Luận văn Giải pháp nâng cao hiệu quả kinh doanh của các Ngân hàng thương mại trên địa bàn tỉnh Long An

1 PHAÀN MÔÛ ÑAÀU 1.YÙ nghóa nghieân cöùu vaø tính caáp thieát cuûa ñeà taøi . Coâng cuoäc ñoåi môùi ñaát nöôùc ñöôïc khôûi xöôùng töø sau Ñaïi hoäi VI cuûa Ñaûng Coäng saûn Vieät Nam ñeán nay, neàn kinh teá nöôùc ta ñaõ vaø ñang chuyeån maïnh sang neàn kinh teá thò tröôøng ñònh höôùng XHCN. Hoaït ñoäng Ngaân haøng cuõng ñaõ coù söï ñoåi môùi moät caùch caên baûn, saâu saéc. Ñoù laø, töø ngaân haøng moät caáp, heä thoáng Ngaân haøng Vieät Nam ñaõ chuyeån thaønh hai caáp: Ngaân haøng Nhaø nöôùc (NHNN) thöïc hieän chöùc naêng quaûn lyù Nhaø nöôùc veà tieàn teä- tín duïng- ngaân haøng vaø heä thoáng caùc Ngaân haøng thöông maïi (NHTM) tröïc tieáp kinh doanh tieàn teä – tín duïng vaø laøm caùc dòch vuï Ngaân haøng theo cô cheá thò tröôøng. Vôùi söï phaân caáp ñoù, heä thoáng caùc NHTM ñöôïc ña daïng hoaù loaïi hình, sôû höõu, khoâng ngöøng hieän ñaïi hoaù caùc khaâu nghieäp vuï, môû roäng caùc loaïi hình dòch vuï nhaèm naâng cao naêng löïc caïnh tranh trong hoaït ñoäng kinh doanh cuûa mình. Thöïc tieãn hôn 10 naêm qua cho thaáy hoaït ñoäng cuûa heä thoáng NHTM ôû nöôùc ta ñaõ goùp phaàn to lôùn trong vieäc thuùc ñaåy taêng tröôûng neàn kinh teá, oån ñònh vaø naâng cao ñôøi soáng nhaân daân. Tuy nhieân, nhìn chung quy moâ hoaït ñoäng vaãn coøn nhoû beù, maïng löôùi toå chöùc chöa roäng khaép, hieäu quaû tín duïng Ngaân haøng chöa cao, hình thöùc khai thaùc vaãn coøn ñôn ñieäu, trình ñoä tö vaán kinh teá – kyõ thuaät ñoái vôùi töøng döï aùn vaø töøng doanh nghieäp coøn thaáp. Ñaùng chuù yù hôn coøn coù moät soá toå chöùc tín duïng (TCTD) ngoaøi quoác doanh chaïy theo lôïi nhuaän ñôn thuaàn neân thöôøng va vaáp trong hoaït ñoäng kinh doanh, ñaõ rôi vaøo nguy cô phaù saûn, maát khaû naêng thanh toaùn. Ngaøy nay, lónh vöïc kinh doanh tieàn teä-tín duïng-ngaân haøng ñang ngaøy caøng soâi ñoäng vaø quyeát lieät nhaèm ñeå phaân chia thò phaàn laãn nhau, khoâng coøn giôùi haïn trong phaïm vi quoác gia maø lan roäng sang phaïm vi khu vöïc vaø quoác teá. Ñieàu ñoù ñoøi hoûi caùc NHTM caøng phaûi 2 nhaän thöïc roõ hôn tính hieäu quaû vaø hieäu naêng trong hoaït ñoäng cuûa mình ñeå caïnh tranh thaønh coâng. Xuaát phaùt töø nhöõng noäi dung treân, cuøng vôùi quaù trình nghieân cöùu lyù luaän khoa hoïc vaø thöïc traïng hoaït ñoäng kinh doanh cuûa caùc NHTM treân ñòa baøn tænh Long An, nghieân cöùu sinh quyeát ñònh choïn ñeà taøi nghieân cöùu: “Giaûi phaùp naâng cao hieäu quaû kinh doanh cuûa caùc Ngaân haøng thöông maïi treân ñòa baøn tænh Long An” nhaèm phaùt trieån theâm luaän cöù khoa hoïc veà chöùc naêng laãn nghieäp vuï cuï theå trong hoaït ñoäng kinh doanh cuûa caùc NHTM theo cô cheá thò tröôøng, ñònh höôùng XHCN; ñaëc bieät laø trong giai ñoaïn hieän nay, thöïc hieän Hieäp ñònh thöông maïi Vieät Nam-Hoa Kyø, tieán tôùi hoäi nhaäp kinh teá khu vöïc vaø quoác teá. Hy voïng ñeà taøi nghieân cöùu naøy seõ ñoùng goùp moät phaàn vaøo vieäc giaûi quyeát nhöõng ñoøi hoûi cuûa thöïc tieãn caàn naâng cao hieäu quaû hoaït ñoäng kinh doanh cuûa caùc NHTM ôû nöôùc ta noùi chung vaø caùc NHTM treân ñòa baøn tænh Long An noùi rieâng. 2. Ñoái töôïng vaø phaïm vi nghieân cöùu cuûa luaän aùn: Ñeå hình thaønh neân ñeà taøi nghieân cöùu, nghieân cöùu sinh ñaõ traûi qua moät thôøi gian nghieân cöùu lyù thuyeát khoa hoïc, tích luõy kieán thöùc veà hoaït ñoäng cuûa Ngaønh ngaân haøng, keát quaû hoaït ñoäng kinh doanh cuûa caùc NHTM tænh Long An qua coâng taùc toång keát, sô keát baùo caùo hoaït ñoäng nieân ñoä vaø caùc cuoäc hoäi nghò chuyeân ñeà veà hieäu quaû hoaït ñoäng kinh doanh, khaûo saùt thöïc teá moät soá NHTM cô sôû. Ñaëc bieät laø thoâng qua vai troø quaûn lyù nhaø nöôùc veà tieàn teä-tín duïng-Ngaân haøng taïi ñòa phöông, töø ñoù nghieân cöùu sinh quyeát ñònh nghieân cöùu: “Giaûi phaùp naâng cao hieäu quaû kinh doanh cuûa caùc NHTM treân ñòa baøn tænh Long An”. 3. Nhöõng noäi dung nghieân cöùu trong luaän aùn: Xuaát phaùt töø nhöõng lyù luaän khoa hoïc veà NHTM, ñeà taøi nghieân cöùu seõ laøm roõ vaø phaùt trieån theâm moät soá luaän cöù khoa hoïc veà söï caàn thieát khaùch quan cuûa NHTM trong neàn kinh teá thò tröôøng; caùc chöùc naêng hoaït ñoäng vaø hieäu quaû trong kinh doanh 3 cuûa caùc NHTM. Ñoàng thôøi qua nghieân cöùu thöïc traïng hoaït ñoäng kinh doanh cuûa caùc NHTM treân ñòa baøn tænh Long An ñaët trong moái quan heä so saùnh vôùi NHTM cuûa hai tænh trong vuøng Ñoàng baèng Soâng Cöûu Long, töø ñoù phaân tích nhöõng maët tích cöïc, toàn taïi vaø nguyeân nhaân cuûa noù. Treân cô sôû ñoù nghieân cöùu sinh seõ ñöa ra moät soá giaûi phaùp chuû yeáu nhaèm naâng cao hieäu quaû kinh doanh cuûa caùc NHTM noùi chung, caùc NHTM treân ñòa baøn tænh Long An noùi rieâng. 4. Phöông phaùp nghieân cöùu: Vôùi phöông phaùp bieän chöùng; söû duïng lyù thuyeát cô baûn veà tieàn teä, tín duïng, kinh teá vó moâ vaø kinh teá vi moâ; Söû duïng caùc phöông phaùp dieãn giaûi, qui naïp, coù phaân tích so saùnh ñoái chieáu vaø khaûo saùt thöïc teá. Qua ñoù phaân tích ñaùnh giaù nhöõng toàn taïi, nguyeân nhaân vaø baøi hoïc kinh nghieäm töø thöïc tieãn. Treân cô sôû ñoù, nghieân cöùu sinh maïnh daïn ñöa ra moät soá giaûi phaùp chuû yeáu nhaèm naâng cao hieäu quaû kinh doanh cuûa caùc NHTM treân ñòa baøn tænh Long An. 5. Keát caáu luaän aùn: Luaän aùn coù khoái löôïng 187 trang, 15 baûng, 7 bieåu ñoà, ngoaøi phaàn môû ñaàu, keát luaän, luaän aùn coù keát caáu 3 chöông: Chöông 1: Toång quan lyù luaän veà NHTM vaø caùc hoaït ñoäng cuûa NHTM. Chöông 2:Thöïc traïng hoaït ñoäng kinh doanh cuûa caùc NHTM treân ñòa baøn tænh Long An. Chöông 3: Caùc giaûi phaùp chuû yeáu nhaèm naâng cao hieäu quaû kinh doanh cuûa caùc NHTM treân ñòa baøn tænh Long An. 4 CHÖÔNG 1 TOÅNG QUAN LYÙ LUAÄN VEÀ NGAÂN HAØNG THÖÔNG MAÏI VAØ CAÙC HOAÏT ÑOÄNG CUÛA NGAÂN HAØNG THÖÔNG MAÏI 1.1. Söï caàn thieát khaùch quan cuûa NHTM trong neàn kinh teá thò tröôøng: 1.1.1- Khaùi nieäm veà NHTM . Ngaân haøng thöông maïi laø loaïi hình toå chöùc tín duïng ñöôïc thöïc hieän toaøn boä hoaït ñoäng ngaân haøng vaø caùc hoaït ñoäng khaùc coù lieân quan. Neáu xeùt veà baûn chaát kinh teá – xaõ hoäi cuûa NHTM theo goác ñoä phaïm truø kinh teá, thì thöïc chaát: NHTM laø heä thoáng quan heä tieàn teä hoaït ñoäng döôùi hình thaùi tín duïng( vay, cho vay, traû laõi tieàn vay) nhaèm huy ñoäng vaø cung öùng voán tieàn teä töø nôi coù voán cung caáp ñeán nôi coù nhu caàu veà voán vôùi muïc ñích ñaàu tö phaùt trieån vaø caùc nhu caàu xaõ hoäi khaùc. Ngaân haøng thöông maïi laø toå chöùc taøi chính trung gian coù vò trí troïng yeáu trong heä thoáng Ngaân haøng. Toång taøi saûn coù cuûa Ngaân haøng thöông maïi luoân luoân coù khoái löôïng lôùn nhaát trong toaøn boä heä thoáng Ngaân haøng. Maëc khaùc, khoái löôïng seùc hay taøi khoaûn tieàn göûi khoâng kyø haïn maø noù coù theå taïo ra chieám tyû troïng lôùn trong toång cung tieàn teä cuûa caû neàn kinh teá. Theo Phaùp leänh Ngaân haøng ngaøy 23/05/1990 cuûa Hoäi ñoàng Nhaø nöôùc xaùc ñònh: “Ngaân haøng thöông maïi laø toå chöùc kinh doanh tieàn teä maø hoaït ñoäng chuû yeáu vaø thöôøng xuyeân laø nhaän tieàn göûi töø khaùch haøng vôùi traùch nhieäm hoaøn traû vaø söû duïng soá tieàn ñoù ñeå cho vay, thöïc hieän nghieäp vuï chieát khaáu vaø laøm phöông tieän thanh toaùn”. Theo Luaät caùc TCTD ngaøy 12/12/1997: Toå chöùc tín duïng laø doanh nghieäp ñöôïc thaønh laäp theo qui ñònh cuûa luaät naøy vaø caùc qui ñònh khaùc cuûa phaùp luaät ñeå hoaït ñoäng kinh doanh tieàn teä, laøm dòch vuï 5 ngaân haøng vôùi noäi dung chuû yeáu nhaän tieàn göûi vaø söû duïng tieàn göûi ñeå cung caáp tín duïng, cung öùng caùc dòch vuï thanh toaùn. Ñeå laøm roõ khaùi nieäm treân caàn phaân tích saâu hôn veà noäi dung quan heä tieàn teä vaø tính chaát tín duïng cuûa NHTM: Veà noäi dung quan heä tieàn teä cuûa NHTM : Ñöôïc theå hieän treân boán phöông dieän chuû yeáu: Thöù nhaát, quan heä giöõa NHTM vôùi Nhaø nöôùc: Thoâng qua vieäc vay voán vaø tieàn döï tröõ baét buoäc ôû Ngaân haøng Nhaø nöôùc (NHNN), vay voán Kho baïc Nhaø nöôùc; phoái hôïp vôùi Ngaân saùch Nhaø nöôùc vaø NHNN ñieàu hoaø tieàn maët trong löu thoâng, oån ñònh tieàn teä, oån ñònh söùc mua, thuùc ñaåy taêng tröôûng kinh teá. Thöù hai, quan heä giöõa NHTM vôùi caùc doanh nghieäp (toå chöùc kinh teá ) baèng vieäc huy ñoäng voán vaø cho vay voán phuïc vuï hoaït ñoäng kinh doanh; hoaëc phaùt haønh chöùng khoaùn (chöùng khoaùn nôï, chöùng khoaùn voán) ñeå huy ñoäng voán; caùc quan heä tín duïng lieân Ngaân haøng vaø caùc quan heä thanh toaùn ñeå laøm khai thoâng caùc nguoàn voán tín duïng trong quaù trình kinh doanh. Thöù ba, quan heä giöõa NHTM vôùi caùc taàng lôùp daân cö: Quan heä naøy theå hieän ôû vieäc NHTM huy ñoäng tieàn nhaøn roãi trong caùc taàng lôùp daân cö ñeå taêng voán tín duïng hoaëc cho vay theá chaáp vaø tín chaáp cho nhu caàu saûn xuaát kinh doanh cuûa theå nhaân vaø caù nhaân trong caùc tröôøng hôïp caàn thieát. Thöù tö, quan heä giöõa NHTM vaø thò tröôøng taøi chính (TTTC): Caáu thaønh cuûa TTTC goàm thò tröôøng tieàn teä (ngaén haïn) vaø thò tröôøng voán (trung daøi haïn). Caùc thaønh phaàn tham gia treân TTTC goàm: coâng ty coå phaàn, thò tröôøng chöùng khoaùn, NHTM, caùc TCTD phi Ngaân haøng, caùc Coâng ty taøi chính, Quyõ ñaàu tö, Baûo hieåm… Trong ñoù, NHTM giöõ vai troø quan troïng, chieám tyû phaàn khaù lôùn vaø taùc ñoäng maïnh meõ ñeán caû thò tröôøng tieàn teä vaø thò tröôøng voán thoâng qua tín duïng ngaén haïn, trung haïn vaø daøi haïn. 6 Veà tính chaát cuûa tín duïng NHTM:Tín duïng cuûa NHTM coù caùc ñaëc tính sau: Thöù nhaát, tín duïng laø nghieäp vuï chuû yeáu trong hoaït ñoäng kinh doanh tieàn teä, döôùi hình thöùc phaân phoái laïi thu nhaäp quoác daân vaø vì muïc ñích sinh lôøi. Thöù hai, tín duïng laø nghieäp vuï cuûa NHTM coù chöùc naêng chuû yeáu laø chuyeån taûi hay laø caàu noái giöõa nôi cung voán vaø nôi caàu voán, goùp phaàn quan troïng baûo ñaûm thoâng suoát qui trình saûn xuaát, phaân phoái, trao ñoåi vaø tieâu duøng xaõ hoäi. Thöù ba, hoaït ñoäng tín duïng NHTM mang tính chaát hoaøn traû vaø coù lôïi töùc. Ñieàu naøy ñoøi hoûi hoaït ñoäng tín duïng phaûi tính toaùn hieäu quaû vaø luoân thích öùng vôùi ñaëc ñieåm hoaït ñoäng cuûa thò tröôøng taøi chính trong vaø ngoaøi nöôùc. Töø phaân tích treân, coù theå thaáy, quan heä tín duïng NHTM coù phaïm vi hoaït ñoäng roäng, coù taùc ñoäng tröïc tieáp hoaëc giaùn tieáp ñeán taát caû caùc khaâu vaø caùc caáp ñoä hoaït ñoäng cuûa neàn kinh teá quoác daân. 1.1.2. Söï caàn thieát khaùch quan cuûa NHTM trong neàn kinh teá thò tröôøng: Neàn saûn xuaát haøng hoaù ngaøy caøng phaùt trieån thì quy luaät cung caàu ngaøy caøng theå hieän roõ neùt, nhaát laø trong neàn kinh teá thò tröôøng naûy sinh ra nhieàu moái quan heä veà cung caàu trong ñoù cung caàu veà voán ñoùng vai troø quan troïng nhaèm thuùc ñaåy caùc moái quan heä khaùc phaùt trieån. Caàu veà voán trong neàn kinh teá naûy sinh do: caùc doanh nghieäp, caù nhaân coù nhu caàu voán ñeå saûn xuaát kinh doanh; caù nhaân coù nhu caàu tieâu duøng vaø Nhaø nöôùc coù nhu caàu voán do thieáu huït ngaân saùch. Cung veà voán trong neàn kinh teá naûy sinh do: Cung veà voán cuûa caùc toå chöùc cho vay; caùc khoaûn tieát kieäm trong daân dö vaø tieàn cung öùng cuûa NHNN. Do yeâu caàu ñieàu tieát caùc moái quan heä cung caàu veà voán trong neàn kinh teá ñoøi hoûi phaûi coù moät toå chöùc trung gian ñeå nhaän khoaûn cung veà voán vaø phaân phoái khoaûn caàu veà voán. Chính vì theá trong neàn kinh teá thò tröôøng xuaát hieän moät ngaønh kinh 7 doanh ñaëc bieät ñoù laø ngaønh kinh doanh tieàn teä do nhöõng doanh nghieäp chuyeân hoaït ñoäng lónh vöïc naøy laø caùc ngaân haøng thöông maïi. Ngaân haøng thöông maïi coù hoaït ñoäng gaàn guõi nhaát vôùi nhaân daân vaø neàn kinh teá. Caùc nöôùc phaùt trieån, haàu nhö khoâng coù coâng daân naøo khoâng coù quan heä giao dòch vôùi moät ngaân haøng. Neàn kinh teá caøng phaùt trieån, hoaït ñoäng vaø dòch vuï cuûa ngaân haøng thöông maïi caøng ñi vaøo taän cuøng ngoõ ngaùch cuûa neàn kinh teá vaø ñôøi soáng cuûa con ngöôøi. Moïi coâng daân ñeàu chòu taùc ñoäng cuûa ngaân haøng, duø hoï laø khaùch haøng göûi, moät ngöôøi vay, hay ñôn giaûn laø ngöôøi ñang laøm vieäc cho moät doanh nghieäp coù vay voán vaø söû duïng caùc dòch vuï ngaân haøng. Töø laâu, ngaân haøng thöông maïi laø moät ñònh cheá taøi chính quen thuoäc trong ñôøi soáng kinh teá. Chính vì theá Ngaân haøng thöông maïi ra ñôøi, toàn taïi vaø phaùt trieån cuøng vôùi neàn kinh teá thò tröôøng laø moät thöïc teá khaùch quan. 1.2. Caùc chöùc naêng cuûa NHTM: 1.2.1 – Chöùc naêng trung gian tín duïng: Ñaây laø chöùc naêng ñaëc tröng vaø cô baûn nhaát cuûa Ngaân haøng thöông maïi vaø coù yù nghóa ñaëc bieät trong vieäc thuùc ñaåy neàn kinh teá phaùt trieån. Quan heä tín duïng tröïc tieáp giöõa chuû theå coù tieàn chöa söû duïng vaø chuû theå coù nhu caàu tieàn teä caàn boå sung gaëp phaûi nhieàu haïn cheá. Hoaït ñoäng tín duïng cuûa Ngaân haøng thöông maïi ñaõ goùp phaàn khaéc phuïc haïn cheá ñoù. Thöïc hieän chöùc naêng naøy, moät maët NHTM huy ñoäng taäp trung caùc nguoàn voán tieàn teä taïm thôøi nhaøn roãi cuûa caùc chuû theå trong neàn kinh teá hình thaønh nguoàn voán cho vay; maëc khaùc, treân cô sôû soá voán ñaõ huy ñoäng ñöôïc, Ngaân haøng cho vay ñeå ñaùp öùng nhu caàu voán saûn xuaát, kinh doanh, tieâu duøng ….. cuûa caùc chuû theå kinh teá, goùp phaàn ñaûm baûo söï vaän ñoäng lieân tuïc cuûa guoàng maùy kinh teá- xaõ hoäi, thuùc ñaåy taêng tröôûng kinh teá. Nhö vaäy, Ngaân haøng thöông maïi vöøa laø ngöôøi ñi vay vöøa laø ngöôøi cho vay, 8 hay noùi caùch khaùc, nghieäp vuï tín duïng cuûa Ngaân haøng thöông maïi laø ñi vay ñeå cho vay. Trong quaù trình saûn xuaát kinh doanh, voán cuûa caùc chuû theå trong neàn kinh teá vaän ñoäng lieân tuïc vaø bieåu hieän caùc hình thaùi khaùc nhau qua moãi giai ñoaïn cuûa quaù trình saûn xuaát, töø ñoù xaûy ra hieän töôïng thöøa vaø thieáu voán taïm thôøi: taïi moät thôøi ñieåm nhaát ñònh, coù nhöõng ñôn vò kinh teá coù voán tieàn teä taïm thôøi nhaøn roãi (thöøa voán) vaø coù nhöõng ñôn vò khaùc taïm thôøi thieáu voán. Ñaây laø hieän töôïng mang tính chaát taïm thôøi nhöng xaûy ra thöôøng xuyeân vaø phoå bieán trong baát kyø neàn kinh teá naøo, laøm naåy sinh yeâu caàu ngaøy caøng böùc thieát phaûi giaûi quyeát cho ñöôïc vaán ñeà ñieàu hoaø voán. Ngaân haøng thöông maïi vôùi vai troø laø trung gian tín duïng ñöùng ra taäp trung vaø phaân phoái laïi voán tieàn teä, ñieàu hoaø cung vaø caàu voán trong caùc doanh nghieäp, ñaõ goùp phaàn ñieàu tieát caùc nguoàn voán, taïo ñieàu kieän cho quaù trình saûn xuaát kinh doanh cuûa caùc doanh nghieäp khoâng bò giaùn ñoaïn. Ñeå môû roäng saûn xuaát, ñoái vôùi töøng doanh nghieäp yeâu caàu veà voán laø moät trong nhöõng moái quan taâm haøng ñaàu ñöôïc ñaët ra. Caùc doanh nghieäp khoâng theå troâng chôø vaøo voán töï coù, maø coøn phaûi bieát döïa vaøo voán cuûa nhieàu nguoàn khaùc nhau trong xaõ hoäi. Ngaân haøng thöông maïi vôùi tö caùch laø nôi taäp trung ñaïi boä phaän voán nhaøn roãi, seõ laø trung taâm ñaùp öùng nhu caàu voán boå sung cho ñaàu tö phaùt trieån. Nhö vaäy, tín duïng ngaân haøng vöøa giuùp cho doanh nghieäp ruùt ngaén ñöôïc thôøi gian tích luyõ voán nhanh choùng cho ñaàu tö môû roäng saûn xuaát, goùp phaàn thuùc ñaåy nhanh toác ñoä taäp trung vaø tích luyõ voán cho neàn kinh teá. Ngaân haøng thöông maïi taäp hôïp nguoàn voán cuûa khaùch haøng naøy ñem chuyeån cho ngöôøi khaùc söû duïng theo phöông thöùc kinh doanh “vay ñeå cho vay”. Ñoù chính laø vai troø trung gian cuûa Ngaân haøng. Nhö vaäy xuaát hieän moät neùt ñaëc thuø chính cuûa Ngaân haøng khi ñoùng vai troø trung gian: thu thaäp nhöõng ñoàng tieàn ñaõ coù saún (nhö nhaän tieàn göûi; tieàn tieát kieäm) vaø ñem cho vay ñoái vôùi ngöôøi caàn tieàn ñeå söû duïng cho 9 nhu caàu saûn xuaát kinh doanh, sinh hoaït vaø ñôøi soáng. Vai troø trung gian naøy trôû neân phong phuù hôn khi vieäc phaùt haønh theâm coåâ phieáu, traùi phieáu, phaùt haønh chöùng chæ tieàn göûi vaø hieän nay phoå bieán laø tieàn göûi tieát kieäm coù xoå soá,….. cuõng ñöôïc coi laø nhöõng hình thöùc thu thaäp nguoàn voán. Ngaøy nay, söï phaùt trieån cuûa thò tröôøng taøi chính laøm xuaát hieän nhöõng khía caïnh khaùc cuûa chöùc naêng trung gian tín duïng Ngaân haøng. Ngaân haøng coù theå ñöùng ra laøm trung gian giöõa coâng ty (khi phaùt haønh coå phieáu) vôùi nhöõng nhaø ñaàu tö: chuyeån giao caùc meänh leänh treân thò tröôøng chöùng khoaùn; ñaûm nhaän vieäc mua baùn traùi phieáu coâng ty theo caùch naøy Ngaân haøng laøm trung gian giöõa ngöôøi ñaàu tö vaø ngöôøi caàn vay voán treân thò tröôøng. Do ñoù, Ngaân haøng khoâng chæ laøm trung gian giöõa ngöôøi göûi tieàn vaø ngöôøi vay tieàn, maø coøn laøm trung gian giöõa ngöôøi ñaàu tö vaø ngöôøi vay voán treân thò tröôøng. Nhöõng trung gian taøi chính laøm vieäc naøy ñeå kieám lôøi baèng vieäc ñaët moät laõi suaát cao hôn cho caùc moùn vay so vôùi moùn laõi hoï thanh toaùn cho ngöôøi cho vay (ngöôøi tieát kieäm). Nhö vaäy, do hoaït ñoäng trong quaù trình taøi chính giaùn tieáp, nhöõng trung gian taøi chính coù theå ñem laïi cho hoï thu nhaäp tieàn laõi cao vaø coù theå giuùp nhöõng ngöôøi vay caùc moùn tieàn nhoû, nay coù theå vay ñöôïc tieàn voán maø hoï khoâng coù caùch naøo ñeå coù ñöôïc. Ngoaøi ra, ñoái vôùi ngöôøi vay moùn tieàn lôùn cuõng höôûng lôïi, bôûi vì quaù trình trung gian taøi chính taäp trung ñöôïc nhieàu voán hôn cho ngöôøi vay trong thò tröôøng taøi chính. Taùc duïng cuûa trung gian taøi chính laø giaûm thieåu nhöõng chi phí thoâng tin vaø chi phí giao dòch trong neàn kinh teá. Hôn nöõa, tín duïng Ngaân haøng coøn laø moät trong nhöõng nguoàn hình thaønh voán löu ñoäng vaø voán coá ñònh cuûa doanh nghieäp. Vì vaäy, tín duïng Ngaân haøng ñaõ goùp phaàn ñieàu hoaø voán trong neàn kinh teá, ñaûm baûo cho quaù trình saûn xuaát kinh doanh ñöôïc lieân tuïc, laø caàu noái giöõa tieát kieäm, tích luyõ, ñaàu tö, ñoäng vieân vaät tö haøng hoaù ñöa vaøo saûn xuaát löu thoâng, môû roäng nguoàn voán thuùc ñaåy tieán boä kyõ thuaät, ñaåy nhanh quaù trình taùi saûn xuaát. 10 Ngaøy nay, thoâng qua chöùc naêng trung gian tín duïng, Ngaân haøng thöông maïi ñaõ vaø ñang thöïc hieän chöùc naêng xaõ hoäi cuûa mình, laøm cho saûn phaåm xaõ hoäi ñöôïc taêng leân, voán ñaàu tö ñöôïc môû roäng vaø töø ñoù goùp phaàn thuùc ñaåy phaùt trieån kinh teá vaø caûi thieän ñôøi soáng nhaân daân. 1.2.2- Chöùc naêng trung gian thanh toaùn vaø quaûn lyù caùc phöông tieän thanh toaùn: Chöùc naêng naøy laø söï keá thöøa vaø phaùt trieån chöùc naêng Ngaân haøng laø thuû quyõ cuûa caùc doanh nghieäp, töùc laø Ngaân haøng tieán haønh nhaäp tieàn vaøo taøi khoaûn hay chi traû theo leänh cuûa chuû taøi khoaûn. Coâng vieäc cuûa ngöôøi thuû quyõ chính laø ôû choå laøm trung gian thanh toaùn. Hoaït ñoäng thanh toaùn cuûa Ngaân haøng laø cô sôû hoaït ñoäng tín duïng ngaøy nay. Khi moät khaùch haøng thieáu tieàn ñeå thanh toaùn, Ngaân haøng seõ traû hoä vaø khoaûn traû hoä ñoù seõ trôû thaønh khoaûn vay cuûa khaùch haøng. Trong Ngaân haøng thöông maïi, chöùc naêng trung gian thanh toaùn gaén boù chaët cheõ vaø höõu cô vôùi chöùc naêng trung gian tín duïng: Ngaân haøng duøng soá tieàn göûi thanh toaùn cuûa ngöôøi naøy ñeå cho ngöôøi khaùc vay. Xuaát phaùt töø chöùc naêng laø ngöôøi thuû quyõ cuûa caùc doanh nghieäp, Ngaân haøng coù ñuû ñieàu kieän ñeå thöïc hieän caùc dòch vuï thanh toaùn theo söï uyû nhieäm cuûa khaùch haøng. Khi caùc khaùch haøng göûi tieàn vaøo Ngaân haøng, hoï seõ ñöôïc ñaûm baûo an toaøn trong vieäc caát giöõ tieàn vaø thöïc hieän thu chi moät caùch nhanh choùng, tieän lôïi, nhaát laø ñoái vôùi caùc khoaûn thanh toaùn coù giaù trò lôùn, ôû moïi ñòa phöông, neáu khaùch haøng töï laøm seõ raát toán keùm, khoù khaên vaø khoâng an toaøn. Khi Ngaân haøng thöông maïi ra ñôøi vaø phaùt trieån, haàu heát caùc khoaûn thanh toaùn chi traû veà haøng hoaù, dòch vuï giöõa caùc chuû theå kinh teá (doanh nghieäp vaø caù nhaân) ñeàu ñöôïc chuyeån giao cho Ngaân haøng thöïc hieän, vieäc thanh toaùn trôû neân tieän lôïi, tieát kieäm ñöôïc nhieàu chi phí, moïi quan heä thanh toaùn ñöôïc thöïc hieän baèng caùch caùc chuû theå môû taøi khoaûn taïi Ngaân haøng vaø yeâu caàu Ngaân haøng thöïc hieän caùc khoaûn chi traû hoaëc uyû nhieäm cho Ngaân haøng thöïc hieän vieäc thu nhaän caùc khoaûn tieàn vaøo taøi khoaûn cuûa mình. 11 Trong khi laøm trung gian thanh toaùn, Ngaân haøng taïo ra nhöõng coâng cuï löu thoâng tín duïng vaø ñoäc quyeàn quaûn lyù caùc coâng cuï ñoù (seùc, giaáy chuyeån ngaân, theû thanh toaùn) ñaõ tieát kieäm cho xaõ hoäi raát nhieàu chi phí löu thoâng, ñaåy nhanh toác ñoä löu chuyeån voán, thuùc ñaåy quaù trình löu thoâng haøng hoaù. Ban ñaàu Ngaân haøng ñaõ söû duïng tieàn Ngaân haøng thay cho tieàn vaøng trong löu thoâng tieát kieäm ñöôïc chi phí ñuùc tieàn, vaän chuyeån, baûo quaûn vaø hao moøn tieàn vaøng trong löu thoâng. Keá tieáp, Ngaân haøng söû duïng caùc coâng cuï löu thoâng tín duïng nhö: seùc, theû thanh toaùn ñeå thay theá cho tieàn maët, ñaõ tieát kieäm ñöôïc chi phí trong vieäc in, ñeám vaø vaän chuyeån tieàn. Töø caùc phöông tieän thanh toaùn, khaùch haøng cuûa Ngaân haøng khoâng phaûi chi traû vôùi nhau baèng tieàn maët, maø chæ caàn ra leänh Ngaân haøng thöông maïi thoâng qua caùc phöông tieän, Ngaân haøng seõ ghi nôï cho taøi khoaûn ngöôøi naøy vaø ghi coù taøi khoaûn ngöôøi kia moät caùch kòp thôøi. Vieäc laøm trung gian thanh toaùn cuûa Ngaân haøng ngaøy nay ñaõ phaùt trieån ñeán taàm möùc raát ña daïng, khoâng chæ laø trung gian thanh toaùn truyeàn thoáng nhö tröôùc maø coøn quaûn lyù caùc phöông tieän thanh toaùn. Ñaây laø vai troø ngaøy caøng chieám vò trí raát quan troïng, phuø hôïp vôùi söï phaùt trieån vaø tieán boä cuûa khoa hoïc kyõ thuaät. ÔÛ caùc nöôùc phaùt trieån, phaàn lôùn coâng taùc thanh toaùn ñöôïc thöïc hieän thoâng qua seùc vaø phaàn lôùn seùc thanh toaùn trong nöôùc ñöôïc thöïc hieän baèng thanh toaùn buø tröø thoâng qua heä thoáng Ngaân haøng thöông maïi. Neáu vieäc phaùt haønh seùc ñeå ruùt tieàn töø taøi khoaûn tieàn göûi vaø thanh toaùn trong cuøng moät Ngaân haøng, thì chæ laø moät ñoäng taùc chuyeån dòch voán töø taøi khoaûn naøy sang taøi khoaûn khaùc vaø neáu seùc thanh toaùn trong cuøng ñòa baøn thì phaûi thoâng qua thanh toaùn buø tröø. Khoa hoïc coâng ngheä ngaøy caøng hieän ñaïi, caùc Ngaân haøng thöông maïi töøng böôùc trang bò ñaày ñuû maùy vi tính vaø caùc phöông tieän kyõ thuaät khaùc, taïo ñieàu kieän thanh toaùn buø tröø ñöôïc nhanh choùng, ñoä chính xaùc cao vaø giaûm bôùt chi phí Hieän nay, vieäc söû duïng hình thöùc chuyeån tieàn baèng ñieän töû ñöa ñeán vieäc haïn cheá söû duïng seùc 12 Ngaân haøng maø duøng theû nhö theû tín duïng. Hoï thanh toaùn baèng caùch noái maïng maùy vi tính cuûa caùc Ngaân haøng thöông maïi trong nöôùc, nhaèm thöïc hieän chuyeån voán töø taøi khoaûn ngöôøi mua sang taøi khoaûn ngöôøi baùn moät caùch nhanh choùng. Quaù trình löu thoâng chuyeån voán töø taøi khoaûn ngöôøi mua sang taøi khoaûn ngöôøi baùn coù moät ñaëc ñieåm phi vaät chaát, vì khoâng gioáng nhö ñoàng tieàn giaáy ñöôïc chuyeån trao tay thöïc söï töø ngöôøi naøy sang ngöôøi khaùc, maø noù chính laø ñoàng tieàn ghi soå, raát thích öùng vôùi töøng nhu caàu cuûa giao dòch. Cuøng vôùi söï phaùt trieån cuûa ñoàng tieàn ghi soå, tieàn teä noùi chung ñaõ trôû thaønh moät coâng cuï heát söùc meàm deõo, noù khoâng toàn taïi döôùi daïng vaät chaát. Seùc vaø chuyeån khoaûn chæ laø caùch thöïc hieän, noù cho pheùp löu thoâng ñoàng tieàn ghi soå. Cô sôû cuûa vieäc phaùt haønh seùc hay thanh toaùn qua chuyeån khoaûn ñoù chính laø taøi khoaûn taïi Ngaân haøng. 1.2.3 – Chöùc naêng taïo “ buùt teä” theo caáp soá nhaân: Töø khi Ngaân haøng ra ñôøi, hoaït ñoäng kinh doanh tieàn teä coù ñöôïc böôùc phaùt trieån môùi. Trong quaù trình kinh doanh tieàn teä, caùc Ngaân haøng nhaän thaáy khaùch haøng ñaõ söû duïng giaáy chöùng nhaän tieàn göûi maø Ngaân haøng ñaõ caáp cho hoï ñeå chi traû caùc khoaûn nôï. Vì theá, caùc Ngaân haøng ñöa vaøo löu thoâng caùc loaïi tieàn giaáy Ngaân haøng ñöôïc chuyeån ñoåi ra vaøng qua nghieäp vuï tín duïng thay theá cho tieàn vaøng. Ñaây chính laø moät phaùt minh coù giaù trò trong lòch söû hoaït ñoäng cuûa tieàn teä. Vaøo cuoái theá kyû 19, heä thoáng Ngaân haøng hai caáp ñöôïc hình thaønh, caùc Ngaân haøng khoâng coøn hoaït ñoäng rieâng leõ maø ñaõ taïo ra moät heä thoáng, trong ñoù Ngaân haøng Nhaø nöôùc laø cô quan quaûn lyù veà tieàn teä- tín duïng, laø ngaân haøng cuûa caùc ngaân haøng. Caùc Ngaân haøng coøn laïi chuyeân kinh doanh tieàn teä, nhôø hoaït ñoäng trong heä thoáng caùc Ngaân haøng thöông maïi ñaõ taïo ra “ buùt teä” thay theá cho tieàn maët. Ñaây laø saùng kieán quan troïng thöù hai trong lòch söû hoaït ñoäng ngaân haøng. Chính nhôø phöông thöùc taïo 13 tieàn naøy maø Ngaân haøng chaúng nhöõng baûo ñaûm cho söï phaùt trieån cuûa mình, maø coøn trôû thaønh trung taâm tieàn teä cuûa ñôøi soáng kinh teá hieän ñaïi. Quaù trình taïo tieàn cuûa Ngaân haøng thöông maïi ñöôïc thöïc hieän thoâng qua hoaït ñoäng tín duïng vaø thanh toaùn trong heä thoáng Ngaân haøng trong moái lieân heä chaët cheõ vôùi heä thoáng Ngaân haøng Nhaø nöôùc. Chuùng ta giaû ñònh raèng taát caû caùc Ngaân haøng thöông maïi ñeàu khoâng giöõ laïi tieàn döï tröõ quaù möùc qui ñònh, caùc tôø seùc khoâng chuyeån thaønh tieàn maët vaø caùc yeáu toá phöùc taïp khaùc ñöôïc boû qua thì tieàn “ buùt teä” do caùc Ngaân haøng thöông maïi taïo ra baèng caùch bieán möùc tieàn göûi ban ñaàu taïi moät Ngaân haøng ñaàu tieân nhaän tieàn göûi thaønh moät khoaûn tieàn lôùn hôn gaáp nhieàu laàn khi thöïc hieän caùc nghieäp vuï tín duïng thanh toaùn qua nhieàu Ngaân haøng. Moät Ngaân haøng cho vay xong thì soá voán ñoù laïi chuyeån sang Ngaân haøng khaùc vaø seõ trôû thaønh voán tieàn göûi cuûa caùc Ngaân haøng khaùc. Ngaøy nay, tieàn cuûa heä thoáng NHTM chieám boä phaän lôùn trong toång khoái tieàn teä ôû caùc nöôùc coù neàn kinh teá phaùt trieån. Moät neàn kinh teá caøng ñi daàn vaøo hieän ñaïi, caøng phaùt trieån bao nhieâu, neàn kinh teá aáy caøng söû duïng nhieàu hôn tieàn do caùc Ngaân haøng thöông maïi taïo ra. Caùc coâng cuï taïo ra tieàn cuûa Ngaân haøng thöông maïi thaät söï thuùc ñaåy vieäc taêng tröôûng neàn kinh teá. Vì vaäy, söï taïo tieàn cuûa caùc Ngaân haøng thöông maïi coù yù nghóa to lôùn vaø toaøn dieän: moät heä thoáng tín duïng naêng ñoäng coù vai troø cöïc kyø quan troïng nhö laø ngöôøi môû ñaàu, ngöôøi tham gia vaø laø ngöôøi quyeát ñònh ñoái vôùi moïi quaù trình saûn xuaát. Nhôø tín duïng taïo tieàn maø quaù trình saûn xuaát troâi chaûy, treân cô sôû ñoù taïo nguoàn tích luyõ cho baûn thaân Ngaân haøng thöông maïi vaø neàn kinh teá. Ñoàng thôøi coù vai troø quan troïng trong vieäc thöïc hieän chính saùch tieàn teä quoác gia, vì tín duïng Ngaân haøng thöïc hieän vai troø cuûa noù nhö laø moät keânh ñeå thoâng qua ñoù, tieàn cung öùng ñöôïc taêng leân hoaëc giaûm xuoáng phuø hôïp vôùi nhu caàu phaùt trieån kinh teá. Ngaân haøng thöông maïi taïo ra buùt teä xuaát phaùt töø tieàn cuûa Ngaân haøng Nhaø nöôùc. Neáu khoâng coù söï raøng buoäc naøo, thì khaû naêng taïo ra buùt teä laø voâ haïn. Tuy 14 nhieân döôùi söï kieåm soaùt cuûa Ngaân haøng Nhaø nöôùc, Ngaân haøng thöông maïi chæ taïo tieàn “buùt teä” trong moät giôùi haïn nhaát ñònh. Chöùc naêng taïo tieàn cuûa Ngaân haøng thöông maïi chæ thöïc hieän ñöôïc khi Ngaân haøng thöông maïi huy ñoäng ñaõ cho vay vaø soá tieàn vay ñoù phaûi luaân chuyeån trong heä thoáng Ngaân haøng thöông maïi. Do vaäy, neáu Ngaân haøng thöông maïi khoâng taïo ñöôïc tieàn coù nghóa laø Ngaân haøng thöông maïi ñaõ khoâng khoâng taïo ra ñieàu kieän thuaän lôïi cho quaù trình saûn xuaát. Trong thôøi kyø kinh teá keá hoaïch taäp trung , Ngaân haøng Vieät Nam khoâng môû roäng vieäc thu nhaän tieàn göûi vaøo taøi khoaûn seùc, vieäc thanh toaùn baèng seùc trong daân cö khoâng ñöôïc phoå bieán. Ngaân haøng ít cung caáp tín duïng qua taøi khoaûn tieàn göûi vaø taøi khoaûn vaõng lai , neân khaû naêng saùng taïo buùt teä cuûa Ngaân haøng raát haïn heïp, khoâng taïo ra ñöôïc boäi soá cuûa tieàn göûi ban ñaàu, maø chæ coù moät tyû leä phaàn traêm nhoû cuûa soá tieàn göûi aáy trôû laïi Ngaân haøng döôùi daïng gia taêng kyù thaùc öùng laäp. Muoán taïo ra buùt teä phaûi söû duïng caû heä thoáng Ngaân haøng. Moät Ngaân haøng ñôn ñoäc khoù coù khaû naêng taïo tieàn, hoaëc vieäc taïo tieàn dieãn ra ôû moät Ngaân haøng thöông maïi chæ laø taïm thôøi trong moät luùc naøo ñoù. Moät Ngaân haøng thöông maïi duy nhaát khoâng theå taïo döïng böùc tranh toaøn caûnh veà quaù trình taïo tieàn. Hay noùi caùch khaùc, quaù trình taïo tieàn laø heä quaû toång hôïp cuûa hoaït ñoäng nhaän tieàn göûi, thanh toaùn hoä vaø cho vay cuûa caùc Ngaân haøng thöông maïi vaø luoân coù söï trôï giuùp cuûa Ngaân haøng Nhaø nöôùc. (Ngaân haøng Nhaø nöôùc söû duïng caùc coâng cuï chính saùch tieàn teä ñeå gia taêng hay khoáng cheá khaû naêng taïo tieàn cuûa Ngaân haøng thöông maïi theo yù ñoà cuûa mình). Vieäc taïo tieàn cuûa Ngaân haøng thöông maïi ñeán luùc naøo ñoù, giôùi haïn naøo ñoù seõ loâi cuoán vieäc phaùt haønh theâm tieàn cuûa Ngaân haøng Nhaø nöôùc, bôûi vì vieäc taïo tieàn coù khaû naêng laø cho caùc Ngaân haøng thöông maïi maát khaû naêng chi traû tieàn maët vaø luùc ñoù Ngaân haøng Nhaø nöôùc phaûi cho caùc Ngaân haøng thöông maïi vay ñeå buø ñaép thieáu huït thanh khoaûn; trong khi ñoù, Ngaân haøng Nhaø nöôùc khoâng cho vay caùc toå chöùc taøi chính phi ngaân haøng vì chuùng khoâng taïo ra tieàn. 15 1.3. Hoaït ñoäng kinh doanh Ngaân haøng thöông maïi: 1.3.1. Huy ñoäng voán. Huy ñoäng voán laø hoaït ñoäng chuû yeáu vaø thöôøng xuyeân cuûa Ngaân haøng thöông maïi, laø moái quan taâm haøng ñaàu cuûa caùc Ngaân haøng. Nguoàn voán huy ñoäng chieám tyû troïng lôùn nhaát trong toång nguoàn voán hoaït ñoäng cuûa Ngaân haøng. Veà phöông dieän phaùp lyù, ngöôøi göûi tieàn coù quyeàn löïa choïn caùc loaïi tieàn göûi theo yeâu caàu vaø ñöôïc höôûng caùc dòch vuï ngaân quyõ do Ngaân haøng Nhaø nöôùc cung öùng hoaëc ñöôïc höôûng laõi suaát, ñoàng thôøi Ngaân haøng tuøy nghi söû duïng tieàn göûi ñoù vaøo hoaït ñoäng kinh doanh cuûa Ngaân haøng vôùi cam keát thöïc hieän vieäc hoaøn traû vaøo thôøi ñieåm maø ngöôøi göûi yeâu caàu ñoái vôùi töøng loaïi tieàn göûi. Luaät phaùp cuõng qui ñònh roû traùch nhieäm vaø quyeàn lôïi cuûa Ngaân haøng khi nhaän tieàn göûi cuûa khaùch haøng, vaø chính nghieäp vuï göûi tieàn laø moät tieâu chuaån ñeå phaân bieät giöõa Ngaân haøng thöông maïi vaø caùc toå chöùc taøi chính trung gian khaùc. Ngaân haøng thöông maïi trôû thaønh ngöôøi baûo quaûn caùc soá tieàn ñoù, ñöôïc pheùp söû duïng vaøo hoaït ñoäng chuyeân moân cuûa mình, nhöng ñoàng thôøi cuõng coù traùch nhieäm hoaøn laïi voán trong caùc ñieàu kieän ñaõ ñöôïc qui ñònh. Ngaân haøng thöông maïi huy ñoäng voán döôùi caùc hình thöùc sau: -Tieàn göûi thanh toaùn : Laø loaïi tieàn göûi ñöôïc caùc toå chöùc kinh teá, caù nhaân göûi vaøo Ngaân haøng ñeå thöïc hieän caùc khoaûn chi traû trong hoaït ñoäng saûn xuaát kinh doanh vaø tieâu duøng. Ñaây laø moät boä phaän tieàn ñang chôø thanh toaùn, khaùch haøng göûi tieàn khoâng maát quyeàn söû duïng soá tieàn aáy. Hoï coù theå ruùt ra, chuyeån nhöôïng hoaëc chi traû trong thanh toaùn baát kyø luùc naøo theo yeâu caàu. Tieàn göûi thanh toaùn ñöôïc theå hieän ôû Ngaân haøng thöông maïi treân hai loaïi taøi khoaûn: 16 * Taøi khoaûn tieàn göûi thanh toaùn ( taøi khoaûn giao dòch hay taøi khoaûn seùc), taøi khoaûn naøy coù soá dö coù, khaùch haøng chæ ñöôïc söû duïng trong phaïm vi tieàn göûi cuûa mình. *Taøi khoaûn vaõng lai : taøi khoaûn naøy coù theå dö coù hoaëc dö nôï, nghóa laø khaùch haøng ngoaøi vieäc söû duïng voán tieàn göûi cuûa mình coøn ñöôïc duøng khoaûn tieàn do Ngaân haøng cho vay theo söï thoûa thuaän tröôùc giöõa Ngaân haøng vaø khaùch haøng. Tieàn göûi cuûa caùc toå chöùc kinh teá : Laø loaïi tieàn göûi maø caùc toå chöùc, doanh nghieäp thöôøng xuyeân göûi taïi NHTM. Tieàn göûi caùc toå chöùc kinh teá coù theå chia ra : tieàn göûi coù kyø haïn vaø khoâng kyø haïn: *Tieàn göûi khoâng kyø haïn: Ñaây laø loaïi tieàn göûi theå hieän khoaûn tieàn taïm thôøi nhaøn roåi, hoï göûi tieàn vaøo Ngaân haøng khoâng chuù troïng muïc ñích sinh lôøi , maø vì muïc ñích an toaøn taøi saûn, khi caàn coù theå ruùt ra moät caùch deå daøng. *Tieàn göûi coù kyø haïn: Laø loaïi tieàn göûi ñöôïc uûy thaùc vaøo Ngaân haøng , coù söï thoûa thuaän veà thôøi gian ruùt tieàn giöõa Ngaân haøng vôùi khaùch haøng. Tieàn göûi coù kyø haïn ñöôïc höôûng laõi suaát coá ñònh. Tuy nhieân, giöõa caùc loaïi tieàn göûi coù kyø haïn khaùc nhau thì laõi suaát seõ khaùc nhau, thôøi haïn göûi caøng daøi thì laõi suaát caøng cao bôûi vì Ngaân haøng coù theå duøng tieàn göûi naøy ñeå ñaàu tö vaøo nhöõng dòch vuï hoaëc saûn xuaát laâu daøi, lôïi töùc cao vaø oån ñònh hôn. -Tieàn göûi tieát kieäm: chuû yeáu laø tieát kieäm cuûa daân cö, goàm caùc loaïi sau: +Tieát kieäm khoâng kyø haïn: Laø khoaûn tieàn göûi maø chuû taøi khoaûn coù theå ruùt tieàn ra baát kyø luùc naøo maø khoâng phaûi baùo tröôùc. Soá dö taøi khoaûn naøy thöôøng khoâng lôùn , nhöng coù öu ñieåm hôn so vôùi tieàn göûi thanh toaùn vì soá dö cuûa loaïi tieàn göûi naøy ít bieán ñoäng. + Tieát kieäm coù kyø haïn: 17 Ngaân haøng thöông maïi thöôøng huy ñoäng tieát kieäm vôùi kyø haïn töø ba thaùng ñeán moät naêm. Veà nguyeân taéc, moät khi khaùch haøng ñaõ göûi tieàn vaøo taøi khoaûn naøy, seõ khoâng ñöôïc ruùt ra tröôùc haïn. Ñeå taêng söùc caïnh tranh trong thu huùt tieàn göûi , moät soá Ngaân haøng thöông maïi vaãn cho khaùch haøng ruùt tieàn tröôùc haïn, nhöng trong tröôøng hôïp naøy tieàn göûi cuûa khaùch haøng chæ ñöôïc tính theo laõi suaát khoâng kyø haïn. +Tieát kieäm daøi haïn: ñoái vôùi taøi khoaûn naøy, baát kyø luùc naøo chuû taøi khoaûn cuõng coù theå göûi tieàn vaøo taøi khoaûn vôùi soá löôïng khoâng haïn cheá, nhöng chæ ñöôïc ruùt ra khi ñeán haïn. Ñaây laø loaïi hình tieát kieäm maø Ngaân haøng caàn taän duïng nhaèm taïo caùc nguoàn voán coù tính oån ñònh cao phuïc vuï cho hoaït ñoäng caáp tín duïng daøi haïn . Ngoaøi caùc hình thöùc tieàn göûi, caùc Ngaân haøng thöông maïi coøn huy ñoäng voán döôùi caùc hình thöùc khaùc ñeå thu huùt caùc khoaûn tieàn nhaøn roåi cuûa caùc chuû theå trong neàn kinh teá baèng caùch phaùt haønh chöùng chæ tieàn göûi vaø traùi phieáu. Caû hai hình thöùc huy ñoäng naøy ñeàu phaùt haønh töøng ñôït vaø moåi laàn phaùt haønh phaûi ñöôïc pheùp cuûa Ngaân haøng Nhaø nöôùc hoaëc cuûa Uûy ban chöùng khoaùn quoác gia. -Phaùt haønh chöùng chæ tieàn göûi coù meänh giaù lôùn: Vieäc huy ñoäng caùc chöùng chæ tieàn göûi thuoäc loaïi naøy coù yù nghóa quan troïng trong vieäc quaûn lyù taøi saûn nôï hôn laø bieän phaùp ñeå caùc Ngaân haøng thöông maïi huy ñoäng voán vì noù chæ ñöôïc söû duïng khi caàn thieát. Möùc laõi ñöôïc traû cho caùc chöùng chæ tieàn göûi do söï thoûa thuaän tröïc tieáp giöõa Ngaân haøng vaø ngöôøi göûi tieàn hoaëc ôû möùc maø ngöôøi göûi tieàn coù theå chaáp nhaän ñöôïc. Xuaát phaùt töø thöïc teá khaùch quan : nhöõng ngöôøi mua chöùng chæ tieàn göûi naøy raát nhaïy caûm vôùi söï thay ñoåi cuûa laõi suaát. Ñeå huy ñoäng ñöôïc voán nhaèm ñaùp öùng caùc nhu caàu thanh toaùn hay nhu caàu tín duïng, caùc Ngaân haøng thöông maïi coù theå ñöa ra caùc möùc laõi suaát cao hôn so vôùi caùc chöùng chæ tieàn göûi khaùc. - Phaùt haønh traùi phieáu: Traùi phieáu Ngaân haøng laø moät coâng cuï vay nôï daøi haïn treân thò tröôøng voán döôùi hình thöùc giaáy nhaän nôï do caùc toå chöùc tín duïng phaùt haønh 18 ñeå huy ñoäng voán, trong ñoù cam keát traû laõi vaø goác cho ngöôøi mua (hoaëc ngöôøi sôû höõu) sau moät thôøi gian nhaát ñònh. Veà phía ngöôøi mua, traùi phieáu Ngaân haøng laø giaáy chöùng nhaän vieäc ñaàu tö voán vaø quyeàn ñöôïc höôûng thu nhaäp cuûa ngöôøi mua treân soá tieàn mua traùi phieáu Ngaân haøng. Thöïc chaát, hình thöùc taïo voán naøy ñaõ giuùp cho caùc Ngaân haøng thöông maïi chuû ñoäng trong vieäc huy ñoäng voán ñeå thöïc hieän caùc döï aùn ñaàu tö daøi haïn vì nguoàn voán naøy coù tính oån ñònh cao veà thôøi gian söû duïng vaø laõi suaát. 1.3.2. Hoaït ñoäng tín duïng. Chuùng ta bieát raèng: Tín duïng laø moät phaïm truø kinh teá, noù ñaõ toàn taïi vaø phaùt trieån qua nhieàu hình thaùi kinh teá-xaõ hoäi. Neáu hieåu theo nghóa heïp thì tín duïng laø söï vay möôïn trong ñoù hai chuû theå ngöôøi ñi vay vaø ngöôøi cho vay , seõ thoûa thuaän moät thôøi haïn nôï vaø möùc laõi suaát cuï theå. Neáu hieåu theo nghóa roäng thì tín duïng laø söï vaän ñoäng cuûa caùc nguoàn voán töø nôi thöøa ñeán nôi thieáu. Töø tín duïng ñöôïc söû duïng ngaøy nay (tieáng Anh: Credit, Phaùp: Creùdit) xuaát phaùt töø goác Latin Creditum laø loøng tin vaø söï tín nhieäm. ÔÛ ñaây muoán noùi veà nieàm tin maø ngöôøi cho vay höôùng veà ngöôøi ñi vay khi ñem tieàn baïc, taøi saûn ra cho vay, hoï phaûi coù cô sôû tin raèng ngöôøi ñi vay seõ hoaøn traû nôï ñuùng haïn vaø ngöôïc laïi ngöôøi ñi vay cuõng tin töôûng vaøo Ngaân haøng khi ñem taøi saûn cuûa mình theá chaáp, caàm coá vaøo Ngaân haøng. Noùi caùch khaùc ñeå quan heä tín duïng toàn taïi ñoøi hoûi phaûi taïo laäp ñöôïc nieàm tin vaø ñaây laø cô sôû quan troïng cho quan heä tín duïng hình thaønh. Nhö vaäy khaùi nieäm toång quaùt veà tín duïng coù theå ñöa ra laø: tín duïng laø moät quan heä vay möôïn döïa treân nguyeân taéc coù hoaøn traû (caûø voán vaø laõi) sau moät thôøi gian nhaát ñònh. Töø khaùi nieäm treân cho thaáy trong quan heä tín duïng ngöôøi cho vay chæ nhöôïng laïi quyeàn söû duïng voán cho ngöôøi ñi vay trong moät thôøi gian nhaát ñònh. Tuy nhieân, ngöôøi ñi vay khoâng coù quyeàn sôû höõu treân soá voán aáy neân phaûi hoaøn traû laïi cho ngöôøi ñi vay khi ñeán thôøi haïn ñaõ thoaû thuaän. Söï hoaøn traû naøy khoâng chæ laø söï baûo toàn veà 19 maët giaù trò maø voán tín duïng coøn ñöôïc taêng theâm döôùi hình thöùc lôïi töùc. ÔÛ ñaây, quaù trình vaän ñoäng mang tính chaát hoaøn traû cuûa tín duïng laø bieåu hieän ñaëc tröng nhaát veà söï khaùc bieät giöõa quan heä tín duïng vaø caùc moái quan heä khaùc. Quan heä tín duïng duø vaän ñoäng ôû phöông thöùc saûn xuaát naøo, ñoái töôïng vay möôïn laø haøng hoaù hay tieàn teä thì tín duïng cuõng mang ba ñaëc ñieåm cô baûn: - Ngöôøi cho vay chuyeån giao moät löôïng taøi saûn do mình sôû höõu cho ngöôøi ñi vay ñöôïc quyeàn söû duïng trong moät thôøi gian nhaát ñònh. - Thôøi haïn tín duïng ñöôïc xaùc ñònh do thoaû thuaän giöõa ngöôøi cho vay vaø ngöôøi ñi vay. - Ngöôøi sôû höõu tín duïng ñöôïc nhaän moät phaàn thu nhaäp döôùi hình thöùc lôïi töùc. 1.3.2.1- Chöùc naêng cuûa tín duïng: trong neàn kinh teá haøng hoaù, tín duïng theå hieän 2 chöùc naêng cô baûn sau: a/ Taäp trung vaø phaân phoái laïi voán tieàn teä laø 2 quaù trình thoáng nhaát trong söï vaän haønh cuûa heä thoáng tín duïng. ÔÛ ñaây söï coù maët cuûa tín duïng ñöôïc xem nhö chieác caàu noái giöõa caùc nguoàn cung – caàu veà voán tieàn teä trong neàn kinh teá. Thoâng qua chöùc naêng naøy, tín duïng ñaõ tröïc tieáp tham gia ñieàu tieát caùc nguoàn voán taïm thôøi thöøa töø caùc caù nhaân, caùc toå chöùc kinh teá ñeå boå sung kòp thôøi cho nhöõng doanh nghieäp, nhaø nöôùc hay caù nhaân ñang gaëp thieáu huït veà voán. Noùi caùch khaùc: - Khaâu taäp trung, tín duïng laø nôi taäp hôïp nhöõng nguoàn voán taïm thôøi nhaøn roãi trong xaõ hoäi. - Khaâu phaân phoái laïi voán tieàn teä, tín duïng laø nôi ñaùp öùng nhu caàu voán cho doanh nghieäp, caùc caù nhaân vaø cho caû ngaân saùch. Khaùc vôùi phöông phaùp ngaân saùch, vieäc phaân phoái mang tính chaát caáp phaùt khoâng hoaøn traû phuïc vuï chuû yeáu cho lónh vöïc phi saûn xuaát; phaân phoái voán qua heä thoáng tín duïng treân cô sôû hoaøn traû, phuïc vuï chuû yeáu cho nhu caàu saûn xuaát löu thoâng 20 vaø dòch vuï. Qua ñoù, goùp phaàn ñaùng keå vaøo nhòp ñoä taêng tröôûng cuûa neàn kinh teá trong töøng thôøi kyø nhaát ñònh. Treân thöïc teá, vaän duïng chöùc naêng cuûa tín duïng ñöôïc theå hieän thoâng qua hoaït ñoäng cuûa heä thoáng caùc toå chöùc tín duïng. Ñaây laø loaïi hình tín duïng giaùn tieáp cuûa xaõ hoäi, nghóa laø quaù trình taäp trung vaø phaân phoái phaûi qua caùc toå chöùc trung gian. Ngoaøi ra, trong ñieàu kieän kinh teá thò tröôøng tín duïng coøn theå hieän baèng loaïi hình tín duïng tröïc tieáp nhö: mua baùn chòu haøng hoaù giöõa caùc doanh nghieäp, caùc doanh nghieäp hay nhaø nöôùc seõ töï huy ñoäng voán thoâng qua phaùt haønh traùi phieáu treân thò tröôøng chöùng khoaùn. Nhö vaäy, neáu trong ñieàu kieän cô cheá quaûn lyù kinh teá theo keá hoaïch chöùc naêng taäp trung vaø phaân phoái laïi voán cuûa tín duïng chæ ñöôïc thöïc hieän haàu heát qua caùc toå chöùc trung gian, thì trong ñieàu kieän cô cheá thò tröôøng cuøng vôùi söï ña daïng caùc hình thöùc tín duïng, vieäc toå chöùc phaân phoái voán tín duïng cuõng ñöôïc phong phuù hôn, taïo ñieàu kieän ñieàu phoái voán linh hoaït vaø hieäu quaû hôn. Thöïc hieän chöùc naêng naøy, tín duïng coøn goùp phaàn tieát kieäm tieàn maët vaø caùc chi phí löu thoâng cho xaõ hoäi, bieåu hieän cuï theå qua nhöõng ñieåm sau: Qua quaù trình huy ñoäng kòp thôøi nhöõng nguoàn voán nhaøn roãi trong xaõ hoäi, nhöõng khoaûn voán naøy ñang taïm thôøi ñöùng yeân seõ ñöôïc ñöa vaøo chu chuyeån, nghóa laø tín duïng ñaõ taêng nhòp ñoä voøng quay cuûa ñoàng tieàn, giaûm ñoàng tieàn dö thöøa nhaèm oån ñònh löu thoâng tieàn teä. Hôn nöõa, trong ñieàu kieän heä thoáng Ngaân haøng phaùt trieån thì song song vôùi quaù trình toå chöùc nghieäp vuï tín duïng seõ laø vieäc môû roäng nghieäp vuï thanh toaùn khoâng duøng tieàn maët, taïo ñieàu kieän cho söï ra ñôøi cuûa buùt teä, ñieàu naøy laøm giaûm nhu caàu tieàn maët trong löu thoâng, ñoàng thôøi giaûm nhöõng chi phí in aán giaáy baïc, chi phí baûo quaûn tieàn, vaän chuyeån tieàn,…. Toùm laïi, chöùc naêng taäp trung vaø phaân phoái laïi voán laø chöùc naêng cô baûn vaø quan troïng nhaát cuûa tín duïng: ngoaøi taùc duïng chuû yeáu laø thuùc ñaåy neàn kinh teá taêng 21 tröôûng, söï vaän duïng chöùc naêng treân thöïc teá coøn goùp phaàn tieát kieäm tieàn maët vaø chi phí löu thoâng cho xaõ hoäi. b/ Phaûn aùnh caùc hoaït ñoäng kinh teá: Chöùc naêng naøy ñöôïc phaùt huy taùc duïng phuï thuoäc vaøo söï phaùt trieån cuûa chöùc naêng taäp trung vaø phaân phoái laïi voán tieàn teä treân cô sôû coù hoaøn traû neâu treân, cuï theå laø: Thoâng qua quaù trình taäp trung vaø phaân phoái laïi voán, tín duïng goùp phaàn phaûn aùnh ñöôïc möùc ñoä phaùt trieån cuûa neàn kinh teá veà caùc maët nhö: khoái löôïng tieàn nhaøn roãi trong xaõ hoäi, nhu caàu voán trong töøng thôøi kyø…. töø ñoù giuùp chuùng ta coù caùi nhìn toång quaùt veà nhöõng quan heä caân ñoái lôùn trong neàn kinh teá ñaëc bieät laø quan heä giöõa tích luyõ vaø tieâu duøng nhö: trong toång nguoàn voán tích luyõ thì keát caáu goàm nhöõng khoaûn naøo, ñöôïc huy ñoäng töø nhöõng thaønh phaàn vaø ñoái töôïng naøo, vôùi khoái löôïng vaø söï bieán ñoäng qua töøng thôøi kyø laø bao nhieâu…. hoaëc vôùi nguoàn voán giaønh cho tieâu duøng thì tieâu duøng coâng coäng, tieâu duøng cho caù nhaân laø bao nhieâu… Ñaëc bieät trong hoaït ñoäng cho vay cuûa Ngaân haøng ñeå goùp phaàn ñaûm baûo an toaøn veà nguoàn voán, Ngaân haøng luoân thöïc hieän quaù trình kieåm tra tình hình taøi chính cuûa ñôn vò qua ñoù giuùp cho caùc cô quan chöùc naêng phaùt hieän kòp thôøi nhöõng tröôøng hôïp vi phaïm cheá ñoä quaûn lyù kinh teá cuûa Nhaø nöôùc. Beân caïnh ñoù, treân cô sôû thöïc hieän nguyeân taéc cho vay coù hoaøn traû, tín duïng ngaân haøng coøn phaûn aùnh kòp thôøi tình hình quaûn lyù vaø söû duïng voán cuûa caùc ñôn vò coù hieäu quaû hay khoâng. Ngoaøi ra, thoâng qua vieäc toå chöùc coâng taùc thanh toaùn khoâng duøng tieàn maët coøn taïo ñieàu kieän ñeå Ngaân haøng taêng cöôøng vai troø kieåm soaùt baèng ñoàng tieàn ñoái vôùi caùc ñôn vò kinh teá, vì moïi quaù trình hình thaønh vaø söû duïng voán cuûa doanh nghieäp ñeàu ñöôïc phaûn aùnh vaø löu giöõ qua soá lieäu treân taøi khoaûn tieàn göûi. Töø ñoù, Ngaân haøng coù caùi nhìn töông ñoái toång quaùt veà caáu truùc taøi chính cuûa caùc ñôn vò. Nhö vaäy, vôùi chöùc naêng phaûn aùnh vaø kieåm soaùt caùc hoaït ñoäng kinh teá seõ goùp phaàn giaûi quyeát tình traïng maát caân ñoái cuïc boä cuûa neàn kinh teá vôùi nhöõng giaûi phaùp 22 khaéc phuïc kòp thôøi, nhaèm phaùt huy vai troø quaûn lyù vaø ñieàu tieát vó moâ cuûa nhaø nöôùc. Ñieàu naøy cuõng coù nghóa laø tín duïng caàn phaûi ñöôïc vaän duïng nhö moät trong nhöõng ñoøn baåy kích thích kinh teá khoâng theå thieáu trong quaù trình toå chöùc quaûn lyù kinh teá- taøi chính, kieåm soaùt vaø thuùc ñaåy caùc hoaït ñoäng kinh teá quoác daân. 1.3.2.2 – Vai troø cuûa tín duïng: Noùi ñeán vai troø tín duïng, nghóa laø noùi ñeán söï taùc ñoäng cuûa tín duïng ñoái vôùi neàn kinh teá – xaõ hoäi. Vai troø cuûa tín duïng bao goàm hai maët: maët tích cöïc vaø maët tieâu cöïc. Chaúng haïn neáu ñeå tín duïng phaùt trieån traøn lan khoâng kieåm soaùt, thì khoâng nhöõng khoâng laøm cho neàn kinh teá phaùt trieån maø coøn laøm cho laïm phaùt coù theå gia taêng, gaây aûnh höôûng ñeán ñôøi soáng kinh teá – xaõ hoäi. Maët tích cöïc, tín duïng coù vai troø to lôùn sau ñaây: . Thöù nhaát : Tín duïng goùp phaàn thuùc ñaåy saûn xuaát löu thoâng haøng hoaù. - Tín duïng, tröôùc heát laø nguoàn cung öùng voán cho caùc doanh ngieäp, caùc toå chöùc kinh teá . - Tín duïng laø moät trong nhöõng coâng cuï ñeå taäp trung voán moät caùch höõu hieäu trong neàn kinh teá. - Tín duïng khoâng nhöõng laø coâng cuï taäp trung voán maø coøn laø coâng cuï thuùc ñaåy tích tuï voán cho xí nghieäp, toå chöùc kinh teâá. Coù theå noùi, trong neàn kinh teá –xaõ hoäi, tín duïng ñeàu phaùt huy vai troø to lôùn noùi treân cuûa noù. + Ñoái vôùi doanh nghieäp: Tín duïng goùp phaàn cung öùng voán bao goàm voán coá ñònh vaø voán löu ñoäng. + Ñoái vôùi daân chuùng: Tín duïng laø caàu noái giöõa tieát kieäm vaø ñaàu tö. + Ñoái vôùi toaøn xaõ hoäi: Tín duïng laøm taêng hieäu suaát söû duïng ñoàng voán. Taát caû ñeàu hôïp löïc taùc ñoäng leân ñôøi soáng kinh teá – xaõ hoäi kieán taïo ra ñoäng löïc phaùt trieån raát maïnh meõ maø khoâng coù coâng cuï taøi chính naøo coù theå thay theá ñöôïc. 23 Thöïc hieän vai troø naøy, tín duïng luoân laø ngöôøi trôï thuû ñaéc löïc cho caùc doanh nghieäp vaø laø ngöôøi baïn ñoàng haønh trong quaù trình phaùt trieån kinh teá. . Thöù hai : Tín duïng goùp phaàn oån ñònh tieàn teä, oån ñònh giaù caû: Vôùi chöùc naêng taäp trung vaø taän duïng nguoàn voán nhaøn roãi trong xaõ hoäi, tín duïng ñaõ tröïc tieáp giaõm khoái löôïng tieàn maët toàn ñoïng trong löu thoâng. Löôïng tieàn doâi thöøa naàøy neáu khoâng ñöôïc huy ñoäng vaø söû duïng kòp thôøi coù theå gaây aûnh höôûng xaáu ñeán tình hình löu thoâng tieàn teä daãn tôùi maát caân ñoái trong quan heä haøng – tieàn vaø heä thoáng giaù caû bò bieán ñoäng laø ñieàu khoâng theå traùnh khoûi. Do ñoù, trong ñieàu kieän neàn kinh teá bò laïm phaùt, tín duïng ñöôïc xem nhö laø moät trong nhöõng bieän phaùp höõu hieäu goùp phaàn giaõm laïm phaùt. Maët khaùc, tín duïng coøn taïo ñieàu kieän môû roäng coâng taùc thanh toaùn khoâng duøng tieàn maët. Ñaây laø moät trong nhöõng nhaân toá tích cöïc tieát giaûm vieäc söû duïng löôïng tieàn maët trong neàn kinh teá. Trong nhöõng thaäp nieân gaàn ñaây, ôû haàu heát caùc nöôùc coù neàn kinh teá phaùt trieån, trong caùc coâng cuï ñieàu tieát vó moâ cuûa nhaø nöôùc nhaèm thöïc hieän muïc tieâu cuûa chính saùch tieàn teä trong töøng thôøi kyø, thì laõi suaát tín duïng ñaõ trôû thaønh coâng cuï ñieàu tieát linh hoaït vaø nhaïy beùn cuûa neàn kinh teá. .Thöù ba: Tín duïng goùp phaàn oån ñònh ñôøi soáng, taïo coâng aên vieäc laøm vaø oån ñònh traät töï – xaõ hoäi. Vai troø naøy cuûa tín duïng coù theå noùi laø heä quaû taát yeáu cuûa 2 vai troø neâu treân. Moät maët, do tín duïng coù taùc duïng thuùc ñaåy neàn kinh teá phaùt trieån, saûn xuaát haøng hoaù vaø dòch vuï ngaøy caøng gia taêng goùp phaàn thoaû maõn nhu caàu ñôøi soáng cuûa ngöôøi lao ñoäng. Maët khaùc, do voán tín duïng cung öùng ñaõ taïo ra khaû naêng trong vieäc khai thaùc caùc tieàm naêng saün coù trong xaõ hoäi veà taøi nguyeân thieân nhieân, veà lao ñoäng, ñaát ñai… Do ñoù coù theå thu huùt nhieàu löïc löôïng lao ñoäng cuûa xaõ hoäi ñeå taïo ra löïc löôïng saûn xuaát môùi thuùc ñaåy taêng tröôûng kinh teá. 24 Hoaït ñoäng tín duïng khoâng chæ ñaùp öùng nhu caàu cuûa caùc doanh nghieäp maø coøn phuïc vuï cho caùc taàng lôùp daân cö. Trong neàn kinh teá, beân caïnh caùc Ngaân haøng coøn coù heä thoáng caùc toå chöùc tín duïng daân cö saün saøng cung öùng nhu caàu vay voán hôïp lyù cuûa caù nhaân nhö: phaùt trieån kinh teá gia ñình, mua saém nhaø cöûa, tö lieäu sinh hoaït…. Naém baét tình hình ñoù, ngoaøi vieäc phaùt trieån caùc loaïi hình nhö : Ngaân haøng phuïc vuï ngöôøi ngheøo ( nay laø Ngaân haøng Chính saùch xaõ hoäi), Quyõ xoùa ñoùi giaûm ngheøo…. … nhaèm muïc ñích caûi thieän töøng böôùc ñôøi soáng cuûa nhaân daân taïo coâng aên vieäc laøm, giaõm tyû leä thaát nghieäp, qua ñoù, goùp phaàn oån ñònh traät töï xaõ hoäi. Ngoaøi ra, tín duïng coøn coù vai troø quan troïng ñeå môû roäng, phaùt trieån caùc moái quan heä kinh teá ñoái ngoaïi vaø môû roäng giao löu quoác teá . Söï phaùt trieån cuûa tín duïng khoâng nhöõng ôû phaïm vi quoác noäi maø coøn môû roäng ra caû phaïm vi quoác teá, nhôø ñoù noù thuùc ñaåy môû roäng vaø phaùt trieån caùc quan heä kinh teá ñoái ngoaïi; nhaèm giuùp ñôõ vaø giaûi quyeát caùc nhu caàu laãn nhau trong quaù trình phaùt trieån ñi leân cuûa moãi nöôùc, laøm cho caùc nöôùc coù ñieàu kieän xích laïi gaàn nhau hôn vaø cuøng nhau phaùt trieån. 1.3.2.3. Caùc hình thöùc cuûa tín duïng trong neàn kinh teá thò tröôøng: Trong neàn kinh teá thò tröôøng, tín duïng hoaït ñoäng raát ña daïng vaø phong phuù. Trong quaûn lyù tín duïng tuyø theo caùc tieâu thöùc khaùc nhau maø coù caùch phaân loaïi khaùc nhau. 1.3.2.3.1. Caên cöù theo thôøi haïn : - Tín duïng ngaén haïn: laø loaïi tín duïng coù thôøi haïn ñeán 12 thaùng, ñöôïc söû duïng ñeå buø ñaép söï thieáu huït voán löu ñoäng cho caùc doanh nghieäp, caùc nhu caàu chi tieâu ngaén haïn cuûa caù nhaân . - Tín duïng trung haïn: laø loaïi tín duïng coù thôøi haïn treân 12 thaùng ñeán 5 naêm, ñöôïc söû duïng ñeå mua saém taøi saûn coá ñònh, caûi tieán hoaëc ñoåi môùi thieát bò coâng ngheä, môû roäng saûn xuaát kinh doanh … 25 - Tín duïng daøi haïn: laø loaïi tín duïng coù thôøi haïn töø 5 naêm trôû leân. Ñaây laø loaïi hình tín duïng ñöôïc cung caáp ñeå ñaùp öùng nhu caàu daøi haïn: xaây döïng nhaø ôû, caùc thieát bò, phöông tieän vaän taûi coù qui moâ, xaây döïng caùc xí nghieäp môùi… 1.3.2.3.2. Caên cöù vaøo tính chaát söû duïng voán vay . a* Tín duïng saûn xuaát: Laø loaïi cho vay ñeå ñaùp öùng nhu caàu saûn xuaát kinh doanh, ñöôïc theå hieän döôùi nhöõng hình thöùc: - Cho vay baát ñoäng saûn: laø loaïi cho vay lieân quan ñeán vieäc mua saém vaø xaây döïng nhaø ôû, ñaát ñai, baát ñoäng saûn trong lónh vöïc coâng nghieäp, thöông maïi vaø dòch vuï. - Cho vay coâng nghieäp vaø thöông maïi: laø loaïi cho vay ngaén haïn ñeå boå sung voán löu ñoäng cho caùc thaønh phaàn kinh teá hoaït ñoäng trong lónh vöïc coâng nghieäp thöông maïi dòch vuï. - Cho vay noâng nghieäp: laø loaïi cho vay ñeå trang traûi caùc chi phí saûn xuaát nhö : phaân boùn, thuoác tröø saâu, gioáng caây troàng, lao ñoäng, nhieân lieäu … - Cho vay caùc ñònh cheá taøi chính: bao goàm cho vay caùc ngaân haøng, coâng ty taøi chính, coâng ty cho thueâ taøi chaùnh, coâng ty baûo hieåm, quyõ tín duïng vaø caùc ñònh cheá taøi chaùnh khaùc . b*- Tín duïng tieâu duøng: laø loaïi cho vay ñeå ñaùp öùng nhu caàu mua saém, tieâu duøng, ñaàu tö caùc cô sôû haï taàng: traïm xaù, ñieän, nöôùc saïch, tröôøng hoïc, ñöôøng giao thoâng noâng thoân … phuïc vuï cho saûn xuaát sinh hoaït trong moät khu vöïc daân cö . Muïc ñích cuûa tín duïng tieâu duøng nhaèm töøng böôùc caûi thieän ñôøi soáng vaät chaát vaø sinh hoaït cuûa caùc thaønh vieân trong xaõ hoäi. Maët khaùc , khuyeán khích nhaân daân tieâu thuï haøng hoùa trong ñieàu kieän naêng suaát lao ñoäng taêng cao. 1.3.2.3.3. Caên cöù vaøo tính chaát ñaûm baûo : a- Cho vay coù ñaûm baûo baèng taøi saûn laø loaïi cho vay döïa treân cô sôû caùc baûo ñaûm nhö : theá chaáp, caàm coá hoaëc baûo laõnh baèng taøi saûn cuûa ngöôøi thöù ba, cho vay baûo ñaûm baèng taøi saûn hình thaønh töø voán vay. 26 b- Cho vay khoâng ñaûm baûo baèng taøi saûn laø loaïi cho vay khoâng coù taøi saûn theá chaáp, caàm coá hoaëc baûo laõnh cuûa beân thöù ba; maø vieäc cho vay naày do chính caùc toå chöùc tín duïng (TCTD) chuû ñoäng löïa choïn treân cô sôû caùc phöông aùn vay voán hieäu quaû, khaû thi vaø ñoä tín nhieäm, uy tín trong quan heä tín duïng cuûa khaùch haøng. 1.3.2.3.4. Caên cöù vaøo chuû theå: Trong neàn kinh teá thò tröôøng toàn taïi ba hình thaùi tín duïng chuû yeáu ñoù laø: tín duïng thöông maïi, tín duïng nhaø nöôùc, tín duïng ngaân haøng. * Tín duïng thöông maïi (tín duïng haøng hoùa) : Ñaây laø quan heä tín duïng giöõa caùc toå chöùc kinh teá, caùc coâng ty xí nghieäp vôùi nhau ñöôïc thöïc hieän döôùi hình thöùc mua baùn chòu haøng hoùa cho nhau, loaïi tín duïng naày, ngöôøi baùn coù theå ñaåy nhanh quaù trình tieâu thuï haøng hoùa giuùp giaûm chi phí löu kho, chi phí baûo quaûn … Ngöôøi mua sôùm coù ñöôïc haøng ñeå saûn xuaát kinh doanh, ñaûm baûo quaù trình saûn xuaát kinh doanh ñöôïc lieân tuïc . Ñoái töôïng cuûa tín duïng thöông maïi(TDTM ) laø haøng hoùa chôù khoâng phaûi laø tieàn. Söï vaän ñoâng vaø phaùt trieån cuûa TDTM gaén vôùi söï phaùt trieån cuûa saûn xuaát vaø trao ñoåi haøng hoùa; Khi saûn xuaát haøng hoùa ñöôïc phaùt trieån vaø môû roäng thì TDTM cuõng ñöôïc môû roäng vaø ngöôïc laïi khi saûn xuaát bò thu heïp thì TDTM cuõng bò thu heïp. TDTM goùp phaàn vaøo vieäc giaûi quyeát nhu caàu voán cho neàn kinh teá, nhôø ñoù ñaûm baûo saûn xuaát kinh doanh khoâng chæ duy trì moät caùch thöôøng xuyeân maø coøn coù ñieàu kieän môû roäng. Do TDTM ñöôïc hình thaønh treân cô sôû tín nhieäm laãn nhau giöõa hai chuû theå mua vaø baùn, vôùi nhöõng giôùi haïn nhaát ñònh neân TDTM khoâng theå ñaùp öùng moïi nhu caàu cuûa taùi saûn xuaát trong neàn kinh teá. Söï haïn cheá naày ñöôïc khaéc phuïc boå sung ôû caùc theá maïnh cuûa caùc loaïi tín duïng khaùc . * Tín duïng ngaân haøng: 27 Ñaây laø quan heä tín duïng chuû yeáu giöõa ngaân haøng vôùi caùc doanh nghieäp, caùc caù nhaân. Laø hình thöùc maø caùc quan heä tín duïng ñöôïc thöïc hieän thoâng qua vai troø trung taâm cuûa ngaân haøng. Theo caùc nhaø kinh teá cho raèng :“ Tín duïng ngaân haøng laø söï giao dòch veà taøi saûn, trong ñoù ngaân haøng cho vay voán ñoái vôùi caùc chuû theå caàn voán trong neàn kinh teá, caùc chuû theå naøy cam keát hoaøn traû voán cuøng laõi cho ngaân haøng theo ñuùng thôøi haïn nhö ñaõ thoûa thuaän”. Ñieàu 20, Luaät caùc toå chöùc tín duïng Vieät Nam neâu : “Caáp tín duïng laø vieäc toå chöùc tín duïng thoûa thuaän ñeå khaùch haøng söû duïng moät khoaûn tieàn vôùi nguyeân taéc coù hoaøn traû baèng caùc nghieäp vuï cho vay chieát khaáu, cho thueâ taøi chính, baûo laõnh ngaân haøng vaø caùc nghieäp vuï khaùc...” * Tín duïng nhaø nöôùc (TDNN): Ñaây laø quan heä tín duïng giöõa nhaø nöôùc bao goàm nhaø nöôùc trung öông vaø nhaø nöôùc ñòa phöông vôùi caùc toå chöùc kinh teá, caùc caù nhaân trong vaø ngoaøi nöôùc; Trong ñoù nhaø nöôùc ñöùng ra huy ñoäng voán baèng caùch phaùt haønh traùi phieáu ñeå söû duïng vì muïc ñích kinh teá, chính trò cuõng nhö muïc ñích mang laïi lôïi ích cho toaøn xaõ hoäi. TDNN hoaït ñoäng baèng coâng cuï truyeàn thoáng vaø phoå bieán cuûa noù laø traùi phieáu . - Caên cöù vaøo thôøi haïn, coù 3 loaïi : Traùi phieáu ngaén haïn ( < 1naêm ), traùi phieáu trung haïn ( 1 – 3 naêm ) vaø traùi phieáu daøi haïn ( > 3 naêm ) . - Caên cöù vaøo caùch tính vaø traû laõi coù 3 loaïi : Traùi phieáu laõi suaát coá ñònh, traùi phieáu chieát khaáu, traùi phieáu traû laõi vaøo cuoái kyø . TDNN coù chöùc naêng buø ñaép thieáu huït ngaân saùch nhaø nöôùc nhaèm giaûi quyeát nhöõng thieáu huït trong chi tieâu vaø cao hôn laø buø ñaép thieáu huït trong ñaàu tö phaùt trieån kinh teá, cuõng nhö ñeå taêng cöôøng nguoàn löïc taøi chính nhaèm thu thi caùc chính saùch quaûn lyù vó moâ ñoái vôùi neàn kinh teá –xaõ hoäi. 28 TDNN laø loaïi hình tín duïng phaùt trieån maïnh trong thôøi ñaïi ngaøy nay, ñaëc bieät laø caùc nöôùc phaùt trieån coù thò tröôøng taøi chính hoaït ñoäng höõu hieäu. 1.3.3. Hoaït ñoäng ñaàu tö. Hoaït ñoäng cho vay ñem laïi phaàn lôùn lôïi töùc cho ngaân haøng, nhöng nguoàn lôïi quan troïng thöù hai, sau cho vay laø caùc khoaûn ñaàu tö. Trong caùc loaïi hình ñaàu tö cuûa ngaân haøng, ñaàu tö vaøo chöùng khoaùn laø loïai hình phoå bieán nhaát trong taøi saûn coù cuûa caùc NHTM taïi caùc nöôùc phaùt trieån. Ngoaøi ra, caùc ngaân haøng coøn ñaàu tö vaøo caùc loïai taøi saûn nhö: baát ñoäng saûn, cô sôû haï taàng, trang thieát bò… Caùc ngaân haøng thöông maïi mua chöùng khoaùn vì caùc muïc ñích thanh khoaûn vaø ña daïng hoùa hoaït ñoäng, ñeå naâng cao lôïi töùc vaø phuïc vuï nhö laø vaät kyù quyõ cho caùc taøi saûn nôï kyù thaùc. Tyû leä lôùn nhaát cuûa ñaàu tö chöùng khoaùn laø traùi phieáu nhaø nöôùc. Ñaàu tö ngaén haïn vaøo caùc chöùng khoaùn Chính phuû thöôøng coù möùc laõi haïn cheá nhöng linh hoaït, khoâng coù ruûi ro tín duïng vaø ít ruûi ro veà laõi suaát so vôùi caùc traùi phieáu daøi haïn. Caùc ngaân haøng cuõng mua caùc chöùng khoaùn khaùc vôùi soá löôïng nhoû, chuû yeáu laø caùc chöùng khoaùn nhaèm cung caáp thanh khoaûn nhö: hoái phieáu chaáp nhaän thanh toaùn, thöông phieáu thò tröôøng môû, tieàn vay cuûa ngöôøi moâi giôùi vaø giaáy chöùng nhaän tieàn laõi cuûa coâng ty tín duïng haøng hoùa thöông maïi. Ñeå gia taêng lôïi töùc, caùc khoaûn ñaàu tö cuõng höôùng vaøo caùc traùi phieáu do moät soá cô quan nhaø nöôùc phaùt haønh vaø trong moät giôùi haïn, cho caùc traùi phieáu coâng ty. Caùc ngaân haøng lôùn, tyû leä ñaàu tö chöùng khoaùn so vôùi toång taøi saûn coù ít hôn nhieàu so vôùi caùc ngaân haøng nhoû. Moãi ngaân haøng thöông maïi ñeàu coù moät chính saùch ñaàu tö rieâng. Caùc yeáu toá cô baûn quyeát ñònh caùc muïc tieâu chính cuûa chính saùch ñaàu tö cuûa ngaân haøng laø lôïi töùc, nhu caàu thanh khoaûn vaø söï saün saøng chaáp nhaän ruûi ro cuûa nhaø quaûn trò. 29 1.3.4. Hoaït ñoäng kinh doanh ngoaïi teä. Moät soá nghieäp vuï cô baûn veà kinh doanh ngoaïi teä cuûa ngaân haøng thöông maïi bao goàm: - Huy ñoäng voán baèng ngoïai teä trong vaø ngoaøi nöôùc (nghieäp vuï taøi saûn nôï). - Cho vay baèng ngoaïi teä ñoái vôùi caùc doanh nghieäp töø nguoàn voán töï coù vaø huy ñoäng (nghieäp vuï taøi saûn coù). - Nghieäp vuï hoái ñoaùi - mua baùn ngoaïi teä döôùi caùc hình thöùc khaùc nhau. Nghieäp vuï naøy thöôøng ñöôïc thöïc hieän döôùi daïng trao ngay hoaëc coù thôøi haïn. - Moät soá dòch vuï ngoaïi teä khaùc: Môû taøi khoaûn ngoaïi teä vaø phaùt trieån quan heä ñaïi lyù vôùi ngaân haøng nöôùc ngoaøi; thöïc hieän chuyeån tieàn thanh toaùn baèng ngoaïi teä cho caùc toå chöùc, caù nhaân trong vaø ngoaøi nöôùc; baûo laõnh caùc khoaûn vay cho caùc doanh nghieäp trong nöôùc vay voán nöôùc ngoaøi döôùi caùc hình thöùc: môû thö tín duïng mua haøng traû chaäm, kyù baûo laõnh treân caùc thöông phieáu vôùi nöôùc ngoaøi, phaùt haønh thö baûo laõnh, laäp giaáy chöùng nhaän kyø haïn nôï vôùi nöôùc ngoaøi, taùi baûo laõnh caùc khoaûn vay voán nöôùc ngoaøi ñoái vôùi caùc Ngaân haøng thöông maïi khaùc. 1.3.5. Dòch vuï Ngaân haøng vaø caùc hoaït ñoäng kinh doanh khaùc (dòch vuï Ngaân haøng treân thò tröôøng chöùng khoaùn, dòch vuï uûy thaùc, dòch vuï thanh toaùn quoác teá, dòch vuï cho thueâ keùt saét, dòch vuï tö vaán…) 1.3.5.1. Dòch vuï ngaân haøng treân thò tröôøng chöùng khoaùn: Ngaân haøng thöông maïi coù vai troø quan troïng trong vieäc hình thaønh vaø phaùt trieån thò tröôøng chöùng khoaùn, caû ñoái vôùi thò tröôøng sô caáp vaø thò tröôøng thöù caáp. Treân thò tröôøng sô caáp ngaân haøng cung caáp caùc dòch vuï veà tö vaán phaùt haønh chöùng khoaùn, laøm ñaïi lyù phaùt haønh chöùng khoaùn, baûo laõnh phaùt haønh chöùng khoaùn. Caùc doanh nghieäp muoán phaùt haønh coå phieáu hoaëc traùi phieáu ñeå taïo voán, hoaëc boå sung hay taêng voán, coù theå nhôø ngaân haøng laøm caùc dòch vuï: Tö vaán ñeå phaùt haønh; laøm 30 ñaïi lyù phaùt haønh chöùng khoaùn höôûng phí hoa hoàng hoaëc bao tieâu toaøn boä chöùng khoaùn cuûa moät ñôït phaùt haønh vaø höôûng phí bao tieâu. Treâân thò tröôøng thöù caáp caùc ngaân haøng thöïc hieän caùc dòch vuï vôùi tö caùch laø moät trung gian moâi giôùi chöùng khoaùn nhö: Mua baùn chöùng khoaùn hoä cho khaùch haøng ñeå höôûng phí hoa hoàng; baûo quaûn hoä chöùng khoaùn; thu hoài voán, nhaän laõi chöùng khoaùn hoä cho khaùch haøng cuõng nhö dòch vuï thanh toaùn caùc chöùng khoaùn; Tö vaán mua baùn chöùng khoaùn, tö vaán veà maët giaù caû chöùng khoaùn khi mua baùn, hoaëc ngaân haøng coù theå mua baùn chöùng khoaùn cho chính mình ñeå höôûng lôïi, hoaëc höôûng giaù trò thaëng dö hoaëc vì muïc ñích khaùc. 1.3.5.2. Dòch vuï uûy thaùc Moät trong nhöõng vai troø quan troïng cuûa ngaân haøng laø cung caáp caùc dòch vuï uûy thaùc (tín thaùc) cho doanh nghieäp, caù nhaân vaø toå chöùc coäng ñoàng. Chöùc naêng tín thaùc bao goàm vieäc quaûn lyù caùc taøi saûn tích luõy vaø caùc vaán ñeà taøi chính cuûa caù nhaân hoaëc toå chöùc vaø giaûi quyeát quyeàn lôïi cuûa hoï. Caùc Ngaân haøng thöông maïi ñöôïc quyeàn uûy thaùc, nhaän uûy thaùc, laøm ñaïi lyù trong caùc lónh vöïc lieân quan ñeán hoaït ñoäng ngaân haøng, keå caû vieäc quaûn lyù taøi saûn, voán ñaàu tö cuûa toå chöùc, caù nhaân theo hôïp ñoàng. 1.3.5.3. Dòch vuï thanh toaùn quoác teá Thanh toaùn quoác teá laø vieäc thanh toùan giöõa caùc nöôùc vôùi nhau veà nhöõng khoûan tieàn nôï laãn nhau phaùt sinh töø caùc quan heä giao dòch veà kinh teá, taøi chính, chính trò, vaên hoùa…, chuû theå trong thanh toaùn quoác teá coù theå laø theå nhaân, phaùp nhaân hoaëc chính phuû cuûa caùc nöôùc. Thanh toaùn quoác teá laø moät trong nhöõng chöùc naêng cuûa Ngaân haøng thöông maïi hieän ñaïi. Noù ñöôïc hình thaønh vaø phaùt trieån treân cô sôû söï phaùt trieån ngoïai thöông cuûa moät nöôùc vaø ngaân haøng thöông maïi ñöôïc nhaø nöôùc giao cho ñoäc quyeàn laøm coâng taùc thanh toaùn naøy. Do vaäy, caùc giao dòch thanh toaùn trong ngoaïi thöông ñeàu phaûi thoâng 31 qua ngaân haøng. Ñaây laø nghieäp vuï ñoøi hoûi trình ñoä chuyeân moân, öùng duïng coâng ngheä ngaân haøng, taïo söï hoøa nhaäp heä thoáng ngaân haøng Vieät Nam vaøo heä thoáng ngaân haøng thöông maïi theá giôùi, ñaûm baûo nhanh choùng, an toaøn vaø hieäu quaû. 1.3.5.4. Dòch vuï cho thueâ keùt saét Tröôùc coâng nguyeân, caùc toå chöùc kinh doanh tieàn teä ñaõ thöïc hieän nghieäp vuï nhaän kyù göûi vaøng cuûa khaùch haøng. Veà sau khi caùc ngaân haøng ra ñôøi quy trình kyù göûi vaøng ñaõ hoaøn thieän: ngöôøi kyù göûi vaøng ñöôïc caáp moät giaáy chöùng nhaän do ngaân haøng kyù phaùt vaø caùc giaáy naøy coù theå chuyeån nhöôïng ñöôïc, nhö söû duïng ñeå mua haøng hoùa hoaëc thanh toaùn nôï. Döïa treân cô sôû ñoù veà sau caùc ngaân haøng ñaõ phaùt haønh giaáy baïc ngaân haøng. Ngaøy nay dòch vuï baûo quaûn vaät coù giaù ñöôïc thöïc hieän döôùi hình thöùc baûo quaûn caùc chöùng khoaùn vaø cho thueâ keùt saét ñeå caát giöõ caùc taøi saûn quyù. 1.3.5.5. Dòch vuï tö vaán Hoaït ñoäng tö vaán laø vieäc Ngaân haøng cung öùng caùc dòch vuï tö vaán taøi chính, tieàn teä cho khaùch haøng. Nhôø nhöõng thoâng tin tin caäy, chính xaùc, nhöõng lôøi khuyeân coù chaát löôïng cuûa ngaân haøng maø khaùch haøng coù theå xaây döïng ñöôïc nhöõng phöông aùn saûn xuaát kinh doanh toái öu hoaëc coù nhöõng quyeát ñònh kòp thôøi trong ñaàu tö hoaëc trong saûn xuaát kinh doanh, giuùp hoï coù theå giaõm toái thieåu ñöôïc ruûi ro hay thieät haïi vaø ñaït ñöôïc möùc lôïi nhuaän toái ña. Thu nhaäp cuûa ngaân haøng trong dòch vuï tö vaán khoâng chæ ñôn thuaàn laø thu leä phí phuïc vuï cho khaùch haøng thanh toaùn maø qua nghieäp vuï naøy, caùc ngaân haøng coøn môû roäng khaùch haøng; cuûng coá, taêng cöôøng vò trí vaø uy tín cuûa mình moät caùch nhanh choùng. Taát nhieân, ñeå chieám ñöôïc loøng tin cuûa khaùch haøng ñoái vôùi mình, ngoøai vieäc taêng cöôøng cô sôû vaät chaát kyõ thuaät, aùp duïng caùc thaønh töïu khoa hoïc hieän ñaïi, ngaân haøng phaûi khoâng ngöøng naâng cao chaát löôïng caùc dòch vuï tö vaán. Ñaûm baûo luoân cung 32 caáp cho khaùch haøng nhöõng lôøi khuyeân chính xaùc nhaát, tin caäy nhaát vôùi tinh thaàn phuïc vuï taän tình vaø chu ñaùo nhaát. 1.4. Hieäu quaû hoaït ñoäng kinh doanh cuûa caùc Ngaân haøng thöông maïi: 1.4.1. Caùc chæ tieâu ñaùnh giaù hieäu quaû kinh doanh cuûa caùc NHTM. Trong nhöõng thaäp kyû gaàn ñaây, coäng ñoàng ngaân haøng theá giôùi ñaõ ñöa ra nhaän ñònh: muoán duy trì ñöôïc tính laønh maïnh vaø oån ñònh cuûa moät ngaân haøng, caàn phaûi coù 5 yeáu toá, caùc yeáu toá naøy ñöôïc tieâu thöùc hoùa thaønh phöông phaùp phaân tích CAMEL. Ñaây laø phöông phaùp phaân tích ñöôïc haàu heát caùc nöôùc treân theá giôùi aùp duïng. CAMEL laø chöõ vieát taét cuûa tieáng Anh sau: C (Capital): Voán töï coù A (Asset quality): Chaát löôïng taøi saûn coù M (Management ability): Naêng löïc quaûn lyù E (Earning): Khaû naêng sinh lôøi L (Liquidity): Khaû naêng thanh toaùn. Ngaøy nay, CAMEL ñaõ trôû thaønh muïc tieâu chung cho cuûa caû ngöôøi quaûn lyù vaø ngöôøi kinh doanh. CAMEL deã laøm ta lieân töôûng ñeán hình aûnh con laïc ñaø ñang taûi nhöõng kieän haøng naëng neà ñi trong sa maïc. Nhaø quaûn trò ngaân haøng cuõng chòu moät gaùnh naëng neà veà coâng vieäc vaø traùch nhieäm töông töï trong vieäc taïo vaø giöõ vò trí ngaân haøng trong moâi tröôøng kinh doanh tieàn teä ñaày caïnh tranh khaéc nghieät. Caùc yeáu toá quan troïng caàn phaân tích ñoù laø: 1.4.1.1.Caùc chæ tieâu thuoäc phaïm vi cuûa voán töï coù NHTM: Voán töï coù laø voán rieâng cuûa ngaân haøng chuû yeáu do caùc chuû sôû höõu ñoùng goùp vaø moät phaàn ñöôïc taïo ra trong quaù trình kinh doanh döôùi daïng lôïi nhuaän ñöôïc giöõ laïi. Voán töï coù goàm 2 phaàn: Voán töï coù cô baûn vaø voán töï coù boå sung. 33 Voán töï coù laø ñieàu kieän phaùp lyù cô baûn ñoàng thôøi laø yeáu toá taøi chính quan troïng nhaát trong vieäc ñaûm baûo caùc khoaûn nôï ñoái vôùi caùc khaùch haøng. Chính vì vaäy, qui moâ voán töï coù laø yeáu toá quyeát ñònh qui moâ huy ñoäng voán vaø caùc qui moâ thuoäc taøi saûn coù. Cuï theå, voán töï coù ñöôïc caùc Ngaân haøng Vieät Nam söû duïng vaøo caùc muïc ñích sau: - Mua saém taøi saûn coá ñònh, nhaø cöûa thieát bò. - Buø ñaép toån thaát khi khoâng coù nguoàn trang traûi. - Laø thöôùc ño giôùi haïn caùc hoaït ñoäng kinh doanh cuõng nhö trình ñoä vaø naêng löïc ñeà khaùng ruûi ro cuûa ngaân haøng. Khi ñaùnh giaù phaân tích voán töï coù ngaân haøng bao goàm 2 phaàn chuû yeáu: Thöù nhaát laø : phaân tích khaû naêng an toaøn cuûa voán töï coù, Ngaân haøng thöôøng söû duïng 2 chæ soá sau ñeå tieán haønh ñaùnh giaù voán töï coù cuûa ngaân haøng: - Chæ soá 1: H1= Voán töï coù/Toång soá tieàn huy ñoäng Chæ soá 1 xaùc ñònh qui moâ huy ñoäng voán cuûa ngaân haøng ñoàng thôøi tính toaùn khaû naêng huy ñoäng cuûa ñoàng voán töï coù. - Chæ soá 2: H2=Voán töï coù/Toång giaù trò taøi saûn coù Trong quaù trình ñoåi môùi toå chöùc vaø quaûn lyù ngaân haøng, Thoáng ñoác Ngaân haøng Nhaø nöôùc ñaõ ban haønh Quyeát ñònh 297/1999/QÑ-NHNN ngaøy 25/08/1999 veà “Quy cheá ñaûm baûo an toaøn kinh doanh tieàn teä tín duïng ñoái vôùi toå chöùc tín duïng”, trong ñoù qui ñònh “toå chöùc tín duïng phaûi duy trì thöôøng xuyeân tæ leä toái thieåu giöõa voán töï coù so vôùi toång giaù trò taøi saûn coù ôû möùc 8% ”, nghóa laø H2>=8%. Chæ soá 2 xaùc ñònh ñoä an toaøn cuûa voán töï coù ñoái vôùi qui moâ hoaït ñoäng kinh doanh cuûa ngaân haøng. Heä soá cooke ñöôïc laäp ra vaøo 12/1987, ñöôïc xaùc ñònh theo coâng thöùc: H= Voán töï coù/Taøi saûn coù ruûi ro x100% Vì theá vieäc naâng cao voán töï coù cho caùc Ngaân haøng thöông maïi Vieät Nam hieän nay heát söùc quan troïng vì caùc lyù do sau: 34 - Voán töï coù thaáp daãn ñeán khaùch haøng cuûa ngaân haøng chæ laø nhöõng doanh nghieäp coù qui moâ nhoû (do luaät caùc TCTD qui ñònh cho vay ñoái vôùi moät khaùch haøng khoâng ñöôïc vöôït quaù 15% voán töï coù), hoï thöôøng laø nhöõng chuû theå coù ruûi ro do gaëp nhieàu baát lôïi trong caïnh tranh treân thöông tröôøng. - Vieät Nam trong giai ñoaïn ñaàu phaùt trieån, nhu caàu ñaàu tö xaây döïng mua saém maùy moùc thieát bò raát cao, nhu caàu voán cuûa caùc doanh nghieäp thöôøng raát lôùn. Ngaân haøng qui moâ nhoû seõ khoâng ñuû khaû naêng ñaùp öùng veà soá löôïng, veà thôøi gian vaø caû ruûi ro do caùc yeâu caàu cuûa hoaït ñoäng ñaàu tö ñaët ra. - Vieäc naâng cao voán töï coù coøn coù yù nghóa voâ cuøng quan troïng trong ñieàu kieän cuûa Ngaân haøng Vieät Nam hieän nay, vì noù goùp phaàn cuûng coá loøng tin cuûa daân chuùng ñoái vôùi heä thoáng ngaân haøng. Hôn nöõa, noù laø cô sôû ñeå ñaûm baûo buø ñaép ruûi ro cho nhöõng ngöôøi göûûi tieàn trong ñieàu kieän Vieät Nam môùi baét ñaàu hình thaønh heä thoáng Baûo hieåm tieàn göûi Vieät Nam. - Vieäc naâng cao voán töï coù cuûa caùc Ngaân haøng thöông maïi Vieät Nam hieän nay seõ goùp phaàn giaõm laõi suaát cho vay trong neàn kinh teá vì hai leõ: moät maët vì voán töï coù khoâng phaûi traû laõi, neân ngaân haøng coù ñieàu kieän giaõm ñöôïc chi phí ñaàu vaøo töø ñoù giaõm ñöôïc laõi suaát cho vay trong neàn kinh teá. Maët khaùc, voán töï coù taêng leân vöøa taêng ñöôïc nguoàn cho vay vöøa giaõm ñöôïc laõi suaát cho vay. - Taêng voán ñieàu leä laøm giaõm ruûi ro thieáu voán khaû duïng, vì voán töï coù laø nguoàn voán khoâng coù thôøi haïn. - Voán töï coù cao seõ daãn ñeán vieäc caùc ngaân haøng caïnh tranh maïnh meõ treân thò tröôøng cho vay, vì theá khaû naêng sinh lôøi treân thò tröôøng naøy seõ giaõm, ñieàu ñoù thuùc eùp caùc ngaân haøng chuyeån hoaït ñoäng kinh doanh cuûa mình sang khai thaùc caùc nghieäp vuï taøi saûn coù khaùc ñeå sinh lôøi. Do vaäy hoaït ñoäng beân taøi saûn coù ñöôïc phaùt trieån nhanh theo höôùng ña daïng hoùa, vöøa giaõm ruûi ro cho caùc ngaân haøng, vöøa gia taêng ñöôïc caùc tieän ích maø ngaân haøng coù theå cung caáp cho xaõ hoäi. 35 Toùm laïi, moãi ngaân haøng caàn phaûi coù ñuû voán ñeå coù theå chòu ñöïng ruûi ro trong moïi hoaøn caûnh. Tuaân thuû qui ñònh veà voán ñieàu leä toái thieåu chöa haún laø an toaøn, maø vaán ñeà coøn laø ôû choã vieäc söû duïng ñoù lieân quan ñeán caùc taøi saûn coù möùc ñoä ruûi ro nhö theá naøo. Thöù hai laø : phaân tích tình hình trích laäp caùc quyõ cuûa ngaân haøng, trong caùc quyõ Ngaân haøng khi phaân tích luoân chuù yù ñeán vieäc trích laäp vaø söû duïng 2 quyõ: Quyõ döï tröõ boå sung voán ñieàu leä vaø quyõ döï phoøng ruûi ro. ÔÛ caùc nöôùc, ngoaøi qui cheá veà voán töï coù an toøan, ngöôøi ta coøn qui ñònh veà thaønh laäp vaø söû duïng quyõ döï phoøng caùc toån thaát cho vay. Qui cheá döï phoøng cuøng vôùi qui cheá an toaøn voán boå sung cho nhau trong vieäc quaûn lyù ruûi ro tín duïng vaø baûo ñaûm tieàn göûi, taêng cöôøng loøng tin cho khaùch haøng. Hieän nay ôû Vieät Nam, caùc NHTM trích laäp döï phoøng ruûi ro, ñöôïc haïch toaùn vaøo chi phí. Qui cheá voán ñieàu leä toái thieåu chæ ñöôïc aùp duïng cho caùc ngaân haøng kinh doanh toát, caùc ngaân haøng hoaït ñoäng yeáu keùm phaûi aùp duïng möùc voán töï coù cao hôn. ÔÛ caùc möùc voán töï coù, duø cao hay thaáp, ñeàu phaûi ñaûm baûo an toaøn cho hoaït ñoäng ngaân haøng. Ngaân haøng coù ruûi ro cao phaûi döï phoøng toån thaát lôùn hôn so vôùi caùc ngaân haøng coù ruûi ro thaáp. Ruûi ro taùc haïi nhieàu hay ít coøn tuøy thuoäc vaøo khaû naêng quaûn lyù cuûa laõnh ñaïo ngaân haøng trong vieäc quaûn lyù caùc ruûi ro. Vì theá, laäp quyõ döï phoøng laø yeâu caàu thieát yeáu trong hoaït ñoäng quaûn lyù ruûi ro tín duïng cuûa caùc ngaân haøng vaø möùc trích laäp quyõ döï phoøng phuï thuoäc vaøo khaû naêng quaûn lyù theo ñaùnh giaù cuûa cô quan thanh tra ngaân haøng trung öông. 1.4.1.2. Caùc chæ tieâu thuoäc phaïm vi taøi saûn coù: Taøi saûn coù laø phaàn söû duïng nguoàn voán ñöa vaøo kinh doanh vaø duy trì khaû naêng thanh toaùn cuûa moät ngaân haøng, chaát löôïng taøi saûn coù laø chæ tieâu toång hôïp nhaát noùi leân khaû naêng beàn vöõng veà maët taøi chính, khaû naêng sinh lôøi vaø naêng löïc quaûn lyù cuûa moät 36 ngaân haøng. Tuyeät ñaïi ña soá ruûi ro voán coù trong kinh doanh tieàn teä ñeàu taäp trung ôû taøi saûn coù. Taøi saûn coù cuûa Ngaân haøng thöông maïi bao goàm: + Tieàn maët vaø tieàn göûi ôû Ngaân haøng nhaø nöôùc: Phaàn naøy lieân quan ñeán vieäc duy trì khaû naêng thanh toaùn cuûa ngaân haøng. Loaïi taøi saûn coù naøy khoâng sinh lôøi, coù teân chung laø tieàn döï tröõ. Tieàn döï tröõ bao goàm: döï tröõ baét buoäc hay döï tröõ phaùp ñònh, döï tröõ luaân chuyeån, döï tröõ thaëng dö. Tieàn döï tröõ laø caùc taøi saûn linh hoaït nhaát, coù theå ñaùp öùng kòp thôøi caùc nhu caàu ruùt tieàn cuûa ngöôøi kyù thaùc. + Ñaàu tö vaø kinh doanh chöùng khoaùn: Hoaït ñoäng kinh doanh chöùng khoaùn mang laïi cho ngaân haøng moät khoaûn lôïi nhuaän töông ñoái lôùn. Trong tröôøng hôïp chöa tìm ra khaùch haøng ñaùng tin caäy ñeå cho vay, thì ñaàu tö chöùng khoaùn laø nôi giaûi quyeát vieäc söû duïng voán höõu hieäu cho ngaân haøng. Song ñaàu tö chöùng khoaùn laø nghieäp vuï mang laïi nhieàu ruûi ro. Do ñoù ngaân haøng caàn phaûi phaân tích kyõ tröôùc khi löïa choïn moät loaïi chöùng khoaùn ñeå ñaàu tö. + Cho vay caùc toå chöùc kinh teá vaø caùc taàng lôùp daân cö. Ñaây laø boä phaän sinh lôøi chuû yeáu cuûa ngaân haøng vaø cuõng laø nôi phaùt sinh nhieàu ruûi ro nhaát. + Taøi saûn coù khaùc bao goàm: taøi saûn coá ñònh vaø thieát bò; caùc khoaûn phaûi thu, taøi saûn thieáu huït maát maùt,.v.v… Ñeå phaân tích taøi saûn coù moät caùch toaøn dieän, caùc nhaø quaûn trò phaûi nghieân cöùu töø vieäc xaùc ñònh chính saùch, chieán löôïc kinh doanh ñeán caùc thuû tuïc nghieäp vuï, khaû naêng kieåm soaùt noäi boä vaø ñoä an toaøn veà taøi saûn cuûa ngaân haøng. Khi cung caáp tín duïng, caùc ngaân haøng phaûi quan taâm ñeán nguyeân taéc ruûi ro… Khi phaân tích taøi saûn coù, coâng vieäc ñaàu tieân cuûa ngöôøi quaûn trò laø phaûi phaân loaïi caùc khoaûn nôï ñeå quaûn lyù moät caùch hieäu quaû caùc khoaûn nôï naøy. Nhìn chung chia laøm naêm loïai : Nôï löu haønh bình 37 thöôøng; nôï caàn löu yù nhöng khoâng xeáp loaïi; nôï keùm tieâu chuaån; nôï coù daáu hieäu nghi ngôø vaø nôï kheâ ñoïng khoâng coù khaû naêng thu hoài. Ba loaïi nôï cuoái ñöôïc goïi laø nôï quaù haïn, nôï bò xeáp loaïi. Tyû leä nôï kheâ ñoïng cao khoâng chæ baùo ñoäng seõ phaùt sinh khoaûn phaûi thanh lyù lôùn trong töông lai, maø coøn theå hieän söï giaûm suùt thu nhaäp ôû hieän taïi do caùc khoaûn nôï naøy khoâng coøn ñem laïi lôïi nhuaän hoaëc raát ít khoâng ñaùng keå. Ñoái vôùi caùc khoaûn nôï bò xeáp loïai, ngaân haøng thöông maïi buoäc phaûi laäp döï phoøng theo Quyeát ñònh 488/QÑ/2001 cuûa Thoáng Ñoác NHNN Vieät Nam veà phaân loaïi taøi saûn coù vaø trích laäp döï phoøng ruûi ro. Neáu quyõ döï phoøng khoâng ñuû buø ñaép taøi saûn bò ruûi ro, thì phaûi laáy lôïi nhuaän, thaäm chí laáy voán töï coù cuûa ngaân haøng ñeå trang traûi. Giaûi phaùp naøy nhaèm ñaûm baûo nguyeân taéc: ngaân haøng phaûi gaùnh chòu nhöõng ruûi ro trong kinh doanh, ngaân haøng khoâng ñöôïc pheùp laáy nguoàn tieàn göûi cuûa khaùch haøng ñeå buø ñaép toån thaát. Ñieàu naøy giuùp cho tình hình taøi chính cuûa ngaân haøng ñöôïc laønh maïnh hôn, ñoàng thôøi buoäc ngaân haøng phaûi thaän troïng khi cung caáp tín duïng. Ngaân haøng phaûi gaùnh chòu nhöõng ruûi ro trong kinh doanh bôûi leõ, khi maø moïi lôïi nhuaän thuoäc veà quyeàn thuï höôûng cuûa ngaân haøng, thì moïi maát maùt neáu coù, cuõng phaûi do ngaân haøng gaùnh laáy. Trong thöïc teá, khoâng moät ngaân haøng naøo treân theá giôùi naøy coù theå ñoaùn chaéc raèng trong cuoäc ñôøi hoaït ñoäng cuûa mình seõ khoâng gaëp baát kyø ruûi ro tín duïng naøo, duø raèng tröôùc khi ra quyeát ñònh cho vay ngaân haøng ñaõ tính toaùn vaø caân nhaéc kyõ caùc yeáu toá lieân quan ñeán uy tín, khaû naêng taøi chính, khaû naêng traû nôï cuûa ngöôøi vay. Ruûi ro tín duïng caøng traàm troïng hôn khi xaûy ra suy thoaùi kinh teá hoaëc laïm phaùt traàm troïng daãn ñeán haøng loïat caùc doanh nghieäp saûn xuaát kinh doanh khoâng coù hieäu quaû. Vaän ruûi cuûa caùc doanh nghieäp keùo theo caùi ruûi cho ngaân haøng. Khi ruûi ro tín duïng xaûy ra, caùc nhaø quaûn trò ngaân haøng phaûi boû coâng söùc xöû lyù vaán ñeà naøy vaø cuoái cuøng chæ coù voán coå phaàn laø phaûi chòu ñöïng thieät haïi ruûi ro tín duïng. Noùi caùch khaùc, caùc nhaø saùng laäp hay hoäi ñoàng coå ñoâng phaûi boû voán coå phaàn ra ñeå buø vaøo. 38 Taøi saûn coù cuûa ngaân haøng phaàn lôùn laø caùc khoaûn cho vay vaø öùng tröôùc, do vaäy, vieäc ñaùnh giaù chaát löôïng tín duïng vaø xem xeùt taùc ñoäng cuûa noù ñoái vôùi caùc yeáu toá taøi chính laø vieäc laøm quan troïng trong phaân tích. Hieäu quaû kinh doanh cuûa NHTM, chaát löôïng tín duïng cuûa NHTM phuï thuoäc raát nhieàu vaøo chaát löôïng taøi saûn coù vaø tình hình laäp quyõ döï phoøng ruûi ro cuûa ngaân haøng ñoù. Kinh nghieäm chæ ra raèng, moät trong nhöõng nguyeân nhaân cô baûn ñöa ñeán söï thaát baïi cuûa ngaân haøng xuaát phaùt töø caùc khoaûn taøi saûn coù gaëp khoù khaên khi thu hoài. Caùc ngaân haøng hoaït ñoäng yeáu thöôøng khoâng öôùc tính ñöôïc caùc toån thaát coù theå xaûy ra vaø khoâng laäp quyõ phoøng ngöøa cho caùc ruûi ro naøy. Vì vaäy moät trong caùc khôûi ñieåm tieán haønh hoaït ñoäng phaân tích chaát löôïng taøi saûn coù laø phaûi xeáp loaïi chuùng. Moät trong nhöõng nguyeân taéc cô baûn khi tieán haønh hoaït ñoäng phaân tích laø phaûi saép xeáp laïi ñoái töôïng phaân tích theo moät traät töï nhaát ñònh phuø hôïp vôùi muïc tieâu phaân tích. Khi tieán haønh phaân tích qui moâ, chaát löôïng nghieäp vuï tín duïng, caùc nhaø phaân tích thöôøng söû duïng caùc chæ soá taøi chính sau: - Chæ soá 1: I1= Toång dö nôï/ nguoàn voán huy ñoäng. Chæ soá naøy giuùp so saùnh khaû naêng cho vay cuûa ngaân haøng vôùi khaû naêng huy ñoäng voán, ñoàng thôøi xaùc ñònh hieäu quaû cuûa moät ñoàng voán huy ñoäng. Chæ soá 1 caøng lôùn, voán toàn ñoïng ít, hieäu quaû kinh doanh caøng cao. - Chæ soá 2: I2=(Taøi saûn sinh lôøi khaùc+Taøi saûn coá ñònh)/ Taøi saûn coù Taøi saûn coù sinh lôøi chuû yeáu cuûa ngaân haøng bao goàm: nghieäp vuï cho vay, ñaàu tö vaø caùc taøi saûn coù sinh lôøi khaùc. Chæ soá 2 tính toaùn hieäu quaû tín duïng cuûa moät ñoàng taøi saûn coù vaø qui moâ hoaït ñoäng kinh doanh cuûa ngaân haøng, öôùc tính khaû naêng sinh lôøi cuûa nhöõng taøi saûn khaùc. - Chæ soá 3: I3=Nôï quaù haïn/Toång dö nôï cho vay. Chæ soá naøy theå hieän chaát löôïng tín duïng. Theo qui ñònh cuûa ngaân haøng nhaø nöôùc, caùc ngaân haøng coù tyû leä nôï quaù haïn treân toång dö nôï >7% ñöôïc xem laø ngaân haøng yeáu keùm. Neáu chæ soá naøy <5%, 39 ngaân haøng ñoù ñöôïc ñaùnh giaù laø ngaân haøng coù nghieäp vuï tín duïng toát, chaát löôïng cho vay cao. 1.4.1.3. Caùc chæ tieâu thuoäc phaïm vi khaû naêng thanh toaùn: Khaû naêng thanh toaùn cuûa moät ngaân haøng coù theå xem xeùt theo nhieàu goác ñoä khaùc nhau. Theo nghóa heïp, khaû naêng thanh toùan bao goàm khoaûn döï tröõ tieàn maët ñeå saün saøng ñaùp öùng nhu caàu ruùt tieàn baát ngôø cuûa nhaân daân. Ñeå laïi nhöõng löôïng tieàn maët toái thieåu ñeå phoøng cho nhöõng bieán coá, ñoù laø ñieàu phaûi laøm taïi caùc ngaân haøng. Khaû naêng thanh toaùn coøn chæ ra nhöõng khaùi nieäm roäng hôn. Vaøo moät luùc baát kyø naøo ñoù, giaû söû ngaân haøng coù moät khaùch haøng toát vaø an toaøn ñeán xin vay. Neáu ngaân haøng khoâng theå cho vay ñöôïc vì döï tröõ coøn quaù ít, ngöôøi ta goïi ñaây laø tình traïng “keït thanh khoaûn”. Ngöôïc laïi, tröôøng hôïp ngaân haøng coù ñuû ñieàu kieän ñeå ñaùp öùng ngay yeâu caàu xin vay naøy, thuaät ngöõ chuyeân moân goïi laø ñieàu kieän “ñuû thanh khoaûn”. Töø nhöõng thí duï treân, coù theå khaùi quaùt raèng, ñöùng veà phía ngaân haøng, thanh khoaûn laø “tình traïng tieàn maët saün saøng ñeå chi traû .” Ñaùnh giaù khaû naêng thanh toaùn cuûa moät ngaân haøng laø moät lónh vöïc khoù khaên. Veà cô baûn, phaân tích khaû naêng thanh toaùn cuûa moät ngaân haøng laø xem xeùt khaû naêng giaûi quyeát ñöôïc vaán ñeà nguoàn voán vaøo luùc töông ñoái böùc xuùc. Ngoaøi ra, caùc ngaân haøng thöông maïi coøn phaûi thöôøng xuyeân duy trì nguoàn tieàn maët, tieàn göûûi khoâng kyø haïn taïi caùc toå chöùc tín duïng khaùc vaø caùc taøi saûn coù theå chuyeån ngay thaønh tieàn ôû möùc ñuû chi traû trong ba ngaøy laøm vieäc tieáp theo. Moät trong caùc chæ soá duøng ñeå ñaùnh giaù khaû naêng thanh toaùn cuûa ngaân haøng thöông maïi laø chæ soá ño löôøng khaû naêng thanh toaùn töùc thì: Taøi saûn coù ñoäng X 100 Khaû naêng thanh toaùn töùc thì = Taøi saûn nôï deã bieán ñoäng 40 - Taøi saûn coù ñoäng laø taøi saûn coù deã chuyeån ñoåi thaønh tieàn. Noäi dung taøi saûn coù ñoäng khaùc nhau giöõa caùc nöôùc vì noù phuï thuoäc vaøo söï phaùt trieån cuûa coâng ngheä ngaân haøng, thò tröôøng chöùng khoaùn, thò tröôøng tieàn teä cuûa töøng nöôùc. Theo qui ñònh cuûa Ngaân haøng nhaø nöôùc Vieät Nam, taøi saûn coù ñoäng cuûa ngaân haøng thöông maïi bao goàm: + Tieàn maët toàn quyõ: goàm tieàn Vieät Nam, ngoïai teä. + Vaøng baïc toàn kho. + Tieàn göûûi khoâng kyø haïn ôû Ngaân haøng nhaø nöôùc. + Tieàn göûi khoâng kyø haïn ôû caùc toå chöùc tín duïng trong vaø ngoøai nöôùc. + Caùc hôïp ñoàng cam keát ñöôïc vay. + Tín phieáu kho baïc. - Taøi saûn nôï deã bieán ñoäng laø loaïi taøi saûn deã bò ruùt ra baát cöù luùc naøo, ñaëc bieät khi ngaân haøng gaëp khoù khaên veà taøi chính. Taøi saûn nôï deã bieán ñoäng bao goàm caùc loïai taøi saûn sau: + Tieàn göûi khoâng kyø haïn . + Vay ngaén haïn caùc toå chöùc tín duïng. + Caùc cam keát cho vay: theo doõi ngoaïi baûng. Chæ soá ño löôøng khaû naêng thanh toaùn töùc thì cao chöùng toû ngaân haøng coù thanh khoaûn toát. Nhöng neáu quaù cao, noù seõ aûnh höôûng ñeán khaû naêng sinh lôøi cuûa ngaân haøng, bôûi vì taøi saûn coù ñoäng laø nhöõng taøi saûn khoâng sinh lôøi cuûa ngaân haøng hoaëc coù ñoä sinh lôøi thaáp. Vaán ñeà caùc nhaø quaûn trò quan taâm laø: tæ leä taøi saûn coù ñoäng treân taøi saûn nôï ñoäng cuûa ngaân haøng thöông maïi bao nhieâu laø ñuû. Thoâng thöôøng, caùc ngaân haøng hoaït ñoäng toát coù theå duy trì chæ soá naøy töông ñoái thaáp hôn ngaân haøng bò ñaùnh giaù laø hoaït ñoäng yeáu keùm. 1.4.1.4. Khaû naêng sinh lôøi: 41 Khaû naêng sinh lôøi laø keát quaû cuï theå nhaát cuûa quaù trình kinh doanh, moïi doanh nghieäp trong cô cheá thò tröôøng chæ coù theå toàn taïi vaø ñöùng vöõng ñöôïc baèng caùch kinh doanh coù hieäu quaû. Ñaùnh giaù thu nhaäp laø khaâu then choát trong phaân tích vì thu nhaäp taïo ra taêng tröôûng noäi taïi taùc ñoäng ñeán khaû naêng huy ñoäng voán beân ngoaøi vaø taïo hình aûnh toát cho ngaân haøng trong thò tröôøng tieàn teä. Ñeå ñaùnh giaù chung khaû naêng sinh lôøi cuûa ngaân haøng, khi phaân tích phaûi taäp hôïp ñuùng caùc khoaûn thu nhaäp vaø chi phí trong kyø, loïai boû caùc khoaûn thu khoâng ñuùng cheá ñoä vaø caùc khoaûn thu baát hôïp lyù ra khoûi coâng thöùc xaùc ñònh lôïi nhuaän. Vì nguoàn hình thaønh voán kinh doanh cuûa ngaân haøng thöông maïi chuû yeáu laø do huy ñoäng voán töø thò tröôøng neân cô caáu thu nhaäp vaø chi phí cuûa caùc ngaân haøng thöông maïi khoâng gioáng caùc toå chöùc kinh teá khaùc. Cheânh leäch giöõa thu nhaäp vaø chi phí laø lôïi nhuaän goäp cuûa ngaân haøng. Moät soá nhaø quaûn trò thöôøng duøng caùc chæ soá sau ñaây ñeå ñaùnh giaù lôïi nhuaän cuûa ngaân haøng thöông maïi: - ROA=Thu nhaäp roøng/Taøi saûn coù x 100 Chæ tieâu ROA phaûn aùnh thu nhaäp treân taøi saûn coù cuûa ngaân haøng, ñöôïc duøng ñeå ño löôøng khaû naêng sinh lôïi taøi saûn coù. Chæ tieâu ROA theå hieän khaû naêng söû duïng linh hoaït caùc khoaûn muïc cuûa taøi saûn coù. Heä soá ROA caøng cao chöùng toû keát quaû hoaït ñoäng höõu hieäu; tyû troïng thaáp giöõa tieàn göûi khoâng kyø haïn vaø coù kyø haïn so vôùi toång kyù thaùc; keát quaû cuûa lôïi töùc cao kieám ñöôïc töø taøi saûn coù. Tyû leä naøy caøng cao noùi leân söï quaûn lyù caùc taøi saûn coù toát. Tuy nhieân cuõng theå hieän möùc ñoä ruûi ro caøng cao mang laïi töø taøi saûn coùù. - ROE=Thu nhaäp roøng/voán töï coù x 100 Chæ tieâu naøy ño löôøng tính laønh maïnh trong hoaït ñoäng cuûa moät ngaân haøng. Heä soá ROE phaûn aùnh lôïi nhuaän kieám ñöôïc töø ñôn vò voán ñaàu tö. Heä soá ROE qui ñònh giaù 42 trò chöùng khoaùn, noù cho chuùng ta bieát khaû naêng söû duïng voán coå phaàn cuûa ngaân haøng, neân coù yù nghóa quan troïng nhaát ñoái vôùi caùc coå ñoâng cuûa ngaân haøng. Nhöôïc ñieåm cuûa heä soá ROE; ñoái vôùi moät ngaân haøng cuï theå, lôïi nhuaän treân toøan boä caùc taøi saûn coù töông ñoái thaáp, tuy nhieân möùc lôïi treân voán coå phaàn coù theå raát cao. Trong tröôøng hôïp naøy, voán coå phaàn cuûa ngaân haøng seõ nhoû so vôùi taøi saûn coù cuûa noù, töùc laø ngaân haøng seõ bò maát nhieàu khaû naêng ñoäc laäp neân coù theå ñang coù caùc ruûi ro veà kyù thaùc, maëc duø möùc lôïi nhuaän treân voán coå phaàn cao taïo ra hình aûnh ngaân haøng ñang hoaït ñoäng coù veû toát. Chính söï saép xeáp taøi chính treân cho thaáy söï thieáu soùt cuûa chæ tieâu ROE khi duøng ñeå ño löôøng khaû naêng sinh lôïi cuûa ngaân haøng baèng lôïi töùc treân voán coå phaàn. ROE neáu quaù lôùn so vôùi ROA chöùng toû voán huy ñoäng quaù lôùn so vôùi voán töï coù cuûa ngaân haøng. - Tyû leä lôïi nhuaän treân toång thu nhaäp = Thu nhaäp roøng/voán töï coù x 100 chæ tieâu naøy giuùp xaùc ñònh khaû naêng mang laïi lôïi nhuaän cuûa moät ñoàng thu nhaäp. Tyû leä naøy duy trì ôû möùc >10%. Ngoaøi ra coøn coù caùc chæ tieâu khaùc ñeå ño löôøng hieäu quaû kinh doanh nhö: + Tyû suaát lôïi nhuaän= Laõi roøng cuûa ngaân haøng/taøi saûn coù sinh lôøi + Laõi roøng bieân teá=(Thu nhaäp laõi-chi phí laõi)/tích saûn sinh laõi roøng + Laõi coå phaàn=Lôïi nhuaän roøng/voán coå phaàn cuûa caùc coå ñoâng Beân caïnh caùc chæ tieâu treân, coøn phaûi coù moät loaït caùc bieän phaùp veà quaûn trò ngaân haøng lieân quan ñeán caùc lónh vöïc chuyeân moân nhö: keá toaùn, ngaân quyõ, tieáp thò, kinh doanh…cuøng vôùi nhöõng quyeát ñònh ñuùng vaø kòp thôøi cuûa nhaø quaûn trò. 1.4.2. Söï caàn thieát phaûi naâng cao hieäu quaû hoaït ñoäng kinh doanh tieàn teä cuûa caùc NHTM. Baát kyø hoaït ñoäng naøo cuõng ñoøi hoûi mang laïi hieäu quaû, vôùi nhieàu goùc ñoä nhìn nhaän khaùc nhau cuûa moät hoaït ñoäng naøo ñoù thì söï ñaùnh giaù hieäu quaû cuõng khaùc nhau. Giaû söû coù moät döï aùn caàn ñöôïc ñaùnh giaù thì : ñöùng veà phía xaõ hoäi seõ ñaùnh giaù hieäu 43 quaû döï aùn mang laïi veà maët kinh teá, xaõ hoäi; ñöùng veà phía nhaø ñaàu tö thì ñaùnh giaù hieäu quaû döï aùn mang laïi veà maët taøi chính... Ñaëc bieät hôn laø trong hoaït ñoäng ngaân haøng ngöôøi ta seõ ñaùnh giaù veà hieäu quaû kinh doanh, chaát löôïng tín duïng cuûa ngaân haøng ñoù. Chính vì vaäy, söï naâng cao hieäu quaû hoaït ñoäng cuûa caùc ngaân haøng thöông maïi laø raát caàn thieát bôûi vì: So vôùi caùc hoaït ñoäng bình thöôøng khaùc nhö hoaït ñoäng cuûa caùc coâng ty chaúng haïn thì söï hoaït ñoäng keùm hieäu quaû thì khoâng aûnh höôûng nhieàu ñeán neàn kinh teá, coøn hoaït ñoäng ngaân haøng thì khaùc, do ngaân haøng thöông maïi laø trung taâm, laø maïch maùu cuûa toaøn boä neàn kinh teá. Neáu moät ngaân haøng thöông maïi naøo ñoù hoaït ñoäng keùm hieäu quaû seõ gaây ra söï xaùo troän hoaït ñoäng cuûa caùc thaønh phaàn kinh teá vaø gaây aûnh höôûng ñeán neàn kinh teá. Kinh doanh ngaân haøng laø moät loaïi hình kinh doanh ñaëc bieät. Chaát lieäu kinh doanh chuû yeáu cuûa loaïi hình naøy laø “quyeàn söû duïng caùc khoaûn tieàn teä” Trong ñieàu kieän cuûa cô cheá thò tröôøng tieàn teä coù moät chöùc naêng ñaëc bieät laø noù vöøa laø coâng cuï ñeå huy ñoäng caùc nguoàn taøi nguyeân xaõ hoäi vaøo quaù trình saûn xuaát phaân phoái, tieâu duøng nhö lao ñoäng, nguyeân nhieân vaät lieäu, maùy moùc thieát bò, caùc coâng ngheä saûn xuaát, v.v…ñoàng thôøi noù coøn laø moät coâng cuï ñeå Nhaø nöôùc ñieàu haønh chính saùch tieàn teä trong neàn kinh teá. Giaù trò söû duïng cuûa haøng hoùa “ tieàn teä” laø ôû choã ñoù. Trong quaù trình löu thoâng, khoâng phaûi baát cöù luùc naøo ngöôøi naém giöõ moät khoaûn tieàn teä naøo ñoù cuõng söû duïng ñeán noù, ñoàng thôøi cuõng coù khi chuùng ta caàn ñeán tieàn ñeå huy ñoäng cuûa caûi xaõ hoäi cho saûn xuaát, tieâu duøng. Vì vaäy trong neàn kinh teá tieàn teä naåy sinh ra nhu caàu laø moät beân muoán taïm thôøi vay möôïn moät khoaûn tieàn teä naøo ñoù ñeå söû duïng vaø moät beân muoán taïm thôøi baùn quyeàn söû duïng moät khoaûn tieàn naøo ñoù ñeå thu lôïi. Ñeå thoaû maõn nhu caàu noùi treân cuûa moät neàn kinh teá phaùt trieån, ngaân haøng ra ñôøi vôùi muïc ñích “giöõ hoä” caùc khoaûn tieàn cuûa nhöõng ngöôøi chöa coù nhu caàu söû duïng. 44 Nhö vaäy kinh doanh ngaân haøng thöïc chaát laø thu nhaän caùc khoaûn tieàn teä “taïm thôøi nhaøn roãi “ vaø chuyeån noù ñeán tay nhöõng ai caàn söû duïng noù. Beân söû duïng tieàn phaûi hoaøn traû laïi khoaûn tieàn vay möôïn ñoàng thôøi phaûi traû cho ngöôøi cho vay moät khoaûn laõi-“tieàn thueâ quyeàn söû duïng voán tieàn teä”. Beân cho vay-töùc laø beân baùn quyeàn söû duïng seõ ñöôïc höôûng moät khoaûn lôïi töùc-giaù baùn quyeàn söû duïng. Ngaân haøng laø moät trung gian mua quyeàn söû duïng voán tieàn teä ñoù cho ngöôøi khaùc, cheânh leäch giöõa giaù mua vaø giaù baùn ñoù chính laø lôïi nhuaän kinh doanh cuûa ngaân haøng. Nhö vaäy coù theå noùi raèng kinh doanh ngaân haøng chính laø kinh doanh quyeàn söû duïng haøng hoùa tieàn teä. Neàn kinh teá caøng phaùt trieån thì kinh doanh ngaân haøng caøng phaùt trieån vôùi noäi dung phong phuù vaø ña daïng hôn; maëc duø caùc hoaït ñoäng kinh doanh ñoù vaãn döïa treân cô sôû kinh doanh quyeàn söû duïng tieàn teä. Moät trong caùc hoaït ñoäng kinh doanh cuûa ngaân haøng coù nguoàn goác xa xöa ñoù laø hoaït ñoäng thanh toaùn hoä cho khaùch haøng cuûa mình.Thoâng thöôøng caùc ngaân haøng giöõ hoä tieàn cho khaùch baèng caùch môû caùc taøi khoaûn tieàn göûi cho khaùch haøng. Khi khaùch haøng caàn thanh toaùn cho moät chuû nôï naøo ñoù khaùch haøng chæ caàn ra leänh laø ngaân haøng seõ thöïc thi leänh ñoù vaø ñoàng thôøi neáu coù con nôï naøo ñoù traû tieàn cho khaùch haøng thì ngaân haøng seõ nhaän hoä. Hoaït ñoäng thanh toaùn cuûa ngaân haøng laø cô sôû cuûa hoaït ñoäng tín duïng ngaøy nay. Khi moät khaùch haøng thieáu tieàn ñeå thanh toaùn ngaân haøng seõ traû hoä vaø khoaûn traû hoä ñoù seõ trôû thaønh khoaûn vay cuûa khaùch haøng. Hoaït ñoäng cuûa ngaân haøng hieän ñaïi ngaøy nay raát ña daïng, phong phuù bao goàm: hoaït ñoäng thanh toaùn, hoaït ñoäng tín duïng, dòch vuï taøi chính vaø moâi giôùi chöùng khoaùn vaø cho thueâ taøi chính. Nhöng ñoái vôùi nhöõng Ngaân haøng thöông maïi caáp Tænh coù qui moâ nhoû beù, ñôn giaûn nhö Tænh Long An thì thanh toaùn vaø tín duïng laø hai hoaït ñoäng chuû yeáu, noù laø neàn taûng cuûa hoaït ñoäng kinh doanh ngaân haøng. Caùc ngaân haøng hieän ñaïi ngaøy nay coøn phaùt trieån nhieàu dòch vuï kinh doanh môùi khaùc ñeå thoaû maõn nhu caàu cuûa neàn kinh teá nhö hoaït ñoäng baûo laõnh tín duïng, 45 hoaït ñoäng tö vaán taøi chính, chuyeån tieàn hoä cho khaùch haøng, cho thueâ caùc phöông tieän giöõ tieàn- vaøng baïc ñaù quí, ñaàu tö vaøo caùc doanh nghieäp, kinh doanh chöùng khoaùn v.v… Coù theå khaúng ñònh raèng kinh doanh ngaân haøng laø loaïi hình hình doanh gaëp nhieàu ruûi ro nhaát trong caùc loaïi hình kinh doanh. Vì theá, vieäc naâng cao hieäu quaû kinh doanh cuûa caùc NHTM laø raát caàn thieát cho caùc nhaø quaûn trò ngaân haøng. Nhö vaäy, nhaø quaûn trò cuûa moät ngaân haøng thöông maïi phaûi laøm theá naøo ñeå naâng cao hieäu quaû hoaït ñoäng bôûi vì naâng cao hieäu quaû hoaït ñoäng cuûa Ngaân haøng thöông maïi chính laø chuù troïng ñeán hieäu quaû kinh doanh ngaân haøng. 1.5. Kinh nghieäm naâng cao hieäu quaû tín dung cuûa NHTM ôû moät soá nöôùc treân theá giôùi . Ñeå môû roäng vaø naâng cao hieäu quaû tín duïng, Ngaân haøng ôû caùc nöôùc treân theá giôùi luoân chuù troïng yeáu toá chaát löôïng tín duïng khi phaùt trieån heä thoáng caùc NHTM, bôûi vì tín duïng laø nghieäp vuï chuû yeáu cuûa NHTM, coù lieân quan vaø taùc ñoäng ñeán moïi hoaït ñoäng khaùc cuûa NHTM. Haàu heát caùc NHTM khoâng chæ huy ñoäng caùc nguoàn tieàn nhaøn roãi trong neàn kinh teá ñoàng thôøi tieán haønh phaân phoái laïi voán tín duïng hôïp lyù vaø hieäu quaû maø coøn laø ñieàu kieän ñeå NHTM phaùt trieån saûn phaåm cung öùng treân thò tröôøng. Döôùi ñaây laø kinh nghieäm cuûa NHTM ôû moät soá nöôùc ñieån hình veà vieäc naâng cao hieäu quaû tín duïng: 1.5.1. Thaùi Lan: Heä thoáng NH Thaùi Lan bao goàm Ngaân haøng trung öông (NHTW )Thaùi Lan( Bank of Thailand – BOT), NHTM, Ngaân haøng chuyeân doanh nhaø nöôùc, caùc coâng ty taøi chính… NHTM Thaùi Lan luoân naém giöõ gaàn 70% caùc taøi saûn taøi chính ôû Thaùi Lan, cung öùng voán tín duïng cho neàn kinh teá töø 30% ñeán 60% GDP, ñaûm ñöông veà voán cho nhu caàu phaùt trieån coâng nghieäp hoaù-hieän ñaïi hoaù . 46 Thaùi Lan chuù troïng tín duïng phaùt trieån noâng nghieäp ñeå ñaåy maïnh xuaát khaåu. Baèng caùch haï laõi suaát môû roäng tín duïng ñoái vôùi lónh vöïc noâng nghieäp, ñaûm baûo nhu caàu voán cho noâng daân ñaëc bieät laø vuøng saâu vuøng xa. Laõi suaát ngaân haøng Thaùi Lan ñöôïc töï do hoaù naêm1992. Caùc coâng ty vaø daân cö ñöôïc pheùp môû taøi khoaûn baèng ngoaïi teä vaø ngöôøi khoâng cö truù ñöôïc pheùp môû taøi khoaûn baèng ñoàng Bath, caùc NHTM ñeàu ñöôïc pheùp tham gia hoaït ñoäng ngoaïi hoái. Caùc ngaân haøng Thaùi Lan taän duïng nhöõng nguoàn voán tö baûn nöôùc ngoaøi ñeå boå sung khoaûng troáng giöõa tieát kieäm coù giôùi haïn trong nöôùc vaø ñaàu tö tröïc tieáp nöôùc ngoaøi. Thôøi kyø naøy caùc ngaân haøng Thaùi Lan phaùt trieån maïnh, ñaàu tö thò tröôøng taøi chính, tæ leä lôïi nhuaän treân voán cuûa ngaân haøng ñaït 25%, ñeán naêm 1996 taøi saûn cuûa heä thoáng Ngaân haøng vaø toång giaù trò cuûa thò tröôøng chöùng khoaùn ñaït xaáp xæ 15% GDP cho thaáy caû heä thoáng ñoùng vai troø ngang nhau trong vieäc cung caáp voán cho neàn kinh teá. Tuy nhieân heä thoáng ngaân haøng Thaùi Lan cuõng ñaõ boäc loä nhieàu yeáu keùm : -Heä thoáng Ngaân haøng phaùt trieån nhanh nhöng vaán ñeà quaûn lyù Ngaân haøng non keùm, heä thoáng giaùm saùt Ngaân haøng vöøa khoâng hôïp lyù, vöøa thieáu minh baïch, caùc baùo caùo taøi chính cuûa moät soá Ngaân haøng cuõng nhö cuûa coâng ty thieáu chính xaùc, bò boùp meùo, caùc Ngaân haøng Thaùi Lan ñaõ che daáu tình traïng thua loã töø naêm 1992 ñeán naêm 1995. -Maët khaùc, caùc Ngaân haøng ñaõ maïo hieåm söû duïng voán ngaén haïn ñaàu tö cho vay trung daøi haïn ñaõ laøm gia taêng ruûi ro tín duïng vaø caùc khoaûn nôï quaù haïn Ngaân haøng taêng leân khaù nhanh ñeán 20%-30% dö nôï cho vay. Naêm 1997, Thaùi Lan nhanh choùng ñöa ra nhöõng bieän phaùp caûi caùch heä thoáng Ngaân haøng nhaèm naâng cao hieäu quaû tín duïng nhö sau: - Thöù nhaát, Thaùi Lan ñoùng cöûa 52 Ngaân haøng vaø coâng ty taøi chính, tieán haønh toå chöùc saép xeáp laïi caùc NHTM. 47 - Thöù hai, caùc NHTM Thaùi Lan coá gaéng naâng cao hieäu quaû tín duïng, phaân taùn ruûi ro baèng caùch taäp trung phaân loaïi vaø löïa choïn khaùch haøng; haïn möùc cho vay ñoái vôùi moät soá khaùch haøng khoâng quaù 25% voán töï coù; caùc khoaûn nôï ngoaïi baûng toång keát taøi saûn haïn cheá döôùi 50% toång soá voán; caùc Ngaân haøng khoâng ñöôïc ñaàu tö quaù 20% toång soá voán vaøo coå phaàn; beân caïnh ñoù Ngaân haøng thöïc hieän 100% döï phoøng ñoái vôùi nhöõng taøi saûn coù xeáp loaïi ñaùng nghi ngôø. Tæ leä döï tröõ thanh khoaûn theo quy ñònh laø 7% trong ñoù 2% tieàn göûi taïi NHTW, toái ña khoâng quaù 2,5% tieàn maët, coøn laïi döôùi daïng chöùng khoaùn vaø buoäc caùc Ngaân haøng bò ñoùng cöûa phaûi taêng voán ñieàu leä leân 15% toång voán thì môùi coù theå tieáp tuïc hoaït ñoäng. -Thöù ba, chính phuû thaønh laäp cô quan taùi cô caáu taøi chính (Financial Restructuring Agency- FRA) ñeå quaûn lyù thanh khoaûn cho 58 chi nhaùnh Ngaân haøng vaø caùc coâng ty taøi chính coù vaán ñeà. FRA coù nhieäm vuï baûo ñaûm an toaøn caû voán laãn laõi cho ngöôøi göûi tieàn, ñoàng thôøi thaønh laäp coâng ty quaûn lyù taøi saûn (Asset Management Company-AMC) coù traùch nhieäm quaûn lyù caùc khoaûn nôï khoù ñoøi, tieán haønh xöû lyù thu nôï. Nhö vaäy, vôùi söï tích cöïc hoå trôï cuûa chính phuû, söï noå löïc phaán ñaáu cuûa chính baûn thaân heä thoáng Ngaân haøng thöông maïi Thaùi Lan, ñaõ giuùp Thaùi Lan phuïc hoài sau khuûng hoaûng; heä thoáng ngaân haøng Thaùi Lan ñaõ hoaït ñoäng hieäu quaû hôn, nôï quaù haïn giaõm, chaát löôïng tín duïng ñöôïc naâng cao, khaéc phuïc tình traïng thua loå nhö nhöõng naêm 1992,1995. 1.5.2. Trung quoác 1.5.2.1. Tröôùc 1984 heä thoáng NH Trung quoác ñöôïc xaây döïng theo moâ hình moät caáp, theå hieän nhöõng ñaëc tröng cô baûn sau: Ngaân haøng nhaân daân Trung quoác (NHNDTQ) laø NHTM naém quyeàn ñieàu tieát chính khu vöïc taøi chính, ñöôïc thaønh laäp nhö moät NH ñôn caáp vöøa ñaûm nhaän vai troø nhö moät NHTW vöøa ñaûm nhaän vai troø NHTM. NHNDTQ naém giöõ vieäc cung öùng 48 tieàn, quyeát ñònh laõi suaát, döï tröõ ngoaïi hoái quoác gia vaø thöïc hieän phaân boå tín duïng öu tieân cho khu vöïc quoác doanh theo keá hoaïch tín duïng cuûa nhaø nöôùc ñeà ra. Toaøn boä hoaït ñoäng tín duïng chòu söï giaùm saùt chaët cheõ cuûa NHNDTQ. Vôùi vai troø giaùm saùt hoaït ñoäng caùc Ngaân haøng, quaûn lyù vaø kieåm soaùt ñieàu chænh toaøn boä keá hoaïch cho vay cuûa uyû ban keá hoaïch nhaø nöôùc, haïn möùc tín duïng seõ ñöôïc NHTW phaân boå ñeán caùc chi nhaùnh Ngaân haøng ñòa phöông treân cô sôû caân ñoái giöõa nguoàn voán huy ñoäng vaø nhu caàu vay voán cuûa khaùch haøng ñaõ ñöôïc chæ ñònh. Ñeå ñaùp nhu caàu voán heä thoáng Ngaân haøng moät caáp naøy cho pheùp ñieàu chuyeån voán töø Ngaân haøng thöøa voán sang Ngaân haøng thieáu voán trong phaïm vi khoâng quaù 20% soá dö tieàn gôûi, nhöõng Ngaân haøng quoác doanh neáu vaãn coøn thieáu huït voán seõ ñöôïc NHNDTQ caáp voán. Vôùi cô cheá tín duïng nhö treân, heä thoáng Ngaân haøng leä thuoäc vaøo keá hoaïch cuûa nhaø nöôùc