Luận văn Hoàn thiện thủ tục phân tích trong tiến trình lập kế hoạch tại các công ty kiểm toán Việt Nam

1/161 BOÄ GIAÙO DUÏC VAØ ÑAØO TAÏO TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC KINH TEÁ TP HCM -------------------- NGUYEÃN DUY VUÕ HOAØN THIEÄN THUÛ TUÏC PHAÂN TÍCH TRONG TIEÁN TRÌNH LAÄP KEÁ HOAÏCH TAÏI CAÙC COÂNG TY KIEÅM TOAÙN VIEÄT NAM Chuyeân ngaønh : Keá Toaùn – Kieåm Toaùn Maõ soá : 60.34.30 LUAÄN VAÊN THAÏC SÓ KINH TEÁ NGÖÔØI HÖÔÙNG DAÃN KHOA HOÏC: TS. LE NGOÏC TAÙNH Tp Hoà Chí Minh – Naêm 2007 2/161 MUÏC LUÏC Danh muïc caùc töø vieát taét Danh muïc caùc hình veõ vaø baûng bieåu Trang PHAÀN MÔÛ ÑAÀU Chöông I – Cô sôû lyù luaän veà thuû tuïc phaân tích ……………………………………1 1.1. Toång quan veà thuû tuïc phaân tích ……………………………………………………………………….......1 1.1.1. Khaùi nieäm ……………………………………………………………………………………………………………………………..1 1.1.2. Vai troø cuûa thuû tuïc phaân tích …………………………………………………………………………………………...1 1.1.3. Caùc yeáu toá cuûa thuû tuïc phaân tích …………………………………………………………………………….......2 1.1.3.1. Döï ñoaùn …………………………………………………………………………………………………………………………….2 1.1.3.2. So saùnh ……………………………………………………………………………………………………………………….......3 1.1.3.3. Ñaùnh giaù …………………………………………………………………………………………………………………………….4 1.1.4. Phaân loaïi thuû tuïc phaân tích ……………………………………………………………………………………..……...5 1.1.4.1. Phaân tích xu höôùng ………………………………………………………………………………………………………6 1.1.4.2. Phaân tích döï baùo ………………………………………………………………………………………………….........7 1.1.4.3. Phaân tích tyû soá ……………………………………………………………………………………………………………....8 1.1.4.4. Phaân tích hoài quy ………………………………………………………………………………………………………….11 1.2. Thuû tuïc phaân tích aùp duïng trong tieán trình laäp keá hoaïch …………….……………..13 1.2.1. Muïc ñích ………………………………………………………………………………………………………………….......13 3/161 1.2.2. Noäi dung ……………………………………………………………………………………………….………………….…………..14 1.2.3. Caùc phöông phaùp tieáp caän ñoái vôùi thuû tuïc phaân tích trong tieán trình laäp keá hoaïch kieåm toaùn ……………………………………………………………………………………………………...……….15 1.2.3.1. Tieáp caän döïa vaøo hieåu bieát tình hình kinh doanh vaø nhöõng ruûi ro kinh doanh gaëp phaûi cuûa doanh nghieäp ……………………………….……………………………..15 1.2.3.2. Tieáp caän theo caùc chu trình ……………………………………………….………………..........…..…21 1.2.3.3. Tieáp caän döïa vaøo caùc khoaûn muïc treân baùo caùo taøi chính ………………..25 1.2.3.4. Tieáp caän döïa theo ruûi ro taøi chính …………………………………………………….……….…….….26 1.3. Ñaùnh giaù vaø phaân tích tình hình taøi chính cuûa ñôn vò töø ñoù xaùc ñònh nhöõng vuøng coù theå coù ruûi ro ………………………………………………………………………………………….…….….27 1.3.1. Ñaùnh giaù vaø phaân tích tình hình hoaït ñoäng cuûa ñôn vò döïa vaøo moái quan heä giöõa caùc chæ tieâu taøi chính ………………………………………………………………………………………………27 1.3.1.1. Tyû suaát hoaït ñoäng ……………….......................................………………………………………28 1.3.1.2. Tyû suaát khaû naêng sinh lôøi …………………………………………….……………………………………………29 1.3.1.3. Tyû suaát khaû naêng thanh toaùn …………………………………………………………………………………..30 1.3.1.4. Tyû suaát coù caáu truùc taøi chính …………………………………………………………………………………..32 1.3.2. Nhaän dieän nhöõng vuøng coù theå coù ruûi ro vaø xaùc laäp möùc troïng yeáu phuø hôïp ……………………………….……………………………………………………………………………………………………………………32 1.3.2.1. Nhöõng nhaân toá thöôøng ñöôïc xem xeùt khi ñaùnh giaù ruûi ro tieàm taøng …….33 1.3.2.2. Nhöõng nhaân toá thöôøng ñöôïc xem xeùt khi ñaùnh giaù ruûi ro kieåm soaùt …….34 1.3.2.3. Nhöõng nhaân toá thöôøng ñöôïc xem xeùt khi ñaùnh giaù ruûi ro phaùt hieän .…….34 Kết luận Chöông I…………………………………………………………………………………………………………………………… 39 4/161 Chöông II – Thöïc traïng vaän duïng thuû tuïc phaân tích trong tieán trình laäp keá hoaïch taïi caùc coâng ty kieåm toaùn Vieät Nam …………………………………………………………………... 40 2.1. Toång quan veà caùc coâng ty kieåm toaùn …………………………………………………………………….40 2.1.1. Khaùi quaùt veà lòch söû phaùt trieån cuûa caùc coâng ty kieåm toaùn …………………………….….40 2.1.2. Moâ hình coâng ty vaø hình thöùc phaùp lyù ………………………….…………………………………..41 2.1.2.1. Số lượng công ty ………...…………………………………………………………………………………………….. 41 2.1.2.2. Tình hình chuyeån ñoåi loaïi hình caùc coâng ty kieåm toaùn ..............................41 2.1.3. Ñoäi nguõ kieåm toaùn vieân chuyeân nghieäp trong coâng ty kieåm toaùn ………………… 42 2.1.4. Ñoái töôïng vaø quy moâ khaùch haøng …………………………………………………………………………………43 2.1.4.1. Ñoái töôïng khaùch haøng ..……………………...................................………………………….. 43 2.1.4.2. Quy moâ khaùch haøng ..……………………......................................………………………….. 44 2.1.5. Dòch vuï cung caáp cuûa caùc coâng ty kieåm toaùn ………………………….…………………...45 2.2. Phaïm vi kieåm toaùn ……………….……………………………………..……………………………………….. 45 2.2.1. Khaûo saùt thoâng tin ban ñaàu cuûa Doanh nghieäp …………………………………………………...45 2.2.2. Hieåu bieát veà hôïp ñoàng kieåm toaùn ……………………………………………..……………...………….46 2.3. Phaân tích trong tieán trình laäp keá hoaïch kieåm toaùn ...................................47 2.3.1. Laäp keá hoaïch chieán löôïc …………………………………………………..……………..…………………... 48 2.3.2. Laäp keá hoaïch toång theå vaø thöïc hieän chöông trình kieåm toaùn ………………. 48 2.3.3. Ñaùnh giaù heä thoáng kieåm soaùt noäi boä ………………….…………………………………………………….. 48 2.3.3.1. Chu trình Doanh thu – Nôï phaûi thu…………...…………………………………….………………….. 49 2.3.3.2. Chu trình mua haøng – haøng toàn kho –phaûi traû ………………...................50 2.4. Phaân tích thoâng tin taøi chính vaø phi taøi chính ……………..................................50 2.4.1. Phaân tích caùc chæ soá taøi chính ………..……………………………………..…………..…………………....50 5/161 2.4.1.1. Phaân tích sô boä söï bieán ñoäng caùc khoaûn muïc treân baùo caùo taøi chính …....51 2.4.1.2. Phaân tích caùc chæ soá taøi chính ………………………………………………………………………….….59 2.4.2. Phaân tích döïa treân baùo caùo löu chuyeån tieàn teä ……………………………..…………………….…63 2.4.3. Phaân tích caùc thoâng tin phi taøi chính ………………………………..…………………….…...67 2.5. Thôøi gian vaø nhaân söï cho cuoäc kieåm toaùn ………..…………..................................68 Kết luận Chöông II …………………………………………………………………………………………………69 Chöông III – Caùc giaûi phaùp nhaèm hoaøn thieän vieäc vaän duïng thuû tuïc phaân tích trong tieán trình laäp keá hoaïch taïi caùc coâng ty kieåm toaùn Vieät Nam ……………………………..………………………………………………………………….……………………………………….……………………71 3.1. Muïc tieâu cuûa caùc giaûi phaùp …………….………………….……………………………………………….…..71 3.2. Giaûi phaùp töø phía caùc coâng ty kieåm toaùn ……….………………………....73 3.2.1. Söï caàn thieát phaûi coù moät quy trình phaân tích chuaån ……………………...........…………. 73 3.2.1.1. Phaân loaïi ñoái töôïng khaùch haøng …………………………………………………….……………………..75 3.2.1.2. Tìm hieåu hoaït ñoäng kinh doanh cuûa khaùch haøng vaø ñaùnh giaù heä thoáng kieåm soaùt noäi boä …………………………………………………………………………………………………………..76 3.2.1.3. Xaùc ñònh möùc troïng yeáu vaø ñaùnh giaù ruûi ro kieåm toaùn …………………..77 3.2.1.4. Ñaùnh giaù thoâng tin ban ñaàu cuûa doanh nghieäp thoâng qua vieäc tieáp caän caùc thoâng tin vaø chæ tieâu treân caùc baùo caùo taøi chính ………………………………...………...78 3.2.2. Naâng cao trình ñoä nghieäp vuï cuûa nhaân vieân vaø caäp nhaät kieán thöùc thöôøng xuyeân cho caùc kieåm toaùn vieân …………………………................................…………….…… 89 3.2.2.1. Khaâu tuyeån duïng nhaân söï ………...…………………………………………………………………………….89 3.2.2.2. Xaây döïng chöông trình ñaøo taïo ……………………………………………………………………………..90 6/161 3.2.2.3. Caäp nhaät kòp thôøi caùc thoâng tin chuyeân ngaønh vaø caùc thoâng tin chung coù lieân quan ………………………………………………………………………………………………………………………..90 3.2.3. Trang bò phöông tieän laøm vieäc cho caùc kieåm toaùn vieân vaø trôï lyù kieåm toaùn 91 3.2.4. Tham gia trôû thaønh thaønh vieân cuûa caùc Haõng kieåm toaùn quoác teá …………...91 3.3. Kieán Nghò Töø Phía Cô Quan Chöùc Naêng Vaø Hieäp Hoäi Ngheà Nghieäp …92 3.3.1. Quaûn ly ù cha át löô ïng hoaït ño äng kie åm toaùn ……………………………………92 3.3.2. Tuyeån choïn vaø ñaøo taïo caùc kieåm toaùn vieân ………………………………… 93 3.3.3. Höôùng daãn thuû tuïc phaân tích aùp duïng trong tieán trình laäp keá hoaïch döôùi daïng tham khaûo cho caùc coâng ty kieåm toaùn Vieät Nam thoâng qua moät phaàn meàm kieåm toaùn ……………………………………………………………………………………………………………………………...93 3.3.4. Taïo nhòp caàu trao ñoåi thoâng tin cuõng nhö nghieäp vuï ña daïng vaø ñaày ñuû hôn t re â n nhö õng t rang web chuye ân nga ønh …………………………………………94 Kết luận Chöông III ………………………………………………………………………………………………….95 PHAÀN KEÁT LUAÄN Taøi lieäu tham khaûo Caùc phuï luïc (Phuï luïc I -> X) 7/161 DANH MUÏC CAÙC TÖØ VIEÁT TAÉT ACCA : Association of Charter Certificated Accountants Hieäp hoäi keá toaùn coâng chöùng Anh AR : Audit risk – Ruûi ro kieåm toaùn CR : Control risk – Ruûi ro kieåm soaùt DFL : Degree of financial Leverage Ñoøn baåy taøi chính DN : Doanh nghieäp DOL : Degree of operating Leverage Ñoøn baåy kinh doanh DR : Detection risk – Ruûi ro phaùt hieän EBIT : Earning before interest and tax Lôïi nhuaän tröôùc thueá vaø laõi vay EPS : Earning per share - Thu nhaäp treân coå phieáu IR : Inherent risk – Ruûi ro tieàm taøng GVHB : Giaù voán haøng baùn KTV : Kieåm toaùn vieân PM : Preliminary Materiality – Möùc troïng yeáu sô boä ROA : Return on assets - Söùc sinh lôøi cuûa taøi saûn ROE : Return on equity – Söùc sinh lôøi cuûa voán chuû sôû höõu TSCÑ : Taøi saûn coá ñònh TE : Tolerable error – Möùc sai phaïm coù theå boû qua VSA : Chuaån möïc kieåm toaùn Vieät Nam 8/161 DANH MUÏC CAÙC HÌNH VAØ BAÛNG BIEÅU 1. Phuï luïc I – Danh saùch caùc doanh nghieäp kieåm toaùn. 2. Phuï luïc II – Maãu phieáu khaûo saùt vaän duïng thuû tuïc phaân tích trong tieán trình laäp keá hoaïch. 3. Phuï luïc III – Danh saùch caùc Doanh nghieäp kieåm toaùn tham gia khaûo saùt. 4. Phuï luïc IV – Toång hôïp keát quaû khaûo saùt Doanh nghieäp kieåm toaùn. 5. Phuï luïc V – Maãu bieåu keá hoaïch chieán löôïc vaø keá hoaïch toång theå. 6. Phuï luïc VI – Chu trình doanh thu – Phaûi thu. 7. Phuï luïc VII – Chu trình mua haøng – Haøng toàn kho – Phaûi traû ngöôøi baùn. 8. Phuï luïc VIII – Baûng caâu hoûi veà vieäc ñaùnh giaù heä thoáng kieåm soaùt noäi boä. 9. Phuï luïc IX – Ñoåi môùi noäi dung, chöông trình ñaøo taïo, thi tuyeån kieåm toaùn vieân höôùng ñeán söï thöøa nhaän cuûa caùc nöôùc ñoái vôùi chöùng chæ kieåm toaùn vieân Vieät Nam. 10. Phuï luïc X – Top 10 caùc haõng kieåm toaùn Quoác teá Theá giôùi vaø Vieät Nam. 9/161 PHAÀN MÔÛ ÑAÀU 1. Lyù Do Choïn Ñeà Taøi Cuøng vôùi söï ñoåi môùi vaø phaùt trieån cuûa neàn taøi chính quoác gia trong xu theá hoäi nhaäp, vieäc hình thaønh vaø phaùt trieån hoaït ñoäng kieåm toaùn ñoäc laäp nhaèm ñaùp öùng yeâu caàu cuûa neàn kinh teá thò tröôøng theo ñònh höôùng xaõ hoäi chuû nghóa. Ñaây ñöôïc xem laø moät boä phaän quan troïng trong heä thoáng coâng cuï quaûn lyù vó moâ neàn kinh teá. Xuaát phaùt töø lôïi ích cuûa hoaït ñoäng kieåm toaùn ñoäc laäp, trong 15 naêm qua, Ñaûng vaø Nhaø nöôùc ta ñaõ raát quan taâm ñeán ngaønh kieåm toaùn ñoäc laäp, taïo moïi ñieàu kieän ñeå kieåm toaùn ñoäc laäp Vieät Nam phaùt trieån. Neàn kieåm toaùn ñoäc laäp Vieät Nam tuy coøn non treû song cuõng ñaõ coù nhöõng böôùc tieán ñaùng keå. Hoaït ñoäng kieåm toaùn vaø tö vaán taøi chính, keá toaùn … ñaõ vaø ñang goùp phaàn xaây döïng vaø phoå caäp cô cheá chính saùch kinh teá, taøi chính; thöïc hieän coâng khai, minh baïch baùo caùo taøi chính cuûa doanh nghieäp; ngaên ngöøa laõng phí, tham nhuõng; phuïc vuï ñaéc löïc cho coâng taùc quaûn lyù vaø ñieàu haønh kinh teá, taøi chính cuûa Nhaø nöôùc cuõng nhö hoaït ñoäng kinh doanh cuûa doanh nghieäp. Tuy nhieân, vôùi khoaûng thôøi gian ngaén 15 naêm hoaït ñoäng, caùc coâng ty kieåm toaùn Vieät Nam vaãn chöa tích luõy ñuû nhöõng kinh nghieäm caàn thieát ñeå ñaùp öùng caùc ñoøi hoûi cuûa ngaønh kieåm toaùn vaø chöa theå caïnh tranh ñöôïc vôùi caùc coâng ty kieåm toaùn nöôùc ngoaøi taïi Vieät Nam. Trong boái caûnh naøy, caùc coâng ty kieåm toaùn Vieät Nam buoäc phaûi bieát taän duïng öu theá, ñaàu tö nghieân cöùu, lieân keát vôùi caùc coâng ty kieåm toaùn quoác teá ñeå hoïc hoûi kinh nghieäm vaø naém baét nhöõng kyõ thuaät kieåm toaùn hieän ñaïi, khoa hoïc ñeå coù theå caïnh tranh ñöôïc ngay treân chính “saân nhaø”. 10/161 Trong caùc kyõ thuaät kieåm toaùn, kyõ thuaät phaân tích ñöôïc xem laø moät kyõ thuaät kieåm toaùn coù nhieàu öu ñieåm vaø ñoùng vai troø quan troïng trong vieäc naâng cao hieäu quaû cuûa cuoäc kieåm toaùn. Vì theá, vaán ñeà nghieân cöùu vaø vaän duïng phuø hôïp caùc thuû tuïc phaân tích nhaèm naâng cao hieäu quaû kieåm toaùn trong thöïc teá laø heát söùc caàn thieát ñoái vôùi caùc coâng ty kieåm toaùn Vieät Nam. Nhaän thaáy ñöôïc taàm quan troïng cuûa thuû tuïc phaân tích naøy neân toâi quyeát ñònh choïn ñeà taøi “ Hoaøn Thieän Thuû Tuïc Phaân Tích Trong Tieán Trình Laäp Keá Hoaïch Taïi Caùc Coâng Ty Kieåm Toaùn Vieät Nam “. 2. Muïc Tieâu Nghieân Cöùu Nhaèm phaân tích vaø heä thoáng hoùa moät soá thuû tuïc phaân tích ñöôïc vaän duïng phoå bieán hieän nay trong tieán trình laäp keá hoaïch kieåm toaùn cuûa caùc coâng ty kieåm toaùn Vieät Nam. Treân cô sôû ñoù tìm ra nhöõng thoâng tin, yeáu toá caàn thieát ñeå nhaän dieän khaû naêng xaûy ra caùc sai soùt vaø gian laän. Ngoaøi ra, thuû tuïc naøy giuùp cho coâng taùc kieåm toaùn ñöôïc tieán haønh nhanh choùng, hieäu quaû vaø phuø hôïp vôùi muïc tieâu ñeà ra. Nhö vaäy, vieäc xaây döïng quy trình thuû tuïc phaân tích trong tieán trình laäp keá hoaïch kieåm toaùn khoâng nhöõng naâng cao chaát löôïng cuoäc kieåm toaùn taïi caùc coâng ty kieåm toaùn Vieät Nam maø coøn giuùp cho caùc kieåm toaùn vieân, caùc coâng ty kieåm toaùn haïn cheá ñöôïc nhöõng ruûi ro ñoái vôùi cuoäc kieåm toaùn, coù caùi nhìn toång quaùt hôn veà caùch thöùc tieáp caän vaø ñaùnh giaù tình hình taøi chính cuûa caùc doanh nghieäp ñöôïc kieåm toaùn. 3. Ñoái Töôïng Nghieân Cöùu Thuû tuïc phaân tích vaän duïng cho taát caû caùc loaïi hình doanh nghieäp cuï theå laø: Doanh nghieäp Nhaø nöôùc, Coâng ty Coå Phaàn, Lieân Doanh, Coâng ty TNHH … thoâng qua caùc chæ tieâu thoâng tin taøi chính vaø phi taøi chính, thoâng tin ngaønh... Tuy nhieân, 11/161 trong phaïm vi ñeà taøi naøy, chuùng toâi chæ toång hôïp vaø phaân tích caùc vaán ñeà lieân quan ñeán hoaøn thieän vieäc vaän duïng thuû tuïc phaân tích trong tieán trình laäp keá hoaïch taïi caùc coâng ty kieåm toaùn Vieät Nam nhaèm naâng cao chaát löôïng kieåm vaø haïn cheá nhöõng ruûi ro trong quaù trình thöïc hieän kieåm toaùn. 4. Phöông Phaùp Nghieân Cöùu Cô sôû cuûa phöông phaùp luaän laø Hoïc thuyeát cuûa Maùc veà Chuû nghóa duy vaät bieän chöùng. Vôùi phöông phaùp naøy, chuùng ta xem xeùt ñoái töôïng nghieân cöùu trong moái quan heä vaän ñoäng vaø phaùt trieån, ñoàng thôøi coù theå xem xeùt chuùng trong moái lieân heä toaøn dieän vôùi caùc söï vaät coù lieân quan. Theâm vaøo ñoù, vieäc söû duïng phöông phaùp phaân tích vaø toång hôïp, ñoái chieáu giöõa lyù luaän vaø thöïc tieãn, seõ giuùp chuùng ta phaân loaïi vaø heä thoáng caùc thuû tuïc phaân tích ñeå coù theå ñöa ra moâ hình vaø hoaøn thieän quy trình vaän duïng thuû tuïc phaân tích trong tieán trình laäp keá hoaïch kieåm toaùn nhaèm naâng cao chaát löôïng kieåm toaùn cuûa caùc coâng ty kieåm toaùn Vieät Nam. Quy trình naøy coù theå nhaän dieän vaø giaûm thieåu nhöõng ruûi ro maø caùc kieåm toaùn vieân, caùc coâng ty kieåm toaùn coù theå gaëp phaûi; ñoàng thôøi cuõng ñaùp öùng ñöôïc caùc nhu caàu veà thôøi gian, nhaân söï vaø chaát löôïng cuûa cuoäc kieåm toaùn. Ngoaøi ra, chuùng toâi ñaõ tieán haønh ñieàu tra taïi caùc coâng ty kieåm toaùn, keå caû caùc coâng ty kieåm toaùn nöôùc ngoaøi, ñeå khaûo saùt vaø ñaùnh giaù tình hình thöïc hieän thuû tuïc phaân tích trong tieán trình laäp keá hoaïch kieåm toaùn. Vieäc khaûo saùt caùc coâng ty kieåm toaùn nöôùc ngoaøi chæ mang tính chaát tham chieáu, ñeå töø ñoù giuùp cho caùc coâng ty kieåm toaùn Vieät Nam hoaøn thieän hôn. Boá cuïc cuûa Luaän Vaên bao goàm ba chöông cô baûn: Chöông I. CÔÛ SÔÛ LYÙ LUAÄN VEÀ THUÛ TUÏC PHAÂN TÍCH 12/161 Chöông II. THÖÏC TRAÏNG VAÄN DUÏNG THUÛ TUÏC PHAÂN TÍCH TRONG TIEÁN TRÌNH LAÄP KEÁ HOAÏCH TAÏI CAÙC COÂNG TY KIEÅM TOAÙN VIEÄT NAM. Chöông III. CAÙC GIAÛI PHAÙP NHAÈM HOAØN THIEÄN VIEÄC VAÄN DUÏNG THUÛ TUÏC PHAÂN TÍCH TRONG TIEÁN TRÌNH LAÄP KEÁ HOAÏCH TAÏI CAÙC COÂNG TY KIEÅM TOAÙN VIEÄT NAM. Nhö treân ñaõ ñeà caäp, ñeà taøi chæ ñöa ra ñònh höôùng ñeå hoaøn thieän cho caùc doanh nghieäp kieåm toaùn Vieät Nam trong vieäc aùp duïng thuû tuïc phaân tích trong tieán trình laäp keá hoaïch nhaèm naâng cao chaát löôïng cuûa cuoäc kieåm toaùn. Nhöõng giaûi phaùp ñöa ra coù theå ñöôïc xem laø nhöõng vaán ñeà caàn thieát vaø coát loõi nhaát. Chính vì theá, moãi coâng ty kieåm toaùn coù theå döïa treân neàn taûng caùc giaûi phaùp naøy, keát hôïp vôùi tình hình thöïc teá cuûa DN mình ñeå xaây döïng quy trình phaân tích vaø thöïc hieän thích hôïp nhaèm tuaân thuû caùc yeâu caàu cuûa chuaån möïc kieåm toaùn cuõng nhö ñaït ñöôïc hieäu quaû cao nhaát. Trong quaù trình thöïc hieän luaän vaên, toâi ñaõ gaëp moät soá khoù khaên ñaùng keå, tuy nhieân luaän vaên cuõng ñaõ hoaøn taát. Thaønh quaû naøy khoâng chæ laø noã löïc cuûa rieâng baûn thaân toâi maø coøn coù söï ñoùng goùp raát lôùn töø nhieàu ngöôøi khaùc. Toâi xin chaân thaønh caûm ôn caùc thaày coâ giaùo tröôøng Ñaïi hoïc Kinh teá Tp Hoà Chí Minh ñaõ giuùp toâi trang bò nhöõng kieán thöùc boå ích, caùc kyõ naêng toång hôïp vaø phaân tích trong suoát quaù trình hoïc taäp taïi ñaây; xin chaân thaønh caûm ôn baïn beø vaø ñoàng nghieäp töø caùc nôi ñaõ giuùp ñôõ toâi raát nhieàu trong quaù trình thöïc hieän ñeà taøi. 13/161 Ñaëc bieät, toâi xin baøy toû loøng bieát ôn saâu saéc ñeán thaày giaùo höôùng daãn – Tieán syõ Leâ Ngoïc Taùnh, ngöôøi ñaõ taän tình giuùp ñôõ vaø ñoäng vieân toâi raát nhieàu trong suoát quaù trình aáp uû ñeà taøi, nghieân cöùu vaø hoaøn taát luaän vaên naøy. Duø luaän vaên ñaõ ñöôïc chuaån bò moät caùch kyõ löôõng, song seõ khoù traùnh khoûi nhöõng thieáu soùt. Vì vaäy, toâi raát mong nhaän ñöôïc söï goùp yù kieán chaân thaønh töø quyù thaày coâ, baïn beø, ñoàng nghieäp vaø ñoäc giaû nhaèm giuùp toâi coù theå hoaøn thieän hôn kieán thöùc, caùc kyõ naêng nghieân cöùu vaø coù theå vaän duïng vaøo thöïc tieãn coâng taùc cuûa baûn thaân mình. Traân troïng kính chaøo! 14/161 CHÖÔNG I CÔÛ SÔÛ LYÙ LUAÄN VEÀ THUÛ TUÏC PHAÂN TÍCH 1.1. Toång Quan Veà Thuû Tuïc Phaân Tích 1.1.1. Khaùi nieäm Theo chuaån möïc kieåm toaùn Vieät Nam VSA 520 : “ Thuû tuïc phaân tích laø vieäc phaân tích caùc soá lieäu, thoâng tin, caùc tyû suaát quan troïng, qua ñoù tìm nhöõng xu höôùng, bieán ñoäng vaø tìm ra nhöõng maâu thuaån vôùi caùc thoâng tin lieân quan khaùc hoaëc coù söï cheânh leäch lôùn so vôùi giaù trò döï kieán”. Thuû tuïc phaân tích ñöôïc duøng ñeå thu thaäp baèng chöùng veà nhöõng sai leäch troïng yeáu trong baùo caùo taøi chính. Thuû tuïc phaân tích khoâng nhöõng khoâng döøng laïi ôû vieäc tìm hieåu tình hình cuûa khaùch haøng maø coøn duøng ñeå phaùt hieän ra nhöõng soá lieäu coù khaû naêng bò sai leäch. 1.1.2. Vai troø cuûa thuû tuïc phaân tích Thuû tuïc phaân tích thöôøng ñöôïc kieåm toaùn vieân söû duïng trong suoát quaù trình kieåm toaùn, vì vaäy giuùp kieåm toaùn vieân ñaùnh giaù ñöôïc tình hình taøi chính cuõng nhö hoaït ñoäng kinh doanh cuûa khaùch haøng. Trong tieán trình laäp keá hoaïch, thuû tuïc phaân tích laø kyõ thuaät giuùp kieåm toaùn vieân nhaän daïng nhöõng khoaûn muïc baát thöôøng, ñoàng thôøi hoã trôï cho hoï trong vieäc xaùc ñònh noäi dung, phaïm vi vaø thôøi gian cuûa caùc thuû tuïc kieåm toaùn khaùc. Ví duï, khi phaân tích kieåm toaùn vieân nhaän thaáy haøng toàn kho naêm nay taêng raát nhieàu so vôùi naêm tröôùc, nhöng doanh thu trong kyø laïi taêng vaø khoaûn phaûi traû giaûm, töø ñoù kieåm toaùn vieân seõ môû roäng phaïm vi ñoái vôùi thöû nghieäm chi tieát cho khoaûn muïc haøng toàn kho. 15/161 Khi kieåm toaùn vieân thöïc hieän coâng vieäc kieåm toaùn treân caùc khoaûn muïc cuûa baùo caùo taøi chính, thuû tuïc phaân tích ñoùng vai troø ñònh höôùng giuùp kieåm toaùn vieân hieåu roõ hôn veà tình hình hoaït ñoäng cuûa khaùch haøng, phaùt hieän nhöõng bieán ñoäng baát thöôøng qua ñoù giuùp döï ñoaùn veà nhöõng khu vöïc coù ruûi ro cao. Do ñoù thuû tuïc phaân tích ñöôïc ñaùnh giaù laø thuû tuïc coù hieäu quaû cao nhaát vì thôøi gian ít, chi phí thaáp, maø coù theå cung caáp caùc baèng chöùng veà söï ñoàng boä, hôïp lyù trong caáu truùc caùc soá lieäu keá toaùn; ñoàng thôøi giuùp ñaùnh giaù ñöôïc nhöõng neùt toång theå vaø khoâng bò sa vaøo caùc nghieäp vuï cuï theå. Ñieàu quan troïng hôn, thuû tuïc phaân tích laø phöông phaùp caàn thöïc hieän ñeå haïn cheá ruûi ro kieåm toaùn, giaûm bôùt khoái löôïng coâng vieäc. 1.1.3. Caùc yeáu toá cuûa thuû tuïc phaân tích Moät thuû tuïc phaân tích bao goàm 3 yeáu toá: Döï ñoaùn, So saùnh vaø Ñaùnh giaù 1.1.3.1. Döï ñoaùn: bao goàm caùc böôùc sau: - Ñöa ra moät moâ hình ñeå döï ñoaùn: Xaùc ñònh nhöõng bieán taøi chính vaø nhöõng bieán hoaït ñoäng cuøng vôùi moái quan heä giöõa hai loaïi bieán naøy. Vieäc xaùc ñònh ñöôïc baûn chaát moái quan heä cuûa caùc bieán taøi chính vaø caùc bieán hoaït ñoäng coù lieân quan laø raát quan troïng trong vieäc xaây döïng neân moät moâ hình ñeå döï ñoaùn. Trong moät vaøi tröôøng hôïp, vieäc xaùc ñònh moái quan heä giöõa caùc döõ lieäu khoâng phaûi laø ñôn giaûn, noù ñoøi hoûi söï saùng taïo, bieát choïn löïa vaø xaây döïng caùc giaû ñònh cuûa ngöôøi phaân tích. - Xaây döïng moät moâ hình ñeå keát hôïp nhöõng thoâng tin: Thöôøng khi ñaõ xaùc ñònh ñöôïc moái quan heä giöõa chuùng, ta coá gaéng bieán ñoåi moái quan heä ñoù thaønh moät moái quan heä soá hoïc (moät coâng thöùc, moät moâ hình). 16/161 Khi moät bieán chòu aûnh höôûng cuûa nhieàu nhaân toá thì ta phaûi ñaûm baûo ñöa vaøo moâ hình taát caû nhöõng nhaân toá naøy hoaëc ít ra laø taát caû nhöõng aûnh höôûng quan troïng. Neáu khoâng, keát quaû nhaän ñöôïc cuûa thuû tuïc seõ thieáu chính xaùc. Toång hôïp soá lieäu theå hieän moät söï keát hôïp nhöõng aûnh höôûng vaø keát quaû cuûa khaù nhieàu nhöõng moái lieân heä vaø nhöõng söï kieän veà hoaït ñoäng vaø taøi chính. Thuû tuïc naøy ñöôïc aùp duïng caøng chi tieát bao nhieâu thì nhöõng moái quan heä vaø nhöõng söï kieän naøy caøng ít phöùc taïp hôn baáy nhieâu vaø thuû tuïc naøy caøng coù khaû naêng cung caáp moät döï ñoaùn ñuùng vaø chính xaùc hôn. Vieäc thu thaäp soá lieäu thieáu chính xaùc seõ cho moät keát quaû döï ñoaùn khoâng chính xaùc. - Döï ñoaùn döïa vaøo moâ hình ñaõ xaây döïng Boå sung vaøo moâ hình caùc bieán soá thu thaäp ñöôïc ñeå tìm ra moät keát quaû döï ñoaùn theo moâ hình ñaõ xaây döïng. 1.1.3.2. So saùnh: bao goàm caùc böôùc sau: - Xaùc ñònh möùc sai leäch cho pheùp Vieäc söû duïng moät moâ hình ñeå döï ñoaùn chaéc chaén coù nhöõng sai soá do: - Baûn thaân caùc heä soá ñöôïc söû duïng trong moâ hình chöa phaûn aùnh ñaày ñuû thöïc söï caùc nhaân toá coù aûnh höôûng. - Thu thaäp soá lieäu ñöa vaøo caùc bieán soá chöa chính xaùc, nghóa laø baûn thaân caùc soá lieäu ñoùng vai troø bieán soá ñöôïc thu thaäp laø chöa chính xaùc Do ñoù, tröôùc khi so saùnh soá lieäu döï ñoaùn vôùi soá lieäu khaùch haøng cung caáp, ta caàn xaùc ñònh moät ngöôõng (möùc) sai leäch cho pheùp vaø neáu vieäc so saùnh cho moät keát quaû vöôït quaù ngöôõng naøy ñöôïc xem laø cheânh leäch ñaùng keå vaø coù söï chöa hôïp lyù trong soá lieäu khaùch haøng cung caáp. - So saùnh soá lieäu döï ñoaùn vôùi soá lieäu khaùch haøng. - Trình baøy vôùi khaùch haøng veà nhöõng cheânh leäch vaø yeâu caàu giaûi thích. 17/161 Söï kieän naøy coù theå thu thaäp thoâng tin töø nhieàu nguoàn khaùc nhau: cuï theå töø boä phaän keá toaùn coâng ty, nhaân vieân caùc phoøng ban coù lieân quan, beân caïnh ñoù coøn phaûi thu thaäp caùc chöùng töø khaùc coù lieân quan ñeå coù theå keát hôïp laïi vaø xem xeùt lieäu caùc thoâng tin naøy coù phuø hôïp vaø logic hay khoâng? 1.1.3.3. Ñaùnh giaù ÔÛ böôùc naøy raát caàn ñeán söï linh hoaït cuûa kieåm toaùn vieân. Ñaùnh giaù ôû ñaây khoâng chæ ñôn thuaàn döïa treân nhöõng so saùnh toaùn hoïc maø coøn döïa treân söï xeùt ñoaùn ngheà nghieäp cuûa kieåm toaùn vieân. Vôùi nhöõng giaûi thích ñöôïc chaáp nhaän (neáu coù) cho nhöõng cheânh leäch (neáu coù) maø keát quaû cuûa söï so saùnh: - Vaãn coù nhöõng baát hôïp lyù (nhöõng cheânh leäch coøn ñaùng keå): cho thaáy kieåm toaùn vieân ñaõ khoâng thu thaäp ñöôïc baèng chöùng kieåm toaùn hoaëc khoâng ñaùng tin caäy vaø caân nhaéc xem lieäu coù neân tieán haønh nhöõng thuû tuïc khaùc thay theá, hoaëc trong moät vaøi tröôøng hôïp, kieåm toaùn vieân neân xem xeùt ñeán khaû naêng hoaøn thieän hôn moâ hình döï ñoaùn ñeå thoâng tin thu thaäp ñöôïc chính xaùc hôn vaø laøm cho cheânh leäch coù theå giaûm xuoáng. Neáu vaãn khoâng giaûi thích ñöôïc thì cheânh leäch naøy seõ ñöôïc ñöa vaøo baûng toùm taét veà nhöõng cheânh leäch chöa ñieàu chænh. - Ñaõ ôû möùc hôïp lyù: tuøy theo tính chaát troïng yeáu cuûa khoaûn muïc ñeå quyeát ñònh xem coù neân: • Chaáp nhaän noù nhö laø moät baèng chöùng kieåm toaùn. • Thaän troïng hôn: hoaøn thieän hôn nöõa döï ñoaùn cuûa chuùng ta ñeå keát quaû so saùnh chính xaùc hôn. • Thaän troïng hôn nöõa: tieán haønh kieåm tra chi tieát. 1.1.4. Phaân loaïi thuû tuïc phaân tích 18/161 Thuû tuïc phaân tích ñoùng vai troø quan troïng trong vieäc nhaän ra nhöõng xu höôùng hoaëc nhöõng thay ñoåi trong coâng vieäc kinh doanh, cuï theå laø tình hình taøi chính cuûa khaùch haøng. Tuy nhieân, ñeå thöïc hieän thuû tuïc phaân tích, kieåm toaùn vieân caàn phaûi tìm hieåu veà cô caáu toå chöùc vaø ngaønh ngheà kinh doanh cuûa khaùch haøng, moái quan heä giöõa hoaït ñoäng vaø keát quaû kinh doanh cuûa khaùch haøng. Vì vaäy, hieåu veà caùc thuû tuïc phaân tích laø heát söùc caàn thieát. Thuû tuïc phaân tích coù theå chia thaønh boán loaïi: • Phaân tích xu höôùng • Phaân tích döï baùo (phaân tích tính hôïp lyù) • Phaân tích tyû suaát • Phaân tích hoài quy Chuùng ta coù theå moâ taû nhö sau: Thuû tuïc phaân tích Moâ taû Phaân tích xu höôùng Söû duïng bieán ñoäng naêm tröôùc ñeå döï ñoaùn giaù trò cho naêm hieän haønh. Ví du, xem xeùt doanh soá töøng thaùng trong naêm ñeå töø ñoù ñöa ra xu höôùng döï ñoaùn. Phaân tích döï baùo (phaân tích tính hôïp lyù) Döï kieán thoâng tin taøi chính baèng caùch söû duïng nhöõng döõ lieäu hoaït ñoäng. Ví duï, ñoái chieáu soá löôïng haøng toàn kho ñaàu kyø, doanh soá vaø haøng toàn kho cuoái kyø ñoái vôùi soá löôïng saûn xuaát vaø so saùnh vôùi soá mua ñeå kieåm tra tính ñaày ñuû, tính hieän höõu vaø tính chính xaùc. Phaân tích tyû suaát Bao goàm vieäc tìm hieåu söï hôïp lyù cuûa moái quan heä giöõa hai hay nhieàu chæ tieâu treân baùo caùo taøi chính. Ví duï, phaân tích tyû suaát giöõa chi phí baùn haøng vôùi toång doanh thu cuûa moät loaïi saûn phaåm ñeå thu thaäp ñöôïc caùc thoâng tin veà tính hieän höõu, tính chính xaùc vaø söï ñaùnh giaù. Phaân tích hoài quy Söû duïng soá lieäu cuûa quaù khöù ñeå thieát laäp moái quan heä giöõa caùc hieän töôïng vaø söï kieän coù lieân quan. 19/161 1.1.4.1. Phaân tích xu höôùng Laø xem xeùt xu höôùng bieán ñoäng cuûa soá lieäu theo thôøi gian vaø phaùt hieän ra xu höôùng baát thöôøng (taêng hoaëc giaûm ñoät bieán) maø khoâng coù lyù do roõ raøng. Vieäc ñaùnh giaù moät xu höôùng laø baát thöôøng ñöôïc xem xeùt trong moái quan heä vôùi caùc thoâng tin khaùc: tính chu kyø, tính thôøi vuï, taùc nhaân aûnh höôûng baát thöôøng,… Caùc kyõ thuaät ñöôïc söû duïng trong phaân tích xu höôùng: (i) Ñoà thò: Soá lieäu ñöôïc ñöa ra treân ñoà thò giuùp ta coù theå ñaùnh giaù ñuùng veà xu höôùng trong thôøi gian tröôùc ñaây. Khi keát hôïp caùc thoâng tin hieän taïi vaø phaùc hoïa treân ñoà thò coù theå cho ta coù ñöôïc moät döï ñoaùn veà moät xu höôùng phaùt trieån cuûa ñoái töôïng phaân tích vaø ta coù theå so saùnh döï ñoaùn naøy vôùi thöïc teá. (ii) Caùc tính toaùn ñôn giaûn: döïa theo caùc xu höôùng trong quaù khöù, ta coù theå aùp duïng xu höôùng ñoù ñeå döï ñoaùn cho hieän taïi, kyõ thuaät naøy aùp duïng cho tröôøng hôïp khoâng coù nhöõng taùc ñoäng lôùn ñaùng keå ñoái vôùi ñoái töôïng phaân tích. (iii) Caùc tính toaùn phöùc taïp: ñöôïc söû duïng trong tröôøng hôïp xu höôùng bieán ñoäng laø phöùc taïp, vieäc ñöa ra caùc pheùp tính phöùc taïp nhaèm loaïi tröø aûnh höôûng cuûa caùc nhaân toá phuï. Löu yù: - Phaân tích xu höôùng tieán haønh phaân tích veà nhöõng thay ñoåi ôû soá dö taøi khoaûn, moät khoaûn muïc hoaëc moät nhaân toá nhaát ñònh trong suoát nhöõng thôøi kyø keá toaùn ñaõ qua (theo naêm hoaëc thaùng). Do ñoù, khi phaân tích xu höôùng ta phaûi luoân nhaän thöùc ñöôïc raèng nhöõng xu höôùng tröôùc kia coù theå khoâng coù lieân quan gì ñeán xu höôùng hieän taïi vaø trong thöïc teá coù theå chuùng laøm cho ta maéc sai soùt. - Phaân tích xu höôùng chæ ñöôïc xem xeùt khi chuùng ta ñaùnh giaù raèng nhöõng xu höôùng tröôùc kia thöïc söï coù nhöõng lieân quan tôùi hieän taïi. 20/161 1.1.4.2. Phaân tích döï baùo (phaân tích tính hôïp lyù) Vieäc phaân tích naøy ñöôïc aùp duïng ñeå öôùc tính veà moät soá dö taøi khoaûn hay moät loaïi hình nghieäp vuï. Phaân tích döï baùo hay phaân tích tính hôïp lyù ñöôïc döïa treân moái quan heä ñöôïc chaáp nhaän giöõa bieán soá ñang ñieàu tra vôùi nhöõng thoâng tin phi taøi chính hay laø vieäc döïa treân nhöõng döõ lieäu saün coù (caû döõ lieäu taøi chính vaø döõ lieäu hoaït ñoäng) ñeå öôùc tính soá lieäu caàn phaân tích vaø ñoái chieáu vôùi soá lieäu khaùch haøng cung caáp nhaèm nhaän daïng vaø giaûi thích cho nhöõng khaùc bieät baát thöôøng. Phaân tích döï baùo bao goàm caùc böôùc: - Ñöa ra moät coâng thöùc öôùc tính soá lieäu caàn kieåm tra. - Öôùc tính vaø so saùnh vôùi soá lieäu caàn kieåm tra. - Giaûi thích nhöõng bieán ñoäng, nhöõng cheânh leäch baát thöôøng. Trong ñoù, vieäc ñöa ra moät coâng thöùc öôùc tính ñöôïc xem laø böôùc quyeát ñònh nhaát vaø cuõng ñoøi hoûi khaû naêng cuûa ngöôøi phaân tích nhaát. Vieäc ñöa ra moät coâng thöùc öôùc tính phuø hôïp seõ cho moät keát quaû döï baùo chính xaùc vaø ngöôïc laïi seõ cho moät keát quaû döï baùo thieáu chính xaùc vaø daãn ñeán nhöõng ñaùnh giaù sai leäch veà soá lieäu kieåm tra. Sau ñaây laø moät soá hình thöùc aùp duïng vieäc phaân tích tính hôïp lyù naøy: (i) Doanh thu: Öôùc tính soá ñôn vò baùn ra trong moät nieân ñoä baèng caùch laáy soá löôïng ñôn vò haøng trong kho ñeå ñem baùn ñaàu kyø coäng vôùi soá löôïng ñôn vò ñöôïc saûn xuaát trong nieân ñoä ñoù tröø ñi soá löôïng ñôn vò toàn kho cuoái kyø sau ñoù laáy soá löôïng saûn phaåm tieâu thuï öôùc tính nhaân vôùi ñôn giaù ( kieåm tra treân hoùa ñôn vaø hôïp ñoàng baùn haøng ). Töø ñoù seõ öôùc tính ra doanh thu baùn trong kyø. 21/161 (ii) Chi phí khaáu hao: Ñöôïc öôùc tính töø thôøi gian höõu duïng cuûa taøi saûn vaø phöông phaùp tính khaáu hao cho nhöõng nhoùm taøi saûn ñoàng nhaát. (iii) Giaù voán haøng baùn: Ñöôïc öôùc tính baèng caùch laáy doanh thu cuûa naêm ñöôïc kieåm toaùn roài nhaân vôùi tyû leä Giaù voán haøng baùn / Doanh thu cuûa naêm tröôùc ñoù. 1.1.4.3. Phaân tích tyû suaát Phaân tích tyû suaát bao goàm vieäc nghieân cöùu moái quan heä giöõa hai hay nhieàu bieán ñoäng cuûa caùc khoaûn muïc treân baùo caùo taøi chính. Phaân tích tyû suaát raát coù hieäu quaû bôûi noù phaûn aùnh moät caùch khaùi quaùt nhöõng moái quan heä giöõa nhieàu khoaûn muïc treân baùo caùo taøi chính. Maët khaùc, noù giuùp kieåm toaùn vieân so saùnh tình hình taøi chính cuûa khaùch haøng thoâng qua caùc tyû soá veà tình hình taøi chính cuûa moät coâng ty khaùc trong cuøng lónh vöïc, ngaønh ngheà maø coâng ty naøy hoaït ñoäng coù hieäu quaû, hoaëc so saùnh vôùi chæ tieâu bình quaân ngaønh ñeå ñaùnh giaù nhöõng thuaän lôïi cuõng nhö khoù khaên maø khaùch haøng ñang gaëp phaûi. Phaân tích tyû suaát laø moät phöông phaùp taêng cöôøng khaû naêng hieåu bieát veà tình hình kinh doanh cuûa khaùch haøng moät caùch hieäu quaû vaø ñaùnh giaù toång theå veà ñieàu kieän taøi chính cuõng nhö lôïi nhuaän. Noù giuùp cho kieåm toaùn vieân khaùi quaùt moät caùch nhanh choùng veà söï thay ñoåi ñaùng keå trong hoaït ñoäng kinh doanh cuõng nhö ñaëc ñieåm taøi chính cuûa khaùch haøng. Vì muïc ñích ñoù maø phaân tích tyû suaát laø moät trong nhöõng phöông phaùp thoâng duïng cuûa thuû tuïc phaân tích. Ngoaøi ra, khuynh höôùng bieán ñoäng cuûa tyû suaát coù theå aûnh höôûng veà söï öôùc tính cuûa caùc kieåm toaùn vieân veà taøi khoaûn ñaëc bieät hoaëc loaïi hình nghieäp vuï. Hôn 22/161 nöõa, phaân tích tyû suaát seõ giuùp cho kieåm toaùn vieân hieåu roõ hôn moái töông quan giöõa caùc yeáu toá taøi chính vaø phi taøi chính. Thuû tuïc naøy cuõng raát coù hieäu quaû khi so saùnh ñaùnh giaù veà khaû naêng thanh toaùn, khaû naêng hoaït ñoäng, khaû naêng sinh lôøi vaø khaû naêng töï taøi trôï cuûa khaùch haøng vôùi nhöõng doanh nghieäp coù cuøng quy moâ trong ñieàu kieän kinh teá hieän thôøi. Khi kieåm toaùn vieân nhaän thaáy heä soá thanh toaùn hieän thôøi cuûa khaùch haøng quaù cao so vôùi möùc bình quaân ngaønh, hoï coù theå nghi ngôø raèng caùc loaïi taøi saûn löu ñoäng nhö tieàn, chöùng khoaùn, caùc khoaûn phaûi thu hay haøng toàn kho bò khai khoáng hoaëc khi doanh lôïi voán töï coù cao hôn ñaùng keå so vôùi möùc bình quaân ngaønh thì kieåm toaùn vieân coù theå aùp duïng phöông phaùp phaân tích taøi chính Du Pont ñeå ñi saâu xem xeùt nhöõng nguyeân nhaân ñoù. Coù theå laø do khaùch haøng coá yù " boùp meùo" veà doanh lôïi tieâu thuï, doanh lôïi taøi saûn löu ñoäng nhö tieàn hay tyû soá nôï nhaèm döïng leân hình aûnh taøi chính laønh maïnh. Nhö ta ñaõ bieát, phaân tích tyû suaát laø moät trong nhöõng phöông phaùp thoâng duïng cuûa thuû tuïc phaân tích. Vì vaäy, tröôùc khi aùp duïng thuû tuïc phaân tích tyû suaát caàn phaûi xem xeùt ñeán nhöõng ñieàu kieän quan troïng vaø ñaûm baûo raèng: (i) Moái quan heä luoân thay ñoåi theo caùc bieán caáu thaønh neân tyû suaát: Neáu trong caùc bieán coù moät yeáu toá töông ñoái ít bieán ñoäng, cuï theå laø löông nhaân vieân baùn haøng, nhaân vieân quaûn lyù, thì tyû suaát giöõa caùc yeáu toá naøy so vôùi doanh thu seõ thay ñoåi giöõa caùc naêm, thoâng thöôøng caùc tyû suaát naøy ñeàu taêng qua caùc naêm (tyû leä thuaän vôùi doanh thu). Tuy nhieân, caàn phaûi hieåu veà giaù trò töông ñoái cuûa nhöõng yeáu toá naøy vaø nhöõng thay ñoåi trong möùc tyû suaát döï ñoaùn. Keát luaän seõ khoâng ñuùng neáu ta chæ ñôn giaûn cho raèng, giaù voán haøng baùn tyû leä thuaän vôùi doanh thu. Vì trong thöïc teá, giaù voán haøng baùn bao goàm 23/161 ñònh phí vaø bieán phí neân khi khoái löôïng haøng baùn taêng leân thì tyû leä giaù voán haøng baùn treân doanh thu seõ phaûi giaûm xuoáng (ñieàu naøy aûnh höôûng bôûi keát caáu cuûa töøng maët haøng). Chæ tieâu Naêm tröôùc Naêm nay Doanh thu 14,288,280 16,898,287 Giaù voán haøng baùn 8,703,100 10,043,015 Bieán phí 5,658,095 6,998,010 Ñònh phí 3,045,005 3,045,005 GVHB/ Doanh thu 60.91% 59.43% (ii) Moái quan heä naøy laø moái quan heä tuyeán tính: Caùc yeáu toá treân baùo caùo taøi chính bao giôø cuõng coù moái lieân heä vôùi nhau, neáu moät yeáu toá naøy thay ñoåi thì yeáu toá khaùc seõ bieán ñoåi theo. Vì theá giaû ñònh naøy laø hôïp lyù vôùi nhieàu chi phí. Ví duï nhö trong kyø, chi phí baùn haøng taêng hoaëc khoaûn chieát khaáu taêng thì doanh thu trong kyø seõ taêng. Hoaëc haøng toàn kho trong kyø taêng seõ daãn ñeán caùc khoaûn phaûi traû cho nhaø cung caáp taêng. (iii) Moái quan heä naøy phaûi ñöôïc tính toaùn thoáng nhaát treân cuøng moät thôøi ñieåm vaø phaûi cuøng moät phöông phaùp tính ñeå thoûa maõn ñieàu kieän so saùnh ñöôïc. Ví duï nhö, tyû leä voøng quay haøng toàn kho chæ ñöôïc tính baèng caùch söû duïng nhaát quaùn hoaëc giaù trò haøng toàn kho trung bình chung caû naêm hoaëc giaù trò haøng toàn kho vaøo cuoái naêm. Bôûi vì phöông phaùp ñaùnh giaù haøng toàn kho khaùc nhau giöõa caùc kyø phaân tích seõ aûnh höôûng ñeán keát quaû phaân tích bieán ñoäng cuûa tyû suaát. 1.1.4.4. Phaân tích hoài quy 24/161 Laø phöông phaùp söû duïng soá lieäu cuûa quaù khöù, nhöõng döõ lieäu ñaõ dieãn ra theo thôøi gian hoaëc dieãn ra taïi cuøng moät thôøi ñieåm ñeå thieát laäp moái quan heä giöõa caùc hieän töôïng vaø söï kieän coù lieân quan. Moái quan heä naøy ñöôïc bieåu dieãn döôùi daïng phöông trình goïi laø phöông trình hoài quy. Coù hai phöông phaùp hoài quy ñeå ñaùnh giaù vaø döï baùo keát quaû taøi chính trong doanh nghieäp laø: phöông phaùp hoài quy ñôn vaø phöông phaùp hoài quy boäi. (i) Phöông phaùp hoài quy ñôn (hoài quy tuyeán tính): ñöôïc duøng ñeå xem xeùt moái quan heä giöõa moät chæ tieâu laø keát quaû vaän ñoäng cuûa moät hieän töôïng kinh teá. Phöông trình hoài quy ñôn coù daïng: Y = a + b.x Trong ñoù: Y: Bieán phuï thuoäc, x: bieán ñoäc laäp a: tung ñoä goác b: heä soá goùc Ví duï phaân tích vaø döï baùo moái quan heä giöõa doanh soá baùn haøng vaø chi phí baùn haøng. Töø moâ hình naøy ta seõ xaây döïng trong ñoù doanh thu seõ laø bieán phuï thuoäc vaø chi phí baùn haøng laø bieán ñoäc laäp. Phöông trình naøy coù daïng nhö sau: Doanh thu döï ñoaùn = B0 + B1* Chi phí baùn haøng Trong phöông trình naøy, ñoä doác B1 ( heä soá goùc) laø löôïng taêng giaûm cuûa doanh soá ñieàu chænh ( coøn goïi laø doanh soá döï ñoaùn hay doanh soá lyù thuyeát theo moâ hình) do löôïng taêng hay giaûm cuûa chi phí baùn haøng. Haèng soá B0 ( tung ñoä cuûa vò trí taïi ñoù ñöôøng thaúng caét truïc tung) laø giaù trò doanh soá döï ñoaùn khi chi phí baùn haøng baèng 0 (töùc laø khi khoâng coù hoaït ñoäng toå chöùc baùn haøng). (ii) Phöông phaùp hoài quy boäi ( hoài quy tuyeán tính boäi): laø phöông phaùp ñöôïc söû duïng ñeå phaân tích moái quan heä giöõa nhieàu bieán ñoäc laäp vôùi moät bieán phuï thuoäc, nhaèm giaûi thích toát hôn cho bieán phuï thuoäc. Moâ hình coù daïng nhö sau: 25/161 Y = b0 + b1x1 + b2x2 + b3x3 + ………+b1x1 +………+ bnxn + e Trong ñoù: Y: Bieán phuï thuoäc, xi: caùc bieán ñoäc laäp b0: tung ñoä goác e: caùc sai soá bi: caùc ñoä doác caùc phöông trình theo bieán xi Ví duï phaân tích vaø döï baùo doanh thu cuûa doanh nghieäp kinh doanh vôùi nhieàu maët haøng, phaân tích toång chi phí vôùi nhieàu nguyeân nhaân taùc ñoäng. Nhö vaäy, nhìn chung caùc thuû tuïc phaân tích coù moät soá ñieåm sau: - Coù theå söû duïng ñöôïc ñoái vôùi baát kyø khoaûn muïc naøo nhöng xeùt veà hieäu quaû thì thuû tuïc phaân tích seõ coù hieäu quaû hôn ñoái vôùi caùc khoaûn muïc treân Baùo caùo keát quaû hoaït ñoäng kinh doanh hôn laø caùc khoaûn muïc treân Baûng caân ñoái keá toaùn. - Phaân tích xu höôùng vaø phaân tích döï baùo ñöôïc söû duïng nhieàu do nhöõng öu ñieåm cuûa noù. - Möùc ñoä tin caäy cuûa phaân tích döï baùo töông ñoái cao vì noù keát hôïp caùc thoâng tin taøi chính vaø caùc döõ lieäu hoaït ñoäng. Phaân tích tyû suaát ñöôïc döïa treân moái quan heä cuûa caùc baùo caùo taøi chính khaùc nhau nhöng coù lieân quan ñeán nhau neân cuõng cung caáp caùc thoâng tin coù giaù trò. Phaân tích xu höôùng ñöôïc xem laø cung caáp caùc döõ lieäu coù möùc ñoä tin caäy thaáp nhaát vì noù döïa nhieàu vaøo vieäc xem xeùt caùc döõ lieäu naêm tröôùc. Phaân tích hoài quy coù möùc ñoä tin caäy töông ñoái, tuy nhieân do vieäc thieát laäp caùc chæ tieâu lieân quan raát phöùc taïp vaø ñoøi hoûi phaûi chaët cheõ vaø thích hôïp. 1.2. Thuû Tuïc Phaân Tích Aùp Duïng Trong Tieán Trình Laäp Keá Hoaïch 1.2.1. Muïc ñích Trong tieán trình laäp keá hoaïch, phaân tích chuû yeáu ñöôïc tieán haønh ñoái vôùi baùo caùo taøi chính. Ngoaøi vieäc böôùc ñaàu giuùp kieåm toaùn vieân hieåu roõ hôn tình hình hoaït 26/161 ñoäng kinh doanh cuûa khaùch haøng, phaân tích coøn giuùp phaùt hieän nhöõng bieán ñoäng baát thöôøng qua ñoù giuùp döï ñoaùn nhöõng khu vöïc coù ruûi ro cao. Theo chuaån möïc soá 520 “Quy trình phaân tích”, kieåm toaùn vieân neân aùp duïng thuû tuïc phaân tích trong tieán trình laäp keá hoaïch vì: • Kieåm toaùn vieân phaûi aùp duïng quy trình phaân tích trong tieán trình laäp keá hoaïch kieåm toaùn ñeå tìm hieåu tình hình kinh doanh cuûa ñôn vò vaø xaùc ñònh nhöõng vuøng coù theå coù ruûi ro. Quy trình phaân tích giuùp kieåm toaùn vieân xaùc ñònh noäi dung, lòch trình vaø phaïm vi cuûa caùc thuû tuïc kieåm toaùn khaùc. • Quy trình phaân tích aùp duïng trong tieán trình laäp keá hoaïch kieåm toaùn ñöôïc döïa treân caùc thoâng tin taøi chính vaø caùc thoâng tin phi taøi chính (ví duï: moái quan heä giöõa doanh thu vôùi soá löôïng haøng baùn, hoaëc soá löôïng saûn phaåm saûn xuaát vôùi coâng suaát maùy moùc, thieát bò…). 1.2.2. Noäi dung Theo chuaån möïc kieåm toaùn Vieät Nam soá 310 "Hieåu bieát veà tình hình kinh doanh": Trong tieán trình laäp keá hoaïch kieåm toaùn, nhöõng hieåu bieát veà tình hình kinh doanh cuûa khaùch haøng laø cô sôû quan troïng ñeå kieåm toaùn vieân ñöa ra nhöõng xeùt ñoaùn chuyeân moân. Möùc ñoä hieåu bieát tình hình kinh doanh vaø vieäc söû duïng hieåu bieát naøy moät caùch hôïp lyù seõ taïo thuaän lôïi cho kieåm toaùn vieân trong caùc coâng vieäc : ¾ Laäp keá hoaïch vaø thöïc hieän coâng vieäc kieåm toaùn moät caùch hieäu quaû; ¾ Ñaùnh giaù ruûi ro vaø caùc vaán ñeà ñaùng chuù yù; ¾ Ñaùnh giaù baèng chöùng kieåm toaùn; ¾ Cung caáp dòch vuï toát hôn cho khaùch haøng. Ñeå deã daøng tìm hieåu veà hoaït ñoäng kinh doanh cuûa khaùch haøng cuõng nhö muïc tieâu kinh doanh vaø nhöõng ruûi ro tieàm taøng maø hoï coù theå gaëp phaûi, kieåm toaùn vieân 27/161 caàn phaân tích nhöõng thoâng tin taøi chính vaø phi taøi chính taïi thôøi ñieåm gaàn nhaát. Thuû tuïc phaân tích trong tieán trình laäp keá hoaïch naøy seõ giuùp cho kieåm toaùn vieân: ¾ Hieåu bieát veà ñieàu kieän kinh doanh hieän thôøi cuûa khaùch haøng, tình hình löu chuyeån tieàn teä cuõng nhö tình hình taøi chính vaø keát quaû hoaït ñoäng kinh doanh; ¾ Ñaùnh giaù veà khaû naêng hoaït ñoäng lieân tuïc cuûa khaùch haøng; ¾ Tìm ra nhöõng daáu hieäu baát thöôøng treân soá dö caùc taøi khoaûn vaø caùc moái quan heä giöõa chuùng ñang tìm aån nhöõng ruûi ro hoaëc nhöõng sai phaïm; ¾ Ñaùnh giaù vaø ñeà xuaát nhöõng vaán ñeà cuûa khaùch haøng maø kieåm toaùn vieân ñaùng quan taâm. Trong tieán trình laäp keá hoaïch, kieåm toaùn vieân caàn phaûi löïa choïn thuû tuïc phaân tích thích hôïp thoâng qua vieäc: ¾ Xem xeùt hoaït ñoäng, muïc tieâu vaø nhöõng ruûi ro tieàm taøng cuûa khaùch haøng; ¾ Ñaùnh giaù heä thoáng thoâng tin vaø nhöõng thuû tuïc kieåm soaùt; ¾ Xem xeùt ñeán phöông caùch maø khaùch haøng giaùm saùt coâng vieäc hoaït ñoäng vaø haïn cheá ruûi ro cuûa hoï. 1.2.3. Caùc Phöông Phaùp Tieáp Caän Ñoái Vôùi Thuû Tuïc Phaân Tích Trong Tieán Trình Laäp Keá Hoaïch Kieåm Toaùn 1.2.3.1. Tieáp caän döïa vaøo hieåu bieát tình hình kinh doanh vaø nhöõng ruûi ro kinh doanh gaëp phaûi cuûa doanh nghieäp (i) Hieåu bieát chung veà neàn kinh teá - Xem xeùt thöïc traïng cuûa neàn kinh teá (suy thoaùi, taêng tröôûng kinh teá hay laïm phaùt), caùc tyû leä laõi suaát vaø khaû naêng taøi chính cuûa neàn kinh teá, möùc ñoä laïm phaùt vaø giaù trò tieàn teä; 28/161 - Caùc chính saùch cuûa chính phuû: chính saùch tieàn teä, chính saùch taøi chính, chính saùch thueá vaø chính saùch khuyeán khích ñaàu tö. (ii) Moâi tröôøng vaø lónh vöïc hoaït ñoäng cuûa ñôn vò ñöôïc kieåm toaùn - Caùc yeâu caàu veà moâi tröôøng vaø caùc vaán ñeà lieân quan; - Thò tröôøng vaø caïnh tranh; - Ñaëc ñieåm hoaït ñoäng kinh doanh (lieân tuïc hay theo muøa vuï); - Caùc thay ñoåi trong coâng ngheä saûn xuaát kinh doanh, söï thu heïp hay môû roäng quy moâ hoaït ñoäng kinh doanh; - Caùc tyû suaát quan troïng vaø caùc soá lieäu thoáng keâ veà hoaït ñoäng kinh doanh haøng naêm; - Chuaån möïc, cheá ñoä keá toaùn vaø caùc vaán ñeà coù lieân quan, caùc quy ñònh phaùp luaät vaø caùc chính saùch, cheá ñoä coù lieân quan; - Nguoàn cung caáp caùc yeáu toá ñaàu vaøo vaø giaù caû. (iii) Nhaân toá noäi taïi cuûa ñôn vò ñöôïc kieåm toaùn ™ Caùc ñaëc ñieåm quan troïng veà sôû höõu vaø quaûn lyù - Hoäi ñoàng quaûn trò: bao goàm: • Soá löôïng uûy ban vaø thaønh phaàn, uy tín vaø kinh nghieäm cuûa töøng caù nhaân; • Tính ñoäc laäp ñoái vôùi Giaùm Ñoác/Toång Giaùm Ñoác vaø kieåm soaùt hoaït ñoäng cuûa Giaùm Ñoác/Toång Giaùm Ñoác, caùc cuoäc hoïp ñònh kyø; • Söï toàn taïi vaø phaïm vi hoaït ñoäng cuûa Ban Kieåm Soaùt, söï toàn taïi vaø taùc ñoäng cuûa quy cheá hoaït ñoäng cuûa ñôn vò. - Giaùn Ñoác / Toång Giaùm Ñoác vaø boä maùy ñieàu haønh: • Thay ñoåi nhaân söï ( Giaùm Ñoác/ Toång Giaùm Ñoác, Phoù Giaùm Ñoác/ Phoù Toång Giaùm Ñoác, Keá Toaùn Tröôûng); 29/161 • Kinh nghieäm, uy tín vaø thu nhaäp; • Caùc caùn boä taøi chính chuû choát vaø vò trí cuûa hoï trong ñôn vò; • Keá toaùn tröôûng vaø nhaân vieân keá toaùn, phaân caáp quyeàn haïn vaø traùch nhieäm trong boä maùy ñieàu haønh, söû duïng caùc öôùc tính keá toaùn vaø döï toaùn; • AÙp löïc ñoái vôùi Giaùm Ñoác/ Toång Giaùm Ñoác (hoaëc ngöôøi ñöùng ñaàu). - Loaïi hình doanh nghieäp: Doanh nghieäp Nhaø nöôùc, doanh nghieäp ngoaøi quoác doanh vaø doanh nghieäp coù voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi; - Lónh vöïc, phaïm vi vaø ñoái töôïng ñöôïc pheùp kinh doanh, thôøi haïn ñöôïc pheùp hoaït ñoäng; - Caùc chuû sôû höõu voán vaø caùc beân lieân quan, cô caáu voán; - Sô ñoà toå chöùc boä maùy saûn xuaát, kinh doanh vaø phaïm vi kinh doanh; - Caùc muïc tieâu quaûn lyù vaø keá hoaïch chieán löôïc, thu heïp hay môû roäng hoaït ñoäng kinh doanh, caùc nguoàn vaø bieän phaùp taøi chính; - Chöùc naêng vaø chaát löôïng hoaït ñoäng cuûa boä phaän kieåm toaùn noäi boä (neáu coù); - Coâng ty kieåm toaùn vaø kieåm toaùn vieân caùc naêm tröôùc (neáu coù). ™ Tình hình kinh doanh cuûa ñôn vò: - Saûn phaåm, dòch vuï vaø thò tröôøng chieám lónh, ñoái thuû caïnh tranh, chieán löôïc vaø muïc tieâu tieáp thò, xaây döïng thöông hieäu, quy trình saûn xuaát; - Caùc nhaø cung caáp haøng hoùa vaø dòch vuï quan troïng; - Caùc khoaûn chi phí quan troïng : chi ñaàu tö nghieân cöùu vaø phaùt trieån (R&D); - Lôïi theá thöông maïi, quyeàn söû duïng nhaõn hieäu, baèng phaùt minh saùng cheá; - Luaät phaùp vaø caùc quy ñònh coù aûnh höôûng lôùn ñeán ñôn vò ñöôïc kieåm toaùn. ™ Moâi tröôøng laäp baùo caùo: - Caùc taùc ñoäng khaùch quan coù aûnh höôûng ñeán Giaùm Ñoác/ Toång Giaùm Ñoác hoaëc ngöôøi ñöùng ñaàu ñôn vò trong vieäc laäp baùo caùo taøi chính, chaúng haïn : aùp löïc veà lôïi 30/161 nhuaän, veà doanh soá phaûi ñaït ñöôïc, tieàn löông, caùc khoaûn thöôûng, thu nhaäp khaùc cuûa Giaùm / Toång Giaùm Ñoác aûnh höôûng hoaëc bò chi phoái bôûi caùc chæ tieâu veà lôïi nhuaän, veà doanh soá. ™ Yeáu toá phaùp luaät: - Moâi tröôøng vaø caùc quy ñònh cuûa luaät phaùp; - Caùc chính saùch taøi chính vaø chính saùch thueá; - Caùc yeâu caàu ñoái vôùi baùo caùo kieåm toaùn; - Ñoái töôïng söû duïng baùo caùo taøi chính. (iv) Nhaän dieän nhöõng ruûi ro kinh doanh cuûa doanh nghieäp coù theå gaëp phaûi Theo quan ñieåm cuûa OÂng Apgar thì : “Ruûi ro laø baát cöù ñieàu gì khoâng chaéc chaén coù theå aûnh höôûng tôùi keát quaû cuûa chuùng ta so vôùi nhöõng gì chuùng ta mong ñôïi”. Ruûi ro kinh doanh laø tính khaû bieán hay khoâng chaéc chaén veà EBIT ( lôïi nhuaän tröôùc thueá vaø laõi vay) cuûa doanh nghieäp. Caùc soá ño nhö ñoä leäch chuaån hay heä soá phöông sai coù theå ñöôïc duøng ñeå chæ ruûi ro kinh doanh cuûa moät doanh nghieäp. Coù nhieàu yeáu toá daãn ñeán tính baát oån trong EBIT cuûa doanh nghieäp. Caùc yeáu toá ñoù bao goàm: tính khaû bieán cuûa doanh thu vaø caùc chi phí hoaït ñoäng. Moät soá ñaëc ñieåm coù theå nhaän dieän ruûi ro kinh doanh: - Tính bieán ñoåi cuûa doanh soá theo chu kyø kinh doanh: Nghóa laø ñoái vôùi doanh nghieäp, khi doanh soá coù khuynh höôùng dao ñoäng lôùn theo chu kyø kinh doanh thöôøng coù nhieàu ruûi ro kinh doanh hôn caùc doanh nghieäp ít coù khuynh höôùng bieán ñoäng nhö vaäy. Ví duï, trong thôøi kyø suy thoaùi trong ñaàu thaäp nieân 90, caùc nhaø phaân tích taøi chính ñaõ döï baùo raèng American Brand seõ ñaït möùc doanh soá vaø lôïi nhuaän cao kyû luïc, Ngöôïc laïi, ñoái vôùi Delta Airline thì hoï döï kieán coù doanh soá thaáp hôn vaø loã trong cuøng khoaûng thôøi gian naøy; 31/161 - Tính bieán ñoåi cuûa giaù baùn: Thoâng thöôøng, giaù caû trong moät ngaønh coâng nghieäp caøng caïnh tranh nhieàu, ruûi ro kinh doanh cuûa caùc doanh nghieäp ñoù caøng lôùn. Ví duï, xem xeùt trong lónh vöïc giaù daàu chuùng ta seõ nhaän thaáy moät caùch roõ neùt veà giaù caû bieán ñoåi naøy; - Tính bieán ñoåi cuûa chi phí: Tính bieán ñoåi trong chi phí cuûa caùc nhaäp löôïng duøng ñeå saûn xuaát caùc saûn löôïng cuûa moät doanh nghieäp caøng cao, ruûi ro kinh doanh cuûa doanh nghieäp ñoù caøng lôùn. Ví duï, caùc coâng ty haøng khoâng nhö Delta Airline, American vaø United, ñaõ chòu taùc ñoäng ñaùng keå cuûa tính deã bieán ñoäng trong giaù caû nhieân lieäu maùy bay do lo ngaïi veà cuoäc chieán tranh vuøng vònh laàn thöù 2 vaøo naêm 2003; - Söï toàn taïi cuûa söùc maïnh thò tröôøng: Caùc doanh nghieäp coù söùc maïnh thò tröôøng caøng lôùn, ruûi ro kinh doanh cuûa doanh nghieäp naøy caøng nhoû. Khi ñaùnh giaù söùc maïnh thò tröôøng cuûa doanh nghieäp, chuùng ta neân xem xeùt khoâng chæ yeáu toá caïnh tranh hieän taïi doanh nghieäp ñang phaûi ñoái phoù maø neân xem xeùt caû tieàm naêng caïnh tranh trong töông lai, nhaát laø caïnh tranh coù theå phaùt sinh töø doanh nghieäp nöôùc ngoaøi; - Phaïm vi ña daïng hoùa saûn phaåm: Neáu taát caû caùc yeáu toá khaùc khoâng ñoåi, caùc chuûng loaïi saûn phaåm cuûa moät doanh nghieäp caøng ñöôïc ña daïng hoaù, EBIT cuûa doanh nghieäp caøng ít bieán ñoäng thì ruûi ro kinh doanh cuõng ít bieán ñoäng; - Taêng tröôûng: Caùc doanh nghieäp taêng tröôûng nhanh thöôøng coù tính bieán ñoåi trong EBIT. Taêng tröôûng nhanh taïo neân nhieàu aùp löïc hoaït ñoäng cuûa moät doanh nghieäp, chaúng haïn phaûi xaây döïng theâm caùc cô sôû môùi, caùc chi phí hoaït ñoäng thöôøng mang tính khoâng chaéc chaén, phaûi môû roäng vaø caäp nhaät caùc heä thoáng kieåm soaùt noäi boä, gia taêng boä phaän quaûn lyù vaø caùc saûn phaåm môùi cuõng ñoøi hoûi caùc khoaûn chi phí cho coâng taùc nghieân cöùu vaø phaùt trieån; 32/161 - Xem xeùt ñoä nghieâng ñoøn baåy kinh doanh: (DOL = % thay ñoåi trong EBIT / % thay ñoåi trong doanh thu). Ñoøn baåy kinh doanh lieân quan ñeán vieäc söû duïng taøi saûn coù caùc ñònh phí. Moät doanh nghieäp söû duïng ñoøn baåy kinh doanh caøng nhieàu, EBIT seõ caøng nhaïy caûm ñoái vôùi caùc thay ñoåi trong doanh soá. Ñoä nghieâng ñoøn baåy kinh doanh laø taùc ñoäng soá nhaân do vieäc doanh nghieäp söû duïng caùc chi phí hoaït ñoäng coá ñònh. 1.2.3.2. Tieáp caän theo caùc chu trình ÔÛ ñaây ta coù theå phaân ra thaønh caùc chu trình sau ñeå thuaän tieän cho vieäc tieáp caän phaân tích: - Chu trình doanh thu : bao goàm chu kyø baùn haøng vaø thu tieàn; - Chu trình chi phí: bao goàm chu kyø mua vaøo vaø thanh toaùn; - Chu trình chuyeån ñoåi : bao goàm chu kyø toàn kho vaø nhaäp kho; - Chu trình ñaàu tö : bao goàm chu kyø huy ñoäng voán vaø hoaøn traû. (i) Chu kyø baùn haøng vaø thu tieàn Hieåu bieát veà caùc chöùc naêng cuûa ñôn vò ñöôïc kieåm toaùn, cuï theå cuûa chu kyø baùn haøng vaø thu tieàn laø coù ích cho vieäc hieåu ñöôïc cuoäc kieåm toaùn cuûa chu kyø ñoù seõ ñöôïc tieán haønh nhö theá naøo. Vì vaäy, chuùng ta coù theå toùm taét moät caùch ngaén goïn ñoái vôùi chu kyø naøy nhö sau: - Xöû lyù ñôn ñaët haøng cuûa khaùch haøng - Pheâ chuaån phöông thöùc baùn chòu - Vaän chuyeån haøng hoùa - Göûi hoùa ñôn khaùch haøng vaø ghi soå saùch keá toaùn caùc khoaûn phaûi thu - Xöû lyù vaø vaøo soå caùc khoaûn thu tieàn maët - Xöû lyù vaø vaøo soå doanh soá bò traû laïi, giaûm giaù vaø chieát khaáu - Xoùa soå caùc khoaûn phaûi thu khoâng thu ñöôïc 33/161 - Döï phoøng nôï phaûi thu khoù ñoøi. Caùc thuû tuïc phaân tích ñoái vôùi chu kyø baùn haøng vaø thu tieàn: Thuû tuïc phaân tích Sai soùt coù theå xaûy ra vaø caùc phaùn ñoaùn ban ñaàu veà tình hình cuûa khaùch haøng So saùnh tyû leä toång soá dö caùc khoaûn phaûi thu so vôi caùc naêm tröôùc. Baùo caùo dö hoaëc thieáu doanh soá hoaëc tình hình khaùch haøng gaëp khoù khaên trong thanh toaùn. So saùnh doanh soá vôùi caùc naêm tröôùc. Baùo caùo dö hoaëc thieáu doanh soá hoaëc tình hình kinh doanh naêm nay coù taùc ñoäng ñaùng keå do caùc yeáu toá beân ngoaøi taùc ñoäng. So saùnh doanh soá bò traû laïi vaø ñöôïc giaûm giaù, chieát khaáu baèng moät tyû leä so vôùi toång doanh soá vaø so vôùi caùc naêm tröôùc. Baùo caùo dö hoaëc thieáu doanh soá bò traû laïi, giaûm giaù hay chieát khaáu. Coù theå do tình hình kinh doanh aûnh höôûng ñeán chaát löôïng saûn phaåm hay ñöa ra caùc chính saùch khuyeán maõi, quaõng caùo saûn phaåm. So saùnh caùc soá dö caù bieät cuûa khaùch haøng mua haøng cao hôn moät soá tieàn nhaát ñònh vôùi caùc naêm tröôùc. Sai soùt trong caùc khoaûn phaûi thu hoaëc xem naêm nay coâng ty coù chính saùch tín duïng nôùi hôn hay nhö theá naøo. So saùnh tyû leä khoaûn nôï khoù ñoøi so vôùi toång doanh soá qua caùc naêm. Caùc khoaûn phaûi thu khoâng thu ñöôïc vì chöa cho pheùp. So saùnh thôøi haïn nôï so vôùi caùc khoaûn phaûi thu qua caùc naêm Baùo caùo dö hoaëc thieáu döï phoøng ñoái vôùi caùc khoaûn khoâng thu ñöôïc. So saùnh tyû leä döï phoøng caùc khoaûn phaûi thu so vôùi caùc khoaûn phaûi thu caùc naêm. Baùo caùo dö hoaëc thieáu döï phoøng ñoái vôùi caùc khoaûn khoâng thu ñöôïc. (ii) Chu kyø mua vaøo vaø thanh toaùn Chuùng ta coù theå toùm taét doøng vaän ñoäng cuûa chu kyø naøy nhö sau: - Phieáu ñeà nghò mua haøng 34/161 - Ñôn ñaët haøng - Baùo caùo nhaän haøng - Hoùa ñôn cuûa nhaø cung caáp - Xöû lyù vaø vaøo soå caùc khoaûn chi tieàn - Xöû lyù vaø vaøo soå chi tieát, soå caùi caùc khoaûn phaûi traû nhaø cung caáp. Caùc thuû tuïc phaân tích ñoái vôùi chu kyø mua vaøo vaø thanh toaùn: Thuû tuïc phaân tích Sai soùt coù theå xaûy ra vaø caùc phaùn ñoaùn ban ñaàu veà tình hình cuûa khaùch haøng. So saùnh tyû leä toång soá dö caùc khoaûn phaûi traû so vôi caùc naêm tröôùc. Baùo caùo dö hoaëc thieáu caùc khoaûn mua vaøo hoaëc tình hình khaùch haøng gaëp khoù khaên trong thanh toaùn. So saùnh giaù trò mua vaøo so vôùi caùc naêm tröôùc. Baùo caùo dö hoaëc thieáu caùc khoaûn mua vaøo hoaëc tình hình kinh doanh naêm nay coù taùc ñoäng ñaùng keå do caùc yeáu toá beân ngoaøi taùc ñoäng. So saùnh trò giaù haøng mua traû laïi vaø ñöôïc giaûm giaù, ñöôïc chieát khaáu baèng moät tyû leä so vôùi toång giaù trò mua vaøo so vôùi caùc naêm tröôùc. Baùo caùo dö hoaëc thieáu giaù trò haøng mua traû laïi, ñöôïc giaûm giaù hay chieát khaáu. Coù theå do tình hình kinh doanh yeâu caàu caùc yeáu toá ñaàu vaøo phaûi ñaït chaát löôïng toát, hay do tình hình thò tröôøng coù nhieàu söï löïa choïn cuûa yeáu toá ñaàu vaøo neân ñöôïc mua vôùi caùc khoaûn giaûm giaù hay chieát khaáu. So saùnh caùc soá dö caù bieät cuûa nhaø cung caáp cao hôn moät soá tieàn nhaát ñònh vôùi caùc naêm tröôùc. Sai soùt trong caùc khoaûn phaûi traû hoaëc xem naêm nay coâng ty coù ñöôïc nhöõng chính saùch naøo ñöôïc öu ñaõi töø ñoái taùc hay khoâng. So saùnh thôøi haïn nôï so vôùi caùc khoaûn phaûi traû qua caùc naêm. Ñeå bieát vaø xem tình hình taøi chính coù laønh maïnh hay khoâng vaø khaû naêng thanh toaùn coù toát hay khoâng. 35/161 (iii) Chu kyø toàn kho vaø nhaäp kho Chu kyø toàn kho vaø nhaäp kho coù theå ñöôïc xem goàm hai heä thoáng rieâng bieät nhöng lieân quan raát chaët cheõ vôùi nhau, moät ñeà caäp ñeán quaù trình vaän ñoäng vaät chaát cuûa haøng hoaù vaø moät noùi ñeán caùc chi phí lieân quan. Khi haøng toàn kho vaän ñoäng trong coâng ty thì phaûi coù caùc quaù trình kieåm soaùt ñaày ñuû caû söï vaän ñoäng vaät chaát cuûa chuùng laãn caùc chi phí lieân quan vôùi chuùng. Coù theå toùm taét quaù trình naøy nhö sau: - Quaù trình hình thaønh ñôn ñaët haøng - Nhaän nguyeân vaät lieäu - Toàn tröõ nguyeân lieäu - Saûn xuaát saûn phaåm - Toàn kho thaønh phaåm - Giao thaønh phaåm. Caùc thuû tuïc phaân tích ñoái vôùi chu kyø toàn kho vaø nhaäp kho: Thuû tuïc phaân tích Sai soùt coù theå xaûy ra vaø caùc phaùn ñoaùn ban ñaàu veà tình hình cuûa khaùch haøng. So saùnh tyû leä toång soá dö vôùi caùc naêm tröôùc. Baùo caùo thöøa hoaëc thieáu haøng toàn kho. So saùnh heä soá voøng quay haøng toàn kho vôùi caùc naêm tröôùc. Haøng toàn kho cuõ kyõ, loãi thôøi, maát phaåm chaát. So saùnh caùc chi phí ñôn vò cuûa haøng toàn kho vôùi caùc naêm tröôùc. Baùo caùo dö hoaëc thieáu veà caùc chi phí ñôn vò. So saùnh caùc chi phí saûn xuaát naêm hieän haønh vôùi caùc naêm tröôùc. Baùo caùo coù theå sai veà chi phí ñôn vò cuûa haøng toàn kho bao goàm chi phí nguyeân vaät lieäu, nhaân coâng vaø chi phí saûn xuaát chung. 36/161 (iv) Chu kyø ñaàu tö Chu kyø naøy lieân quan ñeán vieäc huy ñoäng caùc nguoàn voán döôùi hình thöùc nôï vaø chòu laõi, voán coå phaàn vaø vieäc hoaøn traû voán. Chu kyø huy ñoäng voán vaø hoaøn traû cuõng goàm vieäc thanh toaùn tieàn laõi vaø coå töùc. Caùc ñaëc ñieåm cuûa chu kyø huy ñoäng voán vaø hoaøn traû coù aûnh höôûng ñaùng keå ñeán coâng taùc kieåm toaùn caùc taøi khoaûn naøy: - Coù töông ñoái ít nghieäp vuï aûnh höôûng ñeán caùc soá dö taøi khoaûn, nhöng töøng nghieäp vuï thöôøng coù soá tieàn lôùn vaø troïng yeáu; - Moái quan heä coù tính phaùp lyù giöõa ñôn vò ñöôïc kieåm toaùn vaø ngöôøi naém giöõ coå phieáu, traùi phieáu hoaëc chöùng töø veà quyeàn sôû höõu töông töï; - Coù moái quan heä tröïc tieáp giöõa tieàn laõi, caùc taøi khoaûn coå töùc, nôï vaø voán coå ñoâng. 1.2.3.3. Tieáp caän döïa vaøo caùc khoaûn muïc treân baùo caùo taøi chính Caùch tieáp caän naøy döïa vaøo caùc khoaûn muïc treân baùo caùo taøi chính maø cuï theå laø döïa vaøo baûng caân ñoái keá toaùn vaø keát quaû laõi loã kinh doanh. Thoâng qua caùc baùo caùo naøy, giuùp chuùng ta thaáy ñöôïc nhöõng bieán ñoäng giöõa caùc kyø, so saùnh möùc ñoä taêng giaûm töông ñoái vaø tuyeät ñoái giöõa caùc khoaûn muïc cuûa kyø naøy vôùi kyø tröôùc -> töø ñoù coù caùi nhìn toång quaùt vaø nhaän xeùt ban ñaàu veà tình hình hoaït ñoäng kinh doanh cuûa khaùch haøng. Khi phaân tích, ta coù theå so saùnh nhöõng thoâng tin sau: (i) So saùnh giöõa caùc thoâng tin taøi chính kyø naøy vôùi thoâng tin töông öùng cuûa kyø tröôùc: Kieåm toaùn vieân coù theå so saùnh soá dö, hoaëc soá phaùt sinh cuûa taøi khoaûn giöõa caùc kyø ñeå phaùt hieän caùc taøi khoaûn coù bieán ñoäng baát thöôøng. Thí duï, moät söï gia taêng baát thöôøng cuûa khoaûn phaûi thu cuoái kyø coù theå xuaát phaùt töø söï thay ñoåi chính saùch 37/161 baùn chòu, tình traïng nôï khoù ñoøi gia taêng hoaëc ñang coù cheânh leäch troïng yeáu trong soá dö cuoái kyø. (ii) So saùnh giöõa soá lieäu thöïc teá vaø soá lieäu keá hoaïch, döï toaùn: Vieäc ñieàu tra caùc sai bieät lôùn giöõa soá lieäu thöïc teá vaø keá hoaïch coù theå cho thaáy nhöõng sai leäch trong baùo caùo taøi chính, hoaëc caùc bieán ñoäng lôùn trong tình hình saûn xuaát kinh doanh cuûa ñôn vò. (iii) So saùnh giöõa caùc chæ tieâu cuûa ñôn vò vôùi chæ tieâu bình quaân ngaønh: Veà nguyeân taéc, giöõa moät soá chæ tieâu cuûa ñôn vò vaø chæ tieâu bình quaân ngaønh coù moái quan heä töông ñoàng trong moät phaïm vi nhaát ñònh. Thí duï, tyû leä laõi goäp treân doanh thu, tyû troïng chi phí nguyeân vaät lieäu chính trong giaù thaønh saûn phaåm… Vieäc nghieân cöùu nhöõng khaùc bieät lôùn giöõa chæ tieâu cuûa ñôn vò vaø chæ tieâu bình quaân ngaønh coù theå seõ cho bieát caùc sai leäch hoaëc giuùp kieåm toaùn vieân hieåu bieát saâu saéc hôn veà hoaït ñoäng cuûa ñôn vò. Tuy nhieân, khi aùp duïng phöông phaùp naøy caàn chuù yù söï khaùc bieät veà quy moâ, veà vieäc aùp duïng chính saùch keá toaùn giöõa caùc ñôn vò. 1.2.3.4. Tieáp caän döïa theo ruûi ro taøi chính Ruûi ro taøi chính chæ tính khaû bieán taêng theâm cuûa thu nhaäp moãi coå phaàn vaø xaùc suaát maát khaû naêng chi traû xaûy ra khi moät doanh nghieäp söû duïng caùc nguoàn taøi trôï coù chi phí taøi chính coá ñònh, nhö nôï vaø coå phaàn öu ñaõi trong caáu truùc voán cuûa mình. Caùc chi phí söû duïng voán nhö laõi vay vaø coå töùc öu ñaõi töôïng tröng cho caùc nghóa vuï theo hôïp ñoàng moät doanh nghieäp phaûi ñaùp öùng baát keå möùc ñoä EBIT. Vieäc gia taêng söû duïng caùc soá löôïng nôï vaø coå phaàn öu ñaõi laøm taêng caùc chi phí taøi chính coá ñònh cuûa doanh nghieäp. Vì vaäy, caùc chi phí naøy laïi laøm taêng möùc EBIT maø doanh nghieäp phaûi ñaït ñöôïc ñeå ñaùp öùng caùc nghóa vuï taøi chính vaø duy trì hoaït 38/161 ñoäng. Lyù do moät doanh nghieäp chaáp nhaän ruûi ro taøi chính töø nguoàn taøi trôï coù chi phí taøi chính coá ñònh laø ñeå taêng lôïi nhuaän coù theå coù cho caùc coå ñoâng. Ruûi ro cuûa vieäc söû duïng ñoøn baåy taøi chính laø neáu tyû suaát sinh lôïi treân voán ñaàu tö thaáp hôn chi phí söû duïng voán vay thì ñoøn baåy taøi chính seõ laøm giaûm tyû suaát sinh lôïi mong ñôïi cuûa caùc coå ñoâng. Coù theå duøng nhieàu tyû soá taøi chính khaùc nhau ñeå ño löôøng ruûi ro taøi chính gaén vôùi vieäc söû duïng nôï vaø voán coå phaàn öu ñaõi trong caáu truùc voán cuûa moät doanh nghieäp. Caùc tyû soá naøy bao goàm tyû soá nôï treân toång taøi saûn, tyû soá nôï treân voán coå phaàn thöôøng, tyû soá khaû naêng thanh toaùn laõi vay, noù coù theå giuùp ño löôøng möùc ñoä maø moät doanh nghieäp coù theå ñaùp öùng ñöôïc caùc chi phí taøi chính coá ñònh laáy ra töø EBIT. Moät phöông thöùc khaùc ñeå ño löôøng ruûi ro taøi chính cuûa moät doanh nghieäp laø ñoä nghieâng ñoøn baåy taøi chính ( DFL= % thay ñoåi trong EPS / % thay ñoåi trong EBIT). 1.3. Ñaùnh giaù vaø phaân tích tình hình taøi chính cuûa ñôn vò töø ñoù xaùc ñònh nhöõng vuøng coù theå coù ruûi ro 1.3.1. Ñaùnh giaù vaø phaân tích tình hình hoaït ñoäng cuûa ñôn vò döïa vaøo moái quan heä giöõa caùc chæ tieâu taøi chính Moät soá chæ tieâu sau ñöôïc aùp duïng thöôøng xuyeân ñeå phaân tích tình hình taøi chính cuûa doanh nghieäp: 1.3.1.1 Tyû suaát hoaït ñoäng (i) Heä soá voøng quay haøng toàn kho : Heä soá naøy phaûn aùnh moái lieân heä giöõa khoái löôïng haøng hoùa ñaõ baùn vôùi haøng hoùa döï tröõ trong kho. Heä soá naøy theå hieän soá laàn maø haøng toàn kho bình quaân ñöôïc baùn trong ky.ø Giaù voán haøng baùn Haøng toàn kho bình quaân 39/161 Heä soá voøng quay haøng toàn kho = Haøng toàn kho bình quaân = Neáu heä soá quay voøng haøng toàn kho cao → Doanh nghieäp ñöôïc ñaùnh giaù hoaït ñoäng coù hieäu quaû, ñaõ giaûm ñöôïc voán ñaàu tö cho haøng hoùa döï tröõ, ruùt ngaén ñöôïc chu kyø chuyeån ñoåi haøng hoùa döï tröõ thaønh tieàn vaø giaûm bôùt nguy cô haøng toàn kho trôû thaønh haøng öù ñoïng, keùm phaåm chaát, loãi thôøi. Heä soá naøy thaáp cho thaáy coù söï toàn kho quaù möùc haøng hoùa, laøm taêng chi phí moät caùch laõng phí (chi phí baûo quaûn, chi phí löu kho) vaø coù theå gaây khoù khaên veà tình hình taøi chính. Maët khaùc so saùnh chæ tieâu naøy vôùi chæ tieâu naêm ngoaùi ñeå coù moät ñònh höôùng veà haøng toàn kho. Soá ngaøy löu kho bình quaân = Chæ tieâu naøy phaûn aùnh kyø ñaët haøng bình quaân bình cuûa doanh nghieäp hay soá ngaøy löu kho cuûa haøng hoùa. (ii) Heä soá quay voøng caùc khoaûn phaûi thu: Heä soá quay voøng caùc khoaûn phaûi thu phaûn aùnh toác ñoä chuyeån ñoåi caùc khoaûn phaûi thu thaønh tieàn maët cuûa doanh nghieäp. Coâng thöùc xaùc ñònh laø: Heä soá quay voøng caùc khoaûn phaûi thu = Khoaûn phaûi thu bình quaân = Toàn kho ÑK + Toàn kho CK 2 Doanh soá baùn chòu Khoaûn phaûi thu bình quaân Khoaûn phaûi thu ñaàu kyø + Khoaûn phaûi thu cuoái kyø 2 360 Heä soá quay voøng haøng toàn kho 40/161 Heä soá naøy caøng cao chöùng toû toác ñoä thu hoài caùc khoaûn phaûi thu nhanh, ñieàu naøy nhìn chung laø toát vì doanh nghieäp khoâng bò chieám duïng voán. Neáu heä soá naøy thaáp chöùng toû tình hình thu nôï cuûa doanh nghieäp khoâng toát. 1.3.1.2. Tyû suaát khaû naêng sinh lôïi (i) Tyû leä laõi goäp: Tyû leä laõi goäp phaûn aùnh tình hình bieán ñoäng giöõa toác ñoä taêng doanh thu vôùi toác ñoä taêng giaù voán haøng baùn. Tyû leä laõi goäp = Do tyû leä laõi goäp raát ít bieán ñoäng neân khi so saùnh tyû leä laõi goäp naêm nay so vôùi naêm tröôùc (naêm ñaõ ñöôïc kieåm toaùn) ta coù theå bieát ñöôïc moät vaøi vaán ñeà sau: Neáu tyû leä naøy taêng hoaëc giaûm baát thöôøng → caàn so saùnh doanh thu cuûa kyø naøy so vôùi kyø tröôùc vaø xem xeùt ñeán voøng luaân chuyeån haøng toàn kho cuûa doanh nghieäp. Töø ñoù, xem xeùt moïi khoaûn bieán ñoäng baát thöôøng vaø tìm ra nguyeân nhaân hay coù moät vaøi nhaän xeùt: ¾ Coù theå doanh thu bò khai khoáng so vôùi thöïc teá hoaëc giaù voán haøng baùn bò khai thieáu; ¾ Hoaëc doanh thu trong kyø khoâng ñöôïc ghi nhaän ñaày ñuû hay giaù voán haøng baùn bò thoåi phoàng. Muïc ñích laø nhaèm troán thueá. (ii) Söùc sinh lôøi cuûa voán chuû sôû höõu (ROE) : laø chæ tieâu phaûn aùnh khaùi quaùt nhaát khaû naêng sinh lôøi cuûa doanh nghieäp, cho bieát ñöôïc moät ñôn vò voán chuû sôû höõu ñaàu tö vaøo kinh doanh ñem laïi maáy ñôn vò lôïi nhuaän sau thueá. Söùc sinh lôøi cuûa Lôïi nhuaän sau thueá Voán chuû sôû höõu Voán Chuû sôû höõu BQ (iii) Söùc sinh lôøi cuûa taøi saûn (ROA) : cho bieát moät ñôn vò taøi saûn ñaàu tö vaøo kinh doanh ñem laïi maáy ñôn vò lôïi nhuaän sau thueá. Lôïi nhuaän goäp Doanh thu thuaàn 41/161 Söùc sinh lôøi cuûa Lôïi nhuaän sau thueá Taøi saûn Toång taøi saûn BQ Neáu tyû leä naøy cao → chöùng toû hieäu quaû söû duïng taøi saûn caøng lôùn vaø ngöôïc laïi. 1.3.1.3. Tyû suaát khaû naêng thanh toaùn (i) Khaû naêng thanh toaùn toång quaùt: Ñaây laø tyû suaát duøng ñeå ño löôøng khaû naêng thanh toaùn chung cuûa doanh nghieäp trong kyø baùo caùo. Chæ tieâu naøy cho bieát, vôùi toång soá taøi saûn hieän coù, doanh nghieäp coù ñaûm baûo trang traûi ñöôïc caùc khoaûn nôï phaûi traû hay khoâng. Khaû naêng thanh Toång taøi saûn toaùn toång quaùt Toång nôï phaûi traû Khi tyû soá naøy >1.5 laø khaû naêng thanh toaùn toång quaùt toát, neáu tyû soá naøy >= 1: nghóa laø doanh nghieäp baûo ñaûm ñöôïc khaû naêng thanh toaùn toång quaùt, toång taøi saûn ñuû thanh toaùn caùc khoaûn nôï. Khi tyû soá naøy <= 1: nghóa laø doanh nghieäp khoâng baûo ñaûm ñöôïc khaû naêng thanh toaùn toång quaùt, toång taøi saûn khoâng ñuû thanh toaùn caùc khoaûn nôï vaø khi tyû soá naøy < 0.5 khaû naêng thanh toaùn toång quaùt laø quaù thaáp. (ii) Khaû naêng thanh toaùn hieän haønh (ngaén haïn): Tyû suaát naøy phaûn aùnh khaû naêng ñaùp öùng caùc khoaûn nôï ngaén haïn cuûa doanh nghieäp laø cao hay thaáp. Chæ tieâu naøy tính nhö sau: Khaû naêng thanh toaùn Taøi saûn ngaén haïn nôï ngaén haïn Nôï ngaén haïn Khi tyû suaát naøy baèng 1 : kieåm toaùn vieân coù theå nhaän xeùt laø thoûa ñaùng, caøng lôùn hôn 1.5 theå hieän doanh nghieäp caøng coù khaû naêng thanh toaùn ñoái vôùi caùc khoaûn 42/161 nôï ngaén haïn. Neáu tyû leä naøy nhoû hôn 1 thì doanh nghieäp coù theå ñang gaëp khoù khaên trong vieäc thanh toaùn coâng nôï, neáu < 0.5 thì coù theå ñang quaù khoù khaên trong vieäc thanh toaùn caùc khoaûn nôï ngaén haïn. (iii) Khaû naêng thanh toaùn nhanh: laø chæ tieâu ñöôïc duøng ñeå ñaùnh giaù khaû naêng thanh toaùn ngay caùc khoaûn nôï ngaén haïn cuûa doanh nghieäp baèng tieàn vaø caùc khoaûn töông ñöông tieàn. Khaû naêng thanh Tieàn vaø caùc khoaûn töông ñöông tieàn toaùn nhanh Nôï ngaén haïn Chæ tieâu naøy caøng lôùn hôn 1.5 chöùng toû noäi löïc cuûa doanh nghieäp caøng maïnh. Tuy nhieân tyû leä naøy nhoû hôn 1 thì chöa theå nhaän xeùt tình hình gaëp khoù khaên vì coøn caùc khoaûn taøi saûn löu ñoäng khaùc coù theå chuyeån thaønh tieàn. 1.3.1.4. Tyû suaát coù caáu truùc taøi chính (i) Tyû suaát nôï: Tyû suaát naøy phaûn aùnh moái quan heä tyû leä giöõa khoaûn nôï phaûi traû vôùi toång soá voán hieän coù cuûa doanh nghieäp. Tyû suaát ñöôïc tính nhö sau: Tyû suaát nôï = Chæ tieâu naøy luoân nhoû hôn 1. Tuy nhieân, neáu tyû soá naøy naèm trong khoaûng 0.5 1 thì phaûi xem xeùt tình hình nôï cuûa doanh nghieäp vì khoaûn naøy chieám tyû troïng lôùn. (ii) Tyû suaát töï taøi trôï TSCÑ :Tyû suaát naøy phaûn aùnh moái quan heä giöõa nguoàn voán chuû sôû höõu vôùi giaù trò taøi saûn coá ñònh ñaõ vaø ñang ñaàu tö. Tyû soá naøy seõ cho ta bieát nguoàn voán chuû sôû höõu ñang duøng vaøo taøi saûn coá ñònh ñaõ vaø ñang ñaàu tö laø bao nhieâu. Nôï phaûi traû Nguoàn voán 43/161 Tyû suaát töï Nguoàn voán chuû sôû höõu taøi trôï Taøi saûn coá ñònh ñaõ vaø ñang ñaàu tö Tyû suaát naøy lôùn hôn 1 chöùng toû doanh nghieäp coù khaû naêng taøi chính maïnh. Tuy nhieân, neáu tyû leä naøy thaáp ta seõ phaûi xem xeùt coù phaûi doanh nghieäp ñaõ ñi vay ngaén haïn ñeå mua saém TSCÑ môùi hay khoâng? (söû duïng voán coù sai muïc ñích khoâng). 1.3.2. Nhaän dieän nhöõng vuøng coù theå coù ruûi ro vaø xaùc laäp möùc troïng yeáu phuø hôïp Trong tieán trình laäp keá hoaïch kieåm toaùn, coâng taùc phaân tích vaø ñaùnh giaù ruûi ro kieåm toaùn cuûa kieåm toaùn vieân laø heát söùc caàn thieát, bao goàm vieäc phaân tích vaø ñaùnh giaù ruûi ro tieàm taøng, ruûi ro kieåm soaùt nhaèm xaùc ñònh möùc ruûi ro phaùt hieän phuø hôïp, treân cô sôû ñoù thieát keá caùc thöû nghieäm cô baûn thích hôïp ñeå ruûi ro kieåm toaùn sau cuøng chæ naèm trong giôùi haïn ñöôïc pheùp. 1.3.2.1. Nhöõng nhaân toá thöôøng ñöôïc xem xeùt khi ñaùnh giaù ruûi ro tieàm taøng (VSA 400 ñoaïn 16) ÔÛ möùc ñoä baùo caùo taøi chính, kieåm toaùn vieân thöôøng quan taâm ñeán: - Söï lieâm khieát, kinh nghieäm vaø hieåu bieát cuûa Ban Giaùm ñoác cuõng nhö söï thay ñoåi thaønh phaàn Ban quaûn lyù xaûy ra trong nieân ñoä keá toaùn; - Trình ñoä vaø kinh nghieäm chuyeân moân cuûa keá toaùn tröôûng, cuûa caùc nhaân vieân keá toaùn chuû yeáu, cuûa kieåm toaùn vieân noäi boä vaø söï thay ñoåi (neáu coù) cuûa hoï; - Nhöõng aùp löïc baát thöôøng ñoái vôùi Ban Giaùm ñoác, ñoái vôùi keá toaùn tröôûng, nhaát laø nhöõng hoaøn caûnh thuùc ñaåy Ban Giaùm ñoác, keá toaùn tröôûng phaûi trình baøy baùo caùo taøi chính khoâng trung thöïc; 44/161 - Ñaëc ñieåm hoaït ñoäng cuûa ñôn vò, nhö: Quy trình coâng ngheä, cô caáu voán, caùc ñôn vò phuï thuoäc, phaïm vi ñòa lyù, hoaït ñoäng theo muøa vuï; - Caùc nhaân toá aûnh höôûng ñeán lónh vöïc hoaït ñoäng cuûa ñôn vò, nhö: caùc bieán ñoäng veà kinh teá, veà caïnh tranh, söï thay ñoåi veà thò tröôøng mua, thò tröôøng baùn vaø söï thay ñoåi cuûa heä thoáng keá toaùn ñoái vôùi lónh vöïc hoaït ñoäng cuûa ñôn vò. Treân phöông dieän soá dö taøi khoaûn vaø loaïi nghieäp vuï: - Baùo caùo taøi chính coù theå chöùa ñöïng nhöõng sai soùt, nhö: Baùo caùo taøi chính coù nhöõng ñieàu chænh lieân quan ñeán nieân ñoä tröôùc; baùo caùo taøi chính coù nhieàu öôùc tính keá toaùn, hoaëc trong naêm taøi chính coù söï thay ñoåi veà chính saùch keá toaùn; - Vieäc xaùc ñònh soá dö vaø soá phaùt sinh cuûa caùc taøi khoaûn, caùc nghieäp vuï kinh teá nhö: Soá dö caùc taøi khoaûn döï phoøng, nghieäp vuï kinh teá ñoái vôùi chi phí phaùt sinh sau ghi nhaän ban ñaàu TSCÑ tính vaøo chi phí hay tính taêng nguyeân giaù TSCÑ.. - Möùc ñoä deã bò maát maùt, bieån thuû taøi saûn, nhö: phaùt sinh nhieàu nghieäp vuï thu, chi tieàn maët, taïm öùng tieàn vôùi soá löôïng lôùn, thôøi gian thanh toaùn daøi, ... - Möùc ñoä phöùc taïp cuûa caùc nghieäp vuï hay söï kieän quan troïng ñoøi hoûi phaûi coù yù kieán cuûa chuyeân gia, nhö: xaûy ra kieän tuïng hoaëc troäm caép, ... - Vieäc ghi cheùp caùc nghieäp vuï baát thöôøng vaø phöùc taïp, ñaëc bieät laø gaàn thôøi ñieåm keát thuùc nieân ñoä; - Caùc nghieäp vuï kinh teá, taøi chính baát thöôøng khaùc. 45/161 1.3.2.2. Nhöõng nhaân toá thöôøng ñöôïc xem xeùt khi ñaùnh giaù ruûi ro kieåm soaùt - Heä thoáng keá toaùn: Laø caùc qui ñònh veà keá toaùn vaø caùc thuû tuïc keá toaùn maø ñôn vò ñöôïc kieåm toaùn aùp duïng ñeå thöïc hieän ghi cheùp keá toaùn vaø laäp baùo caùo taøi chính. - Moâi tröôøng kieåm soaùt: Laø nhöõng nhaän thöùc, quan ñieåm, söï quan taâm vaø hoaït ñoäng cuûa thaønh vieân Hoäi ñoàng quaûn trò, Ban giaùm ñoác ñoái vôùi heä thoáng kieåm soaùt noäi boä vaø vai troø cuûa heä thoáng kieåm soaùt noäi boä trong ñôn vò. - Thuû tuïc kieåm soaùt: Laø caùc quy cheá vaø thuû tuïc do Ban laõnh ñaïo ñôn vò thieát laäp vaø chæ ñaïo thöïc hieän trong ñôn vò nhaèm ñaït ñöôïc muïc tieâu quaûn lyù cuï theå. 1.3.2.3. Nhöõng nhaân toá thöôøng ñöôïc xem xeùt khi ñaùnh giaù ruûi ro phaùt hieän - Ruûi ro laáy maãu: Laø khaû naêng keát luaän cuûa kieåm toaùn vieân döïa treân kieåm tra maãu coù theå khaùc vôùi keát luaän maø kieåm toaùn vieân ñaït ñöôïc neáu kieåm tra treân toaøn boä toång theå vôùi cuøng moät thuû tuïc (VSA 530 ñoaïn 08). - Ruûi ro ngoaøi laáy maãu: Laø ruûi ro khi kieåm toaùn vieân ñi ñeán moät keát luaän sai vì caùc nguyeân nhaân khoâng lieân quan ñeán côõ maãu. Ví duï: kieåm toaùn vieân coù theå söû duïng thuû tuïc kieåm toaùn khoâng thích hôïp hay kieåm toaùn vieân hieåu sai baèng chöùng vaø khoâng nhaän dieän ñöôïc sai soùt (VSA 530 ñoaïn 09). - Ngöôøi ta thöôøng söû duïng phöông trình ruûi ro ñeå xaùc ñònh ruûi ro phaùt hieän: AR = IR x CR x DR Sau khi xaùc ñònh ñöôïc nhöõng vuøng coù theå coù ruûi ro thoâng qua vieäc ñaùnh giaù ruûi ro kieåm toaùn, ruûi ro tieàm taøng, ruûi ro kieåm soaùt ñeå xaùc ñònh möùc ñoä ruûi ro phaùt hieän sao cho phuø hôïp, treân cô sôû ñoù chuùng ta cuõng xaây döïng möùc troïng yeáu phuø hôïp döïa vaøo keát quaû treân nhaèm phaùt huy heát hieäu quaû trong tieán trình laäp keá hoaïch naøy. (i) Öôùc löôïng sô boä veà möùc troïng yeáu cho toaøn boä baùo caùo taøi chính 46/161 Kieåm toaùn vieân phaûi öôùc tính toaøn boä sai leäch coù theå chaáp nhaän ñöôïc ñeå ñaûm baûo baùo caùo taøi chính khoâng coù sai leäch troïng yeáu. Caùc phöông phaùp tính möùc troïng yeáu PM (Preliminary Materiality) • Phöông phaùp moät giaù trò ( Single rule): Phöông phaùp naøy ñöôïc thöïc hieän baèng caùch laáy moät tyû leä nhaát ñònh treân moät chæ tieâu taøi chính ñeå tính PM. Thoâng thöôøng, vieäc xaùc ñinh naøy döïa vaøo caùc ñieàu kieän sau ñaây: Neáu coâng ty : Khoâng phaûi ngaân haøng, hoaït ñoäng trong moâi tröôøng kinh doanh oån ñònh; Vieäc kinh doanh coù trieån voïng trong daøi haïn; Nhaø quaûn lyù lieâm chính vaø coù khaû naêng; Coù moâi tröôøng kieåm soaùt höõu hieäu; Nhöõng ñieàu chænh trong kyø kieåm toaùn tröôùc laø nhoû. Möùc troïng yeáu seõ xaùc ñònh nhö sau: Khoaûn muïc Möùc troïng yeáu Voán chuû sôû höõu 5 % Lôïi nhuaän tröôùc thueá 10% Doanh thu 1% Laõi goäp 2% Toång Taøi Saûn 2% Voán chuû sôû höõu ( Voán vay ) 0,5 Æ 1% Doanh thu ( Khi doanh thu gaàn baèng chi phí ) 0,5 Æ1% 47/161 Tuy nhieân trong moät soá tröôøng hôïp, taøi saûn vaø doanh thu ñöôïc öu tieân choïn hôn, chaúng haïn coâng ty môùi thaønh laäp, trong thôøi gian thua loã hoaëc ngöôøi söû duïng thoâng tin khoâng quan taâm nhieàu ñeán khaû naêng thanh toaùn. Ngoaøi ra, moät soá kieåm toaùn vieân söû duïng phoái hôïp giöõa caùc chæ tieâu treân ñeå xaùc laäp möùc troïng yeáu cho toaøn boä baùo caùo taøi chính. Ví duï, möùc troïng yeáu ñöôïc tính baèng moät tyû leä phaàn traêm treân soá lôùn hôn giöõa taøi saûn vaø doanh thu. • Phöông phaùp chuoãi giaù trò ( variable rule) : Noäi dung phöông phaùp naøy laø duøng moät chæ soá chính ñeå xaùc ñònh PM nhöng seõ coù moät khoaûn giaù trò ñeå löïa choïn. Ví duï: 1% → 5% laõi goäp, neáu laõi goäp < 300.000.000 VND 1% → 2% laõi goäp, neáu laõi goäp töø 300.000.000 ñeán 1.500.000.000 VND 0,5%→1% laõi goäp, neáu laõi goäp töø 1.500.000.000 ñeán 150.000.000.000 VND. 0,5% laõi goäp, neáu laõi goäp > 150.000.000.000 VND. • Phöông phaùp bình quaân ( Average rule): Noäi dung phöông phaùp naøy laø duøng moät coâng thöùc bình quaân soá hoïc hoaëc bình quaân gia quyeàn ñeå cho keát quaû laø soá bình quaân giöõa 3-4 chæ tieâu khaùc nhau. • Phöông phaùp söû duïng coâng thöùc ( Formular rule): Xaây döïng rieâng moät coâng thöùc ñeå tính. ÔÛ phöông phaùp naøy moãi coâng ty coù caùch xaùc ñònh rieâng döïa treân qui ñònh chung. Ví duï: coâng thöùc cuûa KPMG 1998 laø: PM=1,84 x (soá lôùn hôn giöõa doanh thu vaø taøi saûn) x 2/3. Trong ñoù: 1,84 chính laø heä soá ruûi ro. (ii) Xaùc laäp möùc troïng yeáu cho töøng khoaûn muïc treân baùo caùo taøi chính: Phöông phaùp xaùc laäp: Möùc troïng yeáu cuûa töøng khoaûn muïc laø sai leäch toái ña ñöôïc pheùp cuûa khoaûn muïc ñoù. Soá tieàn naøy ñöôïc tính döïa treân cô sôû möùc troïng yeáu toång 48/161 theå cuûa baùo caùo taøi chính. Moät soá kieåm toaùn vieân xaùc laäp möùc troïng yeáu ôû khoaûn muïc baèng caùch phaân boå theo tyû leä möùc troïng yeáu toång theå cho töøng khoaûn muïc. Caùch naøy tuy ñôn giaûn, deã thöïc hieän nhöng coù nhöôïc ñieåm laø caùc sai leäch döï kieán khoâng phaûi luùc naøo cuõng xaûy ra ñoàng thôøi. Caùc kieåm toaùn vieân coù theå duøng phöông phaùp khaùc nhau ñeå xaùc laäp möùc troïng yeáu cuûa töøng khoaûn muïc. Ví duï, nhaân möùc troïng yeáu toång theå vôùi moät heä soá (thöôøng laø 1,5 ñeán 2) tröôùc khi phaân boå. Hoaëc tính möùc troïng yeáu khoaûn muïc baèng moät tyû leä phaàn traêm cuûa möùc troïng yeáu toång theå (thöôøng TE töø 25% ñeán 75% PM). Duø aùp duïng phöông phaùp naøo, kieåm toaùn vieân cuõng luoân phaûi caân nhaéc khi xaùc laäp möùc troïng yeáu cho töøng khoaûn muïc, kieåm toaùn vieân phaûi döïa treân kinh nghieäm, hieåu bieát cuûa mình veà ñôn vò, cuõng nhö ñaùnh giaù veà khaû naêng xaûy ra sai soùt vaø chi phí thöïc hieän kieåm tra ñoái vôùi khoaûn muïc. Thoâng thöôøng nhöõng khoaûn muïc ñöôïc xem laø nhaïy caûm vôùi sai soùt, gian laän laø haøng toàn kho, nôï phaûi thu, tieàn, doanh thu. Toùm laïi vieäc xaùc laïâp möùc troïng yeáu ôû caû hai möùc ñoä laø vaán ñeà thuoäc veà söï xeùt ñoaùn ngheà nghieäp cuûa kieåm toaùn vieân, nghóa laø trong töøng tröôøng hôïp cuï theå, kieåm toaùn vieân döïa treân kinh nghieäm vaø söï xeùt ñoaùn ngheà nghieäp ñeå xaùc ñònh vaø chòu traùch nhieäm veà quyeát ñònh cuûa mình. Ngoaøi ra, kieåm toaùn vieân cuõng phaûi caân nhaéc giöõa söï höõu hieäu vaø chi phí kieåm toaùn, bôûi vì thieát laäp moät möùc troïng yeáu thaáp tuy seõ laøm taêng khaû naêng phaùt hieän sai leäch troïng yeáu, nhöng ñoàng thôøi cuõng laøm cho thôøi gian vaø chi phí kieåm toaùn taêng leân. Tuy caùc Hieäp hoäi ngheà nghieäp hoaëc toå chöùc kieåm toaùn coù nhöõng chính saùch höôùng daãn veà möùc cheânh leäch troïng yeáu, nhöng khi vaän duïng trong töøng tröôøng hôïp cuï theå caàn hieåu raèng chuùng vaãn khoâng theå thay theá ñöôïc cho söï xeùt ñoaùn ngheà 49/161 nghieäp cuûa kieåm toaùn vieân. Sau ñaây laø caùc möùc cheânh leäch maø kieåm toaùn vieân caàn tham khaûo ñeå ñöa ra quyeát ñònh cho söï phaùn ñoaùn cuûa mình. Theo Hieäp hoäi keá toaùn vieân Hoa Kyø ( AAA ) Chæ tieâu Troïng yeáu Coù theå troïng yeáu Khoâng troïng yeáu Möùc cheânh leäch >10% Töø 5% ñeán 10% < 5% Theo hieäp hoäi giaùm ñònh vieân keá toaùn Canada ( CICA ) Khoaûn muïc Möùc troïng yeáu Lôïi töùc tröôùc thueá 5 Æ 10% Lôïi töùc goäp 0,5 Æ 5% Toång Taøi Saûn ( Doanh nghieäp môùi thaønh laäp ) 0,5 Æ 1% Voán chuû sôû höõu ( Voán vay ) 0,5 Æ 1% Doanh thu ( Khi doanh thu gaàn baèng chi phí ) 0,5 Æ1% 50/161 Keát Luaän Chöông I Thuû tuïc phaân tích trong tieán trình laäp keá hoaïch laø heát söùc quan troïng ñoái vôùi kieåm toaùn vieân trong quaù trình xaây döïng keá hoaïch, phaïm vi vaø lòch trình kieåm toaùn. Noù giuùp cho kieåm toaùn vieân coù caùi nhìn toång quan veà baùo caùo taøi chính cuûa ñôn vò, giuùp phaùt hieän ra nhöõng daáu hieäu baát thöôøng cuõng nhö nhöõng phaùn ñoaùn vaø nhaän dieän nhöõng vuøng coù ruûi ro, töø ñoù kieåm toaùn vieân coù theå xaây döïng keá hoaïch kieåm toaùn hieäu quaû. 51/161 CHÖÔNG II THÖÏC TRAÏNG VAÄN DUÏNG THUÛ TUÏC PHAÂN TÍCH TRONG TIEÁN TRÌNH LAÄP KEÁ HOAÏCH TAÏI CAÙC COÂNG TY KIEÅM TOAÙN VIEÄT NAM 2.1. Toång quan veà caùc coâng ty kieåm toaùn 2.1.1. Khaùi quaùt veà lòch söû phaùt trieån cuûa caùc coâng ty kieåm toaùn Töø nhöõng naêm 1990-1991, khi Vieät Nam chöa coù baát kyø moät hoaït ñoäng dòch vuï keá toaùn, kieåm toaùn naøo thì coâng ty INDOCHINA (Coâng ty dòch vuï keá toaùn töø Hoàng Koâng) ñaõ vaøo Vieät Nam ñaët Vaên phoøng Ñaïi dieän. Ngaøy 03/11/1991 – Coâng ty TNHH Ernst & Young Vieät Nam (E&Y) maø tieàn thaân laø Vaên phoøng Ñaïi dieän INDOCHINA ñaõ ñöôïc caáp giaáy pheùp ñaàu tö vaøo Vieät Nam. Ngaøy 14/05/1994, coâng ty TNHH Price Waterhouse vaø ngaøy 17/05/1994 coâng ty TNHH KPMG ñöôïc caáp giaáy pheùp ñaàu tö thaønh laäp chi nhaùnh taïi Vieät Nam. Tieáp theo ñoù laø coâng ty keá toaùn Arthur Andersen VN, Coâng ty Coopers Lybrand VN, Coâng ty Grant Thornton VN (maø tieàn thaân laø coâng ty Bourne Griffiths), Coâng ty Deloitte Touche Tohmatsu (qua VACO) ñaõ vaøo Vieät Nam. Nhö vaäy, ñeán cuoái naêm 1994 ñaõ coù 7 coâng ty kieåm toaùn quoác teá vaøo Vieät Nam, trong soá ñoù coù caùc coâng ty kieåm toaùn cuûa Ñaøi Loan, Phaùp cuõng ñaõ vaøo hoaït ñoäng moät vaøi naêm sau ñoù thì ruùt hoaëc chuyeån thaønh coâng ty Vieät Nam. Töø naêm 1998 ñeán 52/161 2006, chæ coøn laïi 05 coâng ty kieåm toaùn quoác teá, trong ñoù coù Big four ( KPMG, E&Y, Pricewaterhouse Cooper , Deloite ) vaø coâng ty Grant Thornton laø tieáp tuïc hoaït ñoäng. 2.1.2. Moâ hình coâng ty vaø hình thöùc phaùp lyù 2.1.2.1. Số lượng công ty Ñeán thôøi ñieåm 31/03/2007, ôû Vieät Nam ñaõ coù 126 coâng ty kieåm toaùn ñoäc laäp ñaêng kyù hoaït ñoäng vôùi Hoäi Kieåm toaùn vieân haønh ngheà Vieät Nam, goàm: - 3 Coâng ty laø doanh nghieäp Nhaø nuôùc (AASC, AISC vaø AAC) - 4 Coâng ty 100% voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi (E&Y, PwC, KPMG vaø G.T) - 15 Coâng ty hôïp danh; 95 Coâng ty TNHH vaø 9 Coâng ty coå phaàn . Trong ñoù: Coù 14 coâng ty laø coâng ty thaønh vieân cuûa coâng ty kieåm toaùn quoác teá bao gồm : VACO, AASC, AISC, A&C, AFC; Thuûy Chung; CPA Haø Noäi; M & H; Tieân Phong; DTL; U & I; ACPA; STT, vaø UHY). Trong naêm 2006 ñaõ thaønh laäp môùi 40 coâng ty, trong ñoù coù 3 coâng ty hôïp danh, 37 coâng ty TNHH coù töø 2 thaønh vieân trôû leân. Trong naêm 2006 coù 03 coâng ty ngöøng hoaït ñoäng coù thoâng baùo, ñoù laø: Coâng ty TNHH Price Waterhouse Coopers - AISC; Coâng ty TNHH Kieåm toaùn Trung Laäp; Coâng ty TNHH Kieåm toaùn Ñoäc laäp Quoác gia Vieät Nam (VNIA). Tính ñeán thôøi ñieåm thaùng 7/2007 caû nöôùc coù khoaûng 140 coâng ty kieåm toaùn. Danh saùch caùc coâng ty kieåm toaùn ñöôïc ñính keøm ôû muïc Phuï luïc soá I. 2.1.2.2. Tình hình chuyeån ñoåi loaïi hình caùc coâng ty kieåm toaùn Theo Quy ñònh taïi Nghò ñònh 105/2004/NÑ-CP ngaøy 30/3/2004 veà Kieåm toaùn ñoäc laäp vaø Nghò ñònh 133/2005/NÑ-CP ngaøy 31/10/2005 veà vieäc söûa ñoåi, boå sung moät soá ñieàu cuûa Nghò ñònh soá 105/2004/NÑ-CP, caùc coâng ty kieåm toaùn laø doanh 53/161 nghieäp nhaø nöôùc, coâng ty coå phaàn kieåm toaùn ñaõ thaønh laäp vaø hoaït ñoäng töø tröôùc ngaøy Nghò ñònh soá 105/2004/NÑ-CP coù hieäu löïc ñöôïc pheùp chuyeån ñoåi theo moät trong ba hình thöùc doanh nghieäp laø Coâng ty traùch nhieäm höõu haïn, coâng ty hôïp danh, doanh nghieäp tö nhaân trong thôøi haïn 3 naêm keå töø ngaøy Nghò ñònh 105/2004/NÑ-CP coù hieäu löïc. Nghò ñònh 105 ñöôïc ñaêng coâng baùo vaøo ngaøy 6/4/2004 vaø coù hieäu löïc töø ngaøy 21/4/2004. Nhö vaäy thôøi haïn chaäm chaát cuûa vieäc chuyeån ñoåi hình thöùc hoaït ñoäng cuûa caùc doanh nghieäp kieåm toaùn laø 21/4/2007. Theo Nghò ñònh 105, coù 20 doanh nghieäp kieåm toaùn thuoäc dieän phaûi chuyeån ñoåi loaïi hình, trong ñoù: - Coù 4 Doanh nghieäp kieåm toaùn thuoäc nhaø nöôùc (VACO, AASC, AAC vaø AISC) - Coù 16 coâng ty coå phaàn: (AFC, A&C, Ñöùc Anh, Trung Tín Ñöùc, VAE, VNAudit, AQN, VAFICO, ATC, Vietland, KT&TV Thaêng Long, AFCC, VAI, Chuaån Vieät, Kieåm toaùn Thaêng Long, Kieåm toaùn Mieàn Trung). Tính ñeán 12/04/2007: + Ñaõ coù 9 coâng ty hoaøn taát vieäc chuyeån ñoåi, goàm: VACO, A&C, Coå phaàn Kieåm toaùn vaø Tö vaán Thaêng Long; Ñöùc Anh, Trung Tín Ñöùc, VAE, VNAudit, AQN, VAFICO, ATC. + Caùc coâng ty ñang trong quaù trình chuyeån ñoåi: AFC, AASC, AAC, AISC, Vietland, AFCC, VAI, Chuaån Vieät, Kieåm toaùn Thaêng Long, Kieåm toaùn Mieàn Trung. Trong ñoù moät soá coâng ty vieäc chuyeån ñoåi ñaõ gaàn nhö hoaøn taát, ñang chôø caáp giaáy chöùng nhaän ñaêng kyù kinh doanh (nhö AFC...). 2.1.3. Ñoäi nguõ kieåm toaùn vieân chuyeân nghieäp trong coâng ty kieåm toaùn Caû nöôùc coù khoaûng 1.300 ngöôøi ñöôïc caáp chöùng chæ kieåm toaùn vieân (trong ñoù coù 203 ngöôøi vöøa thi ñoã kieåm toaùn vieân caáp Nhaø nöôùc naêm 2006). Trong ñoù, soá 54/161 ngöôøi coù chöùng chæ KTV laøm vieäc trong caùc coâng ty kieåm toaùn laø 883 ngöôøi. Trong caùc KTV ngöôøi Vieät Nam ñaõ coù 59 ngöôøi ñaït trình ñoä vaø ñöôïc caáp chöùng chæ KTV quoác teá (nhö ACCA, CPA UÙc, CPA Myõ,...). Tuy nhieân, hieän nay soá löôïng KTV taäp trung chuû yeáu vaøo caùc coâng ty Nhaø nöôùc (hieän nay ñaõ chuyeån ñoåi hình thöùc sang TNHH) cuï theå laø Vaco, A&C, AASC, AISC, vaø moät vaøi coâng ty TNHH lôùn khaùc. Theo thoáng keâ thöïc teá thoâng qua phieáu khaûo saùt 17 doanh nghieäp kieåm toaùn, keát quaû thoáng keâ nhö sau: Chæ tieâu Doanh nghieäp ngoaøi quoác doanh DN Nhaø Nöôùc ñaõ chuyeån ñoåi DN coù voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi - Döôùi 3 Kieåm toaùn vieân 0% - Töø 3 ñeán 5 kieåm toaùn vieân 44% - Töø 6 ñeán 10 kieåm toaùn vieân 44% 25% - Treân 10 kieåm toaùn vieân 12% 100% 75% Nhö vaäy, vôùi soá löôïng KTV phaân boå khoâng ñoàng ñeàu giöõa caùc coâng ty kieåm toaùn neân ñaõ taùc ñoäng ñaùng keå ñeán chaát löôïng kieåm toaùn. Beân caïnh ñoù, do chaïy theo doanh soá maø caùc coâng ty kieåm toaùn chöa chuù troïng ñeán coâng taùc chuyeân moân, chöa xaây döïng caùc chöông trình ñaøo taïo noäi boä vaø caäp nhaät kieán thöùc thöôøng xuyeân cho caùc KTV cuõng nhö cho caùc trôï lyù kieåm toaùn. 55/161 2.1.4. Ñoái töôïng vaø quy moâ khaùch haøng 2.1.4.1. Ñoái töôïng khaùch haøng Thoâng qua phieáu khaûo saùt töø 17 coâng ty kieåm toaùn treân toång soá 134 coâng ty kieåm toaùn, ñoái töôïng khaùch haøng chuû yeáu coù theå phaân chia nhö sau: Ñoái töôïng Doanh nghieäp ngoaøi quoác doanh DN Nhaø Nöôùc ñaõ vaø ñang chuyeån ñoåi DN coù voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi - Doanh nghieäp nhaø nöôùc 11.1% - Coâng ty TNHH 88.9% 100% 100% - Coâng ty Coå phaàn 2.1.4.2. Quy moâ khaùch haøng Ñoái vôùi caùc coâng ty kieåm toaùn coù voán Nhaø nöôùc thì quy moâ khaùch haøng töông ñoái lôùn, coù nhöõng hôïp ñoàng coù giaù phí töông ñoái cao. Tuy nhieân, chieám tyû troïng treân toång doanh thu thì khoâng cao neân khoù coù theå chi phoái caû cuoäc kieåm toaùn. Ñoái vôùi caùc doanh nghieäp ngoaøi quoác doanh, tyû troïng moät khaùch haøng chieám khaù cao trong toång doanh soá, vì theá coù theå chi phoái ñeán cuoäc kieåm toaùn. Sau ñaây laø baûng thoáng keâ töø soá lieäu khaûo saùt thöïc teá taïi 17 coâng ty kieåm toaùn: Ñoái töôïng Doanh nghieäp ngoaøi quoác doanh DN Nhaø Nöôùc ñaõ vaø ñang chuyeån ñoåi DN coù voán ñaàu tö nöôùc ngoøai - Khaùch haøng lôùn chieám tyû troïng < 20% Doanh thu 67% 50% - Khaùch haøng lôùn chieám tyû troïng töø 20% ñeán 40% Doanh thu 22% 25% 25% 56/161 - Khaùch haøng lôùn chieám tyû troïng töø 40% ñeán 70% Doanh thu 11% 25% 50% - Khaùch haøng lôùn chieám tyû troïng > 70% Doanh thu 25% 2.1.5. Dòch vuï cung caáp cuûa caùc coâng ty kieåm toaùn Dòch vuï cung caáp chuû yeáu cuûa caùc coâng ty kieåm toaùn ñoù laø kieåm toaùn baùo caùo taøi chính. Ngoaøi dòch vuï naøy, caùc coâng ty kieåm toaùn coù khuynh höôùng môû roäng dòch vuï cung caáp raát ña daïng thoâng qua thöïc teá khaûo saùt nhö sau: Ñoái töôïng Doanh nghieäp ngoaøi quoác doanh DN Nhaø Nöôùc ñaõ chuyeån ñoåi DN coù voán ñaàu tö nöôùc ngoøai - Kieåm toaùn quyeát toaùn voán ñaàu tö, xaây döïng cô baûn 11% - Tö vaán thueá 89% 0% 50% - Ñònh giaù doanh nghieäp 0% 100% 25% - Moät soá dòch vuï khaùc 0% 0% 25% 2.2. Phaïm vi kieåm toaùn 2.2.1. Khaûo saùt thoâng tin ban ñaàu cuûa Doanh nghieäp Nhìn chung, haàu nhö taát caû caùc coâng ty kieåm toaùn, tröôùc khi tieáp caän vôùi khaùch haøng ñeàu phaûi xem qua thoâng tin cuûa khaùch haøng. Tuy nhieân, noäi dung tìm hieåu vaãn coøn khaù ñôn sô, chöa ñöa ra söï ñaùnh giaù cho töøng ñoái töôïng khaùch haøng ñeå 57/161 töø ñoù ñöa ra quyeát ñònh coù neân hay khoâng neân choïn löïa khaùch haøng naøy. ÔÛ ñaây, ña soá caùc coâng ty ñeàu döïa vaøo phieáu khaûo saùt ban ñaàu maø hoï thieát keá, roài töø ñoù döïa vaøo nhöõng kinh nghieäm vaø phaùn ñoaùn coù ñöôïc ñeå ñöa ra möùc phí. Hieän nay, caùch thöùc naøy ñöôïc aùp duïng phoå bieán vaø cuõng coù hieäu quaû ñaùng keå ñoái vôùi caùc coâng ty kieåm toaùn nhoû. Treân thöïc teá vaãn coøn moät vaøi coâng ty kieåm toaùn coù quy moâ nhoû vì muoán kyù ñöôïc hôïp ñoàng neân giaù phí laø vaán ñeà ñöôïc hoï quan taâm haøng ñaàu. Do ñoù, vaán ñeà khaûo saùt ban ñaàu chæ mang tính ñònh höôùng, hoï khoù coù theå ñöa ra möùc phí döïa treân cô sôû khaûo saùt nguoàn thoâng tin maø caùc khaùch haøng cung caáp. Maëc khaùc, moät soá khaùch haøng söû duïng dòch vuï kieåm toaùn, ñieàu maø hoï quan taâm nhaát laø giaù phí vì kieåm toaùn ñoái vôùi hoï chöa thaät söï caàn thieát vaø chæ mang tính ñoái phoù do yeâu caàu cuûa phaùp luaät. Vì vaäy, noù ñaõ taïo raøo caûn veà naâng cao chaát löôïng kieåm toaùn cuõng nhö aûnh höôûng ñeán ngaønh kieåm toaùn noùi chung. Beân caïnh ñoù, ñoái vôùi caùc khaùch haøng thay ñoåi coâng ty kieåm toaùn khaùc, coù raát ít coâng ty kieåm toaùn trao ñoåi vì sao khaùch haøng laïi muoán thay ñoåi coâng ty kieåm toaùn. Vì vaäy raát khoù ñeå nhaän bieát lyù do thay ñoåi coâng ty kieåm toaùn tieàn nhieäm vaø vieäc thay ñoåi nhö vaäy coù aûnh höôûng ñeán cuoäc kieåm toaùn hay khoâng. Tuy nhieân, chæ khi thoáng nhaát vaø kyù keát hôïp ñoàng, caùc coâng ty kieåm toaùn duøng caùc kyõ thuaät kieåm toaùn, baûng caâu hoûi cuõng nhö phoûng vaán, khi ñoù môùi bieát ñöôïc nguyeân nhaân thay ñoåi. Ñieàu naøy seõ aûnh höôûng ñeán keá hoaïch cuõng nhö quaù trình thöïc hieän kieåm toaùn. 2.2.2. Hieåu bieát veà hôïp ñoàng kieåm toaùn Khi kyù keát hôïp ñoàng kieåm toaùn, haàu heát taát caû caùc coâng ty kieåm toaùn ñeàu soaïn thaûo hôïp ñoàng kieåm toaùn vaø thö heïn kieåm toaùn tuaân thuû theo yeâu caàu cuûa chuaån möïc kieåm toaùn Vieät Nam soá 210. Ñaây laø caên cöù phaùp lyù maø caùc coâng ty kieåm toaùn ñeàu phaûi tuaân theo. 58/161 Trong noäi dung cuûa hôïp ñoàng ñaõ neâu töông ñoái ñaày ñuû nghóa vuï vaø phaùp lyù cuûa hai beân. Ñoàng thôøi, do kieåm toaùn laø moät trong nhöõng ngaønh ngheà coù ruûi ro ngheà nghieäp voán coù cuûa noù neân bao giôø trong hôïp ñoàng cuõng theå hieän roõ: Do baûn chaát vaø nhöõng haïn cheá voán coù cuûa kieåm toaùn cuõng nhö cuûa heä thoáng keá toaùn vaø heä thoáng kieåm soaùt noäi boä, coù nhöõng ruûi ro khoù traùnh khoûi, ngoaøi khaû naêng cuûa kieåm toaùn vieân vaø coâng ty kieåm toaùn trong vieäc phaùt hieän heát caùc sai soùt. Beân caïnh ñoù, döïa vaøo hôïp ñoàng kieåm toaùn, tuøy theo möùc phí, ñoái töôïng khaùch haøng maø caùc kieåm toaùn vieân seõ leân keá hoaïch kieåm toaùn, thôøi gian cuõng nhö nhaân söï cho phuø hôïp vôùi töøng ñoái töôïng khaùch haøng. Ñaây laø moät trong nhöõng böôùc töông ñoái quan troïng nhaèm tuaân thuû chuaån möïc kieåm toaùn vöøa ñaûm baûo ñöôïc möùc ñoä töông ñoái veà chaát löôïng cuoäc kieåm toaùn. 2.3. Phaân tích trong tieán trình laäp keá hoaïch kieåm toaùn Theo chuaån möïc kieåm toaùn soá 310 veà “ Laäp Keá Hoaïch Kieåm Toaùn”, kieåm toaùn vieân vaø coâng ty kieåm toaùn phaûi laäp keá hoaïch kieåm toaùn ñeå ñaûm baûo cuoäc kieåm toaùn ñöôïc tieán haønh moät caùch coù hieäu quaû; bao quaùt heát caùc khía caïnh troïng yeáu cuûa cuoäc kieåm toaùn; phaùt hieän gian laän, ruûi ro vaø nhöõng vaán ñeà tieàm aån, ñaûm baûo cuoäc kieåm toaùn hoaøn thaønh ñuùng thôøi haïn. Möùc ñoä thöïc hieän trong tieán trình laäp keá hoaïch cuûa caùc coâng ty kieåm toaùn thoâng qua vieäc khaûo saùt thöïc teá taïi caùc coâng ty kieåm toaùn nhö sau: Ñoái töôïng Doanh nghieäp ngoaøi quoác doanh DN Nhaø Nöôùc ñaõ chuyeån ñoåi DN coù voán ñaàu tö nöôùc ngoøai - Laäp keá hoaïch chieán löôïc 44% 75% 100% - Laäp keá hoaïch toång theå 100% 100% 100% - Chöông trình kieåm toaùn 89% 100% 100% 59/161 2.3.1. Laäp keá hoaïch chieán löôïc Qua quaù trình khaûo saùt thöïc teá taïi caùc coâng ty kieåm toaùn cho thaáy, tyû leä thöïc hieän laäp keá hoaïch chieán löôïc trong tieán trình laäp keá hoaïch ñoái vôùi caùc coâng ty kieåm toaùn ngoaøi quoác doanh chæ chieám 44%, doanh nghieäp nhaø nöôùc ñaõ vaø ñang chuyeån ñoåi chieám 75% vaø caùc doanh nghieäp kieåm toaùn nöôùc ngoaøi taát caû ñeàu thöïc hieän 100%. Ñieàu naøy cho thaáy, caùc doanh nghieäp trong nöôùc caàn phaûi caûi thieän hôn nöõa veà vieäc tuaân thuû thöïc hieän quy trình kieåm toaùn trong tieán trình laäp keá hoaïch ñeå coù theå giaûm thieåu ruûi ro vaø naâng cao chaát löôïng cuûa cuoäc kieåm toaùn. 2.3.2. Laäp keá hoaïch toång theå vaø thöïc hieän chöông trình kieåm toaùn Thoâng qua maãu bieåu höôùng daãn veà laäp keá hoaïch toång theå maø Boä Taøi chính ñaõ höôùng daãn trong noäi dung chuaån möïc soá 300 ( Phuï luïc V), caùc coâng ty kieåm toaùn döïa vaøo bieåu maãu naøy ñeå thöïc hieän khaâu laäp keá hoaïch toång theå, 100% caùc coâng ty kieåm toaùn ñeàu thöïc hieän. Veà chöông trình kieåm toaùn, caùc coâng ty ñeàu tuaân thuû thöïc hieän ñaày ñuû, rieâng ñoái vôùi caùc doanh nghieäp kieåm toaùn ngoaøi quoác doanh chæ thöïc hieän 89%. Thoâng qua keá hoaïch toång theå naøy, giuùp cho kieåm toaùn vieân coù khaùi quaùt veà tình hình hoaït ñoäng cuûa coâng ty, töø ñoù döïa vaøo nhöõng kinh nghieäm cuûa kieåm toaùn vieân vaø xeùt ñoaùn ngheà nghieäp cuûa mình, hoï coù theå chuù troïng vaø ñi saâu tìm hieåu nhöõng vaán ñeà maø hoï cho laø caàn thieát cho cuoäc kieåm toaùn. 2.3.3. Ñaùnh giaù heä thoáng kieåm soaùt noäi boä Haàu nhö moãi coâng ty ñeàu coù bieåu maãu rieâng veà caùch ñaùnh giaù vaø tieáp caän heä thoáng kieåm soaùt noäi boä. Tuy nhieân ñeå choïn ra vaø tieâu bieåu cho vieäc ñaùnh giaù naøy, chuùng ta coù theå khaùi quaùt thaønh nhöõng ñieåm cô baûn trong vieäc ñaùnh giaù tieáp caän naøy nhö sau: 60/161 Caùc coâng ty thöôøng tieáp caän heä thoáng kieåm soaùt noäi boä thoâng qua vieäc ñaùnh giaù caùc chu trình kieåm toaùn maø cuï theå laø tieáp caän chu trình baùn haøng, thu tieàn vaø phaûi thu, chu trình mua haøng, haøng toàn kho vaø nôï phaûi traû. Ngoaøi ra, ñaùnh giaù heä thoáng kieåm soaùt ñoái vôùi caùc nghieäp vuï thu, chi tieàn vaø caùc vaán ñeà khaùc theå hieän treân töøng khoaûn muïc cuûa baùo caùo taøi chính. Sau ñaây laø moâ hình tieáp caän ñoái vôùi vieäc ñaùnh giaù heä thoáng kieåm soaùt noäi boä maø moä soá coâng ty kieåm toaùn Vieät Nam ñaõ aùp duïng ñeå ñaùnh giaù heä thoáng kieåm soaùt noäi boä. 2.3.3.1. Chu trình doanh thu – Phaûi thu Treân cô sôû baùo caùo taøi chính ñaõ thu thaäp töø khaùch haøng vaø trao ñoåi vôùi boä phaän keá toaùn, kieåm toaùn vieân coù theå nhaän xeùt caùc yeáu toá aûnh höôûng ñeán vieäc phaân tích naøy. Ví duï, do ñaëc ñieåm ngaønh ngheà gia coâng hieän nay, ñaëc bieät laø trong lónh vöïc gia coâng giaày, vieäc doanh thu ghi nhaän khoâng ñuùng giaù trò (thöôøng laø nhoû hôn so vôùi thöïc teá) vaø cöïc kyø ruûi ro khi giaù trò haøng toàn kho cuoái kyø ñoái vôùi chi phí saûn xuaát kinh doanh baèng khoâng laø ñieàu khoù coù theå chaáp nhaän ñöôïc. Vì vaäy, ruûi ro ñöôïc ñaùnh giaù ôû möùc cao laø hôïp lyù. Do ñoù noù aûnh höôûng ñeán khoaûn phaûi thu (vì coù moät soá loâ haøng coù theå xuaát ñi nhöng chöa ghi nhaän doanh thu). (Xem phuï luïc VI ñính keøm). Trong vieäc phaân tích ruûi ro, caàn caân nhaéc: a) ruûi ro tieàm taøng vaø baûn chaát cuûa caùc taøi khoaûn coù lieân quan, b) moâi tröôøng quaûn lyù, bao goàm caû aûnh höôûng cuûa chuû doanh nghieäp ñoái vôùi coâng taùc keá toaùn, c) caùc ñieåm yeáu trong heä thoáng kieåm soaùt noäi boä ôû caùc chu trình khaùc ñaõ ñöôïc kieåm toaùn vieân xaùc ñònh, vaø d) aûnh höôûng cuûa vieäc phaân coâng phaân nhieäm. Ñoái vôùi caùc ruûi ro ñöôïc xaùc ñònh laø cao: caàn tham chieáu chi tieát ñeán caùc thuû tuïc kieåm toaùn ñaõ ñöôïc thöïc hieän nhaèm haïn cheá caùc ruûi ro naøy. 61/161 2.3.3.2. Chu trình mua haøng – Haøng toàn kho –Nôï phaûi traû Trong vieäc phaân tích ruûi ro, caàn caân nhaéc: a) ruûi ro tieàm taøng vaø baûn chaát cuûa caùc taøi khoaûn coù lieân quan, b) moâi tröôøng quaûn lyù, bao goàm caû aûnh höôûng cuûa chuû doanh nghieäp ñoái vôùi coâng taùc keá toaùn, c) caùc ñieåm yeáu trong heä thoáng kieåm soaùt noäi boä ôû caùc chu trình khaùc ñaõ ñöôïc kieåm toaùn vieân xaùc ñònh, vaø d) aûnh höôûng cuûa vieäc phaân coâng phaân nhieäm. Ñoái vôùi caùc ruûi ro ñöôïc xaùc ñònh laø cao: caàn tham chieáu chi tieát ñeán caùc thuû tuïc kieåm toaùn ñaõ ñöôïc thöïc hieän nhaèm haïn cheá caùc ruûi ro naøy. (Xem phuï luïc VII). 2.4. Phaân tích thoâng tin taøi chính vaø phi taøi chính Trong tieán trình laäp keá hoaïch kieåm toaùn, theo ISA 520 vaø caû VSA 520 ñeàu quy ñònh kieåm toaùn vieân phaûi aùp duïng thuû tuïc phaân tích ñeå hieåu roõ hôn veà ñaëc ñieåm, tình hình kinh doanh cuûa ñôn vò cuõng nhö xaùc ñònh ñöôïc nhöõng vuøng coù ruûi ro. Qua ñoù, kieåm toaùn vieân coù theå nhaän thöùc ñöôïc roõ hôn veà nhöõng vaán ñeà naûy sinh vaø coù theå xaùc ñònh ñöôïc noäi dung, lòch trình vaø phaïm vi cuûa caùc thuû tuïc kieåm toaùn khaùc. 2.4.1. Phaân tích caùc chæ soá taøi chính Sau khi thu thaäp baùo caùo taøi chính cuûa ñôn vò, caùc kieåm toaùn vieân thöôøng laäp Baûng Leadsheet (bieåu chæ ñaïo) ñeå phaân tích tình hình bieán ñoäng cuûa caùc khoaûn muïc treân baùo caùo, cuï theå laø tình hình taêng/giaûm giöõa naêm naøy so vôùi naêm tröôùc ñeå coù khaùi quaùt veà tình hình taøi chính cuûa ñôn vò. (Taát caû caùc soá lieäu phaân tích ñeàu laáy töø Coâng ty TNHH ABC). 62/161 2.4.1.1. Phaân tích sô boä söï bieán ñoäng caùc khoaûn muïc treân baùo caùo taøi chính COÂNG TY TNHH ABC Biểu chỉ ạo Tại thời iểm 31/12/2006 1.000 VND Bảng cân ối kế toán Mã Tài sản Số dư ầu 31/12/2005 Số dư chưa kiểm toán 31/12/2006 Chênh lệch Tỷ lệ A. TÀI SẢN NGẮN HẠN 129,058,708 192,008,371 62,949,663 48.78% 100 110 I. Tiền 17,494,882 6,534,169 (10,960,713) -62.65% 111 1. Tiền gửi Ngân hang 2,973,910 5,401,278 2,427,368 81.62% 112 2. Tiền mặt 14,520,972 1,132,891 (13,388,081) -92.20% 120 II. Các khoản Đầu tư ngắn hạn - - - 0.00% 130 III. Các Khoản phải thu ngắn hạn 37,354,507 152,616,359 115,261,851 308.56% 131 1. Phải thu khách hang 32,466,766 148,052,192 115,585,426 356.01% 132 2. Ứng trước cho nhà cung cấp 4,887,742 4,565,922 (321,819) -6.58% 135 6. Phải thu khác - (1,755) (1,755) 0.00% 139 7. Dự phòng phải