi heä thoáng thò tröôøng taäp trung hieän nay, coù theå söû duïng maïng ñieän töû dieän roäng hoaëc khoâng, nhöng neáu coù söû duïng thì phaïm vi söû duïng haïn heïp hôn bao goàm söû duïng ñeå ñaët leänh giao dòch cuûa caùc nhaø ñaàu tö, truyeàn leänh giao dòch töø coâng 14 ty chöùng khoaùn vaøo sôû giao dòch ñeå khôùp leänh taäp trung vaø truyeàn phaùt caùc thoâng tin phuïc vuï thanh toaùn giao dòch, quaûn lyù thò tröôøng… Ñoái vôùi thò tröôøng OTC, chöùc naêng cuûa maïng ñöôïc khai thaùc söû duïng nhieàu hôn, tích cöïc hôn. Neáu nhö vai troø cuûa maïng ñieän töû ñoái vôùi thò tröôøng taäp trung chæ laøm bieán ñoåi chuû yeáu veà löôïng thì coù theå noùi vai troø cuûa maïng maùy tính ñoái vôùi thò tröôøng OTC ñaõ laøm bieán ñoåi veà chaát cuûa thò tröôøng, bieán thò tröôøng töø khoù coù khaû naêng quaûn lyù thaønh moät thò tröôøng coù theå quaûn lyù toát , bieán moät thò tröôøng hình thaønh nhieàu giaù khaùc nhau vaø cheânh leäch lôùn thaønh thò tröôøng coù caùc möùc giaù gaàn nhö nhau, töø moät thò tröôøng khoâng kieåm soaùt noåi thoâng tin vaø thoâng tin khoâng ñoái xöùng thaønh moät thò tröôøng coù thoâng tin ñaøy ñuû nhaát, nhanh nhaát… 1.2.2.4 Chöùng khoaùn giao dòch treân thò tröôøng OTC chuû yeáu laø cuûa caùc coâng ty vöøa vaø nhoû, coâng ty coâng ngheä cao, coâng ty môùi thaønh laäp nhöng coù tieàm naêng phaùt trieån toát…, toùm laïi laø chöùng khoaùn chöa ñuû tieâu chuaån nieâm yeát treân thò tröôøng sôû giao dòch, coù ñoä ruûi ro cao hôn so vôùi chöùng khoaùn treân thò tröôøng taäp trung. Ñoä ruûi ro thaáp cuûa chöùng khoaùn nieâm yeát taïi thò tröôøng taäp trung khoâng coù nghóa laø chaát löôïng cao hôn vaø cho laõi suaát cao hôn, ñoä ruûi ro ôû ñaây chæ theå hieän ôû möùc ñoä oån ñònh cuûa coâng ty phaùt haønh, ñaëc bieät laø khaû naêng cho laõi oån ñònh cuûa coâng ty do voán lôùn, hoaït ñoäng oån ñònh, khaû naêng cho laõi sôùm. Chöùng khoaùn coù ñoä ruûi ro cao hôn ôû ñaây theå hieän ôû möùc ñoä oån ñònh keùm hôn do voán nhoû, môùi ñi vaøo hoaït ñoäng hay hoaït ñoäng ôû nhöõng ngaønh ngheà môùi, ngaønh coâng ngheä cao ñoøi hoûi söû duïng chaát xaùm vaø coâng ngheä cao. Tuy nhieân, quy luaät thoâng thöôøng cho thaáy ñoä ruûi ro cao thöôøng cho laõi cao (high risk – high return), nhöõng chöùng khoaùn naøy tuy coù ñoä ruûi ro cao hôn nhöùng khaû naêng cho laõi thöôøng cao hôn. Tieâu chí ñeå chöùng khoaùn ñöôïc giao dòch treân thò tröôøng naøy thöôøng chæ caàn ñaûm baûo tính thanh khoaûn toái thieåu vaø ñaûm baûo coâng ty hoaït ñoäng nghieâm tuùc, khoâng löøa ñaûo. Ñoái vôùi moät soá thò tröôøng OTC treân theá giôùi nhö Myõ, ngöôøi ta coøn giao dòch chöùng khoaùn cuûa caùc coâng ty lôùn, coù ñoä ruûi ro thaáp, chaát löôïng cao, nhöng nhöõng tröôøng hôïp naøy ít phoå bieán. Ñaëc ñieåm naøy coù nguoàn goác lieân quan ñeán phöông thöùc 15 giao dòch thoaû thuaän cuûa thò tröôøng. Xuaát phaùt ñieåm cuûa giao dòch thoaû thuaän, tröïc tieáp khoâng qua trung gian cuûa caùc nhaø ñaàu tö ñaõ coù trình ñoä, hieåu bieát vaø töï mình ñaàu tö, cuõng chính vì vaäy maø hoï coù khaû naêng ñaùnh gía tieàm naêng cuûa nhöõng coâng ty coù ñoä ruûi ro cao, thöôøng cho laõi cao hôn so vôùi caùc coâng ty coù ñoä ruûi ro thaáp, oån ñònh. Chính vì vaäy maø vieäc giao dòch caùc loaïi chöùng khoaùn naøy gaén vôùi hình thöùc giao dòch thoaû thuaän. 1.2.2.5 Thò tröôøng OTC coù tham gia vaän haønh cuûa caùc nhaø taïo laäp thò tröôøng. Heä thoáng caùc coâng ty chöùng khoaùn tham gia thò tröôøng naøy ngoaøi caùc nhaø moâi giôùi, töï doanh nhö ñoái vôùi thò tröôøng sôû giao dòch, coøn coù caùc nhaø taïo laäp thò tröôøng coù nhieäm vuï lieân tuïc taïo tính thanh khoaûn cho thò tröôøng thoâng qua vieäc thöôøng xuyeân naém giöõ moät löôïng chöùng khoaùn nhaát ñònh maø hoï laøm taïo laäp thò tröôøng ñeå saün saøng mua baùn vôùi khaùch haøng vaø höôûng cheânh leäch giaù mua baùn. Ñaây laø moät ñaëc ñieåm raát ñaëc tröng cuûa thò tröôøng OTC. Caùc nhaø taïo laäp thò tröôøng ñöôïc coi laø ñoäng löïc cuûa thò tröôøng naøy, hoï mua baùn chöùng khoaùn kieám lôøi vaø töï chòu ruûi ro. Hoï phaûi ñaêng kyù hoaït ñoäng vôùi caùc cô quan quaûn lyù chöùng khoaùn, coù nghóa vuï tuaân thuû caùc chuaån möïc cao veà kyõ thuaät nghieäp vuï cuõng nhö ñaïo ñöùc haønh ngheà. Ñeå ñöôïc laøm nhaø taïo laäp thò tröôøng cho moät loaïi chöùng khoaùn, caàn phaûi coù moät löôïng voán toái thieåu vaø luoân phaûi naém giöõ moät löôïng chöùng khoaùn nhaát ñònh, loaïi maø hoï laøm taïo laäp thò tröôøng ñeå lieân tuïc chaøo baùn vaø saün saøng mua loaïi chöùng khoaùn naøy treân thò tröôøng. Vieäc “taïo laäp” thò tröôøng ôû ñaây coù nghóa laø taïo tính thanh khoaûn, tính khaû maïi cho thò tröôøng, laøm cho thò tröôøng khoâng ngöøng hoaït ñoäng. Beân caïnh vieäc taïo laäp thò tröôøng, coøn coù maët caùc nhaø moâi giôùi cung caáp dòch vuï mua baùn chöùng khoaùn cho khaùch haøng, thu xeáp giao dòch cho khaùch haøng vaø höôûng phí moâi giôùi (hoa hoàng); caùc nhaø töï doanh cuõng mua baùn chöùng khoaùn cho chính mình ñeå höôûng cheânh leäch giaù nhöng hoï khoâng ñaêng kyù laøm nhaø taïo laäp thò tröôøng vaø khoâng phaûi tuaân thuû caùc quy ñònh nhö ñoái vôùi nhaø taïo laäp thò tröôøng. Moät nhaø khinh doanh chöùng khoaùn (töï doanh) khoâng ñöôïc pheùp cuøng moät luùc ñoùng hai vai troø ñeå vöøa höôûng phí dòch vuï moâi giôùi vöøa höôûng cheânh leäch giaù chöùng khoaùn, ngöôøi moâi giôùi 16 thöôøng phaûi coâng khai vôùi khaùch haøng vai troø cuûa mình vaø möùc phí hoa hoàng maø hoï thu trong khi ngöôøi taïo laäp thò tröôøng vaø töï doanh coâng boá vai troø cuûa mình nhöng khoâng caàn phaûi coâng boá möùc cheânh leäch giaù maø hoï höôûng. 1.2.2.6 Thò tröôøng OTC ñöôïc quaûn lyù chaët cheõ ñeå ñaûm baûo lôïi ích cuûa moïi ñoái töôïng tham gia thò tröôøng, choáng nhöõng hoaït ñoäng laïm duïng thò tröôøng. Töông töï nhö heä thoáng thò tröôøng taäp trung (caùc sôû giao dòch), thò tröôøng OTC thöôøng ñöôïc toå chöùc quaûn lyù theo hai caáp, caáp quaûn lyù nhaø nöôùc vaø caáp töï quaûn. Caáp quaûn lyù nhaø nöôùc do cô quan quaûn lyù thò tröôøng chöùng khoùan noùi chung nhö Uûy ban chöùng khoùan tröïc tieáp quaûn lyù treân cô sôû luaät chöùng khoùan vaø caùc luaät lieân quan. Caáp töï quaûn chuû yeáu coù hai hình thöùc, do hieäp hoäi caùc nhaø nhaø giao dòch chöùng khoùan quaûn lyù (Myõ, Nasdaq Nhaät, Haøn Quoác, Thaùi Lan…) hoaëc do Sôû giao dòch ñoàng thôøi quaûn lyù (Anh, J-net Nhaät, Phaùp, Canada…). Hieäp hoäi hoaëc sôû giao dòch toå chöùc heä thoáng giao dòch vaø thoâng tin, vaän haønh heä thoáng, ban haønh caùc quy cheá töï quaûn ñeå thuaän lôïi cho vieäc giaùm saùt vaø ñaûm baûo thöïc hieän toát nhaát kyõ naêng nghieäp vuï vaø ñaïo ñöùc haønh ngheà cuûa thaønh vieân. Noäi dung, phöông thöùc vaø möùc ñoä quaûn lyù ôû moãi nöôùc coù khaùc nhau tuøy ñieàu kieän vaø ñaëc thuø cuûa töøng nöôùc nhöng ñeàu coù chung muïc tieâu laø ñaûm baûo söï oån ñònh vaø phaùt trieån cuûa thò tröôøng ñoàng thôøi baûo veä ngöôøi ñaàu tö. 1.2.2.7 Thò tröôøng OTC coù cô cheá thanh toaùn linh hoaït ña daïng giöõa ngöôøi mua vaø ngöôøi baùn khaùc vôùi phöông thöùc thanh toùan buø tröø ña phöông thoáng nhaát nhö thò tröôøng taäp trung. Ñaëc ñieåm naøy cuõng xuaát phaùt töø cô cheá ñònh giaù thoûa thuaän giaù cuûa thò tröôøng, daãn ñeán vieäc thanh toaùn cuõng coù theå theo hình thöùc thoûa thuaän ñeå taïo thuaän lôïi cho caû beân mua laãn beân baùn chöùng khoaùn. Ñaëc bieät laø thôøi haïn vaø hình thöùc thanh toaùn raát linh hoaït. Thôøi haïn thanh toaùn treân thò tröôøng naøy khoâng coá ñònh maø raát ña daïng, coù 17 theå laø T+0, T+1, T+3, T+X… treân cuøng moät thò tröôøng, tuøy thuoäc vaøo söï thoûa thuaän giao dòch. Toùm laïi, thò tröôøng OTC hieän nay laø moät loaïi thò tröôøng chöùng khoaùn hieän ñaïi, giao dòch vaø quaûn lyù qua maïng maùy tinh ñieän töû, giao dòch chöùng khoùan khoâng ñöôïc nieâm yeát treân sôû giao dòch chöùng khoùan, coù söï quaûn lyù chaët cheõ cuûa Nhaø nöôùc vaø caùc toå chöùc töï quaûn, coù côù cheá xaùc laäp giaù chuû yeáu laø thöông löôïng giaù chöù khoâng qua ñaáu giaù taäp trung vaø coù söï tham gia cuûa caùc nhaø taïo laäp thò tröôøng ñeå taïo tính thanh khoûan cho thò tröôøng. Thò tröôøng naøy khaùc haún vôùi thò tröôøng taäp trung (thò tröôøng sôû giao dòch) vaø coù öu theá hôn haún thò tröôøng OTC töï do laø moät loaïi hình thò tröôøng phi taäp trung khoâng chòu söï quaûn lyù cuûa baát kyø chuû theå naøo, hieän ñang toàn taïi ôû moät soá nöôùc treân theá giôùi, trong ñoù coù Vieät Nam. 1.2.3 Phaân bieät thò tröôøng OTC vôùi thò tröôøng taäp trung. Thò tröôøng OTC luoân coù öu theá hôn thò tröôøng sôû giao dòch veà tính linh hoaït, thoâng thoaùng, tieän lôïi cho nhaø ñaàu tö trong vieäc tieáp caän thò tröôøng, tieát kieäm thôøi gian vaø chi phí giao dòch. Ñaëc bieät laø thò tröôøng OTC hieän ñaïi hieän nay coù theå ñaûm baûo cho moïi ñoái töôïng tham gia thò tröôøng coù theå tieáp caän thò tröôøng nhanh, thuaän tieän, chia seõ thoâng tin thò tröôøng toái ña, caùc nhaø quaûn lyù coù theå giaùm saùt toát thò tröôøng. Vôùi cô cheá vaän haønh cuûa caùc nhaø taïo laäp thò tröôøng, luoân saün saøng mua baùn chöùng khoaùn baát kyø khi naøo neân tính thanh khoaûn cuûa thò tröôøng naøy thöôøng cao hôn so vôùi thò tröôøng taäp trung. Tuy nhieân thò tröôøng naøy ôû hình thaùi truyeàn thoáng thuû coâng coù nhöôïc ñieåm laø khoù quaûn lyù, khoù baûo veä ngöôøi ñaàu tö do hình thöùc giao dòch phi taäp trung. Ôû hình thaùi hieän ñaïi hieän nay, thò tröôøng coù ñaëc ñieåm coù theå coi laø ñieåm baát lôïi ñoái vôùi moät soá nöôùc, ñoù laø ñeå xaây döïng haï taàng kyõ thuaät phuø hôïp ñoøi hoûi phaûi chi phí lôùn, trình ñoä xaây döïng vaø khai thaùc söû duïng cao, neáu khoâng thò tröôøng seõ khoâng ñaûm baûo khaéc phuïc caùc maët yeáu ñaëc thuø cuûa noù laø khaû naêng giaùm saùt, quaûn lyù thò tröôøng ñeå ñaûm baûo hoaït ñoäng coâng baèng, coâng khai, oån ñònh vaø hieäu quaû cuûa thò tröôøng. Maët khaùc, do hình thöùc xaùc laäp giaù phi taäp trung neân taïi moät thôøi ñieåm nhaát ñònh thöôøng coù nhieàu möùc giaù treân thò tröôøng, ñieàu naøy coù theå daãn ñeán vieäc xaùc laäp giaù khoâng coâng 18 baèng, nhöng vôùi cô cheá giao dòch maïng ñieän töû hieän nay thì nhöôïc ñieåm naøy seõ ñöôïc giaûm thieåu toái ña. Baûng 1.1: So saùnh thò tröôøng OTC vôùi thò tröôøng taäp trung Thò tröôøng OTC Thò tröôøng taäp trung Nhöõng ñieåm gioáng nhau: - Coù quaûn lyù nhaø nöôùc vaø ñöôïc toå chöùc chaët cheõ. - Do heä thoáng luaät chöùng khoùan ñieàu chænh. Nhöõng ñieåm khaùc nhau - Ñòa ñieåm xaùc laäp giaù phi taäp trung. - Thoûa thuaän (thöông löôïng) giaù. - Söû duïng maïng maùy tính ñieän töû ñeå giao dòch, thoâng tin vaø quaûn lyù. - Chöùc naêng chuû yeáu cuûa maïng ñieän töû laø thoâng tin, ñaøm phaùn thöông löôïng. - Giao dòch chöùng khoaùn khoâng ñöôïc nieâm yeát treân sôû giao dòch chöùng khoaùn. - Söû duïng heä thoáng caùc nhaø taïo laäp thò tröôøng hoaït ñoäng theo phaùp luaät. - Cô cheá thanh toaùn ña daïng veà thôøi gian vaø hình thöùc. - Toå chöùc töï quaûn laø Hieäp hoäi hoaëc sôû giao dòch - Ñòa ñieåm xaùc laäp giaù taäp trung taïi sôû giao dòch. - Ñaáu giaù. - Coù theå söû duïng maïng. - Chöùc naêng chuû yeáu cuûa heä thoáng giao dòch laø nhaän leänh, khôùp leänh taäp trung, thoâng tin. - Giao dòch chöùng khoaùn ñöôïc nieâm yeát treân sôû giao dòch chöùng khoaùn. - Khoâng söû duïng heä thoáng caùc nhaø taïo laäp thò tröôøng. - Moät cô cheá thanh toaùn buø tröø ña phöông thoáng nhaát coù thôøi haïn vaø hình thöùc xaùc ñònh. - Toå chöùc töï quaûn laø sôû giao dòch. So vôùi thò tröôøng OTC, thò tröôøng taäp trung do xuaát phaùt töø cô cheá ñaáu giaù taäp trung taïi moät ñòa ñieåm duy nhaát daãn ñeán öu ñieåm cuûa thò tröôøng laø chæ hình thaønh moät möùc giaù duy nhaát treân thò tröôøng taïi moät thôøi ñieåm vaø möùc giaù naøy ñöôïc hình thaønh theo phöông thöùc phaûn aùnh khaùch quan nhaát moái quan heä cung – caàu treân thò tröôøng. Cuõng chính vì cô cheá ñaáu giaù taäp trung naøy daãn ñeán vieäc giaùm saùt, quaûn lyù thò tröôøng ñôn giaûn vaø hieäu quaû hôn so vôùi thò tröôøng OTC. Tuy nhieân nhöôïc ñieåm cuûa thò tröôøng naøy so vôùi thò tröôøng OTC laø haïn cheá veà tính linh hoaït, tính tieän lôïi cho nhaø ñaàu tö, tính tieát kieäm thôøi gian vaø chi phí giao dòch. Ñeå thöïc hieän moät giao mua hoaëc baùn chöùng khoaùn, baét buoäc ngöôøi giao dòch vaãn phaûi traûi qua taát caû caùc khaâu: ñaët leänh, 19 truyeàn leänh vaøo sôû giao dòch, buø tröø giao dòch, thanh toaùn giao dòch…, vieäc thay ñoåi giaù caû vaø khoái löôïng mua baùn khoù thöïc hieän moät khi ñaõ ñaët leänh, ñaëc bieät laø ñoái vôùi caùc thò tröôøng coù cô sôû haï taàng keùm. 1.2.4 Vò trí, vai troø cuûa thò tröôøng OTC trong heä thoáng thò tröôøng chöùng khoaùn. 1.2.4.1 Vò trí cuûa thò tröôøng OTC trong heä thoáng thò tröôøng chöùng khoaùn. Trong heä thoáng thò tröôøng chöùng khoaùn, thò tröôøng OTC luoân toàn taïi vaø phaùt trieån song phöông vôùi heä thoáng thò tröôøng taäp trung laø caùc sôû giao dòch. Thò tröôøng naøy laø moät boä phaän caáu thaønh khoâng theå thieáu ñöôïc cuûa heä thoáng thò tröôøng chöùng khoaùn, coù vai troø rieâng vaø nhöõng ñaëc ñieåm öu vieät rieâng cuûa mình. Thò tröôøng OTC coù nhöõng chöùc naêng rieâng bieät cuûa mình, ñoù laø cung caáp thò tröôøng cho caùc loaïi chöùng khoaùn coù ñoä ruûi ro cao hôn nhö: chöùng khoaùn cuûa caùc coâng ty coù quy moâ voán vöøa vaø nhoû, coâng ty coâng ngheä cao, ngaønh ngheà môùi, coâng ty coù môùi thaønh laäp… vaø cung caáp cho thò tröôøng moät phöông thöùc giao dòch khaùc vôùi phöông thöùc cuûa thò tröôøng taäp trung. Chöùc naêng naøy khoâng laán aùt, thay theá cho chöùc naêng cuûa thò tröôøng taäp trung ñoù laø cung caáp thò tröôøng cho caùc chöùng khoaùn coù ñoä ruûi ro thaáp vaø phöông thöùc ñònh giaù baèng ñaáu giaù taäp trung. Neáu coù söï caïnh tranh giöõa hai loaïi thò tröôøng naøy thì chæ laø treân phöông dieän thu huùt ngöôøi ñaàu tö do chaát löôïng cung caáp dòch vuï. Chính vì vaäy thò tröôøng OTC chuû yeáu laø moät boä phaän hoã trôï cho thò tröôøng taäp trung chöù khoâng phaûi thay theá cho thò tröôøng taäp trung, vì moãi loaïi thò tröôøng coù ñaëc ñieåm rieâng taïo thaønh moät toång theå phuïc vuï ña daïng nhu caàu giao dòch chöùng khoaùn trong xaõ hoäi. Söï coù maët cuûa thò tröôøng OTC laøm hoaøn thieän heä thoáng thò tröôøng chöùng khoaùn treân nhieàu phöông dieän. Cuøng vôùi thò tröôøng taäp trung taïo thaønh heä thoáng thò tröôøng chöùng khoaùn hoaøn thieän veà quy moâ vaø chieàu saâu. 1.2.4.2 Vai troø cuûa thò tröôøng OTC Thò tröôøng OTC naèm trong heä thoáng thò tröôøng chöùng khoaùn noùi rieâng vaø heä thoáng thò tröôøng taøi chính noùi chung, coù moät soá vai troø cô baûn sau: 20 a, Vai troø taïo thò tröôøng cho caùc chöùng khoaùn chöa nieâm yeát treân thò tröôøng taäp trung, hoaøn thieän moâi tröôøng huy ñoäng vaø phaân boå nguoàn voán cho caùc doanh nghieäp. Cuøng vôùi heä thoáng thò tröôøng chöùng khoaùn taäp trung vaø toaøn heä thoáng thò tröôøng taøi chính noùi chung, thò tröôøng OTC coù vai troø lôùn trong vieäc taïo moät keânh huy ñoäng vaø phaân boå nguoàn voán daøi haïn cho neàn kinh teá, ñaëc bieät laø cho caùc doanh nghieäp vöøa vaø nhoû, doanh nghieäp coâng ngheä cao, ngaønh ngheà môùi, caùc doanh nghieäp môùi thaønh laäp…, chöa ñuû ñieàu kieän huy ñoäng voán treân thò tröôøng taäp trung. Thò tröôøng naøy laø moät thaønh toá cuûa heä thoáng thò tröôøng chöùng khoaùn, vôùi nhöõng ñaëc thuø rieâng coù cuûa mình noù goùp phaàn hoaøn thieän moâi tröôøng huy ñoäng vaø phaân boå nguoàn voán cho caùc doanh nghieäp. Vôùi ñaëc ñieåm cuûa loaïi hình chöùng khoaùn coù ñoä ruûi ro cao thì hình thöùc thò tröôøng OTC laø phuø hôïp hôn caû. Moät baèng chöùng roõ nhaát ñeå chöùng minh luaän ñieåm naøy chính laø söùc soáng cuûa thò tröôøng. Thò tröôøng OTC laø thò tröôøng hình thaønh laâu ñôøi nhaát vaø ngaøy caøng phaùt trieån hoaøn thieän. b, Vai troø hoaøn thieän moâi tröôøng ñaàu tö treân nhieàu phöông dieän. Söï coù maët vaø ngaøy caøng phaùt trieån cuûa thò tröôøng OTC goùp phaàn hoaøn thieän moâi tröôøng ñaàu tö treân caùc maët cô baûn sau: ¾ Thöù nhaát, taïo moâi tröôøng löu haønh cho ngaøy caøng nhieàu loaïi hình coâng cuï ñaàu tö, ñoù laø caùc loaïi hình chöùng khoaùn cuûa caùc coâng ty coù ñoä ruûi ro cao, haàu heát traùi phieáu chính phuû cuõng thöôøng ñöôïc mua baùn giao dòch treân thi tröôøng naøy. ¾ Môû roäng phöông thöùc ñaàu tö nhö phöông thöùc ñònh giaù mau baùn, phöông thöùc thanh toaùn, chuyeån giao chöùng khoaùn… Caùc phöông thöùc giao dòch treân thò tröôøng OTC ñöôïc coi laø linh hoaït, taïo thuaän lôïi nhieàu maët cho ngöôøi ñaàu tö. ¾ Taêng cöôøng chaát löôïng dòch vuï thò tröôøng treân cô sôû ngaøy caøng phaùt trieån, hoaøn thieän kyõ thuaät thò tröôøng. Nhôø coù söï aùp duïng kyõ thuaät coâng ngheä cao maø chaát löôïng cung caáp dòch vuï thò tröôøng ngaøy caøng hoaøn haûo. Ngöôøi ñaàu tö coù theå giao dòch chöùng khoaùn ôû baát kyø vò trí naøo, baát kyø luùc naøo vaø vôùi baát kyø ñoái taùc naøo – ñoù laø lôïi theá tuyeät 21 ñoái cuûa thò tröôøng OTC. Ñieàu naøy cuõng coù nghóa laø thò tröôøng taïo söï thuaän lôïi, nhanh choùng vaø chi phí thaáp cho ngöôøi ñaàu tö. Maët khaùc, chaát löôïng dòch vuï thò tröôøng ñöôïc naâng cao coøn do caùc ñoái töôïng tham gia thò tröôøng, ñaëc bieät laø ngöôøi ñaàu tö coù theå tieáp caän vaø chia seû thoâng tin nhanh, thuaän tieän, thu thaäp löôïng thoâng tin toái ña. Khaû naêng quaûn lyù giaùm saùt thò tröôøng ñöôïc ñaûm baûo treân cô sôû öùng duïng kyõ thuaät coâng ngheä cao, taêng khaû naêng thu thaäp, xöû lyù thoâng tin thò tröôøng, ñaûm baûo moâi tröôøng kinh doanh coâng baèng, coâng khai, trung thöïc, oån ñònh cho ngöôøi ñaàu tö. c, Vai troø boå trôï vaø thuùc ñaåy thò tröôøng taäp trung. Toàn taïi song song vôùi heä thoáng thò tröôøng taäp trung, thò tröôøng OTC vöøa coù vai troø boå trôï cho thò tröôøng taäp trung, vöøa laø ñoäng löïc thuùc ñaåy thò tröôøng taäp trung. Vai troø boå trôï cho thò tröôøng taäp trung ñöôïc theå hieän ôû caùc chöùc naêng hoaøn thieän heä thoáng thò tröôøng, hoaøn thieän vaø boû khuyeát nhöõng maët baát caäp cuûa thò tröôøng taäp trung. Vai troø laø ñoäng löïc thuùc ñaåy thò tröôøng taäp trung xuaát phaùt töø cô cheá caïnh tranh cung caáp dòch vuï ngaøy caøng hoaøn thieän ñeå thu huùt ngöôøi ñaàu tö, cô cheá naøy baét buoäc thò tröôøng taäp trung phaûi luoân naâng caáp dòch vuï cho ngöôøi ñaàu tö. Moät chöùng khoaùn seõ thu huùt ngöôøi ñaàu tö khoâng chæ baèng khaû naêng sinh lôøi (tính thanh khoaûn) maø coøn baèng tính khaû maïi (ñöôïc taïo ñieàu kieän mua baùn deã daøng). Ñaây laø moät thöïc teá xaûy ra taïi nhieàu nöôùc hieän nay. Thöïc teá naøy cuõng chính laø ñoäng löïc laøm cho thò tröôøng OTC khoâng ngöøng töï hoaøn thieän chính mình do cô cheá caïnh tranh vôùi thò tröôøng taäp trung. d, Vai troø thu heïp thò tröôøng töï do, taïo söï coâng baèng cho moïi ñoái töôïng tham gia thò tröôøng, giuùp phaùt trieån thò tröôøng chöùng khoaùn oån ñònh vaø hieäu quaû. Söï coù maët cuûa thò tröôøng OTC trong heä thoáng thò tröôøng chöùng khoaùn ñaõ goùp phaàn hoaøn thieän heä thoáng thò tröôøng chöùng khoaùn veà chieàu roäng cuõng nhö chieàu saâu. Moät maët noù môû roäng thò tröôøng cho caùc loaïi chöùng khoaùn chöa nieâm yeát treân thò tröôøng taäp trung, maët khaùc noù aùp duïng phöông thöùc ñònh giaù khaùc vôùi phöông thöùc ñaáu giaù cuûa thò tröôøng taäp trung daãn ñeán vieäc aùp duïng nhieàu phöông thöùc môùi trong vieäc giao dòch, kinh doanh vaø toå chöùc thò tröôøng. Chính vì vaäy, thò tröôøng OTC ñaõ goùp phaàn hoaøn thieän moâi tröôøng huy ñoäng voán, moâi tröôøng ñaàu tö, moâi tröôøng kinh doanh chöùng 22 khoaùn; naâng cao chaát löôïng dòch vuï thò tröôøng treân cô sôû öùng duïng kyõ thuaät hieän ñaïi vaø caïnh tranh… Taát caû nhöõng yeáu toá naøy laø tieàn ñeà cho vieäc thu heïp thò tröôøng töï do vaãn toàn taïi döôùi nhieàu hình thöùc ôû nhieàu nöôùc, taïo söï coâng baèng cho moi ñoái töôïng tham gia thò tröôøng chöùng khoaùn, giuùp thò tröôøng phaùt trieån trong khuoân khoå ñieàu tieát vó moâ cuûa nhaø nöôùc, taïo söï phaùt trieån beàn vöõng vaø oån ñònh thò tröôøng. 1.2.5 Moät soá thò tröôøng OTC treân theá giôùi. Toàn taïi song song vôùi thò tröôøng chöùng khoaùn taäp trung ôû haàu heát caùc nöôùc laø moät thò tröôøng OTC soâi ñoäng vaø hieäu quaû. 1.2.5.1 Thò tröôøng OTC Myõ Thò tröôøng OTC Myõ laø moâ hình thò tröôøng OTC ñieån hình, laø boä phaän lôùn nhaát cuûa thò tröôøng thöù caáp Myõ xeùt veà soá löôïng chöùng khoaùn giao dòch treân thò tröôøng naøy, coù toång soá khoûang treân 30.000 loaïi chöùng khoaùn ñöôïc giao dòch, lôùn hôn raát nhieàu so vôùi soálöôïng chöùng khoaùn giao dòch treân thò tröôøng giao dòch taäp trung (coù khoaûng 4.500 chöùng khoaùn giao dòch treân taát caû caùc thò tröôøng sôû giao dòch coäng laïi, trong ñoù Sôû giao dòch chöùng khoaùn New York (NYSE) coù 2600 chöùng khoaùn, AMEX coù khoaûng 800 chöùng khoaùn). Thò tröôøng naøy ñöôïc vaän haønh bôûi moät heä thoáng caùc nhaø taïo laäp thò tröôøng vaø caùc nhaø moâi giôùi, coù khoaûng 600 nhaø taïo laäp thò tröôøng hoaït ñoäng tích cöïc treân OTC, trung bình moãi nhaø taïo laäp thò tröôøng laøm nhieâm vuï taïo laäp cho 8 loaïi coå phieáu. Thò tröôøng OTC Myõ ñaõ töøng laø thò tröôøng chuû yeáu giao dòch coå phieáu cuûa caùc ngaân haøng lôùn khoâng ñuû tieâu chuaån nieâm yeát treân NYSE nhö Chase Manhattan, Citicorp, First Chicago, Bank of America (1960-1970). Ñaây cuõng laø thò tröôøng cho coâng ty môùi thaønh laäp, coâng ty taêng tröôûng cao. Raát nhieàu coâng ty taêng tröôûng raát cao ñaõ phaùt trieån töø OTC nhö Mc Donald’s, Wendy’s vaø Xeroc… Caùc coâng ty coâng ngheä cao quen thuoäc nhö Apple Computer, Intel Corp., Apollo Computer, Microsolf… hieän cuõng ñang giao dòch treân thò tröôøng OTC. Coù haøng ngaøn coâng ty, haàu heát laø coâng ty nhoû coù theå taïo cô hoäi ñaàu tö toát nhöng khoâng ñuû tieâu chuaån nieâm yeát treân sôû giao dòch hoaëc khoâng muoán nieâm yeát 23 treân sôû giao dòch ñeàu coù chöùng khoùan giao dòch treân thò tröôøng naøy. Caùc coâng ty phaùt haønh rieâng leû, khoâng coù chöùng khoùan ñöôïc coâng chuùng naém roäng raõi, tính thanh khoaûn khoâng cao cuõng ñöôïc taïo ñieàu kieän giao dòch treân thò tröôøng OTC. Nhieàu coâng ty lôùn baét ñaàu söï phaùt trieån cuûa mình töø thò tröôøng OTC. Maëc duø sau ñoù, chöùng khoùan cuûa caùc coâng ty naøy ñeàu ñöôïc nieâm yeát treân NYSE, song trong giai ñoaïn töø khi chaøo baùn ra coâng chuùng ñeán khi ñuû ñieàu kieän ñeå ñöôïc caáp pheùp nieâm yeát giao dòch treân sôû giao dòch, chöùng khoaùn cuûa caùc coâng ty naøy ñöôïc giao dòch treân thò tröôøng OTC. Coù moät soá thò tröôøng OTC Myõ noåi tieáng theá giôùi nhö NASDAQ, OTC BB (OTC Bullentin Board). 1.2.5.2 Thò tröôøng OTC Nhaät Baûn Töông töï nhö caùc thò tröôøng khaùc, ôû Nhaät Baûn ngoaøi thò tröôøng chöùng khoaùn giao dòch taäp trung (caùc sôû giao dòch), coøn coù thò tröôøng OTC daønh cho nhöõng chöùng khoaùn khoâng ñuû tieâu chuaån nieâm yeát treân caùc sôû giao dòch, do Hieäp hoäi caùc nhaø giao dòch chöùng khoaùn (JSDA) quaûn lyù. Thò tröôøng OTC truyeàn thoáng Nhaät Baûn ñöôïc hoaït ñoäng töø thaùng 02/1983. Taát caû caùc chöùng khoaùn khoâng ñuû tieâu chuaån nieâm yeát treân Sôû giao dòch nhöng ñaùp öùng ñöôïc caùc tieâu chuaån do JSDA ñeà ra ñeàu ñöôïc giao dòch treân thò tröôøng naøy. Theo Luaät chöùng khoaùn söûa ñoåi naêm 1983, thò tröôøng OTC hoaït ñoäng nhaèm hoã trôï cho hoaït ñoäng giao dòch cuûa thò tröôøng giao dòch taäp trung vaø hoaït ñoäng cuûa thò tröôøng naøy nhaèm taïo ñieàu kieän huy ñoäng voán cho caùc doanh nghieäp vöøa vaø nhoû, doanh nghieäp coù trieån voïng. Tính ñeán thaùng 9 naêm 1997, treân thò tröôøng Nhaät Baûn coù 449 coâng ty hoaït ñoäng trong lónh vöïc taïo laäp thò tröôøng, soá löôïng coâng ty nieâm yeát treân thò tröôøng OTC laø 800 coâng ty. Caùc thò tröôøng OTC noåi tieáng cuûa Nhaät Baûn laø JASDAQ, thò tröôøng baûng xanh. 1.2.5.3 Thò tröôøng OTC Haøn Quoác. 24 Thò tröôøng OTC Haøn Quoác chính thöùc ñöôïc thaønh laäp naêm 1987 theo “Chöông trình toå chöùc thò tröôøng nhaèm hoã trôï giao dòch chöùng khoaùn cuûa caùc coâng ty vöøa vaø nhoû” cuûa Chính phuû. Thò tröôøng naøy nhaèm taïo cô hoäi cho caùc doanhy nghieäp vöøa vaø nhoû chöa ñuû tieâu chuaån nieâm yeát treân sôû giao dòch chöùng khoaùn KSE coù theå huy ñoäng voán qua thò tröôøng chöùng khoaùn. Nhöõng naêm ñaàu thaäp kyû 1990, söï caàn thieát phaûi toå chöùc laïi heä thoáng hoaït ñoäng cuûa thò tröôøng OTC ngaøy caøng trôû neân roõ raøng khi soá löôïng coâng ty giao dòch treân thò tröôøng ngaøy caøng taêng. Naêm 1996, hieäp hoäi KSDA ñaõ laäp ra KOSDAQ. Thò tröôøng naøy taïo ñieàu kieän giao dòch chöùng khoaùn chöa nieâm yeát treân sôû giao dòch thoâng qua moät trung taâm xöû lyù, cho pheùp coù theå töï ñoäng khôùp leänh mua – baùn nhaän ñöôïc töø caùc coâng ty chöùng khoaùn. Khoâng gioáng yeâu caàu nieâm yeát chaët cheõ nhö ñoái vôùi chöùng khoaùn giao dòch treân sôû giao dòch KSE, yeâu caàu treân thò tröôøng KOSDAQ ít khaét khe hôn, vì vaäy soá löôïng coå phieáu nieâm yeát treân KOSDAQ cuûa caùc coâng ty vöøa vaø nhoû, caùc coâng ty maïo hieåm taêng maïnh. Tính ñeán cuoái naêm 1999, coù 453 coâng ty nieâm yeát treân KOSDAQ vôùi toång nguoàn voán laø 106 nghìn tyû won, khoaûng 1/3 quy moâ voán cuûa KSE. 1.2.5.4 Thò tröôøng OTC Malaysia. Vôùi söï gia taêng vaø phaùt trieån cuûa neàn kinh teá taïo tieàn ñeà cho caùc hoaït ñoäng giaù trò kinh teá cao, Chính phuû Malaysia nhaän thöùc roõ söï caàn thieát phaûi coù thò tröôøng voán cho caùc coâng ty coâng ngheä cao, coâng ty taêng tröôûng nhanh. Naêm 1997, Trung taâm baùo giaù vaø giao dòch töï ñoäng Berhad Malaysia (MESDAQ) ra ñôøi. MESDAQ ñöôïc xaây döïng theo moâ hình NASDAQ Myõ, do moät coâng ty coå phaàn cuûa caùc thaønh vieân tröïc tieáp quaûn lyù, hoaït ñoäng ñoäc laäp vôùi Sôû giao dòch chöùng khoaùn Kuala Lumpur (KLSE) vaø phuïc vuï cho caùc coâng ty coâng ngheä cao, nhöõng coâng ty coù tieàm naêng taêng tröôûng nhöng hieän taïi chöa hoaït ñoäng coù laõi. Thoâng qua vieäc nieâm yeát treân thò tröôøng MESDAQ, caùc coâng ty ñaõ coù theå tieáp caän ñöôïc nguoàn voán cuûa daân chuùng. 25 Ngoaøi ra coù raát nhieàu thò tröôøng OTC treân theá giôùi coù moâ hình töông tö nhö NASDAQ bao goàm: thò tröôøng OTC Thaùi Lan – Bangkok Stock Dealing Center, thò tröôøng OTC Anh – AIM, thò tröôøng OTC Canada – Canadian Dealing Network, thò tröôøng OTC Ñaøi Loan – ROC OTC Securities Exchange…Cuøng vôùi thò tröôøng giao dòch chöùng khoaùn taäp trung, caùc thò tröôøng OTC naøy ñaõ goùp phaàn laøm cho moâi tröôøng taøi chính cuûa caùc nöôùc thaät söï soâi ñoäng vaø hieäu quaû. 26 CHÖÔNG II: THÖÏC TRAÏNG HUY ÑOÄNG VOÁN COÅ PHAÀN CUÛA CAÙC DOANH NGHIEÄP VAØ THÒ TRÖÔØNG OTC VIEÄT NAM TRONG THÔØI GIAN QUA. 2.1 THÖÏC TRAÏNG HOAÏT ÑOÄNG HUY ÑOÄNG VOÁN COÅ PHAÀN ÔÛ VIEÄT NAM. 2.1.1 Boái caûnh taøi trôï kinh teá ôû Vieät Nam Maëc duø quaù trình caûi toå kinh teá theo höôùng “ñoåi môùi” ôû Vieät Nam ñaõ baét ñaàu töø naêm 1986, tieán trình phaùt trieån kinh teá cuûa nöôùc ta vaãn coøn chaäm. Ñieàu naøy laø moät phaàn heä quaû cuûa moät moâi tröôøng kinh doanh vaø kinh teá vaãn tieáp tuïc öu tieân cho khoûang hôn 6.000 DNNN cho ñeán giöõa nhöõng naêm 1990. Ngöôïc laïi caùc doanh nghieäp thuoäc khu vöïc kinh teá tö nhaân coù xu höôùng phaûi ñoái maët vôùi moät loaït caùc trôû ngaïi trong quaù trình xaây döïng vaø phaùt trieån hoaït ñoäng kinh doanh, trong khi caùc DNNN tuy laøm aên khoâng maáy hieäu quaû vaãn ñöôïc höôûng nhieàu hình thöùc öu ñaõi vaø hoã trôï cuûa Chính phuû. Tuy nhieân nhöõng naêm gaàn ñaây ñaõ coù nhöõng tieán boä lôùn ñöôïc thöïc hieän nhaèm caûi thieän cô cheá quaûn lyù vaø moâi tröôøng kinh doanh noùi chung cho thaønh phaàn ngoaøi quoác doanh cuûa Vieät Nam. Ñaùng chuù yù nhaát laø vaøo thaùng 1 naêm 2000, Luaät Doanh nghieäp baét ñaàu coù hieäu löïc, ñaùnh daáu moät kyû nguyeân môùi, giuùp caûi thieän moät caùch maïnh meõ moâi tröôøng kinh doanh cho caùc doanh nghieäp khu vöïc kinh teâù tö nhaân cuûa Vieät Nam. Ñaëc bieät laø vaøo thaùng 12 naêm 2001, trong caùc söûa ñoåi veà Hieán phaùp Vieät Nam cuûa Quoác Hoäi, khu vöïc kinh teá tö nhaân ñaõ chính thöùc ñöôïc coâng nhaän laø moät trong caùc nhaân toá chuû choát cho neàn kinh teá quoác gia. Ñieàu naøy coù theå nhìn nhaän nhö moät baèng chöùng cho thaáy hieän nay Chính phuû ñaõ nhaän ra vai troø quan troïng cuûa caùc coâng ty tö nhaân ôû Vieät Nam vôùi soá löôïng taêng tröôûng khoâng ngöøng. Ñoäi nguõ caùc coâng ty thuoäc khu vöïc kinh teá tö nhaân cuõng ñaõ ñöôïc boå sung nhôø chöông trình coå phaàn hoùa 27 trong vaøi naêm gaàn ñaây. Tính ñeán thaùng 8 naêm 2006, caû nöôùc coù 3.060 DNNN ñaõ coå phaàn hoùa3. Veà laâu daøi, söï taêng tröôûng vaø phaùt trieån cuûa khu vöïc kinh teá tö nhaân ôû Vieät Nam seõ khoâng chæ ñôn thuaàn laø söï taêng tröôûng veà maët soá löôïng maø seõ phaûi phaùt trieån veà caû quy moâ, khaû naêng, kyû naêngv.v… thaønh caùc doanh nghieäp maïnh, coù theå caïnh tranh hieäu quaû vôùi caû caùc DNNN vaø caùc coâng ty coù voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi, treân caû thò tröôøng trong vaø ngoaøi nöôùc. Thoâng qua caùc chöông trình hoäi nhaäp nhö tham gia khu vöïc thöông maïi töï do ASEAN (AFTA), Hieäp ñònh thöông maïi song phöông Vieät – Myõ, Toå chöùc Thöông Maïi Theá Giôùi (WTO), vieäc taêng cöôøng hoäi nhaäp cuûa vieät Nam vaøo neàn kinh teá toaøn caàu vaø caùc maïng löôùi kinh doanh quoác teá coù nghóa laø caùc doanh nghieäp trong nöôùc caàn phaûi coù khaû naêng caïnh tranh vaø hôïp taùc quoác teá. Coù theå cho raèng ñaây laø thaùch thöùc lôùn lao ñoái vôùi caùc doanh nghieäp Vieät Nam, vaø vieäc ñoái maët thaønh coâng vôùi caùc thaùch thöùc naøy seõ phuï thuoäc vaøo nhieàu vaán ñeà, trong ñoù coù vieäc caùc doanh nghieäp naøy phaûi coù khaû naêng tieáp caän caùc nguoàn taøi trôï daøi haïn phuø hôïp caàn thieát ñeå giuùp phaùt trieån thaønh caùc doanh nghieäp coù khaû naêng caïnh tranh quoác teá. Theo ñaùnh giaù cuûa caùc doanh nghieäp trong Baùo caùo chung cuûa caùc nhaø taøi trôï Hoäi nghò Nhoùm tö vaán caùc nhaø taøi trôï Vieät Nam toå chöùc ôû Haø Noäi vaøo 2 ngaøy 6- 7/12/2005 trôû ngaïi lôùn nhaát ñeå phaùt trieån kinh doanh ôû Vieät Nam laø nhöõng haïn cheá trong vieäc tieáp caän nguoàn voán. Soá löôïng caùc doanh nghieäp coi ñaây laø “trôû ngaïi” hoaëc “caên baûn” cho söï phaùt trieån cuûa hoï lôùn hôn raát nhieàu so vôùi caùc nöôùc khaùc caû trong khu vöïc vaø theá giôùi. Ñieàu naøy coù theå gaây baát ngôø vì Vieät Nam ñaõ ñaït ñöôïc ñoä saâu taøi chính ñaùng keå trong moät thôøi gian ngaén. Soá löôïng taøi khoaûn tieát kieäm vaø taøi khoaûn cho vay ôû möùc cao so vôùi moät nöôùc trình ñoä phaùt trieån nhö Vieät Nam trong khi tín duïng ngaân haøng vaãn taêng tröôûng ñeàu. Ñeå haøi hoaø giöõa nhaän thöùc vaø thöïc teá caàn phaûi hieåu hôn veà thoâng leä cho vay ôû Vieät Nam. Noâng daân vaø nhöõng ngöôøi kinh doanh nhoû coù theå deã daøng tieáp caän caùc khoaûn vay nhoû vaø ñieàu naøy phaûn aùnh chính saùch cuûa Chính phuû ñoái vôùi vieäc giaûm ngheøo. Tuy nhieân caùc doanh nghieäp coù quy moâ lôùn hôn vaãn caàn 3 Nguoàn Vieän quaûn lyù kinh teá Trung Uông 28 phaûi coù theá chaáp môùi tieáp caän ñöôïc nguoàn tín duïng vaø noù ñöôïc ñònh giaù moät caùch deø daët. Tieán boä ñaït ñöôïc coøn haïn cheá trong vieäc caáp Giaáy chöùng nhaän quyeàn söû duïng ñaát (taøi saûn theá chaáp chuû yeáu laø baát ñoäng saûn) do ñoù ñaõ gaây khoù khaên theâm cho vieäc xin vay voán. Söï leä thuoäc quaù ñaùng vaøo taøi saûn theá chaáp laø maët yeáu trong khaû naêng haïn cheá veà ñaùnh giaù ruûi ro cuûa caùc toå chöùc cho vay, ñaëc bieät laø caùc Ngaân haøng thöông maïi Nhaø nöôùc vôùi ba phaàn tö toång voán tín duïng. Caùc NHTMNN vaø NHCP khaùc vaãn döïa chuû yeáu vaøo theá chaáp laøm cô sôû cho vay, maø raát ít khi ñaùnh giaù tín duïng treân cô sôû phaân tích doøng tieàn hoaëc khaû naêng traû nôï cuûa khaùch haøng xin vay. Yeâu caàu veà giaù trò theá chaáp ñoái vôùi doanh nghieäp thuoäc khu vöïc tö nhaân döôøng nhö coøn cao hôn ñoái vôùi caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc. Theo Ñieàu tra moâi tröôøng ñaàu tö do Ngaân haøng Nhaø nöôùc tieán haønh, giaù trò trung bình cuûa taøi saûn theá chaáp cuûa caùc doanh nghieäp thuoäc khu vöïc kinh teá tö nhaân laø 173% giaù trò khoaûn vay, trong khi ñoù con soá naøy chæ laø 130% ñoái vôùi caùc DNNN. Tuy nhieân, coù nhöõng daáu hieäu cho thaáy caùc DNNN ñang ngaøy caøng khoù vay voán hôn, theo ÑTMTÑT, coù ¼ DNNN bò töø choái cho vay khi hoï xin vay voán. Theo moät cuoäc ñieàu tra gaàn ñaây ñaõ öôùc tính raèng chæ coù 55% caùc coâng ty tö nhaân ôû Vieät Nam ñaõ tieáp caän ñöôïc vôùi tín duïng ngaân haøng theo daïng naøy hay daïng khaùc (Ngaân haøng hôïp taùc quoác teá Nhaät Baûn tieân haønh). Trong tröôøng hôïp caùc coâng ty coù theå vay ñöôïc voán ngaân haøng thì thöôøng chæ vay döôùi hình thöùc tín duïng töông ñoái ngaén haïn ñeå taøi trôï voán hoaït ñoäng haøng ngaøy hoaëc phuïc vuï cho nhu caàu giao dòch, maø khoâng phaûi ñeå phuïc vuï cho nhu caàu ñaàu tö voán coá ñònh daøi haïn hôn. Coù theå noùi, vieäc döïa quaù nhieàu vaøo tín duïng ngaân haøng nhö moät nguoàn taøi trôï duy nhaát hoaëc chính yeáu nhaát cho hoaït ñoäng ñaàu tö cuûa phaàn lôùn caùc doanh nghieäp Vieät Nam khoâng phaûi laø lyù töôûng bôûi hai lyù do: • Do haàu heát caùc khoaûn vay ngaân haøng ñeàu laø ngaén haïn laïi ñöôïc beân ñi vay nhieàu khi söû duïng cho muïc ñích ñaàu tö daøi haïn. Vaán ñeà cheânh leäch kyø haïn naøy laø moät trong caùc nhaân toá chính daãn ñeán cuoäc khuûng hoaûng taøi chính ôû Chaâu AÙ trong nhöõng naêm 1997-1998 ôû caùc nöôùc Indonexia, Malaysia. 29 • Baát cöù moät cuù soác naøo ñoái vôùi heä thoáng ngaân haøng – ví duï nhö laõi suaát ñoät ngoät taêng cao, hay moät vaán ñeà xaáu xaûy ra cho toøan boä heä thoáng ngaân haøng coù theå nhanh choùng bieán thaønh caùc khoù khaên ñoái vôùi vaán ñeà voán cho caùc doanh nghieäp. Trong boái caûnh naøy, huy ñoäng voán coå phaàn cuøng vôùi caùc loaïi hình huy ñoäng voán phi ngaân haøng khaùc coù theå laø phöông tieän cung caáp voán boå sung höõu hieäu cho caùc doanh nghieäp. Phaàn sau ñaây toâi xin ñeà caäp ñeán thöïc traïng huy ñoäng voán coå phaàn cuûa Vieät Nam thoâng qua hai hoaït ñoäng chuû yeáu laø: hoaït ñoäng voán maïo hieåm vaø hoaït ñoäng phaùt haønh coå phieáu ra coâng chuùng ôû Vieät Nam. 2.1.2 Hoaït ñoäng voán maïo hieåm ôû Vieät Nam. Maëc duø ra ñôøi vaøo ñaàu thaäp kyû 90, lónh vöïc voán ñaàu tö maïo hieåm ôû Vieät Nam vaãn laø hieän töôïng töông ñoái môùi. Quyõ ñaàu tö maïo hieåm ñaàu tieân hoaøn toaøn ñònh höôùng ñaàu tö vaøo Vieät Nam ñöôïc thaønh laäp naêm 1991 (Quyõ Vietnam Fund hoaït ñoäng vaøo cuoái naêm 1991 vôùi voán huy ñoäng ban ñaàu ñaït 54,3 trieäu USD). Vaøo ñaàu thaäp nieân 1990, caùc döï baùo kinh teá vó moâ vaø taêng tröôûng kinh doanh veà Vieät Nam (vaø Ñoâng Nam AÙ noùi chung) raát tích cöïc, vaø caùc toå chöùc ñaàu tö chuyeân veà thò tröôøng môùi noåi baét ñaàu taäp trung chuù yù phaàn naøo vaøo Vieät Nam. Trong nöûa ñaàu thaäp nieân 1990, Vieät Nam thu huùt ñöôïc nhieàu nguoàn ñaàu tö nöôùc ngoaøi tröïc tieáp raát lôùn, vaø con soá caùc quyõ ñaàu tö voán maïo hieåm nöôùc ngoaøi ñònh höôùng toaøn boä hay moät phaàn ñaàu tö vaøo Vieät Nam haøng naêm cuõng gia taêng khaù ñeàu. Trong giai ñoaïn naøy toång soá coù taùm quyõ ñaàu tö maïo hieåm(ñöôïc nieâm yeát) taäp trung toaøn boä vaøo Vieät Nam hoaëc khu vöïc Ñoâng Döông xuaát hieän, vaø hôn 400 trieäu USD ñöôùi hình thöùc quyõ ñöôïc huy ñoäng ñeå ñaàu tö vaøo Vieät Nam. Vaø ñaây ñöôïc coi laø laøn soùng voán ñaàu tö maïo hieåm nöôùc ngoaøi ñaàu tieân ñoå vaøo Vieät Nam. Tuy nhieân, sau cuoäc khuûng hoaûng taøi chính – tieàn teä, chæ coøn laïi moät quyõ – Vieät Nam Enterprise Investment Ltd.(VEIL) – quyõ ñaàu tö coù voán nhoû nhaát (35 trieäu USD) trong soá 8 quyõ ñaàu tö vaãn ñang tieáp tuïc ñaàu tö tích cöïc (quyõ naøy do Dragon Capital quaûn lyù), hai quyõ khaùc thu heïp quy moâ hoaït ñoäng xuoáng coøn 5 trieäu USD vaø 7 trieäu USD töø möùc 90 trieäu USD vaø 71 trieäu USD ban ñaàu. Nhöõng hoaït ñoäng voán ñaàu tö maïo hieåm ôû Vieät 30 Nam laïi ngaøy caøng giaûm suùt vaøo cuoái thaäp kyû 1990, do keát quaû hoaït ñoäng nhìn chung laø thaát voïng cuûa moät vaøi quyõ ñaàu tö ôû Vieät Nam vaø soá löôïng ít oûi caùc khoaûn ñaàu tö chaát löôïng ñöôïc thöïc hieän, theâm vaøo ñoù laø nhöõng khoù khaên (goàm caû caùc caûn trôû phaùp lyù) trong vieäc phaùt trieån caùc danh muïc ñaàu tö vaø söï chaäm ra ñôøi cuûa thò tröôøng chöùng khoaùn laø giaûm nhieät tình cuûa caùc nhaø ñaàu tö nöôùc ngoaøi. Sau thôøi gian traàm laéng, baét ñaàu naêm 2002 ñeán nay, Vieät Nam ñaõ thu huùt 16 quyõ ñaàu tö, trong ñoù 6 quyõ coù nguoàn voán töø 100 trieäu USD trôû leân, thaäm chí Prudential Fund saün saøng ‘ñoå’ 318,4 trieäu USD vaøo thò tröôøng voán Vieät Nam, chöa keå VEIL huy ñoäng theâm 60 trieäu USD cho ñaàu tö ôû Vieät Nam. Môùiù nhaát laø söï ra maét cuûa Quyõ ñaàu tö Private Equity New Markets (PENM) vôùi nguoàn voán 80 trieäu USD. Nhö vaäy, tính ñeán thôøi ñieåm hieän nay taïi Vieät Nam coù 19 quyõ ñaàu tö nöôùc ngoaøi vaø 1 quyõ ñaàu tö trong nöôùc (Quõy VF1 – quyõ ñaàu tö trong nöôùc ñaõ nieâm yeát chöùng chæ VF1 treân TTCK) tham gia hoaït ñoäng ñaàu tö taïi Vieät Nam vaø toång soá voán leân tôùi 1.373 trieäu USD vaø 300 tyû ñoàng Vieät Nam.4 Nhìn chung, hieän taïi caùc nhaø ñaàu tö voán maïo hieåm nöôùc ngoaøi ñaõ coù ñöôïc moät moâi tröôøng kinh doanh cho hoaït ñoäng mua voán coå phaàn trong caùc coâng ty Vieät Nam thuaän lôïi hôn moät caùch roõ raøng so vôùi caùc nhaø ñaàu tö tröôùc ñaây trong thôøi gian giöõa thaäp nieân 1990 nhôø nhieàu thay ñoåi phaùp lyù ñöôïc dieãn ra töø khoaûng naêm 1999. Ví duï nhö thay theá Quyeát ñònh soá 145 (28/06/1999) baèng Quyeát ñònh soá 36 (11/03/2003) cuõng ñaõ goùp phaàn caûi thieän tình hình treân nhieàu bình dieän khaùc nhau. Tuy coù nhieàu ñoåi môùi thuaän lôïi nhö vaäy nhöng caùc nhaø ñaàu tö voán maïo hieåm ôû Vieät Nam vaãn gaëp moät soá raøo caûn sau: • Möùc ñoä minh baïch doanh nghieäp töông ñoái thaáp ôû Vieät Nam. Ñoä thieáu minh baïch naøy xuaát phaùt chuû yeáu töø chuû yù giaûm gaùnh naëng veà thueá cuûa caùc coâng ty, khieán hoaït ñoäng ñaàu tö vaøo caùc coâng ty naøy trôû neân ruûi ro hôn. 4 Taïp chí Ñaàu tö chöùng khoaùn - Soá 39 (355), ra ngaøy 25/09/2006, trang 23 31 • Moät soá nhöôïc ñieåm trong Luaät doanh nghieäp hieän haønh lieân quan ñeán nhöõng vaán ñeà quaûn trò doanh nghieäp. • Nhieàu doanh nghieäp ôû Vieät Nam khoâng hieåu moät caùch ñaày ñuû khaùi nieäm theá naøo laø quaûn trò doanh nghieäp toát vaø caùc quyeàn naøy cuõng khoâng ñöôïc phaùp luaät baûo veä ñaày ñuû. Ñieàu naøy gaây theâm nhieàu ruûi ro ñoái vôùi taát caû caùc nhaø ñaàu tö beân ngoaøi ñang tìm caùch mua coå phaàn thieåu soá trong caùc coâng ty trong nöôùc baát keå baèng caùch thöïc hieän caùc giao dòch ñaàu tö tröïc tieáp hoaëc qua TTCK. • Moät soá quy ñònh veà thueá ñoái vôùi nhaø ñaàu tö nöôùc ngoaøi nhö nhöõng quy ñònh lieân quan ñeán thueá ñaùnh treân laõi do baùn coå phieáu cuõng khoâng roõ raøng, cuõng nhö nhöõng quy ñònh lieân quan ñeán chuyeån ñoåi thu nhaäp töø caùc nguoàn baùn coåphieáu vaø coå töùc thaønh ngoaïi teä. • Nhöõng nhöôïc ñieåm trong heä thoáng keá toaùn gaây theâm moät soá khoù khaên cho nhaø ñaàu tö beân ngoaøi, nhöõng nhöôïc ñieåm naøy bao goàm vieäc thieáu caùc quy ñònh veà coâng boá thoâng tin cuûa caùc giao dòch vôùi nhöõng ngöôøi coù lieân quan tôùi coâng ty hay caùc khoaûn coâng nôï tieàm taøng. • Caùc coâng ty ñaàu tö voán maïo hieåm nöôùc ngoaøi vaãn vaáp phaûi caûn trôû veà quyeàn ñöôïc mua coå phieáu cuûa coâng ty trong nöôùc, maëc duø gaàn ñaây ñaõ coù moät soá tieán boä ñaùng keå trong lónh vöïc naøy. Nhöõng caûn trôû naøy bao goàm: moät soá haïn cheá veà nhöõng lónh vöïc kinh doanh maø caùc nhaø ñaàu tö nöôùc ngoaøi coù theå mua coå phieáu cuûa coâng ty trong nöôùc, giôùi gaïn toái ña quyeàn naém giöõ coå phaàn laø 49% ñoái vôùi doanh nghieäp nieâm yeát vaø 30% ñoái vôùi caùc doanh nghieäp coøn laïi, quy trình phöùc taïp cho vieäc ñaàu tö vaøo caùc coâng ty khoâng nieâm yeát. Trong moâi tröôøng ñaàu tö vôùi möùc ruûi ro töông ñoái cao nhö vaäy caùc coâng ty ñaàu tö voán maïo hieåm seõ gaëp khoù khaên hôn khi thöïc hieän thaåm ñònh ñöôïc chính xaùc vaø ñaùng tin caäy veà coâng ty nhaän ñaàu tö tieàm naêng, giaùm saùt nguoàn tieàn ñaàu tö maø hoï boû ra vaø tìm caùch taïo ra lôïi nhuaän cho caùc khoaûn ñaàu tö. Nhöõng haïn cheá naøy cuõng coù taùc ñoäng ñeâán quy moâ toái thieåu cuûa nhöõng coâng ty trong nöôùc maø caùc coâng ty ñaàu tö voán 32 maïo hieåm coù theå ñaàu tö trong ñieàu kieän caùc coâng ty ñaàu tö naøy phaûi tieán haønh nghieân cöùu khaù saâu tröôùc moãi laàn ñaàu tö (cô baûn bao goàm thaåm ñònh ñaàu tö vaø nghieân cöùu raø soaùt ñaëc bieät veà coâng ty nhaän ñaàu tö). Do yeâu caàu veà quy moâ toái thieåu ñeå coù theå ñaàu tö naøy, taäp hôïp nhöõng coâng ty trong nöôùc ñuû lôùn ñeå caùc coâng ty ñaàu tö maïo hieåm coù theå xem xeùt ñaàu tö treân thöïc teá chæ chieám moät phaàn nhoû trong toång soá caùc doanh nghieäp hieän ñang hoaït ñoäng cuûa Vieät Nam ñaëc bieät laø khu vöïc kinh teá tö nhaân tyû troïng naøy caøng nhoû hôn. Neáu dôõ boû ñöôïc nhöõng raøo caûn vaø giaûm bôùt ruûi ro cuûa ñaàu tö vaøo caùc coâng ty trong nöôùc, chuùng ta coù lyù do ñeå kyø voïng raèng hoaït ñoäng ñaàu tö voán maïo hieåm vaø haàu heát caùc hình thöùc ñaàu tö khaùc seõ taêng leân. Cuõng phaûi noùi theâm taèng, nhöõng thaùch thöùc ñaët ra ñoái vôùi caùc nhaø ñaàu tö maïo hieåm ôû Vieät Nam khoâng chæ coù rieâng ôû Vieät Nam, maø taïi nhieàu nöôùc coù thò tröôøng môùi noåi, caùc nhaø ñaàu tö voán maïo hieåm ñeàu thöôøng vaáp phaûi nhöõng vaán ñeà lieân quan tôùi: caùc chuaån möïc veà quaûn trò coâng ty vaø tính minh baïch doanh nghieäp coøn thaáp; luaät phaùp thieáu hoaøn thieän; vaø thò tröôøng voán keùm hieäu quaû. 2.1.3 Thò tröôøng chöùng khoaùn vaø hoaït ñoäng phaùt haønh coå phieáu ra coâng chuùng ôû Vieät Nam. Tính ñeán thôøi ñieåm thôøi ñieåm thaùng 7 naêm 2006, thò tröôøng chöùng khoaùn ñaàu tieân cuûa Vieät Nam ñaõ hoaït ñoäng ñöôïc 6 naêm, vaø soá löôïng coâng ty nieâm yeát taêng chæ döøng laïi ôû 45 coâng ty. Ñöôïc chính thöùc bieát ñeán vôùi teân goïi “Trung taâm Giao dòch Chöùng khoaùn” (TTGDCK), hoaït ñoäng cuûa TTGDCK baét ñaàu töø thaùng 7 naêm 2000. TTGDCK thöïc hieän giao dòch cho caû hai loaïi chöùng khoaùn voán (coå phaàn) vaø chöùng khoaùn coù thu nhaäp oån ñònh (traùi phieáu). TTCK Vieät Nam ñang daàn trôû thaønh moät keânh huy ñoäng voán. Nhìn vaøo baûng 2.1, ta thaáy thò tröôøng baét ñaàu coù söùc huùt ñoái vôùi caùc coâng ty. Neáu nhö 5 naêm ñaàu 2000 - 2005, moãi naêm chæ coù trung bình 6 coâng ty nieâm yeát thì rieâng naêm 2006 ñaõcoù theâm 14 coâng ty nieâm yeát. Nhöng ñieàu quan troïng laø trong 14 coâng ty ñoù ñaõ coù 2 coâng ty giöõ vò thöù nhaát trong lónh vöïc cuûa mình (Vinamilk vaø Ngaân haøng Saøi Goøn Thöông Tín). Vì 33 coù nhöõng coâng ty lôùn nieâm yeát neân soá löôïng coå phieáu nieâm yeát ñaõ taêng leân gaàn 5 laàn chæ sau 1 naêm. Trong khi ñoù caùc coâng ty ñaõ nieâm yeát cuõng phaùt haønh boå sung gaàn 85 trieäu coå phieáu, baèng gaàn baèng 3,5 laàn 5 naêm tröôùc coäng laïi. Khaùc vôùi 5 naêm ñaàu caùc ñôït phaùt haønh boå sung thöôøng laø coå töùc döôùi daïng coå phieáu hay coå phieáu thöôûng, thì trong naêm 2006, raát nhieàu ñôït phaùt haønh boå sung qua chaøo baùn. Soá tieàn huy ñoäng ñöôïc töø nhöõng ñôït phaùt haønh boå sung leân ñeán gaàn 1.363 tyû VNÑ, baèng 30% voán hoaù thò tröôøng cuoái naêm 2005 vaø soá tieàn thu ñöôïc cao gaáp 19 laàn soá tieàn thu ñöôïc töø caùc ñôït phaùt haønh boå sung cuûa 5 naêm tröôùc coäng laïi. Baûng 2.1: Nieâm yeát vaø phaùt haønh treân TTGDCK (07/2000 - 07/2006) 2000 -2005 2006 2000 -2006 Soá coâng ty ñöôïc nieâm yeát laàn ñaàu 31 14 45 Soá ñôït phaùt haønh boå sung 14 27 41 Toång khoái löôïng coå phieáu cuûa caùc coâng ty nieâm yeát (trieäu coå phieáu) 180.5 649.1 829.6 Trong ñoù soá coå phieáu phaùt haønh boå sung 24.3 84.8 109.1 Soá tieàn thu ñöôïc töø phaùt haønh boå sung (tyû VNÑ) 71.5 1362.8 1434.3 (Nguoàn : Uûy ban chöùng khoùan Nhaø nöôùc) Vaøo cuoái thaùng 7 naêm 2006, toång soá coå phieáu nieâm yeát treân TTGDCK khoaûng 780 trieäu coå phieáu coâng ty vaø 50 trieäu coå phieáu quyõ, toång giaù trò thò tröôøng(voán hoaù thò tröôøng) laø vaøo khoaûng 2,73 tyû USD, chæ vaøo khoaûng 70 phaàn trieäu thò tröôøng theá giôùi. Thaät khoù hình dung ñoä lôùn cuûa thò phaàn naøy, quaù beù nhoû so vôùi thò tröôøng theá giôùi. Vaø quy moâ cuûa Thò tröôøng chöùng khoaùn chính thöùc Vieät Nam vaãn coøn khaù nhoû ngay caû khi xem xeùt theo tieâu chuaån coøn töông ñoái khieâm toán cuûa khu vöïc Ñoâng Nam AÙ. Xeùt veà yeáu toá voán hoaù thì TTGDCK cuûa Vieät Nam nhoû hôn thò tröôøng chöùng khoaùn Philippines khoaûng 18 laàn, trong khi thò tröôøng chöùng khoaùn naøy laø thò tröôøng chöùng khoaùn nhoû nhaát trong thò tröôøng chöùng khoaùn chính cuûa Ñoâng Nam AÙ. Lyù do phaàn naøo giaûi thích cho ñieàu naøy laø phaàn lôùn caùc nhaø ñaàu tö phaùp nhaân vaãn chöa quan taâm thöïc söï ñeán thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam vì thò tröôøng naøy coøn thieáu caùc tieâu chí toái thieåu ñeå hoï tham gia. (Baûng 2.2) 34 Baûng 2.2 : Giaù trò thò tröôøng cuûa caùc thò tröôøng chöùng khoaùn Ñoâng Nam AÙ (ngaøy 31/07/2006) STT Thò tröôøng Giaù trò thò tröôøng (trieäu USD) Tyû troïng 1 Singapore Exchange 298.893 38.24% 2 Bursa Malaysia 194.981 24.95% 3 Thailand SE 133.011 17.02% 4 Jakarta SE 102.612 13.13% 5 Philippine SE 49.403 6.32% 6 Ho Chi Minh City 2.729 0.35% Toång coäng 781629 (Nguoàn: WFE (2006), Focus 08/2006 vaø moät soá website cuûa caùc thò tröôøng neâu treân) Maët khaùc, thò tröôøng coå phieáu cuûa Vieät Nam coøn raát nhoû so vôùi neàn kinh teá Vieät Nam. Taïi haàu heát caùc nöôùc, toång giaù trò voán hoaù cuûa thò tröôøng coå phieáu töông ñöông töø 70% ñeán 150% GDP (trung bình cuûa theá giôùi cuoái naêm 2004 laø 90,90% GDP). Toång giaù trò voán hoaù cuûa thò tröôøng coå phieáu Vieät Nam ñaït khoaûng 4,2 tyû USD chieám khoaûng 8,1% toång saûn phaåm quoác noäi (GDP) naêm 2005 vaøo cuoái naêm 2006. Ñieàu ñoù cho thaáy so vôùi neàn kinh teá, thò tröôøng coå phieáu Vieät Nam nhoû beù ñeán möùc chöa theå coi laø “phong vuõ bieåu” cuûa neàn kinh teá Vieät Nam. Nhìn vaøo thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam, ñieàu deã nhaän thaáy giaù trò thò tröôøng chuû yeáu taäp trung vaøo möôøi coâng ty ñaàu baûng coù caùc coå phieáu: STB, VNM, VSH, GMD, SAM, KDC, REE, CII, BMF, SJC. Giaù trò voán hoaù cuûa 10 coâng ty naøy chieám gaàn 90% thò phaàn. Tyû troïng giaù trò 10 coâng ty lôùn nhaát treân thò tröôøng laø moät trong nhöõng tieâu chí ñaùnh giaù möùc ñoä phaùt trieån cuûa caùc thò tröôøng coå phieáu: thò tröôøng caøng phaùt trieån thì tyû leä naøy caøng thaáp vaø ngöôïc laïi. So saùnh vôùi caùc thò tröôøng treân theá giôùi seõ thaáy söï khaùc bieät cuûa Vieät Nam. Taïi caùc thò tröôøng phaùt trieån, giaù trò thò tröôøng cuûa 10 coâng ty lôùn nhaát chæ chieám khoaûng 18-19% (Tokyo hay NYSE), 32% ôû Euronext cho ñeán 40-45% (London hay Ñöùc). Trung bình cuûa theá giôùi laø vaøo khoaûng 52%. Hieän nay, thò tröôøng vaãn giao dòch 5 ngaøy trong tuaàn, nhöng chæ gaàn ñaây môùi giao dòch khôùp leänh 3 laàn trong 1 phieân. Nhö vaäy neáu 1 naêm giao dòch 250 phieân thì soá leänh khôùp leänh chæ vaøo khoaûng 750 laàn. Trong khi ñoù, taïi caùc thò tröôøng khôùp leänh 35 lieân tuïc, moät ngaøy coù theå leân tôùi 1000 laàn khôùp leänh. Nhö theá coù nghóa laø veà möùc ñoä soâi ñoäng cuûa thò tröôøng thì 1 naêm giao dòch cuûa thò tröôøng Vieät Nam khoâng baèng moät ngaøy giao dòch taïi caùc thò tröôøng phaùt trieån. Tính ñeán giöõa naêm 2006, toaøn thò tröôøng chöùng khoaùn ñaõ coù khoaûng 60.000 taøi khoaûn giao dòch, nhöng trong soá naøy chæ moät soá khaù ít taøi khoaûn tham gia giao dòch moät caùch tích cöïc. Haàu heát caùc nhaø ñaàu tö caù nhaân ñeàu coøn töông ñoái treû, chæ coi ñaàu tö chöùng khoaùn laø moät daïng ñaùnh baïc hay ñaàu cô, thay vì ñaàu tö daøi haïn, hoï chæ mua baùn chöùng khoaùn ngaén haïn ñeå kieám lôøi nhanh. Döôøng nhö ña soá caùc cö daân thaønh thò giaàu coù cuûa Vieät Nam vaãn chöa saün loøng ñaàu tö vaøo vaøo caùc coâng ty nieâm yeát treân TTGDCK vì chöa ñuû tin töôûng raèng thò tröôøng chöùng khoaùn laø moät nôi töông ñoái an toaøn ñeå ñaàu tö caùc khoaûn tieát kieäm cuûa mình vaø chöa thaáy raèng ñaàu tö vaøo TTCK coù theå mang laïi caùc khoaûn lôïi nhuaän lôùn hôn caùc daïng ñaàu tö khaùc ñang ñöôïc öa chuoäng hieän nay nhö tín duïng, baát ñoäng saûn, vaøng hay USD. Vieäc phaùt haønh coå phieáu laàn ñaàu ra coâng chuùng (IPO) laø vieäc laàn ñaàu baùn coå phieáu cuûa moät coâng ty ra coâng chuùng. Thöôøng thì ngay sau khi phaùt haønh laàn ñaàu, coâng ty seõ nieâm yeát treân thò tröôøng chöùng khoaùn, giuùp caùc nhaø ñaàu tö ñaõ mua coå phieáu coù ñieàu kieän tieán haønh giao dòch töï do caùc coå phieáu naøy. Tuy nhieân ôû Vieät Nam tính ñeán hieän nay, môùi chæ coù moät coâng ty nieâm yeát treân TTGDCK thöïc hieän vieäc phaùt haønh coå phieáu laàn ñaàu ra coâng chuùng (VF1) vì ña soá caùc coâng ty trong 53 coâng ty nieâm yeát treân TTGDCK laø caùc doanh nghieäp Nhaø nöôùc, trong quaù trình coå phaàn hoaù ñaõ thöïc hieän vieäc phaùt haønh khaù laâu tröôùc khi nieâm yeát treân TTGDCK. Tính ñeán nay caû nöôùc coù 3.060 DNNN ñaõ coå phaàn hoùa vaø haøng ngaøn coâng ty coå phaàn khoâng coù voán Nhaø nöôùc khaùc, nhöng chæ môùi 53 coâng ty nieâm yeát treân TTGDCK, xeùt theo khía caïnh naøy thì thò tröôøng chöùng khoaùn vaãn chöa ñaûm nhaän toát vai troø quan troïng laø nôi cho caùc coâng ty trong nöôùc huy ñoäng voán coå phaàn thoâng qua vieäc phaùt haønh coå phieáu ra coâng chuùng. Caû UBCKNN vaø caùc coâng ty chöùng khoaùn ñeàu mong muoán coù theâm nhieàu hoaït ñoäng phaùt haønh laàn ñaàu (vaø sau ñoù laø nieâm yeát) ñöôïc thöïc hieän treân TTGDCK. Moät haïn cheá laø caùc tieâu chí caàn thieát ñeå ñöôïc phaùt haønh laàn ñaàu vaø nieâm 36 yeát treân TTGDCK khieán moät soá löôïng lôùn caùc coâng ty tö nhaân vaø caùc coâng ty ñöôïc coå phaàn hoùa khoâng coù khaû naêng ñaùp öùng. Daãn ñeán coù quaù ít caùc coâng ty saün saøng hoaêïc coù khaû naêng nieâm yeát treân thò tröôøng chöùng khoùan chính thöùc, chuû yeáu laø vì lôïi ích do vieäc nieâm yeát mang laïi khoâng töông xöùng vôùi nhöõng khoù khaên maø doanh nghieäp phaûi vöôït qua. Ñaëc bieät laø chuaån möïc veà coâng boá thoâng tin cuûa doanh nghieäp ñeå nieâm yeát treân thò tröôøng chöùng khoaùn laïi laø moät trôû ngaïi ñoái vôùi nhöõng coâng ty Vieät Nam muoán duy trì baùo caùo taøi chính khoâng minh baïch vì caùc lyù do chuû yeáu lieân quan ñeán thueá. Beân caïnh ñoù khi nieâm yeát coå ñoâng vaø laõnh ñaïo caùc coâng ty coù theå maát quyeàn kieåm soaùt coâng ty do coù nhöõng vuï thaâu toùm, giaønh quyeàn kieåm soaùt coâng ty treân thò tröôøng thöù caáp, chöa keå caùc khoaûn chi phí phaùt sinh nhö chi phí thuû tuïc nieâm yeát, chi phí kieåm toaùn ñoäc laäp ñònh kyø baét buoäc, chi phí cho boä phaän quaûn lyù dieãn bieán giao dòch treân thò tröôøng coå phieáu, chi phí thoâng tin taøi chính…Do ñoù, nhieàu coâng ty muoán tieáp tuïc duy trì mua baùn coåphieáu treân thò tröôøng OTC khoâng chính thöùc. Cuøng vôùi TTGDCK chính thöùc, moät thò tröôøng OTC khoâng chính thöùc cho caùc giao dòch phi taäp trung cuõng ñang hoaït ñoäng ôû Vieät Nam. Cuõng nhö TTGDCK, thò tröôøng khoâng chính thöùc naøy bao goàm chuû yeáu nhöng khoâng phaûi chæ coù caùc DNNN ñaõ coå phaàn hoùa, cuøng vôùi moät soá coâng ty coå phaàn vaø Ngaân haøng. 2.2 THÒ TRÖÔØNG OTC VIEÄT NAM. ÔÛ Vieät Nam, Luaät Coâng ty ra ñôøi vaøo naêm 1990. Keå töø thôøi ñieåm naøy, caùc coâng ty coå phaàn baét ñaàu ñöôïc thaønh laäp vaø hoaït ñoäng. Nhöng sau ñoù 10 naêm, TTGDCK môùi ñi vaøo hoaït ñoäng. Sau hôn saùu naêm, môùi coù 53 coâng ty chính thöùc nieâm yeát taïi TTGDCK thaønh phoá Hoà Chí Minh. Hay noùi caùch khaùc, TTCK Vieät Nam ôû thôøi dieåm naøy chæ phuïc vuï cho 53 coâng ty. Nhöng ngoaøi 53 coâng ty neâu treân, coøn haøng nghìn coå phieáu cuûa caùc coâng ty khaùc ñöôïc giao dòch treân thò tröôøng phi taäp trung – OTC. Vieäc toàn taïi thò tröôøng OTC ôû Vieät Nam laø moät thöïc theå khaùch quan. Nhöng caâu hoûi ñaët ra laø quy moâ vaø phöông thöùc hoaït ñoäng cuûa thò tröôøng OTC ôû Vieät Nam nhö theá naøo? Theo keát quaû ñieàu tra cuûa Toång cuïc thoáng keâ veà töïc traïng doanh nghieäp naêm 2001 – 2003, tính ñeán cuoái naêm 2002, caû nöôùc coù 2.829 CTCP. Trong ñoù coù 557 coâng 37 ty nhaø nöôùc ñöôïc coå phaàn hoùa, 2.272 coâng ty khoâng coù voán nhaø nöôùc. Toång voán töï coù cuûa caùc doanh nghieäp naøy laø 20.937 tyû ñoàng, gaáp 20 laàn toång voán ñieàu leä vaø 10 laàn voán hoùa cuûa caùc coâng ty nieâm yeát taïi thôøi ñieåm ñoù. Tính ñeán thôøi ñieåm thaùng 8 naêm 2006, caû nöôùc coù 3.060 DNNN ñaõ coå phaàn hoùa vaø haøng ngaøn coâng ty coå phaàn khoâng coù voán nhaø nöôùc. Ñaây chính laø nguoàn cung cuûa thò tröôøng OTC, hay noùi caùch khaùc laø thò tröôøng OTC raát nhieàu tieàm naêng. Trong coâng boá môùi ñaây vaøo thaùng 9/2006, HSBC nhaän ñònh, taïi Vieät Nam, moät soá loaïi coå phieáu giao dòch treân thò tröôøng OTC coù tính thanh khoaûn cao hôn vaø haáp daãn hôn caùc coå phieáu nieâm yeát. Soá lieäu cuûa Coâng ty Chöùng khoaùn Saøi Goøn (SSI) cho thaáy, hieän coù khoaûng 40 loaïi coå phieáu ñöôïc giao dòch thöôøng xuyeân treân thò tröôøng OTC. Toång giaù trò voán hoùa cuûa 40 loaïi coå phieáu naøy leân tôùi 3,9 tyû USD, trong khi toaøn thò tröôøng nieâm yeát coù toång giaù trò voán hoùa chæ khoaûng 3 tyû USD. Neáu boå sung moät caùch ñaày ñuû, giaù trò voán hoùa cuûa thò tröôøng OTC coù theå leân tôùi 5-6 tyû USD, töùc laø gaàn gaáp ñoâi thò tröôøng chính thöùc. Ñoùng vai troø chuû ñaïo cuûa thò tröôøng OTC laø 9 loaïi coå phieáu coù möùc voán hoùa treân 100 trieäu USD (phaàn lôùn laø caùc ngaân haøng coå phaàn: ACB, Techcombank, Eximbank, Ñoâng AÙ, PNB, VPBank, …). Treân thò tröôøng chính thöùc, soá coå phieáu coù möùc voán hoùa treân 100 trieäu USD chæ coù 5 loaïi. Quy moâ lôùn chöa phaûn aùnh ñaày ñuû söï haáp daãn cuûa caùc coå phieáu OTC, maø noù coøn theå hieän qua doanh soá giao dòch treân thò tröôøng OTC moãi ngaøy khoaûng töø 7,5 ñeán 30 trieäu USD (cao hôn 1,5 ñeán 6 laàn doanh soá treân thò tröôøng nieâm yeát vaø gaàn baèng doanh soá trung bình/ngaøy treân thò tröôøng Philippines – khoaûng 38 trieäu USD – töø thaùng 1 ñeán thaùng 6 naêm 2006) Vaøo giöõa naêm 2006, khi ña soá coå phieáu nieâm yeát rôùt giaù thì nhieàu coå phieáu OTC chæ bò ñöùng giaù, caù bieät coù nhöõng coå phieáu trong ngaønh ngaân haøng, coâng ngheä thoâng tin, döôïc phaåm coøn taêng, hieän coå phieáu ACB vaø FPT (ñeàu chöa nieâm yeát) coù möùc giaù thuoäc haøng cao nhaát thò tröôøng Vieät Nam (khoaûng 15 laàn meänh giaù). 38 So saùnh veà cô hoäi ñaàu tö, coå phieáu OTC coù lôïi theá khi ñöôïc cho laø giaù taêng tröôûng oån ñònh hôn (thöôøng ít khi giaûm giaù), giaù reû hôn do thoâng tin haïn cheá, nhieàu choïn löïa hôn do danh muïc lôùn vaø ña daïng. Neáu nhö tröôùc ñaây coå phieáu OTC ñöôïc ña soá nhaø ñaàu tö xem nhö haøng hoùa haïng hai, laø nhöõng maûng ñaàu tö phuï, tham gia cho vui.. thì sang naêm 2005, 2006 xu höôùng chuyeån tieàn töø thò tröôøng chính thöùc sang thò tröôøng OTC laø raát roõ neùt. Taïi TP.HCM cuõng nhö Haø Noäi, moät lôùp nhaø ñaàu tö coù tieàm naêng taøi chính lôùn ñaõ tham gia vaøo thò tröôøng OTC vôùi möùc ñoä gaáp nhieàu