Luận văn Giải pháp nhằm phát triển thị trường hàng hóa của doanh nghiệp thương mại nước ta trong thời gian tới

LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP ĐỀ TÀI: “Những biện pháp nhằm phát triển thị trường hàng hóa của doanh nghiệp thương mại nước ta trong thời gian tới” MỤC LỤC Lời nói đầu ................................................................................................... 1 Chương 1 Những vấn đề lý luận cơ bản về phát triển thị trường ............. 2 hàng hóa ở doanh nghiệp thương mại ........................................................ 2 1.1. thị trường và vai trò của thị trường hàng hóa................................... 2 1.1.1. Khái niệm về thị trường hàng hóa............................................. 2 1.1.2. Các yếu tố thị trường. ............................................................... 3 1.1.3. Các quy luật của thị trường....................................................... 3 1.1.4. Các chức năng của thị trường. .................................................. 4 1.1.5. Vai trò của thị trường hàng hóa trong nền kinh tế quốc dân...... 6 1.1.6. Phân loại thị trường hàng hóa. .................................................. 7 1.2. Doanh nghiệp thương mại (DNTM). ........................................... 9 1.3. thị trường hàng hóa của doanh nghiệp thương mại. ....................13 Chương 2 Phát triển thị trường hàng hóa của doanh nghiệp...................19 thương mại nước ta trong thời gian qua....................................................19 2.1. Đặc điểm của thị trường hàng hóa nước ta. ....................................19 2.1.1. Những đặc trưng cơ bản của thị trường hàng hóa nước ta........19 2.1.2. Hệ thống các doanh nghiệp thương mại nước ta hiện nay........20 2.2. Những thành tựu đạt được trong việc phát triển thị trường hàng hóa của doanh nghiệp thương mại nước ta...................................................21 2.2.1. Thị trường trong nước phát triển mạnh. ...................................22 2.2.2. Thị trường ngoài nước được mở rộng và phát triển..................27 2.3. Những nguyên nhân đạt được thành tựu trên. .................................33 2.3.1. Sự chuyển đổi nền kinh tế........................................................33 2.3.2. Sự phát triển của các ngành sản xuất. ......................................34 2.3.3. Xóa bỏ độc quyền của Nhà nước đối với hoạt động xuất nhập khẩu hàng hóa. ..................................................................................35 2.3.4. Quản lý Nhà nước về thị trường được tăng cường. ..................36 2.3.5. Đẩy mạnh hội nhập quốc tế và khu vực. ..................................37 2.3.6. Các doanh nghiệp thương mại nâng cao chất lượng phục vụ, chủ động tìm kiếm thị trường...................................................................37 2.4. Những vấn đề đặt ra trong quá trình phát triển thị trường hàng hóa của doanh nghiệp thương mại nước ta...................................................37 2.4.1. Tuy tổng mức lưu chuyển nội thương và ngoại thương đều tăng nhưng hàng hóa của Việt Nam có khả năng cạnh tranh thấp cả ở thị trường trong và ngoài nước. ..............................................................37 2.4.2. Các DNTM chưa làm tốt vai trò hướng dẫn tiêu dùng và tổ chức thông tin thị trường để định hướng cho sản xuất................................38 2.4.3. Thị trường nước ngoài mới phát triển được bề rộng chưa phát triển được bề sâu. ..............................................................................38 81 2.4.4. Tình hình buôn lậu và gian lận thương mại diễn ra thường xuyên và ngày càng tinh vi................................................................39 2.4.5. Khung pháp lý cho hoạt động thương mại bước đầu đã thông thoáng nhưng thể chế kinh tế thị trường còn chưa hoàn chỉnh...........39 Chương 3 Những biện pháp nhằm phát triển thị trường hàng hóa của doanh nghiệp thương mại nước ta trong thời gian tới..............................41 3.1. Mục tiêu và phương hướng.............................................................41 3.1.1. Thúc đẩy thương mại Việt Nam phát triển...............................41 3.1.2. Nâng cao hiệu quả kinh doanh cho các doanh nghiệp thương mại. ...................................................................................................41 3.1.3. Tăng xuất khẩu, giảm thiểu nhập khẩu. ...................................42 3.1.4. Phục vụ tiêu dùng cá nhân và công cuộc công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. ...............................................................................45 3.2. Những biện pháp nhằm phát triển thị trường hàng hóa của doanh nghiệp thương mại nước ta trong thời gian tới.......................................46 3.2.1. Nâng cao năng lực sản xuất hàng hóa ở các doanh nghiệp sản xuất trong nước. ................................................................................46 3.2.2. Tổ chức mạng lưới thu mua hợp lý..........................................47 3.2.3. Đẩy mạnh công tác nghiên cứu thị trường và xúc tiến thương mại ở các DNTM. .............................................................................47 3.2.4. Hạn chế nguy cơ rủi ro, tổn thất trong kinh doanh thương mại quốc tế...............................................................................................48 3.2.5. Xác định loại hình kinh doanh quyết định chiến lược thị trường của các doanh nghiệp thương mại bán lẻ. ..........................................49 3.2.6. Hoàn thiện hệ thống pháp luật, chính sách cho hoạt động thương mại. ...................................................................................................55 3.2.7. Phát triển các trung tâm thương mại ở Việt Nam.....................55 3.2.8. Thâm nhập sâu, hiệu quả vào từng thị trường nước ngoài........57 3.3. Dự báo cung cầu và giá cả một số mặt hàng chủ yếu đến 2010. .....68 3.3.1. Hàng nông sản.........................................................................68 3.3.2. Nhóm hàng nguyên liệu thô.....................................................71 3.3.3 Nhóm hàng năng lượng. ...........................................................71 3.3.4. Hàng thủy sản..........................................................................72 3.3.5. Hàng dệt may và giày dép. ......................................................73 3.3.6. Các mặt hàng đã qua chế biến..................................................73 3.3.7. Mặt hàng phân bón. .................................................................74 3.3.8. Kim loại. .................................................................................75 3.3.9. Các mặt hàng có hàm lượng vốn và công nghệ cao. ................75 Kết luận .......................................................................................................77 Danh mục tài liệu tham khảo .....................................................................79 1 LỜI NÓI ĐẦU Thương mại là một ngành của nền kinh tế quốc dân, là lĩnh vực trao đổi hàng hóa thông qua mua bán trên thị trường. Thương mại Việt Nam rất phát triển từ sau thời kỳ đổi mới (1986) và đạt được nhiều thành tựu to lớn trong phát triển thị trường hàng hóa của doanh nghiệp thương mại góp phần nâng cao hiệu quả kinh doanh của các doanh nghiệp thương mại trong việc lưu thông hàng hóa phục vụ tiêu dùng và sản xuất. Để tăng cường sự hội nhập quốc tế, đẩy mạnh hơn công cuộc công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước đặc biệt sau khi gia nhập AFTA vào năm 2006 thì phát triển thị trường hàng hóa cho các doanh nghiệp thương mại nước ta là yêu cầu khách quan, cấp thiết. Trong bài viết này, em xin trình bày về "Những biện pháp nhằm phát triển thị trường hàng hóa của doanh nghiệp thương mại nước ta trong thời gian tới" nhằm mục đích nhận thức đúng đắn hơn về thực trạng phát triển thị trường hàng hóa của các doanh nghiệp thương mại nước ta trong thời gian qua từ đó nêu ra những biện pháp đúng đắn nhằm phát triển thị trường hàng hóa của doanh nghiệp thương mại nước ta trong thời gian tới. Trong bài viết này em xin trình bày các vấn đề sau: + Những vấn đề lý luận cơ bản về phát triển thị trường hàng hóa ở doanh nghiệp thương mại. + Phát triển thị trường hàng hóa của doanh nghiệp thương mại nước ta trong thời gian tới. + Những biện pháp nhằm phát triển thị trường hàng hóa của doanh nghiệp thương mại nước ta trong thời gian tới. Em xin chân thành cám ơn thầy: ThS Nguyễn Văn Tuấn và PGS.TS Đặng Đình Đào đã hướng dẫn và giúp đỡ em rất nhiều trong quá trình hoàn thành bài viết này! 2 CHƯƠNG 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ PHÁT TRIỂN THỊ TRƯỜNG HÀNG HÓA Ở DOANH NGHIỆP THƯƠNG MẠI 1.1. THỊ TRƯỜNG VÀ VAI TRÒ CỦA THỊ TRƯỜNG HÀNG HÓA. 1.1.1. Khái niệm về thị trường hàng hóa. Thị trường là một phạm trù của kinh tế hàng hóa. Thị trường được nhiều nhà kinh tế định nghĩa khác nhau. Có người coi thị trường là cái chợ, là nơi mua bán hàng hóa. Hội quản trị khoa học Hoa Kỳ coi: "thị trường là tổng hợp các lực lượng và các điều kiện, trong đó người mua và người bán thực hiện các quyết định chuyển hàng hóa và dịch vụ từ người bán sang người mua". Có nhà kinh tế lại quan niệm: "thị trường và lĩnh vực trao đổi mà ở đó người mua và người bán cạnh tranh với nhau để xác định giá cả hàng hóa và dịch vụ", hoặc đơn giản hơn: thị trường là tổng hợp các số cộng của người mua về một sản phẩm hàng hóa hay dịch vụ. Gần đây có nhà kinh tế lại định nghĩa: "thị trường là nơi mua bán hàng hóa, là một quá trình trong đó người mua và người bán một thứ hàng hóa tác động qua lại nhau để xác định giá cả và số lượng hàng, là nơi diễn ra các hoạt động mua bán bằng tiền trong một thời gian và không gian nhất định". Các định nghĩa trên đây về thị trường có thể nhấn mạnh ở địa điểm mua bán, vai trò của người mua, người bán hoặc chỉ người mua, coi người mua giữ vai trò quyết định trong thị trường, chứ không phải người bán, mặc dù không có người bán, không có người mua, không có hàng hóa và dịch vụ, không có thoả thuận thanh toán bằng tiền hoặc bằng hàng thì không thể có thị trường, không thể hình thành thị trường. Cho dù thị trường hiện đại, có thể một trong vài yếu tố trên không có mặt trên thị trường thì thị trường vẫn chịu tác động của các yếu tố ấy và thực hiện trao đổi hàng hóa thông qua thị trường. Vì vậy đã nói đến thị trường phải nói đến các yếu tố sau: 3 Một là, phải có khách hàng, không nhất thiết phải gắn với địa điểm xác định. Hai là, khách hàng phải có nhu cầu chưa được thỏa mãn. Đây chính là cơ sở thúc đẩy khách hàng mua hàng hóa và dịch vụ. Ba là, khách hàng phải có khả năng thanh toán, tức là khách hàng phải có khả năng trả tiền để mua hàng. 1.1.2. Các yếu tố thị trường. Các yếu tố của thị trường gồm: cung, cầu và giá cả thị trường. Tổng hợp các nhu cầu của khách hàng (người mua) tạo nên cầu về hàng hóa. Tổng hợp các nguồn cung ứng sản phẩm cho khách hàng trên thị trường tạo nên cung hàng hóa. Sự tương tác giữa cung và cầu, tương tác giữa người mua và người mua, người bán với người bán và người bán với người mua hình thành giá cả thị trường. Giá cả thị trường là một đại lượng biến động do sự tương tác của cung và cầu trên thị trường của một loại hàng hóa, ở địa điểm và thời điểm cụ thể. 1.1.3. Các quy luật của thị trường. * Quy luật giá trị: Đây là quy luật kinh tế của kinh tế hàng hóa. Khi nào còn sản xuất và lưu thông hàng hóa thì quy luật giá trị còn phát huy tác dụng. Quy luật giá trị yêu cầu sản xuất và lưu thông hàng hóa phải dựa trên cơ sở giá trị lao động. Xã hội, cần thiết trung bình để sản xuất và lưu thông hàng hóa và trao đổi ngang giá. Việc tính toán chi phí sản xuất và lưu thông bằng giá trị là cần thiết bởi đòi hỏi của thị trường, của xã hội với nguồn lực có hạn phải sản xuất được nhiều của cải vật chất cho xã hội nhất, hay là chi phí cho một đơn vị sản phẩm là ít nhất với điều kiện chất lượng sản phẩm cao nhất. Người sản xuất hoặc kinh doanh nào có chi phí lao động xã hội cho một đơn vị sản phẩm thấp hơn, trung bình thì người đó có lợi, ngược lại người nào có chi phí cao thì khi trao đổi thì sẽ không thu được giá trị đã bỏ ra, không có lợi nhuận và phải thu hẹp sản xuất, người kinh doanh phải tiết kiệm được chi phí, phải không ngừng cải 4 tiến kỹ thuật công nghệ, đổi mới sản phẩm, đổi mới kinh doanh, dịch vụ để thỏa mãn tốt nhất nhu cầu của khách hàng, để bán được nhiều hàng hóa và dịch vụ. * Quy luật cung cầu. Cung cầu hàng hóa dịch vụ không tồn tại độc lập, riêng rẽ mà thường xuyên tác động qua lại với nhau trên cùng một thời gian cụ thể. Trong thị trường, quan hệ cung cầu là quan hệ bản chất, thường xuyên lắp đi lắp lại, khi tăng, khi giảm tạo thành quy luật trên thị trường. Khi cung cầu gặp nhau, giá cả thị trường được xác lập. Đó là giá cả bình quân, gọi là giá cả bình quân nghĩa là ở mức giá đó cung và cầu ăn khớp với nhau. Tuy nhiên mức giá đó lại không đứng yên, nó luôn luôn giao động trước sự tác động của lực cung, lực cầu trên thị trường. Khi cung lớn hơn cầu, giá sẽ hạ xuống, ngược lại khi cầu lớn hơn cung giá lại tăng lên. Việc giá ở mức bình quân cân bằng chỉ là tạm thời, việc mức giá thay đổi là thường xuyên. Sự thay đổi trên là do hàng loạt các nguyên nhân trực tiếp và gián tiếp tác động đến cầu, đến cung, cũng như kỳ vọng của sản xuất, người kinh doanh và cả của khách hàng. * Quy luật cạnh tranh. Trong nền kinh tế nhiều thành phần kinh tế, có nhiều người mua, người bán với lợi ích kinh tế khác nhau thì việc cạnh tranh giữa người mua và người mua, người bán với người bán và cạnh tranh giữa người mua và người bán tạo nên sự vận động của thị trường và trật tự của thị trường. Cạnh tranh trong kinh tế là cuộc chạy đua không đích cuối cùng cạnh tranh trong kinh tế là cuộc thi đấu không phải với một đối thủ mà đồng thời với hai đối thủ. Đối thủ thứ nhất là giữa hai phe của hệ thống thị trường và đối thủ thứ hai là giữa các thành viên của cùng một phía với nhau.Tức là cạnh tranh giữa người mua và người bán và cạnh tranh giữa người bán với nhau, không thể lẫn tránh cạnh tranh mà phải chấp nhận cạnh tranh, đón trước cạnh tranh và sẵn sàng sử dụng vũ khí cạnh tranh hữu hiệu. 1.1.4. Các chức năng của thị trường. 5 * Chức năng thừa nhận. Doanh nghiệp thương mại mua hàng hóa về để bán. Hàng hóa có bán được hay không phải thông qua chức năng thừa nhận của thị trường, của khách hàng, của doanh nghiệp. Nếu hàng hóa bán được, tức là được thị trường thừa nhận, doanh nghiệp thương mại mới thu hồi được vốn có nguồn thu trang trải chi phí và có lợi nhuận. Ngược lại, nếu hàng hóa đưa ra bán nhưng không có ai mua, tức là không được thị trường thừa nhận. Để được thị trường thừa nhận, doanh nghiệp thương mại phải nghiên cứu nhu cầu của khách hàng, hàng hóa phải phù hợp với nhu cầu của khách hàng, phù hợp ở đây là phù hợp về số lượng, chất lượng, sự đồng bộ, quy cách, cỡ loại, mầu sắc, bao bì, giá cả, thời gian và địa điểm thuận tiện cho khách hàng. * Chức năng thực hiện. Chức năng này đòi hỏi hàng hóa và dịch vụ phải được thực hiện giá trị trao đổi: hoặc bằng tiền hoặc bằng hàng, bằng các chứng từ có giá trị khác. Người bán hàng cần tiền, còn người mua cần hàng. Sự gặp gỡ giữa người bán và người mua được xác định bằng giá hàng. Hàng hóa bán được tức là có sự dịch chuyển hàng hóa từ người bán sang người mua. * Chức năng điều tiết và kích thích. Qua hành vi trao đổi hàng hóa và dịch vụ trên thị trường, thị trường điều tiết và kích thích sản xuất và kinh doanh phát triển hoặc ngược lại. Đối với doanh nghiệp thương mại, hàng hóa và dịch vụ bán hết nhanh sẽ kích thích doanh nghiệp đẩy mạnh hoạt động tạo nguồn hàng, thu mua hàng hóa để cung ứng ngày càng nhiều hơn hàng hóa và dịch vụ cho thị trường. Ngược lại, nếu hàng hóa và dịch vụ không bán được, doanh nghiệp sẽ hạn chế mua, phải tìm khách hàng mới, thị trường mới, hoặc chuyển hướng kinh doanh mặt hàng khác đang hoặc sẽ có khả năng có khách hàng. Chức năng điều tiết kích thích này luôn điều tiết sự gia nhập ngành hoặc rút ra khỏi ngành của một số doanh nghiệp. Nó khuyến khích các nhà kinh doanh giỏi và điều chỉnh theo hướng 6 đầu tư vào lĩnh vực kinh doanh có lợi, các mặt hàng mới, chất lượng cao, có khả năng bán được khối lượng lớn. * Chức năng thông tin. Thông tin thị trường là những thông tin về nguồn cung ứng hàng hóa dịch vụ, nhu cầu hàng hóa và dịch vụ. Đó là những thông tin kinh tế quan trọng đối với mọi nhà sản xuất, kinh doanh, cả người mua và người bán, cả người cung ứng và người tiêu dùng, cả người quản lý và người nghiên cứu sáng tạo. Có thể nói đó là những thông tin được sự quan tâm của toàn xã hội. Thông tin thị trường là những thông tin kinh tế quan trọng, không có thông tin thị trường không thể có quyết định đúng đắn trong sản xuất, kinh doanh, cũng như các quyết định của các cấp quản lý. Việc nghiên cứu thị trường và tìm kiếm các thông tin có ý nghĩa cực kỳ quan trọng đối với việc ra quyết định đúng đắn trong kinh doanh. Nó có thể đưa đến thành công, cũng như có thể đưa đến thất bại bởi sự xác thực của các thông tin được sử dụng. 1.1.5. Vai trò của thị trường hàng hóa trong nền kinh tế quốc dân. * Vị trí: Trong nền kinh tế thị trường, thị trường có vị trí trung tâm. Thị trường vừa là mục tiêu của người sản xuất kinh doanh vừa là môi trường của hoạt động sản xuất và kinh doanh hàng hóa. Thị trường cũng là nơi chuyển tải các hoạt động sản xuất kinh doanh. Trên thị trường người mua, người bán và người trung gian gặp nhau trao đổi hàng hóa - dịch vụ. Quá trình sản xuất xã hội có 4 khâu: sản xuất, phân phối, trao đổi, tiêu dùng, thì thị trường gồm hai khâu phân phối và trao đổi. Đó là khâu trung gian cần thiết, là cầu nối giữa sản xuất và tiêu dùng. Vì vậy nó có tác động nhiều mặt đến sản xuất, đến tiêu dùng xã hội. * Tác dụng của thị trường. Một là, bảo đảm điều kiện cho sản xuất phát triển liên tục với quy mô ngày càng mở rộng và bảo đảm hàng hóa cho người tiêu dùng phù hợp với thị hiếu (sở thích) và sự tự do lựa chọn một cách đầy đủ, kịp thời, thuận lợi với 7 dịch vụ văn minh. Hai là, nó thúc đẩy nhu cầu, gợi mở nhu cầu, đưa đến cho người tiêu dùng sản xuất và tiêu dùng cá nhân những sản phẩm mới. Nó kích thích sản xuất ra sản phẩm chất lượng cao và gợi mở nhu cầu hướng tới các hàng hóa chất lượng cao văn minh và hiện đại. Ba là, dự trữ hàng hóa phục vụ sản xuất và tiêu dùng sản xuất, giảm bớt dự trữ ở các khâu tiêu dùng, bảo đảm việc điều hòa cung cầu. Bốn là, phát triển các hoạt động dịch vụ phục vụ tiêu dùng sản xuất và tiêu dùng cá nhân ngày càng phong phú, đa dạng, văn minh. Giải phóng con người khỏi các công việc không tên trong gia đình, vừa nặng nề vừa mất thời gian. Con người được nhiều thời gian tự do hơn. Năm là, thị trường hàng hóa dịch vụ ổn định có tác dụng to lớn để ổn định sản xuất, ổn định đời sống của nhân dân. 1.1.6. Phân loại thị trường hàng hóa. 1.1.6.1. Căn cứ vào công dụng của hàng hóa. * Thị trường hàng tư liệu sản xuất. Đó là những sản phẩm dùng để sản xuất. Thuộc về hàng tư liệu sản xuất có: các loại máy móc, thiết bị như máy tiện, phay, bào... các loại nguyên vật liệu, các loại nhiên liệu, các loại hóa chất, các loại dụng cụ, phụ tùng... Người ta con gọi thị trường hàng tư liệu sản xuất là thị trường yếu tố đầu vào của các doanh nghiệp sản xuất kinh doanh. * Thị trường hàng tư liệu tiêu dùng. Đó là những sản phẩm dùng để phục vụ cho tiêu dùng cá nhân của con người. Ví dụ: lương thực, quần áo, giày dép, thuốc chữa bệnh, các sản phẩm hàng tiêu dùng cho cá nhân người tiêu dùng. Các sản phẩm này ngày càng nhiều theo đà phát triển của sản xuất và nhu cầu đa dạng, nhiều vẻ của con người. 1.1.6.2. Căn cứ vào nguồn sản xuất ra hàng hóa. * Thị trường hàng công nghiệp. Thị trường hàng công nghiệp bao gồm sản phẩm hàng hóa do các xí nghiệp công nghiệp khai thác, chế biến sản xuất ra. 8 Công nghiệp khai thác tạo ra sản phẩm là nguyên liệu. Nguyên liệu trải qua một hoặc một vài công đoạn chế biến thì thành vật liệu. Công nghiệp chế biến tạo các nguyên vật liệu thành các sản phẩm hàng công nghiệp. Đó là các loại hàng hóa có tính chất kỹ thuật cao, trung bình hoặc thông thường, có đặc tính cơ, lý, hóa học và trạng thái khác nhau. Nhìn chung các loại hàng hóa này có hàm lượng kỹ thuật khác nhau và thường là vật chất (không phải sinh vật). * Thị trường hàng nông nghiệp (nông, lâm, hải sản) Thị trường hàng nông nghiệp là thị trường hàng hóa có nguồn gốc từ sinh vật (động vật hoặc thực vật). Những sản phẩm có nguồn gốc nông nghiệp mới sơ chế (chưa qua công nghiệp chế biến), ví dụ như thóc, gạo,ngô, khoai... cá, lợn, gà, vịt... có thể ở dạng ngủ nghỉ hoặc còn tươi sống muốn bảo quản được lâu phải có phương tiện kỹ thuật. Nói chung chúng dễ bị ảnh hưởng bởi môi trường bên ngoài. Sản phẩm có tính chất địa phương (rau, quả, củ) giá trị không cao nếu không được chế biến và không đưa đến các thị trường xa bằng phương tiện vận tải thông thường. 1.1.6.3. Căn cứ vào nơi sản xuất. * Hàng sản xuất trong nước. Hàng sản xuất trong nước là do các doanh nghiệp trong nước sản xuất ra. Hàng sản xuất trong nước ngày càng nhiều chứng tỏ trình độ phát triển của lực lượng sản xuất trong nước đến mức độ nào đó nhu cầu của thị trường. Hàng sản xuất trong nước cũng phải hướng theo tiêu chuẩn quốc tế vừa để thỏa mãn tiêu dùng trong nước vừa có khả năng xuất khẩu. Không có một quốc gia nào trên thế giới lại hoàn toàn dùng hàng trong nước. Ngược lại nếu sản phẩm sản xuất trong nước chất lượng quá thấp thì việc sử dụng nguồn lực để sản xuất hàng hóa đó là lãng phí và không thể đứng vững trên thị trường trong nước khi có hàng ngoại nhập vào. Công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước thực chất là phát triển sản xuất hàng trong nước. Có như vậy mới chủ động, tạo nhiều công ăn việc làm, đất nước phát triển và mới có hàng hóa để trao đổi với nước ngoài. * Hàng nhập ngoại. 9 Hàng nhập ngoại là hàng cần thiết phải nhập từ nước ngoài do nguồn hàng trong nước chưa sản xuất đủ hoặc do kỹ thuật công nghệ, chưa thể sản xuất được. Nhập hàng ngoại (kể cả kỹ thuật, công nghệ tiên tiến) là một yếu tố không thể thiếu được và là một tác nhân kích thích cho sản xuất tiến lên. Trên thế giới ngày nay, không có một quốc gia nào lại không có ngoại thương, không có xuất nhập hàng hóa. Xuất nhập khẩu hàng hóa là lợi dụng được ưu thế tương đối và tuyệt đối của mỗi quốc gia và là yếu tố cho cả hai bên có quan hệ xuất nhập khẩu. 1.2. Doanh nghiệp thương mại (DNTM). 1.2.1. Khái niệm. Doanh nghiệp thương mại là một đơn vị kinh doanh được thành lập hợp pháp nhằm mục đích thực hiện hoạt động kinh doanh thương mại, tổ chức lưu chuyển hàng hóa, mua hàng hóa ở nơi sản xuất và đem bán ở nơi có nhu cầu nhằm thu lợi nhuận. Đặc thù của DNTM là hoạt động trong lĩnh vực phân phối lưu thông, thực hiện lưu chuyển hàng hóa từ nơi sản xuất đến nơi tiêu dùng chứ không sản xuất ra các hàng hóa đó, mua để bán chứ không phải để tiêu dùng. DNTM là một tổ chức, một đơn vị kinh doanh có đủ các điều kiện mà pháp luật qui định và cho phép kinh doanh những mặt hàng pháp luật không cấm. DNTM phải có tổ chức, đảm bảo những điều kiện về vốn, về tư cách pháp nhân và chịu trách nhiệm trước pháp luật về hành vi kinh doanh và hàng hóa kinh doanh của mình. 1.2.2. Các loại hình doanh nghiệp thương mại. 1.2.2.1. Căn cứ vào tính chất của mặt hàng kinh doanh. * Doanh nghiệp kinh doanh chuyên môn hóa: đó là các doanh nghiệp chuyên kinh doanh một hoặc một số mặt hàng có cùng công dụng, trạng thái hoặc tính chất nhất định. * Các doanh nghiệp kinh doanh tổng hợp: là các doanh nghiệp kinh doanh nhiều mặt hàng có công dụng, trạng thái, tính chất khác nhau. * Các doanh nghiệp kinh doanh đa dạng hóa (hỗn hợp): các doanh 10 nghiệp kinh doanh cả sản xuất, cả kinh doanh hàng hóa và thực hiện các hoạt động dịch vụ thương mại. 1.2.2.2. Theo quy mô của doanh nghiệp. * Doanh nghiệp thương mại có quy mô nhỏ. * Doanh nghiệp thương mại có quy mô vừa. * Doanh nghiệp thương mại có quy mô lớn. Để xếp loại doanh nghiệp người ta thường căn cứ vào hệ thống các tiêu thức khác nhau. Đối với DNTM tiêu thức để xếp loại là số vốn kinh doanh, số lượng lao động, doanh số hàng hóa lưu chuyển hàng năm, phạm vi kinh doanh. 1.2.2.3. Theo phân cấp quản lý. * Các DNTM do các bộ, các ngành của Trung ương quản lý. * Các DNTM do địa phương quản lý như các DNTM thuộc tỉnh (thành phố), thuộc huyện, quận, thị trấn, thị xã quản lý. 1.2.2.4. Theo chế độ sở hữu tư liệu sản xuất. * Doanh nghiệp thương mại nhà nước: là DNTM được nhà nước đầu tư hoặc cấp 100% vốn kinh doanh. * Doanh nghiệp thương mại tập thể: là DNTM mà vốn kinh doanh do tập thể người lao động tự nguyện góp vào để kinh doanh. * Các công ty trách nhiệm hữu hạn, công ty cổ phần, công ty liên doanh. * Doanh nghiệp tư nhân: do các tư nhân trong nước và nước ngoài bỏ vốn kinh doanh. * Hệ thống người buôn bán nhỏ: là hộ cá thể có các cửa hàng, quầy hàng kinh doanh các hàng hóa phục vụ nhu cầu tiêu dùng của nhân dân. 1.2.3. Chức năng của DNTM. Chức năng của DNTM là những nhiệm vụ chung nhất gắn liền với sự tồn tại, phát triển của DNTM và là tiêu thức để phân biệt DNTM với các doanh nghiệp công nghiệp, doanh nghiệp xây dựng và các doanh nghiệp của các ngành khác trong nền kinh tế quốc dân. Trong nền kinh tế thị trường DNTM có các chức năng: DNTM phát hiện nhu cầu về hàng hóa, dịch vụ trên thị trường và tìm mọi 11 cách để thỏa mãn các nhu cầu đó. DNTM trở thành bộ phận trung gian độc lập giữa sản xuất với tiêu dùng. DNTM cần nghiên cứu nhu cầu thị trường để phát hiện, tìm ra những chủng loại hàng hóa, dịch vụ mà thị trường có nhu cầu và tìm mọi cách tạo ra chúng nhằm đáp ứng, thỏa mãn nhu cầu đó của khách hàng. Chức năng thứ hai: là DNTM phải không ngừng nâng cao trình độ thỏa mãn nhu cầu của khách hàng để nâng cao hiệu quả kinh doanh. DNTM phải là người hậu cần tốt của sản xuất và tiêu dùng, đem đến cho người tiêu dùng những hàng hóa đủ về số lượng, tốt về chất lượng, đồng bộ về cơ cấu, kịp thời gian với giá cả hợp lý. Chức năng thứ ba: giải quyết tốt các mối quan hệ bên trong nội bộ doanh nghiệp và quan hệ giữa doanh nghiệp với bên ngoài. Vì giải quyết tốt các mối quan hệ bên trong và bên ngoài là việc cần thiết để tạo ra sự phối hợp nhịp nhàng trong kinh doanh. Giải quyết các mối quan hệ bên trong doanh nghiệp là giải quyết tốt các mối quan hệ giữa các thành viên trong doanh nghiệp với nhau, làm cho mọi người thân thiện, hiểu biết lẫn nhau, hiểu biết được mục tiêu nhiệm vụ của doanh nghiệp từ đó đoàn kết, phấn đấu vì mục tiêu chung. Giải quyết mối quan hệ bên trong là cơ sở, là nền tảng để giải quyết mối quan hệ bên ngoài DNTM. Đó là quan hệ với bạn hàng, người cung ứng, với cơ quan cấp trên, với cơ quan quản lý, với khách hàng... tạo nền văn hóa doanh nghiệp, quyết định thành bại trong kinh doanh. 1.2.4. Nhiệm vụ của DNTM. DNTM có nhiệm vụ kinh doanh đúng theo ngành, nghề đã đăng ký và mục đích thành lập doanh nghiệp. Theo luật Việt Nam, các DNTM có quyền tự do kinh doanh và chủ động trong mọi hoạt động kinh doanh mà pháp luật cho phép. DNTM có nhiệm vụ quản lý tốt lao động, vật tư, tiền vốn để không ngừng nâng cao hiệu quả kinh doanh. Để thực hiện kinh doanh có lợi nhuận DNTM phải sử dụng triệt để các nguồn lực của doanh nghiệp, đề ra các chiến lược chiếm lĩnh thị trường để tiêu thụ hàng hóa một cách nhanh chóng. Vì thị trường hàng hóa là đầu ra của DNTM, quyết định thành công hay thất bại. Vì 12 có bán được hàng hóa thì DNTM mới thu được vốn và lãi để từ đó tiếp tục mua hàng hóa khác để kinh doanh. DNTM có nhiệm vụ thực hiện phân phối theo lao động và chăm lo đời sống cho cán bộ công nhân viên. Có như vậy nhân viên trong doanh nghiệp mới hoạt động hiệu quả, gắn bó với doanh nghiệp. Để làm được điều này DNTM phải phát triển kinh doanh, tạo mở đầy đủ việc làm, tăng thêm thu nhập cho cán bộ công nhân viên, thực hiện phân phối công bằng quỹ khen thưởng, quỹ phúc lợi. Điều đó sẽ tạo động lực để DNTM có đội ngũ nhân viên nhiệt tình, phục vụ tốt nhất cho hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp thúc đẩy doanh nghiệp phát triển. Nhiệm vụ thứ tư là DNTM thực hiện đầy đủ trách nhiệm xã hội. Trước hết DNTM chỉ kinh doanh những hàng hóa bảo đảm tiêu chuẩn chất lượng đã đăng ký để bảo vệ quyền lợi của người tiêu dùng, bảo vệ môi trường sinh thái, không gây ô nhiễm hay hủy hoại môi trường. Nhiệm vụ thứ năm là DNTM phải tuân thủ nghiêm chỉnh pháp luật nhà nước. DNTM thực hiện nộp thuế đầy đủ và các nghĩa vụ khác của pháp luật. Thực hiện tốt các chính sách và chế độ quản lý kinh tế của nhà nước về thương mại. 1.2.5. Vai trò của DNTM. Doanh nghiệp thương mại là hợp phần tất yếu, quan trọng đối với nền kinh tế quốc dân, là nơi thể hiện đầy đủ, tập trung nhất các mối quan hệ lớn trong xã hội: quan hệ giữa sản xuất với tiêu dùng; giữa cung và cầu; giữa tiền và hàng; giữa xuất khẩu với nhập khẩu; giữa thu và chi ngân sách, đồng thời cũng là nơi diễn ra cuộc đấu tranh gay gắt, quyết liệt giữa cơ chế quản lý cũ chưa bị xóa bỏ hoàn toàn với cơ chế quản lý mới chưa hoàn chỉnh cùng đan xen tồn tại với nhau. Bởi vậy DNTM phải phát huy vai trò là cầu nối, là trung gian cần thiết giữa sản xuất với tiêu dùng. Hoạt động của các DNTM góp phần tạo ra các điều kiện vật chất cần thiết để phát triển sản xuất, nâng cao đời sống của nhân dân; điều chỉnh tỷ lệ cân đối trong sự phát triển của các 13 ngành, các lĩnh vực trong nền kinh tế, phát huy vai trò chỉ đạo, điều tiết thị trường, xứng đáng là công cụ chủ yếu của Nhà nước trong việc điều tiết và quản lý vĩ mô. Doanh nghiệp thương mại có vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy sản xuất, mở rộng lưu thông tạo điều kiện không ngừng nâng cao hiệu quả kinh doanh của các doanh nghiệp, tích cực góp phần tăng tích lũy xã hội nhằm thực hiện thắng lợi công cuộc công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập mau chóng vào nền kinh tế thế giới. Doanh nghiệp thương mại thông qua hoạt động kinh doanh của mình đã làm tốt việc phân phối hàng hóa từ nơi thừa đến nơi thiếu qua đó nâng cao mức hưởng thụ của người dân. Và khi mức sống của người dân được tăng lên thì vai trò của doanh nghiệp thương mại càng quan trọng. DNTM có vai trò quan trọng trong việc mở rộng thị trường, đặc biệt là thị trường nước ngoài thông qua hoạt động xuất nhập khẩu, đưa hàng hóa trong nước ra nước ngoài và nhập hàng hóa, thiết bị kỹ thuật. 1.3. thị trường hàng hóa của doanh nghiệp thương mại. 1.3.1. Khái niệm. Thị trường hàng hóa của DNTM là một hay nhiều nhóm khách hàng với các nhu cầu về hàng hóa, có khả năng thanh toán và những người bán cụ thể nào đó mà ở đó DNTM có thể mua hàng hóa, dịch vụ để cung cấp và làm thỏa mãn nhu cầu của khách hàng. Đối với DNTM, thị trường hàng hóa bao gồm các nhân tố: khách hàng có nhu cầu và khả năng thanh toán, các doanh nghiệp cung cấp hàng hóa bao gồm bản thân doanh nghiệp và các đối thủ cạnh tranh, hàng hóa và giá cả. Thị trường hàng hóa của DNTM bao gồm: thị trường nguồn hàng và thị trường bán hàng. Thị trường nguồn hàng của DNTM là nơi cung cấp toàn bộ khối lượng và cơ cấu hàng hóa mà doanh nghiệp thương mại cần mua. Thị trường bán hàng của DNTM là tất cả các khách hàng có nhu cầu, có 14 khả năng thanh toán về hàng hóa mà doanh nghiệp kinh doanh. 1.3.2. Vai trò của thị trường hàng hóa đối với DNTM. Thị trường hàng hóa có vai trò quan trọng đối với DNTM. Nó vừa là mục tiêu vừa là môi trường kinh doanh của DNTM, quyết định thành công hay thất bại đối với DNTM. 1.3.2.1. Thị trường nguồn hàng: cung cấp hàng hóa mà DNTM cần mua để kinh doanh, để đáp ứng yêu cầu của khách hàng. Thị trường nguồn hàng của DNTM gồm có: thị trường nguồn hàng trong nước và thị trường nguồn hàng nước ngoài. Nhiều mặt hàng thị trường trong nước không có hoặc giá thành cao, chất lượng thấp thì DNTM phải thực hiện hoạt động nhập khẩu hàng hóa đó từ thị trường nước ngoài. Thị trường nguồn hàng là khâu hoạt động nghiệp vụ kinh doanh đầu tiên, mở đầu cho hoạt động lưu thông hàng hóa (T - H). Mua hàng là một hoạt động nghiệp vụ cơ bản của DNTM. Nếu không mua được hàng hoặc mua hàng không đáp ứng được yêu cầu của kinh doanh thì DNTM không có hàng để bán. Nếu DNTM mua phải hàng xấu, hàng giả, chất lượng kém hoặc không mua đúng số lượng, chất lượng hàng hóa, đúng thời gian yêu cầu, DNTM sẽ bị ứ đọng hàng hóa, vốn lưu động không lưu chuyển được, doanh nghiệp sẽ không bù đắp được chi phí, sẽ không có lãi. Điều này chỉ rõ vị trí quan trọng của thị trường nguồn hàng có ảnh hưởng đến các nghiệp vụ kinh doanh khác và kết quả kinh doanh của DNTM. Một vấn đề quan trọng đối với DNTM là tạo được nguồn hàng có giá rẻ, chất lượng tốt và phù hợp với yêu cầu của khách hàng. Nếu DNTM mua hàng hóa có giá cao thì khách hàng sẽ không mua. DNTM khó tiêu thụ hàng hóa. DNTM phải mua hàng với giá thấp hơn giá thị trường và bán với giá mà khách hàng có thể chấp nhận được. Tuy nhiên chất lượng hàng hóa cũng rất quan trọng. Nếu cùng một giá mà DNTM bán hàng hóa có chất lượng tốt hơn thì khách hàng sẽ ưa thích hơn. Như vậy thị trường nguồn hàng có vai trò quyết định hiệu quả kinh doanh của DNTM, quyết định DNTM có lãi hoặc lỗ 15 khi bán hàng hóa. Nhưng điều này chỉ đúng với một số hàng hóa thông thường còn một số hàng hóa có giá trị cao thì lợi nhuận phụ thuộc vào độ tin cậy về chất lượng và công tác dịch vụ. Ví dụ: để mua một chiếc xe máy trị giá 25 triệu VND thì khách hàng sẽ hết sức chú ý tới chất lượng của xe còn giá cả chênh lệch 1 triệu đến 2 triệu thì không quan trọng miễn là chất lượng xe tốt. Thị trường nguồn hàng thuận lợi, cách thu mua phù hợp sẽ giúp cho DNTM đạt hiệu quả cao trong kinh doanh. Thị trường nguồn hàng càng gần DNTM hoặc điều kiện giao thông vận tải thuận lợi thì sẽ giúp cho DNTM mua được hàng nhanh chóng, kịp thời, giảm chi phí cho vận chuyển, làm cho giá thành của sản phẩm giảm đáng kể. Còn cách thu mua hợp lý tránh cho DNTM những khoản chi phí không cần thiết mà vẫn mua được hàng hóa đạt yêu cầu. DNTM có thể áp dụng các hình thức thu mua sau: Mua theo đơn đặt hàng và hợp đồng kinh tế ký trước. Hình thức mua này giúp cho DNTM ổn định được nguồn hàng, có nguồn hàng chắc chắn để đáp ứng nhu cầu của khách hàng. Mua hàng không theo hợp đồng: đây là hình thức mua đứt bán đoạn và mua hàng trôi nổi (vãng lai) trên thị trường. Với hình thức này thì người mua hàng cần có một nghiệp vụ mua hàng thông thạo, có kỹ năng mua hàng để bảo đảm hàng mua về có thể bán được. Mua qua đại lý: áp dụng khi nguồn hàng không tập trung, không thường xuyên. Mua hàng bằng hình thức liên doanh liên kết: DNTM có thể lợi dụng ưu thế của mình về vốn, nguyên vật liệu hoặc thị trường tiêu thụ cùng các doanh nghiệp khác liên doanh liên kết để nâng cao chất lượng sản phẩm, nâng cao sản lượng sản phẩm sản xuất ra và tiêu thụ sản phẩm trên thị trường. Nhận bán hàng ủy thác hoặc ký gửi: DNTM sẽ nhận được chi phí ủy thác hoặc chi phí ký gửi. Với hình thức này DNTM có thể lợi dụng được vốn kinh doanh và làm phong phú thêm nguồn hàng của doanh nghiệp. 16 Gia công hoặc bán nguyên liệu thu mua thành phẩm: DNTM đưa nguyên vật liệu đến xí nghiệp gia công, trả phí gia công hoặc bán nguyên vật liệu cho doanh nghiệp sản xuất và mua thành phẩm theo hợp đồng và tiêu thụ sản phẩm trên thị trường. Hình thức cuối cùng là tự sản xuất, khai thác hàng hóa: với hình thức này đòi hỏi vốn của DNTM phải có vốn lớn, có đủ năng lực sản xuất, áp dụng tốt khoa học công nghệ, kỹ thuật để đạt được hàng hóa có chất lượng tốt, giá thành rẻ. DNTM cần phải lựa chọn các hình thức thu mua trên hoặc xen kẽ các hình thức thu mua để giảm được chi phí, có được hàng tốt, giá phù hợp với nhu cầu của khách hàng. DNTM cần coi trọng vai trò của thị trường nguồn hàng thì mới có thể đạt hiệu quả cao trong kinh doanh. Nhưng để bán được hàng thì DNTM phải có thị trường bán. 1.3.2.2. Thị trường bán hàng. Thị trường nguồn hàng có vai trò quan trọng trong việc tạo nguồn hàng cho DNTM để DNTM làm thỏa mãn kịp thời nhu cầu của khách hàng nhưng điều quan trọng nhất đối với DNTM là bán được hàng hóa mình đã mua để thu vốn và lợi nhuận để tiếp tục quá trình kinh doanh, có như vậy DNTM mới tiếp tục phát triển, tức là DNTM phải có thị trường bán. Thị trường bán của DNTM gồm: thị trường bán trong nước và thị trường bán nước ngoài (xuất khẩu). Vai trò của thị trường bán đối với DNTM được thể hiện ở các mặt sau: + Thị trường bán là nơi tiêu thụ hàng hóa cho DNTM mà ở đó DNTM bán hàng, thu hồi vốn và lợi nhuận có thị trường bán hàng tức là có khách hàng và có nhu cầu về hàng hóa mà DNTM bán. Vấn đề đối với DNTM không chỉ là bán được hàng mà còn phải làm cho khách hàng thỏa mãn, hài lòng. Có như vậy DNTM mới tạo được niềm tin với khách hàng, tạo được bạn hàng lâu dài, đảm bảo lợi ích lâu dài đối với DNTM. + Thị trường bán quyết định hàng hóa kinh doanh, phương thức phục vụ 17 của DNTM. DNTM kinh doanh những hàng hóa mà khách hàng đang có nhu cầu lớn, chưa được thỏa mãn. Nếu DNTM kinh doanh hàng hóa không có nhu cầu thì sẽ không bán được hàng. Khi đời sống của nhân dân được cải thiện thì nhu cầu của họ càng tăng lên và những đòi hỏi về chất lượng hàng hóa, phương thức phục vụ của DNTM ngày càng tăng cao. DNTM phải có phương thức phục vụ tốt nhất, xem khách hàng là "thượng đế" để khách hàng được thỏa mãn tốt nhất. Khách hàng có xu hướng mua hàng hóa của những DNTM có phương thức phục vụ nhiệt tình, có uy tín, đảm bảo chất lượng hàng hóa. + Thị trường bán hàng trở thành vấn đề sống còn đối với DNTM. Nếu DNTM có thị trường bán ổn định, tiêu thụ được hàng hóa và thu được lợi nhuận cao thì DNTM có điều kiện tiếp tục phát triển, tiếp tục mở rộng kinh doanh. Còn nếu DNTM không bán được hàng, bị thua lỗ thì DNTM có thể phải ngừng hoạt động hoặc phải chuyển sang kinh doanh mặt hàng khác. DNTM có thể áp dụng các phương thức bán hàng sau: Căn cứ vào địa điểm giao hàng cho khách hàng có hình thức bán tại kho của người cung ứng, tại kho của DNTM, bán qua cửa hàng quầy hàng và bán tại đơn vị tiêu dùng. Hình thức bán tận đơn vị tiêu dùng, bán tại nhà theo yêu cầu của khách hàng là hình thức bán tạo thuận lợi cho người mua và là phương thức chủ yếu nâng cao chất lượng phục vụ khách hàng và cạnh tranh lẫn nhau, đang được các DNTM áp dụng hiệu quả. Theo khâu lưu chuyển hàng hóa có bán buôn và bán lẻ. Bán buôn là khối lượng lớn, theo hợp đồng và thanh toán không dùng tiền mặt, giá bán rẻ hơn và doanh số thường cao hơn so với bán lẻ. Bán lẻ là bán theo yêu cầu nhỏ lẻ của người tiêu dùng, đáp ứng yêu cầu kịp thời của khách hàng thanh toán ngay. Vì hàng hóa phải qua khâu bán buôn, lưu kho, chi phí cho bán hàng nên giá bán lẻ thường cao hơn, việc tăng doanh số của DNTM chậm hơn nhưng lại được nhiều thông tin trực tiếp từ người tiêu dùng. 18 Theo phương thức bán theo hợp đồng và đơn hàng, thuận mua vừa bán, bán đấu giá và xuất khẩu hàng hóa. Bán theo hợp đồng đối với hàng hóa có khối lượng lớn. Bán đấu giá với hàng khó tiêu chuẩn hóa, hàng chuyên dùng. Khối lượng lớn để tìm người mua với giá cao nhất. Xuất khẩu cần tuân thủ theo quy định xuất nhập khẩu của Chính phủ và chỉ có các đơn vị được phép kinh doanh xuất nhập khẩu thực hiện. Theo mối quan hệ thanh toán, có mua đứt bán đoạn và sử dụng các hình thức tín dụng trong thanh toán như bán trả chậm, bán trả góp. Hình thức bán trả chậm, bán trả góp đối với những hàng hóa có giá trị lớn mà người mua hàng không đủ khả năng trả hết tại thời điểm mua. Hình thức bán hàng trực tiếp, bán hàng từ xa qua điện thoại, bán qua người môi giới, qua nhân viên tiếp thị và bán qua mạng Internet. DNTM cần kết hợp các hình thức bán để tiêu thụ hàng hóa tốt nhất. 19 CHƯƠNG 2 PHÁT TRIỂN THỊ TRƯỜNG HÀNG HÓA CỦA DOANH NGHIỆP THƯƠNG MẠI NƯỚC TA TRONG THỜI GIAN QUA 2.1. ĐẶC ĐIỂM CỦA THỊ TRƯỜNG HÀNG HÓA NƯỚC TA. 2.1.1. Những đặc trưng cơ bản của thị trường hàng hóa nước ta. Thị trường hàng hóa dựa trên cơ sở nền kinh tế nhiều thành phần. Cơ sở khách quan của sự tồn tại nhiều thành phần đó là do còn nhiều hình thức sở hữu khác nhau về tư liệu sản xuất. Đại hội Đảng IX đã khẳng định tiếp tục thực hiện nhất quán chính sách kinh tế nhiều thành phần theo định hướng xã hội chủ nghĩa, tạo điều kiện thuận lợi để doanh nghiệp và công dân đầu tư và phát triển sản xuất kinh doanh, tập trung sửa đổi, bổ sung cơ chế, chính sách, pháp luật, đổi mới công tác chỉ đạo thực hiện để bảo đảm các thành phần kinh tế đều được khuyến khích phát triển lâu dài, hợp tác cạnh tranh lành mạnh... đó là kinh tế nhà nước, kinh tế tập thể, kinh tế cá thể và tiểu chủ, kinh tế tư bản tư nhân, kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài. Thị trường hàng hóa có sự quản lý, điều tiết của nhà nước. Thông qua hệ thống các chính sách, chiến lược, quy hoạch, nhà nước quản lý, dự báo và định hướng thị trường trong và ngoài nước, giải quyết các vấn đề về thị trường hàng hóa. Thị trường hàng hóa phát triển trên cơ sở tự do lưu thông hàng hóa dịch vụ theo quy luật kinh tế thị trường và theo pháp luật. Đây là điều kiện nhất thiết phải có vì nếu không được tự do lưu thông hàng hóa dịch vụ thì hàng hóa sẽ không được chuyển đến người tiêu dùng có nhu cầu, không được phân phối theo đúng quy luật thị trường thì thị trường hàng hóa không phát triển được. Giá cả được hình thành trên cơ sở giá trị và quy luật cung - cầu trên thị trường. Giá cả thị trường được hình thành trên cơ sở giá trị thị trường, nó là giá trị trung bình và là giá trị cá biệt của những hàng hóa chiếm phần lớn trên 20 thị trường. Mua bán theo giá cả thị trường tạo ra động lực để thúc đẩy sản xuất kinh doanh phát triển, tạo cơ hội để doanh nghiệp vươn lên. Tất cả các mối quan hệ được tiền tệ hóa, tuân theo các quy luật của lưu thông hàng hóa của kinh tế thị trường. 2.1.2. Hệ thống các doanh nghiệp thương mại nước ta hiện nay. 2.1.2.1. Doanh nghiệp thương mại nhà nước. Doanh nghiệp thương mại nhà nước được nhà nước đầu tư hoặc cấp vốn 100% để kinh doanh, phục vụ những mục tiêu chiến lược của nhà nước. Khi chuyển sang nền kinh tế thị trường các doanh nghiệp thương mại nhà nước đã có sự thay đổi về số lượng và hiệu quả kinh doanh. Về số lượng các doanh nghiệp thương mại nhà nước đã giảm đáng kể. Tính đến thời điểm 31/12/1999 nước ta có khoảng 1576 doanh nghiệp thương mại nhà nước. Các doanh nghiệp thương mại nhà nước chưa đạt được hiệu quả cao trong kinh doanh, còn thua lỗ. Khả năng cạnh tranh của doanh nghiệp thương mại nhà nước còn thấp. Tuy nhiên doanh nghiệp thương mại nhà nước có vai trò quan trọng trong việc định hướng, điều tiết thị trường hàng hóa ở nước ta. 2.1.2.2. Doanh nghiệp thương mại tập thể. Loại doanh nghiệp này vốn do tập thể người lao động góp, tạo nên theo nguyên tắc tự nguyện hoặc một phần vốn tập thể, một phần vốn do Nhà nước bảo đảm. Hình thức tổ chức kinh doanh là các hợp tác xã hoặc tổ hợp tác, các cửa hàng hợp tác xã mua bán còn tồn tại ở các vùng nông thôn, thị xã, thành phố. Nó có đóng góp tích cực vào việc bảo đảm đời sống của dân cư và giao lưu hàng hóa công nghiệp với nông nghiệp, thành thị với nông thôn. Trong những năm đổi mới, tổng giá trị sản lượng của khu vực hợp tác xã đã tăng liên tục. Năm 1998, tổng sản phẩm trong nước do khu vực kinh tế hợp tác xã tạo ra đạt 32.979 tỷ đồng, tăng 17% so với năm 1997. Năm 1999 đạt khoảng 35.100 tỷ đồng, tăng 6,6% so với năm 1998 và chiếm 9% GDP của cả nước. Doanh số bán của các hợp tác xã thương mại năm 1998 tăng 6%. 2.1.2.3. Các doanh nghiệp thương mại tư nhân. Đây là các doanh nghiệp do tư nhân trong nước bỏ vốn thành lập và tổ 21 chức kinh doanh. Các doanh nghiệp này phải tự bỏ vốn, bảo toàn vốn, tự tìm kiếm thị trường. Các doanh nghiệp tư nhân lớn ở nước ta chưa nhiều nhưng tiềm năng và sức mạnh của nó không phải là nhỏ. 2.1.2.4. Các doanh nghiệp 100% vốn đầu tư nước ngoài. Đây là các doanh nghiệp thuộc sở hữu của nhà đầu tư nước ngoài thành lập tại Việt Nam. Doanh nghiệp thương mại 100% vốn đầu tư nước ngoài được thành lập theo hình thức công ty trách nhiệm hữu hạn, có tư cách pháp nhân theo pháp luật Việt Nam. Các doanh nghiệp thương mại 100% vốn đầu tư nước ngoài thường là các chi nhánh của các doanh nghiệp nước ngoài thành lập tại Việt Nam để tiêu thụ các sản phẩm của các hãng nước ngoài tại Việt Nam. 2.1.2.5. Các công ty cổ phần, công ty trách nhiệm hữu hạn. Đây là hình thức biểu hiện sự kết hợp và giao lưu các thành phần kinh tế. các doanh nghiệp này có đặc điểm là chế độ sở hữu vốn, tài sản không thuần nhất. Đơn giản nhất là các doanh nghiệp liên doanh giữa các thành phần kinh tế hoặc giữa các bên của Việt Nam và các bên nước ngoài. Ở nước ta, công ty trách nhiệm hữu hạn có hai loại: Công ty trách nhiệm hữu hạn một thành viên và công ty trách nhiệm hữu hạn từ hai thành viên trở lên. Xu hướng các doanh nghiệp thương mại là Công ty cổ phần và công ty trách nhiệm hữu hạn sẽ ngày càng phát triển. 2.1.2.6. Hệ thống tiểu thương. Đây là hệ thống cửa hàng, quầy hàng, điểm bán hàng của cá nhân. Lực lượng này rất đông đảo và rất khó quản lý. Thành phần tham gia rất đa dạng: cán bộ nhân viên Nhà nước về hưu, mất sức và các tầng lớp dân cư. Kinh doanh hàng hóa dịch vụ rất đa dạng và nhiều người trong số họ không có đăng ký kinh doanh. Ưu thế của tiểu thương thể hiện trong việc đáp ứng tốt các yêu cầu nhỏ lẻ, không thường xuyên, nhanh nhạy đáp ứng yêu cầu của thị trường. Là lực lượng đáng kể, hệ thống tiểu thương cần mẫn đáp ứng nhu cầu của dân cư và điều tiết hàng hóa giữa các vùng. Một số tiểu thương kinh doanh có hiệu quả, có thể tích lũy mở rộng kinh doanh và chuyển thành các doanh nghiệp tư nhân. 2.2. NHỮNG THÀNH TỰU ĐẠT ĐƯỢC TRONG VIỆC PHÁT TRIỂN THỊ 22 TRƯỜNG HÀNG HÓA CỦA DOANH NGHIỆP THƯƠNG MẠI NƯỚC TA. 2.2.1. Thị trường trong nước phát triển mạnh. 2.2.1.1. Quy mô ngày càng tăng. Trong những năm qua quy mô thị trường trong nước đã tăng liên tục, trước hết phải kể đến sự gia tăng nhanh chóng về số lượng các đơn vị tham gia hoạt động thị trường, bao gồm các doanh nghiệp thuộc mọi thành phần kinh tế và đông đảo hộ kinh doanh cá thể. Mạng lưới chợ, các điểm bán hàng hóa và kinh doanh dịch vụ phát triển rộng khắp trên phạm vi cả nước. Đặc biệt, các loại hình thị trường "văn minh" như trung tâm thương mại, siêu thị và các loại khách sạn, nhà hàng đạt tiêu chuẩn cao cũng được hình thành và phát triển trong những năm vừa qua. Tình hình này được thể hiện qua các số liệu dưới đây: Về số lượng doanh nghiệp tham gia hoạt động thương mại dịch vụ: Năm 1991 có 1.774 doanh nghiệp nhà nước, năm 1995 có 10.806 doanh nghiệp và năm 1999 có 16.226 doanh nghiệp. Trong số hơn 12.000 doanh nghiệp mới được thành lập của năm 2.000 có tới 3.000 doanh nghiệp thương mại, dịch vụ, nâng tổng số doanh nghiệp thương mại, dịch vụ, nâng tổng số doanh nghiệp thương mại dịch vụ đến cuối năm 2000 lên đạt 19.226 doanh nghiệp, gấp 10,8 lần năm 1991. Như vậy, trong 10 năm 1991 - 2000 số lượng doanh nghiệp thương mại, dịch vụ đã tăng 17.457 doanh nghiệp. Tỷ lệ doanh nghiệp thương mại, dịch vụ trong tổng số doanh nghiệp của cả nước cũng tăng lên nhanh chóng, từ chỗ chỉ chiếm 12% năm 1990 đã tăng lên chiếm 46% vào năm 1999. Số điểm bán hàng hóa và kinh doanh các dịch vụ phục vụ đời sống cũng tăng lên đáng kể. Năm 1991 cả nước có 26.909 điểm, nhưng đến năm 1999 đã có 38.000 điểm bán hàng và kinh doanh dịch vụ. Nếu kể cả hộ kinh doanh thì con số này còn lớn hơn nhiều. Số hộ cá thể tham gia hoạt động thương mại, dịch vụ gia tăng nhanh chóng. Năm 1991 cả nước có 631 ngàn hộ kinh doanh, năm 2000 đã tăng lên đạt 1,1 triệu hộ, gấp 2 lần năm 1991. Nếu so với tổng số hộ sản xuất kinh 23 doanh (trừ hộ sản xuất nông nghiệp) thì hộ cá thể kinh doanh thương mại, dịch vụ chiếm trên 60%. Mạng lưới chợ (hình thức truyền thống của thị trường) đã được củng cố và phát triển rộng khắp trên phạm vi cả nước. Năm 1994 cả nước có 4.763 xã có chợ thì đến năm 1999 toàn quốc có 8.231 chợ, bình quân 0,8 chợ/xã. Hệ thống siêu thị, trung tâm thương mại, hội chợ và triển lãm hàng hóa cũng được hình thành và phát triển. Tại các tỉnh và thành phố lớn như Hà Nội, thành phố Hồ Chí Minh, Hải Phòng, Đà Nẵng... loại hình phục vụ mới, văn minh, lịch sự và hiện đại đang trở nên phổ biến. Về tình hình phát triển thương mại ở các vùng trong nước thì vùng Đông Nam Bộ có số doanh nghiệp thương mại, dịch vụ nhiều nhất với 5571 doanh nghiệp vào cuối 1999, thứ nhì là đồng bằng sông Hồng với 3075 doanh nghiệp. Theo số liệu thống kê thì số doanh nghiệp thương mại, dịch vụ tại thời điểm 31/12/1999 phân theo địa phương như sau: Các loại doanh nghiệp Vùng Tổng số DNTMDV DNN N TNHH DNTN CTCP DNTT DTNN 1. Đồng bằng sông Hồng 3075 540 1594 806 27 102 42 2. Đồng bằng Bắc Bộ 643 171 115 316 3 35 3 3. Tây Bắc Bắc Bộ 90 51 6 28 1 4 4. Bắc Trung Bộ 642 165 86 364 6 20 1 5. Duyên hải Nam Trung Bộ 1545 128 202 1178 5 29 5 6. Tây Nguyên 808 80 39 682 3 2 2 7. Đông Nam Bộ 5571 307 1688 3400 36 81 59 8. Đồng bằng Sông Cửu Long 3852 172 286 3559 4 26 5 Cả nước 16226 1576 3816 10333 85 299 117 Chú thích: + DNTMDV: Doanh nghiệp thương mại, dịch vụ +DNNN: Doanh nghiệp nhà nước + TNHH: Trách nhiệm hữu hạn + DNTN: Doanh nghiệp tư nhân + CTCP: Công ty cổ phần + DNTT: Doanh nghiệp tập thể 24 + DTNN: Doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài Số người tham gia hoạt động thương mại, dịch vụ tăng lên đáng kể theo các vùng trong cả nước. Tính đến năm 1999 cả nước có 1501,6 nghìn người tham gia thì đến năm 2000 đã tăng lên 1584,8 nghìn người tham gia, tăng 83,2 nghìn người. Đồng bằng sông Hồng có 262,1 nghìn người tham gia năm 2000 chiếm 16,54% số người tham gia hoạt động thương mại, dịch vụ trong cả nước. Đông Nam Bộ có số người tham gia là lớn nhất với 431,7 nghìn người (năm 2000) chiếm 27,24% cả nước. Theo số liệu thống kê thì số người kinh doanh thương mại, dịch vụ phân theo địa phương như sau: Đơn vị: Nghìn người Năm Khu vực 1995 1997 1998 1999 2000 1. Đồng bằng sông Hồng 212,1 245,6 243,7 253,1 262,1 2. Đồng bằng Bắc Bộ 124,2 93,8 92,3 97,9 109,3 3. Tây Bắc Bắc Bộ 17,5 16,2 16,6 17,2 17,8 4. Bắc Trung Bộ 139,2 119,6 123,0 130,2 135,6 5. Tây Nguyên 53,6 50,3 56,1 59,0 64,4 6. Đông Nam Bộ 425,9 312,0 384 401,7 431,7 7. Đồng bằng Sông Cửu Long 441,2 400,4 409,4 409,9 427,2 8. Duyên hải Nam Trung Bộ 149,3 151,1 130,3 132,5 136,7 Cả nước 1563,0 1389,0 1455,4 1501,6 1584,8 Nhìn chung số lượng các đơn vị tham gia hoạt động thị trường của cả nước và từng khu vực trong nước trong thời gian qua đều tăng theo các năm tạo thêm động lực thúc đẩy thương mại nước ta phát triển. Quy mô ngày càng tăng không thể tính đến sự gia tăng nhanh chóng tổng mức lưu chuyển hàng hóa, dịch vụ. Tổng mức bán lẻ hàng hóa và doanh thu dịch vụ ngày càng tăng, năm 2000 đã đạt 219.400 tỷ đồng, gấp 11,52 lần năm 1990 và 565,8 lần năm 1986, trong đó khu vực kinh tế trong nước đạt 216.300 tỷ đồng (gồm khu vực nhà nước 40.000 tỷ đồng, ngoài quốc doanh 176.300 tỷ 25 đồng và khu vực có vốn đầu tư nước ngoài 3100 tỷ đồng. Tổng mức bán lẻ hàng hóa và dịch vụ tăng liên tục trong 10 năm qua với mức tăng bình quân hàng năm là 27.7% (nếu loại trừ yếu tố tăng giá thì tăng 10,3%/năm). Mức bán lẻ bình quân đầu người/năm cũng tăng đáng kể, từ 0,3 triệu đồng năm 1990 lên 1,7 triệu đồng năm 1995 và 2,8 triệu đồng năm 2000. Dưới đây là một số chỉ tiêu về quy mô thị trường giai đoạn 1991 - 2000 của nước ta. Hộ cá thể Tổng mức bán lẻ hàng hóa và dịch vụ tiêu dùng xã hội Số lượng doanh nghiệp thương mại, dịch vụ Số lượng hộ (nghìn hộ) Tỷ trọng hồ TMDV trong tổng số hộ (%) Số điểm bán hàng và cung cấp dịch vụ (Nghìn điểm) Tổng mức (Nghìn tỷ đồng) Chỉ số phát triển so với năm trước % 1991 1774 630 27 33 175,5 1992 1774 698 65,5 24 51 153,3 1993 5444 743 62,1 22 67 131,4 1994 8029 793 62,0 22 93 139,0 1995 10806 1160 65,1 26 121 129,6 1996 14871 840 57,7 31 196 120,4 1997 15685 949 61,0 34 162 111,0 1998 14306 1058 66,3 37 186 114,6 1999 16226 1089 63,9 38 201 108,3 2000 19226 1100 219 109,2 2.2.1.2. Các loại hình dịch vụ gắn liền với lưu thông hàng hóa phát triển mạnh. Trong những năm gần đây các doanh nghiệp thương mại đã tăng cả về số lượng, chất lượng phục vụ do áp dụng nhiều hình thức dịch vụ thương mại cả trước, trong và sau khi bán hàng và đã phục vụ mọi nhu cầu của khách hàng, chiếm lĩnh được thị trường nội địa, là thị trường quan trọng của doanh nghiệp 26 thương mại nước ta. Nhiều hình thức dịch vụ thương mại tiến bộ trên thế giới được các doanh nghiệp thương mại vận dụng như việc tổ chức các hội chợ, quảng cáo, tiếp thị, khuyến mại, bán hàng qua điện thoại, fax, bán và chuyển hàng tận nơi theo yêu cầu của khách hàng. Các doanh nghiệp thương mại nước ta phát triển rộng khắp đất nước, thâm nhập vào các thị trường, đặc biệt là các thành phố khác với mọt hệ thống các chi nhánh, đại lý phân phối hợp lý, đội ngũ nhân viên được đào tạo chuyên ngành thương mại, phần lớn có bằng đại học dùng phương tiện xe máy, ô tô chuyển hàng đến tận các đại lý nhỏ hơn, các cửa hàng bán lẻ hoặc đến tận người tiêu dùng. Cách phân phối này đã giúp cho doanh nghiệp thương mại nắm bắt được tình hình thị trường, thu nhập được các yêu cầu về sản phẩm của người tiêu dùng và trở thành cầu nối giữa người sản xuất và người tiêu dùng. Các doanh nghiệp thương mại nước ta còn mở các chi nhánh, đại lý phân phối đến tận các thị trấn, xã, khu vực nông thôn nhằm khai thác tiềm năng ở thị trường này. Bởi vì nước ta phần lớn là làm nông nghiệp (chiếm 80% dân số), thu nhập của người dân được tăng lên đáng kể do đó nhu cầu về hàng hóa cũng tăng lên. Thị trường nông thôn cần các loại hàng hóa giá rẻ, chất lượng trung bình. Đồng thời các doanh nghiệp thương mại có thể thu mua hàng nông sản ở thị trường này và đem bán ở các thành phố hoặc xuất khẩu. Nhìn chung DNTM nước ta đã nâng cao được hiệu quả kinh doanh thông qua chiếm lĩnh thị trường nội địa. 2.2.1.3. Hình thành được thị trường cạnh tranh theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Trong lĩnh vực thương mại, dịch vụ ngoài 3 lực lượng truyền thống là doanh nghiệp nhà nước, hợp tác xã mua bán và hộ tư thương đã xuất hiện thêm nhiều thành phần kinh tế khác như doanh nghiệp tư nhân, Công ty trách nhiệm hữu hạn, Công ty cổ phần và doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài. 27 Số lượng các loại hình doanh nghiệp ngày càng tăng, trong đó tăng nhanh nhất là doanh nghiệp tư nhân và công ty trách nhiệm hữu hạn. Năm 1993, hai loại hình này mới có 3415 doanh nghiệp, đến năm 1999 đã có 14.149 doanh nghiệp. Số lượng doanh nghiệp nhà nước tuy có giảm từ 1799 doanh nghiệp năm 1993 xuống còn 1576 doanh nghiệp năm 1999 nhưng doanh nghiệp nhà nước vẫn giữ vai trò chủ đạo, trước hết là định hướng phát triển. Khái niệm "cạnh tranh" cũng chỉ mới được sử dụng dè dặt trong những năm đầu của thập kỷ 90, nhưng đến nay đã trở thành phổ biến và được chấp nhận như một tất yếu. Có thể nói thị trường cạnh tranh đã được tạo dựng trong giai đoạn này, nhờ đó đã tạo ra được luồng sinh khí mới, động lực mới cho thương mại Việt Nam. Đây là một thành tựu to lớn và có ý nghĩa quan trọng trong những năm qua đối với nền kinh tế nói chung và đối với thương mại Việt Nam nói riêng. Tuy nhiên thị trường cạnh tranh trong lĩnh vực thương mại ở nước ta có đặc điểm khác với nhiều nước trên thế giới, đó là thành phần kinh tế nhà nước vẫn giữ vai trò chủ đạo trong bán buôn và chi phối bán lẻ. Nhà nước quan tâm đếnd miền núi, hải đảo, vùng sâu, vùng xa, can thiệp vào thị trường trong trường hợp cần thiết để bình ổn thị trường và luôn đóng vai trò quan trọng là dẫn đến các thành phần kinh tế khác phát triển. 2.2.2. Thị trường ngoài nước được mở rộng và phát triển. 2.2.2.1. Tăng tổng mức lưu chuyển ngoại thương. Đường lối đổi mới và mở cửa của Đảng và Nhà nước đã đem lại những kết quả kỳ diệu cho nền kinh tế nói chung và cho hoạt động xuất nhập khẩu trong thời kỳ 1991 - 2000 nói riêng. Tổng mức lưu chuyển ngoại thương năm 2000 ước tính đạt 29,5 tỷ USD, gấp 6,5 lần năm 1989. Tổng mức lưu chuyển hàng hóa xuất nhập khẩu bình quân mỗi năm những năm 1990 - 2000 đạt 14,3 tỷ USD, gấp 215 lần mức bình quân thời kỳ 1981 - 1990. Mức lưu chuyển ngoại thương và cán cân thương mại hàng hóa 1990 - 2000 Chia ra 28 1990 - 1995 1996 - 2000 1. Mức lưu chuyển ngoại thương bình quân năm (tỷ USD) 14,3 7,5 22,5 + Xuất khẩu bình quân năm (tỷ USD) 6,5 3,3 10,3 + Nhập khẩu bình quân năm (tỷ USD) 7,8 4,2 12,2 2. Cán cân thương mại hàng hóa (xuất-nhập) (Tỷ USD) -1,3 -0,9 -1,9 3. Tỷ lệ nhập siêu (%) 21,6 30,6 18,2 Số lượng đơn vị tham gia xuất nhập khẩu đã tăng lên nhanh chóng qua các thời kỳ. Năm 1985 chỉ có 40 đơn vị do Nhà nước quản lý trực tiếp xuất nhập khẩu, năm 1990 có 270 đơn vị nhưng đến nay đã có trên 12000 đơn vị thuộc mọi thành phần kinh tế tham gia, trong đó có cả các doanh nghiệp tư nhân, doanh nghiệp có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài. Quan hệ quốc tế những năm vừa qua đã có những thay đổi thông qua việc tham gia tổ chức quốc tế và khu vực như hiệp hội các nước Đông Nam Á (ASEAN-1995). Diễn đàn Kinh tế các nước Châu Á - Thái Bình Dương (APEC-1998), nối lại quan hệ ngoại giao với Hoa Kỳ và trở thành quan sát viên của WTO (1995), Ký hiệp định thương mại với 61 nước trong đó có Mỹ (tháng 7/2000). Năm 1990 nước ta mới có quan hệ buôn bán với trên 50 nước và vùng lãnh thổ, năm 1995 con số này là 100 và đến nay đã là trên 170. Quan hệ thương mại ngày càng mở rộng tới các Châu lục, các khối kinh tế khu vực và quốc tế. Hoạt động xuất nhập khẩu đã dần tạo được chỗ đứng vững chắc, mở ra những tiềm năng mới trong tương lai. 2.2.2.2. Hoạt động nhập khẩu được tăng cường theo hướng tích cực. Cùng với tăng trưởng kinh tế, nhập khẩu đã tăng trưởng với tốc độ khá. Những mặt tích cực của hoạt động nhập khẩu thời kỳ 1991 - 2000 thể hiện ở một số điểm sau: 29 * Nhập khẩu đã hướng vào mục tiêu chủ yếu là phục vụ chiến lược phát triển xuất khẩu và đáp ứng yêu cầu thiết yếu của sản xuất,tiêu dùng trong nước. * Cơ cấu nhập khẩu thay đổi theo hướng tăng nhập khẩu tư liêu sản xuất, giảm nhập khẩu hàng tiêu dùng. * Thị trường nhập khẩu mở rộng, chất lượng hàng nhập khẩu được nâng cao, góp phần đổi mới trang thiết bị kỹ thuật và công nghệ sản xuất, nâng cao sức cạnh tranh của hàng Việt Nam. Thời kỳ 1990 - 2000 nhập khẩu đạt tốc độ tăng bình quân là 17.5% mỗi năm. Riêng nhập khẩu của khu vực có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài 1994 - 2000 tăng bình quân 39% mỗi năm và chiếm 20,7% tổng kim ngạch nhập khẩu của cả nước, khu vực trong nước tăng 22% và chiếm 79,3%. Hiện nay nước ta đã nhập khẩu hàng hóa với trên 130 nước và vùng lãnh thổ. Thị phần chủ yếu là các nước châu Á, trong đó Nhật Bản và Hàn Quốc chiếm vị trí quan trọng. Nhập khẩu từ các nước ASEAN tăng lên nhanh chóng, cơ cấu thị trường đã thay đổi phần nào thể hiện đường lối tăng cường hội nhập khu vực phù hợp với đặc điểm sản xuất, tiêu dùng, khả năng đầu tư và vận tải của nước ta). Tỷ trọng thị trường nhập khẩu chủ yếu thời kỳ 1990 - 1995: châu Á chiếm 66,9%, Đông Âu 10,5%; EU 10,2% và Mỹ 0,7% sang thời kỳ 1996 - 2000: Châu Á 71,95, Đông Âu 2,2%, EU 10% và Mỹ 2,4%. Tỷ trọng một số thị trường nhập khẩu chủ yếu những năm 1999 - 2000. Đơn vị: % Thời kỳ Thị trường nhập khẩu 1990 - 1995 1996 - 2000 1. Châu á 66,9 71,9 Trong đó: ASEAN 28,9 27,7 Ngoài ASEAN 38,0 50,2 2. Đông Âu 10,5 2,2 3. EU 10,2 10,0 30 4. Mỹ 0,7 2,4 Về cơ cấu hàng nhập khẩu: thay đổi theo hướng tăng nhập khẩu tư liệu sản xuất, máy móc, thiết bị kỹ thuật, giảm hàng tư liệu tiêu dùng. Năm 1990 thiết bị toàn bộ và máy móc dụng cụ chiếm 27,4% tổng kim ngạch nhập khẩu, năm 2000 tăng lên gần 40%. Nguyên nhiên vật liệu phục vụ sản xuất luôn chiếm tỷ trọng cao và tăng hàng năm, từ 59,4% năm 1990 tăng lên 63,8% năm 2000. Hàng tiêu dùng giảm tương đối, năm 1990 chiếm 13,2% tổng kim ngạch nhập khẩu, năm 1995 là 15,2% và năm 2000 còn 5,3%. Tỷ trọng một số mặt hàng nhập khẩu chủ yếu theo các năm Đơn vị: % Năm Mặt hàng nhập khẩu 1990 2000 1. Máy móc, thiết bị 27,4 40 2. Nguyên vật liệu sản xuất 59,4 63,8 3. Hàng tiêu dùng 13,2 5,3 31 2.2.2.3. Thị trường xuất khẩu được mở rộng theo hướng đa dạng hóa và đa phương hóa các quan hệ kinh tế. Kết quả nổi bật của hoạt động xuất khẩu những năm vừa qua thể hiện trên các mặt sau: * Tăng trưởng xuất khẩu cao và liên tục. * Sự tham gia của các ngành, các thành phần kinh tế trong đó có sự đóng góp tích cực của khu vực kinh tế có vốn đầu tư trực tiếp với nước ngoài. * Thị trường xuất khẩu mở rộng. * Cơ cấu hàng xuất khẩu thay đổi theo hướng tăng tỷ trọng sản phẩm c chỉ biến. * Một số mặt hàng chủ lực, đóng góp lớn cho tăng trưởng xuất khẩu dần dần được khẳng định. Đường lối phát triển kinh tế của Đảng đã được cụ thể hóa bằng nhiều chính sách kinh tế vĩ mô, trực tiếp và gián tiếp khuyến khích xuất khẩu. Nếu lấy năm 1989 làm gốc thì tốc độ tăng trưởng bình quân thời kỳ 1990 - 2000 của xuất khẩu cao gấp 2,6 lần tốc độ tăng GDP. Tỷ trọng xuất khẩu trong GDP và kim ngạch xuất khẩu bình quân đầu người ngày càng tăgng, năm 2000 đã đạt mức xuất khẩu bình quân 184USD/người, đưa nước ta ra khỏi danh sách các nước có nền ngoại thương kém phát triển. Xuất khẩu bình quân đầu người so với GDP Chia ra 1990 - 2000 1990 - 1995 1996 - 2000 1. Xuất khẩu bình quân đầu người (USD) 89 47 136 2. Tỷ lệ xuất khẩu so với GDP (%) 33,6 26,4 37,0 Từ đầu những năm 90, một số ngành công nghiệp khai thác và chế biến đã phát triển mạnh hơn. Cơ cấu hàng xuất khẩu theo ngành kinh tế quốc dân đã thể hiện xu hướng đó. Bình quân thời kỳ 1995 - 2000, trong tổng trị giá 32 xuất khẩu, sản phẩm nông nghiệp chiếm tỷ trọng 14,5%, công nghiệp khai thác 20,3%, công nghiệp chế biến 63,3%. Đáng chú ý là trong 3 nhóm sản phẩm xuất khẩu trên thì sản phẩm công nghiệp chế biến có tốc độ bình quân cao nhất (34%), tiếp theo là công nghiệp khai thác (29%) và nông lâm sản 14%. Thời kỳ 1991 - 2000 cũng đánh dấu bước tiến quan trong của một số mặt hàng xuất khẩu chủ lực. Đó là sự xuất hiện và gia tăng nhanh chóng của một số mặt hàng mới như gạo, hàng điện tử, máy tính, hàng dệt may, giày dép, hàng thủ công mỹ nghệ, thuỷ sản, cà phê, hạt điều... Nếu như năm 1989 mới chỉ có 2 mặt hàng có trị giá xuất khẩu trên 200 triệu USD thì đến nay có 10 mặt hàng, trong đó 4 mặt hàng vượt qua mức 1 tỷ USD vào năm 2000 là dầu thô, hàng may mặc, giày dép và thuỷ sản. Trước đây xuất khẩu các mặt hàng chủ lực này chiếm 60% hiện nay chiếm 75 - 80%. Chất lượng hàng xuất khẩu được nâng lên đáng kể, một số mặt hàng đã có sức cạnh tranh trên thị trường thế giới và có tác động tích cực tới chất lượng sản phẩm trong nước. Hiện nay các mặt hàng gạo, dầu thô, thuỷ hải sản hàng dệt may, giày dép, cà phê, nhân điều, hạt tiêu của nước ta đã được thừa nhận đạt hoặc xấp xỉ chất lượng quốc tế. Đơn vị: % Tỷ trọng bình quân 1990 - 1995 1996 - 2000 Chỉ số phát triển bình quân năm 1. Dầu thô 23,5 18,8 130,0 2. Hàng dệt may 10,5 14,5 124,8 3. Giày dép 2,7 10,3 157,3 4. Hàng thuỷ sản 12,4 9,2 119,6 5. Gạo 11,6 8,6 107,6 6. Cà phê 6,6 5,0 117,7 7. Cao su 3,0 1,7 112,4 33 8. Hàng thủ công mỹ nghệ 2,4 1,4 101,5 9. Hạt điều 1,5 1,1 137,5 10. Hàng rau quả 1,1 1 110,8 11. Hạt tiêu 0,6 0,9 124,8 Về thị trường, thay vì trao đổi hàng hóa chủ yếu với thị trường Liên Xô - Đông Âu trước đây, hàng hóa Việt Nam đã thâm nhập ngày càng nhiều vào thị trường. Nhật Bản, ASEAN, Đông Bắc Á, EU và Bắc Mỹ. Việc thâm nhập vào thị trường EU, Nhật Bản và Bắc Mỹ đã đem lại hiệu quả cao cho hoạt động ngoại thương và đã khẳng định sự tiến bộ về chất lượng hàng hóa của nước ta vì đã đáp ứng khách hàng ở những thị trường khó tính. Năm 1995, nước ta và Mỹ bình thường hóa quan hệ, hoạt động thương mại giữa hai nước bắt đầu phát triển và hiện nay kim ngạch xuất khẩu tăng gần gấp đôi năm đầu. Buôn bán với các nước Châu Phi và Châu Đại Dương được mở rộng. Năm 1989 xuất khẩu tới khu vực này chưa vượt qua con số 1 triệu USD, hiện nay Châu Phi đạt gần 70 triệu USD và Châu Đại dương đạt trên 1,1 tỷ USD. Sự thay đổi cơ cấu thị trường xuất khẩu đã góp phần đưa kinh tế nước ta vượt qua những giai đoạn khó khăn khi thế giới diễn ra những biến động lớn về chính trị đầu những năm 90, hoặc khủng hoảng kinh tế khu vực 1997 - 1998. Ngoài ra trong hai năm gần đây chúng ta đã thực hiện chủ trương khôi phục thị trường Đông Âu, là thị trường truyền thống của ngoại thương nước ta. Thị trường này cần nhập khẩu hàng nông sản, nông sản chế biến, thủ công mỹ nghệ, hàng may mặc, giày dép mà những mặt hàng này lại là thế mạnh của nước ta. 2.3. NHỮNG NGUYÊN NHÂN ĐẠT ĐƯỢC THÀNH TỰU TRÊN. 2.3.1. Sự chuyển đổi nền kinh tế. Công cuộc đổi mới toàn diện nền kinh tế - xã hội nước ta mở đầu từ Đại hội VI đến nay đã trải qua hơn 16 năm. Từ đó đến nay, nước ta đã có những thay đổi to lớn và sâu sắc. Đại hội VI đánh dấu một bước ngoặt trong đổi mới cơ chế, chính sách và quản lý kinh tế nói chung, thị trường và thương mại, 34 dịch vụ nói riêng. Công cuộc đổi mới chuyển nền kinh tế nước ta từ nền kinh tế tập trung bao cấp sang nền kinh tế hàng hóa phát triển theo cơ chế thị trường có sự quản lý của Nhà nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Chuyển việc mua bán hàng hóa từ cơ chế tập trung quan liêu bao cấp sang mua bán theo cơ chế thị trường, khuyến khích các thành phần kinh tế phát triển. Trong nền kinh tế thị trường, các doanh nghiệp thương mại được tự do buôn bán, tự do kinh doanh, bảo đảm quyền tự chủ trong kinh doanh, thực hiện tốt hơn chức năng lưu thông hàng hóa của mình trên cơ sở có sự quản lý của nhà nước, hướng theo chủ nghĩa xã hội. Nhiều doanh nghiệp thương mại ra đời: doanh nghiệp nhà nước, doanh nghiệp tập thể (hợp tác xã), công ty cổ phần, công ty trách nhiệm hữu hạn, công ty liên doanh liên kết với nước ngoài, doanh nghiệp tư nhân. Thị trường chuyển từ trạng thái chia cắt khép kín theo kiểu địa giới hành chính sang tự do lưu thông theo quy luật kinh tế thị trường và theo pháp luật, nhu cầu của người dân được đáp ứng kịp thời, giá cả được hình thành trên giá trị và quan hệ cung - cầu. Trong thời gian qua, thị trường hàng hóa của doanh nghiệp thương mại nước ta rất phát triển, đặc biệt là sau nghị quyết 12 của Bộ Chính trị về "Tiếp tục đổi mới tổ chức và hoạt động thương nghiệp, phát triển thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa (1996). Trong 16 năm đổi mới (1986 - 2002) tình hình thị trường và hoạt động thương nghiệp đã đạt được những thành tựu quan trọng góp phần tạo nên sự biến đổi sâu sắc trên thị trường trong nước và vị thế mới trên thị trường nước ngoài. 2.3.2. Sự phát triển của các ngành sản xuất. Trong mấy năm gần đây, ở nước ta đã xây dựng và phát triển nhiều khu công nghiệp, nhiều nhà máy, xí nghiệp ra đời sản xuất hàng hóa đáp ứng nhu cầu tiêu dùng của người dân. Nhiều nhà máy được xây dựng trước đây nay cũng được đầu tư, nâng cấp để sản xuất ra hàng hóa chất lượng tốt hơn với giá 35 thành hạ. Vì vậy lượng hàng hóa do các cơ sở sản xuất trong nước cung cấp là rất dồi dào, nhiều chủng loại, cả hàng công nghiệp và hàng nông nghiệp. Nhằm đẩy nhanh tốc độ công cuộc công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, hình thành liên doanh liên kết với nước ngoài được phát triển giúp cho các cơ sở sản xuất trong nước áp dụng được kỹ thuật tiên tiến vào sản xuất với công nghệ dây chuyền, sản xuất hàng loạt nâng cao năng suất lao động, chất lượng hàng hóa tốt hơn, đẹp hơn. Hàng công nghiệp được cải tiến mẫu mã, tăng độ bền, giá cả phù hợp. Nhiều mặt hàng công nghiệp, đặc biệt hàng công nghiệp nhẹ được thị trường trong và ngoài nước ưa chuộng. Hàng nông sản được chế tạo thành những mặt hàng có giá trị hơn như nước trái cây, đồ hộp trái cây. Nhìn chung các cơ sở sản xuất trong nước đã cung cấp một lượng hàng khá lớn đáp ứng được phần lớn nhu cầu của người dân và làm phát triển thị trường nguồn hàng trong nước cho doanh nghiệp thương mại. Doanh nghiệp thương mại có thị trường nguồn hàng trong nước ổn định sẽ giúp cho doanh nghiệp giảm được chi phí so với nhập khẩu và đáp ứng đầy đủ, kịp thời hơn cho người tiêu dùng. Hiện nay nhiều mặt hàng Việt Nam chất lượng cao phù hợp với mức thu nhập của người dân (80% làm nông nghiệp). Vì vậy dễ tiêu thụ hơn so với hàng ngoại. Nhiều doanh nghiệp thương mại kinh doanh hàng Việt Nam đã đạt được hiệu quả cao. Nâng cao năng lực sản xuất trong nước, phát triển nguồn hàng trong nước còn là chủ trương, chiến lược của Đảng và Nhà nước ta. 2.3.3. Xóa bỏ độc quyền của Nhà nước đối với hoạt động xuất nhập khẩu hàng hóa. Việc xóa bỏ độc quyền của Nhà nước đối với hoạt động xuất nhập khẩu hàng hóa đã tạo điều kiện cho nhiều thành phần kinh tế tham gia xuất nhập khẩu hàng hóa, trong đó có khu vực tư nhân. Do đó số lượng các đơn vị xuất nhập khẩu tăng lên nhanh chóng. Những quy định, thủ tục rườm rà từng bước được xóa bỏ. Đầu những năm 90, các đơn vị muốn tham gia xuất khẩu còn phải đáp ứng các điều kiện về vốn tối thiểu(200 nghìn USD), về giấy phép 36 kinh doanh về giấy phép xuất nhập khẩu, giấy phép nhập khẩu chuyến. Những đến năm 1996 Nhà nước bãi bỏ giấy phép nhập khẩu chuyến (Nghị định 89/CP ngày 15/12/1995). Năm 1997 Chính phủ khuyến khích các doanh nghiệp xuất khẩu cả những hàng hóa ngoài đăng ký, các hàng hóa mua của đơn vị khác (Quyết định 28/TTg ngày 13/1/1997). Năm 1998 Quyết định 55/1998/QĐ-TTg cho phép các doanh nghiệp được xuất khẩu hàng hóa thuộc đăng ký kinh doanh của mình mà không cần giấy phép xuất nhập khẩu, trừ một số mặt hàng cần quản lý đặc biệt của Nhà nước. Các chính sách khác như hỗ trợ vốn tín dụng cho người xuất khẩu, thưởng cho các đơn vị có xuất nhập khẩu mặt hàng mới, giao quyền tự chủ sản xuất kinh doanh và tiêu thụ sản phẩm cho người sản xuất. Nhà nước đã từng bước thực hiện các chính sách kinh tế vĩ mô nhằm tạo thông thoáng cho hoạt động xuất nhập khẩu, trước hết là chính sách giá cả, tỷ giá hối đoái, chính sách thuế... Những hoạt động trên đã có các tác động tích cực trong việc xuất nhập khẩu hàng hóa, phát triển thị trường nước ngoài, tăng mặt hàng ngoại phục vụ tiêu dùng và phục vụ công cuộc công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. 2.3.4. Quản lý Nhà nước về thị trường được tăng cường. Trước hết là đã dần dần phân định rõ chức năng quản lý nhà nước về thương mại và chức năng quản lý kinh doanh của doanh nghiệp. Từ đó sắp xếp lại các doanh nghiệp thương mại nhà nước theo hướng tự chủ và tự chịu trách nhiệm về kết quả kinh doanh, còn Bộ Thương mại và các Sở Thương mại chỉ làm chức năng quản lý nhà nước về thương mại. Các doanh nghiệp Nhà nước vẫn giữ được vai trò chủ đạo trong lưu chuyển bán buôn và xuất nhập khẩu. Thứ hai là Nhà nước tạo môi trường pháp lý nhằm nâng cao vai trò quản lý thị trường như luật thương mại, luật doanh nghiệp, luật thuế... có những chính sách, biện pháp quản lý nguồn hàng lưu chuyển trên thị trường để ngăn 37 chặn, phát hiện và loại bỏ hàng giả, hàng kém chất lượng, chống buôn lậu, gian lận thương mại. 2.3.5. Đẩy mạnh hội nhập quốc tế và khu vực. Đẩy mạnh hội nhập quốc tế và khu vực không những đã mở rộng được thị trường xuất nhập khẩu mà còn làm cho chính sách thương mại được tiến hành theo tiến trình minh bạch hóa và nhất quán, nâng cao sức cạnh tranh của sản phẩm thông qua lịch trình giảm thuế, loại bỏ hạn chế định lượng theo khuôn khổ CEPT/AFTA cũng như các hiệp định khác. Và việc thực hiện tiến trình này đã đưa kim ngạch xuất khẩu gia tăng trong những năm vừa qua. 2.3.6. Các doanh nghiệp thương mại nâng cao chất lượng phục vụ, chủ động tìm kiếm thị trường. Các doanh nghiệp thương mại nước ta đã nâng cao chất lượng phục vụ, áp dụng những hình thức dịch vụ thương mại tiến bộ trên thế giới như tổ chức các hội chợ, quảng cáo, tiếp thị, khuyến mại và các dịch vụ trước, trong và sau khi bán hàng, bán và chuyển hàng đến tận nơi theo yêu cầu của khách hàng. Vì vậy số lượng hàng hóa bán được tăng lên. Ngoài ra doanh nghiệp thương mại chủ động tìm kiếm thị trường sẽ tạo điều kiện tiêu thụ hàng hóa tốt hơn. 2.4. NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA TRONG QUÁ TRÌNH PHÁT TRIỂN THỊ TRƯỜNG HÀNG HÓA CỦA DOANH NGHIỆP THƯƠNG MẠI NƯỚC TA. 2.4.1. Tuy tổng mức lưu chuyển nội thương và ngoại thương đều tăng nhưng hàng hóa của Việt Nam có khả năng cạnh tranh thấp cả ở thị trường trong và ngoài nước. Đây là nguyên nhân cơ bản làm cho sự phát triển thị trường và thương mại chưa vững chắc và hiệu quả kinh doanh thấp. Mặc dù doanh nghiệp thương mại có nhiệm vụ trong lưu thông hàng hóa, có thể thực hiện xuất nhập khẩu để có hàng ngoại tốt phục vụ nhu cầu trong nước nhưng chất lượng hàng hóa trong nước có ảnh hưởng rất lớn đối với doanh nghiệp thương mại nước ta. Nếu hàng hóa nước ta có chất lượng tốt, có khả năng cạnh tranh cao so với hàng ngoại thì các DNTM nước ta sẽ có nguồn hàng trong nước tốt, giảm được chi phí so với việc nhập khẩu và các DNTM xuất khẩu hàng hóa thuận 38 lợi hơn. Vấn đề này liên quan đến nhiều lĩnh vực của nền kinh tế quốc dân. Nhưng nguyên nhân chính là quan hệ kinh tế giữa sản xuất công nghiệp, nông nghiệp và thương mại chưa được giải quyết tốt. Thiết bị máy móc sản xuất công nghiệp lạc hậu so với thế giới từ 4 - 5 thế hệ do trình độ sản xuất của nước ta còn kém dẫn đến chất lượng hàng hóa thấp, giá cao vì chi phí lớn. Công nghiệp chế biến nông sản yếu kém, không tạo được hàng hóa có giá trị cao từ sản phẩm nông nghiệp, công tác bảo quản không đạt yêu cầu. Do đó hàng hóa đưa vào lưu thông trên thị trường không thể có sức cạnh tranh cao, thiếu thị trường tiêu thụ là điều dễ hiểu. Yêu cầu của DNTM là bán hàng hóa phải có lãi. Vì vậy các DNTM sẽ chuyển sang kinh doanh các hàng hóa dễ tiêu thụ hơn. Vì vậy các doanh nghiệp sản xuất cần tạo ra hàng hóa có sức cạnh tranh cao là yêu cầu cấp bách hiện nay. 2.4.2. Các DNTM chưa làm tốt vai trò hướng dẫn tiêu dùng và tổ chức thông tin thị trường để định hướng cho sản xuất. Các DNTM muốn có một thị trường hàng hóa ổn định thì cần phải nắm bắt nhu cầu của người tiêu dùng, hướng dẫn tốt tiêu dùng. Tức là DNTM phải phân tích cho người tiêu dùng biết được lợi ích của hàng hóa này so với hàng hóa khác về chất lượng, giá cả hoặc được bảo hành sau khi bán sẽ tạo niềm tin cho khách hàng. Các DNTM nước ta chưa làm tốt vai trò này nên chưa phát huy hết tiềm năng của thị trường. Cụ thể là nhiều người tiêu dùng ham rẻ mua phải hàng lậu, hàng kém chất lượng dễ hỏng. Mặt khác các DNTM còn chưa tổ chức tốt thông tin thị trường để định hướng cho sản xuất nên dẫn đến tình trạng sản xuất thừa, hàng hóa khó tiêu thụ vì cung vượt cầu. 2.4.3. Thị trường nước ngoài mới phát triển được bề rộng chưa phát triển được bề sâu. Đến nay nước ta quan hệ buôn bán với hơn 170 nước và khu vực nhưng các DNTM nước ta chưa khai thác hết tiềm năng của các thị trường rộng lớn. 39 Phát triển thị trường nước ngoài theo cả bề rộng, cả bề sâu đòi hỏi sự tham gia tích cực của các cấp các ngành và nâng cao năng lực hoạt động xuất nhập khẩu của các DNTM. Chỉ tiêu để xác định mức độ xâm nhập vào thị trường nước ngoài là số lượng hàng hóa, chủng loại hàng hóa được xuất và bán ở thị trường đó như thế nào. Để tăng được bề sâu ở thị trường nước ngoài các DNTM phải tạo được số lượng lớn hàng hóa hoặc nhiều chủng loại hàng hóa vào một thị trường. Để làm được điều này các DNTM cần có vốn lớn, có đủ điều kiện để tham gia xuất khẩu hàng hóa và biết cách xâm nhập thị trường nước ngoài. 2.4.4. Tình hình buôn lậu và gian lận thương mại diễn ra thường xuyên và ngày càng tinh vi. Buôn lậu hàng hóa có ảnh hưởng rất lớn đến các DNTM. Vì hàng buôn lậu thường rẻ hơn rất nhiều so với hàng mà các DNTM mua để bán. Tình hình buôn lậu hàng hóa qua biên giới Việt Nam - TrungQuốc, Việt Nam - Lào, Việt Nam - Thái Lan và cả đường biển diễn ra phức tạp, gây mất ổn định thị trường hàng hóa. Hàng Trung Quốc rất rẻ mà được nhập lậu vào Việt Nam thì càng rẻ làm cho hàng Việt Nam, hàng nhập khẩu khó tiêu thụ làm cho các DNTM khó tiêu thụ hàng hóa. Vấn đề đặt ra là làm thế nào để ngăn chặn được tình trạng buôn lậu và gian lận thương mại để ổn định thị trường, tạo công bằng cho các doanh nghiệp thương mại. 2.4.5. Khung pháp lý cho hoạt động thương mại bước đầu đã thông thoáng nhưng thể chế kinh tế thị trường còn chưa hoàn chỉnh. Thực trạng của hệ thống thể chế được nhiều doanh nghiệp gọi là "5 không": không minh bạch, không đồng bộ, không nhất quán, không sát thực tế và không thống nhất. Môi trường pháp lý ảnh hưởng rất lớn đến hoạt động kinh doanh của DNTM, đặc biệt là đối với DNTM xuất nhập khẩu. Cần có một thể chế kinh tế thị trường rõ ràng hơn, cụ thể hơn, đồng bộ, nhất quán, thực tế, nhằm tạo mọi điều kiện tốt nhất để các DNTM tổ chức tốt lưu thông 40 hàng hóa và phát triển thị trường hàng hóa của mình. Công tác quản lý nhà nước về thương mại, ban hành các văn bản pháp luật, cơ chế, chính sách, hướng dẫn và quản lý hoạt động thương mại, dịch vụ còn yếu kém và hiệu quả thấp. Do thiếu nhiều văn bản hướng dẫn thực hiện cụ thể trong lĩnh vực thương mại đã làm hạn chế hiệu lực của các văn bản pháp quy, hệ thống pháp luật, Luật thương mại khó đi vào thực tiễn cuộc sống kinh doanh. 41 CHƯƠNG 3 NHỮNG BIỆN PHÁP NHẰM PHÁT TRIỂN THỊ TRƯỜNG HÀNG HÓA CỦA DOANH NGHIỆP THƯƠNG MẠI NƯỚC TA TRONG THỜI GIAN TỚI 3.1. MỤC TIÊU VÀ PHƯƠNG HƯỚNG. 3.1.1. Thúc đẩy thương mại Việt Nam phát triển. Trong chiến lược phát triển kinh tế - xã hội 2001 - 2010 Đảng và Nhà nước ta đã chỉ rõ nhiệm vụ của ngành thương mại trong thời gian tới là: "Phát triển mạnh thương mại, nâng cao năng lực và chất lượng hoạt động để mở rộng thị trường trong nước và hội nhập quốc tế có hiệu quả. Hình thành các trung tâm thương mại lớn, các chợ nông thôn, nhất là ở miền núi, bảo đảm cung cấp một số sản phẩm thiết yếu cho vùng sâu, vùng xa và hải đảo, tạo thuận lợi cho việc tiêu thụ nông sản, phát triển thương mại điện tử. Nhà nước, các hiệp hội, các doanh nghiệp phối hợp tìm kiếm, mở rộng thị trường cho sản phẩm Việt Nam". Như vậy phát triển thị trường hàng hóa nằm trong chiến lược phát triển thị trường của thương mại Việt Nam. Phát triển thị trường hàng hóa nói chung và phát triển t hàng hóa của doanh nghiệp thương mại (DNTM) nói riêng sẽ góp phần quan trọng thúc đẩy thương mại Việt Nam phát triển. Thông qua việc tổ chức tốt thị trường và lưu thông hàng hóa làm cho thương mại thực sự là đòn bảy sản xuất, góp phần chuyển dịch cơ cấu kinh tế, phân công lại lao động xã hội, góp phần ổn định giá cả, kiềm chế lạm phát, thực hiện phân phối và phân phối lại thu nhập quốc dân một cách hợp lý, tăng tích lũy cho ngân sách Nhà nước, cải thiện đời sống nhân dân. Mục tiêu phấn đấu trong những năm tới 2001 - 2005 là phát triển, mở rộng và đa dạng hóa thị trường, tổng mức lưu chuyển hàng hóa tăng từ 11 - 14%/năm, tăng cường xuất khẩu hàng hóa, giảm nhập khẩu hàng hóa. 3.1.2. Nâng cao hiệu quả kinh doanh cho các doanh nghiệp thương mại. 42 Bên cạnh những thành tựu đạt được, các DNTM nước ta còn những hạn chế, chưa đạt được hiệu quả kinh tế cao trong việc lưu thông hàng hóa. Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ IX của Đảng cũng chỉ ra những thiếu sót và khuyết điểm làm phát sinh những vấn đề phức tạp mới, cần có chủ trương và biện pháp giải quyết đúng đắn nhằm đảm bảo định hướng cho sự phát triển. Những tồn tại đó là: "Nạn buôn lậu, làm hàng giả, gian lận thương mại làm mất ổn định thị trường, gây thiệt hại lớn cho các DNTM, lĩnh vực xuất khẩu có những hạn chế về tạo nguồn hàng, chất lượng, sức cạnh tranh, xuất khẩu hàng nông sản thô, nguyên liệu thô còn chiếm tỷ trọng lớn, nhiều mặt hàng còn phải xuất khẩu qua trung gian hoặc chỉ gia công nên hiệu quả kinh tế thấp. Vì vậy phát triển thị trường hàng hóa sẽ nâng cao hiệu quả kinh doanh cho các doanh nghiệp thương mại. Mục tiêu trong thời gian tới là nâng cao sức cạnh tranh của hàng hóa, tạo nguồn hàng đầy đủ, kịp thời cho DNTM, hạn chế buôn lậu, gian lận thương mại đảm bảo cho các DNTM có thị trường ổn định, hướng vào thị trường nội địa, mở rộng thị trường nước ngoài. Đây là vấn đề có ý nghĩa rất quan trọng đối với DNTM. Bởi vì thị trường hàng hóa vừa là môi trường hoạt động và là mục tiêu của DNTM. Nhà nước có chính sách hỗ trợ, tạo mọi điều kiện cho các DNTM phát triển kinh doanh hàng hóa ở vùng sâu, vùng xa và hải đảo cũng không ngoài mục đích bảo đảm hiệu quả kinh doanh cho các DNTM. Khi chuyển sang nền kinh tế thị trường, các DNTM phải đối mặt với nhiều rủi ro, tổn thất. Phát triển thị trường kết hợp với nhiều biện pháp hạn chế nguy cơ rủi ro, tổn thất trên thị trường nhằm cải thiện môi trường kinh doanh, chủ động tìm kiếm giảm nhẹ chi phí, nâng cao hiệu quả kinh doanh và duy trì sự phát triển bền vững. 3.1.3. Tăng xuất khẩu, giảm thiểu nhập khẩu. Từ tình hình thực tiễn trong và ngoài nước, căn cứ các mục tiêu chiến 43 lược chung về phát triển kinh tế - xã hội giai đoạn 2001 - 2010 đã định hướng nội dung cơ bản của Thương mại Việt Nam cho kỷ nguyên mới là: "Tăng tốc độ tăng trưởng thương mại về mọi mặt. Bảo đảm cán cân thương mại ở mức hợp lý; mở rộng và đa dạng hóa thị trường và phương thức kinh doanh, hội nhập thẳng vào kinh tế khu vực và thế giới. Chớp thời cơ thuận lợi tạo ra sự phát triển đột biến, nhanh chóng rút ngắn khoảng cách giữa kinh tế nước ta và các nước trong khu vực". Về quy mô và tốc độ tăng trưởng. Theo dự thảo chiến lược phát triển kinh tế xã hội thời kỳ 2001 - 2010 thì đến năm 2010 GDP sẽ tăng gấp đôi so với năm 2000, bình quân tăng khoảng 7,2%/ năm. Tốc độ tăng trưởng xuất khẩu phải gấp đôi tốc độ tăng trưởng GDP, tức là khoảng +14%/năm. Chiến lược đã đề ra phương án phấn đấu thực hiện như sau: 1. Về xuất khẩu. a. Xuất khẩu hàng hóa. - Tốc độ tăng trưởng bình quân thời kỳ 2001 - 2010 là 15%/năm. Trong đó thời kỳ 2001 - 2005 tăng 16%/năm thời kỳ 2006 - 2010 tăng 14%/năm. - Giá trị tăng từ 13,5 tỷ USD năm 2000 lên 54,6 tỷ USD năm 2010 (tức là gấp 4 lần). - Tỷ trọng xuất khẩu hàng hóa so với GDP tăng từ 29,5% trong thời kỳ 1991 - 2000 lên 71,1% cho toàn kỳ 2001 - 2010. b. Xuất khẩu dịch vụ: - Tốc độ tăng trưởng bình quân thời kỳ 2001 - 2010 là 15%/năm. - Giá trị tăng từ 2 tỷ USD năm 2000 lên 8,1 tỷ USD năm 2010 (tức là gấp hơn 4 lần). - Tỷ trọng so với GDP tính trung bình cho thời kỳ 2001 - 2005 là 10,3%. c. Tổng kim ngạch xuất khẩu hàng hóa và dịch vụ. - Giá trị tăng từ 15,5 tỷ USD vào năm 2000 lên 62,8 tỷ USD vào năm 2010 (hơn 4 lần). 44 - Tỷ trọng xuất khẩu hàng hóa, dịch vụ so với GDP tính chung cho toàn kỳ 2001 - 2010 khoảng 80%. 2. Về nhập khẩu. Tiết kiệm ngoại tệ, nhập khẩu những hàng hóa cần thiết, máy móc thiết bị, công nghệ mới. Giảm thiểu nhu cầu nhập khẩu, giữ thế chủ động trong nhập khẩu kiềm chế nhập siêu, giảm tỷ lệ nhập siêu; tiến tới cân bằng xuất nhập và xuất siêu. a. Nhập khẩu hàng hóa: - Tốc độ tăng trưởng bình quân thời kỳ 2001 - 2010 là 14%/năm; trong đó thời kỳ 2001 - 2005 là 15%/năm và thời kỳ 2006 - 2010 là 13%/năm. - Giá trị kim ngạch tăng từ 14,5 tỷ USD năm 2000 lên 29,2 tỷ USD năm 2005 và 53,7 tỷ USD năm 2010. b. Nhập khẩu dịch vụ: - Tốc độ tăng trưởng bình quân thời kỳ 2001 - 2010 là 11%/năm. - Giá trị tăng từ 1,2 tỷ USD năm 2000 là 2,02 tỷ USD năm 2005 và 3,4 tỷ USD năm 2010. c. Tổng kim ngạch nhập khẩu hàng hóa - dịch vụ: Tăng từ 15,7 tỷ USD năm 2000 lên 31,2 tỷ USD năm 2005 và 57,14 tỷ USD năm 2010. Về cơ cấu hàng hóa xuất - nhập khẩu: Gia tăng xuất khẩu sản phẩm chế biến và chế tạo với giá trị gia tăng ngày càng cao, chú trọng các sản phẩm có hàm lượng công nghệ và tri thức cao, giảm dần tỷ trọng hàng khô (dầu thô, than đá giảm từ 20% năm 2000 xuống 3 - 3,5% năm 2010). Nhóm sản phẩm chế biến, chế tạo (dệt may, thực phẩm, cơ khí v.v... tăng từ 31,4% lên 40 - 45%) sản phẩm công nghệ cao (điện tử, tin học tăng từ 5,4% lên 12 - 14%). Về cơ cấu xuất - nhập khẩu dịch vụ: Tốc độ tăng trưởng dự kiến thời kỳ 2001 - 2010 là 15%/năm (xuất khẩu dịch vụ có thể đạt 8,1 tỷ USD năm 2010) xuất khẩu lao động 4,5 tỷ USD; du 45 lịch 1,6 tỷ USD. Nhập khẩu dịch vụ dự kiến tăng 11% năm đạt giá trị kim ngạch 3,4 tỷ USD vào năm 2010 xuất siêu về dịch vụ năm 2010 đạt khoảng 4,7 tỷ USD. * Về thị trường xuất - nhập khẩu: Đa dạng hóa thị trường, tích cực chủ động tranh thủ mở rộng thị trường nhất là sau khi tham gia WTO. Đa phương hóa, đa dạng hóa với các đối tác. Đẩy mạnh xuất khẩu vào các thị trường có sức mua lớn nhưng hiện còn chiếm tỷ trọng thấp; mở các thị trường mới (Mỹ, Châu Phi). Thị trường châu Á - Thái Bình Dương vẫn là thị trường trọng điểm. Trong 10 năm tới cả khu vực như Tây Âu, Nhật Bản, Trung Quốc, Hoa Kỳ, Trung Cận Đông, Châu Phi, Úc... sẽ là những thị trường chúng ta cần quan tâm đặc biệt. 3.1.4. Phục vụ tiêu dùng cá nhân và công cuộc công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Mục tiêu phục vụ tiêu dùng cá nhân là nhằm nâng cao mức hưởng thụ của người dân về hàng hóa là một trong những mục tiêu quan trọng trong chiến lược phát triển thị trường hàng hóa của các doanh nghiệp thương mại nước ta trong thời gian tới. Điều này được thể hiện ở các chính sách phát triển thị trường hàng hóa nội địa của nhà nước ta để mọi người dân mà trong đó 80% là nông dân - có thu nhập thấp có thể mua được hàng hóa phục vụ nhu cầu thiết yếu của đời sống. Các chính sách đó phát triển hệ thống giao thông vận tải các vùng nông thôn, miền núi như việc xây dựng đường mòn Hồ Chí Minh sẽ giảm được chi phí lưu thông hàng hóa cho các doanh nghiệp thương mại, khuyến khích các doanh nghiệp thương mại mở rộng thị trường khu vực nông thôn, miền núi. Nâng cao mức hưởng thụ của người tiêu dùng còn thể hiện ở việc cung cấp các hàng hóa chất lượng, mẫu mã đẹp và giá cả hợp lý. Ngoài ra cần ngăn cấm kinh doanh, tiêu thụ các mặt hàng lậu, hàng kém chất lượng, hàng độc hại ảnh hưởng tới sức khỏe và lợi ích của người tiêu dùng. 46 Mục tiêu phát triển thị trường hàng hóa của các doanh nghiệp thương mại nước ta trong thời gian tới còn là phục vụ công cuộc xây dựng đất nước - công cuộc công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Nước ta đang trong giai đoạn thực hiện công cuộc công nghiệp hóa, hiện đại hóa nên rất cần thiết bị kỹ thuật công nghệ cao, cần có sự hỗ trợ. Sự tham gia tích cực của các đối tác. Vì vậy nhà nước khuyến khích các doanh nghiệp thương mại mở rộng thị trường hàng hóa để phục vụ mục tiêu trên. Các doanh nghiệp thương mại cung cấp các nguyên vật liệu, máy móc, thiết bị cho sản xuất và thực hiện lưu thông hàng hóa, tiêu thụ các sản phẩm ở thị trường trong nước và cả thị trường nước ngoài. 3.2. NHỮNG BIỆN PHÁP NHẰM PHÁT TRIỂN THỊ TRƯỜNG HÀNG HÓA CỦA DOANH NGHIỆP THƯƠNG MẠI NƯỚC TA TRONG THỜI GIAN TỚI. 3.2.1. Nâng cao năng lực sản xuất hàng hóa ở các doanh nghiệp sản xuất trong nước. Các doanh nghiệp sản xuất hàng hóa trong nước tuy đã có những đổi mới tiến bộ đáng kể trong mấy năm gần đây nhưng chưa đạt yêu cầu đặt ra, hàng hóa chưa cạnh tranh nổi với hàng Trung Quốc, hàng ngoại. Các doanh nghiệp sản xuất cần đầu tư, áp dụng khoa học tiên tiến vào sản xuất hàng hóa để cải thiện chất lượng hàng hóa, giảm giá thành sản phẩm nhằm tạo nguồn hàng tốt, cho các doanh nghiệp thương mại. Thực tế các DNTM không cần quan tâm đến việc sản xuất hàng hóa. Đó là trách nhiệm của doanh nghiệp sản xuất. Nhưng để có được sản phẩm tốt, dễ tiêu thụ thì cần có vốn để có được sản phẩm tốt, dễ tiêu thụ thì cần có vốn để đầu tư cải tiến công nghệ sản xuất, cải tiến kỹ thuật. DNTM có thể liên kết với doanh nghiệp sản xuất, góp vốn để sản xuất ra hàng hóa và DNTM thực hiện việc tiêu thụ hàng hóa đó tốt hơn. Giải quyết tốt vấn đề này là giải quyết được việc hoàn thiện mối quan hệ kinh tế ổn định và lâu dài giữa các DNTM với các doanh nghiệp sản xuất. Giới sản xuất và kinh doanh phải đề cao trách nhiệm và phối hợp trong việc tìm kiếm giải pháp để nâng cao khả năng cạnh tranh của các sản phẩm Việt 47 Nam trên thị trường, coi chữ tín trong sản xuất - kinh doanh là vấn đề sống còn để mở rộng và chiếm lĩnh thị trường. 3.2.2. Tổ chức mạng lưới thu mua hợp lý. Tổ chức mạng lưới thu mua hợp lý là vấn đề hết sức quan trọng để nguồn hàng được mua đầy đủ, kịp thời, đúng số lượng, chất lượng và thời gian cần hàng. Mạng lưới thu mua trực tiếp đến tận nơi được tổ chức ở những nơi tập trung nguồn hàng, ở những thị trường nguồn hàng chính, hoặc vào thời gian thu hoạch có thể đặt các đại lý thu mua ở những nơi nguồn hàng phân tán hoặc có phương thức kết hợp giảm phí tổn thu mua. Để khuyến khích hoạt động tạo nguồn hàng và thu mua hàng hóa được đúng yêu cầu về chất lượng, số lượng, giá cả, thời gian và địa điểm giao nhận... DNTM cần áp dụng các hình thức như: khoán theo doanh số mua hàng, bán hàng có thưởng, phân bổ lợi nhuận hợp lý giữa đơn vị nguồn hàng và DNTM. Tổ chức mạng lưới thu mua hợp lý sẽ giảm được chi phí cho DNTM, đảm bảo nguồn hàng đầy đủ, kịp thời DNTM có thể đáp ứng tốt hơn nhu cầu của khách hàng. 3.2.3. Đẩy mạnh công tác nghiên cứu thị trường và xúc tiến thương mại ở các DNTM. Nhà nước, các hiệp hội, các doanh nghiệp cần phối hợp tìm kiếm, mở rộng thị trường cho sản phẩm Việt Nam, trong đó các doanh nghiệp đóng vai trò quan trọng và phải chủ động tìm kiếm thị trường tiêu thụ sản phẩm theo triết lý kinh doanh là: Khách hàng chỉ ưa thích những sản phẩm, dịch vụ phù hợp với yêu cầu của họ, tức là chỉ sản xuất, bán cái thị trường cần hơn là cái mình có. Khách hàng chỉ ưa thích những sản phẩm có chất lượng cao và giá cả phải chăng, tức là ngoài tiêu dùng luôn có sự cạnh tranh với nhau. Khách hàng sẽ không mua hết sản phẩm cho doanh nghiệp nếu như doanh nghiệp không tổ chức tốt các hoạt động dịch vụ trong quá trình tiêu thụ sản phẩm, giữ được chữ tín với khách hàng. Thông qua công tác nghiên cứu thị trường: nghiên cứu trực tiếp hoặc dùng phiếu điều tra, DNTM sẽ biết được nhu cầu của khách hàng về hàng hóa 48 từ đó nắm được dung lượng thị trường, vạch ra những chiến lược kinh doanh đúng đắn, hiệu quả nhất. 3.2.4. Hạn chế nguy cơ rủi ro, tổn thất trong kinh doanh thương mại quốc tế. a. Hình thành hệ thống bảo hiểm đủ tin cậy dưới sự giám sát chặt chẽ của Nhà nước nhằm đáp ứng yêu cầu bảo hiểm hàng hóa xuất nhập khẩu ngày càng tăng. Bảo hiểm hàng hóa xuất nhập khẩu ngày nay vẫn được coi là biện pháp phòng chống, hạn chế rủi ro chưa thể thay thế bởi những tác dụng cơ bản của nó, tuy nhiên, vẫn chưa đủ mạnh để đáp ứng nhu cầu bảo hiểm, chưa tạo đủ niềm tin với khách hàng trong và ngoài nước. Bảo hiểm Việt Nam trong thời gian tới phải thật sự mạnh, có đủ uy tín trước khách hàng, sẵn sàng cung cấp những sản phẩm dịch vụ bảo hiểm mới theo yêu cầu của khách hàng. b. Phổ biến chức năng quản trị rủi ro của tổ chức ở nhiều cấp, ngành, cơ sở Việt Nam đã từng hình thành nhiều tổ chức chuyên trách có chức năng nghiên cứu phòng ngừa, hạn chế rủi ro. Tuy nhiên, chức năng này chưa đầy đủ và chưa phổ biến ở mọi doanh nghiệp. Để có thể phát triển, phổ biến chức năng quản trị rủi ro như là một hệ thống các chức năng quản trị khác của tổ chức đòi hỏi phải đổi mới tư duy, nhận thức một cách khoa học về quản trị rủi ro, xác định đúng đắn ảnh hưởng của rủi ro và vai trò của quản trị rủi ro đối với tổ chức, sự tuyên truyền, phổ biến, trang bị kiến thức về quản trị rủi ro và có các giải pháp hỗ trợ trong công tác quản trị rủi ro. c. Hoàn thiện biện pháp tổ chức, hoạt động điều hành quản lý rủi ro một cách có hệ thống từ trung ương đến địa phương, từ cơ quan quản lý đến cơ sở kinh doanh. Biện pháp tổ chức là sự phối hợp giữa các khâu, các bộ phận nhằm thực hiện mục tiêu. Thiếu tổ chức sẽ tạo ra sự manh mún, cục bộ, gây khó khăn cho thành công trong quản trị. Biện pháp tổ chức có vai trò to lớn trong việc hình thành các biện pháp cụ thể nhằm phòng ngừa, hạn chế rủi ro, tổn thất xảy ra, đảm bảo tính hiệu quả, tính khả thi của những phương án được xây dựng cho mục đích phòng chống, hạn chế rủi ro nhằm thực hiện kế hoạch về quản lý rủi ro một cách thống nhất, đồng bộ trên cơ sở phối 49 hợp nhịp nhàng giữa Trung ương và địa phương, giữa các cơ quan quản lý rủi ro và các doanh nghiệp. d. Phát triển hoàn hiện hệ thống kỹ thuật an toàn. Biện pháp hạn chế rủi ro đều có những đặc trưng mang tính kỹ thuật nhất định. Với những rủi ro có nguyên nhân từ các hiểm họa tự nhiên, từ máy móc thiết bị, từ tai nạn lao động... thì các biện pháp hạn chế rủi ro luôn gắn bó chặt chẽ với quy trình kỹ thuật. Với những rủi ro có nguyên nhân từ các hoạt động của con người gây ra trong quá trình kinh doanh, tính kỹ thuật của các biện pháp hạn chế rủi ro, tổn thất thể hiện ở quy trình, bước thực hiện mang tính nguyên tắc. Phát triển, hoàn thiện hệ thống kỹ thuật là không ngừng xác lập, cải tiến quy trình kỹ thuật nhằm bảo đảm thực hiện một cách có hiệu quả trong công tác phòng ngừa, hạn chế rủi ro, tổn thất trong kinh doanh. e. Hoàn thiện các biện pháp hạn chế rủi ro, tổn thất được tiến hành đồng thời với các biện pháp phát triển kinh doanh. Các biện pháp phát triển kinh doanh và hạn chế rủi ro có quan hệ tương hỗ, biện chứng qua lại lẫn nhau. Thôngqua các hoạt động phát triển kinh doanh, doanh nghiệp tăng cường hoạt động quản trị nhờ đó giảm được rủi ro. Ngược lại, thông qua các biện pháp hạn chế rủi ro giúp cho doanh nghiệp giảm chi phí rủi ro (chi phí thực tế và chí phí cơ hội), doanh nghiệp có điều kiện phát triển kinh doanh. Theo quan điểm của nhiều nhà kinh tế, tăng lợi nhuận bằng cách tăng doanh thu sẽ khó khăn hơn so với cách giảm chi phí kinh doanh trong đó có chi phí rủi ro. Muốn giảm chi phí rủi ro phải thực hiện đồng bộ các biện pháp hạn chế rủi ro trong kinh doanh. Xác định quan điểm và đề xuất nội dung cơ bản về hạn chế nguy cơ rủi ro, tổn thất là nhằm thống nhất quan điểm, hành động tiến đến hình thành các giải pháp đồng bộ về hạn chế rủi ro góp phần nâng cao hiệu quả kinh doanh nói chung và kinh doanh thương mại quốc tế của Việt Nam nói riêng. 3.2.5. Xác định loại hình kinh doanh quyết định chiến lược thị trường của các doanh nghiệp thương mại bán lẻ. 50 Ở Việt Nam, mạng lưới các cửa hàng bán lẻ công ty chủ yếu thuộc các công ty bán lẻ quốc doanh đã hình thành và phát triển từ thời kinh tế kế hoạch hóa tập trung và hiện nay vẫn đang đóng vai trò quan trọng trong kinh doanh bán lẻ xã hội; các HTX mua bán cũng đã có thời phát triển trong nền kinh tế kế hoạch hóa tập trung, nhưng nay đang bị tàn lụi do hoạt động kém hiệu quả; hiện nay đang phát triển loại hình tổ chức bản lẻ đại lý độc quyền. Từ trước đến nay, việc xác định loại hình kinh doanh bán lẻ của các doanh nghiệp thương mại bán lẻ ở nước ta thường chỉ theo thói quen, kinh nghiệm, hoặc bắt chước theo xu thế chung. Rất ít doanh nghiệp áp dụng các loại hình kinh doanh dựa trên cơ sở phân tích cơ hội thị trường, nếu có thì cũng còn thiếu phương pháp có tính toàn diện. Chẳng hạn, một số doanh nghiệp khi thấy các doanh nghiệp khác triển khai loại hình bán lẻ siêu thị đạt hiệu quả cao thì cũng bắt chước phát triển loại hình này, do đó có thể đưa đến thất bại. Trong thời đại phát triển thương mại điện tử hiện nay, việc khai thác cơ hội kinh doanh trong các loại hình bán lẻ không qua cửa hàng, như siêu thị ảo là cần thiết, nhưng các doanh nghiệp thương mại bán lẻ vẫn chưa dám mạnh dạn bởi chưa có phương pháp để đi đến quyết định tận dụng cơ hội này. Quá trình xác định loại hình kinh doanh bán lẻ được tiến hành theo các bước sau: + Phân tích các cơ hội kinh doanh bán lẻ. Để liên tục phát triển, các doanh nghiệp thương mại bán lẻ phải thường Phân tích các cơ hội kinh doanh bán lẻ Phân đoạn thị trường bán lẻ Xác định tình thế chiến lược thị trường Lựa chọn phương án chiến lược Xác định mục tiêu và bố trí nguồn lực 51 xuyên thu thập và phân tích những thông tin môi trường marketing nhằm tìm kiếm những cơ hội cũng như phát hiện những đe dọa có thể xảy ra. Trên cơ sở đó quyết định tận dụng những cơ hội hấp dẫn cũng như đưa ra giải pháp tránh né hoặc giảm thiểu rủi ro ảnh hưởng xấu đến doanh nghiệp. Trên cơ sở phân tích những xu hướng biến động của môi trường vĩ mô: kinh tế - dân cư, chính trị - pháp luật, tự nhiên - công nghệ và môi trường văn hóa tác động đến các nhân tố thuộc môi trường vi mô, chủ yếu là khách hàng, nguồn hàng, đối thủ cạnh tranh, và bản thân doanh nghiệp, phát hiện những cơ hội cũng như đe dọa của kinh doanh. Cần phân tích và dự đoán nhu cầu của khách hàng - người tiêu dùng về dịch vụ trong quá trình mua hàng để phát hiện tiềm năng kinh doanh của các loại hình kinh doanh thương mại bán lẻ. Chẳng hạn, trên cơ sở nghiên cứu khách hàng mà phát hiện nhu cầu mua hàng của khách hàng theo đơn đặt hàng qua điện thoại hoặc mạng máy vi tính. Đây là cơ hội tiềm tàng để phát triển kinh doanh của doanh nghiệp thương mại bán lẻ. + Phân đoạn thị trường bán lẻ. Để đưa ra những quyết định lựa chọn loại hình kinh doanh bán lẻ phù hợp với tình thế thị trường, cần tiến hành phân đoạn thị trường. Có nhiều tiêu thức để phân đoạn thị trường, nhưng thích hợp hơn cả vẫn là phân đoạn theo khu vực địa lý, thu nhập, tầng lớp xã hội, nghề nghiệp, hành vi mua và thái độ ứng xử của khách hàng. Trên cơ sở đó tiến hành phân đoạn để tạo ra nhiều đoạn thị trường đảm bảo các yêu cầu. Vấn đề quan trọng là phải mô tả được đặc tính khách hàng trên từng đoạn thị trường, đặc biệt là hành vi, thái độ và sở thích của khách hàng khi mua hàng. + Xác định tình thế chiến lược thị trường. Ứng với mỗi đoạn thị trường hình thành trên cơ sở phân đoạn đã nêu trên, cần xác định tình thế chiến lược có thể. Mỗi đoạn thị trường có thể đối diện với một trong những tình thế chiến lược sau: Doanh nghiệp thương mại bán lẻ có thể đối diện với 4 tình thế chiến lược thâm nhập thị trường, phát triển loại hình kinh doanh mới, mở rộng thị 52 trường, đa dạng hóa. - Thâm nhập thị trường: cơ hội thâm nhập thị trường bao gồm đầu tư trực tiếp theo hướng khách hàng hiện tại sử dụng loại hình kinh doanh hiện tại. Với tình thế này, các doanh nghiệp thương mại bán lẻ cần đầu tư nhiều cho các công cụ marketing, đặc biệt là marketing-mix để tăng doanh thu, phát triển thị phần, tạo điều kiện để thu lợi nhuận trong tương lai. - Phát triển loại hình kinh doanh mới: cơ hội phát triển kinh doanh bao gồm cung cấp loại hình kinh doanh mới cho khách hàng hiện tại. Doanh nghiệp có thể phát triển thêm loại hình kinh doanh bán lẻ mới như: siêu thị, chuyên doanh, hoặc bán lẻ không qua cửa hàng (như bán theo đơn đặt hàng qua điện thoại hoặc mạng máy vi tính). - Mở rộng thị trường: cơ hội mở rộng thị trường sử dụng loại hình kinh doanh hiện tại trên những đoạn thị trường mới. Tình thế này xuất hiện khi doanh nghiệp có đủ năng lực tài chính cần tìm kiếm thị trường mới để đầu tư. Chẳng hạn, doanh nghiệp bán lẻ vẫn đang k