Luận văn Giải pháp nâng cao năng lực cạnh tranh của ngành sản xuất, chế biến, xuất khẩu gạo khu vực đồng bằng sông Cửu Long trong điều kiện hội nhập kinh tế

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO LUẬN VĂN Giảipháp nâng cao năng lực cạnh tranh của ngành sản xuất, chế biến, xuất khẩu Gạo khu vực Đồng Bằng Sông Cửu Long trong điều kiện hội nhập kinh tế -1- MÔÛ ÑAÀU 1. SÖÏ CAÀN THIEÁT CUÛA ÑEÀ TAØI NGHIEÂN CÖÙU Noâng nghieäp laø lónh vöïc quan troïng trong neàn kinh teá, caáu truùc xaõ hoäi vaø caùc quan heä thöông maïi cuûa Vieät Nam, thu huùt löïc löôïng lao ñoäng khoaûng 70% daân soá. Trong 15 naêm trôû laïi ñaây, lónh vöïc noâng- laâm nghieäp vaø noâng- thöïc phaåm ñaõ ñaït ñöôïc söï phaùt trieån lieân tuïc, vôùi möùc taêng tröôûng trung bình 4,3%/naêm vaø caùc keát quaû tích cöïc ñoái vôùi chieán löôïc giaûm ñoùi ngheøo cuûa Vieät Nam. Tuy nhieân, hieän nay vaãn coøn toàn taïi moät soá vaán ñeà ñoøi hoûi nhöõng chieán löôïc haønh ñoäng vaø chính saùch cuï theå. Saûn xuaát noâng nghieäp ôû Vieät Nam chuû yeáu laø caùc hoä gia ñình vaø söùc caïnh tranh cuûa saûn phaåm noâng nghieäp vaø noâng- thöïc phaåm cuûa Vieät Nam coøn töông ñoái thaáp so vôùi caùc quoác gia khaùc trong khu vöïc vaø treân theá giôùi. Beân caïnh ñoù, heä thoáng quaûn lyù cuûaVieät Nam veà haï taàng, dòch vuï (nhö vaän taûi, löu kho, baûo hieåm, ngaân haøng, lieân laïc vaø haäu caàn) vaø noâng nghieäp vaãn coøn yeáu vaø thieáu söï phoái hôïp ñeå ñaùp öùng caùc yeâu caàu cuûa thò tröôøng vaø hoã trôï caùc ngaønh thöïc söï hoäi nhaäp vaøo neàn kinh teá toaøn caàu. Trong hoaøn caûnh ñoù, Vieät Nam caàn khai thaùc cô hoäi töø vieäc gia nhaäp WTO nhaèm thuùc ñaåy phaùt trieån thöông maïi haøng hoaù vaø saûn phaåm noâng nghieäp. Ñoàng thôøi, Vieät Nam cuõng phaûi tính toaùn ñaày ñuû nhöõng taùc ñoäng töø caùc nghóa vuï vaø cam keát trong WTO ñoái vôùi caùc chính saùch noâng nghieäp. Ñieàu naøy ñoøi hoûi moät caùch tieáp caän chieán löôïc veà maët chính saùch trong vieäc caûi thieän khaû naêng tieâu thuï vaø söùc caïnh tranh cuûa caùc saûn phaåm noâng nghieäp vaø thöïc phaåm saûn xuaát cuûa Vieät Nam. Ñeå thöïc phaåm vaø noâng saûn cuûa Vieät Nam caïnh tranh hôn treân thò tröôøng theá giôùi vaøo thôøi ñieåm caùc thaønh vieân WTO daønh cho Vieät Nam möùc thueá Toái hueä quoác MFN coù lôïi hôn daãn ñeán saûn phaåm Vieät Nam coù nhieàu cô hoäi tieáp caän thò tröôøng hôn nhöng cuõng chòu söï kieåm tra ngaët ngheøo hôn theo cô cheá veà kieåm dòch ñoäng- thöïc vaät SPS vaø haøng raøo kyõ thuaät trong thöông maïi TBT cuûa caùc thaønh -2- vieân WTO. Ñieàu naøy khoâng nhöõng Chính phuû Vieät Nam phaûi haøi hoaø trong chính saùch vôùi caùc thaønh vieân maø ñaëc bieät hôn caû laø caùc doanh nghieäp Vieät Nam phaûi ñöông ñaàu vôùi moät thaùch thöùc voâ cuøng khoù khaên khi phaûi hoaït ñoäng trong moät moâi tröôøng caïnh tranh bình ñaúng theo caùc nguyeân taéc cuûa WTO. Ñoàng Baèng Soâng Cöûu Long laø vöïa luùa cuûa caû nöôùc, tuy nhieân, tröôùc ngöôõng cöûa hoäi nhaäp, saûn phaåm ñöôïc xem laø coù lôïi theá so saùnh cuûa khu vực laïi ñang coù nhieàu vaán ñeà khoù khaên nhaát ñònh. Vì nhöõng lyù do naøy, toâi thöïc hieän ñeà taøi “Giaûi phaùp naâng cao naêng löïc caïnh tranh cuûa ngaønh saûn xuaát, cheá bieán, xuaát khaåu Gaïo khu vöïc Ñoàng Baèng Soâng Cöûu Long trong ñieàu kieän hoäi nhaäp kinh teá”, ñeà taøi nghieân cöùu ñaùnh giaù veà naêng löïc caïnh tranh cuûa ngaønh cheá bieán xuaát khaåu Gaïo ôû khu vöïc naøy, nhaèm ñöa ra nhöõng giaûi phaùp naâng cao khaû naêng tieâu thuï vaø söùc caïnh tranh cuûa Gaïo trong boái caûnh hoäi nhaäp ngaøy nay laø raát caàn thieát vaø caáp baùch. 2. MUÏC TIEÂU CUÛA ÑEÀ TAØI 2.1. Muïc tieâu toång quaùt: Nghieân cöùu thöïc tieãn veà naêng löïc caïnh tranh cuûa ngaønh cheá bieán Gaïo vuøng Ñoàng Baèng Soâng Cöûu Long thoâng qua vieäc söû duïng lyù luaän khoa hoïc vaø ñaùnh giaù thöïc traïng naêng löïc caïnh tranh cuûa ngaønh saûn xuaát Gaïo xuaát khaåu taïi ñòa baøn, töø ñoù ñeà xuaát caùc giaûi phaùp goùp phaàn naâng cao naêng löïc caïnh tranh cuûa ngaønh trong boái caûnh hoäi nhaäp. 2.2. Muïc tieâu cuï theå : (1) Ñaùnh giaù thöïc traïng saûn xuaát, khaát khaåu vaø naêng löïc caïnh tranh cuûa ngaønh Gaïo xuaát khaåu trong khu vöïc ÑBSCL döïa treân vieäc phaân tích caùc moâ hình xaùc ñònh lôïi theá caïnh tranh. (2) Ñaùnh giaù phaûn öùng cuûa caùc doanh nghieäp trong ngaønh trong boái caûnh hoäi nhaäp, phaân tích söï taùc ñoäng cuûa vieäc hoäi nhaäp kinh teá quoác teá ñeán hieäu quaû saûn xuaát cuûa caùc doanh nghieäp. Töø ñoù phaân tích ñieåm maïnh, ñieåm yeáu ñoàng thôøi xaùc ñònh nhöõng cô hoäi vaø thaùch thöùc ñaët ra cho ngaønh trong boái caûnh hieän nay. (3) Ñeà xuaát cô cheá, chính saùch vaø caùc giaûi phaùp taêng khaû naêng caïnh tranh cho ngaønh gaïo xuaát khaåu. -3- 3. PHAÏM VI NGHIEÂN CÖÙU 3.1. Phaïm vi veà ñoái töôïng nghieân cöùu: laø ngaønh saûn xuaát luùa- cheá bieán vaø xuaát khaåu gaïo, maët haøng chính laø Gaïo xuaát khaåu. 3.2. Phaïm vi veà khoâng gian: Khoâng gian nghieân cöùu vaø thu thaäp soá lieäu phaân tích chuû yeáu laø trong khu vöïc ÑBSCL, beân caïnh ñoù so saùnh vôùi soá lieäu cuûa Vieät Nam vaø caùc nöôùc treân Theá giôùi. 3.3. Phaïm vi veà thôøi gian: soá lieäu khaûo saùt thu thaäp töø naêm 2005 ñeán naêm 2008, thôøi gian töø 2005-2006 laø tröôùc khi Vieät Nam gia nhaäp WTO, vaø töø naêm 2006-2008 laø sau khi Vieät Nam gia nhaäp WTO. 4. PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU 4.1. Phöông phaùp thu thaäp soá lieäu: - Thu thaäp soá lieäu thöù caáp: thöïc hieän taïi vaên phoøng thoâng qua taøi lieäu saùch baùo, taïp chí chuyeân moân veà ngaønh noâng saûn, vaø nguoàn taøi lieäu phong phuù töø maïng Internet. - Thu thaäp soá lieäu sô caáp: ñöôïc thoâng qua quaù trình tieán haønh khaûo saùt thöïc teá saûn xuaát kinh doanh cuûa caùc doanh nghieäp baèng baûng caâu hoûi phoûng vaán tröïc tieáp caùc doanh nghieäp hoaït ñoäng trong ngaønh vaø söï ñoùng goùp yù kieán cuûa moät soá chuyeân gia kinh teá, caùc sôû ban ngaønh coù lieân quan. 4.2. Phöông phaùp phaân tích soá lieäu: Ñeà taøi tieáp caän muïc tieâu ñeà ra baèng caùch söû duïng caùc phöông phaùp nghieân cöùu nhö: phöông phaùp thoáng keâ moâ taû, phöông phaùp thoáng keâ so saùnh, phöông phaùp phaân tích thoáng keâ, phöông phaùp phaân tích heä thoáng… - Ñoái vôùi muïc tieâu thöù nhaát: ñaùnh giaù thöïc traïng naêng löïc caïnh tranh cuûa ngaønh baèng phöông phaùp thoáng keâ moâ taû, phöông phaùp thoáng keâ so saùnh, phaân tích thoáng keâ soá lieäu thöù caáp döïa vaøo hai moâ hình cô baûn: (1) phaân tích ñònh tính döïa vaøo moâ hình chu kyø soáng saûn phaåm quoác teá cuûa saûn phaåm (IPLC) cuûa Raymond Vernon; (2) phaân tích ñònh löôïng döïa vaøo moâ hình bieåu ñoà toå hôïp (Cluster Chart) cuûa Michael Porter (2 moâ hình naøy seõ ñöôïc trình baøy trong chöông 1) -4- - Ñoái vôùi muïc tieâu thöù hai: + Döõ lieäu thu ñöôïc töø baûng caâu hoûi ñieàu tra seõ ñöôïc xöû lyù, toång hôïp treân cô sôû söû duïng caùc coâng cuï thoáng keâ saün coù trong phaàn meàm Excel. Töø keát quaû toång hôïp treân, caùc phaûn öùng coù theå cuûa doanh nghieäp khi Vieät Nam gia nhaäp WTO seõ ñöôïc theå hieän thoâng qua caùc bieåu baûng thoáng keâ vaø coâng cuï bieåu ñoà. + Phöông phaùp phaân tích hieäu quaû saûn xuaát cuûa doanh nghieäp: phöông phaùp phaân tích maøng bao döõ lieäu (DEA): laø phöông phaùp tieáp caän öôùc löôïng bieân. Tuy nhieân, khaùc vôùi phöông phaùp phaân tích bieán ngaãu nhieân söû duïng phöông phaùp kinh teá löôïng, DEA döïa theo phöông phaùp chöông trình phi toaùn hoïc ñeå öôùc löôïng caän bieân saûn xuaát. Moâ hình DEA ñaàu tieân ñöôïc phaùt trieån bôûi Charnes, Cooper vaø Rhodes vaøo naêm 1978. Ñeå ño löôøng hieäu quaû trong saûn xuaát, ngoaøi vieäc xaùc ñònh hieäu quaû kyõ thuaät (Technical Efficiency-TE) vaø hieäu quaû theo quy moâ saûn xuaát (Scale Efficiency- SE), caùc nhaø nghieân cöùu coøn quan taâm ñeán vaán ñeà hieäu quaû phaân phoái nguoàn löïc saûn xuaát (Allocative Efficiency- AE) vaø hieäu quaû söû duïng chi phí (Cost Efficiency- CE). (Phöông phaùp naøy seõ ñöôïc trình baøy roõ hôn trong phaàn phuï luïc). - Ñoái vôùi muïc tieâu thöù ba: Nhöõng vaán ñeà veà cô cheá, chính saùch, vaø caùc bieän phaùp taêng khaû naêng caïnh tranh cuûa ngaønh seõ ñöôïc ñeà xuaát döïa treân cô sôû caùc keát quaû phaân tích toång hôïp. 5. TOÅNG QUAN VEÀ TÌNH HÌNH NGHIEÂN CÖÙU - Tröôùc xu theá hoäi nhaäp toaøn caàu, Chính phuû Vieät Nam vaø ñaëc bieät laø caùc doanh nghieäp Vieät Nam phaûi ñöông ñaàu vôùi nhöõng thaùch thöùc voâ cuøng to lôùn. Vì theá trong thôøi gian qua ñaõ coù raát nhieàu nghieân cöùu cuûa nhieàu chuyeân gia trong vaø ngoaøi nöôùc lieân quan ñeán xu theá hoäi nhaäp, chính saùch taøi chính- tieàn teä, khaû naêng tieáp caän, nhaän thöùc cuõng nhö tính saõn saøng cuûa doanh nghieäp Vieät Nam trong boái caûnh Vieät Nam laø thaønh vieân chính thöùc cuûa WTO. - Danh muïc caùc coâng trình coù lieân quan: -5- (1) Phoøng Thò Huyønh Mai, Ñaùnh giaù naêng löïc caïnh tranh moät soá maët haøng noâng saûn ôû ÑBSCL khi gia nhaäp WTO, Luaän vaên thaïc só kinh teá, ÑH Caàn Thô, 2007 Ñeà taøi taäp trung nghieân cöùu giaûi quyeát caùc vaán ñeà: -Veà chính saùch noâng nghieäp cuûa Vieät Nam so vôùi nhöõng quy ñònh cuûa WTO - Phaân tích hieän traïng naêng löïc caïnh tranh cuûa caùc maët haøng noâng saûn ôû ÑBSCL so vôùi caùc ñoái thuû maïnh trong khu vöïc. - Phaân tích cô hoäi, thaùch thöùc cuûa moät soá maët haøng noâng saûn cuûa ÑBSCL khi gia nhaäp WTO. - Ñeà ra giaûi phaùp naâng cao naêng löïc caïnh tranh cuûa caùc maët haøng naøy. Keát luaän cuûa ñeà taøi laø ngaønh noâng saûn ÑSCL, ñaëc bieät laø luùa gaïo ñang coù lôïi theá caïnh tranh tuy nhieân ñang bò maát daàn lôïi theá vaø ñeà ra giaûi phaùp khaéc phuïc. (2) Ñinh Chaâu Hoàng Ngoïc, Phaân tích naêng löïc caïnh tranh ngaønh may thaønh phoá Caàn Thô, Luaän vaên thaïc só kinh teá, ÑHCT, 2007 Muïc tieâu nghieân cöùu cuûa ñeà taøi naøy laø nghieân cöùu thöïc tieãn veà naêng löïc caïnh tranh cuûa ngaønh may TP Caàn Thô thoâng qua vieäc söû duïng caùc lyù luaän khoa hoïc ñeå phaân tích vaø ñaùnh giaù thöïc traïng hoaït ñoäng saûn xuaát kinh doanh cuûa caùc doanh nghieäp, töø ñoù ñeà xuaát giaûi phaùp goùp phaàn naâng cao naêng löïc caïnh tranh cuûa ngaønh. (3) Döông Ngoïc Thí, Taùc ñoäng cuûa vieäc gia nhaäp WTO tôùi noâng nghieäp Vieät Nam, Döï aùn hoã trôï Thöông maïi Ña bieân Mutrap II, thaùng 04-2008. Baøi vieát laø moät phaàn trong döï aùn hoã trôï Mutrap II, ñaõ phaân tích vaø ñöa ra lôïi theá cuûa moät soá maët haøng noâng saûn cuûa Vieät Nam, ñoàng thôøi phaân tích taùc ñoäng cuûa WTO ñeán ngaønh noâng nghieäp nhö taùc ñoäng veà thò tröôøng, maët haøng; taùc ñoäng leân thu nhaäp vaø ñôøi soáng noâng daân… vaø ñöa ra kieán nghò ñoái vôùi ngaønh noâng nghieäp. -6- (4) Boä Keá Hoaïch vaø Ñaàu tö, Ñaùnh giaù taùc ñoäng cuûa 5 naêm trieån khai hieäp ñònh thöông maïi song phöông Vieät Nam- Hoa Kyø ñoái vôùi thöông maïi, ñaàu tö, vaø cô caáu kinh teá cuûa Vieät Nam, NXB Chính Trò Quoác Gia, 2007 Noäi dung cuûa baøi naøy laø veà thay ñoåi cuûa Vieät Nam veà caûi caùch maø Vieät Nam ñaõ tieán haønh ñeå thöïc hieän thaønh coâng Hieäp Ñònh Thöông Maïi song phöông giöõa hai nöôùc; ñaàu tö tröïc tieáp nöôùc ngoaøi vaø ñaàu tö tröïc tieáp cuûa Hoa Kyø; ñaàu tö giaùn tieáp; nhöõng thay ñoåi trong cô caáu kinh teá treân goùc ñoä saûn löôïng vaø vieäc laøm; söï phaùt trieån cuûa ngaønh ngaân haøng Vieät Nam… 6. TÍNH MÔÙI CUÛA ÑEÀ TAØI (1) Ñeà taøi taäp trung nghieân cöùu saâu veà naêng löïc caïnh tranh ngaønh Gạo xuaát khaåu cuûa vuøng Ñoàng Baèng Soâng Cöûu Long. (2) Söû duïng 2 moâ hình ñònh tính vaø ñònh löôïng trong phaân tích lôïi theá caïnh tranh cuûa ngaønh theo lyù thuyeát lôïi theá caïnh tranh quoác gia cuûa Micheal Porter. (3) Söû duïng phöông phaùp phaân tích hieäu quaû saûn xuaát döïa vaøo caùc chi phí hoaït ñoäng cuûa caùc doanh nghieäp baèng phaàn meàm DEAP 2.1 trong phaân tích söï taùc ñoäng cuûa vieäc hoäi nhaäp kinh teá ñoái vôùi caùc doanh nghieäp trong ngaønh laø vieäc phaân tích hoaøn toaøn môùi. -7- CHÖÔNG 1. CÔ SÔÛ KHOA HOÏC VEÀ LÔÏI THEÁ CAÏNH TRANH NGAØNH GAÏO XUAÁT KHAÅU TRONG BOÁI CAÛNH HOÄI NHAÄP 1.1. CÔ SÔÛ LYÙ LUAÄN VEÀ LÔÏI THEÁ CAÏNH TRANH 1.1.1. Khaùi nieäm veà caïnh tranh. Caùc hoïc thuyeát kinh teá thò tröôøng duø tröôøng phaùi naøo ñeàu thöøa nhaän raèng: Caïnh tranh chæ xuaát hieän vaø toàn taïi trong neàn kinh teá thò tröôøng, nôi maø cung- caàu vaø giaù caû haøng hoùa laø nhöõng nhaân toá cô baûn cuûa thò tröôøng laø ñaëc tröng cô baûn cuûa kinh teá thò tröôøng; caïnh tranh laø linh hoàn soáng cuûa thò tröôøng. Caïnh tranh laø moät hieän töôïng kinh teá – xaõ hoäi phöùc taïp, do caùch tieáp caän khaùc nhau, neân coù caùc quan nieäm khaùc nhau veà caïnh tranh. Caïnh tranh theo ñònh nghóa cuûa Ñaïi töø ñieån tieáng Vieät laø “Tranh ñua giöõa nhöõng caù nhaân, taäp theå coù chöùc naêng nhö nhau, nhaèm giaønh phaàn hôn, phaàn thaéng veà mình” Theo cuoán Toång quan veà caïnh tranh coâng nghieäp Vieät Nam ñoù choïn ñònh nghóa veà caïnh tranh coá gaéng keát hôïp caû caùc DN, ngaønh vaø quoác gia nhö sau : “Khaû naêng cuûa caùc doanh nghieäp, ngaønh, quoác gia vaø vuøng trong vieäc taïo ra vieäc laøm vaø thu nhaäp cao hôn trong ñieàu kieän caïnh tranh quoác teá”. Theo Töø ñieån Thuaät ngöõ Kinh teá hoïc “Caïnh tranh - söï ñaáu tranh ñoái laäp giöõa caùc caù nhaân, taäp ñoaøn hay quoác gia. Caïnh tranh naûy sinh khi hai beân hay nhieàu beân coá gaéng giaønh laáy thöù maø khoâng phaûi ai cuõng coù theå giaønh ñöôïc”. Ngoaøi ra, cuõng coù theå daãn ra nhieàu caùch dieãn ñaït khaùc nhau veà khaùi nieäm caïnh tranh ... Song qua caùc ñònh nghóa treân coù theå tieáp caän veà caïnh tranh nhö sau: - Caïnh tranh laø noùi ñeán söï ganh ñua nhaèm giaønh laáy phaàn thaéng cuûa nhieàu chuû theå cuøng tham döï. -8- - Muïc ñích tröïc tieáp cuûa caïnh tranh laø moät ñoái töôïng cuï theå maø caùc beân ñeàu muoán giaønh laáy ñeå cuoái cuøng laø kieám ñöôïc lôïi nhuaän cao. - Caïnh tranh dieãn ra trong moät moâi tröôøng cuï theå coù caùc raøng buoäc chung maø caùc beân tham gia phaûi tuaân thuû nhö: ñaëc ñieåm saûn phaåm, thò tröôøng, caùc ñieàu kieän phaùp lyù, caùc thoâng leä kinh doanh... - Trong quaù trình caïnh tranh caùc chuû theå tham gia caïnh tranh coù theå söû duïng nhieàu coâng cuï khaùc nhau: Caïnh tranh baèng ñaëc tính vaø chaát löôïng saûn phaåm; caïnh tranh baèng ngheä thuaät tieâu thuï saûn phaåm; caïnh tranh nhôø dòch vuï baùn haøng toát, caïnh tranh thoâng qua hình thöùc thanh toaùn ... Vôùi phöông phaùp tieáp caän treân, khaùi nieäm caïnh tranh coù theå hieåu nhö sau: Caïnh tranh laø quan heä kinh teá maø ôû ñoù caùc chuû theå kinh teá ganh ñua nhau tìm ñuû moïi bieän phaùp, caû ngheä thuaät laãn thuû ñoaïn ñeå ñaït muïc tieâu kinh teá cuûa mình, thoâng thöôøng laø chieám lónh thò tröôøng, giaønh laáy khaùch haøng cuõng nhö caùc ñieàu kieän saûn xuaát, thò tröôøng coù lôïi nhaát. Muïc ñích cuoái cuøng cuûa caùc chuû theå kinh teá trong quaù trình caïnh tranh laø toái ña hoùa lôïi ích. Ñoái vôùi ngöôøi saûn xuaát kinh doanh laø lôïi nhuaän, ñoái vôùi ngöôøi tieâu duøng laø lôïi ích tieâu duøng vaø söï tieän lôïi 1.1.2. Lyù thuyeát veà lôïi theá caïnh tranh ngaønh 1.1.2.1. Lyù thuyeát lôïi theá tuyeät ñoái cuûa Adam Smith: Theo quan ñieåm cuûa Adam Smith, lôïi theá tuyeät ñoái ñöôïc hieåu laø söï khaùc bieät tuyeät ñoái veà naêng suaát lao ñoäng cao hôn hay chi phí lao ñoäng thaáp hôn ñeå laøm ra cuøng moät loaïi saûn phaåm. Moâ hình maäu dòch quoác teá cuûa moät quoác gia laø chæ xuaát khaåu nhöõng saûn phaåm maø mình coù lôïi theá tuyeät ñoái vaø nhaäp khaåu nhöõng saûn phaåm khoâng coù lôïi theá tuyeät ñoái. Môû roäng vaán ñeà ra, neáu moãi quoác gia taäp trung chuyeân moân hoùa saûn xuaát vaøo loïai saûn phaåm maø mình coù lôïi theá tuyeät ñoái thì taøi nguyeân cuûa ñaát nöôùc seõ ñöôïc khai thaùc coù hieäu quaû hôn vaø thoâng qua bieän phaùp trao ñoåi maäu dòch quoác teá caùc quoác gia giao thöông ñeàu coù lôïi hôn do toång -9- khoái löôïng caùc loaïi saûn phaåm ñaùp öùng cho nhu caàu tieâu duøng cuoái cuøng cuûa moãi quoác gia taêng nhieàu hôn vaø chi phí reû hôn so vôùi tröôøng hôïp phaûi töï saûn xuaát toaøn boä. Tuy nhieân, thöïc teá thì chæ coù moät soá ít nöôùc coù lôïi theá tuyeät ñoái, coøn nhöõng nöôùc nhoû hoaëc ngheøo taøi nguyeân thì vieäc trao ñoåi maäu dòch quoác teá coù xaûy ra khoâng ? Lyù thuyeát Lôïi theá tuyeät ñoái khoâng traû lôøi ñöôïc maø phaûi döïa vaøo lyù thuyeát lôïi theá so saùnh cuûa David Ricardo. 1.1.2.2. Lyù thuyeát lôïi theá so saùnh cuûa David Ricardo: Theo lyù thuyeát cuûa Ricardo, caùc quoác gia khoâng coù lôïi theá caïnh tranh tuyeät ñoái vaø vieäc mua baùn trao ñoåi giöõa hai quoác gia vaãn coù theå thöïc hieän ñöôïc nhôø vaøo lôïi theá caïnh tranh naøy. Lôïi theá caïnh tranh töông ñoái ñöôïc tính baèng tyû leä tieâu hao nguoàn löïc ñeå saûn xuaát ra saûn phaåm A (quoác gia 1) so vôùi saûn phaåm B (quoác gia 2) cuûa moät quoác gia thaáp hôn quoác gia khaùc vaø ngöôïc laïi quoác gia 2 seõ coù tyû leä tieâu hao nguoàn löïc giöõa saûn phaåm B so vôùi saûn phaåm A laø thaáp hôn quoác gia 1 maëc duø coù theå quoác gia 1 coù lôïi theá caïnh tranh tuyeät ñoái caû 2 saûn phaåm A vaø B so vôùi quoác gia 2. Do doù, quoác gia 1 tieán haønh chuyeân moân hoaù saûn xuaát saûn phaåm A vaø quoác gia 2 tieán haønh chuyeân moân hoaù saûn xuaát saûn phaåm B vaø hai quoác gia tieán haønh trao ñoåi cho nhau thì caû hai quoác gia ñeàu coù lôïi. Tuy nhieân, theo quan ñieåm hai quoác gia thì vieäc caïnh tranh chæ ñöôïc xeùt treân hai quoác gia maø thoâi. Treân thöïc teá, khoâng chæ coù hai quoác gia caïnh tranh laãn nhau maø thò tröôøng theá giôùi coù söï tham gia cuûa taát caû caùc quoác gia treân theá giôùi vaø lyù luaän cuûa David Ricardo ñaõ boû qua chi phí vaän chuyeån giöõa 2 quoác gia. Tuy nhieân, ñaây laø cô sôû cho vieäc mua baùn trao ñoåi giöõa hai hay nhieàu quoác gia treân theá giôùi. -10- 1.1.2.3. Lyù thuyeát lôïi theá caïnh tranh ngaønh Nghieân cöùu lôïi theá so saùnh cho pheùp chuùng ta nhaän thöùc ñöôïc öu theá cuûa neàn kinh teá quoác gia trong quan heä giao thöông vôùi caùc nöôùc khaùc, laøm cô sôû ñeå xaây döïng chính saùch thöông maïi quoác teá cho phuø hôïp. Tuy nhieân, trong hoaït ñoäng kinh doanh quoác teá (ôû caáp doanh nghieäp) vaø hoaït ñoäng thu huùt nguoàn löïc ñaàu tö quoác teá ñeå taïo moâi tröôøng saûn xuaát kinh doanh thuaän lôïi (ôû caáp ngaønh vaø quoác gia), caùc chuû theå kinh teá (doanh nghieäp, ngaønh, quoác gia) phaûi caïnh tranh vôùi nhau voâ cuøng quyeát lieät ñeå toàn taïi vaø phaùt trieån. Noùi nhö vaäy coù nghóa laø, giöõa lôïi theá so saùnh vaø lôïi theá caïnh tranh coù moät khoaûng caùch nhaát ñònh, chæ vôùi phaïm truø lôïi theá so saùnh chöa ñuû ñeå laøm saùng toû moïi vaán ñeà cuûa moâi tröôøng thöông maïi quoác teá, maø caàn phaûi nghieân cöùu saâu hôn veà lôïi theá caïnh tranh. Tröôùc heát, caàn laøm roõ khaùi nieäm “ngaønh” (hay ngaønh kinh teá) ñöôïc ñeà caäp ôû ñaây laø ngaønh haøng, gaén lieàn vôùi moät chuûng loaïi saûn phaåm cuï theå, ví duï nhö: ngaønh oâ toâ, ngaønh maùy tính ñieän töû, ngaønh deät may, ngaønh du lòch, ngaønh vieãn thoâng… (ñeå phaân bieät vôùi 3 ngaønh kinh teá cô baûn cuûa neàn kinh teá laø: noâng nghieäp, coâng nghieäp vaø dòch vuï). Lôïi theá caïnh tranh cuûa ngaønh ñöôïc xem xeùt trong moái töông quan giöõa caùc ngaønh haøng töông öùng cuûa nhöõng quoác gia khaùc nhau ñeå tranh giaønh thò tröôøng treân phaïm vi theá giôùi. Lôïi theá caïnh tranh cuûa ngaønh seõ taêng theo qui moâ cuûa caùc ngaønh haøng vaø ñoù laø bieåu hieän lôïi theá beân ngoaøi cuûa neàn kinh teá. (1) Lôïi theá caïnh tranh vaø naêng löïc caïnh tranh cuûa ngaønh Lôïi theá caïnh tranh cuûa ngaønh haøng cuï theå cuûa moät quoác gia laø söï khaùc bieät veà lôïi theá caïnh tranh mang tính vöôït troäi cuûa caùc nhoùm chieán löôïc trong ngaønh haøng ñoù so vôùi caùc nhoùm chieán löôïc trong ngaønh haøng töông öùng cuûa nhöõng quoác gia khaùc treân theá giôùi. Vaø do ñoù, naêng löïc caïnh tranh cuûa ngaønh haøng bieåu hieän qua naêng löïc caïnh tranh cuûa caùc nhoùm chieán löôïc trong ngaønh. Nhoùm chieán löôïc -11- laø moät taäp hôïp nhöõng coâng ty aùp duïng chieán löôïc saûn xuaát kinh doanh töông töï nhau. Moãi ngaønh haøng coù theå bao goàm moät hay nhieàu nhoùm chieán löôïc. Daáu hieäu caên baûn phaân bieät caùc nhoùm chieán löôïc laø giaù caû vaø beà roäng cuûa doøng saûn phaåm (theå hieän qua qui caùch chaát löôïng, chuûng loaïi saûn phaåm). (2) Moâi tröôøng caïnh tranh cuûa ngaønh Moät ngaønh haøng cuï theå cuûa moät quoác gia nhaát ñònh seõ phaûi caïnh tranh vôùi ngaønh haøng töông öùng cuûa nhieàu quoác gia khaùc treân phaïm vi theá giôùi. Do vaäy, moâi tröôøng caïnh tranh cuûa ngaønh laø moâi tröôøng kinh teá quoác teá, bao goàm: moâi tröôøng thöông maïi, moâi tröôøng saûn xuaát vaø moâi tröôøng taøi chính trong moái quan heä lieân keát toaøn caàu. Trong ñieàu kieän caùc traøo löu toaøn caàu hoùa, khu vöïc hoùa ñaõ vaø ñang dieãn ra voâ cuøng maïnh meõ treân theá giôùi, moâi tröôøng caïnh tranh cuûa caùc ngaønh haøng ñeàu coù söï bieán ñoäng khoâng ngöøng theo xu höôùng ngaøy caøng hoaøn thieän hôn nhöng cuõng phöùc taïp hôn raát nhieàu. Trong ñoù, caùc luaät chôi trong quan heä thöông maïi quoác teá khoâng ngöøng ñöôïc boå sung; kyõ thuaät coâng ngheä cuûa baát kyø ngaønh saûn xuaát naøo cuõng ñaït ñöôïc nhöõng tieán boä vöôït baäc; vaø, quan heä taøi chính quoác teá ñaõ gaén keát caùc neàn kinh teá laïi vôùi nhau trong moái quan heä phuï thuoäc heát söùc saâu roäng vaø chaët cheõ. Trong moâi tröôøng caïnh tranh quoác teá, caùc ngaønh haøng (vaø caùc nhoùm chieán löôïc cuûa ngaønh) luoân ñoái dieän vôùi raát nhieàu thôøi cô vaø thaùch thöùc. Phaûn öùng tröôùc thôøi cô vaø thaùch thöùc ñoù cuûa taát caû doanh nghieäp trong caùc nhoùm chieán löôïc (cuûa töøng ngaønh haøng) seõ taát yeáu daãn tôùi söï xuaát hieän cuûa nhöõng coâng ty ña quoác gia vaø coâng ty xuyeân quoác gia. Ñaây laø löïc löôïng chính cuûa tieán trình toaøn caàu hoùa. Ñieàu ñoù khoâng chæ laøm cho moâi tröôøng caïnh tranh quoác teá cuûa caùc ngaønh haøng trôû neân hoaøn chænh vaø phöùc taïp hôn nhö ñaõ noùi treân, maø coøn laøm phaùt sinh theâm nhieàu ngaønh (saûn phaåm) môùi vôùi trình ñoä chuyeân moân hoùa saûn xuaát saâu hôn, hieän -12- ñaïi hôn, ñaûm baûo khaû naêng sinh lôïi maïnh meõ hôn, ñe doïa laøm suy giaûm vaø thay theá daàn caùc ngaønh (saûn phaåm) goác ñaõ saûn sinh ra ngaønh (saûn phaåm) môùi. (3) Ñaùnh giaù lôïi theá caïnh tranh cuûa ngaønh Ñeå ñaùnh giaù lôïi theá caïnh tranh cuûa moät ngaønh haøng cuï theå maïnh hay yeáu, ta phaûi döïa vaøo 3 nhoùm yeáu toá cô baûn nhö sau: Moät laø, naêng löïc caïnh tranh cuûa caùc nhoùm chieán löôïc trong ngaønh, bieåu hieän taäp trung qua söï khaùc bieät veà giaù caû saûn phaåm vaø beà roäng doøng saûn phaåm. Trong ñoù, yeâu caàu caùc doanh nghieäp trong töøng nhoùm chieán löôïc phaûi döï baùo cho ñöôïc chu kyø soáng saûn phaåm cuûa ngaønh treân phaïm vi thò tröôøng theá giôùi ñeå ñieàu chænh chieán löôïc phuø hôïp theo höôùng khoâng ngöøng naâng cao qui moâ lôïi suaát kinh teá vaø baønh tröôùng daàn hoaït ñoäng saûn xuaát kinh doanh ra khoûi bieân giôùi quoác gia. Hai laø, caáu truùc vaø lôïi theá theo qui moâ cuûa ngaønh. Trong naøy, caàn phaûi xem xeùt ñaùnh giaù ñaày ñuû caùc khía caïnh nhö: maët baèng coâng ngheä chung cuûa ngaønh cao hay thaáp; heä thoáng cô sôû haï taàng kyõ thuaät cuûa ngaønh ñaõ phaùt trieån ñeán chöøng möïc naøo; caùc ngaønh lieân keát vaø boå trôï coù ñaày ñuû, ñoàng boä hay khoâng…? ñeå bieát caùc maët ñoù taùc ñoäng ñeán khaû naêng giaûm chi phí ñaàu vaøo cuûa ngaønh nhö theá naøo? Ba laø, nhoùm yeáu toá veà chính saùch. Caàn naém roõ vai troø, vò trí cuûa ngaønh trong chieán löôïc phaùt trieån kinh teá quoác gia; ngaønh ñoù ñöôïc qui hoaïch phaùt trieån ra sao; coù phaûi laø ngaønh kinh teá muõi nhoïn hay khoâng; chính saùch cuûa chính phuû ñoái vôùi ngaønh laø khuyeán khích hay haïn cheá phaùt trieån…? Töø 3 nhoùm yeáu toá cô baûn treân, chuùng ta coù theå chi tieát hoùa thaønh nhieàu yeáu toá cuï theå hôn ñeå ñaùnh giaù lôïi theá caïnh tranh cuûa moät ngaønh haøng. Trong thöïc teá, lôïi theá caïnh tranh cuûa ngaønh ñöôïc ñaùnh giaù treân caû hai maët ñònh tính vaø ñònh löôïng. Trong phaàn minh hoïa döôùi ñaây, vieäc ñaùnh giaù lôïi theá caïnh tranh cuûa ngaønh veà maët ñònh tính seõ döïa vaøo Moâ hình chu kyø soáng quoác teá cuûa saûn phaåm (International Product Life Cycle Model – IPLC) cuûa Raymond Vernon; coøn -13- ñaùnh giaù veà maët ñònh löôïng seõ döïa vaøo Bieåu ñoà toå hôïp (Cluster Chart) nhöõng ngaønh haøng coù lôïi theá caïnh tranh cao cuûa quoác gia ñöôïc ñeà xöôùng bôûi Michael E. Porter. • Moâ hình chu kyø soáng quoác teá cuûa saûn phaåm (IPLC) cuûa Raymond Vernon Trong khi taäp trung nghieân cöùu veà kinh teá quoác teá hoài thaäp nieân 60 cuûa theá kyû XX, Raymond Vernon ñaõ phaùt hieän ra tính qui luaät cuûa hieän töôïng caùc doanh nghieäp Myõ phaùt trieån thaønh nhöõng coâng ty ña quoác gia vaø giöõ vai troø chi phoái hoaït ñoäng thöông maïi quoác teá trong moät thôøi gian daøi. Treân cô sôû ñoù, naêm 1966 oâng ñaõ ñöa ra moâ hình chu kyø soáng quoác teá cuûa saûn phaåm ñeå moâ taû khaùi quaùt quaù trình quoác teá hoùa hoaït ñoäng kinh doanh cuûa caùc doanh nghieäp ñòa phöông taïi moät quoác gia tieân tieán, baét ñaàu töø vieäc baùn saûn phaåm môùi, haøm löôïng coâng ngheä cao cho ngöôøi tieâu duøng coù thu nhaäp cao treân thò tröôøng noäi ñòa. Vaø qua phaân tích chu kyø thöông maïi quoác teá trong moâ hình IPLC (bao goàm 3 giai ñoaïn, theå hieän treân hình 1.1.) chuùng ta seõ thaáy roõ söï chuyeån dòch lôïi theá caïnh tranh cuûa ngaønh haøng töông öùng giöõa caùc quoác gia lieân heä. (1) Giai ñoaïn môû ñaàu cuûa saûn phaåm môùi: tính töø khi coù doanh nghieäp cuûa moät nöôùc coâng nghieäp khai thaùc theá maïnh coâng ngheä ñeå taïo ra böôùc ñoät phaù saûn xuaát kinh doanh saûn phaåm môùi coù tính saùng taïo cao treân thò tröôøng noäi ñòa. Vì laø nöôùc coâng nghieäp, neân thò tröôøng noäi ñòa coù dung löôïng lôùn, ngöôøi tieâu duøng coù thu nhaäp cao vaø saün loøng chaáp nhaän saûn phaåm môùi vôùi giaù cao (thay vì ñoøi hoûi giaù reû). Nhaø saûn xuaát coøn coù nhieàu thuaän lôïi khaùc, nhö: deã daøng huy ñoäng voán ñeå ñaàu tö phaùt trieån saûn phaåm môùi; deã daøng coù ñöôïc söï cung öùng toát nhaát caùc yeáu toá ñaàu vaøo cuûa nhieàu ñôn vò lieân keát vaø boå trôï… nghóa laø coù ñuû ñieàu kieän ñeå naâng cao qui moâ lôïi suaát kinh teá vaø giaûm thieåu ruûi ro ñeán möùc thaáp nhaát. Söï phaùt trieån kinh doanh saûn phaåm môùi maïnh meõ cuûa nhaø saûn xuaát tieân phong seõ thu huùt caùc doanh nghieäp noäi ñòa khaùc tham gia caïnh tranh, daãn ñeán söï hình thaønh roõ neùt caùc nhoùm -14- chieán löôïc cuûa ngaønh. Ñeán gaàn cuoái giai ñoaïn naøy, do söùc eùp caïnh tranh treân thò tröôøng noäi ñòa taêng leân, caùc doanh nghieäp trong ngaønh seõ caøng ñaåy maïnh xuaát khaåu saûn phaåm môùi sang thò tröôøng caùc nöôùc coâng nghieäp khaùc, vì ôû ñoù ngöôøi tieâu duøng cuõng coù thu nhaäp cao, cuõng bò haáp daãn bôûi saûn phaåm môùi, coøn söï caïnh tranh cuûa caùc doanh nghieäp ñòa phöông thì chöa ñaùng keå. Khi ñoù, ngaønh haøng môùi cuûa nöôùc coâng nghieäp phaùt minh ra saûn phaåm seõ daãn ñaàu veà lôïi theá caïnh tranh vaø chieám öu theá lôùn trong xuaát khaåu saûn phaåm naøy. Hình 1.1. Moâ hình chu kyø soáng quoác teá cuûa saûn phaåm (2) Giai ñoaïn saûn phaåm tröôûng thaønh: qui trình saûn xuaát vaø thieát keá saûn phaåm ñi daàn vaøo theá oån ñònh; saûn phaåm môùi ñöôïc xuaát khaåu maïnh töø nöôùc coâng nghieäp phaùt minh ra noù ñeán caùc nöôùc coâng nghieäp khaùc. Trong giai ñoaïn naøy, taïi nöôùc coâng nghieäp phaùt minh saûn phaåm môùi ñaõ hình thaønh caùc coâng ty ña quoác gia. Vaø do yeâu caàu toái ña hoùa lôïi nhuaän, caùc coâng ty ña quoác gia ñoù coù xu höôùng Nkhaåu XKhaåu Thôøi gian Sp môùi Sp tröôûng thaønh Sp ñaõ chuaån hoùa (1): nöôùc coâng nghieäp phaùt minh saûn phaåmmôùi (2): caùc nöôùc coâng nghieäp khaùc (thu nhaäp cao) (3): caùc nöôùc ñang phaùt trieån (thu nhaäp thaáp) (1) (2) (3) -15- di chuyeån ñaàu tö ra nöôùc ngoaøi (döôùi hình thöùc FDI) ñeå giaûm giaù thaønh saûn phaåm döïa treân caên baûn giaûm caùc chi phí tieàn löông vaø vaän taûi. Ngöôïc laïi, chính saùch cuûa caùc nöôùc coâng nghieäp ñang ôû vò theá laø nöôùc nhaäp khaåu saûn phaåm môùi seõ coù söï thay ñoåi caàn thieát ñeå thu huùt ñaàu tö vaø phaùt trieån saûn xuaát saûn phaåm môùi taïi choã. Daàn daàn, saûn phaåm môùi ñöôïc saûn xuaát taïi choã seõ trôû thaønh nguoàn cung caáp chính yeáu cho thò tröôøng ñòa phöông vaø laøm giaûm haún saûn löôïng nhaäp khaåu töø nöôùc coâng nghieäp phaùt minh saûn phaåm môùi. Vai troø cuûa caùc nhaø saûn xuaát ñòa phöông cuõng taêng daàn leân, töø choã chæ cung öùng moät soá yeáu toá ñaàu vaøo vaø dòch vuï boå trôï ban ñaàu, khi ñaõ naém vöõng ñöôïc coâng ngheä saûn xuaát (vôùi yeâu caàu kyõ thuaät raát cao) hoï seõ tham gia saâu roäng hôn vaøo caùc nhoùm chieán löôïc môùi hình thaønh cuûa ngaønh haøng treân thò tröôøng ñòa phöông. Ñoàng thôøi, vôùi öu theá chi phí saûn xuaát reû hôn, caùc coâng ty ñòa phöông cuõng tham gia caïnh tranh ngaøy caøng maïnh meõ ñeå baùn saûn phaåm môùi vöôït ra ngoaøi thò tröôøng noäi ñòa cuûa mình, nghóa laø caïnh tranh xuaát khaåu saûn phaåm môùi vaøo thò tröôøng caùc nöôùc coâng nghieäp khaùc (keå caû nöôùc coâng nghieäp phaùt minh saûn phaåm) vaø caùc nöôùc ñang phaùt trieån. Keå töø ñoù, ngaønh haøng cuûa quoác gia phaùt minh saûn phaåm môùi seõ giaûm daàn lôïi theá caïnh tranh. (3) Giai ñoaïn saûn phaåm ñaõ chuaån hoùa: caùc thò tröôøng chuû yeáu tieâu thuï saûn phaåm môùi trôû neân baõo hoøa, tyû suaát lôïi nhuaän cuûa ngaønh bò suy giaûm. Caùc doanh nghieäp bò buoäc phaûi taäp trung tìm caùch giaûm chi phí trong toaøn boä quaù trình saûn xuaát, daãn tôùi söï chuaån hoùa daàn qui caùch saûn phaåm vaø qui trình kyõ thuaät saûn xuaát saûn phaåm treân phaïm vi theá giôùi. Ñieàu ñoù cho pheùp doanh nghieäp naâng cao hôn nöõa qui moâ lôïi suaát kinh teá vaø taêng tính cô ñoäng trong ñieàu haønh saûn xuaát. Söï phaân boá saûn xuaát seõ ngaøy caøng taäp trung hôn vaøo nhöõng nôi coù tieàn löông vaø taøi nguyeân giaù reû. Caùc nöôùc coâng nghieäp tieân tieán coù xu höôùng vaãn duy trì caùc cô sôû cheá taïo maùy moùc thieát bò hieän ñaïi ôû chính quoác, nhöng saün saøng ñöa maùy moùc thieát bò hieän ñaïi ñoù ñi ñaàu tö ñeå saûn xuaát saûn phaåm tieâu duøng cuoái cuøng taïi caùc -16- nöôùc ñang phaùt trieån (coù thu nhaäp thaáp). Keát quaû laø, söï khaùc bieät veà chaát löôïng saûn phaåm nhanh choùng ñöôïc thu heïp. Thay vaøo ñoù, söï khaùc bieät veà giaù caû saûn phaåm seõ ñoùng vai troø quyeát ñònh lôïi theá caïnh tranh cuûa ngaønh haøng töông öùng giöõa caùc quoác gia. Baây giôø, ngay caû ngaønh haøng töông öùng cuûa moät soá nöôùc ñang phaùt trieån (thu nhaäp coøn thaáp) cuõng coù thôøi cô tham gia saûn xuaát vaø caïnh tranh xuaát khaåu nhöõng saûn phaåm môùi coù haøm löôïng coâng ngheä cao, nhôø vaøo caùc ñieàu kieän: coù chi phí saûn xuaát reû nhaát; thu huùt ñaàu tö nöôùc ngoaøi; nhaän chuyeån giao coâng ngheä vaø hoïc taäp kinh nghieäm… Cuoái cuøng, caùc nöôùc coâng nghieäp phaùt trieån (keå caû nöôùc phaùt minh ra saûn phaåm ban ñaàu) seõ chuyeån töø vò theá nhaø xuaát khaåu thaønh nhaø nhaäp khaåu saûn phaåm môùi, haøm löôïng coâng ngheä. • Bieåu ñoà toå hôïp (Cluster Chart) nhöõng ngaønh haøng coù lôïi theá caïnh tranh cao cuûa Michael E. Porter Tröôùc heát, phaûi xaùc ñònh nhöõng ngaønh haøng caàn ño löôøng yeáu toá ñònh löôïng ñaùnh giaù lôïi theá caïnh tranh, vôùi yeâu caàu phaân ngaønh heïp, moâ taû saûn phaåm cuï theå. Ví duï, ngaønh chip baùn daãn, ngaønh maùy tính xaùch tay… thay vì noùi chung laø ngaønh coâng nghieäp ñieän töû. Tieâu chí cô baûn ñeå ñaùnh giaù lôïi theá caïnh tranh cuûa moät ngaønh haøng laø thò phaàn xuaát khaåu vaø/hoaëc qui moâ ñaàu tö ra nöôùc ngoaøi (FDI) cuûa ngaønh ñoù. Trong caùch choïn ngaønh vaø laäp bieåu ñoà toå hôïp ñöôïc trình baøy döôùi ñaây döïa chuû yeáu vaøo thò phaàn xuaát khaåu, nhöng coù keát hôïp xöû lyù moät soá tröôøng hôïp baát qui taéc. (1) Xaùc ñònh “ngöôõng quoác gia” (Nations Cut-off) veà thò phaàn xuaát khaåu treân theá giôùi theo coâng thöùc: MSNC = EC ÷ EW. Trong ñoù, MSNC laø thò phaàn ngöôõng quoác gia; EC laø toång kim ngaïch xuaát khaåu haøng hoùa, dòch vuï cuûa quoác gia naêm tính toaùn; vaø EW laø toång kim ngaïch xuaát khaåu haøng hoùa, dòch vuï cuûa toaøn theá giôùi (cuøng naêm). -17- (2) Xaùc ñònh thò phaàn xuaát khaåu treân theá giôùi cuûa caùc ngaønh haøng theo coâng thöùc: MSWX = ECX ÷ EWX. Trong ñoù, MSWX laø thò phaàn xuaát khaåu ngaønh haøng X cuûa quoác gia treân thò tröôøng theá giôùi; ECX laø kim ngaïch xuaát khaåu saûn phaåm X cuûa quoác gia; vaø EWX laø kim ngaïch xuaát khaåu saûn phaåm X cuûa toaøn theá giôùi (trong cuøng nieân ñoä tính toaùn vôùi chæ tieâu thò phaàn ngöôõng quoác gia). (3) Choïn nhöõng ngaønh haøng thoûa ñieàu kieän MSWX >= MSNC ñöa vaøo bieåu ñoà toå hôïp vaø saép xeáp theo caùc moái quan heä haøng doïc ñeå laøm noåi baät nhöõng ngaønh haøng coù lôïi theá caïnh tranh cao cuûa quoác gia. Theo quan saùt cuûa Michael E. Porter, tyû troïng cuûa nhöõng ngaønh coù lôïi theá caïnh tranh cao (thoûa ñieàu kieän MSWX >= MSNC) cuûa moät quoác gia thöôøng chieám treân döôùi 50% (thaäm chí coù theå ñeán 2/3) toång kim ngaïch xuaát khaåu haøng naêm cuûa quoác gia ñoù. ¾ YÙ nghóa nghieân cöùu lôïi theá caïnh tranh cuûa ngaønh Vieäc nghieân cöùu lôïi theá caïnh tranh cuûa ngaønh khoâng chæ coù yù nghóa treân caáp ñoä quaûn lyù vó moâ cuûa nhaø nöôùc, maø coøn coù yù nghóa raát lôùn ñoái vôùi quaûn lyù vi moâ ôû caùc doanh nghieäp. Cuï theå laø, - Veà maët quaûn trò doanh nghieäp, ñoù laø cô sôû ñeå caùc coâng ty: • Quyeát ñònh gia nhaäp vaøo nhoùm chieán löôïc naøo coù qui moâ vaø ñieàu kieän phaùt trieån phuø hôïp nhaát vôùi khaû naêng toå chöùc saûn xuaát kinh doanh cuûa ñôn vò. • Hoaïch ñònh chieán löôïc kinh doanh daøi haïn nhaèm naâng cao vaø duy trì lôïi theá caïnh tranh tröôùc caùc ñoái thuû trong cuøng nhoùm chieán löôïc taïi thò tröôøng noäi ñòa vaø caùc ñoái thuû caïnh tranh quoác teá (keå caû caïnh tranh quoác teá treân saân nhaø). • Nhaän bieát phöông höôùng giaûi quyeát vaán ñeà naâng cao qui moâ lôïi suaát kinh teá moät caùch thuaän lôïi nhaát. - Veà maët quaûn lyù nhaø nöôùc, ñoù laø cô sôû ñeå: -18- • Xaùc ñònh nhöõng ngaønh haøng coù lôïi theá caïnh tranh cao cuûa neàn kinh teá nhaèm xaây döïng vaø ñieàu chænh chính saùch coâng nghieäp phuø hôïp trong töøng giai ñoaïn phaùt trieån. • Xaây döïng cô sôû haï taàng kyõ thuaät vaø chính saùch coâng ngheä theo höôùng öu tieân phaùt trieån caùc ngaønh kinh teá muõi nhoïn. • AÙp duïng caùc chính saùch quaûn lyù thích hôïp ñeå taïo ñieàu kieän thu huùt ñaàu tö nhaèm nhanh choùng naâng cao qui moâ lôïi theá beân ngoaøi cuûa caùc ngaønh kinh teá coù söùc caïnh tranh cao. 1.2. HIEÄP ÑÒNH NOÂNG NGHIEÄP TRONG WTO (AOA) VAØ NHÖÕNG CHÍNH SAÙCH NOÂNG NGHIEÄP CUÛA VIEÄT NAM Vaán ñeà hoã trôï trong nöôùc vaø trôï caáp xuaát khaåu trong lónh vöïc noâng nghieäp laø moät trong nhöõng vaán ñeà tranh caõi caêng thaúng nhaát trong quaù trình hoaït ñoäng ñaøm phaùn cuûa GATT vaø WTO. Tröôùc nay GATT ñaõ coá gaéng khai thoâng thò tröôøng ngaønh haøng noâng saûn qua caùc voøng ñaøm phaùn nhöng ñeàu khoâng ñöôïc keát quaû khaû quan. Ñeán voøng ñaøm phaùn Uruguay (1986-1994) thì nhöõng vaán ñeà veà töï do hoùa thöông maïi noâng saûn môùi coù ñöôïc moät soá keát quaû ñaùng khích leä thoâng qua hieäp ñònh thöông maïi noâng nghieäp. Hieäp ñònh khoâng chæ ñieàu chænh caùc chính saùch thueá, phi thueá maø coøn coù caùc quy ñònh chaët cheõ veà hoã trôï trong nöôùc vaø trôï caáp xuaát khaåu. Ñaây laø nhöõng chính saùch coù aûnh höôûng raát lôùn ñeán vaán ñeà töï do hoùa thöông maïi ngaønh noâng nghieäp. Hieäp ñònh noâng nghieäp taïo ra khung phaùp lyù giuùp cho thöông maïi trong noâng nghieäp tuaân thuû theo caùc nguyeân taéc cuûa toå chöùc. Trong hieäp ñònh noâng nghieäp coù 3 lónh vöïc phaûi cam keát laø: tieáp caän thò tröôøng (Market Accesss), hoã trôï trong nöôùc (Domestic Support), trôï caáp xuaát khaåu (Export Subsidies) -19- 1.2.1. Tieáp caän thò tröôøng (Market Access) 1.2.1.1. Cam keát raøng buoäc veà thueá WTO thöøa nhaän thueá quan laø bieän phaùp baûo hoä thò tröôøng noäi ñòa duy nhaát ñöôïc aùp duïng vì ñaây laø bieän phaùp baûo hoä maäu dòch mang tính minh baïch, ít boùp meùo thöông maïi nhaát. Hieäp ñònh noâng nghieäp quy ñònh taát caû caùc thaønh vieân phaûi dôõ boû hoaøn toaøn haøng raøo phi thueá quan trong lónh vöïc noâng nghieäp vaø chuyeån sang hình thöùc thueá quan. Caùc thaønh vieân seõ khoâng duy trì caùc bieän phaùp phi thueá thuoäc loaïi ñaõ ñöôïc yeâu caàu chuyeån sang thueá thoâng thöôøng. Caùc bieän phaùp naøy bao goàm haïn cheá veà soá löôïng nhaäp khaåu, caùc loaïi thu ñoái vôùi haøng nhaäp khaåu, giaù nhaäp khaåu toái thieåu, caáp pheùp nhaäp khaåu tuøy tieän, caùc bieän phaùp phi thueá quan ñöôïc duy trì thoâng qua caùc doanh nghieäp thöông maïi quoác doanh, haïn cheá xuaát khaåu töï nguyeän vaø caùc bieän phaùp cöûa khaåu töông töï. Nöôùc xin gia nhaäp WTO phaûi thöïc hieän cam keát raøng buoäc veà thueá suaát thueá nhaäp khaåu haøng hoùa, trong töông lai khoâng taêng thueá leân vöôït quaù möùc cam keát raøng buoäc. Neáu muoán naâng thueá leân cao hôn möùc cam keát thì phaûi ñaøm phaùn laïi treân cô sôû nhöôïng boä töông xöùng. 1.2.1.2. Caùc cam keát khaùc coù lieân quan ñeán chính saùch thueá - Quy cheá toái hueä quoác: (Most Favoured Nation- MFN) baát kyø öu ñaõi veà thueá nhaäp khaåu, phí haûi quan, caùch thöùc ñaùnh thueá, phí, caùc quy ñònh, thuû tuïc daønh cho moät nöôùc naøo ñoù thì caùc nöôùc thaønh vieân WTO cuõng ñöôïc höôûng ngay laäp töùc vaø khoâng ñieàu kieän söï öu ñaõi ñoù. - Quy cheá ñoái xöû quoác gia (Nation Treatment- NT): haøng nhaäp khaåu töø caùc nöôùc thaønh vieân WTO sau khi hoaøn thaønh nghóa vuï haûi quan phaûi ñöôïc ñoái xöû bình ñaúng nhö caùc haøng hoùa saûn xuaát trong nöôùc töùc khoâng daønh cho saûn phaåm noäi ñòa nhöõng öu ñaõi hôn so vôùi saûn phaåm nhaäp khaåu nhö nhöõng öu ñaõi veà thueá, caùc ñieàu kieän veä sinh, ñieàu kieän kinh doanh… Caùc loaïi phí khaùc ngoaøi thueá xuaát nhaäp khaåu, thueá choáng baùn phaù giaù, phí dòch vuï, caùc loaïi thueá noäi ñòa aùp duïng ñoàng thôøi vôùi haøng saûn xuaát trong nöôùc vaø -20- haøng nhaäp khaåu lieân quan ñeán caùc cam keát nhöôïng boä veà thueá quan phaûi ñöôïc lieät keâ trong baûn cam keát nhöôïng boä cuûa thaønh vieân ñeå ñaûm baûo raèng caùc loaïi chi phí naøy khoâng ñöôïc taêng cao hôn hay aùp duïng theâm nhöõng loaïi phí khaùc so vôùi baûn cam keát. 1.2.1.3. Chính saùch thueá nhaäp khaåu ñoái vôùi haøng noâng saûn Vieät Nam Trong bieåu thueá nhaäp khaåu öu ñaõi hieän nay cuûa Vieät Nam veà saûn xuaát noâng nghieäp vôùi 11 möùc thueá töø 0 ñeán 100% trung bình 29,37%. Möùc thueá cam keát vaøo thôøi ñieåm gia nhaäp laø 25,2% vaø 21% laø möùc caét giaûm cuoái cuøng. Thueá MFN trung bình ñoái vôùi caùc saûn phaåm noâng nghieäp laø 24,5%. Khi gia nhaäp WTO möùc thueá bình quaân ñôn giaûn ñoái vôùi maët haøng noâng saûn laø 20,9% thöïc hieän trong voøng 5 naêm, cao hôn so vôùi möùc thueá bình quaân chung laø 18%. Caùc möùc thueá suaát dao ñoäng töø 0% ñeán 100%, cao hôn möùc thueá bình quaân cuûa caùc nöôùc trong khu vöïc. Ñoái vôùi töøng nhoùm noâng saûn seõ coù nhöõng möùc baûo hoä khaùc nhau: - Nhoùm baûo hoä thaáp laø nhoùm caùc nguyeân lieäu ñaàu vaøo cheá bieán nhö ñaäu, ngoâ, töông… - Nhoùm baûo hoä trung bình: laø nhoùm nhöõng noâng saûn maø Vieät Nam coù khaû naêng saûn xuaát nhöng naêng löïc caïnh tranh chöa cao nhö rau quaû töôi, söõa, thòt töôi, thòt ñoâng laïnh… - Nhoùm baûo hoä cao: laø nhoùm noâng saûn cheá bieán, rau quaû cheá bieán, cheø, caø pheâ hoøa tan, nhöõng saûn phaåm noâng nghieäp cheá bieân maø Vieät Nam coù theå saûn xuaát nhöng naêng löïc caïnh tranh coøn yeáu so vôùi nöôùc ngoaøi. 1.2.2. Ñaùnh giaù möùc ñoä hỗ trôï trong nöôùc cuûa Vieät Nam so vôùi quy ñònh trong hieäp ñònh noâng nghieäp Hieäp ñònh noâng nghieäp phaân loaïi caùc hoã trôï trong nöôùc ñoái vôùi noâng nghieäp thaønh caùc nhoùm khaùc nhau caên cöù vaøo möùc ñoä aûnh höôûng cuûa caùc bieän phaùp naøy ñoái vôùi thöông maïi noâng nghieäp. Coù 3 daïng hoã trôï nhö sau: - Hoã trôï daïng hoäp hoå phaùch: laø caùc bieän phaùp hoã trôï khoâng ñöôïc mieãn tröø vaø phaûi bò caét giaûm. Caùc chính saùch trong nhoùm naøy cuûa Vieät Nam chieám khoaûng 4,8% toång hoã trôï trong nöôùc. Vieät Nam chæ môùi söû duïng vaøo nhöõng naêm noâng saûn -21- giaù xuoáng thaáp (gaïo, ñöôøng, thòt heo, boâng). Nhaø nöôùc hoã trôï laõi suaát mua taïm tröõ löông thöïc nhaèm giaûm thieät haïi cho ngöôøi noâng daân. Toång möùc hoã trôï goäp ñoái vôùi gaïo, boâng vaø thòt heo thaáp hôn möùc aùp duïng cho nhöõng nöôùc ñang phaùt trieån (10% toång giaù trò saûn löôïng cuûa maët haøng ñoù). - Hoã trôï daïng hoäp xanh da trôøi: laø daïng hoäp amber coù ñieàu kieän, nhöõng ñieàu kieän nhaèm laøm giaûm nhöõng boùp meùo thöông maïi. - Hoã trôï daïng hoäp xanh laù caây: daïng hoã trôï naøy coù yeâu caàu ñöôïc mieãn tröø caét giaûm, cam keát phaûi thoûa maõn yeâu caàu cô baûn laø caùc bieän phaùp ñoù khoâng coù taùc ñoäng hoaëc taùc ñoäng raát ít, ít boùp meùo thöông maïi hoaëc aûnh höôûng ñeán saûn xuaát. Caùc chính saùch hoã trôï trong nhoùm naøy cuûa Vieät Nam aùp duïng chieám khoaûng 84,5% toång hoã trôï trong nöôùc taäp trung chuû yeáu vaøo xaây döïng keát caáu haï taàng noâng nghieäp, dòch vuï khuyeán noâng, caùc chöông trình hoã trôï vuøng, hoã trôï khaéc phuïc thieân tai, döï tröõ coâng vì muïc ñích baûo ñaûm an ninh löông thöïc quoác gia. Caùc chính saùch veà ñaøo taïo, nghieân cöùu khoa hoïc, dòch vuï kieåm tra giaùm saùt dòch beänh vaø saâu haïi, hoã trôï ñieàu chænh cô caáu… Maët duø khi gia nhaäp WTO thì caùc khoaûn hoã trôï cho noâng nghieäp phaûi caét giaûm nhöng nöôùc ta ñöôïc baûo löu quyeàn ñöôïc höôûng moät soá quy ñònh rieâng cuûa WTO daønh cho nhöõng nöôùc ñang phaùt trieån trong lónh vöïc naøy. Ñoái vôùi nhöõng loaïi hoã trôï maø WTO quy ñònh caét giaûm thì chuùng ta vaãn coøn ñöôïc duy trì ôû möùc khoâng quaù 10% toång giaù trò saûn löôïng noâng nghieäp töùc khoaûng 18.522 tyû ñoàng. Ngoaøi möùc naøy, Vieät Nam coøn ñöôïc söû duïng moät khoaûn hoã trôï 3.961,59 tyû ñoàng moãi naêm. Caùc loaïi trôï caáp mang tính chaát khuyeán noâng hay trôï caáp phuïc vuï phaùt trieån noâng nghieäp ñöôïc pheùp aùp duïng khoâng haïn cheá. Nhöng thöïc teá trong nhieàu naêm qua thì nöôùc ta chöa taän duïng heát ñöôïc nhöõng khoaûn hoã trôï naøy. Nhìn chung caùc chính saùch noâng nghieäp cuûa Vieät Nam laø phuø hôïp vôùi nhöõng quy ñònh cuûa WTO: - Phaàn lôùn hoã trôï cuûa nöôùc ta naèm trong hoäp xanh laù caây khoaûng 84,5% - Hoã trôï daïng xanh da trôøi chieám 10,7% -22- - Hoã trôï daïng hoäp hoå phaùch chieám khoaûng 4,8% nhö vaäy vôùi möùc hoã trôï naøy cuõng coøn thaáp so vôùi möùc hoã trôï ñöôïc cho pheùp ñoái vôùi caùc nöôùc ñang phaùt trieån laø döôùi 10%. Tuy nhieân, cuõng coù moät soá vaán ñeà caàn quan taâm: - Caùc khoaûn hoã trôï cuûa chính phuû cuõng taäp trung moät löôïng nhoû vaøo moät soá noâng saûn bao goàm: gaïo, boâng, ñöôøng, - Caùc nhoùm muïc tieâu cho caùc bieän phaùp trong hoäp hoå phaùch chuû yeáu laø caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc ñieàu naøy cho thaáy söï keùm minh baïch trong hoaït ñoäng. - Caùc chính saùch hoã trôï cuûa Vieät Nam thöôøng mang tính giaûi quyeát tình theá, khoâng theo moät chöông trình toång theå hay moät keá hoaïch ñöôïc chính phuû pheâ duyeät tröôùc. Trong WTO quy ñònh ñoái töôïng cuûa caùc chính saùch hoã trôï trong nöôùc laø ngöôøi saûn xuaát nhöng caùc khoaûn hoã trôï cuûa Vieät Nam laïi taäp trung nhieàu vaøo doanh nghieäp maø chuû yeáu laø doanh nghieäp nhaø nöôùc, neân chöa taïo saân chôi bình ñaúng cho caùc thaønh phaàn kinh teá khaùc. Hoã trôï tröïc tieáp cho ngöôøi saûn xuaát raát ít. Moät soá chính saùch hoã trôï maø WTO cho pheùp nhö hoã trôï ngöôøi saûn xuaát veà höu, hoã trôï thu nhaäp cho noâng daân khi giaù noâng saûn xuoáng thaáp thì Vieät Nam chöa söû duïng. 1.2.3. Trôï caáp xuaát khaåu Caùc khoaûn trôï caáp sau ñaây laø ñoái töôïng cam keát caét giaûm: - Trôï caáp tröïc tieáp cuûa chính phuû hoaëc caùc cô quan chính phuû ñoái vôùi caùc hoaït ñoäng coù lieân quan ñeán keát quaû thöïc hieän xuaát khaåu. - Vieäc baùn hoaëc thanh lyù xuaát khaåu cuûa chính phuû hoaëc caùc cô quan chính phuû döï tröõ saûn phaåm phi thöông maïi vôùi giaù thaáp hôn giaù so saùnh cuûa saûn phaåm cuøng loaïi treân thò tröôøng noäi ñòa. - Caùc khoaûn thanh toaùn xuaát khaåu hoaøn toaøn do chính phuû thöïc hieän. - Trôï caáp nhaèm laøm giaûm chi phí tieáp thò xuaát khaåu saûn phaåm noâng nghieäp. - Phí vaän taûi noäi ñòa vaø cöôùc phí cuûa caùc chuyeán haøng xuaát khaåu do chính phuû cung caáp hoaëc uûy quyeàn vôùi ñieàu kieän thuaän lôïi hôn so vôùi caùc chuyeán haøng noäi ñòa. -23- - Trôï caáp cho saûn phaåm noâng nghieäp tuøy thuoäc vaøo hình thaønh saûn phaåm xuaát khaåu. Khi thoûa thuaän gia nhaäp WTO, Vieät Nam ñaõ cam keát khoâng aùp duïng trôï caáp noâng saûn xuaát khaåu baét ñaàu töø thôøi ñieåm gia nhaäp, do ñoù ñieàu naøy cuõng aûnh höôûng ít nhieàu ñeán caùc doanh nghieäp xuaát khaåu. Song Vieät Nam ñöôïc baûo löu hai hình thöùc trôï caáp cho xuaát khaåu trong noâng nghieäp daønh cho nhöõng nöôùc ñang phaùt trieån laø: - Trôï caáp ñeå giaûm chi phí tieáp thò, keå caû chi phí xöû lyù naâng caáp, taùi cheá saûn phaåm, chi phí vaän taûi quoác teá, cöôùc phí vaän chuyeån. - Öu ñaõi veà cöôùc phí vaän taûi trong nöôùc vaø quoác teá ñoái vôùi haøng xuaát khaåu hôn haøng noäi ñòa. Tuy nhieân haàu nhö chuùng ta chöa aùp duïng caùc hình thöùc trôï caáp naøy cho xuaát khaåu. Moät phaàn laø do ngaân saùch nhaø nöôùc eo heïp khoâng theå thöïc hieän vieäc trôï caáp nhö theá naøy. Nhöõng hình thöùc trôï caáp cho doanh nghieäp thoâng qua caùc chöông trình xuùc tieán thöông maïi, taïo ñieàu kieän cho doanh nghieäp tìm hieåu thò tröôøng nöôùc ngoaøi, quaûng baù thöông hieäu vaø noâng saûn ôû thò tröôøng nöôùc ngoaøi vaø trôï cöôùc cho caùc doanh nghieäp xuaát khaåu laø nhöõng bieän phaùp coù theå söû duïng khi Vieät Nam gia nhaäp WTO. Nhìn chung trôï caáp xuaát khaåu cuûa nöôùc ta thaáp maø chuû yeáu laø caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc ñöôïc höôûng. Ñieàu naøy seõ khoâng phuø hôïp neáu xeùt veà goùc ñoä bình ñaúng giöõa caùc doanh nghieäp. Vaø moät ñieàu nöõa laø nhöõng trôï caáp cuûa chuùng ta thöôøng mang tính giaûi quyeát tình theá, khoâng coù moät söï ñònh höôùng roõ raøng. 1.3. TÌNH HÌNH SAÛN XUAÁT VAØ XUAÁT KHAÅU GAÏO CUÛA VIEÄT NAM VAØ CAÙC NÖÔÙC TREÂN THEÁ GIÔÙI 1.3.1. Tình hình saûn xuaát vaø xuaát khaåu gaïo treân Theá Giôùi 1.3.1.1. Tình hình saûn xuaát Theo FAO, saûn löôïng thoùc luùa toaøn caàu töø naêm 2005 ñeán nay ñaït bình quaân töø 600 ñeán 640 trieäu taán/naêm, töông ñöông 390 ñeán 420 trieäu taán gaïo quy -24- xay xaùt. Ñoäng löïc daãn ñeán söï gia taêng naøy chuû yeáu nhôø saûn löôïng thoùc luùa cuûa nhieàu nöôùc saûn xuaát chính chaâu AÙ taêng leân. Baûng 1.1. Tình hình saûn xuaát gaïo treân Theá giôùi Chæ tieâu ÑVT 2006/2007 2007/2008 2008/2009 ( thaùng 2/09) Dieän tích gieo troàng Năng suất Sản lượng Trieäu ha Taán/ha Trieäu taán 153,86 4,08 420,65 154,38 4,17 431,87 155,98 4,20 439,74 Nguoàn: USDA 141,57 144,09 149,8 127,8 130,93 133,4 103,79 107,98 107,05 25,42 25,77 25,83 1010,069,3 1,541,391,39 0 50 100 150 200 250 300 350 400 450 500 2006/2007 2007/2008 2008/2009 Tr ie äu ta án Khaùc EU-27 Chaâu Phi Nam Myõ Ñoâng Nam AÙ Nam AÙ Ñoâng AÙ Bieåu ñoà 1.1. Saûn xuaát luùa gaïo cuûa caùc nöôùc treân Theá Giôùi Trong ñieàu kieän bình thöôøng, caùc nöôùc chaâu AÙ saûn xuaát khoaûng 90% löôïng gaïo treân theá giôùi. Trong caùc naêm gaàn ñaây, saûn löôïng löông thöïc ñeàu coù xu höôùng gia taêng, nguyeân nhaân chuû yeáu laø do aùp duïng caùc bieän phaùp khoa hoïc kyõ thuaät, söû duïng caùc gioáng luùa coù naêng suaát cao, coù khaû naêng chòu haïn, khaùng saâu beänh. Saûn löôïng luùa cuûa Chaâu Phi cuõng taêng leân so vôi caùc naêm do dieãn bieán thôøi tieát khaù thuaän lôïi. Tuy nhieân, saûn löôïng thoùc cuûa moät soá nöôùc taïi khu vöïc naøy giaûm suùt do thieân tai vaø dòch beänh. Khu vöïc chaâu Myõ saûn löôïng thoùc taêng nheï, tuy nhieân coù theå bò suy giaûm taïi Nam Myõ tröôùc söï suy yeáu veà saûn xuaát cuûa Argentina, Brazil vaø Uruguay. -25- Trung Quoác vaø AÁn Ñoä ñeàu baét ñaàu khoù khaên ñeå saûn xuaát ñuû gaïo cho tieâu duøng noäi ñòa. Ñaây chính laø lyù do ñeå döï ñoaùn trong vaøi naêm tôùi, Trung Quoác vaø AÁn Ñoä, nhöõng nöôùc saûn xuaát gaïo lôùn nhaát theá giôùi coù theå nhaäp khaåu löông thöïc vì toác ñoä taêng daân soá. 1.3.1.2. Tình hình xuaát khaåu gaïo caùc nöôùc treân theá giôùi. 420650 431870 418.641 31938 29251 29500 390000 400000 410000 420000 430000 440000 450000 460000 470000 2006/2007 2007/2008 2008/2009(2/09) N gh ìn ta án Löôïng saûn xuaát Löôïng xuaát khaåu Bieåu ñoà 1.2. Tình hình saûn xuaát vaø xuaát khaåu gaïo treân Theá giôùi 0 2000 4000 6000 8000 10000Nghìn taán Trung Quoác 1340 1000 1300 Ai Caäp 1209 450 800 Aán Ñoä 6301 2950 2300 Pakistan 2696 3000 4000 Thai Lan 9557 10000 9500 Vieät Nam 4522 4750 5200 2006/2007 2007/2008 2008/2009 (thaùng 2/2009) Bieåu ñoà 1.3. Löôïng gaïo xuaát khaåu moät soá nöôùc treân Theá Giôùi -26- Vò theá xuaát khaåu gaïo treân Theá giôùi cao nhaát vaãn thuoäc veà Thaùi Lan. Naêm 2006 AÁn Ñoä laø quoác gia ñöùng thöù 2 veà xuaát khaåu gaïo, tuy nhieân töø naêm 2007 ñeán nay, vò trí aáy ñaõ ñöôïc Vieät Nam thay theá veà soá löôïng xuaát khaåu gaïo treân theá giôùi. Ñieàu naøy caøng chöùng toû vò theá cuûa saûn phaåm naøy caøng ngaøy caøng ñöôïc vöõng chaéc hôn. 1.3.1.3. Tình hình tieâu duøng gaïo treân theá giôùi Chaâu AÙ laø khu vöïc buoân baùn quan troïng nhaát vôùi löôïng mua baùn chieám 39- 42% so vôùi löôïng maäu dòch gaïo theá giôùi. Thò tröôøng Chaâu AÙ chieám phaàn lôùn söï gia taêng khoái löôïng nhaäp khaåu toaøn caàu, trong ñoù ñaùng keå laø Philippine vaø Indonesia. Nhaäp khaåu gaïo cuûa caùc nöôùc Chaâu Phi luoân töø möùc 9-9,6 trieäu taán/naêm. Nhu caàu nhaäp khaåu gaïo cuûa caùc nöôùc trong khu vöïc ñöôïc döï baùo haàu nhö khoâng thay ñoåi nhieàu so vôùi caùc naêm. ÑVT: Nghìn taán 420901 427924 432328 414000 416000 418000 420000 422000 424000 426000 428000 430000 432000 434000 2006/2007 2007/2008 2008/2009(Thaùng 2/09) Bieåu ñoà 1.4. Toång löôïng tieâu duøng gaïo treân Theá giôùi Nguoàn: USDA Theo döï baùo cuûa toå chöùc FAO, thì nhu caàu veà gaïo seõ ñöôïc taêng maïnh trong thôøi gian saép tôùi, chæ môùi 2 thaùng ñaàu naêm 2009, soá löôïng tieâu treân theá giôùi ñaõ taêng baèng vôùi löôïng taêng cuûa caû naêm 2008 so vôùi naêm 2007. Trong ñoù, caùc nöôùc tieâu thuï gaïo nhieàu nhaát treân Theá giôùi laø caùc nöôùc chaâu AÙ, nhö Bangladesh, Trung Quoác laø quoác gia saûn xuaát gaïo nhieàu nhöng tieâu thuï -27- cuõng ñöùng haøng thöù 2 treân theá giôùi. Löôïng tieâu thuï gaïo treân thò tröôøng AÁn Ñoä cuõng khaù cao, keá ñeán laø Philippines, Thaùi Lan vaø Vieät Nam. Nhö vaäy, veà nhu caàu ñaàu ra cuûa saûn phaåm khoâng phaûi laø vaán ñeà ñaùng baän taâm, vì xu höôùng tieâu duøng treân theá giôùi raát coù thuaän lôïi ñoái vôùi saûn phaåm Gaïo. 1.3.2. Phaân tích tình hình xuaát khaåu gaïo cuûa Vieät Nam - Vò theá thöông maïi cuûa noâng saûn xuaát khaåu Vieät Nam treân theá giôùi: + Haït tieâu ñöùng thöù 1 + Caø pheâ, gaïo, haït ñieàu ñöùng thöù 2 + Cao su ñöùng thöù 3 + Cheø ñöùng thöù 7 GAÏO CAØ PHEÂ HAÏT ÑIEÀU CHEØ GOÃ VAØ SP GOÃ SP MAÂY, TRE, COÙI, THAÛM TIEÂU RAU QUAÛ CAO SU Hình 1.2. Caùc maët haøng noâng saûn xuaát khaåu chuû yeáu -28- Hoaït ñoäng kinh doanh xuaát khaåu gaïo trong nhöõng naêm qua ñaõ ñem laïi nhieàu taùc ñoäng tích cöïc ñeán neàn kinh teá- xaõ hoäi. Noù ñoùng vai troø quan troïng trong neàn kinh teá Vieät Nam, ñoù laø: - Xuaát khaåu gaïo goùp phaàn ñem nguoàn thu ngoaïi teä veà cho ñaát nöôùc. Vieät Nam laø moät trong nhoùm 5 nöôùc xuaát khaåu haøng ñaàu Theá giôùi. Vaø gaïo xuaát khaåu naèm trong nhoùm 10 ngaønh haøng xuaát khaåu chuû löïc cuûa Vieät Nam vôùi kim ngaïch xuaát khaåu haøng naêm ñaït treân 1000 USD. - Xuaát khaåu gaïo goùp phaàn oån ñònh coâng aên vieäc laøm, taêng tích luyõ vaø caûi thieän ñôøi soáng cho ngöôøi lao ñoäng trong khu vöïc saûn xuaát noâng nghieäp, goùp phaàn khai thoâng nhanh ñaàu ra cho saûn phaåm luùa cuûa noâng daân, thu huùt nhieàu lao ñoäng noâng thoân vaøo caùc khaâu xay xaùt, cheá bieán, kho taøng, vaän chuyeån. - Baûo ñaûm an ninh löông thöïc, cung caáp nguoàn löông thöïc cho treân 80 trieäu daân. Vieät Nam laø quoác gia ñoâng daân, gaïo laø nguoàn löông thöïc chính cho hôn 90% daân soá, thôøi gian qua tình hình phaùt trieån saûn xuaát vaø saûn löôïng taêng nhanh choùng ñaõ ñaûm baûo an ninh löông thöïc cuûa Vieät Nam. Löôïng xuaát khaåu gaïo Vieät Nam chieám tyû troïng 13% ñeân 15% toång löôïng xuaát khaåu treân Theá giôùi ñaõ goùp phaàn vaøo baûo ñaûm an ninh löông thöïc Theá giôùi. - Cung caáp nguoàn nguyeân lieäu cho ngaønh cheá bieán thöùc aên gia suùc, caùc ngaønh coâng nghieäp thöïc phaåm khaùc. Vôùi löôïng saûn xuaát thöïc teá haøng naêm treân 32 trieäu taán luùa, ngaønh saûn xuaát löông thöïc laø neàn taûng cung caáp nguyeân lieäu doài daøo cho caùc ngaønh coâng nghieäp thöïc phaåm, caùc ngaønh cheá bieán thöùc aên gia suùc… Baûng 1.2. Tình hình xuaát khaåu gaïo cuûa Vieät Nam Chæ tieâu ÑVT 2005 2006 2007 2008 Toång KNXK Trieäu USD 32.447,1 39.826,2 48.561,8 62.685,1 KNXK gaïo Trieäu USD 1.212,0 1.350,0 1.500,0 289.4,4 Saûn löôïng XK Gaïo Nghìn Taán 5.254,8 464.2,0 455.7,5 474.1,9 Tæ troïng % 3,7 3,3 3,1 4,6 Nguoàn: Toång cuïc thoáng keâ Theo thoáng keâ neàn kinh teá cuûa Vieät Nam, tình hình xuaát khaåu gaïo cuûa Vieät Nam raát khaû quan, chieám 4,6% tæ troïng trong toång kim ngaïch xuaát khaåu cuûa caû nöôùc. -29- Saûn löôïng gaïo bò suy giaûm vaøo naêm 2006, ngay töø khi Vieät Nam baét ñaàu gia nhaäp vaøo WTO, so saùnh vôùi tình hình treân theá giôùi thì chính vì saûn löôïng xuaát khaåu giaûm vaøo naêm naøy neân vò trí xeáp haïng bò giaûm xuoáng haïng 3 treân theá giôùi. Tuy nhieân, löôïng gaïo xuaát khaåu ñaõ daàn taêng trôû laïi trong 3 naêm gaàn ñaây vaø ñaït con soá kyû luïc veà kim ngaïch xuaát khaåu trong naêm 2008. 1212 1350 1500 2894,45254,8 4741,9 4642 4557,5 0 500 1000 1500 2000 2500 3000 3500 2005 2006 2007 2008 T ri eäu U SD 4200 4400 4600 4800 5000 5200 5400 N gh ìn ta án KNXK Gaïo Saûn löôïng Gaïo Bieåu ñoà 1.5. Kim ngaïch xuaát khaåu gaïo Vieät Nam Nguoàn: toång cuïc thoáng keâ Khaùc 37% Indonesia 3% Malaysia 11% CH Nam Phi 4% Nhaät Baûn 4% Philippines 37% Singapor e 2% Ir aq 2% Bieåu ñoà 1.6. Thò tröôøng xuaát khaåu Gaïo cuûa Vieät Nam naêm 2008 Nguoàn: Vinanet -30- Trong caùc thò tröôøng xuaát khaåu cuûa Vieät Nam naêm 2008 thì thò tröôøng chaâu AÙ chieám thò phaàn cao nhaát, chieám 52,7%, chaâu Phi chieám 27,21%. Caû hai thò tröôøng naøy ñeàu laø thò tröôøng oån ñònh nhaát veà saûn phaåm gaïo. Trong thò tröôøng chaâu AÙ, caàn löu yù ñeán nöôùc Philippines (chieám 37% thò phaàn), maëc duø ñaây laø quoác gia saûn xuaát gaïo, nhöng nhu caàu nhaäp khaåu gaïo vaøo thò tröôøng naøy cuõng raát cao. Muïc tieâu cuûa Vieät Nam sau khi gia nhaäp WTO chính laø thò tröôøng EU, Nhaät Baûn vaø thò tröôøng Hoa Kyø, thò tröôøng khoù tính vaø nhu caàu thì ñang naâng cao daàn treân theá giôùi. Chuùng ta caàn coù chieán löôïc cuï theå ñeå coù theå phaùt trieån saûn phaåm vaøo thò tröôøng naøy. KEÁT LUAÄN CHÖÔNG 1 Vôùi cô sôû lyù luaän vöõng chaéc vaø caùc moâ hình ñaõ ñöôïc öùng duïng treân thöïc teá nhöõng naêm qua, cuøng vôùi cô sôû khoa hoïc thöïc tieãn cuûa ngaønh luùa gaïo Vieät Nam vaø treân theá giôùi, chuùng ta coù theå döïa vaøo ñoù ñeå chöùng minh vaø öùng duïng moâ hình ñeå phaân tích lôïi theá caïnh tranh cuûa ngaønh trong khu vöïc ÑBSCL. Caùc moâ hình öùng duïng ñoù laø: moâ hình chu kyø soáng saûn phaåm treân theá giôùi (IPLC) cuûa Raymond Vernon vaø moâ hình Cluster Chart cuûa Michael E. Porter. -31- CHÖÔNG 2. TOÅNG QUAN VEÀ NGAØNH SAÛN XUAÁT, CHEÁ BIEÁN XUAÁT KHAÅU GAÏO TAÏI KHU VÖÏC ÑOÀNG BAÈNG SOÂNG CÖÛU LONG 2.1. GIÔÙI THIEÄU ÑOÀNG BAÈNG SOÂNG CÖÛU LONG Hình 2.1. Baûn ñoà khu vöïc ÑBSCL ÑBSCL laø moät trong nhöõng ñoàng baèng lôùn, phì nhieàu nhaát Ñoâng Nam AÙ vaø theá giôùi, laø vuøng saûn xuaát, xuaát khaåu löông thöïc, vuøng caây aên traùi nhieät ñôùi lôùn nhaát Vieät Nam. ÑBSCL cuõng laø vuøng ñaát quan troïng ñoái vôùi Nam Boä vaø caû nöôùc trong phaùt trieån kinh teá, hôïp taùc ñaàu tö vaø giao thöông vôùi caùc nöôùc trong khu vöïc vaø theá giôùi. 2.1.1. Ñaëc ñieåm - Veà vò trí ñòa lyù: ÑBSCL coù vò trí nhö moät baùn ñaûo vôùi 3 maët Ñoâng, Nam vaø Taây Nam giaùp bieån (coù ñöôøng bờ bieån daøi 700km), phía Taây coù ñöôøng bieân giôùi giaùp vôùi Campuchia vaø phía Baéc giaùp vôùi vuøng kinh teá Ñoâng Nam Boä - vuøng kinh teá lôùn nhaát cuûa Vieät Nam hieän nay. ÑBSCL naèm treân ñòa hình töông ñoái baèng phaúng, maïng löôùi soâng ngoøi, keânh raïch phaân boá raát daøy, thuaän lôïi cho giao thoâng thuûy vaøo baäc nhaát ôû nöôùc ta. - Dieän tích töï nhieân toaøn vuøng laø 39.747 km2 (khoaûng 4 trieäu ha), baèng 12% dieän tích caû nöôùc; trong ñoù coù khoaûng 65% dieän tích ñaát ñöôïc duøng ñeå saûn xuaát noâng nghieäp vaø nuoâi troàng thuyû saûn. - Daân soá: ñeán naêm 2007 daân soá toaøn vuøng ñaït treân 17,5 trieäu ngöôøi, baèng 21% daân soá caû nöôùc; maät ñoä daân soá trung bình laø 407 ngöôøi/km2 (so vôùi caû nöôùc laø 233 ngöôøi/km2): tyû leä nöõ giôùi chieám 51,2%, tyû leä daân soá soáng ôû khu vöïc thaønh -32- thò laø 17,1%. Theo thoáng keâ veà lao ñoäng vieäc laøm, daân soá trong ñoä tuoåi lao ñoäng coù vieäc laøm thöôøng xuyeân trong khu vöïc I chieám 60,13%, KV II chieám 13,11% vaø KV III chieám 26,76%. Hoä ngheøo chieám khoaûng 15%. Tæ leä ngöôøi bieát chöõ: 88%. Tuoåi thoï trung bình: 71,1 tuoåi. Trong coäng ñoàng daân cö, ngöôøi Kinh chieám chuû yeáu, hôn 90%, keá ñeán laø ngöôøi Khôme, Hoa vaø Chaêm chieám 8%. - ÑBSCL coù 13 ñôn vò haønh chính bao goàm: 1 thaønh phoá tröïc thuoäc trung öông (Thaønh phoá Caàn Thô) vaø 12 tænh (Long An, Ñoàng Thaùp, An Giang, Tieàn Giang, Beán Tre, Vónh Long, Traø Vinh, Haäu Giang, Kieân Giang, Soùc Traêng, Baïc Lieâu vaø Caø Mau). 2.1.2. Chæ soá naêng löïc caïnh tranh PCI cuûa khu vöïc naêm 2008 Chæ soá naêng löïc caïnh tranh caáp tænh PCI laø chæ soá ñaùnh giaù xeáp haïng chính quyeàn caùc tænh, thaønh cuûa Vieät Nam trong vieäc xaây döïng moâi tröôøng kinh doanh thuaän lôïi cho vieäc phaùt trieån doanh nghieäp daân doanh. Ñaây laø döï aùn hôïp taùc nghieân cöùu giöõa phoøng Thöông maïi vaø coâng nghieäp Vieät Nam vaø döï aùn naâng cao naêng löïc caïnh tranh Vieät Nam (laø döï aùn do USAID taøi trôï). Chæ soá naøy ñöôïc coâng boá laàn ñaàu vaøo naêm 2005 cho 47 tænh, thaønh. Töø laàn thöù 2, caû 64 tænh thaønh ñeàu ñöôïc ñöa vaøo xeáp haïng, ñoàng thôøi caùc chæ soá thaønh phaàn cuõng ñöôïc taêng cöôøng theâm. Caùc tieâu chí ñöa vaøo xeáp haïng laø: chi phí gia nhaäp thò tröôøng, tieáp caän ñaát ñai vaø söï oån ñònh trong söû duïng ñaát ñai, tính minh baïch vaø tieáp caän thoâng tin, chi phí thôøi gian ñeå thöïc hieän caùc quy ñònh cuûa nhaø nöôùc, chi phí khoâng chính thöùc, öu ñaõi ñoái vôùi DN nhaø nöôùc, tính naêng ñoäng vaø tieân phong cuûa laõnh ñaïo tænh, chính saùch phaùt trieån kinh teá tö nhaân, ñaøo taïo lao ñoäng, thieát cheá phaùp lyù. Nhìn chung, maët baèng taïi ÑBSCL ñöôïc ñaùnh giaù khaù cao, ñöôïc xeáp haïng 2 so vôi caùc khu vöïc khaùc trong nöôùc. Ñaây laø cô hoäi cuûa khu vöïc naøy ñöôïc tieáp nhaän ñaàu tö, vaø töø ñaây coù theå phaùt trieån maïnh hôn veà haï taàng cô sôû cho khu vöïc, goùp phaàn naâng cao naêng löïc caïnh tranh trong khu vöïc. -33- 47.02 48.1 50.98 54.49 57.27 59.18 0 10 20 30 40 50 60 Mieàn nuùi phía Baéc Taây Nguyeân Duyeân haûi trung boä ÑBsoâng Hoàng ÑB Soâng Cöûu Long Ñoâng Nam Boä Bieåu ñoà 2.1. Chæ soá PCI trung bình cuûa caùc khu vöïc 40,92 52,25 54,24 55,17 55,36 56,22 57,27 59,64 61,12 62,42 63,99 66,44 66,97 0 10 20 30 40 50 60 70 80 Baïc Lieâu Kieân Giang Soùc Traêng Traø Vinh Haäu Giang Caàn Thô Tieàn Giang Caø Mau An Giang Beán Tre Long An Ñoàng Thaùp Vónh Long Bieåu ñoà 2.2. Chæ soá PCI cuûa caùc tænh trong khu vöïc naêm 2008 Nguoàn:VCCI Toát Khaù TB, thaáp -34- 2.2. TOÅNG QUAN NGAØNH GAÏO XUAÁT KHAÅU TAÏI KHU VÖÏC ÑBSCL SO VÔÙI CAÙC NÖÔÙC TREÂN THEÁ GIÔÙI 2.2.1. Tình hình saûn xuaát: 2.2.1.1. Caùc loaïi gioáng luùa Theo vieän luùa ÑBSCL, trong soá caùc gioáng luùa ñaïi traø, caùc gioáng luùa coù möùc ñoä choáng chòu raày naâu vaø ñaïo oân ôû möùc chaáp nhaän ñöôïc vaø giöõ vai troø chuû löïc cho saûn xuaát vuï Ñoâng xuaân vaø heø thu cuûa khu vöïc laø OM 576, IR 64, VND 95-20, AS 996, OMCS 2000, IR 50404, OM 2517, OM 2395… Baûng 2.1. Caùc gioáng luùa ñöôïc khuyeán caùo söû duïng taïi ÑBSCL TT TEÂN GIOÁNG TGST (NGAØY) PHAÅM CHAÁT NSUAÁT (TAÁN/ HA) GHI CHUÙ 1 IR 50404 85-90 Khoâ côm 7-8 Khoâng chòu vuï heø thu 2 VND 95-20 90-95 Meàm côm 6-7 Chòu pheøn khaù 3 OMCS 2000 90-95 Meàm côm 6-7 4 OMCS 21 80-85 Meàm côm, thôm nheï 5-7 Cao caây 5 OM 2517 85-90 Khoâ côm 6-7 Hôi nhieãm luùa von 6 OM 2514 95-100 Ngon côm 7-8 Hôi yeáu raï 7 AS 996 90-95 Ngon côm 6-7 Chòu pheøn 8 OM 4655 85-90 Hôi khoâ côm 6-7 Cöùng caây 9 MTL 384 85-90 Khoâ côm 6-7 Cao caây 10 Jasmine 85 95-105 Thôm, ngon côm 6-7 Nhieãm luùa von, chaùy bìa laù Nguoàn: Taøi lieäu khuyeán caùo cuûa vieän luùa ÑBSCL vaø tröôøng ÑHCT Ngoaøi ra, Boä noâng nghieäp vaø phaùt trieån noâng thoân hieän nay ñang chuû tröông choïn 7 tænh ÑBSCL phoái hôïp vôùi toång coâng ty löông thöïc mieàn nam toå chöùc moâ hình saûn xuaát 1 trieäu taán luùa chaát löôïng cao baét ñaàu töø vuï ñoâng xuaân 2006- 2007 ñeå cheá bieán khoaûng 500.000 taán gaïo chaát löôïng cao xuaát khaåu. 7 tænh goàm Ñoàng Thaùp, An Giang, Tieàn Giang, Long An, Soùc Traêng, Kieân Giang vaø TP Caàn Thô. -35- Thöïc tieãn saûn xuaát noâng nghieäp ôû nöôùc ta cho thaáy, nguoàn gioáng luùa töø caùc Vieän, Tröôøng, trung taâm saûn xuaát haøng naêm khoâng ñuû cung öùng cho nhu caàu muøa vuï cuûa noâng daân. 2.2.1.2. Naêng suaát, saûn löôïng vaø dieän tích canh taùc: Saûn löôïng luùa ÑBSCL taêng trung bình haøng naêm khoaûng 4,23%/naêm. Trong ñoù, 61% laø nhôø söï taêng tröôûng cuûa naêng suaát vaø 39% laø do söï gia taêng dieän tích gieo troàng. Nhö vaäy, naêng suaát laø nhaân toá chính giuùp taêng saûn löôïng luùa trong thôøi gian qua. ÑVT: Taán/ha 3,17 3,7 2,64 3 6,26 5,03 0 2 4 6 8 Pakistan Bangladesh Thaùi Lan AÁn Ñoä Trung Quoác ÑBSCL Bieåu ñoà 2.3. Naêng suaát luùa cuûa moät soá nöôùc so vôùi ÑBSCL Nguoàn: FAO vaø MARD Baûng treân cho thaáy naêng suaát luùa cuûa ÑBSCL ôû möùc khaù cao so vôùi caùc nöôùc khaùc (chæ thaáp hôn naêng suaát cuûa Trung Quoác) vaø naêng suaát ngaøy caøng taêng. Ñaây laø moät lôïi theá ñaùng keå trong vieäc giaûm giaù thaønh saûn xuaát. Tuy nhieân, saûn xuaát luùa ôû ÑBSCL thöôøng vôùi quy moâ nhoû leû, taäp trung saûn xuaát tuøy tieän, töï phaùt cuûa ngöôøi daân nhö: gieo saï quaù daøy, laïm duïng vieäc phun thuoác baûo veä thöïc vaät, phaân boùn hoùa hoïc vaø söû duïng khoâng ñuùng quy trình, döôõng luùa cheùt…nhöõng ñieàu naøy ñaõ vaø ñang gaây khoù khaên, trôû ngaïi cho coâng taùc phoøng choáng dòch beänh. -36- Beân caïnh ñoù, nhöõng yeáu keùm veà gioáng laø vaán ñeà ñaùng quan taâm. Söï haïn cheá veà ñoä thuaàn chuûng cuûa gioáng laøm giaûm veà chaát löôïng vaø naêng suaát. Maëc duø coù nhöõng nguoàn gioáng cung caáp töø caùc tröôøng ñaïi hoïc, vieän nghieân cöùu nhöng soá löôïng khoâng nhieàu. Vieäc gia taêng dieän tích canh taùc trong tröôøng hôïp nöôùc ta cuõng töông ñoái khoù khaên do haïn cheá veà ñaát cuõng nhö vaán ñeà chuyeån ñoåi caây troàng cuûa moät soá vuøng sang troàng nhöõng caây troàng khaùc coù giaù trò kinh teá cao hôn. Coøn vieäc taêng dieän tích baèng caùch taêng vuï seõ coù nhöõng aûnh höôûng tieâu cöïc nhö chi phí taêng, tình hình dòch beänh… Hieän taïi dieän tích canh taùc do troàng luùa khoaûng treân 3 trieäu ha nhöng dieän tích gieo troàng trong moät naêm khoaûng 7 trieäu ha töùc laø moät naêm chuùng ta gieo troàng hôn 2 vuï, ñieàu naøy cho thaáy khaû naêng taêng vuï laø raát khoù. Trong khi ñoù, Thaùi Lan coøn raát nhieàu cô hoäi taêng saûn löôïng luùa gaïo do coøn tieàm naêng naâng cao naêng suaát cuõng nhö ñieàu kieän môû roäng dieän tích gieo troàng nhôø taêng vuï. Quy moâ noâng hoä cuûa nöôùc ta laø nhoû raát nhieàu so vôùi Thaùi Lan vaø Pakistan, ñieàu naøy seõ gaây khoù khaên trong vieäc thöïc hieän cô giôùi hoùa trong saûn xuaát, thu hoaïch cuõng nhö ñoàng nhaát trong kyõ thuaät gieo troàng, gioáng… daãn ñeán chaát löôïng gaïo khoâng ñoàng ñeàu, khoâng coù söï ñoàng nhaát cao khi caàn soá löôïng lôùn. 43.4 2.62 10 7.33 2.22 0.5 3.1 0.9 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 Aán Ñoä Pakistan Thaùi Lan Vieät Nam 0 0.5 1 1.5 2 2.5 3 3.5 DT gieo troàng (trieäu ha) Quy moâ noâng hoä (ha/hoä) Bieåu ñoà 2.4. Dieän tích gieo troàng vaø quy moâ noâng hoä Nguoàn:ø FAO vaø MARD -37- - Chi phí: Vôùi ñieàu kieän töï nhieân thuaän lôïi thì chi phí saûn xuaát luùa cuûa ÑBSCL thuoäc loaïi thaáp nhaát so vôùi caùc nöôùc xuaát khaåu gaïo treân theá giôùi. Ñaây laø moät lôïi theá ñaùng keå cho luùa gaïo Vieät Nam. 269 129 84 113 133,2 0 50 100 150 200 250 300 U SD /ta án Thoå Nhó Kyø Pakistan ÑBSCL Bangladesh Thaùi Lan Bieåu ñoà 2.5. Chi phí saûn xuaát luùa Nguoàn: FAO vaø MARD Trong chi phí saûn xuaát luùa thì tỉ trọng lao ñoäng trong sản xuất laø moät phaàn raát quan troïng. 0 10 20 30 40 50 60 70 80 Vieät Nam Indonesia Aán Ñoä Philippine Trung Quoác Thaùi Lan Bieåu ñoà 2.6. Tyû troïng lao ñoäng trong toång chi phí saûn xuaát luùa Nguoàn: Vieän nghieân cöùu luùa Philippine Vôùi soá lieäu treân cho thaáy, tyû troïng chi phí lao ñoäng trong toång chi phí saûn xuaát luùa gaïo cuûa Vieät Nam laø khaù cao trong khi ñoù tyû troïng naøy cuûa Thaùi Lan laø -38- raát thaáp, ñieàu naøy cho thaáy khaû naêng cô giôùi hoùa trong saûn xuaát luùa ôû Thaùi Lan laø raát cao. Ñaây laø yeáu toá coù theå thay ñoåi ñöôïc theo chieàu höôùng coù lôïi, giaûm daàn chi phí lao ñoäng baèng caùch cô giôùi hoùa trong saûn xuaát noâng nghieäp. Lôïi theá veà chi phí cuûa ÑBSCL laø cao so vôùi caùc nöôùc ñieàu ñoù chöùng toû gaïo ÑBSCL coù lôïi theá veà xuaát khaåu. Tuy nhieân, nhieàu nghieân cöùu cho thaáy chi phí lao ñoäng reû laø yeáu toá chuû yeáu trong lôïi theá veà chi phí noùi chung. Song vieäc phaân tích ñoäng thaùi lôïi theá chi phí cho thaáy lôïi theá naøy coù xu höôùng ngaøy caøng giaûm. 2.2.1.3. Coâng ngheä sau thu hoaïch Ñaây laø khaâu yeáu keùm cuûa Vieät Nam daãn ñeán maát maùt cao vaø chöa ñaùp öùng toát veà maët chaát löôïng. Theo vieän nghieân cöùu luùa ÑBSCL 3.600 tyû ñoàng/naêm laø con soá thaát thoaùt öôùc tính sau ba vuï ñoâng xuaân, heø thu, vaø thu ñoâng. Theo khaûo saùt, ñaùnh giaù tyû leä toån thaát sau thu hoaïch luùa cuûa caùc cô quan chöùc naêng ôû caùc tænh ÑBSCL thì toån thaát laø khaù cao, khoaûng töø 10% ñeán 17%/naêm. Baûng 2.2. Tyû leä thaát thoaùt sau thu hoaïch Moät soá nöôùc ÑNAÙ Khaâu Hao huït ít nhaát Hao huït nhieàu nhaát ÑBSCL AÁn Ñoä Caét vaø gom luùa 3% 10% 3,32% 0,79% Ñaäp, tuoát luùa 2% 6% 2,37% 0,89% Laøm khoâ luùa 1% 5% 3,02% 0,48% Toàn tröõ luùa 2% 6% 1,7% 0,4% Vaän chuyeån luùa 2% 10% 2,16% 0,16% Toång 10% 37% 12,67% 2,72% Nguoàn: IRRI, Marketable Surplus and Post Harvest Losses Paddy in India vaø Vieän luùa ÑBSCL Theo khaûo saùt cuûa vieän nghieân cöùu luùa Quoác teá (IRRI) thì tyû leä thaát thoaùt sau thu hoaïch cuûa caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ töø möùc 10% ñeán 37%/naêm. Thaùi Lan tyû leä naøy laø khoaûng 7-10% trong khi ñoù con soá naøy ôû AÁn Ñoä laø 2,72%/naêm. Vôùi möùc hao huït trung bình 12,67%/naêm thì löôïng hao huït cuûa khu vöïc ÑBSCL laø töông ñoái cao vì chöa tính ñeán vieäc caùc hoä noâng daân quy moâ nhoû laøm -39- khoâ thoùc baèng phöông phaùp phôi naéng truyeàn thoáng, cuõng nhö xay xaùt gaïo chuû yeáu taïi caùc cô sôû xay xaùt ñòa phöông quy moâ nhoû. Vôùi nhöõng nguyeân nhaân sau: + Khaû naêng cô giôùi hoùa coøn thaáp. Hieän taïi caû khu vöïc ÑBSCL chæ coù gaàn 3.000 maùy gaët vaø gaët ñaäp lieân hôïp vôùi khoaûng 7,4% dieän tích. Trong khi ñoù taïi Thaùi Lan vieäc cô giôùi hoùa trong thu hoaïch ñaït treân 40% dieän tích. Gaët luùa baèng tay khoaûng 57,2%, maùy gaët ñaäp lieân hôïp khoaûng 35,2% vaø maùy gaët khoaûng 7,6%. + Ngöôøi daân chöa quan taâm ñeán baûo quaûn luùa + Thieáu saân phôi, phôi ñaïi traø treân maët loä, saân laøm luùa bò dô + Heä thoáng kho löu giöõ khoâng ñaït yeâu caàu + Baùn taïi ruoäng khi luùa coøn aåm öôùt gaây thaát thoaùt + Nhaø maùy xay xaùt cheá bieán coù coâng ngheä laïc haäu + Quaûn lyù coøn nhieàu baát caäp + Heä thoáng phaân loaïi chaát löôïng chöa ñaït yeâu caàu. Theo nghieân cöùu cuûa ACI trong “Rice value chain study- Vietnam” thì neáu Vieät Nam caûi tieán ñöôïc coâng ngheä sau thu hoaïch ñeå giaûm löôïng hao huït coøn khoaûng 7,5% thì löôïng luùa gaïo taêng leân khoaûng 1,31%. Theo “chieán löôïc quoác gia sau thu hoaïch” cuûa Boä noâng nghieäp vaø phaùt trieån noâng thoân thì ñeán naêm 2010 phaán ñaáu giaûm toån thaát luùa coøn 9-10% vaø ñeán naêm 2020 thì con soá naøy seõ laø 5- 6%. Beân caïnh ñoù, chaát löôïng gaïo cuûa Vieät Nam coøn nhieàu baát caäp. Nhöõng ñoøi hoûi ñoái vôùi gaïo phaåm caáp cao veà ñoä gaõy, maøu, ñoä ñoàng ñeàu chöa ñaùp öùng ñaày ñuû do nhöõng haïn cheá ôû khaâu sau thu hoaïch. Moät trong nhöõng lyù do laø do dieän tích canh taùc cuûa caùc noâng hoä laø nhoû leû neân khoâng coù söï ñoàng nhaát veà chuûng loaïi, chaát löôïng vaø nhoû leû veà saûn löôïng neân seõ gaëp nhieàu khoù khaên khi cung caáp cho hôïp ñoàng xuaát khaåu vôùi soá löôïng lôùn. Veà cheá bieán, caùc nhaø maùy cheá bieán gaïo xuaát khaåu cuûa nöôùc ta coù coâng ngheä, thieát bò khoâng hieän ñaïi nhö Thaùi Lan cuõng nhö vieäc xay xaùt, cheá bieán ñaïi traø cuûa Vieät Nam keùm hôn. Phaàn lôùn löôïng thoùc ñöôïc xay xaùt taïi caùc cô sôû nhoû khoâng ñöôïc trang bò ñoàng boä veà saân phôi, saáy, kho döï tröõ. Trong khi ñoù Thaùi Lan ña phaàn laø nhaø maùy quy moâ lôùn ñöôïc trang bò ñoàng boä neân chaát löôïng gaïo cao -40- hôn. Hôn nöõa coâng ngheä cheá bieán sau gaïo cuûa chuùng ta chaäm phaùt trieån, chuû yeáu thuû coâng vaø phuïc vuï trong nöôùc. Do ñoù tyû leä thu hoài gaïo khi xay xaùt cuûa Vieät Nam laø khaù thaáp so vôùi Thaùi Lan vaø ñaëc bieät laø so vôùi AÁn Ñoä. 60%63% 72% 50% 55% 60% 65% 70% 75% Aán Ñoä Thaùi Lan Vieät Nam Bieåu ñoà 2.7. Tyû leä thu hoài gaïo khi xay xaùt Nguoàn: Post harvest profile of paddy/rice, rice value chain study- Thailand, Rice value chain study-Vietnam Heä thoáng xay xaùt keùp hieän nay vaãn coøn nhieàu haïn cheá. Vieäc caùc doanh nghieäp tö nhaân nhoû hay caùc cô sôû xay xaùt nhoû xay luùa thaønh gaïo löùc sau ñoù baùn laïi cho caùc nhaø maùy lôùn hay caùc coâng ty löông thöïc ñeå xay theâm moät laàn nöõa laøm aûnh höôûng ñaùng keå ñeán chaát löôïng vaø tieâu chuaån gaïo cuõng nhö chi phí vaän chuyeån, hao huït. Theo “chieán löôïc quoác gia sau thu hoaïch” cuûa Boä noâng nghieäp vaø phaùt trieån noâng thoân phaán ñaáu taêng tyû leä thu hoài gaïo trong xay xaùt leân 65-66% vaø ñeán naêm 2010 leân 69%. 2.2.2. Tình hình tieâu thuï 2.2.2.1. Keânh phaân phoái treân thò tröôøng ÑBSCL chieám khoaûng 90% löôïng gaïo xuaát khaåu caû nöôùc. Khaû naêng caïnh tranh quoác teá cuûa gaïo ÑBSCL noùi chung phuï thuoäc ñaùng keå vaøo hieäu quaû cuûa keânh phaân phoái. Söï keùm hoaøn thieän cuûa thò tröôøng seõ aûnh höôûng ñeán tín hieäu giaù caû quoác teá ñeán ngöôøi saûn xuaát cuõng nhö ñaåy chi phí löu thoâng leân cao. Heä thoáng tieâu thuï luùa gaïo Vieät Nam khaù phöùc taïp thoâng qua nhieàu maéc xích lieân heä vôùi nhau. Döôùi ñaây laø keânh tieâu thuï xuaát khaåu gaïo ôû ÑBSCL: -41- + Hoä noâng daân: luùa sau khi phôi saáy moät phaàn ñeå laïi cho ngöôøi tieâu duøng, phaàn dö ra seõ baùn cho caùc thöông laùi, caùc nhaø maùy xay xaùt, caùc doanh nghieäp quoác doanh, ngoaøi quoác doanh, caùc ñieåm mua gom khi ñang vuï. + Thöông laùi (ngöôøi thu gom): tröïc tieáp mua luùa cuûa hoä noâng daân roài baùn laïi cho caùc nhaø maùy xay xaùt nhoû hoaëc gia coâng. Caùc tö thöông nhoû ñoâi khi coøn cung caáp tín duïng nhoû baèng caùch öùng tieàn tröôùc khi thu hoaïch ñeå mua ñöôïc giaù reû. + Caùc nhaø maùy xay xaùt: taäp trung chuû yeáu vaøo gia coâng xay xaùt gaïo. Ñoâi khi hoï cuõng mua tröïc tieáp luùa ñeå xay vaø baùn thaønh phaåm ra thò tröôøng qua caùc ñieåm baùn leû, caùc tö thöông lôùn, caùc xí nghieäp cheá bieán cuûa caùc doanh nghieäp lôùn. + Caùc thöông nhaân lôùn, doanh nghieäp kinh doanh ngoaøi quoác doanh taäp trung thu mua gaïo töø caùc tö thöông nhoû, nhaø maùy xay xaùt vaø baùn laïi cho caùc doanh nghieäp lôùn hoaëc xay xaùt, ñaùnh boùng ñeå tieâu thuï trong nöôùc hoaëc cung öùng xuaát khaåu. + Caùc coâng ty löông thöïc quoác doanh vaø kinh doanh xuaát khaåu gaïo: tröïc tieáp xay xaùt luùa ñaõ thu mua hoaëc cheá bieán ñaùnh boùng gaïo nguyeân lieäu thu mua ñöôïc ñeå xuaát khaåu hoaëc tieâu thuï noäi ñòa. Nhìn chung trong thôøi gian qua khaâu löu thoâng noäi ñòa vaø xuaát khaåu gaïo cuûa Vieät Nam ñaõ ñöôïc caûi thieän ñaùng keå vôùi söï tham gia maïnh meõ cuûa caùc thaønh phaàn, khu vöïc kinh teá vaøo caùc khaâu thu mua, vaän chuyeån cheá bieán vaø thaäm chí laø ñöôïc tröïc tieáp xuaát khaåu, ñieàu naøy daãn ñeán vieäc phaù vôõ theá ñoäc quyeàn cuûa caùc doanh nghieäp quoác doanh taïo tra moâi tröôøng caïnh tranh vaø keát quaû laø söï gia taêng hieäu quaû vaø caét giaûm chi phí, haï giaù thaønh saûn phaåm. -42- DNQD: Doanh nghieäp quoác doanh Keânh tieâu thuï gaïo HÑXK: Hôïp ñoàng xuaát khaåu Keânh tieâu thuï luùa Hình 2.2. Keânh phaân phoái luùa gaïo ôû ÑBSCL Nguoàn: ACI Ngöôøi thu gom Ngöôøi baùn buoân Ngöôøi baùn leû Ngöôøi tieâu duøng Nhaø maùy xay xaùt DNQD coù HÑXK DNQD khoâng coù HÑXK Noâng daân Xuaát khaåu -43- Hình 2.3. Keânh phaân phoái luùa gaïo cuûa Thaùi Lan Nguoàn: ACI vaø WB Nhìn chung keânh phaân phoái luùa gaïo cuûa Thaùi Lan coù khaù nhieåu thaønh phaàn tham gia nhöng do ñöôïc toå chöùc moät caùch baøi baûn neân vieäc löu thoâng treân thò tröôøng dieãn ra moät caùch thuaän lôïi. 2.2.2.2. Tieâu duøng gaïo taïi khu vöïc Theo soá lieäu thoáng keâ cuûa toång cuïc thoáng keâ, tieâu duøng gaïo bình quaân ñaàu ngöôøi caû nöôùc laø 150kg/ngöôøi/naêm. Möùc tieâu duøng gaïo cuõng khaùc nhau giöõa caùc vuøng. Mieàn nuùi phía Baéc vaø ÑBSCL laø hai khu vöïc coù möùc tieâu duøng gaïo bình quaân ñaàu ngöôøi cao nhaát caû nöôùc. Khu vöïc ÑBSCL laø 200kg/naêm, trong khi ñoù, tieâu duøng gaïo bình quaân ñaàu ngöôøi cuûa Nam Trung Boä vaø Ñoâng Nam Boä thaáp Khaùch haøng nöôùc ngoaøi Nhaø xuaát khaåu Moâi giôùi Nhaø baùn só Nhaø baùn leû Ngöôøi tieâu duøng Nhaø maùy xay xaùt Ngöôøi thu mua Hoäi noâng daân Trung taâm mua baùn Noâng daân Thaønh phaàn khaùc + Nhaân gioáng + Noâng daân Keânh tieâu thuï gaïo Keânh tieâu thuï luùa -44- nhaát. Xu höôùng giaûm tieâu duøng gaïo laø xu höôùng chung cuûa caùc nöôùc chaâu AÙ noùi chung, do söï phaùt trieån cuûa kinh teá ñaõ giuùp ngöôøi tieâu duøng tieáp caän ñeán caùc loaïi thöïc phaåm khaùc, vaø tieâu duøng gaïo bình quaân ñaàu ngöôøi coù xu höôùng giaûm khi thu nhaäp taêng leân. Möùc tieâu duøng gaïo cuõng khaùc nhau giöõa caùc nhoùm hoä coù thu nhaäp khaùc nhau. Soá lieäu thoáng keâ tieâu duøng gaïo cuûa 5 nhoùm phaân vò thì 20% nhoùm hoä giaøu nhaát coù möùc tieâu duøng gaïo thaáp nhaát, 20% nhoùm hoä ngheøo nhaát coù möùc tieâu duøng gaïo thaáp thöù hai, 20% nhoùm ôû giöõa, nhoùm coù möùc thu nhaäp trung bình, tieâu duøng gaïo nhieàu nhaát. Baûng 2.3. Tieâu duøng luùa gaïo ôû ÑBSCL TT Dieãn giaûi 2000 2005 2006 2007 1 Daân soá (1.000 ngöôøi) 16.344,7 17.256,0 17.415,5 17.637,9 2 Saûn löôïng luùa (1.000 taán) 16.702,7 19.298,5 18.193,4 18.735,0 3 Gaïo (1.000 taán) 11.124,0 12.852,8 12.116,8 12.447,5 4 Luùa/ngöôøi (taán) 1,02 1,12 1,04 1,13 5 Gaïo/ngöôøi (taán) 0,68 0,74 0,70 0,75 6 Möùc tieâu thuï gaïo/ngöôøi/naêm 0,25 0,21 0,20 0,20 7 Gaïo aên cuûa daân ÑBSCL (1.000 taán) 2.721,4 2.413,4 2.319,7 2.349,4 8 Gaïo duøng cho muïc ñích (1.000 taán) 2.224,8 2.570,6 2.423,4 2.645,9 9 Gaïo xuaát ra khoûi vuøng (1.000 taán) 6.177,8 7.868,8 7.373,7 8.234,3 10 Gaïo xuaát khaåu caû nöôùc (1.000 taán) 3.476,7 5.254,8 4.642,0 4.557,5 Nguoàn: Trung taâm thoâng tin NN vaø PTNT ÑBSCL coù möùc saûn xuaát gaïo dö thöøa so vôùi nhu caàu tieâu duøng khoaûng 9 ñeán 12 trieäu taán. Gaïo xuaát khaåu cuûa Vieät Nam chuû yeáu laáy töø soá gaïo saûn xuaát taïi ÑBSCL, phaàn dö thöøa coøn laïi seõ chuyeån cho caùc vuøng thieáu löông thöïc khaùc theo ñöôøng boä, ñöôøng saét vaø ñöôøng thuûy. Tuy nhieân, do chính saùch an ninh löông thöïc quoác gia vaø vieän trôï löông thöïc cuûa chính phuû, chính phuû chæ haïn cheá möùc xuaát khaåu haøng naêm töø 4 ñeán 5 trieäâu taán, do tình hình thieân tai dòch hoïa laøm maát muøa, tình hình chuyeån ñoåi cô caáu caây troàng vaät nuoâi… -45- Ñaëc bieät trong thôøi gian gaàn ñaây, ngaønh thuûy saûn nuoâi caù tra, caù basa xuaát khaåu taïi khu vöïc phaùt trieån maïnh meõ vaø coù hieäu quaû cao neân moät phaàn lôùn dieän tích troàng luùa ñaõ chuyeån sang nuoâi troàng thuûy saûn nöôùc ngoït laøm aûnh höôûng ñeán saûn löôïng luùa gaïo do dieän tích saûn xuaát luùa gaïo coù nguy cô giaûm nhieàu. 2.2.2.3. Haï taàng phuïc vuï xuaát khaåu Chi phí vaän chuyeån, boác dôõ, beán caûng vaø caùc thuû tuïc xuaát khaåu cuõng laø moät phaàn chi phí quan troïng trong quaù trình xuaát khaåu haøng hoùa. Theo caùc baùo caùo ñieàu tra veà caùc ngaønh cheá bieán noâng saûn cuûa Vieät Nam do UNIDO taøi trôï vaø soá lieäu töø website Caûng Saøi Goøn thì chi phí caûng, boác xeáp haøng vaø caùc loaïi chi phí khaùc coù lieân quan taï caûng Saøi Goøn, nôi maø phaàn lôùn gaïo cuûa Vieät Nam ñöôïc xuaát khaåu khoaûng 40.000 USD cho moät taøu 10.000 taán, trong khi ñoù chi phí taïi caûng Bangkok chæ baèng moät nöûa. Do haàu heát gaïo xuaát khaåu cuûa Vieät Nam ñeàu xuaát theo giaù FOB neân nhöõng chi phí naøy do caùc nhaø nhaäp khaåu chòu neân hoï cuõng coù xu höôùng mua gaïo cuûa Thaùi Lan vôùi cuøng chaát löôïng vaø giaù FOB ñònh tröôùc do chi phí boác xeáp, vaän taûi, chi phí caûng cuûa Vieät Nam cao hôn. Do ñoù, hoï chæ mua gaïo Vieät Nam khi giaù FOB thaáp hôn giaù FOB cuûa Thaùi Lan, ñieàu naøy laøm cho nhöõng ngöôøi noâng daân chòu thieät haïi nhieàu nhaát. Maëc duø chöa coù nhöõng tính toaùn rieâng cho maët haøng luùa gaïo nhöng nhöõng tính toaùn cho nhöõng saûn phaåm cheá taïo xuaát khaåu khaùc ñaõ cho thaáy nhöõng yeáu keùm trong khaâu vaän taûi quoác teá baèng ñöôøng bieån cuûa Vieät Nam. Theo nhöõng tính toaùn cuûa Ban vaät giaù chính phuû thì tyû troïng chi phí vaän taûi bieån trong giaù trò xuaát khaåu haøng may maëc cuûa Vieät Nam xuaát töø caûng Saøi Goøn ñeán Myõ vaø caùc ñoái thuû caïnh tranh nhö sau: Baûng 2.4. Tyû troïng chi phí vaän taûi bieån trong xuaát khaåu Caûng xuaát haøng Khoaûng caùch (haûi lyù) Tyû leä (%) Saøi Goøn Bombai Madras Bangkok 6.996 9.865 9.001 7.470 9,0 5,5 4,5 4,0 Nguoàn: Soá lieäu tính toaùn cuûa Ban vaät giaù chính phuû -46- Nhöõng con soá treân cho thaáy nhöõng yeáu keùm trong khaâu vaän taûi bieån cuûa Vieät Nam vaø ñieàu naøy chaéc chaén aûnh höôûng ñeán chi phí vaän chuyeån gaïo xuaát khaåu. Do ñoù nhöõng lôïi theá veà lao ñoäng reû, taøi nguyeân moâi tröôøng öu ñaõi seõ bò aûnh höôûng bôûi söï yeáu keùm ôû caùc khaâu khaùc. Theo keát quaû nghieân cöùu cuûa Vieän nghieân cöùu Nomura hôïp taùc vôùi Boä giao thoâng vaän taûi thì coù ñeán 70% löôïng gaïo xuaát khaåu töø ÑBSCL ñöôïc xuaát khaåu qua Caûng Saøi Goøn, chæ khoaûng 25% xuaát qua caûng Caàn Thô vaø 5% qua caùc caûng khaùc. Neáu gaïo ñöôïc xuaát khaåu tröïc tieáp töø caûng Caàn Thô thì caùc nhaø xuaát khaåu coù theå giaûm chi phí tieáp vaän 3,1 USD/taán. KEÁT LUAÄN CHÖÔNG 2 ÑBSCL laø vuøng ñaát ñöôïc meänh danh laø vieân ngoïc saùng cuûa Vieät Nam vôùi nguoàn taøi nguyeân phong phuù raát thích hôïp cho saûn xuaát ngheà noâng. Ngaønh noâng nghieäp cuûa vuøng raát phaùt trieån, ñaëc bieät laø ngaønh saûn xuaát, cheá bieán, xuaát khaåu gaïo, ñaõ goùp phaàn taïo neân moät neùt raát rieâng cho khu vöïc. So saùnh vôùi caùc cöôøng quoác veà gaïo, thì gaïo cuûa chuùng ta coù naêng suaát khaù cao, quy moâ saûn xuaát lôùn nhöng coøn manh muùn, lôïi theá veà chi phí thaáp cuõng ñöôïc chöùng minh. Tuy nhieân, moät ñaëc ñieåm yeáu keùm cuûa ngaønh chính laø haï taàng phuïc vuï cho saûn xuaát vaø xuaát khaåu coøn laïc haäu. Saûn phaåm coù theå laø phuø hôïp vôùi hieän tai, nhöng trong töông lai, vò trí cuûa noù seõ nhö theá naøo, lôïi theá caïnh tranh cuûa gaïo coù ñöôïc giöõ vöõng hay khoâng, ñoù chính laø vaán ñeà caàn giaûi quyeát. -47- CHÖÔNG 3. PHAÂN TÍCH LÔÏI THEÁ CAÏNH TRANH NGAØNH SAÛN XUAÁT CHEÁ BIEÁN XUAÁT KHAÅU GAÏO KHU VÖÏC ÑBSCL TRONG BOÁI CAÛNH KINH TEÁ HOÄI NHAÄP 3.1. PHAÂN TÍCH CAÙC NHOÙM CHIEÁN LÖÔÏC CUÛA GAÏO XUAÁT KHAÅU VIEÄT NAM TREÂN THEÁ GIÔÙI 3.1.1. Phaåm caáp caùc loaïi gaïo treân theá giôùi 9 Nhoùm 1. Gaïo ñaëc saûn Gaïo ñaëc saûn chieám töø 7% ñeán 8% tieâu thuï gaïo theá giôùi nhöng thò tröôøng naøy laïi coù yù nghóa kinh teá quan troïng vì gaïo thôm ñaëc saûn coù giaù trò dinh döôõng cao, deã haáp thuï neân giaù xuaát khaåu thöôøng gaáp töø 2-3 laàn giaù caùc loaïi gaïo thoâng thöôøng. Gaïo thôm Basmati khaù noåi tieáng ñöôïc canh taùc ôû vuøng Punjab AÁn Ñoä vaø ôû Pakistan. Tuy nhieân loaïi gaïo thôm thöôøng ñöôïc thò tröôøng öa chuoäng hôn vaãn laø loaïi gaïo höông nhaøi coøn goïi laø gaïo Jasmine do Thaùi Lan xuaát khaåu. Saûn löôïng gaïo thôm cuûa Thaùi Lan trong maáy naêm gaàn ñaây chæ ñöùng ôû möùc khoaûng 2-3 trieäu taán, trong ñoù 350.000 taán gaïo ñaëc saûn xuaát khaåu chuû yeáu sang Myõ, Taây AÂu, Hoàng Koâng vaø Singapore… Noùi chung, thò tröôøng tieâu thuï gaïo thôm ñaëc saûn laø nhöõng nöôùc phaùt trieån coù thu nhaäp cao, thöù ñeán nhöõng nöôùc NICs Chaâu AÙ, Myõ La Tinh. 9 Nhoùm 2. Gaïo ñoà Chieám 15-20% toång löôïng nhaäp khaåu gaïo toaøn caàu, gaïo ñoà laø loaïi gaïo thu ñöôïc töø luùa ngaâm nöôùc noùng hoaëc saáy trong hôi nöôùc roài phôi khoâ sau ñoù môùi ñöôïc gia coâng cheá bieán qua caùc coâng ñoaïn cheá bieán khaùc. Trong quaù trình ñoà luùa coù theå ñöôïc xöû lyù döôùi aùp löïc hoaëc chaân khoâng hoaøn toaøn hoaëc moät phaàn. Caáu truùc cuûa gaïo ñoà thay ñoåi khoâng ñaùng keå qua caùc coâng ñoaïn xöû lyù treân. Loaïi gaïo naøy ñöôïc xöû lyù nhö vaäy ñeå haït gaïo cöùng. Ít bò vôõ, giöõ ñöôïc höông vò thôm cuûa côm sau khi naáu. Gaïo ñoà, sau khi ñöôch caûi bieán thaønh gaïo traéng, gaïo boùng phaûi ñun töø 20 ñeân 35 phuùt môùi chín ñöôïc. -48- 9 Nhoùm 3. Gaïo troøn Loaïi gaïo naøy haàu heát thuoäc chuûng loaïi Japonica, hôïp vôùi vuøng khí haäu laïnh hôn nhö Trung Quoác, Nhaät Baûn, laõnh thoå Ñaøi Loan, Myõ, Australia, Italia. Nhöõng nöôùc nhaäp khaåu chính loaïi naøy thuoäc khu vöïc Chaâu AÙ- Thaùi Bình Döông nhö Nhaät Baûn, Haøn Quoác… Thò tröôøng tieâu thuï gaïo haït troøn chieám khoaûng 10% toång löôïng gaïo nhaäp khaåu toaøn caàu. Tuy nhieân, loaïi gaïo naøy ñang coù xu höôùng giaûm trong maäu dòch gaïo toaøn theá giôùi do tieán boä khoa hoïc kyõ thuaät ñaõ thay theá baèng caùc loaïi gaïo khaùc coù khaû naêng canh taùc ôû caùc khu vöïc treân, nhöng cho chaát löôïng vaø naêng suaát cao hôn. 9 Nhoùm 4. Gaïo haït daøi , chaát löôïng cao Thöïc chaát ñaây laø thò tröôøng gaïo cao caáp, saûn phaåm tröïc tieáp cuûa chuûng loaïi luùa gaïo Indica coù giaù trò cao. Thò tröôøng naøy chieám khoaûng 25% toång löôïng gaïo nhaäp khaåu cuûa theá giôùi, ñaûm baûo hieäu quaû cao cho nhaø saûn xuaát. Thò tröôøng tieâu thuï tröôùc heát laø caùc nöôùc phaùt trieån khu vöïc Taây AÂu vaø Nhaät Baûn, sau ñoù laø nhöõng nöôùc NICs Chaâu AÙ ôû Trung Ñoâng vaø Ñoâng Nam AÙ, caùc nöôùc NICs khu vöïc Chaâu Myõ La Tinh. Ñaây laø thò tröôøng khoù tính, ñaëc bieät chuù troïng quy caùch phaåm chaát vaø tieâu chuaån veä sinh coâng nghieäp. 9 Nhoùm 5. Gaïo haït daøi, chaát löôïng trung bình vaø thaáp Loaïi naøy chieám khoaûng 40-45% toång löôïng gaïo nhaäp khaåu theá giôùi, tyû leä taám töø 5-35%. Ñaây laø loaïi gaïo maø Vieät Nam coù öu theá veà giaù khi so saùnh vôùi ñoái thuû caïnh tranh, nhöõng nöôùc khaùc laø AÁn Ñoä vaø Pakistan. Thò tröôøng tieâu thuï chính cuûa loaïi gaïo naøy laø nhöõng nöôùc Chaâu AÙ, Chaâu Phi, Myõ La Tinh… -49- Hình 3.1. Moät soá nhoùm chieán löôïc trong ngaønh Gaïo xuaát khaåu treân theá giôùi 3.1.2. Ñaëc ñieåm caùc nöôùc xuaát khaåu gaïo treân theá giôùi 3.1.2.1. Thaùi Lan - Thaùi Lan saûn xuaát nhieàu loaïi gaïo chaát löôïng cao, gaïo ñaëc saûn nhö gaïo traéng 100% haïng A, B, C nhöng chuû yeáu laø loaïi B, gaïo traéng vôùi 5% taám, 10% taám, 15% taám,… gaïo taám A1 super, gaïo ñoà, gaïo löùc, gaïo neáp, gaïo thôm… ñöôïc khaùch haøng treân Theá giôùi öa chuoäng. - Do vò trí ñöùng ñaàu veà saûn löôïng xuaát khaåu, gaïo Thaùi Lan coù aûnh höôûng raát lôùn veà saûn löôïng cung öùng vaø giaù caû trong maäu dòch quoác teá, vì vaäy giaù gaïo cuûa Thaùi Lan raát cao. 3.1.2.2. AÁn Ñoä - Saûn phaåm gaïo cuûa AÁn Ñoä coù nhieàu chuûng loaïi nhö gaïo haït ngaén, haït daøi, gaïo löùc, gaïo ñoà, ñaëc bieät laø gaïo thôm Basmati. - Giaù gaïo treân thò tröôøng noäi ñòa cuûa AÁn Ñoä thöôøng taêng maïnh, neân chính phuû phaûi taïm döøng xuaát khaåu moät soá loaïi gaïo tröø gaïo thôm Basmati. Heïp Beà roäng doøng saûn phaåm Roäng (1) Gaïo ñaëc saûn (2) Gaïo ñoà (3) Gaïo troøn (4) Gaïo daøi, CLC (5) Gaïo daøi, CL TB, thaáp Cao Giaù caû Thaáp -50- 3.1.2.3. Myõ - Myõ saûn xuaát caùc loaïi gaïo phaåm caáp cao nhö gaïo traéng 100% haïng A, B, C. Ngoaøi ra, Myõ coøn xuaát khaåu gaïo doâ 2-4% taám, gaïo thoâ… - Chính phuû Myõ can thieäp maïnh vaøo giaù caû gaïo, töø giaù baùn cuûa caùc trang traïi ñeán giaù cuûa caùc nhaø kinh doanh trong nöôùc vaø giaù xuaát khaåu. Gaïo Myõ caïnh tranh treân thò tröôøng theá giôùi baèng chaát löôïng vöôït troäi do trình ñoä khoa hoïc kyõ thuaät trong khaâu saûn xuaát, cheá bieán vaø baûo quaûn cuøng vôùi coâng ngheä sinh hoïc hôn haún caùc nöôùc saûn xuaát gaïo treân theá giôùi. 3.1.2.4. Pakistan - Pakistan phaàn lôùn cung caáp gaïo trung bình 15%- 20% taám, nhöng Pakistan cuõng coù xuaát khaåu gaïo thôm ñaëc saûn Basmati. - Chính phuû Pakistan cuõng ñaõ giaûm bôùt vai troø trung gian ñeå haïn cheá tình traïng ñaàu cô tích tröõ gaïo vaø laøm taêng giaù gaïo xuaát khaåu treân thò tröôøng thôøi gian qua. 3.1.2.5. Vieät Nam - Gaïo ôû Vieät Nam goàm: gaïo neáp (deûo, dính) vaø gaïo teû. Vieät Nam xuaát khaåu caùc loaïi gaïo sau: gaïo 5% taám ñaùnh boùng 1 laàn, gaïo 5% taám ñaùnh boùng 2 laàn, gaïo 10%, 15%, 25% vaø 100% taám. Ngoaøi ra coù gaïo saét, gaïo ñoà, gaïo thôm. - Do ñaëc thuø kinh doanh, caùc doanh nghieäp trong ngaønh töï caïnh tranh nhau, coâng taùc tieáp thò yeáu keùm, hoaït ñoäng baøy laøm chi giaù caû cuûa gaïo nöôùc ta thaáp hôn so vôùi gaïo Thaùi Lan. Doanh nghieäp Vieät Nam coù lôïi theá caïnh tranh veà giaù nhöng gaây thieät haïi cho noâng daân, nhöõng ngöôøi cöïc nhoïc taïo ra luùa gaïo cho ñaát nöôùc. - Vieät Nam hieän nay phaàn naøo ñaõ khaúng ñònh ñöôïc tö theá treân thò tröôøng gaïo ôû loaïi gaïo phaåm caáp thaáp, trung bình, Vieät Nam cuõng ñaõ thöû nghieäm vieäc xuaát khaåu gaïo coù phaåm chaát cao nhö gaïo thôm nhöng chöa thaønh coâng. Thò tröôøng gaïo Vieät Nam tuy ña daïng nhöng chính laø chaâu AÙ, nhieàu nöôùc nhaäp khaåu gaïo Vieät Nam ñaõ quen vaø öa thích trong söû duïng. -51- 3.1.3. Nhoùm chieán löôïc cuûa Gaïo Vieät Nam treân theá giôùi Töø thöïc traïng treân, ta coù theå ñònh vò ñöôïc nhoùm chieán löôïc trong ngaønh xuaát khaåu gaïo cuûa Vieät Nam hieän taïi ñöôïc toång hôïp döôùi baûng sau: Baûng 3.1. Caùc nhoùm chieán löôïc trong ngaønh gaïo xuaát khaåu cuûa moät soá quoác gia coù neàn noâng nghieäp luùa gaïo phaùt trieån Quoác gia Nhoùm 1 Nhoùm 2 Nhoùm 3 Nhoùm 4 Nhoùm 5 Thaùi Lan - Gaïo neáp, gaïo thôm, gaïo taám A1, gaïo löùc. - Jasmine Gaïo ñoà -Gaïo traéng 100% haïng A, B,C Gaïo 5%,10%, 15% taám AÁn Ñoä -Basmati Gaïo ñoà Myõ Gaïo thoâ -Gaïo traéng 100% haïng A, B,C -Gaïo doâ 2-4% taám Pakistan Basmati Gaïo 15%, 20% taám Vieät Nam Gaïo neáp, gaïo teû, gaïo thôm Gaïo 5%, 10%, 15%, 25%, 100% taám Nhöõng loaïi gaïo noùi treân cuõng raát phuø hôïp vôùi heä thoáng canh taùc cuûa ÑBSCL ngaén ngaøy, naêng suaát cao. Ñaây laø ñieåm maïnh ñaõ ñöôïc khaúng ñònh Vieät Nam caàn duy trì. Do dieän tích ñaát heïp neân caàn chuù yù ñeán naêng suaát cao, voøng quay nhanh, thôøi vuï gieo troàng ngaén chính laø yeâu caàu trong vieäc ñònh hình chieán löôïc xuaát khaåu gaïo cuûa Vieät Nam hieän nay. Trong buoåi giao löu tröïc tuyeán ngaøy 18/02/2009 taïi toøa soaïn Saøi Goøn tieáp thò veà chuû ñeà “Thò tröôøng luùa gaïo Vieät Nam vaø theá giôùi”, moät caâu hoûi ñaõ ñöôïc ñaët -52- ra ñoù laø? “ Ñònh vò gaïo Vieät Nam trong caáu truùc gaïo theá giôùi? ”, giaùo sö C. Peter Timmer, chuyeân gia haøng ñaàu cuûa Myõ veà thò tröôøng luùa gaïo ñaõ traû lôøi nhö sau: Hieän taïi Vieät Nam laø nöôùc xuaát khaåu gaïo thöù hai theá giôùi chæ sau Thaùi Lan. Nhöng haøng thöù hai naøy quaù caùch xa nhieàu ñieåm: naêng löïc xuaát khaåu chæ 5 trieäu taán so 10 trieäu taán cuûa Thaùi Lan nhöng giaù laïi reû hôn Thaùi Lan. Gaàn ñaây, Vieät Nam baét ñaàu chieám thò phaàn cuûa Thaùi Lan taïi AÁn Ñoä vaø Pakistan, moät nöôùc xuaát khaåu gaïo chaát löôïng thaáp chuû yeáu ñi Trung Ñoâng, chaâu Phi. Ñeå phaùt huy nhöõng lôïi theá naøy, Vieät Nam caàn phaûi ñaàu tö vaøo ba lónh vöïc quan troïng. Thöù nhaát, taêng saûn löôïng ñoái vôùi caùc noâng hoä nhoû baèng caùch ñaàu tö coâng ngheä, môû roäng quy moâ saûn xuaát cuûa noâng hoä ñeå coù ñuû haøng hoaù. Thöù hai laø hieän ñaïi hoaù thò tröôøng gaïo Vieät Nam baèng caùch khuyeán khích thaâm nhaäp vaøo thò tröôøng noäi ñòa vaø quoác teá, ñaëc bieät thoâng qua söï ña daïng veà chuûng loaïi vaø chaát löôïng xay xaùt vaø toàn tröõ cao (heä thoáng sieâu thò ñoùng vai troø quan troïng trong vieäc hieän ñaïi hoaù naøy). Thöù ba, Chính phuû caàn coù nhöõng chính saùch toát hôn cho ngaønh saûn xuaát gaïo trong nöôùc. Nhöõng chính saùch naøy caàn phaûi caân baèng nhöõng lôïi ích chính trò ngaén haïn cuûa chính phuû vaø quyeàn lôïi cuûa noâng daân vaø nhöõng ngöôøi kinh doanh gaïo ñeå duy trì khaû naêng cung caáp caïnh tranh vaøo thò tröôøng gaïo theá giôùi. Phaûi laø nhaø xuaát khaåu gaïo chaát löôïng cao vaø ñaùng tin caäy môùi laø yeáu toá quan troïng trong töông lai cuûa ngaønh gaïo Vieät Nam. 3.2. PHAÂN TÍCH CHU KYØ SOÁNG CUÛA GAÏO TREÂN THÒ TRÖÔØNG THEÁ GIÔÙI 3.2.1. Döï baùo veà nhu caàu vaø nguoàn cung caáp gaïo trong thôøi gian tôùi 3.2.1.1. Nhu caàu UÛy ban Nguõ coác Quoác teá (IGC) cho raèng tình traïng thaét chaët nguoàn cung treân thò tröôøng gaïo seõ coøn tieáp dieãn. Döï baùo nhu caàu gaïo theá giôùi naêm 2009, theá giôùi seõ thieáu 5 trieäu taán gaïo, giaù seõ tieáp tuïc ôû möùc cao, thaäm chí taêng. -53- Baûng 3.2. Döï baùo saûn löôïng gaïo treân theá giôùi ĐVT: ngàn tấn STT SAÛN LÖÔÏNG 2008/2009 2010/2011 2015/2016 1 Bangladesh 29.400 30.056 30.727 2 Brazil 7.990 8.108 8.227 3 Burma 10.660 10.885 11.114 4 Campuchia 4.075 4.393 4.736 5 Trung Quoác 127.000 127.589 128.180 6 Ai Caäp 4.407 4.697 5.006 7 AÁn Ñoä 92.000 92.210 92.421 8 Indonesia 34.000 33.067 32.160 9 Nhaät Baûn 7.943 7.641 7.350 10 Haøn Quoác 4.500 4.247 4.008 11 Nigeria 3.000 3.333 3.704 12 Pakistan 5.300 5.064 4.839 13 Philippines 10.010 10.204 10.401 14 Thaùi Lan 18.400 18.602 18.807 15 Vieät Nam 22.994 23.218 23.445 16 Myõ 6.301 5.582 4.945 17 Caùc nöôùc khaùc 30.661 30.593 30.525 TOÅNG 418.641 419.489 420.595 Nguoàn: USDA Nhu caàu nhaäp khaåu gaïo cuûa Trung Quoác vaø moät soá nöôùc khaùc seõ taêng leân. Ñoàng thôøi nhaäp khaåu gaïo cuûa Iran, Iraq, vaø Arap Saudi döï baùo seõ hoài phuïc. Tuy nhieân, nhaäp khaåu gaïo vaøo khu vöïc Ñoâng Nam AÙ seõ giaûm, do döï tröõ gaïo quoác gia vaø saûn löôïng thoùc ñeàu taêng ôû Indonesia- moät thò tröôøng tieâu thuï lôùn. Nhu caàu nhaäp khaåu taêng maïnh ñöôïc coi laø ñoäng löïc chính daãn ñeán söï gia taêng khoái löôïng maäu dòch gaïo treân theá giôùi. -54- Baûng 3.3. Döï baùo nhu caàu cuûa caùc nöôùc nhaäp khaåu ĐVT: ngàn tấn STT NHAÄP KHAÅU 2008/2009 2010/2011 2015/2016 1 Nam Phi 950 803 817 2 Bôø Bieån Ngaø 750 903 1.026 3 Bangladesh 400 1.131 1.374 4 Iraq 1.300 1.197 1.375 5 AÙ raäp Saudi 1.015 1.277 1.406 6 Philippine 1.900 1.381 2.006 7 Iran 900 1.423 1.514 8 Indonesia 1.600 1.585 1.798 9 Nigeria 1.700 1.824 2.078 10 Caùc nöôùc khaùc 19.100 16.318 16.773 TOÅNG 29.615 27.842 30.221 Nguoàn: USDA 3.2.1.2. Soá löôïng cung Trong töông lai, neáu khoâng coù nhöõng bieän phaùp taêng saûn löôïng thì veà laâu daøi, vôùi ñaø taêng daân soá vaø nhöõng nguyeân nhaân taùc ñoäng treân toaøn caàu thì theá giôùi seõ ñöùng tröôùc thöû thaùch to lôùn veà cung öùng nhu caàu löông thöïc. Baûng 3.4. Döï baùo saûn löôïng cung cuûa caùc nöôùc xuaát khaåu ĐVT: ngàn tấn STT XUAÁT KHAÅU 2008/2009 2010/2011 2015/2016 1 Thaùi Lan 9.000 9.366 10.249 2 Vieät Nam 4.700 4.991 6.284 3 AÁn Ñoä 3.900 5.143 4.868 4 Myõ 3.600 2.999 3.092 5 Pakistan 3.200 2.319 2.269 6 Caùc nöôùc khaùc 5.330 3.024 3.459 TOÅNG 29.500 27.842 30.221 Nguoàn: USDA -55- Toùm laïi, tình hình saûn xuaát vaø tieâu thuï gaïo treân theá giôùi hieän nay dieãn bieán voâ cuøng phöùc taïp. Gaàn ñaây, tình hình saûn xuaát coù nhieàu thuaän lôïi do tieán boä khoa hoïc kyõ thuaät, saûn löôïng haøng naêm ñeàu gia taêng. Tuy nhieân toác ñoä taêng khoâng ñaùng keå so vôùi nhu caàu vì daân soá taêng nhieàu haøng naêm. Maäu dòch gaïo chuû yeáu taäp trung nhieàu ôû khu vöïc chaâu AÙ vaø chòu nhieàu bieán ñoäng lôùn. Theo döï baùo cuûa USDA, trong thôøi gian töø nay ñeán 2015 saûn löôïng gaïo theá giôùi tieáp tuïc ñöôïc duy trì töø 410 ñeán 420 trieäu taán. 3.2.2. Xu höôùng tieâu duøng trong töông lai Thò tröôøng gaïo theá giôùi coù nhöõng ñaëc ñieåm rieâng bieät so vôùi ngaønh haøng khaùc. Thò tröôøng naøy chòu nhieàu yeáu toá taùc ñoäng nhö khaû naêng cung caàu, ñieàu kieän töï nhieân veà khí haäu vaø thôøi tieát, nhaân toá thôøi vuï, tình hình chính trò xaõ hoäi cuûa caùc nöôùc xuaát- nhaäp khaåu, tình hình vieän trôï löông thöïc cuûa coäng ñoàng quoác teá, khaû naêng ngoaïi teä cuûa caùc nöôùc nhaäp khaåu gaïo vaø chòu aûnh höôûng cuûa thò tröôøng noâng saûn. Do chuyeån ñoåi cô caáu gioáng caây troàng vaät nuoâi, do dieän tích ñaát noâng nghieäp daàn daàn bò thu heïp, do hieän töôïng khí haäu traùi ñaát noùng daàn leân, do tình hình thieân tai, dòch beänh xaûy ra ôû nhieàu nôi treân theá giôùi neân nguoàn cung gaïo seõ bò giaûm trong nhöõng naêm tôùi. Döï baùo trong nhöõng naêm tieáp theo thò tröôøng tieâu thuï gaïo vaãn coøn oån ñònh vaø phaùt trieån. Caùc maët haøng gaïo cao caáp vaø caùc maët haøng thaáp caáp vaãn ñöôïc tieâu thuï ñan xen nhau treân caùc thò tröôøng coù thu nhaäp cao vaø thò tröôøng coù thu nhaäp thaáp. ÔÛ caùc thò tröôøng coù thu nhaäp cao, caùc thò tröôøng khoù tính nhö chaâu AÂu, Nhaät Baûn… thì caùc loaïi gaïo chaát löôïng cao, caùc loaïi gaïo ñaëc saûn, caùc loaïi gaïo ñaûm baûo yeâu caàu veä sinh thöïc phaåm ñöôïc tieâu thuï maïnh treân caùc thò tröôøng naøy. Trong töông lai khi neàn kinh teá ôû caùc nöôùc tieâu thuï gaïo phaùt trieån thì nhu caàu söû duïng gaïo saïch, gaïo an toaøn, gaïo ñaëc saûn seõ taêng cao theo ñaø phaùt trieån kinh teá cuûa caùc nöôùc. Vì vaäy khi neàn kinh teá ôû caùc nöôùc tieâu thuï gaïo phaùt trieån thì caùc loaïi gaïo coù chaát löôïng cao, gaïo ngon côm seõ daàn daàn thay theá caùc loaïi gaïo coù chaát löôïng thaáp vaø trung bình. -56- 3.2.3. Döï ñoaùn chu kyø soáng cuûa Gaïo treân thò tröôøng theá giôùi Gaïo laø moät loaïi haøng hoùa ñaëc bieät, laø maët haøng thieát yeáu trong cuoäc soáng vaø laø moät loaïi haøng trong ngaønh noâng nghieäp, neân chu kyø soáng cuûa noù seõ raát daøi vaø noù ñaõ toàn taïi treân thò tröôøng theá giôùi töø raát laâu roài. Tuy nhieân, vôùi xu höôùng tieâu duøng phaân tích nhö treân, thì chaát löôïng gaïo seõ quyeát ñònh ñeán chu kyø soáng cuûa noù. Vì theá, gaïo Vieät Nam cuõng khoâng naèm ngoaøi xu höôùng ñoù. Gaïo chaát löôïng cao ñaõ ñöôïc Thaùi Lan giôùi thieäu treân thò tröôøng theá giôùi caùch ñaây khoaûng 10 naêm. Hieän nay, gaïo chaát löôïng cao cuûa Thaùi Lan ñang trong giai ñoaïn baõo hoøa, vaø thôøi gian naøy cuõng chính laø cô hoäi cho Vieät Nam giôùi thieäu saûn phaåm chaát löôïng cao treân thò tröôøng Theá giôùi. Moät nöôùc chuyeân nhaäp khaåu gaïo treân thò tröôøng Theá giôùi laø Indonesia seõ laø nöôùc thöù 3 trong chu kyø saûn phaåm vôùi döï ñoaùn seõ baét ñaàu xuaát khaåu gaïo chaát löôïng cao từ năm 2009. (Theo báo công thương điện tử, ngày 2/3/2009) Hình 3.2. Chu kyø soáng cuûa gaïo chaát löôïng cao treân thò tröôøng theá giôùi Nkhaåu XKhaåu Thôøi gian Sp môùi Sp tröôûng thaønh Sp ñaõ chuaån hoùa (1): Thaùi lan xuaát khaåu gaïo chaát löôïng cao (2): Vieät Nam baét ñaàu giôùi thieäu saûn phaåm gaïo CLC (3): Indonesia seõ xuaát khaåu gaïo CLC trong töông lai (1) (2) (3) now -57- 3.3. THÖÏC TRAÏNG LÔÏI THEÁ CAÏNH TRANH NGAØNH GAÏO XUAÁT KHAÅU 3.3.1. Moâ hình bieåu ñoà toå hôïp Cluster Chart cuûa caùc ngaønh haøng Vieät Nam Moâ hình toå hôïp Cluster ñöôïc Micheal Porter phaân tích ñoái vôùi Vieät Nam ñöôïc coâng boá taïi Vieät Nam cuoái naêm 2008 cho ta thaáy ñöôïc vò trí caùc ngaønh haøng cuûa Vieät Nam so vôùi thò phaàn treân theá giôùi, trong ñoù, ñaùng chuù yù ñoù laø ngaønh noâng saûn Vieät Nam coù thò phaàn xuaát khaåu treân theá giôùi cao hôn ngöôõng quoác gia (0,8>0.31), tuy nhieân toác ñoä taêng tröôûng cuûa ngaønh noâng saûn laïi chaäm hôn toác ñoä taêng cuûa ngaønh naøy treân theá giôùi, neân vò trí cuûa ngaønh naøy chöa phaûi laø vò trí toát nhaát, so vôùi caùc ngaønh coù vò trí cao