Luận văn Hệ thống chấm điểm tín dụng doanh nghiệp – một biện pháp nâng cao chất lượng quản lý rủi ro tín dụng tại ngân hàng ngoại thương Việt Nam

1 MUÏC LUÏC Trang Danh muïc caùc chöõ vieát taét Danh muïc caùc baûng Danh muïc caùc hình veõ, ñoà thò Phaàn môû ñaàu CHÖÔNG 1 : VAI TROØ CUÛA TÍN DUÏNG TRONG NHTM....................................... 1 1.1 Ngaân haøng thöông maïi ........................................................................................ 1 1.1.1 Khaùi nieäm..............................................................................................................1 1.1.2 Chöùc naêng cuûa NHTM ..........................................................................................1 1.1.2.1 Chöùc naêng trung gian tín duïng....................................................................... 1 1.1.2.2 Chöùc naêng trung gian thanh toaùn ................................................................... 2 1.1.3 Caùc loaïi hình NHTM .............................................................................................2 1.1.3.1 Caên cöù vaøo hình thöùc sôû höõu .......................................................................... 2 1.1.3.2 Döïa vaøo chieán löôïc kinh doanh ..................................................................... 3 1.1.3.3 Döïa vaøo quan heä toå chöùc ............................................................................... 3 1.1.4 Caùc hoaït ñoäng cuûa NHTM ....................................................................................3 1.1.4.1 Huy ñoäng voán.................................................................................................. 3 1.1.4.2 Hoaït ñoäng tín duïng......................................................................................... 3 1.1.4.3 Hoaït ñoäng dòch vuï thanh toaùn vaø ngaân quyõ.................................................... 4 1.1.4.4 Caùc hoaït ñoäng khaùc ........................................................................................ 4 1.2 Tín duïng ngaân haøng............................................................................................. 5 1.2.1 Khaùi nieäm..............................................................................................................5 1.2.2 Phaân loaïi................................................................................................................5 1.2.2.1 Döïa muïc ñích cuûa TD..................................................................................... 5 1.2.2.2 Döïa vaøo thôøi haïn TD...................................................................................... 6 1.2.2.3 Döïa vaøo möùc ñoä tín nhieäm ñoái vôùi khaùch haøng.............................................. 6 1.2.2.4 Döïa vaøo phöông thöùc hoaøn traû nôï vay ........................................................... 6 1.2.2.5 Döïa vaøo phöông thöùc cho vay ........................................................................ 6 1.3 Ruûi ro cuûa hoaït ñoäng tín duïng trong ngaân haøng.................................................. 7 1.3.1 Khaùi nieäm..............................................................................................................7 1.3.2 Nguoàn goác phaùt sinh ruûi ro ....................................................................................7 1.3.2.1 Veà phía khaùch haøng ........................................................................................ 7 2 1.3.2.2 Veà phía ngaân haøng......................................................................................... 7 1.3.3 Ñaùnh giaù ruûi ro tín duïng ........................................................................................8 1.4 Noäi dung phaân tích tín duïng ................................................................................ 8 1.4.1 Muïc ñích................................................................................................................8 1.4.2 Caùc thoâng tin laøm cô sôû ñeå phaân tích tín duïng ......................................................9 1.4.3 Noäi dung phaân tích tín duïng ..................................................................................9 1.4.3.1. Phaân tích tình hình taøi chính cuûa khaùch haøng ............................................. 10 1.4.3.2. Phaân tích phöông aùn saûn xuaát kinh doanh, döï aùn ñaàu tö ............................ 13 1.4.3.3 Phaân tích thaùi ñoä traû nôï cuûa khaùch haøng trong vieäc traû nôï vay................... 17 1.5 Baûo ñaûm tín duïng .............................................................................................. 18 1.5.1 Khaùi nieäm............................................................................................................18 1.5.2 Caùc ñaëc tröng cuûa baûo ñaûm tín duïng ...................................................................18 1.5.3 Caùc hình thöùc baûo ñaûm tín duïng..........................................................................19 1.5.3.1 Caàm coá taøi saûn.............................................................................................. 19 1.5.3.2 Theá chaáp taøi saûn ........................................................................................... 19 1.5.3.3. Baûo laõnh baèng taøi saûn ................................................................................. 19 CHÖÔNG 2 : THÖÏC TRAÏNG HOAÏT ÑOÄNG TÍN DUÏNG TAÏI NGAÂN HAØNG NGOAÏI THÖÔNG VIEÄT NAM.................................................................................... 21 2.1 Giôùi thieäu veà Ngaân haøng Ngoaïi thöông Vieät Nam ........................................... 21 2.1.1 Khaùi quaùt veà Ngaân haøng Ngoaïi thöông Vieät Nam..............................................21 2.1.2. Thöïc traïng hoaït ñoäng tín duïng taïi NHNT Vieät Nam..........................................21 2.2 Thöïc traïng thaåm ñònh tín duïng taïi Ngaân haøng Ngoaïi thöông Vieät Nam........... 25 2.2.1 Nguoàn thoâng tin ...................................................................................................27 2.2.2 Phaân tích naêng löïc phaùp luaät vaø tính caùch, uy tín cuûa khaùch haøng......................30 2.2.3 Phaân tích naêng löïc taøi chính, tình hình saûn xuaát kinh doanh cuûa khaùch haøng .....32 2.2.4 Tính toaùn hieäu quaû kinh teá cuûa phöông aùn/döï aùn vay voán ñeå thaáy khaû naêng traû nôï ngaân haøng ................................................................................................................................36 2.2.5 Phaân tích caùc ñieàu kieän ñaûm baûo nôï vay.............................................................39 2.2.6 Nhöõng haïn cheá cuûa quaù trình thaåm ñònh tín duïng ...............................................41 2.2.7 Moät soá ví duï minh hoïa nhöõng haïn cheá trong quaù trình thaåm ñònh taïi NHNT Vieät Nam......................................................................................................................................... 42 CHÖÔNG 3 : HEÄ THOÁNG CHAÁM ÑIEÅM TÍN DUÏNG DOANH NGHIEÄP – MOÄT BIEÄN PHAÙP NAÂNG CAO CHAÁT LÖÔÏNG QUAÛN LYÙ RUÛI RO TÍN DUÏNG TAÏI 3 NHNT VIEÄT NAM ........................................................................................................ 45 3.1 Muïc ñích vaø cô sôû xaây döïng heä thoáng chaám ñieåm tín duïng ............................. 45 3.2 Caùc yeáu toá cuûa heä thoáng ................................................................................... 46 3.2.1 Yeáu toá taøi chính ...................................................................................................46 3.2.2 Yeáu toá phi taøi chính .............................................................................................46 3.2.3 Yeáu toá ñieåm soá vaø tyû troïng..................................................................................47 3.3 Caùc böôùc chaám ñieåm......................................................................................... 48 3.3.1 Xaùc ñònh lónh vöïc hoaït ñoäng................................................................................49 3.3.2 Xaùc ñònh qui moâ doanh nghieäp............................................................................49 3.3.3 Chaám ñieåm taøi chính ...........................................................................................51 3.3.4 Chaám ñieåm phi taøi chính .....................................................................................51 3.3.4.1 Chaám ñieåm yeáu toá doøng tieàn....................................................................... . 51 3.3.4.2 Chaám ñieåm yeáu toá quaûn lyù .......................................................................... . 52 3.3.4.3 Chaám ñieåm yeáu toá uy tín trong giao dòch...................................................... 54 3.3.4.4 Chaám ñieåm yeáu toá caùc yeáu toá beân ngoaøi ...................................................... 54 3.3.4.5 Chaám ñieåm yeáu toá khaùc ................................................................................ 56 3.4.5 Toång hôïp ñieåm cuoái cuøng vaø xeáp haïng...............................................................57 3.4 Taùc duïng cuûa heä thoáng chaám ñieåm tín duïng trong vieäc naâng cao chaát löôïng quaûn lyù ruûi ro tín duïng taïi NHNT Vieät Nam ................................................................ 60 3.4.1. Taùc duïng cuûa heä thoáng chaám ñieåm tín duïng ......................................................60 3.4.2 Moät soá bieän phaùp hoaøn thieän vieäc aùp duïng heä thoáng chaám ñieåm tín duïng ôû NHNT Vieät Nam......................................................................................................................65 Keát luaän ......................................................................................................................... 67 Taøi lieäu tham khaûo Phuï luïc 4 PHAÀN MÔÛ ÑAÀU I Lyù do choïn ñeà taøi Quaûn trò ruûi ro tín duïng luoân laø moái quan taâm haøng ñaàu cuûa caùc nhaø laõnh ñaïo NH treân theá giôùi. Tín duïng laø moät trong hai hoaït ñoäng cô baûn cuûa caùc NHTM vaø laø hoaït ñoäng ñem laïi lôïi nhuaän nhieàu nhaát cho NH. Vì nguoàn voán maø caùc NHTM duøng ñeå caáp tín duïng cho caùc nhu caàu trong neàn kinh teá chuû yeáu ñöôïc huy ñoäng töø caùc nguoàn tieàn nhaøn roãi trong xaõ hoäi neân NH coù traùch nhieäm phaûi hoaøn traû. Neáu caùc khoaûn caáp tín duïng khoâng theå thu hoài ñöôïc seõ laøm aûnh höôûng ñeán khaû naêng thanh toaùn cuûa NH, chi phí taêng do phaûi trích döï phoøng daãn ñeán thu nhaäp bò giaûm, uy tín NH cuõng giaûm theo. Vì vaäy, hoaït ñoäng tín duïng coù theå ñöôïc xem nhö “con dao hai löôõi”, moät maët noù taïo ra thu nhaäp cao maët khaùc noù laïi taïo ra ruûi ro cho NH. Chính vì vaäy, noù thöôøng xuyeân nhaän ñöôïc söï chuù yù ñaëc bieät trong quaûn trò NH cuõng nhö trong coâng taùc giaùm saùt, quaûn lyù cuûa NHNN, bôûi vì vieäc quaûn trò tín duïng coù hieäu quaû hay khoâng coù aûnh höôûng raát lôùn ñeán söï thaønh coâng hay thaát baïi cuûa moät NH. Söï suïp ñoå cuûa moät NH thöôøng gaây aûnh höôûng khoâng toát ñeán heä thoáng taøi chính tieàn teä quoác gia. ÔÛ Vieät Nam, hoaït ñoäng cuûa caùc NHTM trong ñoù coù hoaït doäng tín duïng cuõng nhaän ñöôïc söï quan taâm raát lôùn töø caùc nhaø quaûn trò NH cho ñeán caùc cô quan quaûn lyù coù lieân quan. Bôûi vì hoaït ñoäng tín duïng cuûa caùc NH Vieät Nam coù tính ruûi ro raát cao. Lòch söû NH Vieät Nam ñaõ chöùng kieán raát nhieàu toån thaát tín duïng keå töø khi chuyeån ñoåi cô cheá kinh teá töø keá hoaïch hoaù taäp trung sang kinh teá thò tröôøng. Nhöõng cuoäc ñoå vôõ tín duïng trong nhöõng naêm ñaàu thaäp nieân 90 ñaõ laøm maát nieàm tin cuûa coâng chuùng vaøo NH trong khi nhu caàu voán tín duïng cung caáp cho neàn kinh teá raát lôùn. Nguyeân nhaân cuûa nhöõng vuï ñoå vôõ naøy vöøa xuaát phaùt töø heä thoáng phaùp lyù nöôùc ta luùc ñoù chöa ñaày ñuû vöøa töø phía caùc toå chöùc tín duïng coøn xem nheï veà maët quaûn lyù chaát löôïng tín duïng. Ñeå khaéc phuïc haäu quaû, Chính phuû ñaõ phaûi toán raát nhieàu tieàn ñeå hoã trôï caùc NH trong vaø ngoaøi quoác doanh xoùa moät löôïng khoång loà nôï toàn ñoïng khoâng coù khaû naêng thu hoài. Naêm 2001, 5 ngaân saùch öôùc tính ban ñaàu ñeå taùi cô caáu, laøm laønh maïnh heä thoáng NH Vieät Nam laø 17.000 tyû ñoàng (khoaûng 4% GDP). Vaøi naêm trôû laïi ñaây, cuøng vôùi toác ñoä taêng tröôûng kinh teá cuûa ñaát nöôùc luoân ôû möùc cao so vôùi theá giôùi, hoaït ñoäng tín duïng cuûa heä thoáng NHTM Vieät Nam ñaõ taêng tröôûng raát noùng, vaø tính ñeán nay, nôï xaáu cuûa heä thoáng NHTM Vieät Nam ñaõ coù daáu hieäu quay trôû laïi. Moät keát quaû phaân tích taøi chính ñoái vôùi caùc NHTM quoác doanh theo tieâu chuaån quoác teá, coâng cuoäc taùi caáp voán cho caùc NHTM naøy coù theå phaûi caàn ñeán khoaûng 7% GDP cuûa ñaát nöôùc. Töø tröôùc ñeán nay ñaõ coù khaù nhieàu nghieân cöùu ñöôïc thöïc hieän veà caùc giaûi phaùp naâng cao hieäu quaû quaûn trò ruûi ro tín duïng ôû caùc NHTM Vieät Nam nhöng chuû yeáu laø ñi tìm nguyeân nhaân vaø ñöa ra caùc giaûi phaùp lieân quan ñeán cô cheá, chính saùch vó moâ cuûa nhaø nöôùc, phaùp luaät maø queân ñi moät ñieàu caên baûn raèng NH cuõng laø moät DN. Baûn thaân noù tröôùc nhaát phaûi töï trang bò cho mình caùc bieän phaùp, caùch thöùc ñeå sinh toàn trong moâi tröôøng kinh teá caïnh tranh gay gaét, laøm sao vöøa taêng tröôûng vöøa ñaûm baûo an toaøn. Ruûi ro tín duïng xaûy ra, nguyeân nhaân tröôùc tieân thuoäc veà baûn thaân caùc NH, veà chính saùch quaûn trò, giaùm saùt tín duïng cuûa NH vaø yeáu toá coát loõi nhaát laø naêng löïc cuûa nhaân vieân ñeå thöïc thi hieäu quaû heä thoáng quaûn trò ñoù. Vaø cuõng chöa coù nghieân cöùu naøo ñeà caäp ñeán vieäc ño löôøng möùc ñoä ruûi ro tín duïng cuûa moät khaùch haøng nhaèm hoã trôï vieäc ra quyeát ñònh cho vay phuø hôïp. Xuaát phaùp töø yeâu caàu thöïc tieãn neâu treân, toâi ñaõ choïn ñeà taøi “HEÄ THOÁNG CHAÁM ÑIEÅM TÍN DUÏNG DOANH NGHIEÄP – MOÄT BIEÄN PHAÙP NAÂNG CAO CHAÁT LÖÔÏNG QUAÛN LYÙ RUÛI RO TÍN DUÏNG TAÏI NGAÂN HAØNG NGOAÏI THÖÔNG VIEÄT NAM” cho luaän vaên cuûa mình. II Muïc ñích nghieân cöùu Muïc ñích cuoái cuøng cuûa hoaït ñoäng tín duïng laø phaûi thu hoài ñöôïc soá tieàn ñaõ cho vay. Ñieàu naøy tuøy thuoäc vaøo keát quaû thaåm ñònh khaû naêng traû nôï khaùch haøng cuûa nhaân vieân tín duïng. Vaán ñeà ñöôïc ñaët ra laø hieän nay noäi dung thaåm ñònh hoà sô vay voán cuûa khaùch haøng ôû caùc NHTM ñang ñöôïc thöïc hieän nhö theá naøo ? Coù theå noùi haàu heát caùc 6 NH ñeàu döïa vaøo giaù trò cuûa taøi saûn baûo ñaûm laø nhieàu nhaát sau ñoù môùi xeùt nguoàn traû nôï cuûa khaùch haøng. Hoï ñaõ queân ñi ñieåm coát yeáu trong vieäc ra quyeát ñònh cho vay hay khoâng laø tuøy thuoäc vaøo doøng tieàn ñöôïc taïo ra trong töông lai cuûa khaùch haøng. Nhö vaäy, coù phaûi do khaû naêng thaåm ñònh cuûa hoï yeáu keùm hay do moät nguyeân nhaân naøo khaùc nöõa. Hieän nay, coâng taùc ñaøo taïo cuûa nöôùc ta coøn nhieàu baát caäp khoâng phuïc vuï nhieàu cho coâng vieäc ñi laøm sau naøy cuûa sinh vieân. Tuy nhieân, vaán ñeà naøy vaãn coù theå caûi thieän ñöôïc vì caùc NH thöôøng toå chöùc caùc lôùp ñaøo taïo nghieäp vuï cho nhaân vieân môùi cuûa mình. Nhö vaäy, vaán ñeà coøn laïi laø hoï ñaõ thieáu moät coâng cuï hoã trôï quaù trình thaåm ñònh. Trong thöïc teá, ñoâi khi giöõa ban giaùm ñoác vaø nhaân vieân tín duïng coù nhöõng maâu thuaãn, khoâng thoáng nhaát trong vieäc ñeà xuaát caáp tín duïng cho khaùch haøng vì hoï thieáu moät coâng cuï giuùp ño löôøng ñöôïc möùc ñoä ruûi ro tín duïng cuûa khaùch haøng vaø vôùi möùc ñoä ruûi ro tín duïng nhö vaäy thì khaû naêng NH seõ caáp tín duïng toái ña cho doanh nghieäp laø bao nhieâu maø vaãn ñaûm baûo khaû naêng thu hoài nôï? Noùi toùm laïi, vaán ñeà nghieân cöùu ñöôïc xaùc ñònh laø giôùi thieäu heä thoáng chaám ñieåm tín duïng doanh nghieäp ôû NHNT Vieät Nam vöøa ñöôïc trieån khai aùp duïng. Töø ñoù, heä thoáng chaám ñieåm naøy ñaõ coù nhöõng taùc duïng gì trong vieäc naâng cao chaát löôïng quaûn lyù ruûi ro tín duïng vaø moät soá bieän phaùp ñeå hoaøn thieän vieäc aùp duïng heä thoáng naøy taïi Ngaân haøng Ngoaïi thöông Vieät Nam. III Ñoái töôïng vaø phaïm vi nghieân cöùu ÔÛ goùc ñoä khaùch haøng, ñoái töôïng nghieân cöùu chuû yeáu laø caùc DN vì chuùng coù tyû troïng voán vay trong toaøn boä danh muïc cho vay cuûa NHNT Vieät Nam laø khaù lôùn vaø tính phöùc taïp trong hoaït ñoäng cuûa noù. Phaân tích khaû naêng traû nôï cuûa ñoái töôïng khaùch haøng laø theå nhaân töông ñoái ñôn giaûn neân khoâng ñöôïc xem xeùt kyõ ôû ñaây. Do maãu nghieân cöùu luaän vaên ñöôïc duøng laø thöïc traïng hoaït ñoäng tín duïng taïi NHNT Vieät Nam maø NHNT Vieät Nam chæ laø moät phaàn trong heä thoáng NHTM ôû Vieät 7 Nam. Do ñoù, nhöõng phaân tích cuûa noù cuõng chæ mang neùt rieâng veà chính saùch quaûn trò cuûa rieâng NHNT Vieät Nam. Tuy nhieân, NHNT Vieät Nam laø moät trong nhöõng NHTM lôùn ôû Vieät Nam, chieám tyû troïng dö nôï töông ñoái trong toaøn heä thoáng NHTM neân cuõng phaûn aùnh phaàn naøo ñöôïc thöïc teá chung cho caû heä thoáng NHTM ôû Vieät Nam vaø coù theå duøng noù ñeå nghieân cöùu, ruùt kinh nghieäm. IV Noäi dung nghieân cöùu Luaän vaên bao goàm phaàn môû ñaàu vaø 3 chöông. Phaàn môû ñaàu giôùi thieäu veà lyù do choïn ñeà taøi, vaán ñeà luaän vaên muoán nghieân cöùu, ñoái töôïng vaø phaïm vi nghieân cöùu, yù nghóa cuûa ñeà taøi. Chöông 1 : trình baøy nhöõng noäi dung lieân quan ñeán hoaït ñoäng tín duïng ôû moät NHTM. Hoaït ñoäng tín duïng laø moät hoaït ñoäng mang nhieàu ruûi ro. Nhöõng ruûi ro coù theå töø nguyeân nhaân khaùch quan hoaëc nguyeân nhaân chuû quan xaûy ra töø phía khaùch haøng laãn NH. Vì vaäy tröôùc khi ra quyeát ñònh caáp tín duïng cho khaùch haøng caàn phaûi thaåm ñònh hoà sô vay voán. Noäi dung thaåm ñònh goàm coù thaåm ñònh veà naêng löïc taøi chính, thaåm ñònh tính khaû thi cuûa phöông aùn / döï aùn vay voán, thaåm ñònh veà thieän chí traû nôï cuûa KH vaø thaåm ñònh veà taøi saûn baûo ñaûm (neáu coù). Chöông 2 : giôùi thieäu sô löôïc veà NHNT Vieät Nam ñaõ ra ñôøi nhö theá naøo, nhöõng keát quaû cuûa hoaït ñoäng tín duïng ñaõ ñaït ñöôïc trong thôøi gian qua. Vaø trong chöông naøy, toaøn boä thöïc traïng thaåm ñònh tín duïng taïi NHNT Vieät Nam töø vieäc phaân tích naêng löïc phaùp luaät, tính caùch, uy tín cuûa khaùch haøng roài ñeán phaân tích naêng löïc taøi chính, tình hình saûn xuaát kinh doanh, tính toaùn hieäu quaû cuûa phöông aùn / döï aùn vay voán ñeå thaáy khaû naêng traû nôï khaùch haøng vaø cuoái cuøng laø phaân tích caùc ñieàu kieän ñaûm baûo nôï vay. Maëc duø, nhöõng noäi dung phaân tích laø khaù ñaày ñuû nhöng vaãn chæ döøng laïi ôû maët ñònh tính neân nhaân vieân tín duïng khoâng bieát ñeà xuaát caáp tín duïng cho khaùch haøng laø bao 8 nhieâu laø ñuû nhöng vaãn baûo ñaûm vieäc thu hoài nôï, beân caïnh ñoù laø ñaõ keát hôïp phaân tích tính khaû thi vaø hieäu quaû cuûa phöông aùn / döï aùn vay voán. Chöông 3 : giôùi thieäu heä thoáng chaám ñieåm tín duïng ñang ñöôïc trieån khai aùp duïng taïi NHNT Vieät Nam. Trong heä thoáng naøy bao goàm nhieàu yeáu toá nhö caùc yeáu toá taøi chính, caùc yeáu toá phi taøi chính, caùc yeáu toá tyû troïng … vaø caùch söû duïng heä thoáng ñeå chaám ñieåm vaø xeáp haïng tín duïng doanh nghieäp. Moät ví duï minh hoïa cuõng ñöôïc trình baøy trong chöông naøy. Töø heä thoáng chaám ñieåm tín duïng ñoù thì noù coù taùc duïng gì trong vieäc naâng cao chaát löôïng quaûn lyù ruûi tín duïng. Ñeå cho caùc keát quaû chaám ñieåm vaø xeáp haïng tín duïng phaùt huy vai troø cuûa mình thì caàn coù moät soá bieän phaùp nhaèm hoaøn thieän vieäc aùp duïng heä thoáng treân taïi NHNT Vieät Nam. Sau cuøng laø nhöõng keát luaän veà nhöõng keát quaû nghieân cöùu cuûa luaän vaên. IV YÙ nghóa Vôùi heä thoáng chaám ñieåm naøy ñaõ goùp phaàn cho nhaân vieân tín duïng coù cô sôû hôn trong vieäc ñaùnh giaù tình hình taøi chính, tình hình kinh doanh vaø tö caùch khaùch haøng ñeå bieát ñöôïc möùc ñoä ruûi ro cuûa moät khoaûn vay khi cho vay, ñoàng thôøi hoã trôï ban giaùm ñoác trong vieäc ñöa ra caùc quyeát ñònh tín duïng. Heä thoáng naøy coù theå ñöa vaøo vaän duïng roäng raõi trong hoaït ñoäng cho vay taïi heä thoáng Ngaân haøng Ngoaïi thöông Vieät Nam khi maø dö nôï cho vay ngaøy caøng cao vaø hoäi nhaäp thì chuùng ta phaûi tuaân theo. 9 CHÖÔNG 1 : VAI TROØ CUÛA TÍN DUÏNG TRONG NGAÂN HAØNG THÖÔNG MAÏI 1.1 Ngaân haøng thöông maïi 1.1.1 Khaùi nieäm NHTM coù moät lòch söû hình thaønh vaø phaùt trieån haøng traêm naêm gaén lieàn vôùi söï phaùt trieån cuûa neàn kinh teá haøng hoùa. Söï phaùt trieån heä thoáng NHTM ñaõ coù taùc ñoäng raát lôùn vaø quan troïng ñeán quaù trình phaùt trieån cuûa neàn kinh teá haøng hoùa, ngöôïc laïi khi neàn kinh teá haøng hoùa phaùt trieån maïnh meõ ñeán giai ñoaïn cao nhaát cuûa noù – kinh teá thò tröôøng – thì NHTM cuõng ngaøy caøng ñöôïc hoaøn thieän vaø trôû thaønh nhöõng ñònh cheá taøi chính khoâng theå thieáu ñöôïc. Theo luaät caùc toå chöùc tín duïng do Quoác hoäi khoùa X thoâng qua vaøo ngaøy 12/12/1997 vaø luaät söûa ñoåi, boå sung moät soá ñieàu cuûa luaät caùc toå chöùc tín duïng ñöôïc Quoác hoäi khoùa XI thoâng qua ngaøy 15/06/2004 ñònh nghóa : NHTM laø loaïi hình toå chöùc tín duïng ñöôïc thöïc hieän toaøn boä hoaït ñoäng ngaân haøng vaø caùc hoaït ñoäng kinh doanh khaùc coù lieân quan. Vaø trong luaät naøy cuõng coù neâu hoaït ñoäng ngaân haøng laø hoaït ñoäng kinh doanh tieàn teä vaø dòch vuï ngaân haøng vôùi noäi dung thöôøng xuyeân laø nhaän tieàn göûi vaø söû duïng soá tieàn naøy ñeå caáp tín duïng, cung öùng dòch vuï thanh toaùn. Vôùi hoaït ñoäng thöôøng xuyeân laø nhaän tieàn göûi, NHTM taäp trung caùc nguoàn tieàn nhaøn roãi trong xaõ hoäi thaønh moät nguoàn voán lôùn cung caáp cho caùc toå chöùc kinh teá, caù nhaân nhaèm phuïc vuï phaùt trieån kinh teá - xaõ hoäi. Nhö vaäy, coù theå noùi raèng NHTM laø ñònh cheá taøi chính trung gian quan troïng cuûa neàn kinh teá thò tröôøng. 1.1.2 Chöùc naêng cuûa NHTM 1.1.2.1 Chöùc naêng trung gian tín duïng Ñaây laø chöùc naêng cô baûn nhaát cuûa NHTM. Vôùi chöùc naêng naøy, NHTM ñoùng vai troø laø ngöôøi trung gian taäp trung caùc nguoàn voán tieàn teä taïm thôøi nhaøn roãi trong neàn kinh teá vaø bieán noù thaønh nguoàn voán cho vay nhaèm ñaùp öùng caùc nhu caàu voán cho caùc ngaønh kinh teá vaø tieâu duøng cuûa xaõ hoäi. Nhö vaäy, NHTM chæ laø ngöôøi trung gian ñeå chuyeån voán tieàn teä töø nôi thöøa sang nôi thieáu. Caùc chuû theå tham gia goàm nhöõng ngöôøi 10 göûi tieàn vaøo NHTM vaø nhöõng ngöôøi vay tieàn töø NHTM,ø giöõa hoï khoâng coù moái lieân heä kinh teá tröïc tieáp naøo neân hoï khoâng chòu traùch nhieäm vaø nghóa vuï gì cho nhau caû. Taát caû caùc giao dòch ñeàu thoâng qua trung gian NHTM nghóa laø NHTM coù traùch nhieäm hoaøn traû tieàn cho ngöôøi göûi (baát keå ngöôøi ñi vay söû duïng voán coù hieäu quaû hay khoâng) coøn ngöôøi ñi vay thì phaûi coù nghóa vuï traû nôï cho NH. 1.1.2.2 Chöùc naêng trung gian thanh toaùn Chöùc naêng naøy ñöôïc thöïc hieän döïa treân cô sôû khaùch haøng môû taøi khoaûn tieàn göûi thanh toaùn taïi NH. Thoâng qua taøi khoaûn naøy, thay maët cho khaùch haøng, NHTM trích tieàn treân taøi khoaûn traû cho ngöôøi ñöôïc höôûng hoaëc nhaän tieàn vaøo taøi khoaûn theo uûy nhieäm cuûa khaùch haøng. Vôùi chöùc naêng naøy, noù taïo ñieàu kieän thanh toaùn trong neàn kinh teá ñöôïc nhanh choùng, hieäu quaû vaø an toaøn. Ñoái vôùi NHTM thì noù laïi naâng cao uy tín cho NH goùp phaàn môû roäng qui moâ chöùc naêng trung gian TD vaø taêng cöôøng nguoàn voán cho vay, goùp phaàn taêng theâm thu nhaäp cho NH. Ñoái vôùi neàn kinh teá noù thuùc ñaåy nhanh quaù trình löu thoâng haøng hoùa, quaù trình taêng tröôûng kinh teá vì chöùc naêng naøy ñaõ ñaåy nhanh toác ñoä thanh toaùn, toác ñoä luaân chuyeån voán trong neàn kinh teá. Ngoaøi ra, noù coøn tieát giaûm tieàn maët löu thoâng daãn ñeán tieát kieäm chi phí löu thoâng tieàn maët. 1.1.3 Caùc loaïi hình NHTM Tuøy theo goùc ñoä tieáp caän, NHTM coù theå ñöôïc phaân loaïi nhö sau : 1.1.3.1 Caên cöù vaøo hình thöùc sôû höõu - NHTM quoác doanh laø loaïi hình NH coù voán do ngaân saùch nhaø nöôùc caáp phaùt, ñöôïc thaønh laäp vaø toå chöùc hoaït ñoäng kinh doanh, goùp phaàn thöïc hieän muïc tieâu kinh teá cuûa nhaø nöôùc. ÔÛ Vieät Nam, hieän nay coù 5 NHTM quoác doanh. - NHTM coå phaàn laø nhöõng NH hoaït ñoäng nhö coâng ty coå phaàn, nguoàn voán ban ñaàu do caùc coå ñoâng ñoùng goùp. Ñaây laø loaïi hình NH chieám soá löôïng nhieàu nhaát treân theá giôùi. - NHTM lieân doanh laø loaïi hình NH coù voán ñöôïc goùp bôûi moät beân laø NH Vieät Nam vaø beân coøn laïi laø NH nöôùc ngoaøi treân cô sôû hôïp ñoàng lieân doanh, coù truï sôû ñaët taïi Vieät Nam vaø hoaït ñoäng theo phaùp luaät Vieät Nam. - Chi nhaùnh NH nöôùc ngoaøi laø NH ñöôïc thaønh laäp baèng voán cuûa NH nöôùc ngoaøi vaø theo phaùp luaät cuûa nöôùc ngoaøi, ñöôïc pheùp môû chi nhaùnh taïi Vieät Nam vaø hoaït ñoäng 11 theo luaät phaùp Vieät Nam. 1.1.3.2 Döïa vaøo chieán löôïc kinh doanh - NH baùn buoân laø loaïi hình NH coù ñaëc ñieåm soá löôïng saûn phaåm cung caáp cho khaùch haøng khoâng nhieàu nhöng giaù trò cuûa töøng saûn phaåm laø raát lôùn. Khaùch haøng chuû yeáu cuûa NH naøy laø caùc coâng ty qui moâ lôùn, caùc taäp ñoaøn kinh teá, toång coâng ty. - NH baùn leû laø loaïi hình NH ngöôïc laïi vôùi NH baùn buoân, soá löôïng saûn phaåm cung caáp cho khaùch haøng raát nhieàu nhöng giaù trò cuûa töøng saûn phaåm thöôøng khoâng lôùn. Vì vaäy, khaùch haøng chuû yeáu laø caù nhaân hoaëc DN coù qui moâ vöøa vaø nhoû. - NH vöøa baùn buoân vöøa baùn leû laø loaïi hình NH giao dòch vaø cung öùng dòch vuï cho caû khaùch haøng coù qui moâ lôùn laãn nhoû. 1.1.3.3 Döïa vaøo quan heä toå chöùc NHTM ñöôïc chia thaønh nhieàu caáp baäc theo chieàu doïc nhö NH hoäi sôû, NH chi nhaùnh (caáp 1 vaø caáp 2) vaø phoøng giao dòch. NH hoäi sôû laø nôi taäp trung quyeàn löïc cao nhaát vaø laø nôi cung caáp ñaày ñuû hôn caùc dòch vuï NH trong khi NH chi nhaùnh vaø phoøng giao dòch coù qui moâ nhoû hôn vaø cung caáp khoâng ñaày ñuû taát caû caùc giao dòch maø chæ taäp trung vaøo caùc giao dòch cô baûn nhö huy ñoäng voán, thanh toaùn vaø cho vay. 1.1.4 Caùc hoaït ñoäng cuûa NHTM Caên cöù luaät caùc toå chöùc tín duïng vaø luaät söûa ñoåi, boå sung ñaõ neâu ra caùc hoaït ñoäng cuûa TCTD trong ñoù chuû yeáu laø NHTM, bao goàm : 1.1.4.1 Huy ñoäng voán NHTM ñöôïc huy ñoäng voán döôùi caùc hình thöùc sau : - Nhaän tieàn göûi cuûa toå chöùc, caù nhaân vaø caùc TCTD khaùc döôùi moïi hình thöùc töø tieàn göûi khoâng kyø haïn, tieàn göûi coù kyø haïn vaø caùc loaïi tieàn göûi khaùc. - Phaùt haønh chöùng chæ tieàn göûi, traùi phieáu vaø giaáy tôø coù giaù khaùc ñeå huy ñoäng voán cuûa toå chöùc, caù nhaân trong vaø ngoaøi nöôùc. - Vay voán cuûa caùc TCTD trong nöôùc vaø nöôùc ngoaøi. - Vay voán ngaén haïn cuûa NHNN döôùi hình thöùc taùi caáp voán. - Caùc hình thöùc huy ñoäng voán khaùc theo qui ñònh cuûa NHNN. 12 1.1.4.2 Hoaït ñoäng tín duïng NHTM ñöôïc caáp TD cho toå chöùc, caù nhaân döôùi caùc hình thöùc cho vay, chieát khaáu thöông phieáu vaø giaáy tôø coù giaù khaùc, baûo laõnh, cho thueâ taøi chính vaø caùc hình thöùc khaùc theo qui ñònh cuûa NHNN. - Cho vay : NHTM cho caùc toå chöùc, caù nhaân vay voán döôùi caùc hình thöùc sau laø cho vay ngaén haïn, cho vay trung vaø daøi haïn. - Chieát khaáu : NHTM ñöôïc chieát khaáu thöông phieáu, caùc giaáy tôø coù giaù khaùc cho laãn nhau, cho khaùch haøng vaø coù theå taùi chieát khaáu caùc giaáy tôø treân. - Baûo laõnh : NHTM ñöôïc baûo laõnh vay, baûo laõnh thanh toaùn, baûo laõnh thöïc hieän hôïp ñoàng, baûo laõnh döï thaàu vaø caùc hình thöùc baûo laõnh NH khaùc cho caùc toå chöùc, caù nhaân baèng uy tín vaø baèng khaû naêng taøi chính cuûa mình ñoái vôùi ngöôøi nhaän baûo laõnh. - Cho thueâ taøi chính : NHTM chæ ñöôïc thöïc hieän qua coâng ty cho thueâ taøi chính. 1.1.4.3 Hoaït ñoäng dòch vuï thanh toaùn vaø ngaân quyõ NHTM chæ thöïc hieän ñöôïc caùc dòch vuï thanh toaùn thoâng qua NH khi caùc khaùch haøng caù nhaân, toå chöùc môû taøi khoaûn tieàn göûi taïi NHTM. Hieän nay, theo qui ñònh hoaït ñoäng naøy cuûa NHTM bao goàm caùc dòch vuï sau : - Cung caáp caùc phöông tieän thanh toaùn. - Thöïc hieän caùc dòch vuï thanh toaùn trong nöôùc, thanh toaùn quoác teá khi ñöôïc NHNN cho pheùp vaø caùc dòch vuï thanh toaùn khaùc theo qui ñònh cuû NHNN. - Thöïc hieän dòch vuï thu hoä vaø chi hoä, thu vaø phaùt tieàn maët cho khaùch haøng. - Toå chöùc heä thoáng thanh toaùn noäi boä, tham gia heä thoáng thanh toaùn lieân NH trong nöôùc vaø heä thoáng thanh toaùn quoác teá khi ñöôïc NHNN cho pheùp. 1.1.4.4 Caùc hoaït ñoäng khaùc Ngoaøi caùc hoaït ñoäng chính nhö ñaõ trình baøy, NHTM coøn coù theå thöïc hieän moät soá hoaït ñoäng khaùc, bao goàm : - Goùp voán vaø mua coå phaàn : NHTM ñöôïc duøng voán ñieàu leä vaø quyõ döï tröõ ñeå goùp voán, mua coå phaàn cuûa caùc DN vaø caùc TCTD khaùc trong nöôùc theo qui ñònh cuûa phaùp luaät. Ngoaøi ra, NHTM coøn ñöôïc mua coå phaàn, goùp voán vôùi NH nöôùc ngoaøi. - Tham gia thò tröôøng tieàn teä : NHTM ñöôïc tham gia thò tröôøng tieàn teä theo qui ñònh 13 cuûa NHNN, thoâng qua caùc hình thöùc mua baùn caùc coâng cuï cuûa thò tröôøng tieàn teä. - Kinh doanh ngoaïi hoái vaø vaøng : NHTM thaønh laäp coâng ty tröïc thuoäc hoaëc tröïc tieáp kinh doanh ngoaïi hoái vaø vaøng treân thò tröôøng trong nöôùc vaø thò tröôøng quoác teá. - UÛy thaùc vaø ñaïi lyù : NHTM ñöôïc uûy thaùc, nhaän uûy thaùc, laøm ñaïi lyù trong caùc lónh vöïc lieân quan ñeán hoaït ñoäng NH, keå caû vieäc quaûn lyù taøi saûn, voán ñaàu tö cuûa toå chöùc, caù nhaân trong vaø ngoaøi nöôùc theo hôïp ñoàng. - Kinh doanh dòch vuï baûo hieåm : thoâng qua coâng ty tröïc thuoäc hoaëc lieân doanh ñeå kinh doanh baûo hieåm theo qui ñònh cuûa phaùp luaät. - Dòch vuï tö vaán : NHTM ñöôïc cung öùng caùc dòch vuï tö vaán taøi chính, tieàn teä. - Caùc dòch vuï khaùc lieân quan ñeán hoaït ñoäng NH nhö dòch vuï baûo quaûn vaät quyù, giaáy tôø coù giaù, cho thueâ tuû keùt, caàm ñoà vaø caùc dòch vuï khaùc coù lieân quan. 1.2 Tín duïng ngaân haøng 1.2.1 Khaùi nieäm Ñaây laø quan heä chuyeån nhöôïng quyeàn söû duïng voán töø ngaân haøng cho khaùch haøng trong moät thôøi haïn nhaát ñònh vôùi moät khoaûn chi phí nhaát ñònh. Töø ñoù cho thaáy, tín duïng ngaân haøng chöùa ñöïng ba noäi dung sau : - Coù söï chuyeån nhöôïng quyeàn söû duïng voán töø ngöôøi sôû höõu sang cho ngöôøi söû duïng. - Söï chuyeån nhöôïng naøy coù tính thôøi haïn. - Söï chuyeån nhöôïng naøy keøm theo chi phí. 1.2.2 Phaân loaïi 1.2.2.1 Döïa muïc ñích cuûa TD Cho vay baát ñoäng saûn laø loaïi cho vay lieân quan ñeán vieäc mua saém vaø hình thaønh baát ñoäng saûn. Cho vay phuïc vuï SXKD coâng thöông nghieäp laø loaïi cho vay ñeå boå sung voán löu ñoäng cho caùc DN trong lónh vöïc coâng nghieäp, thöông maïi vaø dòch vuï. Cho vay noâng nghieäp laø loaïi cho vay ñeå trang traûi caùc chi phí saûn xuaát nhö phaân boùn, thuoác tröø saâu, gioáng caây troàng, thöùc aên gia suùc, lao ñoäng, nhieân lieäu … Cho vay tieâu duøng laø loaïi cho vay ñeå ñaùp öùng caùc nhu caàu tieâu duøng cuûa caù nhaân nhö mua saém caùc vaät duïng ñaét tieàn, trang traûi caùc chi phí cuûa ñôøi soáng. 14 Cho vay khaùc. 1.2.2.2 Döïa vaøo thôøi haïn TD Cho vay ngaén haïn laø loaïi cho vay coù thôøi haïn ñeán 12 thaùng vaø ñöôïc söû duïng ñeå buø ñaép söï thieáu huït voán löu ñoäng cuûa caùc DN vaø caùc nhu caàu chi tieâu ngaén haïn cuûa caù nhaân. Cho vay trung haïn laø loaïi cho vay coù thôøi haïn treân 12 thaùng ñeán 5 naêm vaø chuû yeáu ñöôïc söû duïng ñeå ñaàu tö mua saém taøi saûn coá ñònh. Cho vay daøi haïn laø loaïi cho vay coù thôøi haïn treân 5 naêm vaø thöôøng ñöôïc söû duïng cho vieäc ñaùp öùng nhu caàu ñaàu tö vaøo caùc döï aùn ñaàu tö. 1.2.2.3 Döïa vaøo möùc ñoä tín nhieäm ñoái vôùi khaùch haøng Cho vay khoâng coù baûo ñaûm laø loaïi cho vay chæ döïa vaøo uy tín cuûa baûn thaân khaùch haøng. Ñoái vôùi nhöõng khaùch haøng coù khaû naêng taøi chính maïnh, quaûn trò coù hieäu quaû … thì NH coù theå caáp TD döïa vaøo uy tín cuûa baûn thaân khaùch haøng maø khoâng caàn moät nguoàn thu nôï thöù hai boå sung. Cho vay coù baûo ñaûm laø loaïi cho vay döïa treân cô sôû caùc baûo ñaûm nhö theá chaáp, caàm coá hoaëc baèng söï baûo laõnh cuûa beân thöù ba. Loaïi cho vay naøy aùp duïng cho caùc khaùch haøng khoâng coù uy tín cao ñoái vôùi NH neân khi vay voán ñoøi hoûi phaûi coù baûo ñaûm, boå sung cho nguoàn thu nôï thöù nhaát thieáu chaéc chaén. 1.2.2.4 Döïa vaøo phöông thöùc hoaøn traû nôï vay Cho vay chæ coù moät kyø haïn traû nôï hay coøn goïi laø cho vay traû nôï moät laàn khi ñaùo haïn. Cho vay coù nhieàu kyø haïn traû nôï hay cho vay traû goùp : laø loaïi cho vay maø khaùch haøng phaûi hoaøn traû voán goác vaø laõi theo ñònh kyø. Cho vay traû nôï nhieàu laàn nhöng khoâng coù kyø haïn nôï cuï theå maø tuøy khaû naêng taøi chính cuûa mình ñeå ngöôøi ñi vay coù theå traû nôï baát cöù luùc naøo. 1.2.2.5 Döïa vaøo phöông thöùc cho vay Cho vay luaân chuyeån laø loaïi cho vay maø nhöõng khaùch haøng do coù söï khaùc bieät veà thôøi gian thanh toaùn chi phí hoaït ñoäng SXKD vôùi thôøi gian thu tieàn baùn haøng daãn ñeán söï thieáu huït voán taïm thôøi. Nguoàn traû nôï chính laø tieàn thu töø hoaït ñoäng baùn haøng, khi 15 thieáu voán khaùch haøng seõ laäp kheá öôùc nhaän nôï maø khoâng caàn laøm giaáy ñeà nghò vay voán, hôïp ñoàng TD môùi. Thoâng thöôøng, moãi naêm NH seõ xaùc ñònh laïi nhu caàu vay môùi cho khaùch haøng. Cho vay theo moùn cuõng laø loaïi cho vay nhö cho vay luaân chuyeån nhöng khi khaùch haøng ñaõ traû nôï xong thì khoâng ñöôïc tieáp tuïc vay laïi maø phaûi laøm ñôn ñeà nghò vay voán môùi vaø NH seõ xem xeùt nhu caàu vay voán naøy. 1.3 Ruûi ro cuûa hoaït ñoäng tín duïng trong ngaân haøng 1.3.1 Khaùi nieäm Ruûi ro tín duïng laø loaïi ruûi ro phaùt sinh trong quaù trình cho vay cuûa ngaân haøng, bieåu hieän treân thöïc teá qua vieäc khaùch haøng khoâng traû ñöôïc nôï hoaëc traû nôï khoâng ñuùng haïn cho ngaân haøng. Ruûi ro tín duïng coøn ñöôïc goïi laø ruûi ro maát khaû naêng chi traû vaø ruûi ro sai heïn. 1.3.2 Nguoàn goác phaùt sinh ruûi ro Loaïi ruûi ro naøy coù theå phaùt sinh do nhöõng nguyeân nhaân khaùch quan hoaëc chuû quan töø khaùch haøng vaø ngaân haøng. 1.3.2.1 Veà phía khaùch haøng Ruûi ro TD phaùt sinh coù theå do nhöõng nguyeân nhaân chuû quan laãn khaùch quan. Veà maët chuû quan coù theå do trình ñoä quaûn lyù cuûa khaùch haøng yeáu keùm daãn ñeán söû duïng voán vay keùm hieäu quaû, söû duïng voán vay sai muïc ñích laøm aûnh höôûng ñeán khaû naêng traû nôï hoaëc cuõng coù theå do khaùch haøng thieáu thieän chí trong vieäc traû nôï trong khi bieän phaùp xöû lyù thu hoài nôï cuûa NH toû ra keùm höõu hieäu. Veà maët khaùch quan coù theå do khaùch haøng gaëp phaûi nhöõng thay ñoåi cuûa moâi tröôøng kinh doanh khoâng theå ño löôøng tröôùc ñöôïc, chaúng haïn nhö söï thay ñoåi veà giaù caû hay nhu caàu thò tröôøng, veà moâi tröôøng phaùp lyù hay chính saùch cuûa chính phuû kieán DN laâm vaøo tình traïng khoù khaên taøi chính khoâng theå khaéc phuïc ñöôïc maëc duø coù thieän chí nhöng vaãn khoâng coù ñieàu kieän ñeå traû nôï. 1.3.2.2 Veà phía ngaân haøng Ruûi ro TD coù theå phaùt sinh do nguyeân nhaân chuû quan nhö quaù trình phaân tích TD khoâng kyõ löôõng daãn ñeán sai laàm trong quyeát ñònh cho vay. Maët khaùc, noù cuõng coù theå xaûy ra duø quyeát ñònh cho vay laø ñuùng nhöng do thieáu kieåm tra kieåm soaùt sau khi 16 cho vay daãn ñeán khaùch haøng söû duïng voán vay khoâng ñuùng muïc ñích nhöng NH vaãn khoâng phaùt hieän ñeå ngaên chaën kòp thôøi. 1.3.3 Ñaùnh giaù ruûi ro tín duïng Ñeå ñaùnh giaù ruûi ro tín duïng, ngöôøi ta thöôøng döïa treân hai chæ tieâu cô baûn sau : Heä soá nôï quaù haïn = x 100% Nôï quaù haïn laø khoaûn nôï maø moät phaàn hoaëc toaøn boä nôï goác vaø/hoaëc laõi ñaõ quaù haïn. Qui ñònh hieän nay cuûa NHNN haøng quí/naêm caùc TCTD phaûi thöïc hieän phaân loaïi nôï vaø trích laäp döï phoøng nhaèm phaûn aùnh ñuùng chaát löôïng tín duïng vaø chuû ñoäng ñoái phoù ruûi ro. Vieäc phaân loaïi nôï quaù haïn ñöôïc thöïc hieän phaân theo thôøi gian : - Caùc khoaûn nôï quaù haïn töø döôùi 90 ngaøy ñöôïc goïi laø nôï caàn chuù yù. - Caùc khoaûn nôï quaù haïn töø 90-180 ngaøy ñöôïc goïi laø nôï döôùi tieâu chuaån. - Caùc khoaûn nôï quaù haïn töø 181-360 ngaøy ñöôïc goïi laø nôï nghi ngôø. - Caùc khoaûn nôï quaù haïn treân 360 ngaøy ñöôïc goïi laø nôï coù khaû naêng maát voán. Heä soá ruûi ro tín duïng = Heä soá naøy cho thaáy tyû troïng cuûa khoaûn muïc TD trong taøi saûn coù, khoaûn muïc TD trong toång taøi saûn caøng lôùn thì lôïi nhuaän seõ lôùn nhöng ñoàng thôøi ruûi ro TD cuõng raát cao. 1.4 Noäi dung phaân tích tín duïng 1.4.1 Muïc ñích Phaân tích tín duïng laø phaân tích khaû naêng hieän taïi vaø tieàm taøng cuûa khaùch haøng veà söû duïng voán tín duïng cuõng nhö khaû naêng hoaøn traû voán vay ngaân haøng. Muïc tieâu cuûa phaân tích tín duïng laø giuùp cho ngaân haøng kieåm tra tính chính xaùc cuûa caùc thoâng tin do khaùch haøng cung caáp vaø ñaùnh giaù laïi phöông aùn saûn xuaát hoaëc döï aùn töø ñoù coù nhaän ñònh veà thaùi ñoä cuûa khaùch haøng laøm cô sôû quyeát ñònh cho vay. Muoán ra quyeát ñònh cho vay, ngaân haøng caàn laøm ba vaán ñeà sau : - Thu thaäp ñaày ñuû vaø chính xaùc thoâng tin. - Phaân tích vaø xöû lyù thoâng tin thu thaäp ñöôïc. Dö nôï quaù haïn Toång dö nôï cho vay Toång dö nôï cho vay Toång taøi saûn coù 17 - Ruùt ra keát luaän veà khaû naêng hoaøn traû nôï vay cuûa khaùch haøng, caû goác vaø laõi. 1.4.2 Caùc thoâng tin laøm cô sôû ñeå phaân tích tín duïng Ñeå phuïc vuï cho vieäc phaân tích TD caàn phaûi coù thoâng tin. Nguoàn thoâng tin ñeå phaân tích TD ôû giai ñoaïn naøy raát phong phuù vaø ña daïng caû veà chuûng loaïi cuõng nhö phöông phaùp thu thaäp. Ñieàu caàn quan taâm ôû ñaây laø chaát löôïng cuûa thoâng tin thu thaäp ñöôïc vì chaát löôïng thoâng tin söû duïng cho quaù trình phaân tích TD seõ aûnh höôûng raát lôùn ñeán keát quaû phaân tích vaø töø ñoù aûnh höôûng ñeán quyeát ñònh caáp TD. Chaát löôïng thoâng tin theå hieän ôû ba thuoäc tính sau : ñaày ñuû, kòp thôøi, chính xaùc. Nhöõng thoâng tin naøy coù theå nhaän ñöôïc töø : • Hoà sô ñeà nghò caáp TD cuûa khaùch haøng. • Hoà sô löu tröõ taïi NH, thöôøng chæ coù khi khaùch haøng ñaõ coù quan heä TD vôùi NH thì thoâng tin ñöôïc löu tröõ laïi vaø duøng ñeå phaân tích cho nhöõng laàn vay tieáp theo. • Nhöõng nguoàn khaùc : coù theå töø caùc TCTD khaùc, baïn haøng vaø ñoái thuû caïnh tranh cuûa khaùch haøng, trung taâm thoâng tin phoøng ngöøa ruûi ro cuûa NHNN-CIC, caùc aán baûn kinh teá, baùo chí vaø caùc phöông tieän thoâng tin ñaïi chuùng khaùc. Veà phöông phaùp thu thaäp thoâng tin, caùch phoå bieán laø phaân tích vaø toång hôïp caùc thoâng tin ñaõ coù, beân caïnh ñoù laø nguoàn thoâng tin qua trao ñoåi vôùi caùc cô quan chöùc naêng vaø trong heä thoáng NH, ngoaøi ra thoâng tin do mua cuõng ñöôïc aùp duïng. Moät phöông phaùp ñöôïc coi laø ñaùng tin caäy, nhanh choùng laø phoûng vaán. Muïc ñích chính cuûa phoûng vaán laø thu thaäp thoâng tin vaø kieåm tra thoâng tin. Nhöõng ngöôøi ñöôïc NH quan taâm phoûng vaán laø chuû DN, ngöôøi ñieàu haønh, nhöõng nhaân vieân hoaëc ngöôøi coù quan heä vôùi khaùch haøng. 1.4.3 Noäi dung phaân tích tín duïng Muïc ñích cuûa phaân tích TD laø nhaèm phuïc vuï vieäc ra quyeát ñònh coù caáp TD cho khaùch haøng hay khoâng? Ñeå traû lôøi caâu hoûi naøy, noäi dung phaân tích TD phaûi höôùng ñeán vieäc ñaùnh giaù khaû naêng traû nôï vay cuûa khaùch haøng. Muoán thöïc hieän ñieàu ñoù thì NH phaûi xaùc ñònh vaø phaân tích caùc yeáu toá naøo aûnh höôûng ñeán khaû naêng traû nôï cuûa khaùch haøng. Thoâng thöôøng, khaû naêng traû nôï vay cuûa khaùch haøng chòu aûnh höôûng bôûi : - Tình hình taøi chính cuûa baûn thaân khaùch haøng. 18 - Tính khaû thi vaø hieäu quaû cuûa phöông aùn SXKD hoaëc döï aùn ñaàu tö. - Thaùi ñoä cuûa khaùch haøng ñoái vôùi vieäc hoaøn traû nôï vay. 1.4.3.1. Phaân tích tình hình taøi chính cuûa khaùch haøng Phaân tích tình hình taøi chính cuûa khaùch haøng laø quaù trình söû duïng caùc baùo caùo taøi chính ñeå phaân tích vaø ñaùnh giaù tình hình taøi chính cuûa DN. Taøi lieäu duøng cho phaân tích goàm baûng caân ñoái keá toaùn, baùo caùo keát quaû kinh doanh, baùo caùo löu chuyeån tieàn teä (neáu coù) vaø thuyeát minh baùo caùo taøi chính. Do ñoù, NVTD seõ döïa vaøo caùc baùo caùo treân ñeå tính toaùn ra caùc chæ tieâu taøi chính. Nhöõng chæ tieâu naøy ñöôïc duøng ñeå ño löôøng vaø ñaùnh giaù tình hình taøi chính cuûa DN. Coù nhieàu loaïi chæ tieâu taøi chính khaùc nhau ñöôïc chia thaønh nhoùm muïc tieâu phaân tích nhö nhoùm chæ tieâu thanh khoaûn, nhoùm chæ tieâu ñoøn baåy taøi chính, nhoùm chæ tieâu khaû naêng hoaøn traû laõi vay, nhoùm chæ tieâu hoaït ñoäng vaø nhoùm chæ tieâu thu nhaäp. • Nhoùm chæ tieâu thanh khoaûn Khaû naêng thanh khoaûn cuûa DN ñöôïc ño löôøng baèng khaû naêng chuyeån hoùa thaønh tieàn cuûa taøi saûn löu ñoäng ñeå thanh toaùn cho caùc traùch nhieäm nôï ngaén haïn. Ñeå ñaùnh giaù, ngöôøi ta duøng hai chæ tieâu sau : Heä soá thanh toaùn hieän haønh = Chæ tieâu naøy cho thaáy DN coù ñuû taøi saûn löu ñoäng coù theå chuyeån ñoåi ra tieàn trong thôøi gian ngaén ñeå thanh toaùn caùc khoaûn nôï ngaén haïn khoâng? Ñeå ñaûm baûo khaû naêng thanh toaùn ngaén haïn thì chæ tieâu naøy caàn phaûi lôùn hôn 1. Xeùt cô caáu nguoàn voán taøi trôï cho taøi saûn coâng ty, nguoàn voán daøi haïn ñöôïc duøng taøi trôï cho taøi saûn daøi haïn coøn nguoàn voán ngaén haïn seõ taøi trôï cho taøi saûn ngaén haïn. Khi chæ tieâu naøy nhoû hôn 1 cho thaáy coù moät phaàn nguoàn voán ngaén haïn taøi trôï taøi saûn daøi haïn, do ñoù khi ñeán haïn thanh toaùn thì thôøi gian caàn thieát ñeå nhöõng taøi saûn daøi haïn naøy chuyeån hoùa thaønh tieàn seõ daøi hôn so vôùi nhöõng taøi saûn ngaén haïn neân coù theå laøm haïn cheá khaû naêng thanh toaùn cuûa DN. Nhöng chæ tieâu naøy coù nhöôïc ñieåm laø haøng toàn kho keùm thanh khoaûn hôn vì phaûi maát thôøi gian vaø chi phí tieâu thuï môùi coù theå chuyeån thaønh tieàn. Vì vaäy, heä soá thanh toaùn nhanh seõ ño löôøng khaû naêng thanh khoaûn cuûa DN trong tröôøng hôïp khoâng keå nhöõng taøi Taøi saûn löu ñoäng vaø ñaàu tö ngaén haïn Nôï ngaén haïn 19 saûn chaäm chuyeån ra tieàn trong taøi saûn löu ñoäng. Heä soá thanh toaùn nhanh = Chỉ tieâu naøy phaûn aùnh khaû naêng DN coù theå thanh toaùn ngay caùc khoaûn nôï ngaén haïn ñeán möùc ñoä naøo caên cöù vaøo nhöõng taøi saûn löu ñoäng coù khaû naêng chuyeån hoùa thaønh tieàn nhanh nhaát. Chæ tieâu naøy caøng lôùn thì caøng toát nhöng neáu quaù lôùn cho thaáy vieäc söû duïng voán cuûa DN keùm hieäu quaû. • Nhoùm chæ tieâu ñoøn baåy taøi chính : Nhoùm chæ tieâu naøy seõ ño löôøng möùc ñoä söû duïng nôï ñeå taøi trôï cho hoaït ñoäng cuûa DN, goàm hai chæ tieâu sau : Tyû soá nôï so vôùi voán chuû sôû höõu = Tyû soá naøy ñaùnh giaù möùc ñoä söû duïng nôï cuûa DN vaø qua ñoù coøn ño löôøng ñöôïc khaû naêng töï chuû taøi chính cuûa DN töùc laø cho thaáy quan heä ñoái öùng giöõa voán cuûa DN vôùi voán beân ngoaøi. Neáu tyû soá naøy caøng lôùn thì möùc ñoä DN leä thuoäc vaøo nguoàn voán beân ngoaøi lôùn neân ruûi ro seõ raát lôùn. Tyû soá nôï so vôùi toång taøi saûn = Tyû soá naøy ñaùnh giaù möùc ñoä söû duïng nôï ñeå taøi trôï cho toaøn boä taøi saûn cuûa DN. Nhöõng khaùch haøng coù tyû soá naøy quaù lôùn thì khaû naêng hoaøn traû nôï vay giaûm. • Chæ tieâu khaû naêng traû laõi vay : Khaû naêng traû laõi = Duøng ñeå ño löôøng khaû naêng söû duïng lôïi nhuaän cuûa DN ñeå thanh toaùn laõi vay. • Nhoùm chæ tieâu hoaït ñoäng : Ñeå ño löôøng vaø ñaùnh giaù hieäu quaû hoaït ñoäng cuûa khaùch haøng theå hieän ôû möùc söû duïng caùc loaïi taøi saûn khaùc nhau ñeå ñaït ñöôïc moät möùc doanh thu nhaát ñònh. - Chæ tieâu hoaït ñoäng toàn kho : ñeå ñaùnh giaù hieäu quaû quaûn lyù toàn kho cuûa DN ngöôøi ta duøng chæ tieâu voøng quay haøng toàn kho. Noù ño löôøng soá laàn voán ñaàu tö vaøo Tieàn maët + ñaàu tö ngaén haïn + khoaûn phaûi thu Nôï ngaén haïn Nôï ngaén haïn + nôï daøi haïn Voán chuû sôû höõu Nôï ngaén haïn + nôï daøi haïn Toång taøi saûn Lôïi nhuaän tröôùc thueá vaø laõi vay Chi phí laõi vay 20 haøng toàn kho quay voøng trong naêm. Neáu voøng quay haøng toàn kho quaù cao thì coù theå DN ñaõ döï tröõ moät möùc haøng toàn kho quaù ít maø ñieàu naøy coù theå khoâng toát vì khoâng ñuû haøng hoùa cho hoaït ñoäng kinh doanh. Neáu chæ tieâu naøy quaù thaáp coù theå DN mua saém, saûn xuaát hoaëc kieåm soaùt haøng toàn kho khoâng toát. Voøng quay haøng toàn kho = - Chæ tieâu hoaït ñoäng khoaûn phaûi thu : ñaùnh giaù chaát löôïng cuûa khoaûn phaûi thu vaø hieäu quaû thu hoài nôï cuûa DN, noù thöôøng theå hieän ôû döôùi daïng kyø thu tieàn bình quaân. Kyø thu tieàn bình quaân = Chæ tieâu naøy cho thaáy thôøi haïn TD thöông maïi bình quaân maø DN aùp duïng cho khaùch haøng cuûa mình. Ngoaøi ra, noù coøn ñöôïc duøng ñeå ñaùnh giaù hieäu quaû vieäc kieåm soaùt vaø qui moâ caùc khoaûn phaûi thu cuûa DN. - Chæ tieâu hoaït ñoäng khoaûn phaûi traû : chæ tieâu naøy ño löôøng uy tín cuûa DN trong vieäc traû nôï ñuùng haïn. Kyø traû tieàn bình quaân = - Chæ tieâu hoaït ñoäng toång taøi saûn : ñöôïc söû duïng ñeå ñaùnh giaù hieäu quaû hoaït ñoäng cuûa toång taøi saûn coâng ty. Hieäu quaû hoaït ñoäng cuûa toång taøi saûn ñöôïc ño löôøng baèng chæ tieâu voøng quay toång taøi saûn raèng bình quaân moãi doàng giaù trò taøi saûn taïo ra ñöôïc bao nhieâu ñoàng doanh thu. Voøng quay toång taøi saûn = • Nhoùm chæ tieâu thu nhaäp Khaû naêng sinh lôïi coù aûnh höôûng raát lôùn ñeán khaû naêng traû nôï vaø laõi. Coù nhöõng chæ tieâu sau thöôøng ñöôïc duøng ñeå ño löôøng khaû naêng sinh lôïi cuûa DN laø : Tyû suaát lôïi nhuaän roøng treân doanh thu = Tyû suaát lôïi nhuaän roøng treân taøi saûn = Giaù trò khoaûn phaûi thu khaùch haøng bình quaân Doanh thu bình quaân moãi ngaøy Giaù trò khoaûn phaûi traû bình quaân Giaù voán haøng baùn moãi ngaøy Doanh thu roøng Bình quaân giaù trò toång taøi saûn Lôïi nhuaän roøng sau thueá Doanh thu thuaàn Lôïi nhuaän roøng sau thueá Toång taøi saûn Giaù voán haøng baùn bình quaân moät ngaøy Giaù trò haøng toàn kho bình quaân 21 Tyû suaát sinh lôøi treân voán chuû sôû höõu (ROE) = Tyû leä hoaøn voán (Return on investment-ROI) = Caùc keát quaû naøy seõ ñöôïc so saùnh vôùi soá lieäu trung bình ngaønh hoaëc cuûa DN ñieån hình ñeå thaáy ñöôïc hieäu quaû hoaït ñoäng kinh doanh cuûa DN ôû möùc ñoä naøo. Sau khi tính caùc chæ tieâu taøi chính caàn phaûi phaân tích ñeå thaáy roõ traïng thaùi hoaït ñoäng taøi chính cuûa DN baèng moät soá kyõ thuaät phaân tích sau : - Phaân tích xu höôùng cuûa caùc chæ tieâu theo thôøi gian : baèng caùch so saùnh caùc chæ tieâu taøi chính ñaõ tính toaùn vôùi caùc chæ tieâu cuûa nhöõng kyø tröôùc vaø caùc chæ tieâu bình quaân ngaønh. - Phaân tích cô caáu laø kyõ thuaät phaân tích tyû troïng cuûa töøng khoaûn muïc cuûa baùo caùo taøi chính trong ñoù taát caû caùc khoaûn muïc cuûa baûng caân ñoái taøi saûn ñöôïc so saùnh vôùi toång giaù trò taøi saûn vaø taát caû caùc khoaûn muïc cuûa baùo caùo keát quaû kinh doanh ñöôïc so saùnh vôùi doanh thu thuaàn. - Phaân tích chæ soá laø kyõ thuaät phaân tích baùo caùo taøi chính trong ñoù caùc khoaûn muïc cuûa baûng caân ñoái taøi saûn vaø baùo caùo keát quaû kinh doanh cuûa moät naêm naøo ñoù ñöôïc choïn laøm goác sau ñoù tính toaùn so saùnh taát caû caùc khoaûn muïc cuûa baûng caân ñoái taøi saûn vaø baùo caùo keát quaû kinh doanh cuûa nhöõng naêm tieáp theo so vôùi naêm goác. 1.4.3.2. Phaân tích phöông aùn saûn xuaát kinh doanh, döï aùn ñaàu tö * Ñoái vôùi phöông aùn saûn xuaát kinh doanh ngaén haïn : coù hai vaán ñeà caàn löu yù khi phaân tích : - Phaân tích tình hình thò tröôøng vaø döï baùo doanh thu : đñieàu kieän laø NVTD phaûi am hieåu veà tình hình thò tröôøng cuûa saûn phaåm hoaëc ngaønh maø khaùch haøng ñang hoaït ñoäng. Am hieåu ôû ñaây theå hieän roõ ôû caùc maët : nhu caàu thò tröôøng, giaù caû vaø thò phaàn cuûa khaùch haøng mình ñang xem xeùt caáp TD, caàn thieát thì coù theå tham khaûo theâm caùc thoâng tin veà nghieân cöùu thò tröôøng hoaëc thoâng tin veà ngaønh SXKD. Qua phaân tích vaø döïa vaøo kinh nghieäm am hieåu veà tình hình thò tröôøng cuûa ngaønh SXKD mình ñang xem xeùt coù Lôïi nhuaän roøng sau thueá Voán chuû sôû höõu Lôïi nhuaän tröôùc thueá vaø laõi vay Toång voán bình quaân 22 theå phaùn quyeát möùc ñoä tin caäy cuûa phöông aùn maø khaùch haøng ñaõ laäp. Töø ñoù, ñaùnh giaù chung veà tính khaû thi vaø hieäu quaû cuûa phöông aùn SXKD. - Phaân tích caùc khoaûn muïc chi phí SXKD : muoán phaân tích khoaûn muïc chi phí ñoøi hoûi NVTD phaûi am hieåu veà keá toaùn chi phí vaø caùch tính giaù thaønh saûn phaåm ñeå nhaän ra khoaûn muïc chi phí naøo laø hôïp lyù vaø khoâng hôïp lyù. Ngoaøi kinh nghieäm vaø söï am hieåu veà ngaønh, neân tích luõy thoâng tin veà chi phí cuûa nhöõng DN khaùc trong cuøng ngaønh coù qui moâ töông töï ñeå laøm cô sôû so saùnh nhaèm nhaän ra möùc ñoä tin caäy cuûa caùc khoaûn muïc chi phí maø khaùch haøng ñaõ xaây döïng trong phöông aùn SXKD. * Ñoái vôùi döï aùn ñaàu tö trung hoaëc daøi haïn Do ñaàu tö trung hoaëc daøi haïn coù nhieàu ruûi ro hôn vì thôøi gian cho vay keùo daøi neân vieäc phaân tích seõ phöùc taïp hôn veà noäi dung laãn phöông phaùp phaân tích. Khi phaân tích döï aùn trung hoaëc daøi haïn caàn taäp trung vaøo nhöõng noäi dung maø khaùch haøng thöôøng deã sai soùt do voâ tình hay coá yù ñeå töø ñoù giuùp NH hieåu chính xaùc hôn thöïc chaát cuûa döï aùn laø khaû thi hay khoâng khaû thi veà maët taøi chính. Do vaäy, khi phaân tích TD caàn chuù yù thaåm ñònh caùc noäi dung sau ñaây : - Khaùch haøng öôùc löôïng ngaân löu coù chính xaùc khoâng? - Khaùch haøng öôùc löôïng chi phí söû duïng voán coù chính xaùc khoâng? - Khaùch haøng löïa choïn nhöõng chæ tieâu vaø söï ra quyeát ñònh ñaàu tö nhö theá naøo coù phuø hôïp khoâng? Thaåm ñònh ngaân löu cuûa döï aùn Trong phaàn naøy khi thaåm ñònh thì chæ nhöõng doøng tieàn thöïc chi vaø thöïc thu cuûa döï aùn môùi ñöôïc quan taâm. ÔÛ ñaây, khi öôùc löôïng ngaân löu coù moät soá khoaûn beân ngoaøi thu nhaäp vaø chi phí cuûa döï aùn caàn xem xeùt ñeå phaûn aùnh ñuùng hieäu quaû taøi chính cuûa döï aùn. Thöù nhaát, chi phí cô hoäi laø nhöõng khoaûn thu nhaäp maø DN phaûi maát ñi do söû duïng nguoàn löïc cuûa DN vaøo döï aùn neân seõ ñöôïc tính vaøo doøng tieàn chi ra vaø thöù hai laø chi phí chìm laø nhöõng chi phí ñaõ phaùt sinh tröôùc khi coù quyeát ñònh thöïc hieän döï aùn neân loaïi chi phí naøy khoâng aûnh höôûng ñeán vieäc quyeát ñònh coù ñaàu tö döï aùn hay khoâng vaø khoâng ñöôïc tính vaøo doøng tieàn chi ra. Moät yeáu toá khoâng theå thieáu cho döï aùn laø voán löu ñoäng, tuøy theo coâng suaát hoaït ñoäng, khaû naêng tieâu thuï maø nhu caàu voán löu ñoäng seõ 23 taêng giaûm. Khi nhu caàu voán löu ñoäng taêng thì döï aùn caàn moät khoaûn chi taêng theâm ngöôïc laïi khi nhu caàu voán löu ñoäng giaûm xuoáng döï aùn seõ coù moät khoaûn tieàn thu veà. Löu yù trong tröôøng hôïp xem xeùt döï aùn cuûa moät DN ñang hoaït ñoäng thì lôïi ích vaø chi phí cuûa döï aùn ñeàu ñöôïc xaùc ñònh treân cô sôû lôïi ích vaø chi phí taêng theâm trong tröôøng hôïp coù döï aùn so vôùi tröôøng hôïp khoâng coù döï aùn. Thaåm ñònh chi phí söû duïng voán Moät trong nhöõng yeáu toá quan troïng lieân quan ñeán vieäc ra quyeát ñònh ñaàu tö laø suaát chieát khaáu cuûa döï aùn. Suaát sinh lôøi yeâu caàu cuûa moät döï aùn phaûi baèng vôi suaát sinh lôøi mang laïi töø vieäc ñaàu tö vaøo moät taøi saûn coù ñoä ruûi ro töông ñöông treân thò tröôøng taøi chính. Vì vaäy, suaát sinh lôøi yeâu caàu toái thieåu chính laø chi phí söû duïng voán cuûa döï aùn. Voán ñaàu tö vaøo döï aùn thöôøng goàm nôï vaø voán chuû sôû höõu. Moãi loaïi seõ coù chi phí söû duïng khaùc nhau. Khi söû duïng nôï, DN phaûi traû cho chuû nôï chi phí laõi vay nhöng loaïi chi phí naøy ñöôïc pheùp tröø vaøo lôïi nhuaän tröôùc khi tính thueá thu nhaäp. Vì vaäy chi phí söû duïng nôï thöïc söï cuûa DN chính laø chi phí söû duïng nôï ñaõ ñieàu chænh thueá. Khi DN söû duïng nôï thì DN coù theå söû duïng nôï vay hoaëc phaùt haønh traùi phieáu. Vôùi cuøng moät möùc laõi suaát huy ñoäng, chi phí söû duïng nôï vay laø thaáp nhaát vì khi phaùt haønh traùi phieáu thì DN phaûi chòu theâm chi phí phaùt haønh. Beân caïnh ñoù, voán chuû sôû höõu cuõng goàm hai boä phaän : voán coå phaàn öu ñaõi, voán coå phaàn thöôøng vaø chi phí söû duïng chuùng raát cao do chuùng ñöôïc xaùc ñònh sau khi DN ñaõ ñoùng thueá. Sau khi coù ñöôïc chi phí söû duïng cho caùc boä phaän voán cuï theå seõ xaùc ñònh chi phí söû duïng voán chung cho döï aùn baèng caùch coäng caùc tích soá chi phí söû duïng voán boä phaän vôùi tyû troïng cuûa chuùng trong toång voán ñaàu tö. Thaåm ñònh caùc chæ tieâu ñaùnh giaù vaø quyeát ñònh ñaàu tö döï aùn * Hieän giaù roøng (NPV-net present value) laø chæ tieâu cô baûn duøng ñeå ñaùnh giaù hieäu quaû cuûa moät döï aùn ñaàu tö vì noù theå hieän giaù trò taêng theâm maø döï aùn ñem laïi cho DN. Giaù trò hieän taïi roøng laø toång hieän giaù ngaân löu roøng cuûa döï aùn vôi suaát chieát khaáu thích hôïp. ( )∑= += n t t t r CF NPV 0 1 , trong ñoù CFt laø ngaân löu roøng naêm thöù t, r laø suaát chieát khaáu 24 cuûa döï aùn vaø n laø tuoåi thoï cuûa döï aùn. Vôùi cuøng moät suaát chieát khaáu, döï aùn aùn naøo coù NPV lôùn chöùng toû döï aùn ñoù coù hieäu quaû hôn vì thu nhaäp töø döï aùn ñuû trang traûi chi phí vaø mang laïi thu nhaäp taêng theâm cho nhaø ñaàu tö. Chuùng ta coù theå söû duïng NPV ñeå ra quyeát ñònh löïa choïn döï aùn döïa treân nguyeân taéc sau : baùc boû döï aùn khi NPV < 0 vaø khi phaûi löaï choïn giöõa caùc döï aùn loaïi tröø nhau, choïn döï aùn naøo coù NPV cao nhaát. Trong tröôøng hôïp ngaân saùch bò haïn cheá seõ choïn toå hôïp caùc döï aùn coù toång NPV cao nhaát. Nhìn chung, chæ tieâu NPV coù caùc öu ñieåm sau : coù tính ñeán thôøi giaù cuûa tieàn teä, xem xeùt toaøn boä ngaân löu döï aùn, ñôn giaûn vaø coù tính chaát coäng NPV(A+B) = NPV(A) + NPV(B) neân coù theå so saùnh giöõa caùc döï aùn coù qui moâ khaùc nhau. Tuy vaäy, chæ tieâu NPV coù nhöôïc ñieåm laø vieäc tính toaùn xaùc ñònh chæ tieâu naøy phuï thuoäc vaøo suaát chieát khaáu do ñoù ñoøi hoûi phaûi quyeát ñònh suaát chieát khaáu phuø hôïp môùi aùp duïng tieâu chuaån naøy ñöôïc. * Suaát sinh lôøi noäi boä (IRR-Internal rate of return) laø suaát chieát khaáu ñeå NPV cuûa döï aùn baèng 0. Ñeå xaùc ñònh suaát sinh lôøi noäi boä, chuùng ta thieát laäp phöông trình : ( ) 010 =+= ∑= n t t t IRR CFNPV Suaát sinh lôøi noäi boä chính laø suaát sinh lôøi thöïc teá cuûa döï aùn ñaàu tö. Vì vaäy, moät döï aùn ñöôïc chaáp nhaän khi suaát sinh lôøi thöïc teá cuûa noù baèng hoaëc cao hôn suaát sinh lôøi yeâu caàu. Theo tieâu chuaån IRR, döï aùn ñöôïc chaáp nhaän laø döï aùn coù IRR lôùn hôn hoaëc baèng suaát sinh lôøi yeâu caàu. Chæ tieâu IRR naøy cuõng coù nhöõng öu ñieåm nhaát ñònh laø coù tính ñeán thôøi giaù tieàn teä, coù theå tính IRR maø khoâng caàn bieát suaát chieát khaáu vaø coù tính ñeán toaøn boä ngaân löu. Tuy vaäy, phöông phaùp naøy vaãn coù nhöôïc ñieåm laø coù theå coù moät döï aùn coù nhieàu IRR maø ñieàu naøy xaûy ra khi doøng ngaân löu cuûa döï aùn ñoåi daáu nhieàu laàn neân khoâng bieát choïn IRR naøo ñeå quyeát ñònh ñaàu tö hay khoâng? * Thôøi gian hoaøn voán (PP-Pay-back period) laø thôøi gian ñeå ngaân löu taïo ra töø döï aùn ñuû buø ñaép chi phí ñaàu tö ban ñaàu. Cô sôû ñeå chaáp nhaän döï aùn theo tieâu chuaån naøy laø thôøi gian hoaøn voán phaûi thaáp hôn hoaëc baèng thôøi gian hoaøn voán yeâu caàu hay coøn goïi laø 25 ngöôõng thôøi gian hoaøn voán. Tröôùc ñaây, khi tính thôøi gian hoaøn voán chæ döïa vaøo doøng tieàn chöa tính ñeán thôøi giaù tieàn teä thì töông ñoái ñôn giaûn, theå hieän khaû naêng thanh khoaûn vaø ruûi ro cuûa döï aùn, thôøi gian hoaøn voán ngaén cho thaáy tính thanh khoaûn cuûa döï aùn caøng cao vaø ruûi ro ñoái vôi ñaàu tö cuûa döï aùn caøng thaáp. Nhöôïc ñieåm lôùn cuûa chæ tieâu naøy laø khoâng xem xeùt doøng ngaân löu sau thôøi gian hoaøn voán vì vaäy seõ gaëp sai laàm khi löïa choïn vaø xeáp haïng döï aùn theo tieâu chuaån naøy. Maët khaùc, chæ tieâu hoaøn voán khoâng quan taâm ñeán giaù trò cuûa tieàn theo thôøi gian neân thôøi gian hoaøn voán yeâu caàu mang tính chuû quan, khoâng coù cô sôû xaùc ñònh. Ñeå khaéc phuïc nhöôïc ñieåm khoâng quan taâm ñeán thôøi giaù tieàn teä cuûa chæ tieâu thôøi gian hoaøn voán khoâng chieát khaáu, ngöôøi ta söû duïng phöông phaùp thôøi gian hoaøn voán coù chieát khaáu. Maëc duø tröôùc khi quyeát ñònh cho vay, NH ñaõ tieán haønh thaåm ñònh TD kyõ caøng vaø khoa hoïc nhöng khaû naêng thu hoài voán cuûa döï aùn coøn phuï thuoäc vaøo raát nhieàu yeáu toá khaùc nöõa vaø chaúng ai bieát chaéc ñöôïc chuyeän gì seõ xaûy ra cho ñeán khi noù thöïc söï xaûy ra. Vì theá quyeát ñònh cho vay trung hoaëc daøi haïn laø moät quyeát ñònh chöùa ñöïng nhieàu ruûi ro nhöng chuùng ta khoâng theå loaïi boû hoaøn toaøn ñöôïc ruûi ro maø chæ coù theå phaân tích nhaèm kieåm soaùt vaø haïn cheá ñöôïc ruûi ro. Vaø kyõ thuaät phaân tích ruûi ro cuûa döï aùn thöôøng ñöôïc aùp duïng laø phaân tích ñoä nhaïy. Phaân tích ñoä nhaïy laø kyõ thuaät phaân tích trong ñoù caùc yeáu toá giaù, chi phí ñöôïc döï ñoaùn taêng giaûm ôû nhieàu möùc ñoä khaùc nhau ñeå cho thaáy hieäu quaû veà maët taøi chính cuûa döï aùn thay ñoåi nhö theá naøo. 1.4.3.3 Phaân tích thaùi ñoä traû nôï cuûa khaùch haøng trong vieäc traû nôï vay Nhö ñaõ trình baøy ôû phaàn treân, khaû naêng traû nôï vay cuûa khaùch haøng phuï thuoäc vaøo tình hình taøi chính cuûa khaùch haøng vaø hieäu quaû cuûa phöông aùn SXKD hoaëc döï aùn ñaàu tö. Tuy nhieân, neáu chæ phaân tích tình hình taøi chính vaø hieäu quaû cuûa phöông aùn SXKD hoaëc döï aùn ñaàu tö cuõng chöa ñuû vì khaû naêng hoaøn traû nôï vay cuûa khaùch haøng coøn phuï thuoäc vaøo thaùi ñoä vaø söï saün loøng traû nôï cuûa hoï. Ñoâi khi nhöõng khaùch haøng coù tình hình taøi chính laønh maïnh vaø phöông aùn SXKD hoaëc döï aùn ñaàu tö khaû thi nhöng khaû naêng thu hoài nôï thaáp vì hoï khoâng saün loøng traû nôï. Nhöõng khaùch haøng nhö vaäy thöôøng coù khuynh höôùng ñaùnh löøa NVTD baèng nhöõng haønh vi che ñaäy laø gaây nhieãu thoâng tin khieán cho NVTD phaùn quyeát sai veà khaû naêng traû nôï cuûa hoï. 26 1.5 Baûo ñaûm tín duïng 1.5.1 Khaùi nieäm Baûo ñaûm tín duïng hay coøn goïi laø baûo ñaûm tieàn vay laø vieäc baûo veä quyeàn lôïi cuûa ngöôøi cho vay döïa treân cô sôû theá chaáp, caàm coá taøi saûn thuoäc sôû höõu cuûa ngöôøi ñi vay hoaëc baûo laõnh cuûa beân thöù ba. Caùc NH vaø caùc ñònh cheá taøi chính khaùc coi baûo ñaûm TD laø nguoàn thu nôï thöù hai khi nguoàn thu nôï thöù nhaát khoâng theå thanh toaùn ñöôïc nôï. Ñoái vôùi DN, trong cho vay ngaén haïn, nguoàn thu nôï thöù nhaát töø doanh thu thöïc teá coøn trong cho vay trung vaø daøi haïn thì nguoàn thu nôï naøy töø khaáu hao vaø lôïi nhuaän. Trong cho vay tieâu duøng nguoàn thu nôï thöù nhaát töø thu nhaäp caù nhaân nhö tieàn löông, caùc khoaûn thu nhaäp taøi chính (laõi tieàn gôûi, coå töùc, traùi töùc) vaø caùc khoaûn thu nhaäp khaùc. Trong quaù trình cho vay coù muoân ngaøn lyù do daãn ñeán nguoàn thu nôï thöù nhaát khoâng thöïc hieän ñöôïc, neáu khoâng coù moät nguoàn boå sung taát yeáu NH seõ gaëp ruûi ro TD. Vì vaäy ñeå baûo veä lôïi ích cuûa mình caùc NHTM yeâu caàu ngöôøi ñi vay phaûi coù caùc baûo ñaûm caàn thieát, ngoaïi tröø nhöõng khaùch haøng hoaït ñoäng toát vaø coù quan heä TD thöôøng xuyeân. 1.5.2 Caùc ñaëc tröng cuûa baûo ñaûm tín duïng Noùi chung baát kyø taøi saûn hoaëc quyeàn veà taøi saûn ñöôïc pheùp giao dòch maø coù khaû naêng taïo ra löu chuyeån tieàn teä ñeàu coù theå duøng laøm baûo ñaûm. Tuy nhieân töø goùc ñoä cuûa ngöôøi cho vay, baûo ñaûm TD phaûi theå hieän ñöôïc ba ñaëc tröng sau : 9 Giaù trò cuûa baûo ñaûm phaûi lôùn hôn nghóa vuï ñöôïc ñaûm baûo nghóa laø baûo ñaûm TD khoâng chæ laø nguoàn thu nôï cuûa NH maø coøn coù yù nghóa thuùc duïc ngöôøi ñi vay traû nôï, neáu khoâng hoï seõ maát taøi saûn nhöng neáu giaù trò cuûa taøi saûn nhoû hôn nghóa vuï ñöôïc ñaûm baûo thì ngöôøi ñi vay deã coù ñoäng cô khoâng muoán traû nôï. 9 Taøi saûn baûo ñaûm phaûi coù saün thò tröôøng tieâu thuï : möùc ñoä thanh khoaûn cuûa taøi saûn coù quan heä ñeán lôïi ích cuûa ngöôøi cho vay. Möùc ñoä thanh khoaûn thaáp thöôøng 27 khoù ñöôïc chuû theå cho vay chaáp nhaän vì khi ñoù khaû naêng thu hoài voán vay cuûa hoï gaëp khoù khaên coù theå khoâng thu hoài ñöôïc hoaëc thu hoài ñöôïc maø maát nhieàu thôøi gian. 9 Taøi saûn baûo ñaûm coù ñaày ñuû cô sôû phaùp lyù ñeå ngöôøi cho vay coù quyeàn öu tieân veà xöû lyù taøi saûn. Nhö vaäy, taøi saûn duøng laø baûo ñaûm TD phaûi thuoäc sôû höõu hôïp phaùp cuûa ngöôøi ñi vay hoaëc ngöôøi baûo laõnh vaø ñöôïc phaùp luaät cho pheùp giao dòch khoâng coù tranh chaáp, ñoàng thôøi phaûi coù ñuû caùc cô sôû phaùp lyù ñeå ngöôøi cho vay ñöôïc quyeàn öu tieân xöû lyù taøi saûn nhaèm thu nôï khi ngöôøi ñi vay khoâng thanh toaùn ñöôïc nôï. 1.5.3 Caùc hình thöùc baûo ñaûm tín duïng Taøi saûn cuûa khaùch haøng vay, cuûa beân thöù ba coù theå duøng ñeå baûo ñaûm tieàn vay vaø theo phaùp luaät qui ñònh coù caùc hình thöùc baûo ñaûm TD sau : 1.5.3.1 Caàm coá taøi saûn Laø vieäc beân ñi vay giao taøi saûn laø ñoäng saûn thuoäc sôû höõu cuûa mình cho beân cho vay ñeå baûo ñaûm thöïc hieän nghóa vuï traû nôï. Taøi saûn caàm coá raát ña daïng nhö maùy moùc, thieát bò, phöông tieän vaän taûi, traùi phieáu … Ngoaøi ra, coøn bao goàm caû hoa lôïi, lôïi töùc, khoaûn tieàn baûo hieåm vaø caùc quyeàn phaùt sinh töø ñoäng saûn caàm coá. Neáu taøi saûn caàm coá coù ñaêng kyù quyeàn sôû höõu thì caùc beân coù theå thoûa thuaän beân caàm coá vaãn giöõ taøi saûn hoaëc giao cho beân thöù ba giöõ. 1.5.3.2 Theá chaáp taøi saûn Laø vieäc beân ñi vay duøng taøi saûn laø baát ñoäng saûn thuoäc sôû höõu cuûa mình hoaëc giaù trò quyeàn söû duïng ñaát hôïp phaùp ñeå baûo ñaûm thöïc hieän nghóa vuï ñoái vôùi beân cho vay. Theo qui ñònh hieän nay, taøi saûn duøng ñeå theá chaáp goàm nhaø ôû, coâng trình xaây döïng gaén lieàn vôùi ñaát, giaù trò quyeàn söû duïng ñaát maø phaùp luaät veà ñaát ñai qui ñònh ñöôïc theá chaáp, taøi saûn hình thaønh töø voán vay … Ngoaøi ra, coøn bao goàm caû hoa lôïi, lôïi töùc, khoaûn tieàn baûo hieåm vaø caùc quyeàn phaùt sinh töø baát ñoäng saûn theá chaáp. 1.5.3.3. Baûo laõnh baèng taøi saûn 28 Taøi saûn cuûa beân thöù ba duøng ñeå baûo ñaûm thöïc hieän nghóa vuï baûo laõnh bao goàm caùc taøi saûn nhö ñaõ trình baøy ôû treân. Taøi saûn maø khaùch haøng vay, beân baûo laõnh duøng ñeå caàm coá, theá chaáp, baûo laõnh vay voán taïi TCTD phaûi coù ñuû caùc ñieàu kieän sau ñaây : ¾ Taøi saûn phaûi thuoäc quyeàn sôû höõu hoaëc thuoäc quyeàn söû duïng, quaûn lyù cuûa khaùch haøng theo qui ñònh sau ñaây : - Ñoái vôùi giaù trò quyeàn söû duïng ñaát phaûi thuoäc quyeàn sôû höõu cuûa khaùch haøng vay, beân baûo laõnh vaø ñöôïc pheùp theá chaáp, baûo laõnh theo qui ñònh cuûa phaùp luaät veà ñaát ñai. - Ñoái vôùi taøi saûn cuûa DN nhaø nöôùc thì phaûi laø taøi saûn do nhaø nöôùc giao cho DN ñoù quaûn lyù, söû duïng vaø ñöôïc duøng ñeå baûo ñaûm tieàn vay theo qui ñònh cuûa phaùp luaät veà DN nhaø nöôùc. - Ñoái vôùi taøi saûn khaùc thì phaûi thuoäc quyeàn sôû höõu cuûa khaùch haøng vay, beân baûo laõnh. Tröôøng hôïp taøi saûn maø phaùp luaät qui ñònh phaûi ñaêng kyù quyeàn sôû höõu thì khaùch haøng vay, beân baûo laõnh phaûi coù giaáy chöùng nhaän quyeàn sôû höõu taøi saûn. ¾ Taøi saûn ñöôïc pheùp giao dòch laø taøi saûn maø phaùp luaät cho pheùp hoaëc khoâng caám mua, baùn, taëng cho, chuyeån ñoåi, caàm coá, theá chaáp, baûo laõnh vaø caùc giao dòch khaùc. ¾ Taøi saûn khoâng coù tranh chaáp töùc laø taøi saûn khoâng coù tranh chaáp veà quyeàn sôû höõu hoaëc quyeàn söû duïng, quaûn lyù cuûa khaùch haøng vay, beân baûo laõnh taïi thôøi ñieåm kyù keát hôïp ñoàng baûo laõnh. ¾ Taøi saûn maø phaùp luaät qui ñònh phaûi mua baûo hieåm thì khaùch haøng vay, beân baûo laõnh phaûi mua baûo hieåm taøi saûn trong thôøi haïn baûo ñaûm TD. Ngoaøi ra, beân thöù ba khi muoán laøm beân baûo laõnh thì phaûi coù ñuû caùc ñieàu kieän sau ñaây : - Coù naêng löïc phaùp luaät daân söï, naêng löïc haønh vi daân söï theo qui ñònh cuûa phaùp luaät Vieät Nam. - Coù taøi saûn ñuû ñieàu kieän theo qui ñònh nhö treân. 29 CHÖÔNG 2 : THÖÏC TRAÏNG HOAÏT ÑOÄNG TÍN DUÏNG TAÏI NGAÂN HAØNG NGOAÏI THÖÔNG VIEÄT NAM 2.1 Giôùi thieäu veà Ngaân haøng Ngoaïi thöông Vieät Nam 2.1.1 Khaùi quaùt veà Ngaân haøng Ngoaïi thöông Vieät Nam Ñöôïc thaønh laäp vaøo ngaøy 01/04/1963 theo nghò ñònh soá 115/CP cuûa hoäi ñoàng chính phuû, NHNT Vieät Nam lieân tuïc giöõ vai troø chuû löïc trong heä thoáng NH Vieät Nam vaø ñöôïc xeáp haïng laø moät trong 23 doanh nghieäp ñaëc bieät. Vôùi truyeàn thoáng chuyeân doanh ñoái ngoaïi, NHNT Vieät Nam ñöôïc ñaùnh giaù laø NH coù uy tín nhaát Vieät Nam trong caùc lónh vöïc kinh doanh ngoaïi hoái, thanh toaùn xuaát nhaäp khaåu vaø caùc dòch vuï taøi chính, NH quoác teá khaùc vôùi thöông hieäu VIETCOMBANK. Taïp chí Banker ñaõ naêm laàn lieân tieáp coâng nhaän NHNT Vieät Nam laø “Ngaân haøng toát nhaát Vieät Nam” ñaõ taïo uy tín vöõng chaéc cho NHNT Vieät Nam khoâng nhöõng ñoái vôùi khaùch haøng trong nöôùc maø coøn ñoái vôùi khaùch haøng nöôùc ngoaøi. Ñeán nay, NHNT Vieät Nam ñaõ xaây döïng moät maïng löôùi caùc chi nhaùnh treân toaøn heä thoáng goàm : - 26 chi nhaùnh caáp I, 32 chi nhaùnh caáp II vaø 45 phoøng giao dòch treân toaøn quoác. - 1 coâng ty taøi chính vaø 3 vaên phoøng ñaïi dieän ôû nöôùc ngoaøi. - 3 coâng ty tröïc thuoäc. - Goùp voán coå phaàn vaøo 6 doanh nghieäp (2 coâng ty baûo hieåm, 3 coâng ty kinh doanh baát ñoäng saûn, 1 coâng ty ñaàu tö kyõ thuaät), 7 ngaân haøng vaø 1 quyõ tín duïng. - Tham gia 4 lieân doanh vôùi nöôùc ngoaøi. NHNT Vieät Nam hieän coù quan heä ñaïi lyù vôùi hôn 1.200 ngaân haøng taïi 85 nöôùc vaø vuøng laõnh thoå treân theá giôùi, ñaûm baûo phuïc vuï toát caùc yeâu caàu cuûa khaùch haøng treân phaïm vi toaøn caàu. 2.1.2. Thöïc traïng hoaït ñoäng tín duïng taïi NHNT Vieät Nam Giai ñoaïn 1994-2004, laø giai ñoaïn coù nhieàu thay ñoåi trong hoaït ñoäng cuûa NH vôùi haøng loaït caùc qui ñònh môùi ra ñôøi ñaõ taïo moät cô sôû phaùp lyù roõ raøng, ñaày ñuû hôn cho caùc NHTM kinh doanh. Beân caïnh ñoù, soá löôïng caùc NH ngaøy caøng taêng ñaõ taïo ra moät söï caïnh tranh raát maïnh meõ giöõa caùc NH. NHNT Vieät Nam cuõng trong boái caûnh ñoù nhöng ñaõ coá gaéng thích nghi vaø ñaït ñöôïc nhöõng keát quaû nhaát ñònh. ÔÛ baûng 2.1, toång taøi 30 saûn cuûa NHNT luoân ñaït toác ñoä taêng tröôûng cao vaø oån ñònh, toác ñoä taêng bình quaân cuûa giai ñoaïn naøy laø 19,6%. Tính ñeán cuoái naêm 2004, toång taøi saûn cuûa NHNT ñaït 120.058 tyû ñoàng. Baûng 2.1 : Soá lieäu veà toång taøi saûn vaø dö nôï tín duïng trong giai ñoaïn 1994-2004 (Ñvt : tyû ñoàng) Naêm 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Toång taøi saûn 16.727 21.493 22.435 25.796 33.683 45.270 65.633 76.682 81.516 97.321 120.058 Dö nôï tín duïng 7.000 7.786 8.047 8.507 10.185 11.498 15.634 16.721 29.295 39.630 48.495 Nguoàn soá lieäu : Baùo caùo thöôøng nieân cuûa NHNT Vieät Nam Thaønh phaàn chieám tyû troïng lôùn nhaát trong toång taøi saûn laø dö nôï TD vaø cuõng chính noù ñaõ ñoùng goùp raát nhieàu vaøo lôïi nhuaän, khoaûng 60%. Song song vôùi söï phaùt trieån cuûa toång taøi saûn, coâng taùc TD coù söï taêng tröôûng vöôït baäc. Ñaëc bieät laø naêm 2002 khi coù chuû tröông böùt phaù TD, dö nôï TD cuûa NHNT trong giai ñoaïn 2002-2004 ñaõ taêng tröôûng vôùi toác ñoä cao, taêng trung bình 36,6%/naêm cao hôn nhieàu so vôùi toác ñoä taêng toång taøi saûn, daãn ñeán tyû leä dö nôï treân toång taøi saûn ñeán cuoái naêm 2004 ñaït 40% so vôùi 21% cuoái naêm 2001. Tính ñeán cuoái naêm 2004, toång dö nôï ñaït 48.495 tyû ñoàng taêng gaáp 1,94 laàn so vôùi thôøi ñieåm cuoái naêm 2001. Bieåu ñoà 2.1 seõ minh hoïa ñieàu naøy. Bieåu ñoà 2.1 : Söï taêng tröôûng cuûa toång taøi saûn vaø dö nôï tín duïng trong giai ñoaïn 1994-2004 Taêng tröôûng (trieäu VND) 0 20,000 40,000 60,000 80,000 100,000 120,000 140,000 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 toång taøi saûn dö nôï tín duïng 31 Ñoái töôïng ñaàu tö chuû yeáu cuûa NHNT vaãn laø caùc DN nhaø nöôùc, chieám khoaûng 55% dö nôï, taäp trung vaøo caùc ngaønh kinh teá muõi nhoïn cuûa ñaát nöôùc nhö böu chính vieãn thoâng, ñieän löïc, than, xaêng daàu, cheá bieán haøng xuaát khaåu. Beân caïnh ñoù, NHNT cuõng ñaõ môû roäng ñaàu tö sang khu vöïc kinh teá ngoaøi quoác doanh bao goàm caùc DN vöøa vaø nhoû, DN coù voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi taäp trung vaøo caùc khu coâng nghieäp, khu cheá xuaát. NHNT cuõng ñaõ tích cöïc tham gia cho vay haàu heát caùc chöông trình kinh teá lôùn cuûa chính phuû nhö cho vay thu mua caø pheâ, cho vay phuïc vuï phaùt trieån noâng nghieäp vaø noâng thoân. Baûng 2.2 : Cô caáu dö nôï tín duïng theo loaïi tieàn cho vay (Ñvt : tyû ñoàng) Naêm 2001 2002 2003 2004 Dö nôï tieàn ñoàng 10.970 15.710 19.798 22.425 Dö nôï ngoaïi teä 5.751 13.585 19.832 26.070 Toång dö nôï 16.721 29.295 39.630 48.495 Nguoàn : Baùo caùo thöôøng nieân NHNT Xeùt veà cô caáu dö nôï, NHNT hieän nay vöøa cho vay baèng tieàn ñoàng vöøa cho vay baèng ngoaïi teä. Gaàn ñaây, tyû troïng dö nôï baèng tieàn ñoàng ngaøy caøng giaûm daàn nhöôøng choã cho dö nôï baèng ngoaïi teä. Bieåu ñoà 2.2 : Cô caáu dö nôï tín duïng theo loaïi tieàn cho vay Cô caáu dö nôï theo loaïi tieàn cho vay (%) 0% 20% 40% 60% 80% 100% 2001 2002 2003 2004 Dö nôï ngoaïi teä Dö nôï tieàn ñoàng 32 Baûng 2.2 vaø bieåu ñoà 2.2. theå hieän roõ ñieàu naøy, töø naêm 2001 dö nôï baèng tieàn ñoàng chieám gaàn 70% toång dö nôï nhöng sang ñeán cuoái naêm 2004 chæ coøn hôn 40%. Coù nhieàu nguyeân nhaân aûnh höôûng ñeán söï thay ñoåi naøy nhö NHNT cho vay hôïp voán baèng ngoaïi teä nhieàu döï aùn troïng ñieåm cuûa nhaø nöôùc, söï maát giaù cuûa ngoaïi teä so vôùi tieàn ñoàng khoâng cao maø töông ñoái oån ñònh ñoàng thôøi do laõi suaát cho vay ngoaïi teä thaáp, neáu coäng luoân caû phaàn traêm tröôït giaù thì DN vaãn höôûng möùc laõi suaát thaáp hôn nhieàu so vôùi laõi suaát cho vay tieàn ñoàng. Baûng 2.3 : Cô caáu dö nôï tín duïng theo kyø haïn (Ñvt : tyû ñoàng) Naêm 2001 2002 2003 2004 Dö nôï ngaén haïn 10.032 15.862 21.772 26.672 Dö nôï trung haïn 1.898 4.311 6.607 7.274 Dö nôï daøi haïn 3.143 8.086 10.879 14.361 Nôï khoanh vaø nôï chôø xöû lyù 1.648 1.036 372 188 Toång dö nôï 16.721 29.295 39.630 48.495 Nguoàn : Baùo caùo thöôøng nieân NHNT Bieåu ñoà 2.3 : Cô caáu dö nôï tín duïng theo kyø haïn 0 5,000 10,000 15,000 20,000 25,000 30,000 2001 2002 2003 2004 Cô caáu dö nôï theo kyø haïn (trieäu VND) Dö nôï ngaén haïn Dö nôï trung haïn Dö nôï daøi haïn Nôï khoanh vaø nôï chôø xöû lyù Vôùi nhöõng soá lieäu ôû baûng 2.3 vaø qua minh hoïa ôû bieåu ñoà 2.3, ñaõ theå hieän roõ dö nôï ngaén haïn chieám tyû troïng lôùn nhaát. Caùc hoaït ñoäng cho vay trung vaø daøi haïn ngaøy caøng taêng trong toång dö nôï cho thaáy ñöôïc söï oån ñònh trong dö nôï nhöng cuõng mang laïi 33 ruûi ro cao. Coù ñöôïc keát quaû ñoù laø do trong nhöõng naêm gaàn ñaây NHNT coù tham gia cho vay hôïp voán nhöõng döï aùn xaây döïng nhaø maùy nhieät ñieän ôû Phuù Myõ thuoäc tænh Baø Ròa Vuõng Taøu, xaây döïng nhaø maùy xi maêng, nhaø maùy theùp … vôùi giaù trò hôïp ñoàng TD raát lôùn. Sau 10 naêm ñoåi môùi, neàn kinh teá Vieät Nam ñaõ coù nhöõng böôùc taêng tröôûng khaù vaø ñaït ñöôïc nhieàu thaønh töïu ñaùng phaán khôûi nhöng beân caïnh ñoù vaãn coøn toàn taïi moät soá maët yeáu keùm. Ñaëc bieät, nôï toàn ñoïng cuûa caùc DN nhaø nöôùc ñoái vôùi heä thoáng NHTM ñaõ ñeán möùc baùo ñoäng ñe doïa söï an toaøn cuûa heä thoáng NH. Ñöôïc söï chaáp thuaän cuûa chính phuû, NHNT Vieät Nam baét ñaàu thöïc hieän ñeà aùn taùi cô caáu vaøo naêm 2001. Moät noäi dung quan troïng cuûa ñeà aùn laø xöû lyù nôï toàn ñoïng. Tính ñeán thôøi ñieåm 31/12/2000, nôï toàn ñoïng cuûa NHNT ñöôïc xaây döïng theo ñeà aùn laø 4.562 tyû ñoàng. Trong 4 naêm thöïc hieän ñeà aùn taùi cô caáu, NHNT ñaõ vaän duïng toång hôïp nhieàu giaûi phaùp nhö duøng quyõ döï phoøng ruûi ro, khai thaùc vaø baùn taøi saûn xieát nôï, tích cöïc thu nôï tröïc tieáp töø khaùch haøng, giaõn nôï, tham gia voán coå phaàn ñeå xöû lyù nôï toàn ñoïng. Toång nôï xöû lyù ñöôïc ñeán 30/12/2004 ñaït 4.374 tyû ñoàng, ñaït 96% so vôùi toång soá nôï toàn ñoïng theo ñeà aùn. Soá nôï toàn ñoïng coøn laïi laø 188 tyû ñoàng. Baûng 2.4 : Nôï quaù haïn trong giai ñoaïn 2002-2004 (Ñvt : tyû ñoàng) Naêm 2002 2003 2004 Nôï quaù haïn 820 872 1.115 Dö nôï tín duïng 29.295 39.630 48.495 Nguoàn : Baùo caùo thöôøng nieân NHNT Thöïc hieän chuû tröông cuûa NHNN, trong naêm 2004 NHNT ñaõ giaûm bôùt taêng tröôûng TD (tyû leä taêng tröôûng chæ ôû möùc 26-27%) taäp trung vaøo thöïc hieän coâng taùc chaán chænh hoaït ñoäng TD vaø chaát löôïng TD cuûa NHNT ngaøy caøng ñöôïc naâng cao. Theo baûng 2.4, dö nôï TD ngaøy caøng taêng trong khi ñoù tyû leä nôï quaù haïn so vôùi toång dö nôï vaãn duy trì khaù thaáp, naêm 2004 ôû möùc 2,3% so vôùi 2,8% cuûa naêm 2002 vaø 2,2% so vôùi naêm 2003. 2.2 Thöïc traïng thaåm ñònh tín duïng taïi Ngaân haøng Ngoaïi thöông Vieät Nam Qui cheá cho vay cuûa TCTD ñoái vôùi khaùch haøng (ban haønh keøm theo quyeát ñònh 34 soá 1627/2001/QÑ-NHNN ngaøy 31/12/2001 cuûa Thoáng ñoác NHNN) ra ñôøi thay cho quyeát ñònh soá 284/1998/QÑ-NHNN ñaõ ban haønh tröôùc ñoù vôùi ñieàu kieän raát môû roäng laø khoâng qui ñònh cuï theå nhöõng nhu caàu voán ñöôïc pheùp cho vay maø chæ qui ñònh nhöõng nhu caàu voán khoâng ñöôïc cho vay. Döïa theo ñieàu kieän ñoù, NHNT ñaõ trieån khai raát nhieàu loaïi hình cho vay daønh cho caù nhaân vaø toå chöùc kinh teá. Hieän nay, taïi NHNT coù caùc loaïi hình cho vay daønh cho caù nhaân nhö cho vay kinh doanh, cho vay tieâu duøng (söûa chöõa nhaø, mua saém nhaø/ñaát ñeå ôû, mua xe oâtoâ …); cho vay tín chaáp ñoái vôùi CBCNV. Ñoái vôùi phaùp nhaân, NHNT thöïc hieän cho vay caùc nhu caàu saûn xuaát, kinh doanh, dòch vuï, ñaàu tö phaùt trieån tröø nhöõng nhu caàu voán sau : ñeå mua saém caùc taøi saûn vaø caùc chi phí hình thaønh neân taøi saûn maø phaùp luaät caám mua baùn chuyeån nhöôïng, chuyeån ñoåi; ñeå thanh toaùn caùc chi phí cho vieäc thöïc hieän caùc giao dòch maø phaùp luaät caám vaø ñeå ñaùp öùng caùc nhu caàu taøi chính cuûa caùc giao dòch maø phaùp luaät caám. Tuy laø moät NH vöøa baùn buoân vöøa baùn leû nhöng tyû troïng voán vay daønh cho caùc toå chöùc kinh teá raát lôùn. Tröôùc khi thöïc hieän ñeà aùn taùi cô caáu, NHNT Vieät Nam chæ taäp trung phuïc vuï khaùch haøng lôùn sau ñoù ñaõ aùp duïng chöông trình cho vay baùn leû theo ñeà aùn vaø söï hoã trôï cuûa NH theá giôùi (World Bank) cho neân, vôùi moät khoaûng thôøi gian ngaén nhö vaäy thì tyû troïng dö nôï caù nhaân vaãn coøn töông ñoái khieâm toán. Ñoàng thôøi, khi cho moät khaùch haøng vay, noäi dung thaåm ñònh cuûa caù nhaân töông ñoái ñôn giaûn trong khi ñoù noäi dung thaåm ñònh moät phaùp nhaân khaù phöùc taïp. Ñeå trình baøy vaán ñeà ñöôïc ñaày ñuû hôn, ñeà taøi seõ chæ taäp trung vaøo phaàn noäi dung thaåm ñònh phaùp nhaân taïi NHNT Vieät Nam. Muïc tieâu cuoái cuøng cuûa hoaït ñoäng cho vay laø phaûi thu hoài ñöôïc soá tieàn ñaõ cho vay. Neáu khoâng thu hoài ñöôïc nôï vay caû goác laãn laõi thì xem nhö ñaõ coù ruûi ro TD xaûy ra. Do ñoù khi cho moät khaùch haøng vay, NH seõ thaåm ñònh khaû naêng traû nôï cuûa khaùch haøng hay coøn goïi laø thaåm ñònh TD. Noäi dung chính cuûa thaåm ñònh TD goàm coù ñaùnh giaù hoà sô phaùp lyù, ñaùnh giaù tình hình taøi chính, ñaùnh giaù hieäu quaû phöông aùn SXKD hoaëc döï aùn ñaàu tö vaø ñaùnh giaù taøi saûn ñaûm baûo. Böôùc thaåm ñònh TD thöôøng ñöôïc thöïc hieän sau khi ñaõ nhaän ñöôïc ñaày ñuû hoà sô taøi lieäu do khaùch haøng cung caáp. Tuy nhieân, tuøy töøng tröôøng hôïp cuï theå, NVTD coù theå vöøa thöïc hieän thaåm ñònh TD song song vôùi quaù trình 35 hoaøn taát hoà sô cuûa khaùch haøng. Ñaây laø böôùc thöïc hieän mang yù nghóa heát söùc quan troïng nhaèm baûo ñaûm ñaùnh giaù möùc ñoä ruûi ro cuûa khoaûn vay. 2.2.1 Nguoàn thoâng tin Thoâng tin phuïc vuï cho coâng taùc thaåm ñònh TD ñöôïc döïa treân cô sôû ba nguoàn sau laø hoà sô taøi lieäu do khaùch haøng cung caáp, khaûo saùt thöïc teá vaø caùc nguoàn khaùc. * Hoà sô taøi lieäu do khaùch haøng cung caáp Khi khaùch haøng cung caáp hoà sô taøi lieäu theo nhö höôùng daãn, NVTD seõ kieåm tra veà soá löôïng, tính hôïp lyù giöõa caùc hoà sô. Döïa treân nhöõng hoà sô taøi lieäu ñoù NVTD seõ tieán haønh phaân tích naêng löïc phaùp luaät cuûa khaùch haøng vay voán theo qui ñònh phaùp luaät, ñaùnh giaù naêng löïc taøi chính vaø naêng löïc SXKD cuûa DN thoâng qua vieäc kieåm tra caùc keát quaû tính toaùn, ñaëc bieät chuù yù tôùi caùc khoaûn taêng ñoät bieán, baát thöôøng, hoaëc lôùn/nhoû hôn giaù trò, qui moâ thoâng thöôøng, hoaëc caùc khoaûn muïc khoù hieåu, khoâng roõ raøng cuûa caùc baùo caùo taøi chính. Trong quaù trình phaân tích, NVTD ñoái chieáu noäi dung hoà sô vôùi caùc thoâng tin thu thaäp ñöôïc ñeå kieåm tra laïi tính chính xaùc cuûa nhöõng hoà sô taøi lieäu ñöôïc cung caáp. Tuy nhieân, neáu vieäc thu thaäp thoâng tin ñeå thaåm ñònh maø chæ döïa hoaøn toaøn vaøo hoà sô taøi lieäu do khaùch haøng cung caáp thì thoâng tin ñöôïc cung caáp seõ khoâng ñaày ñuû, caùc hoà sô deã bò laøm ñeïp, mang tính nhaän ñònh chuû quan. Ñoàng thôøi, trong hoà sô taøi lieäu coù nhöõng vaán ñeà caàn quan taâm, caùc maâu thuaãn trong noäi dung hoà sô maø phaûi thoâng qua phoûng vaán, trao ñoåi vôùi khaùch haøng thì môùi laøm roõ ñöôïc. * Khaûo saùt thöïc teá Ñeå thöïc hieän böôùc naøy, NVTD laäp moät danh muïc caùc vaán ñeà caàn laøm roõ, thöôøng seõ tìm hieåu nhöõng noäi dung sau : ¾ Tìm hieåu veà khaùch haøng Ngoaøi vieäc tìm hieåu ngöôøi laõnh ñaïo DN coøn phaûi tìm hieåu caû nhöõng ngöôøi thaân caän nhö keá toaùn tröôûng, tröôûng phoøng kinh doanh, laõnh ñaïo moät soá ñôn vò thaønh vieân chuû choát coù aûnh höôûng maïnh meõ tôùi hoaït ñoäng cuûa DN, moái quan heä giöõa caùc thaønh vieân naøy. NVTD neáu ñöôïc seõ tieáp xuùc vôùi taát caû nhöõng thaønh vieân treân ñeå naém theâm moät soá thoâng tin caàn thieát ñeå ñaùnh giaù thieän chí traû nôï cuûa khaùch haøng, khaû naêng ñieàu haønh DN, qui moâ kinh doanh. Do ñoù, phía NH seõ quan taâm ñeán moät soá ñaëc ñieåm sau : 36 + Naêng löïc quaûn lyù ñieàu haønh SXKD, tö chaát cuûa chuû DN hoaëc ngöôøi vay voán. Cuï theå caùc thoâng tin : - Tuoåi taùc, thôøi gian ñaûm nhieäm chöùc vuï. Löu yù, trong thôøi gian ñaûm nhieäm chöùc vuï thì DN ñoù hoaït ñoäng SXKD toát leân hay keùm ñi. - Phaåm chaát ñaïo ñöùc, quan heä gia ñình cuûa ngöôøi laõnh ñaïo DN, moái quan heä vôùi caùc ñoái taùc chính. Ñieàu naøy thöôøng theå hieän qua lôøi noùi, cöû chæ, tình traïng hoân nhaân, uy tín treân thöông tröôøng (thoâng qua saûn phaåm..vv..), vôùi baïn haøng (thoâng qua nhöõng öu ñaõi ñöôïc khaùch haøng aùp duïng). - Söï ñoaøn keát thoáng nhaát trong ban laõnh ñaïo, trong DN. Ñaëc bieät chuù yù tôùi caùc daáu hieäu nhö : coù maâu thuaãn trong noäi boä (giöõa hoäi ñoàng quaûn trò, ban ñieàu haønh, nhaân vieân); söï thay ñoåi thöôøng xuyeân cô caáu, baát ñoàng trong ban ñieàu haønh; ngöôøi laõnh ñaïo coù bieåu hieän ñoäc ñoaùn, ít kinh nghieäm, thieáu quan taâm tôùi coå ñoâng, thuyeân chuyeån nhaân vieân thöôøng xuyeân, coù tính gia ñình. Ñaëc bieät chuù yù vaø ghi roõ veà caùc chuû DN chöa ñöôïc qua ñaøo taïo tröôøng lôùp, saép nghæ höu, vöøa phuïc hoài, tuoåi cao söùc yeáu, hay röôïc cheø, quan heä khoâng roõ raøng, thöôøng ñeà caäp ñeán moái quan heä vôùi caùc quan chöùc vaø laøm giaøu baèng moïi caùch. + Qui moâ hoaït ñoäng cuûa DN : - Soá lao ñoäng : giaùn tieáp, tröïc tieáp ñeå thaáy ñöôïc boä maùy quaûn lyù, nhaân vieân haønh chính so vôùi boä phaän saûn xuaát coù hôïp lyù khoâng. Tieàn löông, thu nhaäp bình quaân cuûa nhaân vieân coù xu höôùng taêng hay giaûm. - Tình traïng thieát bò, maùy moùc hieän coù : coâng ngheä saûn xuaát hieän ñaïi hay laïc haäu, coâng suaát saûn xuaát thöïc teá thôøi gian qua. - Tìm hieåu tình hình SXKD, keát quaû kinh doanh thôøi gian qua, saûn phaåm tieâu thuï theá naøo, uy tín, chaát löôïng saûn phaåm, thò tröôøng roäng hay heïp … Caàn chuù yù nghieân cöùu caån thaän ñoái vôùi caùc khaùch haøng coù caùc chi phí baát hôïp lyù, caùc chi phí nhaèm taïo aán töôïng nhö vaên phoøng laøm vieäc, phöông tieän giao thoâng … laãn loän giöõa chi phí coâng vaø tö. + Tình hình taøi chính vaø quan heä vôùi NH Thoâng qua khaûo saùt thöïc teá phaûi ñaùnh giaù ñöôïc sô boä veà tình hình taøi chính, moái quan heä vaø uy tín trong giao dòch vôùi caùc NH ñaõ coù quan heä tröôùc ñaây. Trong ñoù caàn 37 nghieân cöùu kyõ ñoái vôùi caùc khaùch haøng coù bieåu hieän : - Khoù khaên trong caùc khoaûn thanh toaùn toái thieåu (löông, ñieän, nöôùc, ñieän thoaïi …) - Tieáp tuïc xin vay khi nhu caàu voán ñaõ qua thôøi kyø ñænh ñieåm (ñaëc bieät chuù yù ñoái vôùi caùc khaùch haøng coù hoaït ñoäng SXKD chòu aûnh höôûng cuûa muøa vuï). - Yeâu caàu caùc khoaûn nôï vöôït döï kieán, vöôït qui moâ, naêng löïc SXKD. - Coù hieän töôïng duøng voán ngaén haïn cho caùc hoaït ñoäng daøi haïn. - Trì hoaõn noäp baùo caùo taøi chính, khaû naêng taïo tieàn töø hoaït ñoäng SXKD giaûm, doanh soá baùn taêng nhöng laõi giaûm, löôïng haøng hoùa saûn xuaát taêng nhanh hôn doanh soá baùn, haïch toaùn khoâng ñuùng taøi saûn coá ñònh, laøm ñeïp baûng caân ñoái baèng caùch tính theâm giaù trò taøi saûn voâ hình nhaèm taêng giaù trò DN, lôïi nhuaän coù ñöôïc nhôø saûn phaåm baát thöôøng. ¾ Tìm hieåu veà phöông aùn saûn xuaát kinh doanh / döï aùn ñaàu tö coù lieân quan : Phoûng vaán tröïc tieáp hoaëc giaùn tieáp ñeå laøm roõ caùc ñieåm chöa roõ trong phöông aùn SXKD / döï aùn ñaàu tö vaø nguoàn traû nôï NH … Khi ñaët caâu hoûi phoûng vaán caàn chuù yù moät soá ñieåm sau thöôøng khoâng ñöôïc neâu roõ trong caùc taøi lieäu : - Khaû naêng, ñieàu kieän caàn vaø ñuû ñeå taïo ra caùc nguoàn thu nhaäp töø hoaït ñoäng SXKD taïo nguoàn traû nôï NH. - Nhöõng khoù khaên, thuaän lôïi vaø nhöõng loaïi ruûi ro coù theå xaûy ra trong quaù trình vay voán, bieän phaùp phoøng ngöøa, khaéc phuïc haäu quaû vaø caùc nguoàn traû nôï thay theá khi vieäc thöïc hieän phöông aùn / döï aùn gaëp ruûi ro khoâng ñuû traû nôï NH . - Khaûo saùt thöïc teá, tìm hieåu caùc maët thuaän lôïi, khoù khaên nôi thöïc hieän phöông aùn / döï aùn. Ñoái vôùi caùc döï aùn ñaàu tö ñaëc bieät chuù yù nhöõng vaán ñeà lieân quan ñeán ñaát ñai nhö ñaõ giaûi toûa ñeàn buø, san laáp maët baèng chöa, coù thuaän tieän giao thoâng. Tìm hieåu veà nguoàn cung caáp nguyeân vaät lieäu, lao ñoäng, ñieän nöôùc… Tìm hieåu veà coâng ngheä, tham quan nghieân cöùu ñaùnh giaù so saùnh coâng ngheä ñang/ñaõ/seõ aùp duïng ñoái vôùi döï aùn ñaàu tö. ¾ Tìm hieåu veà taøi saûn baûo ñaûm : - Kieåm tra thöïc teá söï toàn taïi, tình traïng hôïp phaùp cuûa taøi saûn baûo ñaûm, taøi saûn coù bò tranh chaáp khoâng. Trong tröôøng hôïp caàn thieát phaûi chuïp aûnh taøi saûn, photo caùc taøi lieäu coù lieân quan, cô sôû phaùp lyù coù ñaày ñuû theo qui ñònh phaùp luaät. - Phoûng vaán khaùch haøng veà coâng naêng, tính naêng söû duïng, tìm hieåu veà hình thöùc maãu 38 maõ, trang trí .. so saùnh vôùi giaù trò thò tröôøng, giaù trò khi mua. - Nghieân cöùu, döï kieán bieän phaùp quaûn lyù khai thaùc taøi saûn theá chaáp caàm coá. - Ñaùnh giaù khaû naêng phaùt maïi (veà tính deã baùn, giaù caû thò tröôøng, döï kieán giaù caû trong töông lai …) ñeå coù ñuû cô sôû ñònh giaù vaø nhaän theá chaáp caàm coá. - Ñoái vôùi tröôøng hôïp baûo laõnh baèng taøi saûn cuûa beân thöù 3, caàn nghieân cöùu kyõ löôõng moái quan heä giöõa beân thöù 3 vaø khaùch haøng vay voán. NVTD neân ghi cheùp laïi noäi dung caùc buoåi laøm vieäc tröïc tieáp vôùi khaùch haøng hoaëc sao chuïp laïi caùc thoâng tin in treân baùo chí, saùch … vaø löu hoà sô cho vay nhö caùc caên cöù thuyeát minh cho baùo caùo thaåm ñònh. * Töø caùc nguoàn khaùc : Tuøy tính chaát vaø möùc ñoä phöùc taïp cuûa töøng khoaûn vay, NVTD caàn tìm hieåu vaø chuû ñoäng thu thaäp thoâng tin töø caùc nguoàn khaùc nhau nhaèm phuïc vuï cho coâng taùc thaåm ñònh cuûa mình ñöôïc toát nhaát. Caùc nguoàn thoâng tin coù theå khai thaùc : trung taâm thoâng tin phoøng ngöøa ruûi ro cuûa NHNN (CIC), phoøng thoâng tin TD cuûa NHNT … vaø caùc loaïi baùo, taïp chí kinh teá. Khi khai thaùc töø caùc nguoàn thoâng tin khaùc, NVTD taäp trung ñaùnh giaù tính khôùp ñuùng so vôùi thoâng tin ñöôïc khaùch haøng cung caáp; uy tín cuûa khaùch haøng/saûn phaåm cuûa khaùch haøng treân thò tröôøng; moái quan heä, ñaëc bieät laø quan heä TD cuûa khaùch haøng vôùi NHTM khaùc … 2.2.2 Phaân tích naêng löïc phaùp luaät vaø tính caùch, uy tín cuûa khaùch haøng Khaùch haøng coù nhu caàu vay voán ôû NHNT seõ ñeán boä phaän TD ñöôïc thaønh laäp ôû caùc chi nhaùnh nôi khaùch haøng ñaët truï sôû chính. Taïi ñaây, khaùch haøng seõ trình baøy nhu caàu vay voán cuûa mình vôùi NVTD. Ñoàng thôøi, NVTD seõ tham vaán cho khaùch haøng löïa choïn loaïi hình cho vay phuø hôïp, ñöa ra nhöõng ñieàu kieän vay maø NHNT coù theå ñaùp öùng nhö laõi suaát, thôøi haïn vay, hình thöùc baûo ñaûm, ñieàu kieän raøng buoäc … Qua tieáp xuùc nhö vaäy, NVTD seõ bieát ñöôïc khaùch haøng coù thuoäc ñoái töôïng cho vay hay khoâng ? Ñeå giaûi quyeát caâu hoûi treân, NVTD caên cöù ñieàu 2 khoaûn 2 muïc a cuûa qui cheá cho vay cuûa TCTD ñoái vôùi khaùch haøng (ban haønh keøm theo quyeát ñònh soá 1627/2001/QÑ- NHNH ngaøy 31/12/2001 cuûa Thoáng ñoác NHNN) vaø höôùng daãn cuûa NHNT coù neâu raèng caùc phaùp nhaân Vieät Nam goàm DN nhaø nöôùc, hôïp taùc xaõ, coâng ty traùch nhieäm höõu haïn, 39 coâng ty coå phaàn, DN coù voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi vaø caùc toå chöùc khaùc coù ñuû caùc ñieàu kieän qui ñònh taïi ñieàu 94 Boä luaät daân söï vaø caùc phaùp nhaân nöôùc ngoaøi. Neáu khaùch haøng thuoäc moät trong nhöõng ñoái töôïng treân thì NVTD seõ höôùng daãn caùc loaïi hoà sô khaùch haøng caàn cung caáp cho NH. Coù moät yeâu caàu maø NVTD khi nhaän hoà sô vay voán cuûa khaùch haøng laø phaûi kieåm tra sô boä caùc yeáu toá sau nhaèm traùnh tình traïng khaùch haøng boå sung söûa chöõa nhieàu laàn : - Ñuû loaïi vaø ñuû soá löôïng theo yeâu caàu. - Coù chöõ kyù vaø daáu xaùc nhaän cuûa cô quan lieân quan. - Phuø hôïp veà maët noäi dung giöõa caùc taøi lieäu khaùc nhau trong hoà sô. Baát cöù khaùch haøng naøo khi vay voán taïi NHNT ñeàu phaûi coù ñuû naêng löïc phaùp luaät theo qui ñònh cuûa phaùp luaät. Neáu laø khaùch haøng vay voán laàn ñaàu, phaùp nhaân caàn phaûi cung caáp ñaày ñuû caùc hoà sô phaùp lyù sau : Quyeát ñònh thaønh laäp (neáu coù). Giaáy ñaêng kyù kinh doanh hoaëc giaáy pheùp ñaàu tö. Giaáy pheùp haønh ngheà cuûa cô quan quaûn lyù ngaønh chuyeân moân (ñoái vôùi nhöõng ngaønh ngheà kinh doanh coù ñieàu kieän theo qui ñònh cuûa nhaø nöôùc). Bieân baûn goùp voán hoaëc chöùng nhaän goùp ñuû voán phaùp ñònh (ñoái vôùi caùc coâng ty coå phaàn, traùch nhieäm höõu haïn, lieân doanh), quyeát ñònh giao voán. Quyeát ñònh boå nhieäm giaùm ñoác, keá toaùn tröôûng. Ñieàu leä hoaït ñoäng, qui cheá taøi chính. Nghò quyeát cuûa hoäi ñoàng quaûn trò veà vieäc vay voán vaø uûy nhieäm ngöôøi ñi vay voán (neáu vieäc vay voán vaø ngöôøi ñöôïc uûy quyeàn vay voán khoâng ñöôïc ñeà caäp trong ñieàu leä). Ñoái vôùi caùc ñôn vò haïch toaùn phuï thuoäc phaûi coù vaên baûn cuûa coâng ty meï hoaëc toång coâng ty uûy quyeàn cho pheùp vay voán vaø haïn möùc ñöôïc pheùp vay voán. Caùc vaên baûn phaùp lyù khaùc lieân quan tö caùch phaùp nhaân cuûa khaùch haøng. ÔÛ caùc laàn vay tieáp theo, khaùch haøng khoâng phaûi cung caáp laïi hoà sô phaùp lyù nhöng phaûi boå sung caùc vaên baûn caàn thieát neáu coù thay ñoåi nhö : taêng/giaûm voán ñieàu leä, boå sung ngaønh haøng kinh doanh, thay ñoåi thaønh vieân goùp voán, thay ñoåi ngöôøi ñöùng ñaàu DN, keá toaùn tröôûng … Tuy nhieân, chæ nhöõng khaùch haøng naøo ñaùp öùng ñöôïc yeâu caàu veà 40 naêng löïc phaùp luaät thì caùc NVTD môùi tieáp tuïc caùc böôùc thaåm ñònh tieáp theo. Moät ñieàu caàn löu yù khi ñaùnh giaù tính phaùp lyù ôû böôùc naøy, caùc NVTD caàn laøm roõ trong tôø trình laø thieän chí traû nôï cuûa ngöôøi ñi vay. Muïc tieâu nhaèm giuùp laõnh ñaïo boä phaän tröïc tieáp cho vay vaø ngöôøi ñöôïc uûy quyeàn quyeát ñònh cho vay ra quyeát ñònh ñuùng ñaén, haïn cheá ñöôïc möùc thaáp nhaát ruûi ro veà ñaïo ñöùc, thieáu naêng löïc, trình ñoä, kinh nghieäm … vv… phaùt hieän sôùm caùc aâm möu löøa ñaûo … vv … Do ñoù, NVTD caàn neâu roõ caùc noäi dung thu thaäp ñöôïc veà khaû naêng quaûn lyù ñieàu haønh SXKD, tö chaát (tính caùch vaø uy tín) cuûa chuû DN trong tôø trình. 2.2.3 Phaân tích naêng löïc taøi chính, tình hình saûn xuaát kinh doanh cuûa khaùch haøng Söï an toaøn TD phuï thuoäc nhieàu yeáu toá, trong ñoù yeáu toá quan troïng laø naêng löïc taøi chính vaø keát quaû SXKD cuûa khaùch haøng. Khaùch haøng coù voán töï coù maïnh, tyû leä voán vay trong toång nguoàn voán hoaït ñoäng thaáp thì ñoä an toaøn TD caøng cao. Tình traïng taøi chính laønh maïnh thì khaû naêng thanh toaùn nôï caøng cao. Keát quaû kinh doanh coù laõi chöùng toû trình ñoä toå chöùc, naêng löïc quaûn lyù, ñieàu haønh SXKD toát, do vaäy khaû naêng xaûy ra ruûi ro thaáp. NVTD phaûi söû duïng caùc keát quaû nghieân cöùu, thu thaäp vaø phaân tích treân cô sôû soá lieäu thoáng keâ theo thôøi gian nhaèm khaúng ñònh naêng löïc taøi chính, tình hình SXKD cuûa khaùch haøng trong tôø thaåm ñònh giuùp laõnh ñaïo ra quyeát ñònh ñaàu tö chính xaùc, khaùch quan. Ñeå coù thoâng tin cho vieäc phaân tích, NVTD seõ döïa vaøo nhöõng hoà sô taøi lieäu sau do khaùch haøng cung caáp : - Baùo caùo taøi chính ñònh kyø (goàm baûng caân ñoái keá toaùn, baùo caùo keát quaû SXKD, baûng caân ñoái phaùt sinh, caùc baùo caùo chi tieát veà tình hình coâng nôï, baùo caùo haøng toàn kho, …). Neáu caùc baùo caùo taøi chính ñònh kyø naøy ñaõ ñöôïc kieåm toaùn hay thanh tra thì caøng taïo ñoä tin caäy hôn. Baùo caùo nhanh tình hình taøi chính ñeán thôøi ñieåm ñeà nghò vay voán cuõng coù theå ñöôïc chaáp nhaän cuøng vôùi baùo caùo taøi chính kyø tröôùc neáu khaùch haøng chöa kòp quyeát toaùn. Caùc baùo caùo taøi chính ñònh kyø cung caáp caøng nhieàu naêm caøng toát ñeå ñaùnh giaù ñöôïc nhöõng vaán ñeà ñaõ xaûy ra trong quaù khöù, döï baùo töông lai. - Caùc keá hoaïch SXKD ñöôïc duyeät, phaân boå chæ tieâu, haïn ngaïch..vv.. (neáu coù). 41 - Caùc taøi lieäu lieân quan ñeán thò tröôøng tieâu thuï saûn phaåm, nguoàn cung caáp vaø caùc taøi lieäu tham khaûo khaùc (neáu coù). Trong böôùc naøy, coù hai coâng vieäc caàn phaûi laøm laø ñaùnh giaù tình hình kinh doanh vaø phaân tích tình hình taøi chính trong thôøi gian qua : + Ñaùnh giaù, phaân tích keát quaû SXKD trong caùc naêm qua : NVTD seõ phaân tích, nhaän xeùt moät soá noäi dung sau ñeå thaáy ñöôïc hieäu quaû hoaït ñoäng SXKD cuûa DN : - Neâu maët haøng SXKD trong thôøi gian qua ñeå xem DN coù thöïc hieän ñuùng nhö ngaønh ngheà ñöôïc pheùp kinh doanh khoâng? - Nhaän xeùt veà tình hình doanh thu, lôïi nhuaän cuûa DN trong thôøi gian qua taêng hay giaûm laø do bò aûnh höôûng bôûi nguyeân nhaân naøo? Xeùt töøng nhaân toá taùc ñoäng ñeán töøng thaønh phaàn baûng keát quaû kinh doanh nhö trong doanh thu thì boä phaän, maët haøng naøo ñoùng goùp tyû leä nhieàu nhaát, trong giaù voán haøng baùn coù bò nguyeân nhaân naøo taùc ñoäng laøm taêng hay giaûm ñoät bieán, chi phí baùn haøng vaø chi phí quaûn lyù DN so saùnh qua caùc naêm coù thay ñoåi nhieàu khoâng, chi phí taøi chính cao hay thaáp coù gaây aûnh höôûng ñeán lôïi nhuaän ñaït ñöôïc. Ngoaøi ra, toång lôïi nhuaän ñaït ñöôïc cuûa coâng ty laø töø hoaït ñoäng SXKD chính hay töø caùc hoaït ñoäng khaùc. Töø ñoù, ñaùnh giaù ñöôïc hoaït ñoäng SXKD cuûa coâng ty coù hieäu quaû hay khoâng? - Hieän nay, thò tröôøng tieâu thuï cuûa coâng ty taäp trung chuû yeáu ôû khu vöïc naøo? Khaùch haøng ña daïng hay chæ taäp trung vaøo vaøi khaùch haøng chuû yeáu vôùi chaát löôïng saûn phaåm, uy tín, giaù thaønh ra sao? Coâng ty coù phaûi ñoái phoù, caïnh tranh vôùi caùc ñoái thuû chính naøo? - Coâng vieäc cung caáp nguyeân vaät lieäu, haøng hoùa ñeå phuïc vuï hoaït ñoäng SXKD coù ñöôïc öu ñaõi veà maët giaù caû, thôøi haïn thanh toaùn. Caùc nguyeân lieäu ñaàu vaøo naøy thöôøng ñöôïc mua töø nhöõng nhaø cung caáp naøo, soá löôïng caùc caùc nhaø cung caáp nhieàu hay ít vaø giaù caû bò taùc ñoäng bôûi yeáu toá naøo khoâng? + Ñaùnh giaù, nhaän xeùt naêng löïc taøi chính, tình hình luaân chuyeån treân caùc maët : Khi phaân tích veà tình hình taøi chính cuûa khaùch haøng, NVTD phaûi tìm hieåu khaû naêng thanh toaùn, khaû naêng töï chuû taøi chính, tyû suaát lôïi nhuaän vaø söï laønh maïnh veà maët taøi chính. Moät soá noäi dung treân baùo caùo taøi chính seõ ñöôïc phaân tích ñeå thaáy ñöôïc ñieàu naøy : 42 - Vaán ñeà maø caùc NH thöôøng hay quan taâm laø khaû naêng thanh toaùn cuûa khaùch haøng trong thôøi gian qua. Khaû naêng naøy cao hay thaáp seõ theå hieän qua chæ tieâu laø khaû naêng thanh toaùn hieän thôøi, khaû naêng thanh toaùn nhanh. Caùc chæ tieâu naøy coù hôïp lyù khoâng? - Ñeå ñaùnh giaù khaû naêng töï chuû taøi chính cuûa khaùch haøng thì cô caáu nguoàn voán cuûa coâng ty seõ cho thaáy ñieàu ñoù. Trong thôøi gian qua, nguoàn voán chuû sôû coù ñöôïc boå sung khoâng? Neáu coù laø do söï ñoùng goùp cuûa chuû sôû höõu hay töø lôïi nhuaän. Ngöôïc laïi vôùi voán chuû sôû höõu laø nôï, trong nôï coù raát nhieàu khoaûn muïc nhöng coù hai khoaûn muïc caàn phaûi laøm roõ laø nôï vay NH vaø nôï phaûi traû ngöôøi baùn. Hieän nay, DN ñang coù quan heä TD vôùi nhöõng NH naøo? Vôùi moãi NH thì DN vay ngaén haïn, trung hay daøi haïn. Caàn neâu roõ möùc laõi suaát cho vay, haïn möùc ñöôïc caáp, muïc ñích vay, thôøi haïn cho vay, coù taøi saûn baûo ñaûm cho caùc khoaûn nôï khoâng. Ngoaøi caùc dö nôï TD thì coâng ty coøn ñöôïc cung caáp nhöõng haïn möùc khaùc nhö baûo laõnh, chieát khaáu, môû L/C vôùi möùc kyù quyõ laø bao nhieâu? Soá dö nôï vay naøy chieám moät tyû troïng cao hay thaáp trong toång nôï phaûi traû, gaáp bao nhieâu laàn so vôùi nguoàn voán chuû sôû höõu. Neáu tyû troïng naøy quaù cao cho thaáy moät ñieàu nguoàn voán taøi trôï cho hoaït ñoäng SXKD cuûa coâng ty laø phuï thuoäc quaù nhieàu vaøo nôï vay NH seõ taïo moät ruûi ro veà khaû naêng thanh khoaûn ñoái vôùi coâng ty . Caùc khoaûn muïc coøn laïi trong nôï phaûi traû, ngoaïi tröø caùc khoaûn nôï vay NH, cho thaáy ñaây laø nguoàn voán boå sung khaùc maø coâng ty coù theå chieám duïng. Giaù trò caùc khoaûn phaûi traû naøy coù taêng/giaûm so vôùi cuøng kyø naêm tröôùc khoâng, lyù do taïi sao? Hieän nay, coâng ty coù ñöôïc höôûng nhöõng öu ñaõi traû chaäm bao nhieâu ngaøy trong thanh toaùn tieàn haøng, coù ñöôïc chieát khaáu thanh toaùn khoâng? Soá ngaøy phaûi traû ngöôøi baùn laø bao nhieâu, nhanh hay chaäm so vôùi cuøng kyø naêm tröôùc, lyù do taïi sao? Trong toång giaù trò khoaûn phaûi traû ngöôøi baùn thì DN coù khoaûn nôï naøo khoâng traû ñöôïc, soá tieàn laø bao nhieâu, cuûa ai, bieän phaùp xöû lyù ra sao? Taùc ñoäng cuûa noù ñeán tình hình taøi chính DN nhö theá naøo? Ngoaøi ra, neáu caùc khoaûn quan heä vôùi ngaân saùch, nôï ñoïng trong thanh toaùn löông CBCNV, phaûi traû noäi boä coù bieán ñoäng lôùn hay tyû troïng cao laø do nguyeân nhaân gì? … Ngöôïc laïi vôùi caùc khoaûn coâng ty chieám duïng coøn coù nhöõng khoaûn maø coâng ty bò khaùch haøng chieám duïng, döï tröõ cho SXKD. Vì vaäy, nhöõng khoaûn naøy ít hay nhieàu seõ 43 aûnh höôûng ñeán khaû naêng thanh toaùn cuûa coâng ty. Trong naêm qua, giaù trò caùc khoaûn phaûi thu coù taêng/giaûm so vôùi cuøng kyø naêm tröôùc khoâng, lyù do taïi sao? Coâng ty ñang thöïc hieän chính saùch baùn haøng nhö theá naøo? Kyø thu tieàn bình quaân laø bao nhieâu ngaøy, nhanh hay chaäm so vôùi cuøng kyø naêm tröôùc, lyù do taïi sao? Hieän nay, DN coù nôï phaûi thu khoù ñoøi khoâng, trò giaù laø bao nhieâu, cuûa nhöõng khaùch haøng naøo, bieän phaùp xöû lyù ra sao? Taùc ñoäng cuûa noù ñeán tình hình taøi chính DN nhö theá naøo? Beân caïnh ñoù, NVTD seõ phaân tích theâm haøng toàn kho cuûa DN goàm coù nhöõng khoaûn naøo, giaù trò vaø tyû troïng töông öùng. Caùc khoaûn naøy seõ taêng/ giaûm ra sao? Xem chi tieát noäi dung töøng khoaûn thì coù caùi naøo khoù tieâu thuï, keùm phaåm chaát vaø coâng ty coù höôùng xöû lyù nhö theá naøo? Giaù trò caùc khoaûn naøy coù lôùn vaø taùc ñoäng ñeán tình hình taøi chính DN. Tình hình luaân chuyeån haøng toàn kho kyø naøy nhanh hay chaäm hôn kyø tröôùc? Lyù do taïi sao? Cuoái cuøng, phaân tích vieäc coâng ty cô caáu boá trí nguoàn vaø söû duïng voán löu ñoäng coù hôïp lyù vôùi ñaëc ñieåm ngaønh ngheà kinh doanh cuûa coâng ty khoâng? Coâng ty coù laáy voán ngaén haïn ñaàu tö taøi saûn coá ñònh khoâng? Neáu coù, thì taïi sao vaø taùc ñoäng cuûa noù ñeán tình hình taøi chính DN? Tôùi thôøi ñieåm baùo caùo, voøng quay voán löu ñoäng laø bao nhieâu ngaøy? Nhanh hay chaäm so vôùi cuøng kyø naêm ngoaùi, lyù do? Ñeå thaáy ñöôïc söï bieán ñoäng caùc khoaûn muïc trong baùo caùo taøi chính cuûa coâng ty, NVTD seõ söû duïng moät soá nhoùm chæ tieâu sau ñeå phaân tích : - Nhoùm caùc chæ tieâu thu nhaäp : tyû suaát lôïi nhuaän treân doanh thu thuaàn, tyû suaát lôïi nhuaän treân toång taøi saûn vaø tyû suaát lôïi nhuaän treân voán chuû sôû höõu. - Nhoùm caùc chæ tieâu thanh khoaûn goàm coù heä soá khaû naêng thanh toaùn nhanh vaø heä soá khaû naêng thanh toaùn hieän thôøi. - Nhoùm caùc chæ tieâu ñoøn baåy taøi chính : heä soá nôï, heä soá nôï phaûi traû treân voán chuû sôû höõu vaø heä soá nôï quaù haïn treân toång dö nôï NH. - Nhoùm caùc chæ tieâu hoaït ñoäng : voøng quay haøng toàn kho, kyø thu tieàn bình quaân, soá ngaøy phaûi traû ngöôøi baùn bình quaân, tyû leä doanh thu treân toång taøi saûn vaø voøng quay voán löu ñoäng. NVTD seõ duøng kyõ thuaät so saùnh xu höôùng cuûa caùc chæ tieâu theo thôøi gian ñeå 44 phaân tích, ñaùnh giaù caùc chæ tieâu treân. Sau khi thaåm ñònh, ñaùnh giaù veà naêng löïc taøi chính, tình hình SXKD cuûa DN, NVTD ruùt ra keát luaän nhaän xeùt veà : - Tình hình taøi chính toát hay xaáu, cô caáu taøi saûn coù phuø hôïp vôùi ñaëc ñieåm kinh doanh cuûa ñôn vò khoâng, khaû naêng töï chuû taøi chính. - Tình hình hoaït ñoäng SXKD coù thuaän lôïi khoâng, keát quaû kinh doanh cao hay thaáp, thò tröôøng tieâu thuï ña daïng hay heïp … 2.2.4 Tính toaùn hieäu quaû kinh te