Luận văn Hoạt động giáo dục giá trị văn hóa truyền thống cho sinh viên hiện nay (qua khảo sát một số trường Đại học ở Hà Nội) - Lê Cao Thắng

1 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ VĂN HÓA, THỂ THAO VÀ DU LỊCH VIỆN VĂN HÓA NGHỆ THUẬT VIỆT NAM ---------------------------- Lê Cao Thắng HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC GIÁ TRỊ VĂN HÓA TRUYỀN THỐNG CHO SINH VIÊN HIỆN NAY (QUA KHẢO SÁT MỘT SỐ TRƯỜNG ĐẠI HỌC Ở HÀ NỘI) Chuyên ngành : Văn hóa học Mã số : 62 31 06 40 TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ VĂN HÓA HỌC Hà Nội - 2013 2 Công trình được hoàn thành tại: VIỆN VĂN HÓA NGHỆ THUẬT VIỆT NAM BỘ VĂN HÓA, THỂ THAO VÀ DU LỊCH Ngường hướng dẫn khoa học: PGS.TS Nguyễn Duy Bắc Phản biện 1: PGS.TS Lê Quý Đức, Học viện Chính trị - Hành chính QG HCM Phản biện 2: PGS.TS Phạm Thu Yến, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội Phản biện 3: TS Nguyễn Thị Việt Hương, Trường Đại học Văn hóa Hà Nội Luận án sẽ được bảo vệ trước Hội đồng chấm luận án tiến sĩ cấp Viện, tại Viện Văn hóa Nghệ thuật Việt Nam – 32 Hào Nam, Ô Chợ Dừa, Đống Đa, Hà Nội. Vào hồi........... giờ........... ngày......... tháng......... năm 2013 Có thể tìm đọc Luận án tại: - Thư viện Quốc gia Việt Nam. - Thư viện Viện Văn hóa Nghệ thuật Việt Nam. 3 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài luận án Lịch sử dân tộc Việt Nam đã để lại nhiều truyền thống vô cùng quý giá. Đó là truyền thống yêu nước; truyền thống đoàn kết cộng đồng; truyền thống nhân ái, khoan dung; truyền thống hiếu học “tôn sư trọng đạo” và nhiều truyền thống tốt đẹp khác. Những giá trị văn hóa truyền thống quý giá của dân tộc đã tạo nên bản sắc văn hoá Việt Nam. Nhờ các giá trị văn hóa truyền thống mà dân tộc Việt Nam đã luôn đứng vững và trường tồn trong suốt chiều dài lịch sử. Những giá trị văn hoá truyền thống của dân tộc cần được giáo dục, được truyền bá sâu rộng trong xã hội. Tính đến năm học 2011 - 2012 cả nước có 419 trường đại học và cao đẳng với tổng số hơn 2,2 triệu sinh viên. Đây là nguồn nhân lực quý giá của đất nước bởi sinh viên là những người có tri thức, trẻ trung, năng động, nhiệt tình và có hoài bão lớn. Lực lượng này có ảnh hưởng trực tiếp và sâu sắc đến sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước trước mắt cũng như lâu dài. Do đặc điểm tâm lý lứa tuổi, thanh niên sinh viên rất nhạy cảm với cái mới, cái tiến bộ, chịu ảnh hưởng to lớn của những tác động từ bên ngoài, bởi vậy những thay đổi về kinh tế, chính trị, văn hoá, xã hội ở nước ta trong những năm qua nhất là quá trình chuyển sang nền kinh tế thị trường mở cửa hội nhập quốc tế, đã tạo nên những biến động mạnh mẽ trong đời sống tinh thần thế hệ trẻ. Tuy nhiên, trong quá trình phát triển của nền kinh tế thị trường đã nảy sinh những ảnh hưởng tiêu cực đến một bộ phận không nhỏ người dân, trong đó có thanh niên sinh viên, làm thay đổi các quan điểm của họ về giá trị truyền thống của dân tộc. Điều đáng lo ngại là sự sa sút về phẩm chất, đạo đức ở một bộ phận sinh viên, thể hiện ở việc chạy theo những giá trị vật chất đơn thuần, có tư tưởng sùng bái nước ngoài, coi thường hoặc lãng quên các giá trị truyền thống của dân tộc. Tác hại của chúng là làm rối loạn kỷ cương gia đình, xã hội, làm gia tăng tệ nạn xã hội và làm biến dạng những nhân cách đang được định hình ở tuổi trẻ. Trước tình hình này, việc giáo dục các giá trị văn hoá truyền thống tốt đẹp của dân tộc cho thanh niên sinh viên cần được đặt ra một cách cấp thiết. Hơn nữa trên thực tế, trong chương trình giáo dục của hệ thống các trường đại học hiện nay vẫn còn nặng về dạy chữ, nhẹ về dạy người. Trong công tác giáo dục, còn chưa coi trọng việc giáo dục các giá trị văn hoá truyền thống nhằm hình thành, hoàn thiện phẩm chất, đức tính tốt đẹp cho các thế hệ sinh viên. Chọn vấn đề “Hoạt động giáo dục giá trị văn hoá truyền thống cho sinh viên hiện nay (Qua khảo sát một số trường đại học ở Hà Nội)" làm đề tài luận án, chúng tôi hy vọng sẽ góp phần làm sáng tỏ hơn những vấn đề lý luận về giá trị, giá trị văn hoá, về bản sắc văn hoá dân tộc, về thực trạng và giải pháp đẩy mạnh các hoạt động giáo dục các giá trị văn hóa truyền thống nhằm hình thành và hoàn thiện phẩm chất, đức tính tốt đẹp cho sinh viên trong bối cảnh đẩy mạnh CNH, HĐH và hội nhập quốc tế hiện nay. 2. Tình hình nghiên cứu có liên quan đến đề tài luận án 4 Vấn đề giữ gìn và phát huy bản sắc văn hoá dân tộc, giáo dục lịch sử văn hóa và giá trị văn hoá truyền thống dân tộc cho thế hệ trẻ là vấn đề được Đảng, Nhà nước và xã hội ta rất quan tâm. Có nhiều công trình nghiên cứu của các tác giả đi trước đã đề cập đến, ở các mức độ khác nhau, vấn đề mà đề tài luận án nghiên cứu: Thứ nhất, nghiên cứu về giá trị, giá trị văn hóa, về các giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc Việt Nam. Các công trình đã phân tích lịch sử quá trình hình thành, phát triển và nội dung các giá trị văn hóa tinh thần của dân tộc Việt Nam trong mối quan hệ với bản sắc văn hóa dân tộc. Chỉ rõ các mặt tích cực cần kế thừa, phát huy và mặt hạn chế, lỗi thời cần khắc phục, xóa bỏ. Thứ hai, nghiên cứu khai thác các giá trị văn hóa truyền thống trong bối cảnh đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước; phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và chủ động hội nhập kinh tế quốc tế. Các công trình đã phân tích sâu sắc các giá trị văn hóa truyền thống dân tộc, chỉ rõ các thời cơ và thách thức của nó trong bối cảnh toàn cầu hóa hội nhập kinh tế quốc tế, xây dựng nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa hiện nay. Thứ ba, nghiên cứu về giáo dục giá trị văn hóa truyền thống dân tộc nhằm xây dựng lối sống văn hoá cho thanh niên, sinh viên. Các công trình đã tập trung phân tích đặc điểm, những nhân tố tác động đến chính trị tư tưởng, đạo đức lối sống của thanh niên, sinh viên, đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục thanh niên, sinh viên, xây dựng môi trường văn hoá trong các trường đại học, cao đẳng. Thứ tư, nghiên cứu xây dựng đạo đức, lối sống và đời sống văn hoá lành mạnh ở thủ đô Hà Nội nói chung và ở các trường đại học ở Hà Nội nói riêng. Các công trình đã đề cập đến tầm quan trọng và sự cần thiết của việc xây dựng tư tưởng, đạo đức, lối sống và đời sống văn hoá ở Thủ đô Hà Nội, phân tích xu hướng phát triển của đội ngũ trí thức Thủ đô Hà Nội trong quá trình đẩy mạnh CNH, HĐH đất nước và những vấn đề đặt ra cần giải quyết. Mặc dù các vấn đề có liên quan đến đề tài khá phong phú nhưng cho đến nay vẫn còn chưa có công trình nào tập trung nghiên cứu Hoạt động giáo dục giá trị văn hoá truyền thống cho sinh viên hiện nay (qua khảo sát một số trường đại học ở Hà Nội). Việc nghiên cứu thực trạng đời sống văn hoá tinh thần của sinh viên và giáo dục các giá trị văn hoá truyền thống tốt đẹp cho thanh niên, đặc biệt là sinh viên vẫn còn là một khoảng trống. Các công trình tập trung vào việc xác định giá trị của văn hóa truyền thống nói chung, chưa thấy mối liên hệ cụ thể giữa yếu tố văn hóa truyền thống với sự phát triển của sinh viên hiện nay; chưa chỉ được các giải pháp nhìn từ góc độ nhu cầu phát triển của học sinh sinh viên, về mối quan hệ chặt chẽ giữa văn hóa truyền thống với thế hệ trẻ hôm nay; thiếu những đề xuất mang tính kỹ thuật, các mô hình thực hành nhằm chuyển giao giá trị văn hóa truyền thống đến sinh viên. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của luận án Mục đích Trên cơ sở làm rõ những vấn đề lý luận về giá trị, giá trị văn hóa truyền thống dân tộc và khảo sát đánh giá thực trạng giáo dục các giá trị văn hoá truyền thống cho 5 sinh viên ở các trường đại học trên địa bàn thành phố Hà Nội, luận án đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động giáo dục sinh viên nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động giáo dục giá trị văn hóa truyền thống cho sinh viên hiện nay nhằm xây dựng đội ngũ sinh viên phát triển toàn diện về chính trị, tư tưởng, đạo đức, lối sống, ... góp phần vào việc thực hiện chiến lược con người, phát triển giáo dục – đào tạo, xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiến tiến, đậm đà bản sắc dân tộc. Nhiệm vụ Để đạt được mục đích nghiên cứu nêu trên, đề tài có các nhiệm vụ là: - Làm rõ quan niệm về giá trị và giá trị văn hoá, giá trị văn hóa truyền thống và bản sắc văn hoá của dân tộc; phân tích vai trò của việc giáo dục các giá trị văn hoá truyền thống văn hoá dân tộc đối với sinh viên hiện nay. - Khảo sát, phân tích, đánh giá thực trạng việc giáo dục các giá trị văn hoá truyền thống cho sinh viên ở một số trường đại học trên địa bàn Hà Nội trong những năm qua. - Đề xuất phương hướng và các giải pháp chủ yếu nhằm nâng cao hiệu quả công tác giáo dục các giá trị văn hoá truyền thống cho sinh viên trong thời gian tới. 4. Đối tượng, khách thể, phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Các giá trị văn hóa truyền thống và việc giáo dục giá trị văn hóa truyền thống cho sinh viên. 4.2. Khách thể nghiên cứu Sinh viên trong 11 trường đại học trên địa bàn Hà Nội. 4.3 Phạm vi nghiên cứu 4.3.1 Phạm vi nội dung: Luận án tập trung nghiên cứu và phân tích những giá trị văn hóa truyền thống cơ bản của dân tộc và việc giáo dục những giá trị văn hóa truyền thống dân tộc cho sinh viên. Luận án đánh giá hoạt động của các chủ thể giáo dục trong công tác giáo dục giá trị văn hoá truyền thống cho sinh viên, đánh giá về ý thức, thái độ của sinh viên trong việc kế thừa và phát huy giá trị văn hoá truyền thống. 4.3.2 Phạm vi không gian: Luận án tiến hành điều tra, khảo sát tại 05 trường đại học thuộc khối kinh tế, kỹ thuật và 06 trường thuộc khối khoa học xã hội và nhân văn trên địa bàn thành phố Hà Nội. 4.3.3 Phạm vi thời gian: từ năm 1998, sau khi có Nghị quyết Hội nghị lần thứ năm, BCH Trung ương khóa VIII đến nay (2012). 5. Giả thuyết nghiên cứu - Các giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc còn chưa được nhận thức đầy đủ, toàn diện, thậm chí còn không ít những nhận thức lệch lạc trong một bộ phận sinh viên. - Việc giáo dục các giá trị văn hóa truyền thống cho sinh viên là yêu cầu cấp thiết nhưng chưa được tổ chức một cách có ý thức tự giác cao từ các cơ quan quản lý và các nhà trường. 6 - Việc tiếp nhận, gìn giữ và phát huy các giá trị văn hoá truyền thống dân tộc của sinh viên trong đời sống vẫn còn nhiều hạn chế, bị động; vai trò của các nhà trường và các thiết chế văn hóa xã hội khác trong việc giáo dục các giá trị văn hóa truyền thống cho sinh viên vẫn còn mờ nhạt, chưa trở thành thiết chế văn hóa – xã hội quan trọng cho sinh viên. 6. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu 6.1. Phương pháp luận Đề tài được thực hiện trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa Mác - Lê nin, tư tưởng Hồ Chí Minh; đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước về văn hóa, về giữ gìn, phát huy bản sắc văn hóa dân tộc và bồi dưỡng, giáo dục thanh niên, sinh viên. 6.2. Phương pháp nghiên cứu 6.2.1. Phương pháp phân tích tài liệu: Việc tìm hiểu, phân tích các công trình của các nhà khoa học đi trước về các vấn đề: giá trị, giá trị văn hóa, các giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc Việt Nam; về giáo dục giá trị văn hóa truyền thống dân tộc cho thanh niên, sinh viên; về xây dựng đạo đức, lối sống và đời sống văn hoá lành mạnh ở các trường đại học hiện nay.. đã làm rõ tổng quan vấn đề nghiên cứu và nhận ra những vấn đề cần tiếp tục nghiên cứu của luận án. 6.2.2 Phương pháp điều tra xã hội học: Việc phỏng vấn bằng Bảng hỏi cấu trúc, người phỏng vấn sẽ trả lời các câu hỏi theo một bảng hỏi đã được thiết kế sẵn. Nguồn thông tin thu thập được là toàn bộ các câu trả lời đã được mã hóa từ các câu hỏi trong bảng hỏi. 1000 đối tượng được phỏng vấn là sinh viên từ năm thứ nhất đến năm thứ năm tại các trường đại học trên địa bàn Hà Nội. Phương pháp phỏng vấn bằng bảng hỏi rất cần thiết cho việc lượng hóa thông tin về vấn đề nghiên cứu. Nguồn thông tin thu từ phương pháp này được sử dụng làm tư liệu chính cho quá trình phân tích. 6.2.3. Phương pháp quan sát: Quan sát đời sống sinh viên ở các trường đại học trên địa bàn Hà Nội trong quá trình học tập, rèn luyện, giao tiếp, ứng xử,.. để biết thêm những thông tin về cuộc sống thực tại của họ và nhất là thái độ ứng xử của họ đối với giá trị di sản văn hóa dân tộc. 6.2.4. Phương pháp nghiên cứu văn hóa học: Tập hợp các phương thức, thao tác nghiên cứu của văn hóa học để phân tích các vấn đề về lý luận văn hóa (về giá trị, giá trị văn hóa truyền thống,) và thực tiễn hoạt động giáo dục giá trị văn hóa truyền thống cho sinh viên. 6.2.5. Phương pháp so sánh - lịch sử: Đối chiếu, so sánh các giá trị văn hóa truyền thống trong mối liên hệ với các giá trị văn hóa hiện đại trên cơ sở đó xác định những giá trị văn hóa cần được giáo dục cho sinh viên. 6.2.6. Phương pháp xử lý thông tin khoa học xã hội bằng chương trình SPSS 7 Phương pháp này được sử dụng để tính tần suất và một số tương quan của nguồn thông tin thu được từ bảng hỏi. 7. Những kết quả và đóng góp mới của luận án Luận án có những kết quả và đóng góp cơ bản là: - Hệ thống hoá, khái quát hoá các vấn đề lý luận về giá trị, giá trị văn hoá, giá trị văn hoá truyền thống của dân tộc Việt Nam, trên cơ sở đó xác định những giá trị văn hóa truyền thống cần được giáo dục cho sinh viên hiện nay. - Xác định rõ vị trí của sinh viên trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, khẳng định vai trò to lớn của việc giáo dục giá trị văn hóa truyền thống dân tộc nhằm phát huy tối đa sức mạnh nội sinh của dân tộc, giữ gìn và phát huy bản sắc văn hoá dân tộc nhằm phát triển toàn diện sinh viên Việt Nam trong bối cảnh đổi mới và hội nhập quốc tế ở nước ta hiện nay . - Phân tích, đánh giá thực trạng giáo dục giá trị văn hóa truyền thống cho sinh viên của các trường Đại học trên địa bàn Hà Nội. Việc phân tích và đánh giá đã chỉ rõ những ưu điểm cũng như những hạn chế của việc giáo dục giá trị văn hóa truyền thống cho sinh viên hiện nay. - Đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động giáo dục giá trị văn hóa truyền thống cho sinh viên hiện nay nhằm xây dựng đội ngũ sinh viên phát triển toàn diện về chính trị, tư tưởng, đạo đức, lối sống, ... góp phần vào việc thực hiện chiến lược con người, phát triển giáo dục – đào tạo, xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiến tiến, đậm đà bản sắc dân tộc. Kết quả nghiên cứu của đề tài có thể dùng làm tài liệu tham khảo cho các tổ chức và cá nhân tiến hành các hoạt động nghiên cứu và giảng dạy về văn hóa truyền thống và giáo dục văn hóa truyền thống dân tộc cho thanh niên sinh viên. 8. Kết cấu của luận án Ngoài phần mở đầu (10 trang), kết luận (4 trang) và danh mục tài liệu tham khảo (8 trang), phụ lục (22 trang) luận án gồm 3 chương chính. Chương 1: Những vấn đề lý luận về giá trị và giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc (37 trang). Chương 2: Thực trạng hoạt động giáo dục các giá trị văn hóa truyền thống cho sinh viên hiện nay (83 trang). Chương 3: Phương hướng và một số giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động giáo dục giá trị văn hóa truyền thống cho sinh viên (46 trang). Chương 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ GIÁ TRỊ VÀ GIÁ TRỊ VĂN HOÁ TRUYỀN THỐNG CỦA DÂN TỘC 1.1. Quan niệm về giá trị và giá trị văn hoá 1.1.1. Quan niệm về giá trị 8 Giá trị là những cái thuộc về sự vật, hiện tượng và những thuộc tính của chúng mà có ý nghĩa tích cực đối với xã hội, một nhóm người và cá nhân, với tư cách là phương tiện thoả mãn những nhu cầu và lợi ích, đồng thời biểu thị niềm tin của con người về những mục đích và phương thức ứng xử lý tưởng. 1.1.2. Quan niệm về giá trị văn hoá Giá trị văn hoá là yếu tố cốt lõi của văn hóa, được sáng tạo và kết tinh trong quá trình lịch sử của dân tộc và nhân loại. Giá trị văn hóa là một hệ thống các giá trị có ý nghĩa khách quan được quy định bởi thực tiễn lịch sử, bởi tính thông tin rộng rãi. Các giá trị văn hoá đều biểu hiện các lợi ích của các lực lượng xã hội tiên tiến. Các giá trị văn hóa đều chứa đựng những điều tốt đẹp (chân, thiện, mỹ) và luôn tạo ra các định hướng làm phát huy cái đúng, cái tốt, cái đẹp của Con Người. 1.2. Truyền thống dân tộc và các giá trị văn hoá truyền thống của dân tộc Việt Nam 1.2.1. Truyền thống và truyền thống dân tộc Theo nghĩa tổng quát nhất, truyền thống là những yếu tố của di tồn văn hoá, xã hội thể hiện trong chuẩn mực hành vi, tư tưởng, phong tục, tập quán, thói quen, lối sống, cách ứng xử của một cộng đồng người được hình thành trong lịch sử và đã trở nên ổn định, được truyền từ đời này sang đời khác và được lưu giữ lâu dài. Truyền thống dân tộc là một hệ thống các tính cách, các thế ứng xử của cả một dân tộc được hình thành trong những điều kiện tự nhiên, xã hội và lịch sử nhất định, được kết tinh, tích luỹ và lưu truyền qua các thế hệ, trong lịch sử của dân tộc, làm nên bản sắc dân tộc. 1.2.2. Các giá trị văn hoá truyền thống của dân tộc Việt Nam Nói đến các giá trị văn hoá truyền thống của dân tộc ta là nói đến đặc thù của văn hóa Việt Nam với những bản sắc đậm đà, tốt đẹp đã hình thành và được lưu truyền từ ngày dựng nước cho đến nay. Xem xét các giá trị văn hoá truyền thống của dân tộc Việt Nam nổi lên 3 đặc điểm cơ bản: Một là, giá trị đạo đức chiếm vị trí nổi bật. Hai là, chủ nghĩa yêu nước được khẳng định là giá trị cốt lõi, giá trị định hướng các giá trị khác. Ba là, những giá trị phổ biến của con người Việt Nam như tinh thần đoàn kết, ý thức cộng đồng, lòng nhân ái, khoan dung; trọng nghĩa tình đạo lý; đức tính cần cù, sáng tạo trong lao động, tinh thần lạc quan... cũng được đề cập và coi đó là những giá trị văn hoá truyền thống quý báu của dân tộc ta. 1.3. Giáo dục các giá trị văn hoá truyền thống cho sinh viên Việt Nam 1.3.1. Vị trí và vai trò của sinh viên trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa Sinh viên là bộ phận ưu tú trong thanh niên. Xét về mặt trình độ học vấn, sinh viên là những người tiêu biểu đang được đầu tư, được giáo dục đào tạo ở bậc cao đẳng, đại học. Sau khi tốt nghiệp họ sẽ trở thành lực lượng lao động trí tuệ chính trong xã hội. Do đó, sinh viên có vị trí và vai trò quan trọng, quyết định sự tiến bộ xã 9 hội và sự nghiệp công nghiệp hoá - hiện đại hoá đất nước. Bởi thế, công tác giáo dục sinh viên nói chung, giáo dục giá trị văn hóa truyền thống nói riêng có một ý nghĩa quan trọng trong nội dung giáo dục và đào tạo ở các trường đại học và cao đẳng hiện nay. 1.3.2. Những giá trị văn hóa truyền thống cơ bản cần được giáo dục cho sinh viên Nội dung các giá trị truyền thống văn hóa của dân tộc rất phong phú, đa dạng, nhiều mặt. Tuy nhiên, trong khuôn khổ vấn đề nghiên cứu, chúng tôi chỉ lựa chọn những nội dung chủ yếu nhất có liên quan trực tiếp đến việc giáo dục, bồi dưỡng phẩm chất thanh niên sinh viên hiện nay. 1.3.2.1. Giáo dục truyền thống yêu nước và tinh thần độc lập dân tộc Truyền thống yêu nước là sợi chỉ đỏ xuyên suốt toàn bộ lịch sử dân tộc Việt Nam. Giáo dục cho sinh viên kế thừa và phát huy giá trị truyền thống yêu nước trong chống ngoại xâm bảo vệ đất nước trong tình hình hiện nay tức là tích cực chống nghèo nàn lạc hậu, vươn tới xây dựng xã hội dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh, hiện đại. Hơn lúc nào hết, sinh viên cần nhận thức rõ vai trò vô cùng quan trọng của chủ nghĩa yêu nước trong sự nghiệp CNH – HĐH đất nước. 1.3.2.2. Giáo dục truyền thống nhân ái khoan dung Truyền thống nhân ái được thể hiện ở tình yêu thương con người, sẵn sàng giúp đỡ người khác, không vụ lợi. Truyền thống khoan dung biểu hiện ở tính nhân đạo, lòng vị tha. Giáo dục truyền thống nhân ái khoan dung cho sinh viên sẽ có tác dụng giáo dục sinh viên kính thầy, yêu bạn, giúp đỡ lẫn nhau trong học tập, sinh hoạt, quý trọng của công, quan tâm đến nỗi bất hạnh của người khác; giúp sinh viên không ngừng nâng cao nhận thức, tự giác sống tốt đẹp hơn, biết lấy lợi ích tập thể, lợi ích dân tộc làm định hướng cho cuộc sống của mình, góp phần hình thành và phát triển nhân cách sinh viên. 1.3.2.3. Giáo dục truyền thống đoàn kết, ý thức cộng đồng Truyền thống đoàn kết, ý thức cộng đồng được biểu hiện qua các mối quan hệ cộng đồng lớn nhỏ khác nhau như gia đình, gia tộc, họ hàng, làng xã và lớn hơn là cộng đồng dân tộc, cộng đồng người Việt Nam. Vì vậy, giáo dục truyền thống đoàn kết cộng đồng cho sinh viên là từng bước xây dựng cho sinh viên ý thức tập thể, đoàn kết cá nhân với tập thể hòa chung vào các phong trào của tập thể từ lớp, khoa đến trường và rộng ra toàn xã hội. Qua đó trang bị cho sinh viên phương pháp hữu hiệu để giải quyết mối quan hệ cá nhân với tập thể, cá nhân với xã hội, biết đặt lợi ích tập thể, lợi ích xã hội lên trên lợi ích cá nhân, biết hy sinh cái riêng để phục vụ cái chung. 1.3.2.4. Giáo dục truyền thống yêu lao động cần cù tiết kiệm Nhờ có truyền thống yêu lao động cần cù, tiết kiệm mà dân tộc ta đã vượt qua mọi khó khăn, thử thách khắc nghiệt của thiên nhiên để xây dựng và phát triển đất nước. Vì vậy, giáo dục truyền thống yêu lao động cần cù, tiết kiệm sẽ giúp sinh viên nhận thức rõ vai trò, ý nghĩa của lao động trong sự phát triển xã hội, giúp họ có tình yêu và thái độ đúng đắn đối với lao động. Lao động là niềm vui, niềm hạnh phúc của 10 tuổi trẻ. Lao động với tinh thần hăng say, sáng tạo. Lao động chăm chỉ với lương tâm nghề nghiệp, có kỹ thuật có năng suất, chất lượng, hiệu quả cao. 1.3.2.5. Giáo dục truyền thống hiếu học, tôn sư trọng đạo Kế thừa và phát huy truyền thống hiếu học, truyền thống tôn sư trọng đạo của dân tộc vừa là trách nhiệm, nghĩa vụ, vừa là vinh dự lớn lao của người sinh viên, góp phần làm giàu tiềm năng trí tuệ cho đất nước. Nó sẽ trở thành một trong những nhân tố đảo bảo cho sự phát triển với tốc độ cao, đưa sự nghiệp đổi mới đất nước đi đến thắng lợi. Ngoài những truyền thống quý giá của dân tộc đã nêu ở trên còn nhiều truyền thống tốt đẹp mà cha ông để lại như truyền thống anh dũng, bất khuất, kiên cường, truyền thống “uống nước nhớ nguồn”.... Những truyền thống quý báu đó có một vị trí và vai trò rất quan trọng trong đời sống xã hội của nhân dân ta trong quá khứ, hiện tại và tương lai. Do vậy, kế thừa truyền thống dân tộc, nâng truyền thống dân tộc lên một tầm cao mới, là trách nhiệm của mỗi người Việt Nam nhất là thế hệ trẻ hiện nay và mai sau. 1.3.3. Những chủ thể tham gia giáo dục giá trị văn hóa truyền thống cho sinh viên Ở nước ta có nhiều chủ thể tham gia giáo dục giá trị văn hóa truyền thống cho sinh viên. Ngoài các cơ quan của Đảng và Nhà nước, có thể chia làm ba nhóm: nhóm chủ thể lãnh đạo, quản lý (Đảng uỷ, Ban Giám hiệu, Phòng đào tạo, Phòng công tác chính trị – sinh viên, Ban Chủ nhiệm khoa, giáo viên chủ nhiệm lớp); nhóm chủ thể truyền đạt kiến thức (đội ngũ giảng viên, báo cáo viên, tuyên truyền viên...) và nhóm chủ thể hỗ trợ (các tổ chức Đoàn Thanh niên, Hội Sinh viên và gia đình sinh viên). Tiểu kết Nghiên cứu về giá trị, giá trị văn hóa và giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc Việt Nam đã thu được những thành quả to lớn. Vấn đề đặt ra là cần nghiên cứu giáo dục những giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp đó của dân tộc cho sinh viên. Bởi sinh viên là lớp người có vị trí và vai trò quan trọng, kế tục sự nghiệp của cha anh, xung kích, sáng tạo đi đầu trong sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước. Việc giáo dục giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc cho sinh viên có ý nghĩa đặc biệt quan trọng, cần trở thành một trong những nội dung giáo dục và đào tạo ở các trường đại học và cao đẳng ở nước ta trong bối cảnh đổi mới và hội nhập quốc tế hiện nay. Chương 2 THỰC TRẠNG HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC CÁC GIÁ TRỊ VĂN HÓA TRUYỀN THỐNG CHO SINH VIÊN HIỆN NAY 2.1. Các nhân tố tác động đến việc giáo dục giá trị văn hoá truyền thống cho sinh viên hiện nay 2.1.1. Tác động của nhân tố kinh tế - xã hội Về tác động tích cực: Kinh tế thị trường tạo nên sự năng động trong toàn xã hội và nâng lên đáng kể đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân. Nhiều sinh viên 11 vượt khó vươn lên trong học tập, sẵn sàng tham gia phong trào thanh niên tình nguyện, mùa hè xanh, tuổi trẻ lập nghiệp... chính là nhờ họ đã có một lý tưởng sống đúng đắn, cao đẹp. Lý tưởng sống đó không phải tự nhiên mà hình thành, nó được rèn luyện, tu dưỡng, giáo dục mà nên. Về tác động tiêu cực: Kinh tế phát triển kéo theo tình trạng phân hoá giàu nghèo ngày càng tăng. Chủ nghĩa cá nhân, lối sống thực dụng đến ích kỷ, tình trạng tha hoá về đạo đức lối sống... tăng lên. Đặc biệt là tệ nạn tham nhũng tiêu cực phát triển thành một trong bốn nguy cơ của đất nước. Tất cả các hiện tượng đó tác động xấu đến sinh viên, làm méo mó nhận thức, tâm lý, tình cảm của họ. 2.1.2. Tác động của nhân tố giáo dục – đào tạo Trong những năm vừa qua, nhờ có sự đầu tư ngày càng tăng của Nhà nước mà các trường đại học, cao đẳng không ngừng được củng cố. Các trường đã có cơ sở vật chất khá khang trang, nhiều trường đã được hiện đại hoá từng bước. Nhờ đó mà sinh viên có điều kiện học tập tốt hơn. Với nội dung chương trình không ngừng được hiện đại hoá cùng với quá trình đổi mới đổi mới phương pháp giảng dạy, sinh viên tiếp nhận được những tri thức toàn diện, hiện đại, tăng cường được tính tích cực, tự đào tạo của mình. Bên cạnh những thành tựu đóng góp tích cực, nền giáo dục và đào tạo nước nhà cũng còn nhiều bất cập yếu kém, trước hết là những lệch lạc, chưa thống nhất trong nhận thức về giáo dục - đào tạo. Trong khi hầu hết mọi người, kể cả những người không làm công tác quản lý vẫn kêu rằng sinh viên bị tha hoá, xuống cấp về đạo đức, lối sống nhưng khi chi phí cho giáo dục chính trị tư tưởng, văn hoá, thể chất họ lại đắn đo, thậm chí lại coi là chi phí cho các hoạt động bề nổi - phong trào, không thật cần thiết, không có lãi. Điều kiện cơ sở vật chất của các trường đại học, cao đẳng còn yếu kém cùng với những bất cập trong nhận thức, hoạt động của các cơ quan giáo dục, đội ngũ cán bộ, giáo viên... là nguyên nhân cơ bản của tình trạng yếu kém lối sống của một bộ phận sinh viên hiện nay. 3.1.3. Tác động của xu thế toàn cầu hóa, hội nhập giao lưu quốc tế Trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập kinh tế quốc tế, vấn đề mở rộng giao lưu văn hóa - giáo dục với các nước, tiếp thu những yếu tố tiến bộ của các thành tựu giáo dục nhân loại trở thành vấn đề quan trọng để phát triển nền giáo dục nước nhà. Hội nhập tạo điều kiện cho sinh viên tiếp thu văn minh của nhân loại, học tập và ứng dụng những tiến bộ khoa học và công nghệ trên thế giới, trở nên tự tin hơn với một tầm nhìn xa hơn hướng ra thế giới. Song, hội nhập cũng làm nảy sinh nhiều tiêu cực và tệ nạn xã hội. Một bộ phận sinh viên đang bị ảnh hưởng bởi lối sống ngoại lai, buông thả, quay lưng với những giá trị văn hoá truyền thống của dân tộc. Cuộc sống dư giả về vật chất khiến một bộ phận của giới trẻ chấp nhận lối sống hưởng thụ, ích kỉ, đặt cái riêng trên cái chung, đặt lợi ích cá nhân trước lợi ích tập thể, chối bỏ trách nhiệm với cộng đồng, sống không có lý tưởng và mơ ước. 12 Giáo dục giá trị văn hoá truyền thống phải có nhiệm vụ hướng sinh viên chọn lọc các yếu tố hiện đại và truyền thống, hoà nhập với các nền văn hoá khác nhưng không bị hoà tan vào trong đó - không tự đánh mất bản sắc văn hoá của dân tộc mình. 2.2. Thực trạng hoạt động giáo dục giá trị văn hoá truyền thống cho sinh viên Trong thời gian qua, công tác giáo dục giá trị văn hóa truyền thống cho sinh viên đã được các cấp, các ngành và xã hội quan tâm và đã thu được những thành quả quan trọng. Chúng ta có thể nhận thấy sự tham gia của các chủ thể lãnh đạo và quản lý giáo dục, các trường đại học, các tổ chức Đoàn, Hội, các gia đình và bản thân sinh viên trong các trường đại học. 2.2.1. Định hướng giáo dục giá trị văn hóa truyền thống của Đảng và Nhà nước Trong hơn 25 năm tiến hành công cuộc đổi mới (từ năm 1986 đến nay), công tác chăm lo bồi dưỡng con người mới, đào tạo đội ngũ kế tục sự nghiệp cách mạng đã được Đảng và Nhà nước ta chú trọng quan tâm. Các Nghị quyết Trung ương 2 (Khóa VIII) về định hướng phát triển giáo dục và đào tạo và khoa học công nghệ trong thời kỳ đẩy mạnh CNH, HĐH; Nghị quyết Trung ương 5 (Khoá VIII) về “Xây dựng và phát triển văn hoá Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc”, Nghị quyết Trung ương Bảy (Khoá X) về công tác thanh niên đã khẳng định phải chăm lo bồi dưỡng lý tưởng cách mạng, giáo dục truyền thống dân tộc cho thế hệ trẻ. Mặc dù đất nước còn nhiều khó khăn, nhưng Đảng và Nhà nước đã cố gắng dành tâm sức và nguồn lực từ ngân sách nhà nước và đã có sự gia tăng ổn định (năm 1998 tỷ trọng đầu tư từ ngân sách nhà nước cho giáo dục là 13,6% thì đến năm 2012 tỷ trọng đầu tư cho giáo dục từ ngân sách nhà nước là trên 20%). Trong nhiều năm qua, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã đẩy mạnh việc hướng dẫn tổ chức “Tuần sinh hoạt công dân - sinh viên” đầu khoá, cuối khoá và đầu năm học trong các trường đại học, cao đẳng. Phối hợp với các bộ, ban, ngành, địa phương tổ chức các hoạt động giáo dục truyền thống dân tộc cho sinh viên như: Trung ương Đoàn thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh, Bộ Văn hoá, Thể thao và Du lịch, Đài Tiếng nói Việt Nam, Đài truyền hình Việt Nam, Bộ Công an, Bộ Tài chính, Bộ Nội vụ, Bộ Lao động Thương binh và xã hội. Các biện pháp và hoạt động của Bộ Giáo dục và Đào tạo đã có tác dụng chỉ đạo và định hướng cho công tác giáo dục đào tạo nói chung và công tác giáo dục truyền thống dân tộc cho sinh viên các trường đại học nói riêng. 2.2.2. Hoạt động giáo dục giá trị văn hóa truyền thống cho sinh viên của các trường Đại học 2.2.2.1. Hoạt động giảng dạy Một là, về đội ngũ cán bộ giảng dạy Về cơ bản, đội ngũ cán bộ giảng dạy vững vàng về chuyên môn, có khả năng đáp ứng được với nhiệm vụ giáo dục sinh viên hiện nay và đảm bảo tính kế tục, ổn 13 định. Bên cạnh đội ngũ giáo viên có kinh nghiệm, những nhà khoa học đầu đàn, có cả những lớp giảng viên trẻ. Hai là, về chương trình, nội dung đào tạo Công tác giáo dục giá trị văn hóa truyền thống cho sinh viên ở các trường đại học, cao đẳng những năm gần đấy đã có bước chuyển biến mới và đạt hiệu quả đáng khích lệ. Các giá trị như: yêu nước, đoàn kết cộng đồng, ý chí độc lập tự cường, nhân ái khoan dung, cần cù sáng tạo, anh hùng dũng cảm,... được bao chứa trong nhiều môn học. Ngoài các môn khoa học Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh còn có các môn như: tiếng Việt, Lịch sử, Văn học, Cơ sở văn hóa Việt Nam, Địa lý.... Trong chương trình và kế hoạch dạy học ở một số ngành đã được thiết kế các môn học nhằm bồi dưỡng tinh thần yêu quê hương đất nước, lòng tự hào dân tộc cho sinh viên. Ba là, về phương pháp giảng dạy và đánh giá kết quả học tập của sinh viên Thời gian qua, các trường đại học trên địa bàn Hà Nội đã tích cực tiến hành đổi mới phương pháp giáo dục một cách khá hiệu quả, đạt chất lượng cao. Nhiều trường đại học đã từng bước chuyển từ truyền đạt tri thức thụ động “thầy giảng, trò ghi” sang phương pháp giảng dạy tích cực “thầy hướng dẫn học, trò chủ động tư duy”. Đa số giảng viên tăng cường các hình thức đối thoại, phát huy tính độc lập suy nghĩ của sinh viên. Kiểm tra, đánh giá là thước đo hiệu quả giảng dạy và học tập trong Nhà trường. Nhiều trường đã có cải tiến khâu đánh giá kết quả học tập của sinh viên như: kết hợp thi trắc nghiệm khách quan với thi tự luận; tăng cường thi vấn đáp trực tiếp; khuyến khích viết tiểu luận, đổi mới cách đánh giá chất lượng tiểu luận, luận văn Sau mỗi kỳ thi, các trường còn có cơ chế khen thưởng, tuyên dương những sinh viên, tập thể lớp có thành tích cao trong học tập, rèn luyện. Nhờ vậy, đã khuyến khích tinh thần học tập, tạo hứng thú cho sinh viên qua mỗi kì thi. 2.2.2.2. Hoạt động lãnh đạo quản lý của Đảng uỷ, Ban Giám hiệu và các bộ phận chức năng trong các nhà trường Một là, hoàn thiện hệ thống văn bản quy phạm pháp luật, các quy định của nhà trường về công tác sinh viên. Hai là, tổ chức thực hiện công tác sinh viên đáp ứng yêu cầu đào tạo theo hệ thống tín chỉ. Ba là, đổi mới hình thức, phương pháp công tác học sinh, sinh viên, tạo điều kiện để học sinh, sinh viên học tập và rèn luyện tốt. Bốn là, kiện toàn tổ chức bộ máy, nâng cao năng lực chuyên môn, nghiệp vụ cho đội ngũ cán bộ làm công tác sinh viên. Tuy nhiên, công tác giáo dục giá trị văn hóa truyền thống cho sinh viên trong nhà trường chưa được quan tâm thích đáng. Cơ sở vật chất, kinh phí đầu tư không đủ, thiếu phòng học nên học sinh phải học tạm bợ, nhiều trường phải học ba ca. Bên cạnh một số trường đại học, Đảng uỷ có nghị quyết về công tác thanh niên, công tác chính trị tư tưởng, giáo dục truyền thống dân tộc cho sinh viên, có sự đầu tư chỉ đạo của Ban giám hiệu và các bộ phận chức năng khác, còn lại vẫn còn nhiều trường, 14 công tác giáo dục chính trị tư tưởng, giáo dục truyền thống dân tộc cho sinh viên chưa được quan tâm, đầu tư đúng mức. Ở một số trường, công tác giáo dục chính trị tư tưởng, giảng dạy các môn học Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, khoa học xã hội và nhân văn chưa được coi trọng. Do vậy ảnh hưởng xấu tới chất lượng, hiệu quả giáo dục đào tạo và công tác xây giáo dục truyền thống dân tộc cho sinh viên. 2.2.2.3. Hoạt động của Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh, Hội sinh viên Trong những năm qua, Đoàn Thanh niên, Hội Sinh viên các trường Đại học trên địa bàn Hà Nội đã tăng cường giáo dục giá trị văn hóa truyền thống cho thanh niên sinh viên thông qua các hoạt động tuyên truyền, giáo dục, tạo môi trường, hỗ trợ, đồng hành cùng thanh niên sinh viên học tập tốt, rèn luyện tốt và đạt được những chuyển biến tích cực trên tất cả các phương diện: nội dung, biện pháp, hình thức, hiệu quả... đã góp phần quan trọng giáo dục, định hướng để đa số thanh niên sinh viên có phẩm chất chính trị, phẩm chất đạo đức tốt, có lối sống lành mạnh; có ý thức học tập và kiến thức tốt Tuy nhiên, hiệu quả công tác giáo dục, định hướng giá trị của Đoàn, Hội chưa cao. Đoàn, Hội chưa tận dụng hết các cơ hội, chưa phát huy hết sức mạnh của các lực lượng xã hội và các nguồn lực trong công tác giáo dục, định hướng giá trị cho thanh niên sinh viên. Phương thức giáo dục, định hướng giá trị của Đoàn, Hội chậm đổi mới, chưa đáp ứng nhu cầu, tâm lý của thanh niên sinh viên. Hoạt động chăm lo lợi ích cho thanh niên sinh viên còn chưa tương xứng với tiềm năng của tổ chức Đoàn, Hội; việc tổng kết lý luận về công tác giáo dục, định hướng giá trị, về mô hình định hướng giá trị cho thanh niên sinh viên của Đoàn, Hội chưa theo kịp sự vận động, biến đổi không ngừng của xã hội thời kỳ toàn cầu hoá và hội nhập kinh tế quốc tế. 2.2.3. Gia đình với việc giáo dục giá trị văn hóa truyền thống cho sinh viên Nhiều gia đình quan tâm đến giáo dục giá trị văn hóa cho sinh viên thông qua truyền thống văn hoá của gia đình, dòng họ. Bởi lẽ, sự hình thành những giá trị văn hoá của nhân cách con người phải bắt đầu từ tuổi ấu thơ đến lúc trưởng thành. Chính từ những nét đẹp của môi trường văn hoá gia đình đã hình thành những tình cảm yêu thương trong quan hệ gia đình. Bên cạnh việc giáo dục truyền thống văn hoá trong gia đình cho thế hệ trẻ, các gia đình cũng đã quan tâm đến giáo dục truyền thống dân tộc cho con cái mình qua phương tiện nghe nhìn như: các băng nhạc, băng hình, sinh nhật góp phần quan trọng tác động đến tình cảm, tư tưởng nhằm hình thành và phát triển lối sống lành mạnh, lối sống đẹp cho thế hệ trẻ. Các gia đình đều mong muốn con em mình phát triển toàn diện về mọi mặt, xứng đáng là con ngoan, trò giỏi và sẽ trở thành những người có ích cho xã hội mai sau. Tuy nhiên, việc giáo dục giá trị văn hóa truyền thống trong gia đình vẫn còn những hạn chế. Không ít gia đình, do cha mẹ mải lo kiếm tiền đã thả lỏng con cái, các băng nhạc, băng hình, phim ảnh, máy tính nối mạng Internet không kiểm soát được đã dẫn tới tình trạng các em ở độ tuổi trưởng thành, nhất là giai đoạn bước vào môi 15 trường sinh viên có thể tự do tìm những sản phẩm phản văn hoá, xô bồ, thiếu chọn lọc và vô tình đã đánh mất tư cách đạo đức nhân cách của mình. Chính vì buông lỏng, thiếu kiểm soát, thiếu trách nhiệm của một số gia đình đã khiến không ít bạn trẻ xa rời các giá trị văn hóa, đạo đức truyền thống. Quan niệm rằng chỉ cần lo cho con cái ăn học, có đời sống vật chất đẩy đủ còn việc giáo dục là do nhà trường và xã hội đã trở nên phổ biến ở không ít các gia đình hiện nay. Đây thực sự là một trở ngại lớn cho công tác giáo dục giá trị văn hóa truyền thống. 2.3. Về ý thức, thái độ của sinh viên trong việc kế thừa và phát huy giá trị văn hoá truyền thống của dân tộc 2.3.1. Những ưu điểm của sinh viên trong việc kế thừa và phát huy giá trị văn hoá truyền thống dân tộc. 2.3.1.1. Luôn tin tưởng vào sự lãnh đạo của Đảng, tin tưởng vào sự nghiệp đổi mới đất nước. 2.3.1.2. Năng động, sáng tạo, có chí tiến thủ, kiên trì vượt khó, vươn lên trong học tập và cuộc sống. 2.3.1.3. Có ý thức giữ gìn và phát huy truyền thống nhân ái, khoan dung của ông cha. 2.3.2. Những hạn chế, yếu kém của sinh viên trong việc kế thừa và phát huy giá trị văn hoá truyền thống dân tộc. 2.3.2.1. Một bộ phận sinh viên thiếu ý thức chính trị, thiếu niềm tin vào lý tưởng của Đảng, thờ ơ với những sự kiện chính trị, xã hội của đất nước và ít quan tâm đến các hoạt động chung. 2.3.2.2. Một bộ phận sinh viên có thái độ và động cơ học tập chưa đúng đắn, chưa tích cực học tập, rèn luyện, ý chí phấn đấu chưa cao. 2.3.2.3. Một bộ phận sinh viên có biểu hiện suy thoái tư tưởng, đạo đức và lối sống, xa rời các giá trị đạo đức truyền thống, văn hóa tốt đẹp của dân tộc. Nguyên nhân khách quan - Do tác động từ những mặt trái của cơ chế thị trường. - Những thách thức của toàn cầu hoá đến tư tưởng, văn hoá và lối sống của thanh niên sinh viên. - Âm mưu thực hiện “diễn biến hoà bình” của chủ nghĩa đế quốc và các thế lực thù địch chống phá CNXH. Nguyên nhân chủ quan Trong quá trình xây dựng đất nước, Đảng và Nhà nước tập trung sức vào phát triển kinh tế, chưa thật tập trung phát triển văn hoá trên cơ sở kế thừa và phát huy các giá trị truyền thống dân tộc, chưa đặt đúng vị trí và tầm quan trọng của công tác giáo dục truyền thống dân tộc cho thế hệ trẻ nói chung, thanh niên sinh viên nói riêng tương xứng với yêu cầu của sự nghiệp đổi mới. Các chủ thể giáo dục chưa đặt hết tâm huyết của mình đối với việc gìn giữ và phát huy các giá trị truyền thống dân tộc trước yêu cầu của sự nghiệp đổi mới. Một số cán bộ, ở một số trường đã vi phạm kỷ cương phép nước và truyền thống đạo lý nghề 16 dạy học làm ảnh hưởng đến công tác giáo dục chính trị tư tưởng, giáo dục truyền thống dân tộc cho sinh viên. Một số sinh viên có suy nghĩ nông cạn, thái độ tự mãn, ích kỷ, hẹp hòi và ỷ lại vào người khác. Khi gặp khó khăn, thất bại trong cuộc đời, một số tỏ ra bi quan, chán nản và phản ứng lại xã hội bằng cách quay lưng với tất cả, coi thường các giá trị truyền thống dân tộc. Đó là một thực tế khiến cho công tác giáo dục truyền thống dân tộc trong các trường đại học gặp nhiều khó khăn, trở ngại. Tiểu kết Trong những năm qua, các chủ thể đã phát huy vai trò của mình, hướng vào nhiệm vụ quan trọng nhất là giáo dục, rèn luyện sinh viên phát triển toàn diện, có đạo đức, tri thức, sức khoẻ, thẩm mỹ và nghề nghiệp, trung thành với lý tưởng độc lập dân tộc và CNXH hình thành và bồi dưỡng nhân cách, phẩm chất và năng lực của công dân, đáp ứng yêu cầu xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Bên cạnh những thành tựu, những ưu điểm công tác giáo dục giá trị văn hóa truyền thống cho sinh viên vẫn còn những hạn chế, bất cập. Chương 3 PHƯƠNG HƯỚNG VÀ MỘT SỐ GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC GIÁ TRỊ VĂN HOÁ TRUYỀN THỐNG CHO SINH VIÊN HIỆN NAY 3.1. Dự báo sự phát triển giáo dục đại học và tình hình sinh viên trong thời gian tới 3.1.1. Dự báo sự phát triển của giáo dục đại học Sự nghiệp giáo dục tiếp tục phát triển, mở rộng về quy mô và nâng cao chất lượng; hướng tới xã hội học tập. Chiến lược phát triển giáo dục đến năm 2020 đã xác định những mục tiêu chung về phát triển giáo dục cả về quy mô và chất lượng, đồng thời cũng xác định những mục tiêu như: Hoàn chỉnh mạng lưới các cơ sở giáo dục đại học trên phạm vi toàn quốc, có sự phân tầng về chức năng, nhiệm vụ đào tạo, bảo đảm hợp lý cơ cấu trình độ, cơ cấu ngành nghề, cơ cấu vùng miền, phù hợp với chủ trương xã hội hoá giáo dục và quy hoạch tổng thể phát triển kinh tế - xã hội của cả nước và của các địa phương; Mở rộng quy mô đào tạo, đạt tỷ lệ 450 sinh viên/1 vạn dân vào năm 2020; Xây dựng đội ngũ giảng viên và cán bộ quản lý giáo dục đại học đủ về số lượng, có phẩm chất đạo đức và lương tâm nghề nghiệp, có trình độ chuyên môn cao, phong cách giảng dạy và quản lý tiên tiến, đến năm 2020 có ít nhất 60% giảng viên đạt trình độ thạc sĩ và 35% đạt trình độ tiến sĩ. Tuy nhiên, yêu cầu cao của công nghiệp hoá, hiện đại hoá và hội nhập quốc tế là thách thức không nhỏ đối với khả năng thực tế của sinh viên nước ta. Điều kiện giảng dạy, học tập còn khó khăn, chưa đáp ứng đầy đủ nhu cầu phát triển của sinh viên dẫn đến chất lượng giáo dục đại học còn hạn chế. Hàng vạn cựu sinh viên ra 17 trường chưa có việc làm hoặc làm không đúng chuyên môn sẽ tiếp tục tác động đến tình hình học tập của sinh viên. 3.1.2. Dự báo tình hình sinh viên Số lượng sinh viên sẽ tiếp tục tăng do nhu cầu học tập cao và đa dạng hóa các loại hình đào tạo. Cơ cấu xã hội, cơ cấu ngành nghề của sinh viên tiếp tục thay đổi theo hướng tỷ lệ sinh viên xuất thân từ nông thôn và các vùng miền núi, vùng sâu, vùng xa sẽ tăng cao hơn; Tinh thần, thái độ học tập của sinh viên sẽ cao hơn và ngày càng có nhiều sinh viên tham gia nghiên cứu khoa học, các hoạt động sáng tạo. Sinh viên sẽ chủ động và tích cực học thêm ngoại ngữ, tin học, cũng như các môn bổ trợ hoặc văn bằng khác; Nhận thức chính trị và tính tích cực chính trị - xã hội của sinh viên được tiếp tục nâng cao và thể hiện rõ hơn. Bên cạnh số đông sinh viên sống có lý tưởng, hoài bão, vẫn sẽ còn một bộ phận không nhỏ thanh niên sinh viên sống thực dụng, đề cao giá trị vật chất, ít quan tâm đến tập thể và cộng đồng; bản lĩnh chính trị, niềm tin dễ bị lung lay, dao động và không tự giải đáp được về tư tưởng trước những khó khăn của đất nước cũng như những thay đổi diễn ra mạnh mẽ trên thế giới. Những yếu kém trong quản lý xã hội, trong việc ngăn chặn các tác động của tiêu cực, tội phạm, tệ nạn xã hội nếu không kịp khắc phục sẽ ảnh hưởng không nhỏ đến định hướng và sự lựa chọn tương lai của thanh niên sinh viên. 3.2. Phương hướng đẩy mạnh giáo dục giá trị văn hoá truyền thống cho sinh viên Một là, quán triệt sâu sắc quan điểm, chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước về phát triển giáo dục và giáo dục đại học Đổi mới giáo dục bao hàm đổi mới nội dung, chương trình và phương pháp giáo dục. Luật Giáo dục 2012 của nước ta yêu cầu, về phương pháp phải lấy sinh viên làm trung tâm, phát huy tính tích cực, tự giác, sáng tạo của người học. Công tác sinh viên muốn đạt được kết quả tốt cũng phải quán triệt quan điểm chỉ đạo này đồng thời phải chăm lo lợi ích và nhu cầu chính đáng của sinh viên. Quán triệt quan điểm giáo dục toàn diện và đổi mới giáo dục của Đảng và Nhà nước là một yâu cầu vừa cấp bách vừa lâu dài và là nhiệm vụ đòi hỏi sự sáng tạo, sự đổi mới của các các trường đại học, cao đẳng hiện nay. Hai là, kết hợp giữa giáo dục giá trị văn hóa truyền thống với việc giáo dục các giá trị văn hóa hiện đại, tiến bộ cho sinh viên Truyền thống và hiện đại là một sự thống nhất biện chứng, thống nhất trong mâu thuẫn, bao hàm mâu thuẫn. Có những giá trị truyền thống tiếp tục được bảo tồn, phát huy trong điều kiện, hoàn cảnh mới, có tác dụng to lớn trong sự phát triển đời sống tinh thần xã hội, ngược lại cũng có những truyền thống không còn thích ứng với xã hội hiện đại; có những phẩm chất, chuẩn mực đạo đức vốn được coi trọng trong quá khứ đến nay nó đã không còn phù hợp với điều kiện mới. Chính vì lẽ đó, trong công tác giáo dục giá trị văn hóa truyền thống cho sinh viên hiện nay là phải kết hợp giữa truyền thống và hiện đại. Trong giáo dục truyền 18 thống mối quan hệ này được thể hiện rõ rệt cả ở nội dung và hình thức giáo dục, tránh thái độ cực đoan, hoài cổ, phục cổ, hay đón nhận một cách không có chọn lọc, thiếu cân nhắc những giá trị văn hóa ngoại lai, đón nhận những giá trị lai căng. Ba là, hình thành các giá trị văn hóa mới cho sinh viên gắn liền với việc đẩy mạnh xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc Yêu cầu văn hóa trong việc xây dựng thế hệ trẻ Việt Nam về nhân cách là một công việc cực kỳ cần thiết, vừa rất cơ bản, chiến lược, vừa rất cấp bách, trong đó, nhấn mạnh bốn giá trị lớn mà văn hóa phải chăm lo nuôi dưỡng cho thanh niên là: Lý tưởng sống; Năng lực trí tuệ; Vẻ đẹp đạo đức; Bản lĩnh văn hóa. Bốn giá trị đó mang ý nghĩa rất quan trọng đối với thế hệ trẻ Việt Nam thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập. Để tạo ra các giá trị văn hóa mới phải đẩy mạnh và nâng cao hiệu quả của phương châm xã hội hóa các hoạt động văn hóa, những năm tới cần nỗ lực triển khai thực hiện các nội dung lớn là: Huy động mọi nguồn lực xã hội cho sự phát triển văn hóa; Phát huy tính năng động, chủ động của các cơ quan Đảng, Nhà nước, Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể, các hội sáng tạo văn học, nghệ thuật, khoa học, báo chí, các hộ gia đình, cá nhân, các trí thức... tham gia vào tất cả các lĩnh vực của văn hóa và thực hiện các nhiệm vụ cụ thể về văn hóa; Đối với thanh niên, sinh viên, yêu cầu xây dựng và triển khai thường xuyên chương trình giáo dục văn hóa - thẩm mỹ và chất lượng giáo dục khoa học nhân văn trong các nhà trường. 3.3. Một số giải pháp cơ bản nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục giá trị văn hóa truyền thống cho sinh viên hiện nay 3.3.1. Nâng cao hiệu quả giáo dục của gia đình, nhà trường và xã hội 3.3.1.1. Nâng cao hiệu quả giáo dục của gia đình Gia đình Việt Nam hiện nay có những mặt tiến bộ hơn trước do tác động của chính sách đổi mới và sự quan tâm đến sự phát triển lành mạnh của gia đình, nhưng cũng có mặt sút kém. Giáo dục trong gia đình vẫn còn nhiều khiếm khuyết do có sự mất cân đối trong việc thực hiện các chức năng và không bảo đảm tính hệ thống, toàn diện trong việc thực hiện từng chức năng. Nâng cao trách nhiệm của gia đình trong việc giáo dục các giá trị văn hóa tốt đẹp của dân tộc cho thanh niên, sinh viên phù hợp với yêu cầu của sự nghiệp đổi mới hiện nay là một biện pháp quan trọng để củng cố và phát triển gia đình, góp phần vào sự phát triển của văn hóa xã hội. 3.3.1.2. Nâng cao hiệu quả giáo dục của nhà trường Một là, phối hợp chặt chẽ giữa các bộ phận chức năng trong trường để giáo dục giá trị văn hóa truyền thống cho sinh viên Hai là, kết hợp chặt chẽ các biện pháp trong giáo dục giá trị văn hóa truyền thống cho sinh viên (bao gồm các biện pháp hành chính, tuyên truyền giáo dục, phong trào tự quản của sinh viên). 19 Ba là, phát huy vai trò giáo dục của người thầy và nâng cao ý thức tự giáo dục của sinh viên trong quá trình đào tạo, đó là một biện pháp, một nguyên tắc cơ bản của giáo dục truyền thống dân tộc cho sinh viên. 3.3.1.3. Nâng cao hiệu quả giáo dục của xã hội Xã hội, môi trường giáo dục quan trọng mà quá trình giáo dục đào tạo của các trường đều phải kết hợp chặt chẽ, đặc biệt là giáo dục truyền thống dân tộc. Qua môi trường xã hội mà kiểm nghiệm những tri thức, chuẩn mực nhân cách, lối sống, nếp sống mà sinh viên đã học tập rèn luyện ở nhà trường; đánh giá mức độ đúng đắn của tri thức đã đạt được để củng cố và bổ sung những nhận thức mới rút ra từ thực tiễn. Kết hợp nhà trường và xã hội trong việc giáo dục giá trị văn hóa truyền thống cho sinh viên còn đòi hỏi nhà trường phải chủ động liên hệ với địa phương nơi trường đặt đại điểm, quan hệ chặt chẽ với các cơ quan chức năng, giữ mối quan hệ lành mạnh với nhân dân địa phương. 3.3.2. Tiếp tục đổi mới giáo dục đại học 3.3.2.1. Về công tác quản lý giáo dục đại học Đổi mới mọi mặt đối với giáo dục - đào tạo, trước hết cần tăng cường công tác quản lý đối với giáo dục - đào tạo. Nếu khâu quản lý yếu kém thì không thể có quá trình đổi mới nội dung, phương pháp cũng như đầu tư tốt cho giáo dục - đào tạo. Vì vậy, cần thiết phải mở rộng dân chủ, kiên quyết triển khai, thực hiện tốt quy chế dân chủ ở cơ sở trong các trường đại học, cao đẳng đồng thời tăng cường công tác thanh tra giáo dục, đưa công tác thanh tra vào nền nếp. 3.3.2.2. Tiếp tục đổi mới về nội dung, phương pháp giáo dục đào tạo theo hướng tăng cường nội dung giáo dục giá trị truyền thống dân tộc Hiện tại nội dung, chương trình, sách giáo khoa trong nhà trường được xây dựng theo kiểu dàn trải, thiên về kiến thức sách vở, thi cử nặng nề khiến cho học sinh phải học quá tải. Tăng cường giáo dục truyền thống không đòi hỏi tăng thêm thời lượng các môn học mà quan trọng là tăng tính đa dạng của các môn khoa học xã hội - nhân văn theo định hướng giáo dục truyền thống dân tộc, chống đơn điệu, nhàm chán, khô khan,... đồng thời rà soát, lọc bỏ những nội dung chưa cần thiết, không phù hợp với sinh viên. Đổi mới nội dung, chương trình giáo dục giá trị văn hóa truyền thống dân tộc muốn đạt hiệu quả cần đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy và học trong nhà trường. Trong đổi mới nội dung và phương pháp đào tạo cần xây dựng cho được bộ khung giá trị hợp lý, vừa có ý nghĩa thiết thực vừa có ý nghĩa định hướng lâu dài làm cơ sở cho hoạt động giáo dục giá trị văn hóa truyền thống cũng như rèn luyện nhân cách của sinh viên. 3.3.3. Đẩy mạnh xây dựng nếp sống văn hóa cho sinh viên Xây dựng nếp sống có văn hóa cho sinh viên chính là đưa những nội dung, giá trị chuẩn mực văn hóa vào hoạt động sống của sinh viên, làm cho các hoạt động đó vừa phù hợp với những đặc điểm chung vừa mang đặc điểm riêng của sinh viên. Nếp sống có văn hóa của sinh viên được biểu hiện trong một số lĩnh vực sau: 20 Một là, xây dựng nếp sống có văn hóa trong hoạt động chính trị - xã hội. Hai là, xây dựng nếp sống có văn hóa trong hoạt động học tập. Ba là, xây dựng nếp sống có văn hóa trong sinh hoạt tập thể. Bốn là, xây dựng nếp sống có văn hóa trong sinh hoạt cá nhân. 3.3.4. Tổ chức các loại hình hoạt động giáo dục giá trị văn hóa truyền thống cho sinh viên Một là, tổ chức các hoạt động giảng dạy Chú trọng, nâng cao chất lượng dạy và học các môn khoa học xã hội- nhân văn; tăng cường giáo dục ý thức pháp luật, trách nhiệm công dân cho sinh viên. Nâng cao ý thức tự giác, rèn luyện, tôn trọng pháp luật và tiếp thu kiến thức pháp luật, đấu tranh với những nhận thức và việc làm sai trái, phê phán và bác bỏ những quan điểm cơ hội, phản động, từ đó góp phần xây dựng xã hội có kỷ cương “Sống và làm việc theo hiến pháp và pháp luật”. Hai là, tổ chức các hoạt động hỗ trợ cho học tập Đó là những hoạt động giúp cho sinh viên hiểu biết, mở mang thêm trí tuệ về một số lĩnh vực như: khoa học tự nhiên, khoa học kĩ thuật, chính trị, thời sự, văn hoá nghệ thuật và lịch sử truyền thống dân tộc làm cơ sở để bồi bổ thêm nhân cách, tư tưởng chính trị, đạo đức cho sinh viên. Qua đó nâng cao tầm hiểu biết cho họ về mọi mặt, tạo hành trang cho sinh viên có đầy đủ những điều kiện tốt nhất để giúp họ hoàn thành sứ mệnh tiếp theo của mình. Ba là, tổ chức các hoạt động văn hoá thể thao Các hoạt động về lĩnh vực này là thế mạnh để thu hút tập hợp sinh viên sử dụng hữu ích thời gian rỗi, nâng cao đời sống văn hoá tinh thần và rèn luyện về thể chất cho sinh viên, góp phần xây dựng đời sống văn hoá, văn minh trong sinh viên. Các hoạt động này, một mặt để sinh viên bộc lộ năng lực vốn có của mình, mặt khác thông qua hoạt động này góp phần bồi dưỡng, giáo dục tâm hồn cho sinh viên, đồng thời nâng cao thể lực, nâng cao ý thức đoàn kết, cộng đồng cho sinh viên. Bốn là, tổ chức các hoạt động du lịch tham quan Coi trọng đi thăm những khu di tích lịch sử, di tích cách mạng, Bảo tàng, Lễ hội, những danh nhân, những công trình văn hoá. Các hoạt động này rất bổ ích, hấp dẫn và thật sự là cầu nối giữa lý thuyết với thực hành, giữa nhà trường với đời sống xã hội. Các hoạt động đó sẽ góp phần nâng cao chất lượng công tác giáo dục truyền thống dân tộc cho sinh viên. Năm là, tổ chức các hoạt động xã hội Đó là các hoạt động như “Đền ơn đáp nghĩa", “Uống nước nhớ nguồn”, đẩy mạnh phong trào “Hiến máu nhân đạo”, quyên góp, giúp đỡ đồng bào bị thiên tai lũ lụt. Những hoạt động trên sẽ giúp sinh viên củng cố và bồi dưỡng tình yêu quê hương, đất nước, con người. Từ đó, sinh viên có ý thức giữ gìn truyền thống tốt đẹp của dân tộc, giữ gìn thành quả to lớn mà lớp lớp cha anh đã xây dựng nên. Chính vì vậy, Đoàn và Hội cần phải tiếp tục đẩy mạnh các hoạt động xã hội trên. 21 Sáu là, tổ chức tự quản của sinh viên, xây dựng nếp sống văn hoá trong ký túc xá Tăng cường thành lập các tổ chức thăm dò dư luận nhằm nắm bắt kịp thời tâm trạng nguyện vọng của sinh viên để tham mưu với nhà trường về các biện pháp cụ thể, góp phần tháo gỡ những khó khăn vướng mắc của sinh viên; Phát huy tính tự quản của sinh viên, thành lập các tổ xung kích an ninh giữ gìn trật tự, thi đua “Xây dựng ký túc xá tự quản”, tổ chức thi đua “Phòng học sạch đẹp, phòng ở kiểu mẫu”, “Nói lời hay làm việc tốt”; Phát huy tính tự quản của sinh viên trong việc cam kết không tàng trữ và tham gia vận chuyển ma tuý, không sử dụng ma tuý, không mắc nghiện ma tuý và các tệ nạn xã hội khác. Bẩy là, nâng cao khả năng tự giáo dục giá trị văn hóa truyền thống dân tộc của sinh viên Giáo dục cho sinh viên tự ý thức được trách nhiệm của bản thân trong việc giữ gìn và phát huy truyền thống dân tộc bằng cách xây dựng phong trào sinh viên sống, học tập theo gương các anh hùng, các nhà khoa học trong lịch sử dân tộc Việt Nam. Bên cạnh đó, cần chú ý đến gương “người tốt, việc tốt" ở trong đời sống hàng ngày của sinh viên, những tấm gương cụ thể trong đời thường sẽ giúp sinh viên soi mình, tự học tập và noi theo. Tiểu kết Để đạt được mục tiêu giáo dục các giá trị văn hóa truyền thống cho sinh viên, cần chú trọng tác động tích cực lên từng mặt của nhân cách vừa chú trọng đến sự liên hệ, tác động qua lại lẫn nhau của các mặt đó trong chỉnh thể tư tưởng chính trị, đạo đức lối sống của sinh viên. Công tác giáo giáo dục các giá trị văn hoá truyền thống dân tộc cho sinh viên các trường đại học hiện nay đòi hỏi tất cả các chủ thể giáo dục cần ý thức đầy đủ trách nhiệm lớn lao của mình trong sự nghiệp giáo dục đào tạo nói chung và giáo dục truyền thống dân tộc cho sinh viên nói riêng. Đồng thời, bản thân sinh viên phải luôn có ý thức rèn luyện, kế thừa và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống dân tộc, góp phần làm tăng thêm nguồn động lực tinh thần, đưa sự nghiệp CNH, HĐH của đất nước ta đi đến thắng lợi. 22 KẾT LUẬN Những năm qua, công tác giáo dục giá trị văn hóa truyền thống dân tộc cho sinh viên trong cả nước đã được sự định hướng chỉ đạo của Đảng và Nhà nước, sự quan tâm kịp thời, thường xuyên của Đảng uỷ, Ban Giám hiệu các nhà trường, các bộ phận chức năng trực tiếp làm nhiệm vụ giáo dục chính trị tư tưởng, giáo dục truyền thống cho sinh viên đã thực hiện tốt nhiệm vụ của mình. Điều đó có tác động tích cực đến sinh viên trong việc kế thừa và phát huy các giá trị văn hoá tốt đẹp của dân tộc. Tuy vậy, công tác giáo dục giá trị văn hóa truyền thống cho sinh viên vẫn còn không ít tồn tại, vướng mắc, bất cập. Một bộ phận sinh viên thiếu ý thức rèn luyện, do đó nảy sinh nhiều hiện tượng tiêu cực và hành vi trái pháp luật, trái với đạo lý dân tộc. Những kết quả và hạn chế của công tác giáo dục giá trị văn hóa truyền thống cho sinh viên hiện nay có cả nguyên nhân khách quan và chủ quan trong đó chủ yếu là nguyên nhân chủ quan. Để đạt được mục tiêu đào tạo đại học đã đề ra cần tiến hành giáo dục sinh viên toàn diện, vừa chú trọng tác động tích cực lên từng mặt của nhân cách vừa chú trọng đến sự liên hệ, tác động qua lại lẫn nhau của các mặt đó trong chỉnh thể tư tưởng chính trị, đạo đức lối sống của sinh viên. Vì vậy, những giải pháp mà luận án đưa ra, suy cho cùng chính là thực hiện chiến lược con người, xây dựng con người mới với những phẩm chất mới nhằm đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp đổi mới đất nước. Làm tốt công tác giáo dục truyền thống dân tộc cho sinh viên trong các trường đại học sẽ có tác dụng chuyển hoá sức mạnh tinh thần, năng lực trí tuệ của tuổi trẻ thành sức mạnh vật chất, để phát huy tối đa sức mạnh nội sinh của dân tộc, vừa tiến lên văn minh hiện đại, vừa giữ gìn các giá trị văn hoá dân tộc, tạo lập con đường phát triển ổn định và bền vững cho đất nước trong thế kỷ mới. 23 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN 1. Lê Cao Thắng (2007), “Xây dựng nếp sống văn hoá cho sinh viên”, Tạp chí Văn hoá nghệ thuật, (4), tr. 3-7. 2. Lê Cao Thắng (2010), "Giáo dục giá trị văn hoá truyền thống cho thế hệ trẻ", Tạp chí Văn hoá nghệ thuật, (309), tr. 31-34. 3. Lê Cao Thắng (2010), "Một nội dung quan trọng trong giáo dục đại học", Tạp chí Văn hoá nghệ thuật, (318), tr.75-78. 4. Lê Cao Thắng (2011), "Xây dựng môi trường giáo dục văn hoá truyền thống cho sinh viên", Tạp chí Văn hoá nghệ thuật, (322), tr. 82-86.