Luận văn Giải pháp nâng cao hiệu quả đầu tư cổ phiếu trên thị trường chứng khoán Việt Nam

1 LÔØI MÔÛ ÑAÀU 1. TÍNH CAÁP THIEÁT CUÛA ÑEÀ TAØI: Û baát kyø moät moâi tröôøng ñaàu tö naøo, tröôùc khi baét ñaàu moät quyeát ñònh ñaàu tö, lôïi nhuaän vaø ruûi ro laø hai yeáu toá ñöôïc nhaø ñaàu tö quan taâm haøng ñaàu . Tuy nhieân, trong ñaàu tö thì lôïi nhuaän laïi luoân gaén vôùi ruûi ro, lôïi nhuaän caøng cao thì ruûi ro caøng lôùn vaø ngöôïc laïi. Vì vaäy, moät nguyeân taéc chung ñöôïc taát caû caùc nhaø ñaàu tö ñaët ra laø tìm kieám möùc lôïi nhuaän toái ña treân cô sôû giaûm thieåu ruûi ro ñeán möùc thaáp nhaát. Ñoái vôùi Thò tröôøng chöùng khoaùn cuõng khoâng naèm ngoaøi nguyeân taéc noùi treân, phaûi thu huùt ñöôïc caùc nhaø ñaàu tö quan taâm, tham gia vaø vieäc taïo loøng tin ñeå cho hoï thaáy ñöôïc lôïi ích khi ñaàu tö vaøo TTCK laø ñieàu ñaëc bieät quan troïng vaø coù yù nghóa thieát thöïc nhaát. Ñaëc bieät ôû TTCK Vieät Nam, sau hôn 5 naêm hoaït ñoäng gaëp khoâng ít khoù khaên, nhöng vaãn laø moät keânh thu huùt ñaàu tö coøn raát môùi meû, vôùi neàn taûng ñieàu kieän ban ñaàu chöa thöïc söï ñaày ñuû, vôùi kinh nghieäm toå chöùc chöa qua nhieàu thöû thaùch, vieäc thu huùt ñaàu tö qua TTCK Vieät Nam ñaõ traûi qua nhöõng böôùc thaêng traàm vaø thöïc traïng ñang gaëp khoâng ít khoù khaên. Beân caïnh ñoù, nhieàu nhaø ñaàu tö treân thò tröôøng vì chöa coù kinh nghieäm vaø thieáu hieåu bieát veà kieán thöùc TTCK, neân ñaõ coù giai ñoïan thua loã traàm troïng, laøm nhieàu nhaø ñaàu tö thaát voïng vaø naûn loøng vôùi thò tröôøng. Hieän nay, maëc duø ñaõ toå chöùc nhöõng khoùa hoïc veà phaân tích löïa choïn moâ hình ñaàu tö theo caùc nguyeân taéc neâu treân, song môùi chuû yeáu döøng ôû lyù thuyeát maø chöa coù nhieàu öùng duïng trong thöïc tieãn. Töø nhöõng yeâu caàu neâu treân, nhaèm taêng tính öùng duïng veà thöïc tieãn cuûa phöông phaùp ñaàu tö vaø giuùp hoaït ñoäng ñaàu tö treân TTCK ñaït hieäu quaû hôn. Vì vaäy, nhoùm nghieân cöùu choïn ñeà taøi khoa hoïc: “ Giaûi phaùp naâng cao hieäu quaû ñaàu tö coå phieáu treân TTCK Vieät Nam” 2. TÌNH HÌNH NGHIEÂN CÖÙU TRONG VAØ NGOAØI NÖÔÙC: - Ñeà taøi tham khaûo caùc nguoàn taøi lieäu saùch baùo trong vaø ngoaøi nöôùc, taïp chí, caùc trang website, caùc nguoàn taøi lieäu söu taàm qua quaù Ô 2 trình thöïc teá taïi Trung taâm GDCK, caùc coâng ty CK, vaø caùc toå chöùc lieân quan khaùc…. 3. MUÏC TIEÂU NGHIEÂN CÖÙU: - Nghieân cöùu moät caùch coù heä thoáng veà cô sôû lyù luaän ñeå naâng cao hieäu quaû ñaàu tö coå phieáu treân thò tröôøng chöùng khoaùn. Nghieân cöùu cuï theå veà caùc chieán löôïc quaûn lyù ñaàu tö cuûa TTCK moät soá nöôùc treân theá giôùi vaø trong khu vöïc, qua ñoù ruùt ra moät soá baøi hoïc gôïi yù cho Vieät Nam. - Beân caïnh ñoù, phaân tích thöïc traïng ñaàu tö coå phieáu treân thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam trong thôøi gian qua veà nhöõng maët thuaän lôïi vaø khoù khaên, sau ñoù tìm ra nhöõng nguyeân nhaân toàn taïi trong ñaàu tö chöùng khoaùn. - Treân cô sôû ñoù, ñeà taøi ñöa ra moät soá nhoùm giaûi phaùp kieán nghò nhaèm taêng tính öùng duïng thöïc tieãn cuûa phöông phaùp ñaàu tö vaø giuùp hoaït ñoäng ñaàu tö treân TTCK ñaït hieäu quaû hôn. 4. PHAÏM VI CUÛA ÑEÀ TAØI: Ñeà taøi naøy laø cô sôû ñeå nhaø ñaàu tö caù nhaân vaø toå chöùc tham khaûo ñeå phaân tích, ñaùnh giaù, löïa choïn caùc hình thöùc ñaàu tö phuø hôïp vaø hieäu quaû nhaát. Ñoàng thôøi giuùp giaûm thieåu ruûi ro cho hoï khi ñaàu tö coå phieáu taäp trung treân TTCK Vieät Nam. 5. PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU: Ñeà taøi söû duïng phöông phaùp nghieân cöùu: + Phaân tích + Toång hôïp 6. NHOÙM TRIEÅN KHAI ÑEÀ TAØI: TS. Traàn Quoác Tuaán – Chuû nhieäm ñeà taøi Cöû nhaân Hoaøng Thò Baûo Chi – Thö kyù ñeà taøi TS. Lyù Hoaøng Aùnh – Coäng taùc vieân Cöû nhaân Toâ thò Myõ Dung – Coäng taùc vieân 7. KEÁT CAÁU ÑEÀ TAØI: 3 Noäi dung ñeà taøi goàm ba chöông: Lôøi Môû ñaàu Chöông I: Cô sôû lyù luaän veà naâng cao hieäu quaû ñaàu tö coå phieáu treân TTCK Chöông II: Ñaùnh giaù veà hieäu quaû ñaàu tö coå phieáu treân TTCK Vieät Nam Chöông III: Caùc giaûi phaùp chuû yeáu ñeå naâng cao hieäu quaû ñaàu tö coå phieáu treân TTCK Vieät Nam 4 CHÖÔNG I: CÔ SÔÛ LYÙ LUAÄN VEÀ NAÂNG CAO HIEÄU QUAÛ ÑAÀU TÖ COÅ PHIEÁU TREÂN TTCK 1.1. MÖÙC SINH LÔØI VAØ RUÛI RO TRONG ÑAÀU TÖ COÅ PHIEÁU: 1.1.1. HIEÄU QUAÛ ÑAÀU TÖ 1.1.1.1 Khaùi nieäm Tröôùc heát ta caàn hieåu khaùi nieäm veà hieäu quaûû kinh teá laø gì? Hieäu quaû kinh teá laø moät hieän töôïng (hoaëc quaù trình) kinh teá laø moät phaïm truø kinh teá phaûn aùnh trình ñoä söû duïng caùc nguoàn löïc (nhaân löïc, taøi löïc, vaät löïc, tieàn voán ) ñeå ñaït ñöôïc muïc tieâu xaùc ñònh. Töø khaùi nieäm khaùi quaùt naøy, coù theå hình thaønh coâng thöùc bieåu dieãn khaùi quaùt phaïm truø hieäu quaû kinh teá nhö sau: KH C  Vôùi H laø hieäu quaû kinh teá cuûa moät hieän töôïng (quaù trình kinh teá naøo ñoù); K laø keát quaû thu ñöôïc töø hieän töôïng (quaù trình ñoù) kinh teá ñoù vaø C laø chi phí toaøn boä ñeå ñaït ñöôïc keát quaû ñoù. Vaø nhö theá cuõng coù theå coù khaùi nieäm ngaén goïn: hieäu quaû kinh teá phaûn aùnh chaát löôïng hoaït ñoäng kinh teá vaø ñöôïc xaùc ñònh bôûi tyû soá giöõa keát quaû ñaït ñöôïc vôùi chi phí boû ra ñeå ñaït ñöôïc keát quaû ñoù. Quan ñieåm naøy ñaùnh giaù ñöôïc toát nhaát trình ñoä söû duïng caùc nguoàn löïc ôû moïi ñieàu kieän “ñoäng” cuûa kinh teá. Theo quan ñieåm nhö theá hoaøn toaøn coù theå tính toaùn ñöôïc hieäu quaû kinh teá trong söï vaän ñoäng vaø bieán ñoåi khoâng ngöøng cuûa caùc hoaït ñoäng kinh teá, khoâng phuï thuoäc vaøo quy moâ vaø toác ñoä bieán ñoäng khaùc nhau cuûa chuùng. Töø ñònh nghóa veà hieäu quaû kinh teá nhö ñaõ trình baøy ôû treân, chuùng ta coù theå neâu ñònh nghóa veà hieäu quaû ñaàu tö nhö sau: 5 Hieäu quaû ñaàu tö laø moät phaïm truø kinh teá phaûn aùnh trình ñoä söû duïng nguoàn voán ñeå ñaït ñöôïc muïc tieâu xaùc ñònh. Trong ñaàu tö chöùng khoaùn thì hieäu quaû söû duïng nguoàn voán ñöôïc theå hieän trong vieäc mua baùn chöùng khoaùn ñem laïi möùc sinh lôøi (töùc laø phaàn cheânh leäch giöùa keát quaû thu ñöôïc sau moät khoaûng thôøi gian vaø voán goác maø nhaø ñaàu tö phaûi boû ra ban ñaàu). Khaùi nieäm hieäu quaû ñaàu tö khaùc vôùi khaùi nieäm keát quaû ôû choå laø keát quaû chæ laø nhöõng gì maø mình thu ñöôïc sau moät khoaûn thôøi gian ñaàu tö. Vaø keát quaû ñoù coù theå laø lôøi hoaëc loã. 1.1.1.2 Caùc tieâu thöùc ñaùnh giaù hieäu quaû ñaàu tö. Döôùi ñaây xin ñöa ra moät soá hieäu quaû ñaàu tö trong vieäc söû duïng voán. Thöù nhaát: Soá voøng quay toaøn boä voán ( VSV ) V KD TRSV V  Vôùi VSV laø soá voøng quay cuûa voán. Soá voøng quay voán caøng lôùn hieäu suaát söû duïng voán caøng lôùn. Thöù hai: Hieäu quaû söû duïng voán KH C  Vôùi K laø keát quaû thu ñöôïc sau quaù trình ñaàu tö vôùi soá voán ñaàu tö ban ñaàu boû ra laø C. Trong ñaàu tö chöùng khoaùn thì K chính laø phaàn thu veà töø thu nhaäp coå töùc vaø giaù baùn chöùng khoaùn ñoù. H > 1 laø toát 1.1.2 Möùc sinh lôøi trong ñaàu tö coå phieáu: 1.1.2.1. Khaùi nieäm: - Möùc sinh lôøi cuûa moät khoaûn ñaàu tö laø phaàn cheânh leäch giöõa keát quaû thu ñöôïc sau moät khoaûng thôøi gian ñaàu tö vaø voán goác maø nhaø ñaàu tö phaûi boû ra ban ñaàu. 6 - Vieäc moät soá nhaø ñaàu tö mong muoán toái ña hoùa lôïi nhuaän cuûa hoï vaø hoï saün saøng chaáp nhaän ruûi ro. Lôïi nhuaän coù söùc thuùc ñaåy to lôùn ñoái vôùi caùc nhaø ñaàu tö vaø laø nguoàn buø ñaép chính cho quaù trình ñaàu tö, do ñoù cuõng laø chæ tieâu quan troïng nhaát ñeå so saùnh hai khoaûn ñaàu tö khaùc nhau. Beân caïnh ñoù, vieäc ño löôøng möùc sinh lôøi trong quaù khöù cho pheùp nhaø ñaàu tö ñaùnh giaù khoaûn ñaàu tö cuûa hoï toát nhö theá naøo vaø laø cô sôû ñeå döï baùo töông lai baát ñònh. 1.1.2.2. Caùc yeáu toá aûnh höôûng ñeán khaû naêng sinh lôøi: - Veà maët thu nhaäp, coå ñoâng cuûa moät coâng ty coù theå hy voïng nhöõng khoaûn lôïi sau:  Thu nhaäp töø söï taêng giaù coå phieáu  Thu nhaäp töø phaân phoái coå töùc  Thu nhaäp töø vieäc ñöôïc nhaän caùc coå phieáu thöôûng töø coâng ty ( maëc duø thu nhaäp naøy chæ coù yù nghóa danh nghóa)  Coå phieáu môùi naøy phaùt haønh keøm theo nghieäp vuï nhaäp döï tröõ vaøo voán  Thu nhaäp töø chöùng quyeàn hay quyeàn mua coå phieáu môùi… - Veà ñaàu tö daøi haïn nhaát laø ñoái vôùi nhöõng ngöôøi coù chieán löôïc kinh doanh chöùng khoaùn laø mua vaø giöõ thì hai nguoàn thu nhaäp chính laø möùc ñoä taêng giaù cuûa coå phieáu vaø coå töùc coù theå quy tröïc tieáp ra tieàn. - Nhöõng quyeàn lôïi khaùc nhö quyeàn baàu cöû vaø öùng cöû, quyeàn ñöôïc cung caáp thoâng tin,… cuõng coù giaù trò tieàn teä nhöng khoâng theå quy tröïc tieáp ra tieàn. Theo moät caùch naøo ñoù, nhöõng quyeàn naøy theå hieän ra giaù caû cuûa coå phieáu. Moät tin xaáu coâng boá cho coå ñoâng seõ laøm giaù giaûm vaø ngöôïc laïi. Moïi tin töùc ñeàu ñöôïc phaûn aùnh vaøo giaù. - Ñaëc bieät ñoái vôùi khoaûn ñaàu tö coå phieáu ñieàu quan taâm nhaát ñeán hieäu quaû kinh doanh laø möùc sinh lôøi, maø möùc sinh lôøi nhaø ñaàu tö nhaän ñöôïc xuaát phaùt töø hai nguoàn:  Thöù nhaát: Nhaø ñaàu tö coù theå nhaän ñöôïc coå töùc töø vieäc sôû höõu coå phieáu. Ñaây laø khoaûn thu nhaäp ñònh kyø döôùi daïng tieàn maët ( thu nhaäp) cuûa khoaûn ñaàu tö. Noù luoân luoân lôùn hôn hoaëc baèng khoâng. 7 Khoaûn thu nhaäp coå töùc cuûa coå phieáu phoå thoâng thöôøng ñöôïc chi traû moät naêm hoaëc nöûa naêm moät laàn.  Thöù hai: Ngoaøi coå töùc, khi nhaø ñaàu tö baùn coå phieáu thì coù theå thu ñöôïc möùc cheânh leäch giöõa giaù baùn vaø giaù mua coå phieáu ñoù. Möùc cheânh leäch naøy ñöôïc goïi laø lôïi voán (hoaëc loã voán). Caùc thöôùc ño möùc sinh lôøi ( lôïi suaát ñaàu tö): - Möùc sinh lôøi tính baèng giaù trò tuyeät ñoái:  Toång möùc sinh lôøi ñoái vôùi khoaûn ñaàu tö vaøo coå phieáu cuûa nhaø ñaàu tö baèng toång hai khoaûn thu nhaäp coå töùc vaø möùc laõi ( loã) voán: Khaû naêng sinh lôøi toång theå cuûa coå phieáu = Thu nhaäp coå töùc + möùc laõi ( loã) voán  Ñieåm quan troïng cuûa coâng thöùc naøy laø ñaõ tính ñeán caû hai yeáu toá laøm neân khaû naêng sinh lôøi, thu nhaäp coå töùc vaø möùc laõi ( loã) voán do cheânh leäch giaù. Taïi moät thôøi ñieåm naøo ñoù, moät chöùng khoaùn coù theå coù moät trong hai thaønh phaàn treân baèng 0  Do khoù coù theå thu thaäp ñöôïc döõ lieäu veà thueá vaø veà chi phí giao dòch neân trong caùc tính toaùn veà möùc sinh lôøi thöôøng khoâng ñeà caäp ñeán caùc chi phí thueá vaø phí giao dòch maëc duø nhöõng chi phí naøy raát quan troïng vaø coù theå laøm giaûm ñaùng keå thu nhaäp cuûa caù nhaân nhaø ñaàu tö. - Möùc sinh lôøi tính theo phaàn traêm - Tyû suaát sinh lôøi: Khi ño löôøng möùc sinh lôøi caàn ño caû yeáu toá thu nhaäp vaø yeáu toá bieán ñoäng giaù. Tyû suaát sinh lôøi toång theå cho moät kyø naém giöõ chöùng khoaùn baèng toång coäng taát caû nhöõng khoaûn thu nhaäp baèng tieàn maët vaø nhöõng khoaûn sinh lôøi veà voán chia cho khoaûn tieàn phaûi boû ra ñeå ñaàu tö ( voán goác) vaø noù laø cô sôû ñeå so saùnh caùc khoaûn ñaàu tö khaùc nhau. Ta coù coâng thöùc sau: 1 01 1 0 0 P PDIVR P P    Trong ñoù: 8 1R laø möùc sinh lôøi trong giai ñoaïn töø khi mua ( thôøi ñieåm 0) tôùi thôøi ñieåm 1 naêm sau 1DIV laø coå töùc thu ñöôïc trong giai ñoaïn naøy 0P laø giaù mua 1P laø giaù taïi thôøi ñieåm 1 naêm sau 1 0 DIV P laø tyû leä coå töùc vaø 1 0 0 P P P  goïi laø tyû leä laõi voán Coâng thöùc treân giaû ñònh raèng coå phieáu ñöôïc mua ôû ñaàu kyø vaø baùn ôû cuoái kyø, raèng coå töùc hay laõi ñöôïc lónh ôû cuoái kyø. Ñoái vôùi caùc coâng ty nieâm yeát treân TTGDCK ôû Vieät Nam , thöïc teá caùc coâng ty thöôøng phaân boå nhieàu laàn coå töùc trong 1 naêm vaø laàn cuoái cuøng cuûa naêm tröôùc thöôøng vaøo khoaûng quyù II cuûa naêm sau ñoù, khi ñaõ ñöôïc Ñaïi hoäi coå ñoâng thoâng qua caùc baùo caùo taøi chính cuûa naêm tröôùc. Thay ñoåi giaù trong kyø (P1 – P0) baèng cheânh leäch giöõa thôøi ñieåm naêm tröôùc ( giaû ñònh giaù baùn ra) vaø thôøi ñieåm naêm sau ( giaû ñònh giaù mua vaøo). Möùc cheânh leäch naøy coù theå aâm hoaëc döông. Maët khaùc, chi phí giao dòch vaø thueá khoâng ñöôïc tính trong coâng thöùc naøy. - Möùc sinh lôøi bình quaân soá hoïc ( trung bình coäng) vaø möùc sinh lôøi trong moät khoaûng thôøi gian ( trung bình nhaân): Ñeå tính möùc sinh lôøi cuûa moät danh muïc ñaàu tö coù nhieàu chöùng khoaùn thaønh phaàn hay ñeå tính möùc sinh lôøi cuûa moät chöùng khoaùn qua nhieàu kyø, ngöôøi ta phaûi duøng ñeán caùc coâng thöùc tính trung bình. Trung bình coäng kyù hieäu R vaø baèng: 1 2 3 ... tR R R RR t      Trong ñoù: R laø möùc sinh lôøi bình quaân naêm 1 2 3, , ,..., tR R R R laø möùc sinh lôøi töøng naêm trong khoaûng thôøi gian t naêm. Trung bình soá hoïc thích hôïp ñeå ño löôøng khuynh höôùng taäp trung cuûa möùc sinh lôøi tính vaøo moät thôøi ñieåm nhaát ñònh. Tuy nhieân neáu duøng 9 trung bình soá hoïc ñeå tính trung bình möùc sinh lôøi theo chieàu thôøi gian thì coù theå seõ coù keát quaû khoâng chính xaùc. Trong tröôøng hôïp naøy möùc sinh lôøi trong moät khoaûng thôøi gian hay trung bình nhaân seõ chính xaùc hôn. Trung bình nhaân moâ taû möùc sinh lôøi goäp theo chieàu thôøi gian, ño löôøng möùc sinh lôøi qua nhieàu kyø. Giaû söû toaøn boä coå töùc laïi ñöôïc taùi ñaàu tö vaø cuõng thu ñöôïc moät möùc sinh lôøi töông töï nhö möùc sinh lôøi cuûa khoaûn voán goác, ta goïi khoaûng thôøi gian ñaàu tö laø t naêm thì toång möùc sinh lôøi laø: 1 2(1 )(1 )....(1 ) 1t tR R R R     Tuy nhieân, ta cuõng coù theå tính möùc sinh lôøi luõy keá theo töøng naêm ñeå bieát khi so saùnh trong khoaûng thôøi gian t naêm thì naêm sau bình quaân möùc ñaàu tö taêng ñöôïc bao nhieâu phaàn traêm so vôùi naêm ngay tröôùc noù Coâng thöùc xaùc ñònh nhö sau: R haøng naêm = 1 2(1 ) (1 ).....(1 )t tR x R R   - 1 Trong khi tính trung bình nhaân, ngöôøi ta phaûi coäng möùc sinh lôøi thaønh phaàn vôùi 1. So saùnh hai caùch ño möùc sinh lôøi trung bình treân ñaây, ngöôøi ta cho raèng: - Trung bình coäng thöôøng duøng ñeå öôùc löôïng suaát sinh lôøi kyø voïng cuûa moät chöùng khoaùn töø nhöõng döõ lieäu lòch söû vaø duøng ñeå tính phöông sai vaø ñoä leäch chuaån. - Khi ño löôøng hieäu quaû ñaàu tö theo thôøi gian thì trung bình nhaân chính xaùc hôn vaø ñaùng tin caäy hôn. - Noùi chung thì R ≥ Rt haøng naêm vaø khi möùc ñoä bieán ñoäng cuûa sinh lôøi caøng cao thì cheânh leäch giöõa hai giaù trò trung bình naøy caøng lôùn. 1.1.2.3 Suaát sinh lôøi kyø voïng - Chuùng ta caàn phaân bieät hai thuaät ngöõ ñöôïc söû duïng roäng raõi trong ñaàu tö: suaát sinh lôøi thöïc hieän vaø suaát sinh lôøi kyø voïng. 10  Suaát sinh lôøi thöïc hieän laø möùc sinh lôøi ñaõ xaûy, nhaø ñaàu tö ñaõ thu ñöôïc.  Suaát sinh lôøi kyø voïng töø moät taøi saûn laø möùc sinh lôøi maø nhaø ñaàu tö döï ñoaùn seõ ñaït ñöôïc trong töông lai. Ñoù laø möùc sinh lôøi döï kieán. Ñieàu naøy coù theå xaûy ra hoaëc khoâng xaûy ra. Nhaø ñaàu tö coù yù ñònh mua moät taøi saûn naøo ñoù neáu suaát sinh lôøi kyø voïng chaáp nhaän ñöôïc, tuy nhieân hoï caàn phaûi hieåu raèng kyø voïng cuûa hoï coù theå khoâng bao giôø thaønh hieän thöïc. Ñeå öôùc löôïng suaát sinh lôøi kyø voïng, ngöôøi ta thöøông duøng 2 phöông phaùp: - Thöù nhaát, soá nhöõng khaû naêng suaát sinh lôøi seõ xaûy ra trong töông lai laø raát nhieàu, coù theå laø voâ soá. Nhaø phaân tích gaùn cho töøng khaû naêng aáy moät xaùc suaát coù theå xaûy ra. Suaát sinh lôøi kyø voïng khi aáy seõ laø: E (R) = P1R1 + P2R2 +…….. + PnRn = 1 n k PkRk   Trong ñoù: E(R ): suaát sinh lôøi kyø voïng Rk: suaát sinh lôøi ñoái vôùi khaû naêng k Pk: xaùc suaát xaûy ra Rk trong thöïc teá. Töø coâng thöùc treân, coù theå noùi suaát sinh lôøi kyø voïng cuûa moät chöùng khoaùn baèng trung bình coù troïng soá taát caû nhöõng suaát sinh lôøi coù theå xaûy ra, trong ñoù troïng soá laø xaùc suaát cuûa moãi suaát sinh lôøi khaû naêng ñoù. - Thöù hai ( caùch naøy thöôøng duøng hôn), ngöôøi ta giaû ñònh raèng phaân phoái xaùc suaát suaát sinh lôøi trong quaù khöù, ñaõ thöïc hieän seõ laëp laïi trong töông lai. Neáu lòch söû laëp laïi, thì khi ñoù suaát sinh lôøi kyø voïng seõ baèng trung bình coäng suaát sinh lôøi ñaõ thöïc hieän trong thôøi gian tröôùc ñoù. Khi ñoù: 1 2 1 ... 1( ) n n t R R RE R R R n n        Trong ñoù: E(R): Suaát sinh lôøi kyø voïng R: Suaát sinh lôøi trung bình Rt: Suaát sinh lôøi cuûa kyø t 11 n: Soá naêm trong kyø tính toaùn Treân thò tröôøng chöùng khoaùn coù 2 caùch thöùc giao dòch: giao dòch khôùp leänh ñònh kyø (fixing) vaø giao dòch lieân tuïc. Giao dòch ñònh kyø chæ khôùp leänh moät vaøi laàn trong ngaøy ( Ví duï nhö Trung taâm GDCK TPHCM cuûa Vieät Nam hieän nay giao dòch 3 laàn/ ngaøy). Nhöõng thò tröôøng ñaõ phaùt trieån löïa choïn giao dòch lieân tuïc, nghóa laø moãi laàn khôùp leäch chæ toán chöa ñeán 30 giaây… - Vôùi tröôøng hôïp thöù nhaát, vieäc öôùc löôïng suaát sinh lôøi theo kieåu truyeàn thoáng laø thích hôïp. - Vôùi tröôøng hôïp giao dòch lieân tuïc 24h/ 24h, vieäc löïa choïn giaù tham chieáu cuõng raát khoù khaên , vaø suaát sinh lôøi thöïc seõ phuï thuoäc vaøo soá laàn (n) goäp lôïi nhuaän vaøo voán trong kyø. Neáu soá kyø taêng leân voâ haïn thì suaát sinh lôøi thöïc seõ ñöôïc öôùc löôïng baèng coâng thöùc: Rr =eR – 1 Trong ñoù: Rr: suaát sinh lôøi thöïc R: suaát sinh lôøi danh nghóa e: haèng soá e töï nhieân Theo ñònh nghóa, suaát sinh lôøi thöïc qua n kyø seõ baèng Rr trong coâng thöùc sau: 0 0 nP P P  = 0 nP P – 1 = e Rr – 1  0 nP P = eRr  Rr = ln ( 0 nP P ) Trong ñoù: Rr: suaát sinh lôøi thöïc e: haèng soá töï nhieân e Pn: giaù taïi thôøi dieåm n P0: giaù taïi thôøi ñieåm 0 Coâng thöùc cuoái cuøng Rr = ln (Pn/ P0) ñöôïc söû duïng roäng raõi treân thò tröôøng taøi chính. Noù raát tieän cho vieäc tính toaùn vaø giaûm bôùt ñöôïc khaù nhieàu böôùc trong tính toaùn, nhaát laø vôùi nhöõng thò tröôøng giao dòch lieân tuïc vaø soâi ñoäng. Tuy nhieân, trong nghieân cöùu naøy seõ chæ duøng caùch tính thoâng thöôøng, bôûi thò tröôøng giao dòch giaùn ñoaïn, ñònh kyø, khoâng lieân tuïc. 12 Tyû suaát sinh lôøi noäi boä (IRR) Tyû suaát sinh lôøi noäi boä (IRR) laø laõi suaát chieát khaáu maø taïi ñoù NPV cuûa khoaûn ñaàu tö baèng 0. NPV ñöôïc tính nhö sau: NPV = Giaù trò hieän taïi cuûa – Ñaàu tö ban ñaàu doøng tieàn döï kieán trong töông lai Vieäc söû duïng tyû suaát sinh lôøi noäi boä gaëp moät soá khoù khaên sau: - Vaán ñeà tính toaùn ( khoâng tính ñöôïc tyû suaát sinh lôøi noäi boä, hoaëc seõ tính ñöôïc 2 tyû suaát sinh lôøi noäi boä) - Tyû suaát sinh lôøi noäi boä giaû ñònh raèng taát caû caùc khoaûn thu nhaäp ñeàu ñöôïc taùi ñaàu tö - Hoaëc coù moät soá tröôøng hôïp keát luaän caên cöù treân IRR maâu thuaãn vôùi keát luaän caên cöù treân doøng thu nhaäp thuaàn hieän giaù (NPV)… Tyû suaát sinh lôøi cuûa moät danh muïc ñaàu tö Danh muïc ñaàu tö bao goàm toaøn boä chöùng khoaùn trong danh muïc ñoù. Do vaäy, suaát sinh lôøi kyø voïng cuûa moät danh muïc baèng trung bình coù troïng soá cuûa suaát sinh lôøi cuûa toaøn boä caùc chöùng khoaùn thaønh phaàn. Coâng thöùc nhö sau: E(Rp) = x1 E (R1) + x2E(R2)+….+ xnE(Rn) = 1 n i  xi E(Ri) Trong ñoù: E (Rp): suaát sinh lôøi kyø voïng cuûa danh muïc ñaàu tö p xi: tyû troïng cuûa chöùng khoaùn i trong danh muïc n: soá loaïi chöùng khoaùn trong danh muïc E(Ri): suaát sinh lôøi kyø voïng cuûa chöùng khoaùn i 1.1.3 Ruûi ro trong ñaàu tö coå phieáu: 1.1.3.1 Khaùi nieäm veà ruûi ro: Ruûi ro trong ñaàu tö chöùng khoaùn ñöôïc ñònh nghóa laø khaû naêng xaûy ra nhieàu keát quaû ngoaøi döï kieán, hay noùi caùch khaùc, möùc sinh lôøi thöïc teá nhaän ñöôïc trong töông lai coù theå khaùc vôùi döï tính ban ñaàu. Ñoä chaéc chaén (hay ñoä dao ñoäng) cuûa lôïi suaát ñaàu tö caøng cao thì ruûi ro caøng cao vaø ngöôïc laïi. 13 Theo caùc lyù thuyeát tröôùc ñaây, ngöôøi ta chæ quan nieäm ruûi ro laø nhöõng yeáu toá laøm cho möùc sinh lôøi giaûm ñi. Nhöng hieän nay, quan nieäm naøy ñaõ thay ñoåi. Ngöôøi ta cho raèng taát caû moïi yeáu toá laøm cho möùc sinh lôøi thay ñoåi so vôùi döï tính, duø laøm taêng hay giaûm, ñeàu ñöôïc goïi laø ruûi ro. 1.1.3.2 Caùc loaïi ruûi ro: Chuùng ta bieát raèng söï dao ñoäng cuûa thu nhaäp, dao ñoäng cuûa giaù chöùng khoaùn hay coå töùc ( laõi suaát ) laø nhöõng yeáu toá caáu thaønh ruûi ro. Moät soá ruûi ro naèm ngoaøi söï kieåm soaùt cuûa coâng ty phaùt haønh vaø aûnh höôûng ñeán nhieàu coâng ty cuøng moät luùc. Moät soá ruûi ro phaùt sinh töø noäi taïi cuûa coâng ty vaø coâng ty coù theå kieåm soaùt ôû möùc töông ñoái. Ruûi ro coù heä thoáng: - Laø nhöõng ruûi ro do caùc yeáu toá naèm ngoaøi coâng ty, khoâng kieåm soaùt ñöôïc vaø coù aûnh höôûng roäng raõi ñeán caû thò tröôøng vaø taát caû moïi loaïi chöùng khoaùn ñöôïc goïi laø ruûi ro coù heä thoáng. - Nhöõng yeáu toá ñoù laø : Nhöõng bieán ñoäng veà kinh teá, chính trò, vaø xaõ hoäi laø nguoàn goác cuûa ruûi ro heä thoáng. Aûnh höôûng cuûa chuùng taùc ñoäng ñeán giaù cuûa haàu nhö toaøn boä caùc coå phieáu (hay toaøn boä traùi phieáu) treân thò tröôøng. Chaúng haïn khi kinh teá suy thoaùi vaø lôïi nhuaän cuûa caùc coâng ty ñeàu giaûm, giaù coå phieáu cuûa haàu heát caùc coâng ty nieâm yeát treân thò tröôøng seõ coù xu höôùng giaûm. Ruûi ro khoâng coù heä thoáng (phi heä thoáng): - Laø nhöõng ruûi ro do caùc yeáu toá noäi taïi gaây ra, noù coù theå kieåm soaùt ñöôïc vaø chæ taùc ñoäng ñeán moät ngaønh hay tôùi moät coâng ty, moät hoaëc moät soá chöùng khoaùn. - Caùc nhaân toá nhö khaû naêng quaûn trò, sôû thích cuûa ngöôøi tieâu duøng, bò kieän tuïng, ñình coâng cuûa coâng nhaân laø caùc nhaân toá gaây ra ruûi ro khoâng heä thoáng cuûa coâng ty. Caùc nhaân toá ruûi ro khoâng heä thoáng haàu nhö ñoäc laäp vôùi caùc nhaân toá aûnh höôûng ñeán toaøn boä thò tröôøng chöùng khoaùn. Vì caùc nhaân toá naøy chæ aûnh höôûng ñeán moät coâng ty hay moät ngaønh neân chuùng caàn ñöôïc ñaùnh giaù trong boái caûnh cuï theå cuûa coâng ty hay ngaønh ñoù. 14 1.1.3.3 Caùc nhaân toá hình thaønh ruûi ro trong hoaït ñoäng ñaàu tö a. Nguyeân nhaân hình thaønh ruûi ro heä thoáng: Ruûi ro thò tröôøng: Gía caû coå phieáu coù theå dao ñoäng maïnh trong moät khoaûng thôøi gian ngaén maëc duø lôïi nhuaän cuûa hoaït ñoäng kinh doanh coâng ty haàu nhö khoâng thay ñoåi . Khoâng hieám khi ngöôøi ta thaáy giaù coå phieáu giaûm trong khi lôïi nhuaän cuûa coâng ty phaùt haønh coå phieáu ñoù laïi ñang taêng leân vaø ngöôïc laïi giaù coå phieáu taêng trong khi lôïi nhuaän coâng ty giaûm. Nguyeân nhaân cuûa noù coù theå raát khaùc nhau nhöng phuï thuoäc chuû yeáu vaøo caùch nhìn nhaän cuûa caùc nhaø ñaàu tö veà caùc loaïi coå phieáu noùi chung hay veà moät nhoùm caùc coå phieáu noùi rieâng (noùi caùch khaùc laø söï thay ñoåi taâm lyù cuûa nhaø ñaàu tö). Nhöõng thay ñoài trong möùc sinh lôøi ñoái vôùi phaàn lôùn caùc loaïi coå phieáu thöôøng chuû yeáu laø do söï daùnh giaù cuûa caùc nhaø ñaàu tö veà chuùng thay ñoåi vaø goïi laø ruûi ro thò tröôøng.  Ruûi ro thò tröôøng coù nguoàn goác laø do coù nhöõng phaûn öùng cuûa caùc nhaø ñaàu tö ñoái vôùi nhöõng söï kieän höõu hình hay voâ hình. Söï ñaùnh giaù raèng lôïi nhuaän cuûa caùc coâng ty noùi chung coù xu höôùng suït giaûm coù theå laø nguyeân nhaân laøm cho phaàn lôùn caùc loaïi coå phieáu thöôøng bò giaûm giaù. Caùc nhaø ñaàu tö thöôøng phaûn öùng döïa treân cô sôû caùc söï kieän thöïc teá xaûy ra, höõu hình nhö caùc söï kieän kinh teá, chính trò, xaõ hoäi.  Beân caïnh ñoù caùc söï kieän voâ hình laø caùc söï kieän naûy sinh do yeáu toá taâm lyù cuûa thò tröôøng. Ruûi ro thò tröôøng thöôøng xuaát phaùt töø nhöõng söï kieän höõu hình, nhöng do taâm lyù khoâng vöõng vaøng cuûa caùc nhaø ñaàu tö neân hoï hay coù phaûn öùng vöôït quaù caùc söï kieän ñoù. Nhöõng suït giaûm ñaàu tieân cuûa giaù chöùng khoaùn treân thò tröôøng laø nguyeân nhaân gaây sôï haõi ñoái vôùi caùc nhaø ñaàu tö vaø hoï seõ coá gaéng ruùt voán baèng caùch baùn chöùng khoaùn. Nhöõng phaûn öùng daây chuyeàn laøm taêng vöôït soá löôïng baùn, giaù caû chöùng khoaùn seõ rôi xuoáng thaáp so vôùi giaù trò noäi taïi cuûa chöùng khoaùn.  Vaán ñeà ruûi ro thò tröôøng chæ nhaán maïnh ñeán phaûn öùng tieâu cöïc. Tuy nhieân vaãn coù theå coù hieän töôïng mua vaøo raát nhieàu khi coù nhöõng söï kieän baát thöôøng xaûy ra, luùc ñoù giaù caû chöùng khoaùn seõ taêng leân. Caùc nhaø ñaàu tö haàu nhö khoâng coi vieäc 15 taêng giaù laø moät ruûi ro. Taêng giaù chæ laø ruûi ro ñaùng keå ñoái vôùi tröôøng hôïp baùn khoáng maø thoâi. Ruûi ro laõi suaát thò tröôøng: Ruûi ro laõi suaát noùi ñeán söï khoâng oån ñònh trong giaù trò thò tröôøng vaø soá tieàn thu nhaäp trong töông lai, nguyeân nhaân laø dao ñoäng trong möùc laõi suaát chung. Nhöõng bieán ñoäng veà laõi suaát naøy thöôøng laø keát quaû thay ñoåi chính saùch laõi suaát cuûa ngaân haøng trung öông.  Nguyeân nhaân coát loõi cuûa ruûi ro laõi suaát laø söï leân xuoáng cuûa laõi suaát chuaån ( coù theå laø laõi suaát traùi phieáu Chính phuû), khi ñoù seõ coù söï thay ñoåi trong möùc sinh lôøi kyø voïng cuûa caùc loaïi chöùng khoaùn khaùc, ñoù laø caùc loaïi coå phieáu vaø traùi phieáu coâng ty. Noùi caùch khaùc, söï thay ñoåi veà chi phí vay voán ñoái vôùi caùc loaïi chöùng khoaùn Chính phuû seõ daãn ñeán söï thay ñoåi veà chi phí vay voán cuûa caùc loaïi chöùng khoaùn coâng ty.  Caùc nhaø ñaàu tö thöôøng coi caùc chöùng khoaùn cuûa Chính phuû gaàn nhö laø khoâng ruûi ro. Caùc loaïi traùi phieáu Chính phuû kyø haïn daøi thì khoâng coù ruûi ro thanh toaùn ( nhöng vaãn coù ruûi ro veà giaù caû). Caùc möùc laõi suaát traùi phieáu Chính phuû caùc kyø haïn khaùc nhau ñöôïc duøng laøm chuaån ñeå xaùc ñònh laõi suaát traùi phieáu coâng ty coù thôøi gian ñaùo haïn töông töï. Do vaäy, nhöõng thay ñoåi trong laõi suaát traùi phieáu Chính phuû seõ laøm aûnh höôûng tôùi toaøn boä heä thoáng chöùng khoaùn, töø traùi phieáu cho ñeán caùc loaïi coå phieáu ruûi ro nhaát.  Maët khaùc, thay ñoåi laõi suaát chöùng khoaùn chính phuû seõ aûnh höôûng ñeán cung caàu chöùng khoaùn chính phuû. Ví duï khi chính phuû thaâm huït ngaân saùch traàm troïng seõ ñoøi hoûi boå sung, taêng cöôøng nguoàn taøi trôï. Phaùt haønh theâm traùi phieáu chính phuû laø moät giaûi phaùp, tuy nhieân giaûi phaùp naøy laøm taêng cung chöùng khoaùn chính phuû. Nhaø ñaàu tö tieàm naêng cuûa ñôït phaùt haønh seõ so saùnh vaø chæ mua neáu laõi suaát cuûa chöùng khoaùn môùi cao hôn laõi suaát cuûa chöùng khoaùn hieän ñang löu haønh.  Moät khi laõi suaát traùi phieáu chính phuû taêng, noù seõ trôû neân haáp daãn hôn vaø caùc loaïi chöùng khoaùn khaùc seõ bò keùm haáp daãn ñi. Keát quaû laø, moät soá nhaø ñaàu tö seõ mua traùi phieáu chính phuû thay vì mua traùi phieáu coâng ty, vaø do vaäy laõi suaát traùi phieáu 16 coâng ty cuõng phaûi taêng leân. Laõi suaát traùi phieáu coâng ty taêng seõ daãn ñeán giaù cuûa traùi phieáu giaûm vaø cuõng laøm cho giaù cuûa caùc loaïi coå phieáu thöôøng vaø coå phieáu öu ñaõi giaûm xuoáng nhö moät phaûn öùng daây chuyeàn, laøm aûnh höôûng ñeán möùc sinh lôøi cuûa toaøn boä caùc chöùng khoaùn treân thò tröôøng.  Nhö vaäy, ta thaáy söï aûnh höôûng cuûa vieäc thay ñoåi laõi suaát do caùc loaïi coâng cuï coù lieân heä vôùi nhau. Söï taêng leân cuûa laõi suaát chuaån seõ laøm aûnh höôûng ñeán toaøn boä heä thoáng. Keát quaû tröïc tieáp cuûa vieäc taêng laõi suaát chuaån laø giaù caû cuûa caùc loaïi chöùng khoaùn khaùc giaûm xuoáng. Töông töï laõi suaát chuaån giaûm laïi laøm cho giaù cuûa caùc loaïi chöùng khoaùn taêng leân. Ruûi ro laïm phaùt ( söùc mua): Ruûi ro thò tröôøng vaø ruûi ro laõi suaát coù theå ñöôïc ñònh nghóa laø nhöõng bieán coá veà soá tieàn thu ñöôïc hieän nay cuûa nhaø ñaàu tö. Ruûi ro laïm phaùt( hay söùc mua) laø bieán coá veà söùc mua cuûa ñoàng tieàn thu ñöôïc. Hay noùi khaùc ñi ruûi ro söùc mua laø taùc ñoäng cuûa laïm phaùt vaø thieåu phaùt ñoái vôùi khoaûn ñaàu tö. AÛnh höôûng cuûa laïm phaùt ñoái vôùi nhaø ñaàu tö vaø ñoái vôùi coâng ty nieâm yeát nhö sau:  Ñoái vôùi nhaø ñaàu tö: Neáu chuùng ta cho raèng ñaàu tö laø moät söï trì hoaõn tieâu duøng, chuùng ta seõ thaáy raèng, khi moät ngöôøi mua moät coå phieáu, anh ta phaûi boû qua nhöõng cô hoäi mua saém caùc haøng hoùa vaø dòch vuï trong suoát thôøi gian maø anh ta naém giöõ coå phieáu ñoù. Ví duï nhö trong khoaûng thôøi gian ñoù, giaù cuûa nhöõng saûn phaåm vaø dòch vuï maø nhaø ñaàu tö muoán mua taêng leân, nhaø ñaàu tö seõ bò giaûm bôùt söùc mua. Caû laïm phaùt vaø thieåu phaùt seõ aûnh höôûng ñeán söùc mua, tuy nhieân noùi chung khi noùi ñeán ruûi ro söùc mua ngöôøi ta chæ coù yù ñeà caäp ñeán laïm phaùt, bôûi vì aûnh höôûng cuûa thieåu phaùt ñoái vôùi söùc mua khoâng phoå bieán laém. Cuõng gioáng nhö laõi suaát, laïm phaùt aûnh höôûng ñeán taát caû moïi chöùng khoaùn. Aûnh höôûng naøy theå hieän ôû tyû suaát sinh lôøi kyø voïng. Khi laïm phaùt taêng leân thì tyû suaát sinh lôøi kyø voïng cuõng ñoøi hoûi phaûi taêng leân töông öùng, sao cho tyû suaát sinh lôøi thöïc ít ra laø khoâng giaûm. 17  Ñoái vôùi coâng ty nieâm yeát: Ruûi ro laïm phaùt aûnh höôûng ñeán caùc coâng ty nieâm yeát theo nhöõng caùch khaùc nhau vaø coù haäu quaû cuõng khaùc khau. Tröôøng hôïp thöù nhaát, chi phí ñaàu vaøo taêng nhanh hôn giaù caû vaø dòch vuï tieâu thuï thì lôïi nhuaän coâng ty seõ giaûm xuoáng vaø giaù coå phieáu seõ giaûm. Ngöôïc laïi, neáu chi phí ñaàu vaøo taêng nhöng giaù caû saûn phaåm vaø dòch vuï coøn taêng nhanh hôn thì lôïi nhuaän roøng khoâng giaûm maø laïi taêng, do vaäy giaù coå phieáu seõ taêng. b. Nguyeân nhaân hình thaønh ruûi ro khoâng heä thoáng ( phi heä thoáng): Ruûi ro khoâng heä thoáng (phi heä thoáng) laø moät phaàn trong toång ruûi ro gaén lieàn vôùi toaøn boä thò tröôøng. Nhöõng yeáu toá naøy coù theå laø khaû naêng quaûn lyù, thò hieáu tieâu duøng, ñình coâng vaø nhieàu yeáu toá khaùc laø nguyeân nhaân gaây ra söï thay ñoåi trong thu nhaäp töø coå phieáu coâng ty. Do nhöõng yeáu toá naøy chæ aûnh höôûng tôùi moät ngaønh hay moät coâng ty cuï theå neân chuùng phaûi ñöôïc xem xeùt cho töøng coâng ty. Söï khoâng chaéc chaén ñoái vôùi khaû naêng thanh toaùn cuûa coâng ty coù theå laø do (1) moâi tröôøng cuûa hoaït ñoäng kinh doanh vaø (2) tình traïng taøi chính coâng ty. Chuùng ñöôïc goïi laø ruûi ro kinh doanh vaø ruûi ro taøi chính ( hay ruûi ro veà cô caáu taøi chính coâng ty). - Ruûi ro kinh doanh: Ruûi ro kinh doanh laø loaïi ruûi ro do nhöõng bieán ñoäng cuûa moâi tröôøng kinh doanh ñaëc thuø gaây ra, aûnh höôûng tôùi lôïi nhuaän cuûa hoaït ñoäng kinh doanh cuûa doanh nghieäp cuõng nhö tôùi coå töùc ñaõ döï kieán. Ruûi ro kinh doanh coù theå chia laøm hai loaïi:  Ruûi ro coù nguyeân nhaân töø beân trong coâng ty ( chính saùch quaûn trò kinh doanh)  Ruûi ro coù nguyeân nhaân beân ngoaøi coâng ty ( moâi tröôøng kinh doanh) Ruûi ro kinh doanh beân trong coâng ty gaén lieàn vôùi hieäu quaû hoaït ñoäng kinh doanh maø coâng ty ñang tieán haønh. Moãi coâng ty coù moät heä thoáng caùc ruûi ro kinh doanh vôùi möùc ñoä ruûi ro khaùc nhau rieâng cuûa mình. Moät söï thay ñoåi laõnh ñaïo khoâng ñuùng luùc vaø ñuùng ngöôøi, moät chính saùch 18 marketing khoâng hieäu quaû, moät döï baùo sai laàm veà tính muøa vuï cuûa saûn phaåm daãn ñeán toàn kho quaù nhieàu… coù theå laøm giaûm ñaùng keå lôïi nhuaän cuûa coâng ty. Ruûi ro kinh doanh beân ngoaøi laø keát quaû cuûa nhöõng aûnh höôûng moâi tröôøng kinh doanh ñeán lôïi nhuaän cuûa coâng ty. Moãi coâng ty phaûi ñoái maët vôùi moät heä thoáng yeáu toá ruûi ro beân ngoaøi khaù rieâng bieät, phuï thuoäc vaøo moâi tröôøng hoaït ñoäng rieâng bieät cuûa chính hoï. Chaúng haïn nhö:  Söï caïnh tranh cuûa caùc ñoái thuû cuøng ngaønh treân thò tröôøng laøm coâng ty maát thò phaàn ñaùng keå.  Söï thay ñoåi trong chính saùch thueá cuûa chính phuû cuõng aûnh höôûng ñeán lôïi nhuaän cuûa coâng ty. Ví duï chính phuû naâng thueá tieâu thuï ñaëc bieät ñoái vôùi maët haøng xe hôi vaø röôïu…  Nhöõng chính saùch tieàn teä cuûa chính phuû coù aûnh höôûng raát lôùn ñeán thu nhaäp cuûa caùc coâng ty cuõng nhö möùc ñoä saün saøng cuûa caùc nguoàn voán. Chaúng haïn neáu laõi suaát taêng cao thì moät soá ngöôøi tieâu duøng mua traû chaäm seõ khoâng mua nöõa, nhöõng nhaø baùn leû cuõng nhö saûn xuaát bò aûnh höôûng  Chaát löôïng haøng hoùa vaø dòch vuï cuûa coâng ty raát keùm khoâng ñaùp öùng yeâu caàu cuûa thò tröôøng.  Gaëp ruûi ro khi nhaø cung caáp huûy hôïp ñoàng cung öùng nguyeân lieäu quan troïng, laøm nhaø maùy phaûi hoaït ñoäng caàm chöøng…  Chu kyø kinh doanh cuõng aûnh höôûng ñeán doanh thu coâng ty, doanh thu cuûa moät soá ngaønh coù xu höôùng laø bieán ñoåi theo chu kyø, trong khi ñoù, moät soá ngaønh khaùc laïi khoâng coù tính chu kyø.  Yeáu toá veà daân soá hoïc nhö tuoåi thoï, giôùi…. cuõng aûnh höôûng ñeán thu nhaäp  Yeáu toá chính trò cuõng laø moät trong nhöõng ruûi ro beân ngoaøi hoaït ñoäng coâng ty. 19 - Ruûi ro taøi chính: Ruûi ro taøi chính laø söï bieán ñoäng veà lôïi nhuaän cuûa caùc coå ñoâng khi coâng ty vay nôï. Söï bieán ñoäng taøi chính naøy chính laø moät ruûi ro khaùc ngoaøi ruûi ro kinh doanh cuûa coâng ty. Khi moät coâng ty huy ñoäng voán baèng caùch phaùt haønh traùi phieáu thì caùc khoaûn thanh toaùn laõi suaát phaûi ñöôïc thöïc hieän tröôùc khi tính thu nhaäp cuûa coå phieáu thöôøng, vaø caùc khoaûn thanh toaùn laõi suaát naøy ñöôïc coi laø nôï coá ñònh  Gioáng nhö ñoøn baåy hoaït ñoäng, trong thôøi gian coâng ty hoaït ñoäng toát thì thu nhaäp cuûa coå phieáu thöôøng seõ taêng theo moät tyû leä phaàn traêm lôùn hôn thu nhaäp hoaït ñoäng do nhöõng chi phí taøi chính coá ñònh naøy. Hôn nöõa coâng ty ñaõ taêng nôï do nhöõng nghóa vuï theo hôïp ñoàng coá ñònh, laøm taêng ruûi ro taøi chính vaø nguy cô maát khaû naêng thanh toaùn cao hôn  Ñeå xaùc ñònh ruûi ro taøi chính cuûa moät coâng ty, ngöôøi ta thöôøng söû duïng hai loaïi heä soá: Loaïi thöù nhaát: Laø caùc heä soá cuûa baûng caân ñoái keá toaùn, nhöõng heä soá naøy cho bieát tyû leä voán nôï so vôùi voán coå phaàn, nôï daøi haïn so vôùi toång voán. Loaïi thöù hai: Laø nhoùm caùc heä soá veà caùc doøng thu nhaäp hoaëc doøng tieàn saün coù ñeå thanh toaùn caùc chi phí taøi chính coá ñònh. Vieäc tính toaùn vaø phaân tích caùc heä soá naøy seõ ñem laïi moät ñaùnh giaù khaùi quaùt veà hai vaán ñeà cô baûn: Khaû naêng thanh toaùn nôï ngaén haïn Cô caáu voán vaø khaû naêng thanh toaùn nôï daøi haïn. Treân ñaây laø moät soá ruûi ro chính maø nhaø ñaàu tö coå phieáu gaëp phaûi. Vieäc phaân loaïi cuõng chæ laø töông ñoái. Caùc ruûi ro taùc ñoäng qua laïi vôùi nhau, laø nguyeân nhaân vaø laø keát quaû cuûa nhau. Cuõng khoù ñònh löôïng taùc ñoäng cuûa töøng loaïi ruûi ro. Vaäy neân, ngöôøi ta thöôøng tìm caùch ño löôøng moät caùch gaàn ñuùng ruûi ro toång theå ( toaøn boä ruûi ro) maø khoâng ño, vaø cuõng khoâng theå ño chuùng moät caùch rieâng leû, töøng ruûi ro moät. 1.1.3.4 Ño löôøng ruûi ro: 20 a. Ño löôøng ruûi ro theo phöông phaùp tính phöông sai vaø ñoä leäch chuaån (δ) Khoù coù theå döï baùo moät caùch chính xaùc raèng giaù coå phieáu seõ taêng hay giaûm, vaø taêng giaûm bao nhieâu, cuõng khoù coù theå döï baùo moät caùch chính xaùc raèng coâng ty seõ phaân boå coå töùc laø bao nhieâu. Ñôn giaûn laø vì khoâng theå ño löôøng moät caùch chính xaùc nhöõng taùc ñoäng kinh teá xaõ hoäi ñoái vôùi coâng ty vaø ñoái vôùi giaù chöùng khoaùn. Söï toàn taïi cuûa söï khoâng chaéc chaén naøy khoâng coù nghóa laø khoâng theå ño löôøng ruûi ro cuûa chöùng khoaùn. Söï khoâng chaéc chaén naøy buoäc nhaø phaân tích taøi chính khoâng nhöõng phaûi thaän troïng trong vieäc döï baùo khaû naêng sinh lôøi maø coøn phaûi ño löôøng möùc ñoä ruûi ro keøm theo khaû naêng sinh lôøi kyø voïng ñoù. Löôïng hoùa ruûi ro coøn caàn thieát ñeå coù theå coù cô sôû thoáng nhaát cho vieäc dieãn giaûi vaø so saùnh giöõa caùc chöùng khoaùn vôùi nhau. Vieäc ño löôøng söï bieán thieân cuûa suaát sinh lôøi chính laø ño löôøng ñoä phaân taùn cuûa suaát sinh lôøi. Phöông tieän thích hôïp nhaát ôû ñaây laø phöông sai vaø ñoä leäch chuaån (δ). - Thöù nhaát, soá nhöõng khaû naêng suaát sinh lôøi seõ xaûy ra trong töông lai laø raát nhieàu, coù theå laø voâ soá. Nhaø phaân tích gaùn cho töøng khaû naêng aáy moät xaùc suaát coù theå xaûy ra, coù theå trôû thaønh hieän thöïc. Theo caùch naøy coâng thöùc ñeå ño phöông sai vaø ñoä leäch chuaån nhö sau: Var (R) = δ2 (R ) = 1 n i  pi (Ri – R )2 δ = δ2 Trong ñoù: R : Trung bình suaát sinh lôøi δ2 ( R) : Phöông sai cuûa suaát sinh lôøi kyø voïng δ : Ñoä leäch chuaån cuûa suaát sinh lôøi kyø voïng pi : Xaùc suaát gaùn cho suaát sinh lôøi Ri coù theå xaûy ra trong thöïc teá, do vaäy ∑pi = 1 Ri : Suaát sinh lôøi tröôøng hôïp i n :Soá tröôøng hôïp suaát sinh lôøi khaùc nhau . 21 Trong tröôøng hôïp caên cöù vaøo chuoãi suaát sinh lôøi quaù khöù, ngöôøi ta öôùc löôïng phöông sai nhö sau: 2 2 1 1( ) ( ) ( ) 1 n i i Var R R R R n        Trong ñoù: R : Trung bình suaát sinh lôøi δ2 ( R): Phöông sai cuûa suaát sinh lôøi kyø voïng Ri: Suaát sinh lôøi trong töøng naêm n: Soá naêm trong kyø tính toaùn Möùc ñoä bieán ñoäng cuûa suaát sinh lôøi thöïc teá xung quanh suaát sinh lôøi trung bình kyø voïng ñöôïc ño baèng phöông sai vaø ñöôïc coi laø möùc ñoä ruûi ro toång theå ( baèng ruûi ro heä thoáng + ruûi ro phi heä thoáng). Phöông sai hay ñoä leäch chuaån caøng thaáp chöùng toû raèng ñaïi ña soá suaát sinh lôøi thöïc teá taäp trung xung quanh suaát sinh lôøi kyø voïng, vaø ngöôïc laïi neáu phöông sai vaø ñoä leäch chuaån caøng cao chöùng toû coù nhieàu suaát sinh lôøi thöïc teá cuûa caùc kyø naèm xa suaát sinh lôøi kyø voïng, vaø nhö vaäy ruûi ro seõ cao hôn. Moät caùch cöïc ñoan, khi phöông sai vaø ñoä leäch chuaån suaát sinh lôøi cuûa moät chöùng khoaùn baèng 0 thì chöùng khoaùn ñoù khoâng coù ruûi ro. Tuy nhieân treân thöïc teá, haàu nhö khoâng bao giôø coù tröôøng hôïp naøy. Caùc toå chöùc taøi chính vaø caùc coâng ty tö vaán taøi chính raát hay ño löôøng ruûi ro toång theå cuûa caùc thò tröôøng vaø so saùnh chuùng vôùi nhau. Ñoä leäch chuaån suaát sinh lôøi caùc thò tröôøng môùi noåi thöôøng cao hôn nhieàu so vôùi caùc thò tröôøng phaùt trieån Phöông phaùp ño ruûi ro baèng phöông sai cuõng chæ laø moät trong caùc caùch ño ruûi ro moät caùch gaàn ñuùng maø thoâi, bôûi vì coøn coù nhöõng phöông phaùp khaùc coù theå ñöôïc söû duïng ñeå ño löôøng söï ruûi ro. b. Ño löôøng ruûi ro hieän ñaïi ( ño löôøng heä soá β): Ñaõ coù raát nhieàu coá gaéng tìm kieám caùch ño löôøng ruûi ro. Moät trong caùc höôùng quan troïng nhaát laø ño löôøng heä soá β, cuõng nhö vieäc aùp duïng noù vaøo moâ hình ñònh giaù taøi saûn voán (CAPM) 22 Ñònh nghóa heä soá (β): - Heä soá beâta (β) cuûa moät chöùng khoaùn hoaëc moät danh muïc ñaàu tö laø chæ soá ruûi ro heä thoáng cuûa taøi saûn ñoù vaø ñöôïc xaùc ñònh baèng phöông phaùp thoáng keâ. Heä soá β ñöôïc tính toaùn döïa treân soá lieäu quaù khöù veà lôïi suaát ñaàu tö cuûa chöùng khoaùn ñoù vaø lôïi suaát cuûa danh muïc thò tröôøng. - Nhöõng chöùng khoaùn khoâng coù ruûi ro thì heä soá β baèng 0. - Danh muïc ñaàu tö thò tröøông coù heä soá β baèng 1. - Neáu chöùng khoaùn i naøo ñoù coù heä soá beâta gioáng nhö danh muïc ñaàu tö thò tröôøng (baèng 1) thì lôïi suaát öôùc tính (lôïi suaát kyø voïng) cuûa noù baèng lôïi suaát öôùc tính cuûa danh muïc thò tröôøng. 1.2 ÑAÙNH GIAÙ RUÛI RO VAØ MÖÙC SINH LÔØI KYØ VOÏNG (ÑO LÖÔØNG SÖÏ TÖÔNG QUAN GIÖÕA LÔÏI NHUAÄN VAØ RUÛI RO) a. Moâ hình CAPM (moâ hình ñònh giaù taøi saûn voán) : - CAPM söû duïng heä soá beâta ñeå lieân keát khaû naêng sinh lôïi vôùi heä soá beâta. CAPM cho pheùp nhaø ñaàu tö coù theå ñaùnh giaù aûnh höôûng cuûa vieäc ñaàu tö vaøo moät chöùng khoaùn cuï theå seõ aûnh höôûng nhö theá naøo ñeán suaát sinh lôøi kyø voïng vaø ruûi ro cuûa danh muïc ñaàu tö cuûa hoï. Ngöôøi ta cuõng söû duïng CAPM ñeå ñaùnh giaù moái töông quan giöõa ruûi ro vaø lôïi nhuaän trong nhöõng quyeát ñònh ñaàu tö khaùc nhau. CAPM coù theå dieãn ñaït döôùi daïng moät coâng thöùc hoaëc moät ñoà thò, coøn goïi laø ñöôøng thò tröôøng chöùng khoaùn ( Security Market Line – SML). - Coi beâta laø phöông tieän ñeå ño ruûi ro khoâng phaân taùn ñöôïc, moâ hình ñònh giaù taøi saûn voán tính suaát sinh lôøi kyø voïng cuûa moät chöùng khoaùn theo coâng thöùc sau: Rs = Rf + βs ( Rm – Rf) Trong ñoù: Rs: suaát sinh lôøi kyø voïng cuûa chöùng khoaùn s Rf: suaát sinh lôøi cuûa ñaàu tö phi ruûi ro ( thöôøng laø suaát sinh lôøi cuûa tín phieáu kho baïc) 23 β: heä soá beâta ( ruûi ro heä thoáng ) cuûa chöùng khoaùn s Rm: suaát sinh lôøi trung bình cuûa taát caû moïi chöùng khoaùn treân thò tröôøng ( treân thò tröôøng coå phieáu laø chæ soá thò tröôøng tieâu bieåu nhaát) Ñöôøng thò tröôøng chöùng khoaùn Khi moâ hình ñònh giaù voán ñöôïc veõ treân ñoà thò thì trôû thaønh ñöôøng thò tröôøng chöùng khoaùn. Do döïa treân CAPM, ñöôøng SML seõ laø moät ñöôøng thaúng. Chaúng haïn, neáu beâ ta baèng 1,25 vaø laõi suaát phi ruûi ro laø 6% thì ñöôøng SML seõ coù hình daïng sau: Ñoà thò 1.3. Ñöôøng thò tröôøng vôùi beâta = 1,25, laõi suaát phi ruûi ro = 6% b. Moâ hình thò tröôøng Market Model: - Moâ hình thò tröôøng Market Model ñöôïc W.F.Sharpe xaây döïng vaøo naêm 1960, moâ hình naøy khaéc phuïc nhöõng nhöôïc ñieåm cuûa moâ hình Markowitz vaø ñôn giaûn hôn nhieàu. Cuõng nhö taát caû nhöõng moâ hình taøi chính khaùc, moâ hình cuûa Sharpe döïa treân moät nguyeân taéc ( giaû thuyeát, giaû ñònh) raèng suaát sinh lôøi cuûa caùc chöùng khoaùn töông quan vôùi nhau chæ khi chuùng cuøng phuï thuoäc vaøo bieán ñoäng cuûa thò tröôøng chöùng khoaùn. Theo moâ hình naøy thì khi chæ soá taêng, ña soá caùc chöùng khoaùn cuõng taêng giaù. Ngöôïc laïi, khi chæ soá giaûm ña soá chöùng khoaùn cuõng seõ giaûm giaù. Vôùi laäp luaän ñoù, Sharpe xaây döïng “moâ hình thò tröôøng” döôùi daïng moät haøm hoài quy trong ñoù bieán ñoäc laäp laø suaát sinh lôøi cuûa danh muïc ñaïi dieän cho toaøn boä thò tröôøng, coøn bieán phuï thuoäc laø suaát sinh lôøi cuûa chöùng khoaùn i. Taïi caùc nöôùc, vì thò tröôøng chöùng khoaùn bao goàm raát nhieàu chöùng khoaùn khaùc nhau neân ngöôøi ta coi danh muïc thò tröôøng ñoàng nghóa vôùi danh muïc coå phieáu laäp chæ soá chính cuûa thò tröôøng coå phieáu. Coâng thöùc cuûa moâ hình thò tröôøng nhö sau: Rit = αi + βiRMt + eit Trong ñoù: Rit: suaát sinh lôøi cuûa chöùng khoaùn i taïi kyø t αi: haèng soá. Haèng soá naøylaø suaát sinh lôøi cuûa chöùng khoaùn i khi suaát sinh lôøi cuûa thò tröôøng baèng 0. 24 βi : Ñoä doác cuûa ñöôøng hoài quy. Heä soá naøy cho thaáy möùc ñoä nhaïy caûm cuûa chöùng khoaùn i ñoái vôùi chæ soá thò tröôøng chöùng khoaùn. RMt: suaát sinh lôøi cuûa danh muïc thò tröôøng hay cuûa chæ soá chöùng khoaùn trong kyø t eit: Phaàn suaát sinh lôøi dö cuûa chöùng khoùan i trong kyø t. Nhöõng ñaëc ñieåm naøy cho thaáy chuùng ñoäc laäp vôùi nhau vaø ñoäc laäp vôùi thò tröôøng. Trung bình cuûa nhöõng phaàn dö naøy baèng 0. Heä soá beâta ñöôïc tính baèng phöông phaùp bình phöông nhoû nhaát nhö sau: 2 ( , ) ( ) S M S M Cov R R R    Trong ñoù: βs laø heä soá beâta cuûa chöùng khoaùn s Rs laø suaát sinh lôøi cuûa chöùng khoaùn s RM laø suaát sinh lôøi cuûa thò tröôøng Theo moâ hình thò tröôøng keå treân ta coù: Rit = αi + βiRMt + eit Do vaäy ruûi ro toång theå cuûa chöùng khoaùn i seõ laø: Var (Rit) = Var (αi+ βiRMt + eit) Vì αi laø moät haèng soá neân Var (αi) = 0, Cov (αi, eit) = 0, Cov (αi, βiRMt) = 0, vaø theo giaû thieát cuûa haøm hoài quy, yeáu toá ngaãu nhieân hoaøn toaøn ñoäc laäp vôùi thò tröôøng, nghóa laø Cov(eitRMt) = 0, do vaäy:  Var (Rit) = Var(βiRMt) + Var (eit) Maët khaùc, Var (βiRMt)= β2Var (RMt) neân  Var (Rit )= βi2 Var (RMt)+ Var (eit)  Var (eit) = Var (Rit) – βi2 Var (RMt). c. Ñoä thanh khoaûn: 25 Khaùi nieäm: Thò tröôøng coù ñoä thanh khoaûn cao coù raát nhieàu lôïi ích. Tröôùc heát thò tröôøng ñoù cho pheùp Ngaân haøng trung öông söû duïng caùc coâng cuï tieàn teä moät caùch thuaän lôïi vaø giuùp cho thò tröôøng oån ñònh hôn. Noù cho pheùp caùc toå chöùc taøi chính chòu ñöïng ñöôïc moät tyû leä nôï lôùn hôn. Veà phía caùc nhaø ñaàu tö, thò tröôøng coù ñoä thanh khoaûn toát seõ haáp daãn hôn. - Ñöùng treân goùc ñoä kinh teá vi moâ, khaùi nieäm ñoä thanh khoaûn coù nhieàu nghóa khaùc nhau. Vôùi ngöôøi tham gia thò tröôøng, moät taøi saûn taøi chính goïi laø coù thanh khoaûn cao khi coù theå baùn ra moät soá löôïng lôùn maø khoâng aûnh höôûng ñaùng keå ñeán giaù. - Ñoä thanh khoaûn theå hieän döôùi 5 ñaëc tröng sau ñaây:  Möùc ñoä chaët cheõ  Tính nhanh choùng  Ñoä saâu  Ñoä roäng  Khaû naêng ñieàu chænh ñeå laäp laïi caân baèng Khi ñeà caäp ñeán phöông phaùp ño ñoä thanh khoaûn ngöôøi ta phaân bieät 4 loaïi thanh khoaûn sau ñaây: thanh khoaûn cuûa moät taøi saûn, thanh khoaûn cuûa thò tröôøng cuûa moät taøi saûn, thanh khoaûn cuûa thò tröôøng taøi chính, thanh khoaûn cuûa moät toå chöùc taøi chính. Ño löôøng ñoä thanh khoaûn: Vieäc ño löôøng ñoä thanh khoûan chia laøm caùc nhoùm phöông phaùp: Caùc phöông phaùp ño taùc ñoäng thò tröôøng: Moâ hình CAPM cho pheùp giaûi thích nhöõng bieán ñoäng cuûa thò tröôøng. Ruûi ro heä thoáng khoâng theå phaân taùn ñöôïc vì chuùng aûnh höôûng ñeán taát caû moïi chöùng khoaùn moät caùch heä thoáng. Heä soá beâta cuûa coå phieáu duøng ñeå chæ töông quan bieán ñoäng suaát sinh lôøi cuûa coå phieáu so vôùi thò tröôøng. Beâta caøng cao thì ruûi ro heä thoáng caøng lôùn. Ruûi ro phi heä thoáng laø ruûi ro chæ lieân quan ñeán duy nhaát moät chöùng khoaùn, coù theå noùi ñoù laø phaàn ruûi ro coøn laïi vôùi chöùng khoaùn ñoù khi ñaõ loaïi boû ruûi ro thò tröôøng . Ri = α + βRm + ui (*) Trong ñoù: α: suaát sinh lôøi phi ruûi ro Ri: suaát sinh lôøi tính theo ngaøy cuûa chöùng khoaùn i 26 Rm: suaát sinh lôøi cuûa thò tröôøng β heä soá cuûa haøm hoài quy, theå hieän möùc ruûi ro heä thoáng ui: phaàn dö cuûa haøm hoài quy hay ruûi ro phi heä thoáng Trong caùch tieáp caän naøy quan nieäm phaàn dö cuûa haøm hoài quy treân ñaây ñöôïc söû duïng ñeå ño bieán ñoäng lieân quan ñeán khoái löôïng giao dòch ui2 = γ1 + γ2Vi + ei Trong ñoù: ui2: bình phöông phaàn dö töø haøm thò tröôøng (*) ôû treân V: phaàn traêm bieán ñoäng khoái löôïng giao dòch tính baèng tieàn ei: phaàn dö coøn laïi cuûa chính haøm hoài quy naøy Nhö vaäy, moâ hình ño ñoä thanh khoaûn döïa treân taùc ñoäng cuûa thò tröôøng söû duïng haøm hoài quy cuûa suaát sinh lôøi cuûa chính thò tröôøng. Trong haøm treân neáu γ2 caøng nhoû thì taùc ñoäng cuûa quy moâ giao dòch leân bieán ñoäng giaù cuûa thò tröôøng caøng nhoû, vaø do vaäy ñoä thanh khoaûn caøng cao. Heä soá naøy caøng nhoû thì beà roäng cuûa thò tröôøng caøng lôùn. Phöông phaùp döïa treân khoái löôïng giao dòch: Theo truyeàn thoáng, khoái löôïng giao dòch döôùi daïng giaù trò tuyeät ñoái thöôøng ñöôïc duøng ñeå ño löôøng ñoä roäng thò tröôøng. Tuy nhieân, neáu dieãn ñaït khoái löôïng giao dòch döôùi daïng giaù trò töông ñoái, trong so saùnh vôùi toång khoái löôïng hay toång giaù trò cuûa chöùng khoaùn ñang löu haønh treân thò tröôøng thì yù nghóa ño löôøng thanh khoaûn seõ cao hôn. i i n PxQT SxP  Trong ñoù: Tn: laø tyû soá voøng quay voán Pivaø Qi laø giaù vaø khoái löôïng giao dòch cuûa chöùng khoaùn i trong moät kyø naøo ñoù S: laø soá löôïng chöùng khoaùn i ñang löu haønh P laø giaù trung bình cuûa chöùng khoaùn i trong kyø Veà phaïm vi aùp duïng, coù theå deã daøng öôùc löôïng tyû soá voøng quay voán treân thò tröôøng coå phieáu taäp trung, nhöng seõ khoù khaên hôn khi phaûi öôùc löôïng tyû soá naøy treân thò tröôøng OTC, thò tröôøng ngoaïi hoái vaø thò tröôøng tieàn teä. 27 Phöông phaùp ño chi phí: Treân thò tröôøng ñieàu haønh bôûi nhöõng ngöôøi giao dòch töï doanh, cheânh leäch giaù mua baùn bao goàm caùc chi phí sau: - Chi phí thöïc hieän leänh - Chi phí cho söï baát ñoái xöùng thoâng tin - Chi phí löu kho haøng hoùa - Chi phí do cô caáu thò tröôøng coù tính chaát thieåu soá ñoäc quyeàn Phöông phaùp naøy thöôøng duøng coâng thöùc ñôn giaûn sau: S = (PA – PB) S= (PA – PB) / [ ((PA + PB)) /2] Trong ñoù: PA laø giaù chaøo baùn vaø PB laø giaù ñaët mua Coâng thöùc thöù 2 thöôøng duøng hôn vì noù ñöôïc tính baèng phaàn traêm chi phí giao dòch treân giaù, do vaäy deã so saùnh giöõa caùc thò tröôøng vôùi nhau. Phöông phaùp naøy thích hôïp vôùi thò tröôøng ñieàu haønh bôûi töï doanh hôn laø thò tröôøng thoâng qua moâi giôùi. Phöông phaùp döïa treân giaù: Heä soá hieäu quaû thò tröôøng döïa treân moät thöïc teá laø vaän ñoäng cuûa giaù caû seõ lieân tuïc, ñeàu, trôn hôn neáu thò tröôøng coù ñoä thanh khoaûn cao, ngöôïc laïi neáu thò tröôøng coù ñoä thanh khoaûn thaáp thì giaù seõ gaõy, ñöùt, thay ñoåi taêng leân hay giaûm xuoáng ñoät ngoät hôn. Caùch ño heä quaû heä soá thò tröôøng nhö sau: ( ) ( ) t t Var RMEC TxVar r  Trong ñoù: Var (Rt): phöông sai cuûa suaát sinh lôøi daøi haïn Var(rt): phöông sai cuûa suaát sinh lôøi ngaén haïn T: soá kyø ngaén haïn trong 1 kyø daøi haïn Trong phöông phaùp naøy heä soá coù xu höôùng gaàn 1 vaø nhoû hôn 1 neáu thò tröôøng coù khaû naêng töï ñieàu chænh toát ñeå laäp laïi caân baèng. 28 1.3 CHIEÁN LÖÔÏC QUAÛN LYÙ RUÛI RO TRONG ÑAÀU TÖ COÅ PHIEÁU - ÔÛ ñaây coù hai chieán löôïc chính laø quaûn lyù thuï ñoäng vaø chieán löôïc quaûn lyù chuû ñoäng . Tuy nhieân, treân thöïc teá toàn taïi moät daïng keát hôïp nhö vaäy, song thöïc chaát noù vaãn mang noäi dung cuûa quaûn lyù chuû ñoäng vì muïc ñích cuûa chieán löôïc naøy laø tìm ra nhöõng lónh vöïc hoaëc chöùng khoaùn bò ñaùnh giaù thaáp. Chieán löôïc quaûn lyù thuï ñoäng: - Ñaây laø chieán löôïc mua coå phieáu döïa theo moät chæ soá chuaån naøo ñoù vaø naém giöõ laâu daøi khoaûn ñaàu tö… Tuy nhieân ñieàu naøy khoâng coù nghóa chæ ñôn thuaàn mua vaø naém giöõ coå phieáu laâu daøi maø ñoâi khi danh muïc cuõng caàn ñöôïc cô caáu laïi khi phaûi taùi ñaàu tö caùc khoaûn coå töùc nhaän veà vaø do coù moät soá coå phieáu bò hôïp nhaát hoaëc tröôït khoûi danh saùch trong chæ soá chuaån. - Muïc ñích cuûa chieán löôïc naøy khoâng phaûi ñeå taïo ra danh muïc vöôït troäi chæ soá chuaån ( chæ soá muïc tieâu), maø taïo ra danh muïc coå phieáu coù soá löôïng vaø chuûng loaïi coå phieáu gaàn gioáng vôùi chæ soá chuaån nhaèm thu ñöôïc möùc lôïi suaát ñaàu tö töông ñöông vôùi lôïi suaát cuûa chæ soá ñoù. - Hieäu quaû cuûa danh muïc naøy ñöôïc ñaùnh giaù döïa treân khaû naêng cuûa ngöôøi quaûn lyù danh muïc trong vieäc tuaân theo chæ soá chuaån, töùc laø khaû naêng giaûm thieåu nhöõng sai leäch so vôùi chæ soá chuaån. Chieán löôïc quaûn lyù chuû ñoäng: Muïc tieâu cuûa chieán löôïc naøy laø nhaèm thu ñöôïc lôïi suaát ñaàu tö cao hôn lôïi suaát cuûa danh muïc thuï ñoäng chuaån hoaëc thu ñöôïc möùc lôïi nhuaän treân trung bình öùng vôùi moät möùc ruûi ro nhaát ñònh. Chieán löôïc quaûn lyù danh muïc ñaàu tö hoãn hôïp: Danh muïc ñaàu tö toång theå ñöôïc xaây döïng treân cô sôû keát hôïp danh muïc chöùng khoaùn ruûi ro vôùi danh muïc phi ruûi ro. Nguyeân lyù cuûa danh muïc ñaàu tö ñöôïc xaây döïng treân nguyeân lyù moâ hình CAPM. Veà cô baûn, phöông phaùp quaûn lyù danh muïc toång theå ñöôïc döïa treân nguyeân taéc quaûn lyù danh 29 muïc coå phieáu. Do vaäy, chuùng cuõng ñöôïc chia laøm hai phöông phaùp , ñoù laø quaûn lyù thuï ñoäng vaø quaûn lyù chuû ñoäng. 1.4 XAÂY DÖÏNG DANH MUÏC ÑAÀU TÖ COÙ HIEÄU QUAÛ 1.4.1. Xaây döïng quy trình quaûn lyù danh muïc ñaàu tö coù hieäu quaû: Moät soá coâng ñoaïn cuûa quy trình xaây döïng vaø quaûn lyù DMÑT hiệu quả cần phải tuân thủ :  Xaây döïng muïc tieâu ñaàu tö ( Investment Objectives ) : Xaây döïng muïc tieâu bao giôø cuõng laø khaâu ñaàu tieân cuûa moät quaù trình quaûn trò. Vaø quy trình xaây döïng danh muïc ñaàu tö cuõng baét ñaàu baèng vieäc xaây döïng muïc tieâu ñaàu tö . Muïc tieâu ñaàu tö thöôøng phaûi ñeà caäp ñeán 3 yeáu toá cô baûn nhö : yeâu caàu veà lôïi nhuaän ( return requirement ), möùc ñoä chaáp nhaän ruûi ro ( Risk Tolerance ) vaø thôøi haïn thu hoài voán ( time horizon ).Ngoaøi ra muïc tieâu ñaàu tö coøn coù theå ñeà caäp ñeán nhöõng haïn cheá ( constraints ) hay nhöõng öu tieân ( Preferences ) trong hoaït ñoäng ñaàu tö. Moãi nhaø ñaàu tö duø laø toå chöùc hay caù nhaân tuøy Phaân boå taøi saûn Asset Allocation Löïa choïn chieán löôïc ñaàu tö Investment Strategy Löïa choïn chöùng khoaùn Security selection Muïc tieâu ñaàu tö Investment Objectives Ño löôøng hieäu quaû Performance Measurement 30 theo nhöõng ñaëc thuø , ñieàu kieän hoaøn caûnh cuï theå cuûa mình coù theå coù nhöõng muïc tieâu ñaàu tö raát khaùc nhau. Vieäc xaây döïng muïc tieâu ñaàu tö ñoùng vai troø raát quan troïng bôûi vì : muïc tieâu laø cô sôû ñeå xaây döïng danh muïc ñaàu tö, laø cô sôû ñeå ñieàu chænh danh muïc ñaàu tö vaø laø caên cöù ñeå ñaùnh giaù hieäu quaû hoaït ñoäng cuûa danh muïc ñaàu tö.  Chính saùch phaân boå taøi saûn ( Asset Allocation ): ñöôïc hieåu laø quyeát ñònh tæ leä phaân boå ngaân quõy ñaàu tö cuûa nhaø ñaàu tö toå chöùc hay caù nhaân vaøo caùc loaïi taøi saûn ñaàu tö chính nhö : tieàn maët vaø caùc coâng cuï töông ñöông tieàn maët, caùc coâng cuï thò tröôøng tieàn teä , traùi phieáu , coå phieáu , baát ñoäng saûn …. ) ñeå ñaït ñöôïc caùc muïc tieâu ñaàu tö ñaõ ñaët ra. Quyeát ñònh phaân boå taøi saûn laø ñaëc bieät quan troïng, vì noù chi phoái vieäc thöïc hieän cuûa haàu heát toaøn boä danh muïc ñaàu tö . Thaäm chí coù nhieàu quan ñieåm cho raèng vieäc phaân boå taøi saûn quyeát ñònh ñeán hôn 50 % söï thaønh coâng hay thaát baïi cuûa DMÑT.  Löïa choïn chöùng khoaùn ñaàu tö ( Security Selection ) : Ñaây laø coâng ñoaïn trong ñoù nhaø quaûn trò ñaàu tö phaûi söû duïng nhieàu kyõ thuaät, phöông phaùp vaø chieán löôïc khaùc nhau ñeå löïa choïn caùc chöùng khoaùn cuï theå vaøo DMÑT. Coù theå noùi ñaây laø coâng ñoaïn cuoái cuøng trong quy trình xaây döïng DMÑT. Nhöng ñaây laø moät coâng vieäc mang tính chaát lieân tuïc, nhaø ñaàu tö khoâng chæ thöïc hieän löïa choïn chöùng khoaùn 1 laàn duy nhaát trong toøan boä quaù trình ñaàu tö maø coøn phaûi thöôøng xuyeân ñieàu chænh DMÑT khi thò tröôøng coù nhöõng bieán ñoäng hay ñöa ra quyeát ñònh mua baùn kòp thôøi khi phaùt hieän coù nhöõng chöùng khoaùn bò ñònh giaù sai.  Löïa choïn chieán löôïc quaûn lyù ñaàu tö danh muïc ñaàu tö ( Portfolio Management Strategy – Investment Strategy ) : ta thaáy trong moâ hình naøy vieäc löïa choïn chieán löôïc ñaàu tö xuaát hieän vôùi tö caùch laø moät coâng ñoaïn ñoäc laäp trong quy trình xaây döïng vaø quaûn lyù DMÑT. Coù quan ñieåm cho raèng noù thuoäc coâng ñoaïn phaân boå taøi saûn, cuõng coù quan ñieåm cho raèng noù thuoäc coâng ñoaïn löïa choïn chöùng khoaùn. Tuy nhieân duø laø moät coâng ñoaïn ñoäc laäp hay thuoäc coâng ñoaïn naøo thì vieäc löïa choïn chieán löôïc ñaàu tö vaãn laø moät khaâu quan troïng, noù laø caàu noái 31 truyeàn daãn muïc tieâu ñaàu tö vaø chính saùch phaân boå taøi saûn ñeán coâng ñoaïn thöïc hieän cuï theå laø löïa choïn chöùng khoaùn. Noù laø kim chæ nan höôùng daãn quan troïng khi tieán haønh xaây döïng danh muïc ñaàu tö vaø toaøn boä quaù trình ñieàu chænh danh muïc ñaàu tö sau ñoù. a. Quaûn lyù thuï ñoäng: - Veà maët kyõ thuaät, coù ba phöông phaùp chính xaây döïng danh muïc coå phieáu thuï ñoäng nhö sau: - Laëp laïi hoaøn toaøn moät chæ soá naøo ñoù: theo phöông phaùp naøy, taát caû caùc loaïi coå phieáu naèm trong chæ soá ñöôïc mua vaøo theo moät tyû leä baèng tyû troïng voán maø coå phieáu ñoù chieám giöõ trong chæ soá naøy. Phöông phaùp naøy giuùp nhaø quaûn lyù chaéc chaén thu ñöôïc keát quaû ñaàu tö gaàn gioáng vôùi keát quaû cuûa chæ soá, nhöng noù cuõng toàn taïi hai vaán ñeà:  Vì phaûi mua nhieàu coå phieáu neân phaûi chi nhieàu phí giao dòch, daãn ñeán lôïi suaát ñaàu tö coù theå giaûm vì chi phí quaù nhieàu.  Trong quaù trình naém giöõ danh muïc ñaàu tö ñoù, nhaø quaûn lyù seõ ñöôïc nhaän coå töùc töø vieäc sôû höõu coå phieáu. Tuy nhieân, moãi coâng ty coù moät chieán löôïc chi traû coå töùc vaøo caùc thôøi ñieåm khaùc nhau neân luoàng coå töùc nhaän veà raûi raùc daãn ñeán vieäc taùi ñaàu tö coå töùc bò phaân taùn, do vaäy coù theå bò lôõ nhöõng cô hoäi ñaàu tö toát vaø phaùt sinh nhieàu phí giao dòch.  Phöông phaùp choïn nhoùm maãu: Vôùi phöông phaùp naøy, nhaø quaûn lyù chæ caàn choïn moät nhoùm caùc chöùng khoaùn ñaïi dieän cho chæ soá chuaån theo tyû leä töông öùng vôùi tyû troïng voán cuûa töøng coå phieáu ñoù trong chæ soá chuaån.  Phöông phaùp naøy coù öu ñieåm haïn cheá chi phí giao dòch vì soá löôïng chöùng khoaùn mua vaøo ít, nhöng khoâng baûo ñaûm chaéc chaén raèng lôïi suaát ñaàu tö ñaït ñöôïc seõ töông ñöông vôùi lôïi suaát thu nhaäp cuûa chæ soá chuaån. 32  Phöông phaùp laäp trình baäc 2: Phöông phaùp naøy khaù phöùc taïp, thöôøng chæ caùc nhaø ñaàu tö chuyeân nghieäp aùp duïng. Trong phöông phaùp naøy, caùc thoâng tin quaù khöù veà tình hình bieán ñoäng giaù coå phieáu vaø moái töông quan giöõa caùc loaïi giaù coå phieáu khaùc nhau ñöôïc ñöa vaøo chöông trình maùy tính ñeå choïn loïc, xaùc ñònh thaønh phaàn cuûa danh muïc sao cho giaûm thieåu cheânh leäch lôïi suaát cuûa danh muïc so vôùi chæ soá chuaån. Tuy nhieân, phöông phaùp naøy cuõng naûy sinh vaán ñeà laø khi thoâng tin quaù khöù veà giaù caû vaø moái töông quan giöõa chuùng coù söï thay ñoåi thöôøng xuyeân thì lôïi suaát danh muïc seõ coù cheânh leäch lôùn so vôùi chæ soá. b. Quaûn lyù chuû ñoäng: Quy trình quaûn lyù danh muïc ñaàu tö chuû ñoäng coù theå toùm löôïc nhö sau: - Xaùc ñònh muïc tieâu cuûa khaùch haøng ñaët ra: khaùch haøng ñaàu tö coù theå ñöa ra caùc yeâu caàu cuï theå cho khoaûn ñaàu tö cuûa mình. - Laäp ra moät danh muïc chuaån ( hay coøn goïi laø danh muïc thoâng thöôøng) ñeå laøm caên cöù so saùnh cho danh muïc chuû ñoäng treân ñaây - Xaây döïng moät chieán löôïc vaø keát caáu danh muïc ñaàu tö toái öu thoûa maõn nhu caàu ngöôøi ñaàu tö theo quy trình sau: + Thöïc hieän phaân tích nhöõng ngaønh vaø coâng ty rieâng leû thoûa maõn muïc tieâu ñaët ra + Tính toaùn xaùc ñònh soá löôïng coå phieáu trong danh muïc sao cho ñaït möùc ña daïng hoùa cao nhaát trong phaïm vi giôùi haïn cuûa khoaûn tieàn ñaàu tö + Sau khi xaùc ñònh soá löôïng vaø chuûng loaïi coå phieáu caàn mua, böôùc tieáp theo laø phaân boå khoaûn ñaàu tö. Soá tieàn ñaàu tö ñöôïc phaân boå theo nguyeân taéc: nhöõng ngaønh ngheà coù xu höôùng phaùt trieån toát thì ñöôïc phaân boå vôùi tyû troïng lôùn hôn, trong ñoù caàn taäp trung vaøo nhöõng coå phieáu coù tieàm naêng hoaëc coå phieáu taïm thôøi bò ñònh giaù thaáp. - Theo doõi, ñaùnh giaù caùc bieán ñoäng cuûa coå phieáu trong danh muïc vaø taùi caáu truùc danh muïc khi caàn thieát. c. Quaûn lyù danh muïc ñaàu tö hoãn hôïp: 33 Veà cô baûn, phöông phaùp quaûn lyù danh muïc toång theå ñöôïc döïa treân nguyeân taéc quaûn lyù danh muïc coå phieáu. Do vaäy cuõng ñöôïc chia laøm hai phöông phaùp, ñoù laø: thuï ñoäng vaø chuû ñoäng. - Phöông phaùp thuï ñoäng: Coù theå aùp duïng caùc phöông phaùp nhö ñaõ neâu treân phaàn quaûn lyù danh muïc coå phieáu thuï ñoäng. Ngoaøi ra, ñeå ñaûm baûo ñoä chính xaùc cao ngöôøi ta thöôøng laäp danh muïc coù möùc ña daïng hoùa toái ña vaø ñoä ruûi ro töông ñöông ruûi ro danh muïc thò tröôøng. Phöông phaùp naøy coù theå thöïc hieän theo quy trình sau: - Tröôùc heát, caàn thieát laäp danh muïc coå phieáu thuï ñoäng theo nguyeân taéc:  Ruûi ro cuûa danh muïc naøy töông ñöông vôùi ruûi ro danh muïc thò tröôøng, töùc laø βs = 1  Ña daïng hoùa toái ña danh muïc naøy: xaùc ñònh soá löôïng coå phieáu caàn mua ( döïa treân khoái löôïng ñaàu tö, chi phí giao dòch vaø yeâu caàu cuûa khaùch haøng). - Xaùc ñònh muïc tieâu ruûi ro cuûa toaøn boä danh muïc ñeå coù chieán löôïc ñaàu tö:  Neáu muïc tieâu ruûi ro khaùch haøng yeâu caàu laø: βp = 1 thì ñaàu tö toaøn boä tieàn vaøo danh muïc coå phieáu  Neáu muïc tieâu βp < 1 thì ñaàu tö moät phaàn tieàn vaøo danh muïc coå phieáu, moät phaàn vaøo tín phieáu.  Neáu muïc tieâu βp > 1 thì vay theâm tieàn ñeå ñaàu tö toaøn boä vaøo danh muïc coå phieáu - Phöông phaùp chuû ñoäng: Nhìn chung quy trình cuõng laëp laïi nhöõng böôùc nhö trong quy trình quaûn lyù danh muïc ruûi ro coå phieáu chuû ñoäng. Tuy nhieân, coù nhöõng ñieåm khaùc veà maët kyõ thuaät: Ñoái vôùi böôùc xaây döïng moät chieán löôïc vaø keát caáu danh muïc ñaàu tö toái öu thoûa maõn nhu caàu ngöôøi ñaàu tö : Nguyeân taéc xaây döïng danh muïc hoãn hôïp chuû ñoäng döïa treân nguyeân lyù moâ hình CAPM, nhöng coù theå tieán haønh theo moät soá caùch: - Phöông phaùp thuû coâng: treân cô sôû heä soá beâta ñaët ra cho danh muïc toång theå, tính toaùn xaùc ñònh soá löôïng ñaàu tö vaøo töøng danh muïc coå phieáu vaø tín phieáu. Taïi ñaây, nguyeân taéc thieát laäp gaàn gioáng nhö danh muïc coå phieáu thuï ñoäng: 34 + βs = 1 + Löïa choïn coå phieáu vaø ña daïng hoùa toái ña - Phöông phaùp öùng duïng coâng ngheä tin hoïc: + ÖÙng duïng coâng ngheä phaàn meàm ñeå xaây döïng ñöôøng cong hieäu quaû cho danh muïc coå phieáu theo moâ hình Markowitz + Xaùc ñònh danh muïc toái öu Ñoái vôùi böôùc: theo doõi, ñaùnh giaù caùc bieán ñoäng cuûa coå phieáu trong danh muïc vaø taùi caáu truùc danh muïc khi caàn thieát: - Ngöôøi quaûn lyù coù theå hoaùn chuyeån töø chöùng khoaùn ruûi ro sang chöùng khoaùn phi ruûi ro hoaëc ngöôïc laïi, tuøy theo dieãn bieán cuï theå (chaúng haïn chuyeån töø coå phieáu sang tín phieáu khi thaáy tình hình laïm phaùt cao). 1.4.2 Phöông phaùp ñaùnh giaù quaûn lyù danh muïc ñaàu tö ña hôïp: - Chuùng ta seõ tìm hieåu toång quaùt nhöõng phöông phaùp hieän ñaïi chuû yeáu ñang ñöôïc aùp duïng ñeå ñaùnh giaù keát quaû quaûn lyù danh muïc ñaàu tö hoãn hôïp. a. Phöông phaùp Treyner: - Treyner laø ngöôøi ñaàu tieân thieát laäp phöông phaùp ñaùnh giaù ñoäng thaùi danh muïc ñaàu tö ña hôïp ñeå ñònh löôïng caû yeáu toá lôïi nhuaän laãn ruûi ro cuûa danh muïc. - Phöông phaùp Treyner aùp duïng ñoái vôùi taát caû caùc nhaø ñaàu tö noùi chung, khoâng phaân bieät nhöõng möùc ngaïi ruûi ro khaùc nhau cuûa caù nhaân töøng nhaø ñaàu tö. Treyner trieån khai thaønh coâng coâng thöùc ñaùnh giaù ñoäng thaùi cuûa lôïi nhuaän thoâng qua heä soá T nhö sau: i f i R R T    Trong ñoù: Ri: tyû suaát lôïi nhuaän cuûa danh muïc i trong khoaûng thôøi gian ñaùnh giaù Rf: tyû suaát lôïi nhuaän phi ruûi ro bình quaân trong cuøng khoaûng thôøi gian βi : heä soá ruûi ro heä thoáng cuûa danh muïc 35 Nhö vaäy, baát kyø nhaø ñaàu tö naøo T caøng lôùn thì caøng toát Tuy nhieân, khi ñaùnh giaù keát quaû hoaït ñoäng cuûa danh muïc caàn coù moät heä soá chuaån ñeå so saùnh. Treyner choïn Tm cuûa danh muïc thò tröôøng laøm chuaån - Neáu heä soá T cuûa danh muïc > Tm thì danh muïc ñoù ñaït hieäu quaû cao hôn möùc bình quaân cuûa thò tröôøng vaø ngöôïc laïi. b. Phöông phaùp Sharpe: Töông töï nhö Treyner, Sharpe cuõng ñöa ra moät phöông phaùp ñònh löôïng ñeå ñaùnh giaù hieäu quaû cuûa danh muïc ñaàu tö. Phöông phaùp ñaùnh giaù naøy trieån khai töø moâ hình ñònh giaù taøi saûn voán ( CAPM) cuõng do chính oâng ta laäp neân, veà maët lyù luaän taäp trung xoay quanh ñöôøng tuyeán tính bieåu dieãn thò tröôøng voán ( CML) Phöông phaùp Sharpe ñaùnh giaù hieäu quaû cuûa danh muïc thoâng qua moät heä soá, kyù hieäu laø S ñöôïc tính baèng coâng thöùc: i f i R R S a   Trong ñoù: Ri: tyû suaát lôïi nhuaän cuûa danh muïc I trong khoaûng thôøi gian ñaùnh giaù Rf: tyû suaát lôïi nhuaän phi ruûi ro bình quaân trong cuøng khoaûng thôøi gian αi : ñoä leäch chuaån cuûa tyû suaát lôïi nhuaän ( thöïc teá) cuûa danh muïc ñoù trong cuøng khoaûng thôøi gian. Phöông phaùp ñaùnh giaù hieäu quaû danh muïc naøy gaàn töông töï nhö phöông phaùp Treyner. Tuy nhieân , coù khaùc bieät laø noù söû duïng möùc ruûi ro toång theå thoâng qua ñoä leäch chuaån (αi ) thay vì chæ söû duïng ruûi ro heä thoáng (βi) - Neáu S caøng lôùn thì danh muïc caøng hieäu quaû. Vì thöôùc ño ruûi ro ôû ñaây laø ñoä leäch chuaån neân phöông phaùp naøy ñaùnh giaù keát quaû quaûn lyù danh muïc treân cô sôû caû lôïi suaát ñaàu tö laãn möùc ñoä ña daïng hoùa. 36 So saùnh hai phöông phaùp Treyner vaø Sharpe: - Caû hai phöông phaùp ñeàu mang laïi keát quaû ñaùnh giaù töông töï vì ruûi ro toång theå cuûa danh muïc ña daïng hoùa hoaøn haûo baèng chính ruûi ro heä thoáng cuûa noù. - Ñoái vôùi nhöõng danh muïc coù ñoä ña daïng hoùa khoâng hoaøn haûo thì duøng phöông phaùp Treyner seõ cho ra keát quaû ñaùnh giaù xeáp haïng cao hôn so vôùi duøng phöông phaùp Sharpe. - Hai thöôùc ño cung caáp caùc thoâng tin khaùc nhau nhöng boå trôï cho nhau, do ñoù neân söû duïng caû hai. - Rieâng tröôøng hôïp danh muïc coù ñoä ña daïng hoùa hoaøn haûo thì hai phöông phaùp ñeàu ñem laïi keát quaû xeáp haïng töông töï - Tuy nhieân, ñieåm baát lôïi cuûa caû hai phöông phaùp treân laø ôû choã chuùng ñöa ra moät keát quaû xeáp haïng töông ñoái chöù khoâng phaûi laø tuyeät ñoái. d. Phöông phaùp Jensen: Phöông phaùp ñaùnh giaù hieäu quaû danh muïc ñaàu tö cuûa Jensen cuõng ñöôïc trieån khai caên cöù treân moâ hình ñònh giaù taøi saûn voán ( CAPM). Moâ hình CAPM cho ta coâng thöùc: E(Rj) = Rf + βj [ E (RM) – Rf] (1) Trong ñoù: E (Ri): tyû suaát lôïi nhuaän öôùc tính cuûa danh muïc i Rf: laõi suaát phi ruûi ro trong moät giai ñoaïn βj: möùc ñoä ruûi ro heä thoáng cuûa chöùng khoaùn hay moät danh muïc j E (RM): lôïi nhuaän öôùc tính cuûa danh muïc thò tröôøng. - Neáu Rj = Rf + βj [ RM – Rf] (2) thì coù nghóa nhaø quaûn lyù danh muïc i ñaït ñöôïc keát quaû trung bình, xeáp haïng ngang vôùi danh muïc thò tröôøng - Neáu Rj > Rf + βj [ RM – Rf] (3) thì chöùng toû danh muïc i hoaït ñoäng toát hôn danh muïc thò tröôøng, hay toát hôn möùc trung bình cuûa thò tröôøng. - Neáu Rj < Rf + βj [ RM – Rf] (4) thì chöùng toû danh muïc i hoaït ñoäng keùm hôn danh muïc thò tröôøng, hay keùm hôn möùc trung bình cuûa thò tröôøng. 37 1.5 KINH NGHIEÄM CUÛA MOÄT SOÁ TRÖÔØNG PHAÙI, CAÙC NHAØ NGHIEÂN CÖÙU VAØ MOÄT SOÁ TOÅ CHÖÙC ÑAÀU TÖ TREÂN THEÁ GIÔÙI VEÀ CAÙC CHIEÁN LÖÔÏC QUAÛN LYÙ ÑAÀU TÖ – BAØI HOÏC KINH NGHIEÄM CHO VIEÄT NAM Kinh nghieäm caùc nöôùc veà chieán löôïc quaûn lyù ñaàu tö: 38 Trong quaân söï vaø kinh doanh vieäc hoaïch ñònh chieán löôïc luoân ñoùng vai troø raát quan troïng, ñoâi khi noù quyeát ñònh phaàn lôùn vieäc thaønh hay baïi cuõng nhö kinh doanh chöùng khoaùn cuõng khoâng phaûi laø ngoaïi leä. Thò tröôøng chöùng khoaùn, ñaëc bieät laø trong ngaén haïn luoân coù nhöõng bieán ñoäng baát thöôøng naèm ngoaøi döï baùo cuûa caû nhöõng chuyeân gia laõo luyeän nhaát, khieán nhieàu ngöôøi coù caûm giaùc noù nhö moät troø chôi may ruûi, khoâng theå “ ñem thaønh baïi maø luaän anh huøng”. Tuy nhieân, thöïc teá thò tröôøng chöùng khoaùn cuûa caùc quoác gia phaùt trieån cho thaáy nhöõng nhaø ñaàu tö coù nhöõng thaønh coâng noåi baät, oån ñònh vaø laâu daøi thöôøng laø nhöõng nhaø ñaàu tö chuyeân nghieäp coù chieán löôïc ñaàu tö ñöôïc hoaïch ñònh caån troïng,ñuùng ñaén vaø kieân trì theo ñuoåi chieán löôïc ñoù. ÔÛ phaàn naøy chuùng ta khoâng ñeà caäp nhieàu ñeán chieán löôïc ñaàu tö vaøo töøng chöùng khoaùn cuï theå maø chuùng ta seõ taäp trung nghieân cöùu nhöõng chieán löôïc quaûn trò toaøn boä danh muïc ñaàu tö. Chuùng ta cuõng daønh cô hoäi naøy ñeå nghieân cöùu vaø hoïc hoûi nhöõng kinh nghieäm hoaïch ñònh vaø thöïc thi caùc chieán löôïc quaûn lyù ñaàu tö cuûa moät soá tröôøng phaùi ñaàu tö vaø toå chöùc ñaàu tö tieâu bieåu. Tröôùc heát ta tham khaûo caùc chieán löôïc ñaàu tö thaønh coâng cuûa Buffett - OÂng ta hoaïch ñòch caùc chieán löôïc sau: 1. Xây dựng các nguyên tắc đầu tư thông thường 2. Hiểu thấu vấn đề thông qua các bản báo cáo thường niên 3. Nắm bắt thông tin từ các báo cáo nghiên cứu về chứng khoán Chiến lược 1: Xây dựng các nguyên tắc đầu tư thông thường - Mua cổ phiếu của các công ty có sản phẩm được ưa chuộng và thị phần thị trường lớn. - Mua cổ phiếu của các công ty được quản lý tốt - Các chiến lược và lý lẽ đầu tư của Buffett - Chiến lược mua những cổ phiếu cá biệt - Mua các công ty có tiềm năng dài hạn trong thời kỳ các chỉ số chứng khoán đều giảm (bear market) Những nguyên tắc đầu tư thông thường của Buffett - Ghi chép các ý tưởng, lập kế hoạch đầu tư và nghiêm chỉnh chấp hành kế hoạch đã đưa ra. 39 - Nghiên cứu số lượng và lãi bán hàng của công ty mình quan tâm và nguồn gốc của chúng - Tập trung vào các công ty đó. Nắm vững sản phẩm hoặc dịch vụ công ty cung cấp, vị thế của công ty trong ngành và so sánh với các đối thủ cạnh tranh. - Học càng nhiều càng tốt các cách quản lý công việc kinh doanh. - Khi thấy giá trị cổ phiếu ( chứng khoán) lớn, đừng do dự về những dự báo của thị trường chứng khoán hoặc nền kinh tế. - Nếu không tìm được khoản đầu tư như tiêu chuẩn của mình hãy chờ đợi. Rất nhiều nhà đầu tư đã sai làm mua những cổ phiếu giá quá cao so với giá trị thực. - Xác định rõ những gì mình biết và không biết, luôn làm theo những gì mình biết rõ. - Chiến lược 2: Hiểu thấu vấn đề thông qua các bản báo cáo thường niên Bước 1: Thu thập thông tin Bước 2: Đánh giá thông tin - Đằng sau các bảng báo cáo đầu tư thường niên - Hiểu rõ về kinh doanh - Mục tiêu công ty và kế hoạch để đạt mục tiêu - Nguồn vốn và độ thanh khoản - Tác dụng của việc mua lại cổ phiếu - Rủi ro kinh doanh - Báo cáo kiểm toán Chiến lược 3: Nắm bắt thông tin từ các báo cáo nghiên cứu về chứng khoán - Tìm kiếm thành tích trong tăng doanh số - Nguồn thu của chủ đầu tư và các nguồn tiền mặt nhàn rỗi. - Tìm kiếm các con số lợi nhuận cận biên cao - Tuân theo xu hướng của giá trị thu nhập ròng - Chú ý lợi nhuận trên vốn ( Return on Equity –ROE) Thu nhập ròng ROE = ---------------------------------------- Vốn cổ phiếu thường - Mua các công ty có khoản nợ hợp lý (Reasonable debt) 40 Nợ dài hạn Tỷ lệ nợ trên vốn = ------------------------------------------------ Nợ dài hạn+Vốn Cổ đông - Sự thay đổi của tỷ lệ giá trên lãi ( Price Earnings Ratio – P/E) Giá cổ phần P/E = ------------------------------ Lãi trong vòng một năm - Lãi và tốc độ tăng trưởng của công ( Investment return và Growth rate) - Ra quyết định + Dự đoán lãi trong tương lai và giá cổ phiếu + Giữ và bán cổ phiếu Tieáp ñeán ta noùi veà kinh nghieäm quaûn lyù veàù phaân nhoùm coå phieáu theo möùc ñoä taêng tröôûng vaø caùc chieán löôïc lieân quan đến quản lý DMĐT hiệu quả ôû thò tröôøng chöùng khoaùn ñaõ phaùt trieån: Theo caùch naøy chuùng ta coù theå chia caùc coå phieáu thaønh hai nhoùm : nhoùm taêng tröôûng ( Growth ) vaø nhoùm khoâng taêng tröôûng ( non – Growth ) hay coøn goïi laø nhoùm giaù trò ( Value stock ). Coå phieáu taêng tröôûng laø coå phieáu cuûa caùc coâng ty ñöôïc kyø voïng laø coù tieàm naêng taêng tröôûng cao hôn nhieàu so vôùi möùc ñoä taêng tröôûng cuûa toaøn thò tröôøng hay cuûa caùc ñoái thuû khaùc trong cuøng ngaønh. Ngöôïc laïi coå phieáu khoâng taêng tröôûng ( non – growth stock ) hay coå phieáu giaù trò ( Value –stocks ) laø coå phieáu cuûa caùc coâng ty coù möùc ñoä taêng tröôûng töông öùng vôùi toác ñoä taêng tröôûng trung bình cuûa caùc coâng ty khaùc trong neàn kinh teá. Coå phieáu taêng tröôûng thöôøng ñöôïc phaân bieät bôûi nhöõng ñaëc tröng sau :  Toác ñoä taêng tröôûng ( Sustainable growth ) cao caû trong quaù khöù vaø döï baùo. Ta coù theå xem xeùt toác ñoä taêng tröôûng cuûa coâng ty trong caùc naêm gaàn nhaát roài so saùnh vôùi toác ñoä taêng tröôûng bình quaân cuûa caùc coâng ty khaùc treân thò tröôøng. Chuùng ta ñeàu bieát, toác ñoä taêng tröôûng : g = lôïi nhuaän treân voán chuû sôû höõu ( ROE ) × tyû leä giöõ laïi lôïi nhuaän ( retention rate ). Do vaäy caùc coâng ty coù toác ñoä taêng tröôûng cao thöôøng laø caùc coâng ty coù 41 tyû suaát lôïi nhuaän sau thueá ( ROE ) cao vaø tyû leä lôïi nhuaän giöõ laïi cao ñoàng thôøi coù tyû leä chia coå töùc thaáp.  Coå phieáu cuûa caùc coâng ty taêng tröôûng luoân ñöôïc thò tröôøng kyø voïng vaø ñaùnh giaù cao, do vaäy noù thöôøng coù chæ soá P/E cao hôn so vôùi chæ soá P/E trung bình cuûa toaøn thò tröôøng. Thò tröôøng saün saøng traû giaù cao hôn cho thu nhaäp hieän taïi cuûa coå phieáu ñoù, vôùi kyø voïng raèng EPS seõ taêng cao trong töông lai. Töông töï nhö vaäy chæ soá P/B cuûa caùc coå phieáu taêng tröôûng cuõng cao hôn chæ soá P/B trung bình cuûa thò tröôøng, theå hieän thò tröôøng ñang kyø voïng raát cao, giaù thò tröôøng cuûa coå phieáu vöôït xa so vôùi giaù trò soå saùch cuûa noù.  Coå phieáu taêng tröôûng thöôøng laø thuoäc caùc ngaønh môùi, ñang ôû trong giai ñoaïn trieån khai ( Pioneer stage ) hoaëc giai ñoaïn phaùt trieån ( Expansion ), thò phaàn coøn roäng vaø chöa coù nhieàu ñoái thuû gia nhaäp thò tröôøng. Töøng thò tröôøng vaø töøng giai ñoaïn kinh teá seõ coù nhöõng ngaønh taêng tröôûng khaùc nhau. Ví duï ngaønh ñöôøng saét ôû Anh vaøo nhöõng naêm 1840. Taïi Myõ ñoù laø ngaønh Radio vaø ñieän vaøo nhöõng naêm 1920, ngaønh saûn xuaát oâ toâ vaøo nhöõng naêm 40 -50, haøng khoâng vaø phaàn cöùng maùy tính vaøo nhöõng naêm 1960, Internet vaøo nhöõng naêm 1990. Hieän nay nhöõng ngaønh ñang ñöôïc xeáp vaøo ngaønh taêng tröôûng goàm : Ñieän töû vaø kyõ thuaät soá, coâng ngheä phaàn meàm, döôïc phaåm, thieát bò y teá, dòch vuï chaêm soùc söùc khoûe, giaûi trí, du lòch, baùo chí, truyeàn thoâng, ….. Ngöôïc laïi vôùi nhoùm taêng tröôûng nhoùm Value coù toác ñoä taêng tröôûng trung bình, coù chæ soá P/E, P/B töông ñöông vôùi möùc trung bình cuûa thò tröôøng vaø thöôøng thuoäc caùc ngaønh truyeàn thoáng, ñang ôû trong giai ñoaïn oån ñònh ( Stablzation Stage) trong chu kyø soáng cuûa ngaønh. Nhieàu cuoäc khaûo saùt khaùc nhau ñaõ ñöôïc caùc nhaø nghieân cöùu tieán haønh,vaø ngöôøi ta khoâng tìm thaáy söï khaùc bieät roõ raøng veà khaû naêng sinh lôïi cuûa nhoùm coå phieáu taêng tröôûng vaø nhoùm khoâng taêng tröôûng. Caùc soá lieäu thoáng keâ cho thaáy coù nhöõng giai ñoaïn nhoùm coå phieáu taêng tröôûng mang laïi hieäu quaû cao hôn vaø ngöôïc laïi coù nhöõng giai ñoaïn nhoùm coå phieáu khoâng taêng tröôûng mang laïi hieäu quaû cao hôn. Tuy nhieân, caùc nghieân cöùu cuõng 42 khoâng tìm ra quy luaät hay ñaëc tính cuûa caùc giai ñoaïn ñoù. Ta coù theå noùi raèng, nhoùm coå phieáu taêng tröôûng khoâng phuï thuoäc nhieàu vaøo yeáu toá chu kyø kinh doanh. Noù phuï thuoäc vaøo caùc phaùt minh môùi, caùc coâng ngheä môùi, caùc saûn phaåm dòch vuï môùi cuøng vôùi xu theá phaùt trieån cuûa moät hay moät nhoùm ngaønh môùi. Tuy nhieân nhoùm coå phieáu taêng tröôûng thöôøng gaëp toån thaát naëng neà khi giaù cuûa coå phieáu ñöôïc thò tröôøng xaùc ñònh quaù cao so vôùi giaù trò thöïc cuûa ñoù ñeán moät möùc ñoä nhaát ñònh noù seõ bò suït giaûm thaûm haïi, hieän töôïng naøy ngöôøi ta “ Bubble burst - quaû bong boùng bò vôõ.” Nhö vaäy nhaø ñaàu tö theo chieán löôïc taêng tröôûng khoâng neân ña daïng hoùa traøn lan theo nhoùm maø caàn phaûi chuù yù trong vieäc phaân tích ngaønh vaø ñònh giaù chöùng khoaùn. Treân thöïc teá nhieàu nhaø ñaàu tö thöôøng theo ñuoåi chieán löôïc taäp trung vaøo coå phieáu taêng tröôûng, coå phieáu giaù trò hoaëc keát hôïp hai chieán löôïc naøy. Cuõng theo tieâu chuaån phaân loaïi cuûa Lord Abbert Fund :  Quõy ñaàu tö taêng tröôûng ( Growth Fund ) laø quyõ ñaàu tö taäp trung ñaàu tö vaøo caùc coå phieáu xuaát hieän tieàm naêng taêng tröôûng lôùn hôn so vôùi toaøn boä neàn kinh teá vaø so vôùi caùc doanh nghieäp khaùc trong ngaønh.  Quyõ giaù trò ( Value Fund ) laø quyõ ñaàu tö taäp trung vaøo caùc coâng ty ñaõ thieát laäp ñöôïc vò trí oån ñònh ( established companies ), caùc coâng ty naøy ñöôïc giao dòch vôùi giaù töông ñoái hôïp lyù so vôùi giaù trò thöïc cuûa noù.  Quyõ keát hôïp ( Blend fund ) laø quyõ ñaàu tö ñaàu tö caû vaøo hai loaïi coå phieáu taêng tröôûng vaø giaù trò, tìm kieám nhöõng coå phieáu coù giaù haáp daãn vaø tieàm naêng taêng tröôûng cao. Kinh nghiệm về söï keát hôïp caùc chieán löôïc theo quy moâ vaø chieán löôïc theo möùc ñoä taêng tröôûng ảnh hướng đến quản lý DMĐT hiệu quả : Nhieàu toå chöùc ñaàu tö noåi tieáng nhö : Fidelity Fund, Lord Abbert Fund, JP Morgan Fund ñeàu keát hôïp hai chieán löôïc naøy ñeå thieát keá caùc quyõ ñaàu tö coù caùc chieán löôïc ñaàu tö chuyeân bieät . Ta coù ma traän sau : 43 Haøng ngang theå hieän caùc chieán löôïc : taêng tröôûng ( Growth ), giaù trò ( Value ) vaø keát hôïp ( Blend ), haøng doïc theå hieän caùc chieán löôïc veà quy moâ : lôùn ( large ) nhoû, ( small ) vaø vöøa ( medium ). Keát hôïp laïi ta coù quyõ ñaàu tö khaùc nhau theo ñuoåi caùc chieán löôïc khaùc nhau nhö :  Large Value Fund : Quõy theo ñuoåi chieán löôïc coå phieáu lôùn – giaù trò  Large Growth Fund : Quõy theo ñuoåi chieán löôïc coå phieáu lôùn – taêng tröôûng.  Large Blend Fund : Quõy theo ñuoåi chieán löôïc coå phieáu lôùn – keát hôïp  Medium Value Fund : Quõy theo ñuoåi chieán löôïc coå phieáu vöøa – giaù trò  Medium Growth Fund : Quõy theo ñuoåi chieán löôïc coå phieáu vöøa – taêng tröôûng.  Medium Blend Fund : Quõy theo ñuoåi chieán löôïc coå phieáu vöøa – keát hôïp  Small Value Fund : Quõy theo ñuoåi chieán löôïc coå phieáu nhoû – giaù trò  Small Growth Fund : Quõy theo ñuoåi chieán löôïc coå phieáu nhoû – taêng tröôûng.  Small Blend Fund : Quõy theo ñuoåi chieán löôïc coå phieáu nhoû – keát hôïp.  Caùc nhaø ñaàu tö coù theå ñònh vò chieán löôïc cuûa mình taïi moät trong caùc vò trí treân. Ví duï ta thaáy ñònh vò chieán löôïc cuûa American Growth Fund do Fidelity Fund quaûn lyù : 44 Nguoàn : Fidelity Fund – American Growth Fund Nhö vaäy quõy naøy theo ñuoåi chieán löôïc : Medium – Growth Kinh nghiệm phaân loaïi theo nhoùm ngaønh coù cuøng xu höôùng bieán ñoäng vaø caùc chieán löôïc lieân quan anh hưởng đến quản lý DMĐT hiệu quả : Nhö ta ñaõ phaân tích ôû treân nhoùm coå phieáu taêng tröôûng khoâng phuï thuoäc nhieàu vaøo chu kyø kinh doanh. Tuy nhieân trong nhoùm Value chuùng ta coù theå chia thaønh 3 nhoùm nhoû khaùc theo xu höôùng bieán ñoäng giaù cuûa noù tuøy thuoäc vaøo chu kyø kinh doanh vaø caùc bieán soá kinh teá khaùc.  Nhoùm coå phieáu chu kyø ( Cyclical Stocks ) : Laø nhoùm coå phieáu chòu aûnh höôûng raát maïnh cuûa yeáu toá chu kyø kinh teá. Lôïi nhuaän cuûa nhoùm coå phieáu naøy coù xu höôùng taêng cao hôn möùc bình quaân trong ñieàu kieän neàn kinh teá taêng tröôûng vaø coù xu höôùng giaûm maïnh hôn möùc bình quaân trong tröôøng hôïp neàn kinh teá suy thoaùi. Nhoùm naøy thöôøng goàm caùc ngaønh saûn xuaát caùc maët haøng laâu beàn coù giaù trò lôùn, hoaëc tö lieäu phuïc vuï saûn suaát : Kim loaïi, maùy moùc thieát bò, xe hôi, maùy bay, vaät lieäu, xaây döïng vaø vaät lieäu xaây döïng, hoaù hoïc….  Nhoùm coå phieáu oån ñònh ( Stable Stocks ): Laø nhoùm coå phieáu coù luoàng tieàn töông lai oån ñònh ít chòu aûnh höôûng cuûa chu kyø kinh teá . Lôïi nhuaän cuûa nhoùm coå phieáu naøy coù xu höôùng taêng ít hôn möùc taêng bình quaân trong ñieàu kieän neàn kinh teá taêng tröôûng vaø coù xu höôùng giaûm nheï hôn möùc giaûm bình quaân trong tröôøng hôïp neàn kinh teá suy thoaùi. 45 Nhoùm naøy thöôøng goàm nhöõng maët haøng lieân quan ñeán nhu caàu thieát yeáu haøng ngaøy vaø coù giaù trò khoâng lôùn, thôøi gian tieâu duøng nhanh nhö : Caùc nghaønh tieän ích coâng coâng ( ñieän, nöôùc, gas, phöông tieän coâng coäng… ), thöïc phaåm, haøng tieâu duøng thoâng thöôøng, phaân phoái baùn leû, baûo hieåm, ngaân haøng…... Trong kinh teá hoïc vó moâ, vaãn chöa coù söï thoáng nhaát giöõa caùc tröôøng phaùi veà caùch lyù giaûi nguyeân nhaân cuûa chu kyø kinh doanh. Nhöng taát caû ñeàu thoáng nhaát chu kyø kinh doanh gaén vôùi hai bieán soá vó moâ cô baûn laø : toác ñoä taêng tröôûng GDP thaáp vaø tyû leä thaát nghieäp . Giai ñoaïn môû roäng ( Expansion ) cuûa chu kyø kinh doanh ñöôïc ñaëc tröng bôûi toác ñoä taêng tröôûng cao vaø tyû leä thaát nghieäp thaáp. Giai ñoaïn thu heïp ( contraction ) ñöôïc ñaëc tröng bôûi toác ñoä taêng tröôûng thaáp, thaäm chí laø aâm vaø tyû leä thaát nghieäp cao. Nhö ñaõ neâu ôû treân, nhoùm coå phieáu oån ñònh laø nhoùm coå phieáu cuûa caùc coâng ty thuoäc caùc ngaønh : saûn xuaát caùc haøng hoùa tieâu duøng thieát yeáu haøng ngaøy, coù giaù trò thaáp vaø thôøi gian tieâu duøng nhanh coù theå noùi ñaây laø nhoùm haøng hoùa coù ñoä co daõn cuûa caàu theo thu nhaäp raát thaáp, cho duø thu nhaäp cao hay thaáp, neàn kinh teá taêng tröôûng hay suy thoaùi thì ngöôøi tieâu duøng vaãn phaûi duy trì vieäc tieâu duøng caùc saûn phaåm naøy ñeå phuïc vuï cho nhu caàu thieát yeáu haøng ngaøy cuûa mình, vì vaäy caùc coâng ty naøy thöôøng hoaït ñoäng oån ñònh vaø ít chòu aûnh höôûng cuûa chu kyø kinh doanh. Nhoùm coå phieáu Cylical laø nhoùm coå phieáu cuûa caùc coâng ty thuoäc caùc ngaønh : saûn xuaát haøng hoùa tieâu duøng laâu beàn coù giaù trò lôùn vaø maùy moùc thieát bò, caùc tö lieäu phuïc vuï saûn xuaát chöù khoâng phaûi laø saûn phaåm tieâu duøng cuoái cuøng . Caùc haøng hoùa tieâu duøng laâu beàn coù giaù trò lôùn laø nhöõng haøng hoùa coù möùc ñoä co daõn cuûa caàu theo nhu nhaäp raát lôùn. Trong giai ñoaïn môû roäng, tyû leä thaát nghieäp thaáp, thu nhaäp cuûa ngöôøi tieâu duøng thöôøng cao hôn vaø hoï cuõng laïc quan hôn chính vì vaäy maø hoï saün saøng mua hoaëc vay tieàn ñeå mua haøng hoùa tieâu duøng laâu beàn, coù giaù trò lôùn nhö : mua xe, mua nhaø, xaây döïng, söûa chöõa nhaø, mua saém thieát bò vaät duïng gia ñình, hay thöïc hieän caùc kyø nghæ xa xæ …. Ngöôïc laïi trong giai ñoaïn suy thoaùi, tyû leä thaát nghieäp cao, thu nhaäp cuûa ngöôøi tieâu duøng coù khuynh höôùng giaûm cuøng vôùi caùi nhìn bi quan hôn veà neàn kinh teá khieán cho caùc quyeát ñònh mua saém haøng hoùa laâu beàn thöôøng khoâng coù khaû naêng thöïc hieän hoaëc bò trì hoaõn, caàu cuûa nhöõng loaïi haøng hoùa naøy bò giaûm ñi raát nhieàu. Trong thôøi kyø môû roäng caùc doanh nghieäp thöôøng môû roäng saûn xuaát kinh doanh, ñaàu tö caùc döï aùn môùi chính vì vaäy maø nhöõng ngaønh naøy thöôøng phaùt ñaït hôn trong giai ñoaïn môû roäng. Nhöng caàu haøng hoùa cuûa nhöõng nhoùm ngaønh naøy cuõng seõ giaûm maïnh trong giai ñoaïn suy thoaùi khi 46 caùc doanh nghieäp thu heïp saûn xuaát hoaëc haïn cheá trieån khai caùc döï aùn ñaàu tö môùi. Baèng lyù do treân ta coù theå lyù giaûi söï phaûn öùng khaùc nhau cuûa hai nhoùm ngaønh naøy tröôùc taùc ñoäng cuûa moâi tröôøng kinh doanh. Ngoaøi ra ta coù theå thaáy hai nhoùm ngaønh naøy coù möùc ñoä nhaïy caûm khaùc nhau ñoái vôùi laõi suaát ( Interest Sensitivity ). Khi caùc doanh nghieäp môû roäng ñaàu tö hoï caàn phaûi phaûi huy ñoäng voán, do vaäy laõi suaát laø moät yeáu toá caáu thaønh chi phí, neân noù laø moät yeáu toá quan troïng caàn caân nhaéc khi quyeát ñònh ñaàu tö. Khi caùc caù nhaân, gia ñình mua nhaø, mua xe hay caùc vaät duïng coù giaù trò lôùn hoï thöôøng caàn phaûi vay tieàn, laõi suaát laø moät yeáu toá caàn caân nhaéc khi ñöa ra quyeát ñònh tieâu duøng. Chính vì vaäy caùc coâng ty thuoäc nhoùm ngaønh Cylical töông ñoái nhaïy caûm vôùi laõi suaát. Noù thöôøng hoaït ñoäng toát hôn trong nhöõng giai ñoaïn laõi suaát thaáp vaø gaëp nhieàu khoù khaên trong nhöõng giai ñoaïn laõi suaát cao. Ngöôïc laïi caùc coâng ty thuoäc nhoùm Stable ít nhaïy caûm hôn vôùi laõi suaát vì chaéc ít ai phaûi vay tieàn ngaân haøng ñeå mua : Coca- cola, daàu goäi ñaàu hay dao caïo raâu……  Nhoùm coå phieáu naêng löôïng ( Energy Stocks ): Caùc coâng ty naêng löôïng cung caáp naêng löôïng cho caû nhaø saûn xuaát vaø ngöôøi tieâu duøng. Caùc coâng ty naêng löôïng cuõng chòu aûnh höôûng bôûi chu kyø kinh doanh nhöng noù chòu aûnh höôûng nhieàu hôn bôûi xu höôùng giaù naêng löôïng theá giôùi : Nhoùm naøy bao goàm : caùc coâng ty saûn xuaát daàu thoâ, caùc coâng ty daàu noäi ñòa, caùc coâng ty daàu quoác teá…. Theo thoáng keâ caùc coâng ty naêng löôïng thöôøng thu ñöôïc tyû suaát lôïi nhuaän cao khi giaù daàu taêng cao vaø lôïi nhuaän thaáp hôn khi giaù daàu thaáp. Ngöôïc haàu heát caùc doanh nghieäp khaùc ñeàu gaëp raát nhieàu khoù khaên khi giaù nhieân lieäu taêng cao, vì chi phí nhieân lieäu luoân chieám moät tyû leä töông ñoái lôùn trong cô caáu chi phí cuûa taát caû caùc ngaønh. Treân cô sôû caùc nhoùm ngaønh nhö treân vaø söï phaûn öùng khaùc nhau cuûa caùc nhoùm ngaønh naøy tröôùc nhöõng bieán ñoäng cuûa chu kyø kinh doanh vaø caùc bieán soá vó moâ khaùc. Nhaø ñaàu tö coù theå theo ñuoåi caùc chieán löôïc khaùc nhau ñoái vôùi yeáu toá nhoùm ngaønh.  Chieán löôïc chuû ñoäng ( Active Strategy ) 47 Chieán löôïc chuû ñoäng ñoái vôùi yeáu toá thò tröôøng ñöôïc goïi laø chieán löôïc xoay voøng theo nhoùm ( Group Rotation ), nhaø ñaàu tö theo ñuoåi chieán löôïc naøy ñöôïc goïi laø Group Rotator . Nhaø ñaàu tö seõ phaân tích döï baùo veà trieån voïng phaùt trieån veà nhöõng yeáu toá thuaän lôïi hay nguy cô caùc ngaønh ( Industry ) hay nhoùm coå phieáu ( Group ). Töø ñoù hoï seõ ñieàu chænh taêng tyû troïng cuûa ngaønh hoaëc nhoùm coå phieáu coù cô hoäi taêng tröôûng vaø giaûm tyû troïng cuûa ngaønh vaø nhoùm coå phieáu coù nguy cô ruûi ro cao . Ví duï neáu nhö coù döï baùo veà thôøi kyø môû roäng ( expansion ) cuûa chu kyø kinh doanh nhaø ñaàu tö seõ taêng tyû troïng cuûa nhoùm coå phieáu chu kyø ñeå taêng lôïi nhuaän vaø ngöôïc laïi neáu coù döï baùo veà giai ñoaïn thu heïp ( Contraction ) nhaø ñaàu tö seõ giaûm tyû troïng cuûa nhoùm coå phieáu Cylical vaø taêng tyû troïng cuûa nhoùm coå phieáu oån ñònh nhaèm haïn cheá ruûi ro. Khi döï baùo veà xu höôùng giaûm xuoáng cuûa laõi suaát nhaø ñaàu tö coù theå taêng tyû troïng cuûa nhoùm coå phieáu Cylical trong danh muïc ñaàu tö, ngöôïc laïi khi döï baùo veà xu höôùng taêng leân cuûa laõi suaát nhaø ñaàu tö seõ giaûm tyû troïng cuûa nhoùm coå phieáu Cylical trong danh muïc ñaàu tö. Hay khi döï ñoaùn giaù daàu coù khuynh höôùng taêng cao, nhaø ñaàu tö coù theå taêng tyû troïng cuûa nhoùm caùc coâng ty naêng löôïng vaø giaûm tyû troïng cuûa caùc nhoùm khaùc.  Chieán löôïc thuï ñoäng ( Passive Strategy ) : Ngöôïc laïi nhaø ñaàu tö naøo thaáy raèng mình khoâng ñuû khaû naêng ñeå döï baùo veà söï thay ñoåi cuûa caùc nhoùm coå phieáu hay caùc ngaønh hoï seõ theo ñuoåi chieán löôïc thuï ñoäng ñoái vôùi nhoùm ngaønh. Coù nhöõng nhaø ñaàu tö thöïc hieän chieán löôïc khôùp chæ soá töông ñoái theo nhoùm ngaønh, baèng caùch thay vì xaây döïng DMÑT hoaøn toaøn gioáng vôùi chæ soá nhö ñaõ neâu ôû phaàn tröôùc, hoï seõ xaây döïng DMÑT trong ñoù tyû troïng cuûa caùc nhoùm ngaønh seõ gaàn töông öùng vôùi tyû troïng cuûa caùc nhoùm ngaønh trong chæ soá chuaån. Ñieàu naøy seõ laøm cho söï taêng giaûm cuûa DMÑT do yeáu toá chu kyø kinh doanh vaø caùc bieán soá vó moâ khaùc nhö : laïm phaùt, laõi suaát, giaù daàu …. Seõ töông öùng vôùi söï taêng giaûm cuûa chæ soá do taùc ñoäng cuûa caùc yeáu toá treân. Ta coù tyû troïng phaân boå caùc nhoùm ngaønh trong chæ soá S&P 500 nhö sau : 48 NHÓM NGÀNH SỐ CTY GIÁ TRỊ VỐN HÓA TỶ TRỌNG Energy ( Năng lượng ) 29 1,172,886 10.12% Materials ( Vật liệu ) 31 353,032 3.05% Industrials ( Công nghiệp ) 53 1,282,538 11.07% Consumer Discretionary ( Hàng tiêu dùng lâu bền và hàng không thiết yếu ) 89 1,197,648 10.34% Consumer Staples ( Hàng tiêu dùng thiết yếu ) 39 1,082,218 9.34% Health Care ( Y tế và dịch vụ sức khỏe ) 57 1,531,765 13.22% Financials ( Tài chính ) 84 2,408,140 20.78% Information Technology Công nghệ thông tin 78 1,810,833 15.63% Telecommunications Services Dịch vụ viễn thông 8 358,677 3.10% Utilities ( Tiện ích công cộng ) 32 388,260 3.35% S&P 500 500 11,585,996 100.00% Nguoàn : Standard and Poor’ s Trong caùc ngaønh treân nhoùm ñöôïc xeáp laø nhoùm taêng tröôûng ( growth stocks ) bao goàm : coâng ngheä thoâng tin, y teá vaø dòch vuï söùc khoûe, dòch vuï vieãn thoâng ), nhoùm chu kyø ( cylical stocks ) bao goàm : Vaät lieäu, coâng nghieäp naëng, Consumer Diccretionary ( ñaây laø caùc ngaønh saûn xuaát caùc maët haøng tieâu duøng laâu beàn vaø coù giaù trò cao nhö xe hôi, thieát bò ñieän töû cao caáp, haøng tieâu duøng hoaëc dòch vuï ñaét tieàn, nghaønh coâng ngheä giaûi trí, xuaát baûn… ), nhoùm oån ñònh ( stable stocks ) goàm : haøng tieâu duøng thieát yeáu, taøi chính, tieän ích coâng coäng. Caùc nhaø ñaàu tö coù theå caên cöù theo caùc tieâu thöùc phaân ngaønh vaø tyû troïng caùc ngaønh cuûa chæ soá ñeå xaây döïng danh muïc ñaàu tö cuûa mình. Cũng coù nhöõng nhaø ñaàu tö tuøy theo muïc tieâu cuûa mình seõ theo ñuoåi chieán löôïc taäp trung vaøo moät ngaønh hay nhoùm ngaønh naøo ñoù. Nhöõng nhoùm ngaønh maø hoï taäp trung öu tieân seõ coù tyû troïng cao hôn so vôùi tyû troïng cuûa 49 nhoùm ngaønh ñoù trong chæ soá. Nhöõng nhoùm ngaønh maø hoï khoâng öu tieân seõ coù tyû troïng thaáp hôn, coøn nhöõng nhoùm ngaønh khaùc coù theå coù tyû troïng töông ñöông hoaëc cheânh leäch khoâng ñaùng keå Ví duï : Ta xem xeùt tyû troïng phaân boå theo ngaønh Equity Growth Portfolio do Morgan Stanley Institutional Fund quaûn lyù, so vôùi tyû troïng cuûa caùc ngaønh trong chæ soá chuaån cuûa noù laø Russell 1000 Growth Ngaønh Tyû troïng cuûa DMÑT Tyû troïng cuûa Russel 1000 Growth Consumer Discretionary 45.73% 25.53% Information Technology 17.74 % 21.73% Health Care 11.18% 19.56% Financial 10.06% 8.05% Energy 7.91% 3.43% Consumer Staples 2.51% 8.96% Utilities 1.31% 1.90% Materials 2.87% 2.75% Nguoàn : Morgan Stanley Institutional Fund Ta thaáy quõy theo ñuoåi chieán löôïc taäp trung ñaëc bieät vaøo nhoùm ngaønh Consumer Discretionary tyû troïng cuûa nhoùm naøy trong DMÑT laø 45.73%, trong khi cuûa chæ soá laø 25.53%, Ngoaøi ra nhoùm naêng löôïng ( Energy ) cuõng cuõng coù tyû troïng lôùn hôn so vôùi chæ soá. Caùc nhoùm coù tyû trong thaáp hôn tyû troïng trong chæ soá bao goàm : coâng ngheä thoâng tin, dòch vuï y teá vaø haøng tieâu duøng thieát yeáu. Treân ñaây chæ laø moät soá caùch phaân nhoùm ngaønh cô baûn, trong quy trình phaân tích töø treân xuoáng ( quy trình phaân tích top – down : phaân tích moâi tröôøng vó moâ, thò tröôøng –> phaân tích ngaønh -> phaân tích coâng ty ). Caùc nhaø ñaàu tö raát chuù troïng ñeán vieäc phaân ngaønh cuï theå vaø tieán haønh phaân tích ngaønh. Hoï thöôøng duøng nhieàu phöông phaùp vaø moâ hình khaùc nhau ñeå phaân tích veà cô hoäi, nguy cô trieån voïng phaùt trieån vaø aùp löïc caïnh tranh cuûa töøng ngaønh tröôùc khi ra quyeát ñònh ñaàu tö. Baøi hoïc kinh nghieäm cho Vieät Nam: 50 -Trong heä thoáng taøi chính, song song vôùi heä thoáng ngaân haøng ñaõ toàn taïi laâu ñôøi vôùi vai troø chuû yeáu laø keânh daãn voán ngaén haïn thì heä thoáng caùc toå chöùc ñaàu tö taøi chính phi ngaân haøng ñang vaø seõ trôû thaønh moät keânh daãn voán daøi haïn quan troïng phuïc vuï cho nhu caàu ñaàu tö cuûa daân chuùng vaø huy ñoäng voán daøi haïn cuûa doanh nghieäp. Caùc toå chöùc ñaàu tö naøy chuû yeáu bao goàm caùc coâng ty baûo hieåm, quyõ höu trí vaø baûo hieåm xaõ hoäi, vaø caùc quyõ ñaàu tö tín thaùc. - Theá maïnh cuûa caùc toå chöùc ñaàu tö taøi chính naøy baét nguoàn töø khaû naêng huy ñoäng voán lôùn, daøi haïn, trình ñoä quaûn lyù ñaàu tö, phaân tích cuõng nhö ñaùnh giaù ñaàu tö chuyeân nghieäp nhôø chuyeân nghieäp hoùa cao. Ñieàu naøy khoâng chæ taïo ra möùc lôïi nhuaän vaø ruûi ro toái öu cho nhaø ñaàu tö maø coøn giuùp taêng haøng hoùa cho thò tröôøng vaø baûo veä quyeàn lôïi cuûa nhaø ñaàu tö toát hôn nhôø khaû naêng tham gia maïnh meõ vaøo quaûn trò doanh nghieäp maø hoï ñaàu tö. - Trong 3 loaïi hình toå chöùc ñaàu tö taøi chính chuû yeáu noùi treân, thì quyõ höu trí/ baûo hieåm xaõ hoäi vaø baûo hieåm laø hai loaïi hình coù ñieàu kieän phaùt trieån thuaän lôïi tröôùc heát nhôø nguoàn voán saün coù, neân caàn ñöôïc khai thaùc phuïc vuï cho ñaàu tö moät caùch hieäu quaû. Loaïi hình quyõ ñaàu tö taäp theå vaø keøm theo ñoù laø coâng ty quaûn lyù quyõ ñoøi hoûi nhieàu thôøi gian ñeå phaùt trieån do ñaây laø loaïi hình môùi ñoái vôùi coâng chuùng ñaàu tö, voán ñaàu tö huy ñoäng khoù khaên vaø khoâng saün coù nhö quyõ höu trí hay coâng ty baûo hieåm. - Do ñoù, vôùi hoaøn caûnh Vieät Nam, seõ laø hieäu quaû hôn neáu Chính phuû cho pheùp vaø taïo cô cheá ñeå caùc quyõ höu trí/ baûo hieåm xaõ hoäi vaø coâng ty baûo hieåm tham gia tích cöïc vaø naêng ñoäng hôn nöõa vaøo ñaàu tö thò tröôøng voán. Vieäc phaùt trieån caùc quyõ ñaàu tö cuõng caàn chuù troïng vaø coù caùc bieän phaùp khuyeán khích veà thueá cuõng nhö cô cheá söû duïng ñaàu tö taïo ñieàu kieän naâng cao hieäu quaû ñaáu tö treân TTCK. - Kinh nghieäm caùc nöôùc ñang vaø môùi phaùt trieån cho thaáy, vieäc phaùt trieån caùc loaïi hình ñaàu tö toå chöùc naøy caàn coù söï ñònh höôùng, hoã trôï vaø khuyeán khích phaùt trieån cuûa Chính phuû. Kinh nghieäm Malaysia trong vieäc hình thaønh caùc quyõ ñaàu tö huy ñoäng voán trong daân nhöng coù söï baûo trôï vaø hoã trôï cuûa Chính phuû laø raát ñaùng nghieân cöùu aùp duïng. Ñaây laø keânh ñaàu tö coù toå chöùc goùp phaàn naâng cao hieäu quaû ñaàu tö treân TTCK 51 - Veà chính saùch thueá khuyeán khích vieäc phaùt trieån caùc quyõ ñaàu tö vaø ngaønh quaûn lyù quyõ, nhöõng nguyeân taéc khoâng ñaùnh thueá ñoái vôùi quyõ ñaàu tö ôû caùc nöôùc hay öu ñaõi thueá ñoái vôùi quyõ ñaàu tö vaø coâng ty quaûn lyù quyõ cuûa Malaysia laø nhöõng baøi hoïc raát boå ích caàn nghieân cöùu aùp duïng taïi Vieät Nam. - Nhaân löïc coù kyõ naêng vaø trình ñoä chuyeân nghieäp cao trong hoaït ñoäng ñaàu tö cuõng laø yeáu toá quan troïng ñeå phaùt trieån caùc loaïi hình naøy. Trong giai ñoaïn phaùt trieån ban ñaàu, song song vôùi vieäc ñaøo taïo nguoàn nhaân löïc trong nöôùc, caùc nöôùc ñeàu khuyeán khích vieäc tham gia cuûa caùc toå chöùc quaûn lyù ñaàu tö chuyeân nghieäp nöôùc ngoaøi nhaèm thu huùt vaø söû duïng kyõ naêng quaûn lyù ñaàu tö chuyeân nghieäp cuûa nöôùc ngoaøi maø trong nöôùc chöa coù ñöôïc. Ñieàu naøy caàn ñöôïc löu yù ôû Vieät Nam do soá löôïng cuõng nhö chaát löôïng caùn boä quaûn lyù, phaân tích vaø ñaùnh giaù ñaàu tö coøn raát thaáp chöa ñaùp öùng ñöôïc yeâu caàu cuûa thò tröôøng voán. Vì vaäy, vieäc cho pheùp caùc toå chöùc ñaàu tö chuyeân nghieäp nöôùc ngoaøi tham gia vaøo quaûn lyù ñaàu tö trong nöôùc laø caàn thieát. - Ngoaøi ra, ñeå ñaûm baûo tính chuyeân nghieäp vaø chaát löôïng cuûa vieäc quaûn lyù quyõ ñaàu tö ( tieàn cuûa khaùch haøng), caùc nöôùc trong khu vöïc cuõng nhö caùc nöôùc phaùt trieån yeâu caàu caùc nhaân vieân haønh ngheà quaûn lyù quyõ phaûi ñöôïc caáp pheùp haønh ngheà ( ñaït caùc tieâu chuaån haønh ngheà toái thieåu vaø thi saùt haïch chuyeân moân). Beân caïnh ñoù ta coøn ruùt kinh nghieäm chieán löôïc ñaàu tö nhö sau:  Kinh nghiệm chieán löôïc thuï ñoäng (Buy and Hold Strategy) Theo chieán löôïc naøy, nhaø ñaàu tö sau khi ñaõ phaân tích vaø löïa choïn moät caùch caån troïng hoï seõ mua vaø naém giöõ caùc chöùng trong thôøi gian daøi, hoï chæ quan taâm ñeán söï taêng tröôûng daøi haïn cuûa coâng ty maø khoâng quan taâm ñeán nhöõng bieán ñoäng ngaén haïn treân thò tröôøng. Chieán löôïc naøy thöôøng ñöôïc söû duïng bôûi caùc nhaø ñaàu tö lôùn, hoï naém giöõ tyû leä coå phaàn töông ñoái lôùn trong caùc coâng ty maø hoï ñaàu tö. Hoï cuõng coù nhöõng aûnh höôûng nhaát ñònh trong quaù trình hoaïch ñònh chieán löôïc vaø ñieàu haønh doanh nghieäp. Nhaø ñaàu tö daøi haïn tieâu bieåu chính laø Warren Buffett, chieán löôïc noåi baät cuûa oâng laø naém giöõ chöùng khoaùn laâu daøi. Ñeå xem xeùt xem caùc khoaûn ñaàu tö cuûa Berkshire, oâng thöôøng xem xeùt keát quaû hoaït ñoäng thöïc söï cuûa caùc coâng ty, chöù khoâng quan taâm nhieàu ñeán baûng yeát giaù ngaén haïn cuûa noù treân 52 thò tröôøng. Buffet noùi raèng “ toâi hoaøn toaøn haøi loøng naém giöõ voâ haïn baát kyø loaïi chöùng khoaùn naøo, chöøng naøo trieån voïng töø lôïi suaát voán vaãn coøn thoûa ñaùng, ban giaùm ñoác vaãn coøn naêng löïc vaø löông thieän, vaø thò tröôøng vaãn chöa ñònh giaù cao doanh nghieäp aáy.” ( Chieán löôïc ñaàu tö vaøo thò tröôøng chöùng khoaùn cuûa Warrant Buffet – Minh Ñöùc – NXB Thoáng Keâ) Öu ñieåm noåi baät cuûa chieán löôïc naøy laø söï oån ñònh vaø trieån voïng laâu daøi,chi phí giao dòch vaø chi phí quaûn lyù thaáp nhöng nhöôïc ñieåm cuûa noù laø söï thieáu linh hoaït, chaäm thích öùng vôùi nhöõng bieán ñoäng cuûa thò tröôøng.  Kinh nghiệm chieán löôïc chuû ñoäng hoaøn toaøn : Ngöôïc laïi vôùi chieán löôïc mua vaø naém giöõ, nhaø ñaàu tö theo chieán löôïc naøy thöôøng khoâng gaén boù vôùi loaïi coå phieáu naøo moät caùch laâu daøi. Hoï thöôøng duøng caùc phöông phaùp phaân tích cô baûn phaân vaø ñaëc bieät laø phaân tích kyõ thuaät tích kyõ thuaät ñeå ñònh giaù chöùng khoaùn vaø ñeå döï baùo caùc xu höôùng ngaén haïn vaø daøi haïn cuûa thò tröôøng. Nhaø ñaàu tö chuû ñoäng mua baùn chöùng khoaùn lieân tuïc, thay ñoåi danh muïc ñaàu tö lieân tuïc, taän duïng nhöõng khoaûng thay ñoåi nhoû nhaát cuûa thò tröôøng ñeå thu lôïi nhuaän. Chieán löôïc naøy thích hôïp vôùi nhöõng quyõ nhoû, öu ñieåm cuûa noù laø tính linh hoaït phaûn öùng nhanh tröôùc nhöõng thay ñoåi cuûa thò tröôøng, thoâng thöôøng noù mang laïi khaû naêng sinh lôøi cao hôn vaø giaûm thieåu ñöôïc ruûi ro kyø haïn. Tuy nhieân do phaûi thöôøng xuyeân ñieàu chænh DMÑT neân chi phí quaûn lyù vaø chi phí giao dòch cuõng seõ cao hôn.  Kinh nghiệm chieán löôïc hoãn hôïp veä tinh haït nhaân : Caùc nhaø ñaàu tö nhaát laø caùc nhaø ñaàu tö lôùn thöôøng khoâng theo ñuoåi chieán löôïc mua vaø naém giöõ thuaàn tuùy hay chieán löôïc chuû ñoäng thuaàn tuùy. Hoï theo ñuoåi chieán löôïc keát hôïp nhaèm taän duïng öu theá cuûa caû hai chieán löôïc naøy Ta coù sô ñoà minh hoaï chieán löôïc naøy nhö sau : 53 Theo chieán löôïc naøy chuùng ta seõ xaây döïng danh muïc ñaàu tö goàm 2 phaàn : phaàn haït nhaân vaø phaàn veä tinh.  Phaàn haït nhaân : thöôøng chieám tyû troïng lôùn nhaát, ñaây laø phaàn maø nhaø ñaàu tö theo ñuoåi chieán löôïc thuï ñoäng. Ñaây laø danh muïc goàm caùc chöùng khoaùn ñöôïc caùc nhaø ñaàu tö phaân tích vaø thaåm ñònh kyõ caøng veà trieån voïng phaùt trieån laâu daøi. Nhaø ñaàu tö coù theå naém giöõ tyû leä coå phaàn töông ñoái lôùn trong coâng ty vaø hoï coù khaû naêng chi phoái ôû möùc ñoä töông ñoái quaù trình quaûn trò vaø ñieàu haønh coâng ty.  Phaàn veä tinh: chieám tyû troïng nhoû hôn vaø ñöôïc chia thaønh nhieàu danh