Luận văn Dạy học theo chủ đề và sự vận dụng nó vào giảng dạy phần kiến thức “các định luật bảo toàn” vật lí lớp 10 trung học phổ thông với sự hỗ trợ của công nghệ thông tin

BOÄ GIAÙO DUÏC VAØ ÑAØO TAÏO TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC SÖ PHAÏM TP. HOÀ CHÍ MINH TRAÀN VAÊN HÖÕU DAÏY HOÏC THEO CHUÛ ÑEÀ VAØ SÖÏ VAÄN DUÏNG NOÙ VAØO GIAÛNG DAÏY PHAÀN KIEÁN THÖÙC “CAÙC ÑÒNH LUAÄT BAÛO TOAØN” VAÄT LÍ LÔÙP 10 THPT VÔÙI SÖÏ HOÃ TRÔÏ CUÛA COÂNG NGHEÄ THOÂNG TIN Chuyeân ngaønh: Lyù luaän vaø phöông phaùp daïy hoïc moân Vaät lí Maõ soá: 60.14.10 LUAÄN VAÊN THAÏC SÓ GIAÙO DUÏC HOÏC Ngöôøi höôùng daãn khoa hoïc: TS. LEÂ THÒ THANH THAÛO THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH - NAÊM 2005 LÔØI CAÛM ÔN Lôøi ñaàu tieân taùc giaû xin chaân thaønh caûm ôn saâu saéc ñeán TS. Leâ Thò Thanh Thaûo ñaõ taän tình höôùng daãn taùc giaû hoaøn thaønh luaän vaên. Taùc giaû chaân thaønh caûm ôn caùc thaày, coâ khoa Vaät Lyù vaø phoøng Khoa hoïc coâng ngheä – Sau ñaïi hoïc tröôøng Ñaïi hoïc sö phaïm Thaønh phoá Hoà Chí Minh ñaõ taän tình giaûng daïy vaø truyeàn ñaït nhieàu kieán thöùc môùi, giuùp taùc giaû laøm quen daàn vôùi vieäc nghieân cöùu khoa hoïc. Taùc giaû chaân thaønh caûm ôn caùc thaày, coâ phaûn bieän ñaõ nhaän xeùt vaø söûa chöõa nhöõng thieáu soùt ñeå luaän vaên hoaøn chænh hôn. Taùc giaû chaân thaønh caûm ôn Ban Giaùm Hieäu tröôøng THPT Haøm Thuaän Nam, thuoäc tænh Bình Thuaän, nôi taùc giaû ñang coâng taùc, tröôøng THPT Phan Boäi Chaâu, nôi taùc giaû tieán haønh thöïc nghieäm sö phaïm. Cuoái cuøng taùc giaû xin baøy toû loøng bieát ôn saâu saéc ñoái vôùi gia ñình ñaõ taïo moïi ñieàu kieän thuaän lôïi, baïn beø, ñoàng nghieäp ñaõ ñoäng vieân, goùp yù ñeå taùc giaû hoaøn thaønh luaän vaên naøy. Danh muïc caùc chöõ vieát taét trong luaän vaên CNTT : Coâng ngheä thoâng tin. CNTT-TT : Coâng ngheä thoâng tin - truyeàn thoâng. CQ : Caâu hoûi noäi dung. (Content Questions) EQ : Caâu hoûi khaùi quaùt. (Essential Questions). GV : Giaùo vieân. KHBG : Keá hoaïch baøi giaûng. KT-ÑG : Kieåm tra ñaùnh giaù. KHKT : Khoa hoïc kyõ thuaät. KHCN : Khoa hoïc coâng ngheä. HS : Hoïc sinh. MVT : Maùy vi tính PBL : Daïy hoïc theo döï aùn (Project Based Learning). PL : Phuï luïc PPGD : Phöông phaùp giaûng daïy. TG : Theá giôùi. THCS : Trung hoïc cô sôû. THPT : Trung hoïc phoå thoâng. SGK : Saùch giaùo khoa. UQ : Caâu hoûi baøi hoïc (Unit Questions). Xtr-i : Xem trang i trong luaän vaên. Xtr-CD : Xem treân ñóa CD keøm theo. MÔÛ ÑAÀU I. Lí do choïn ñeà taøi Trong thôøi ñaïi ngaøy nay, theá giôùi ñang böôùc vaøo moät kyû nguyeân môùi vôùi söï phaùt trieån nhanh choùng cuûa khoa hoïc kyõ thuaät hieän ñaïi maø nhöõng thaønh töïu cuûa noù gaàn nhö ñöôïc aùp duïng ngay laäp töùc vaøo taát caû caùc lónh vöïc, laø ñoäng löïc thuùc ñaåy söï phaùt trieån maïnh meõ veà moïi maët ñôøi soáng kinh teá xaõ hoäi vaø taïo ra nhöõng chuyeån bieán cô baûn trong neàn saûn xuaát hieän ñaïi. Ñeå ñaùp öùng ñöôïc nhöõng chuyeån bieán maïnh meõ ñoù, ngöôøi lao ñoäng khoâng nhöõng phaûi coù trình ñoä vaên hoùa, chuyeân moân nghieäp vuï nhaát ñònh coøn phaûi coù tính ñoäc laäp, töï chuû, naêng ñoäng, saùng taïo, coù naêng löïc giaûi quyeát vaán ñeà thöïc tieãn, coù khaû naêng ñaøo taïo vaø töï ñaøo taïo ñeå khoâng ngöøng phaùt trieån vaø ñaùp öùng nhu caàu phaùt trieån cuûa xaõ hoäi vaø saûn xuaát. Thöïc tieãn ñoù ñaët ra cho neàn giaùo duïc cuûa moãi quoác gia phaûi khoâng ngöøng ñoåi môùi caû veà noâïi dung cuõng nhö phöông phaùp giaùo duïc vaø ñaøo taïo con ngöôøi. Ñònh höôùng ñoåi môùi noäi dung, chöông trình vaø phöông phaùp daïy hoïc ñaõ ñöôïc xaùc ñònh trong Nghò quyeát Trung öông khoùa VII (01 – 1993), Nghò quyeát Trung öông 2 khoùa VIII (12 - 1996), ñöôïc theå cheá hoùa trong luaät giaùo duïc (12 - 1998), ñöôïc cuï theå hoùa trong caùc chæ thò cuûa Boä Giaùo duïc vaø Ñaøo taïo, ñaëc bieät laø chæ thò 15 (4 – 1999) vaø ñöôïc vaïch roõ trong chieán löôïc phaùt trieån giaùo duïc ñeán naêm 2010 (1999). Chieán löôïc phaùt trieån giaùo duïc ñeán naêm 2010 ñaõ xaùc ñònh, ñeå phaùt trieån giaùo duïc thì: “ñoåi môùi chöông trình giaùo duïc, phaùt trieån ñoäi nguõ giaùo vieân laø troïng taâm” hay “… noäi dung, chöông trình caàn ñöôïc ñoåi môùi theo höôùng chuaån hoùa, hieän ñaïi hoùa, tieáp caän vôùi trình ñoä chöông trình cuûa caùc khu vöïc vaø treân theá giôùi, ñoàng thôøi thích öùng vôùi nguoàn nhaân löïc cho caùc lónh vöïc kinh teá – xaõ hoäi cuûa ñaát nöôùc, … . Nhanh choùng aùp duïng coâng ngheä thoâng tin vaøo giaùo duïc ñeå ñoåi môùi phöông phaùp giaùo duïc vaø quaûn lyù”. Luaät giaùo duïc, ñieàu 24.2 ñaõ ghi: “phöông phaùp giaùo duïc phoå thoâng phaûi phaùt huy tính tích cöïc, töï giaùc, chuû ñoäng, saùng taïo cuûa hoïc sinh; phuø hôïp vôùi ñaëc ñieåm cuûa töøng lôùp hoïc, moân hoïc; boài döôõng phöông phaùp töï hoïc, reøn luyeän kó naêng vaän duïng vaøo thöïc tieãn, taùc ñoäng ñeán tình caûm, ñem laïi nieàm vui, höùng thuù hoïc taäp cho hoïc sinh” … Ñeå vieäc ñoåi môùi dieãn ra moät caùch ñoàng boä, trieät ñeå, tieáp caän ñöôïc vôùi neàn giaùo duïc trong khu vöïc vaø treân theá giôùi caàn ñoåi môùi saâu saéc töø muïc tieâu, noäi dung chöông trình, phöông phaùp giaûng daïy vaø phöông tieän kieåm tra ñaùnh giaù. Trong ñoù vieäc xaùc ñònh muïc tieâu giöõ vai troø chuû ñaïo, töø ñoù coù cô sôû ñeå xaùc ñònh noäi dung, phöông phaùp, phöông tieän daïy hoïc moät caùch hôïp lí. Noäi dung kieán thöùc caàn trang bò cho HS phaûi naèm trong moät caáu truùc chaët cheõ, gaén kieán thöùc giaùo duïc vôùi thöïc tieãn cuoäc soáng haøng ngaøy vaø ñaëc bieät heä thoáng kieán thöùc naøy phaûi hoã trôï cho GV vaän duïng ñöôïc caùc phöông phaùp daïy hoïc hieän ñaïi cuõng nhö öùng duïng coâng ngheä hieän ñaïi vaøo daïy hoïc. Treân theá giôùi, theo ñaùnh giaù cuûa UNESCO, vieäc ñoåi môùi noäi dung chöông trình vaø caùch tieáp caän noäi dung chöông trình daïy hoïc ôû nhieàu quoác gia ñang coù xu höôùng tích hôïp theo chuû ñeà hoïc taäp vaø caùch tieáp caän daïy hoïc theo chuû ñeà cuøng vôùi söï tích hôïp coâng ngheä vaøo daïy hoïc ñang ñöôïc quan taâm, chuù troïng moät caùch ñaëc bieät. Ñoåi môùi phöông phaùp daïy hoïc baèng coâng ngheä thoâng tin (CNTT) laø moät chöông trình lôùn ñöôïc UNESCO chính thöùc döa ra thaønh chöông trình haønh ñoäng tröôùc ngöôõng cöûa cuûa theá kyû XXI. UNESCO ñaõ döï ñoaùn raèng seõ coù söï thay ñoåi moät caùch caên baûn neàn giaùo duïc treân theá giôùi ôû ñaàu theá kyû XXI do aûnh höôûng cuûa CNTT. ÔÛ nöôùc ta, maëc duø ñaõ coù nhöõng chieán löôïc ñoåi môùi veà muïc tieâu, chöông trình, noäi dung cuõng nhö ñònh höôùng ñoåi môùi phöông phaùp giaûng daïy nhö treân. Cuï theå, gaàn ñaây nhaát, chuùng ta ñaõ trieån khai bieân soaïn vaø thöû nghieäm chöông trình SGK môùi. Nhöng qua toång keát, beân caïnh moät soá öu ñieåm, vieäc ñoåi môùi vaãn ñöôïc ñaùnh giaù laø chöa ñoàng boä, neân vieäc thöïc hieän muïc tieâu giaùo duïc ñaët ra vaãn coøn gaëp nhöõng khoù khaên haïn cheá. Moät vaøi trong soá nhöõng khoù khaên vaãn ñöôïc quan taâm vaø baøn luaän nhieàu nhaát laø söï maâu thuaãn giöõa muïc tieâu ñaøo taïo vôùi noäi dung chöông trình ñaøo taïo; giöõa phöông phaùp giaûng daïy vôùi chöông trình SGK; giöõa muïc tieâu, noäi dung, phöông phaùp giaûng daïy vôùi neàn taûng kieán thöùc cuûa ngöôøi hoïc vaø phöông tieän kieåm tra ñaùnh giaù, … Khi tìm hieåu caáu truùc, noäi dung kieán thöùc vaø thöïc traïng daïy hoïc phaàn kieán thöùc caùc ñònh luaät baûo toaøn ôû lôùp 10 THPT hieän nay, chuùng toâi nhaän thaáy khi daïy phaàn kieán thöùc naøy, caû GV vaø HS ñeàu gaëp phaûi nhöõng khoù khaên veà maët noäi dung kieán thöùc, veà logic hình thaønh cuõng nhö phöông phaùp tieáp caän töøng ñôn vò kieán thöùc, do ñoù daãn ñeán chaát löôïng vaø hieäu quaû daïy hoïc phaàn kieán thöùc naøy chöa cao. Vôùi xu theá xaõ hoäi vaø thöïc tieãn ñaët ra nhö treân, cuøng vôùi söï mong muoán naâng cao chaát löôïng daïy hoïc phaàn kieán thöùc naøy, chuùng toâi choïn vaán ñeà nghieân cöùu laø: “DAÏY HOÏC THEO CHUÛ ÑEÀ VAØ SÖÏ VAÄN DUÏNG NOÙ VAØO GIAÛNG DAÏY PHAÀN KIEÁN THÖÙC “CAÙC ÑÒNH LUAÄT BAÛO TOAØN” VAÄT LÍ LÔÙP 10 THPT VÔÙI SÖÏ HOÃ TRÔÏ CUÛA COÂNG NGHEÄ THOÂNG TIN”. II. Muïc ñích nghieân cöùu Nghieân cöùu vaän duïng quan ñieåm tieáp caän daïy hoïc theo chuû ñeà vôùi söï hoã trôï cuûa CNTT vaøo daïy hoïc nhaèm tích cöïc hoùa hoaït ñoäng cuûa HS, töø ñoù naâng cao hieäu quaû daïy hoïc. III. Ñoái töôïng vaø khaùch theå nghieân cöùu 1. Ñoái töôïng nghieân cöùu: Ñoái töôïng nghieân cöùu bao goàm: - Muïc tieâu giaùo duïc caùc moân khoa hoïc veà töï nhieân. - Noäi dung chöông trình Vaät lí THPT. - Phöông phaùp giaûng daïy vaät lí. - Phöông tieän daïy hoïc vaät lí ôû tröôøng phoå thoâng, - Moät soá phaàn meàm tin hoïc hoã trôï trong daïy hoïc. 2. Khaùch theå nghieân cöùu: Khaùch theå nghieân cöùu laø Lyù luaän daïy hoïc Vaät lí ôû tröôøng THPT. 3. Phaïm vi nghieân cöùu: Nghieân cöùu xaây döïng taøi nguyeân hoã trôï cho vieäc giaûng daïy vaø thieát keá tieán trình daïy hoïc phaàn kieán thöùc caùc ñònh luaät baûo toaøn trong chöông trình vaät lí 10 THPT theo quan ñieåm tieáp caän daïy hoïc theo chuû ñeà vôùi söï hoã trôï cuûa CNTT. Khaû naêng öùng duïng cuûa ñeà taøi vaøo giaûng daïy vaät lí ôû caùc tröôøng THPT. III. Nhieäm vuï nghieân cöùu: - Tìm hieåu söï thay ñoåi muïc tieâu daïy hoïc caùc moân khoa hoïc veà töï nhieân ôû tröôøng phoå thoâng. - Nghieân cöùu cô sôû lí luaän cuûa caùch tieáp caän daïy hoïc theo chuû ñeà. - Nghieân cöùu cô sôû lí luaän cuûa vieäc söû duïng CNTT trong daïy hoïc vaät lí. - Tìm hieåu thöïc teá cuûa vieäc giaûng daïy phaàn kieán thöùc veà caùc ñònh luaät baûo toaøn ôû tröôøng THPT. - Nghieân cöùu xaây döïng website hoã trôï cho vieäc giaûng daïy phaàn kieán thöùc veà caùc ñònh luaät baûo toaøn. - Nghieân cöùu thieát keá chuû ñeà hoïc taäp phaàn kieán thöùc veà caùc ñònh luaät baûo toaøn treân tinh thaàn cuûa caùch tieáp caän daïy hoïc theo chuû ñeà vôùi söï hoã trôï cuûa CNTT. - Nghieân cöùu hieäu quaû sö phaïm cuûa vieäc vaän duïng caùch tieáp caän daïy hoïc môùi, treân ñoái töôïng HS THPT. IV. Phöông phaùp nghieân cöùu: 1. Nghieân cöùu lyù thuyeát: - Nghieân cöùu caùc vaên kieän cuûa Ñaûng. - Nghieân cöùu caùc taøi lieäu veà giaùo duïc hoïc vaø phöông phaùp giaûng daïy vaät lí, caùc phöông phaùp tieáp caän daïy hoïc hieän ñaïi treân theá giôùi. - Nghieân cöùu caùc taøi lieäu höôùng daãn söû duïng coâng ngheä trong daïy hoïc; caùc taøi lieäu lieân quan ñeán söû duïng moät soá phaàn meàm thieát keá web, khai thaùc Internet. 2. Ñieàu tra: - Nghieân cöùu, ñieàu tra yù kieán cuûa GV veà khaû naêng vaän duïng caùch tieáp caän daïy hoïc theo chuû ñeà vôùi söï hoã trôï cuûa CNTT vaøo daïy hoïc trong tröôøng THPT trong töông lai. 3. Nghieân cöùu thöïc nghieäm: - Nghieân cöùu söû duïng maùy tính vaø moät soá thieát bò ngoaïi vi, caùch quaûn lyù vieäc hoïc cuûa HS trong phoøng maùy tính noái maïng. - Khai thaùc caùc taøi lieäu coù lieân quan ñeán chuû ñeà hoïc taäp töø Internet, töø caùc ñoàng nghieäp. - Thieát keá Website hoã trôï daïy hoïc. - Thieát keá tieán trình daïy hoïc. - Choïn maãu vaø daïy thöïc nghieäm ôû tröôøng THPT. 4. Thoáng keâ toaùn hoïc: Söû duïng phöông phaùp thoáng keâ toaùn hoïc ñeå trình baøy keát quaû thöïc nghieäm sö phaïm vaø kieåm ñònh giaû thuyeát thoáng keâ veà söï khaùc bieät trong keát quaû hoïc taäp cuûa hai nhoùm ñoái chöùng vaø thöïc nghieäm. Caáu truùc cuûa luaän vaên: Luaän vaên ñöôïc caáu truùc nhö sau: PHAÀN MÔÛ ÑAÀU. PHAÀN NOÄI DUNG. Chöông 1: Nhöõng cô sôû lyù luaän cuûa caùch tieáp caän daïy hoïc theo chuû ñeà vôùi söï hoã trôï cuûa CNTT. Chöông 2: Thieát keá caùc baøi hoïc theo quan ñieåm tieáp caän daïy hoïc theo chuû ñeà vôùi söï hoã trôï cuûa CNTT. Chöông 3: Thöïc nghieäm sö phaïm. PHAÀN KEÁT LUAÄN. PHAÀN TAØI LIEÄU THAM KHAÛO. PHAÀN PHUÏ LUÏC. Trong ñoù: Phaàn môû ñaàu coù 5 trang. Phaàn noäi dung coù 115 trang. Phaàn keát luaän coù 3 trang. Phaàn phuï luïc coù 9 trang. Luaän vaên coù söû duïng 55 taøi lieäu tham khaûo. NOÄI DUNG CHÖÔNG 1: NHÖÕNG CÔ SÔÛ CUÛA CAÙCH TIEÁP CAÄN DAÏY HOÏC THEO CHUÛ ÑEÀ VÔÙI SÖÏ HOÃ TRÔÏ CUÛA COÂNG NGHEÄ THOÂNG TIN 1.1. SÖÏ THAY ÑOÅI CAÙCH TIEÁP CAÄN MUÏC TIEÂU GIAÛNG DAÏY CAÙC MOÂN KHOA HOÏC VEÀ TÖÏ NHIEÂN TRONG NHAØ TRÖÔØNG. 1.1.1. Muïc tieâu giaùo duïc caùc moân khoa hoïc veà töï nhieân töø nhöõng naêm 80 trôû veà tröôùc. Nhìn chung, muïc tieâu giaùo duïc phoå thoâng cuûa Vieät Nam giai ñoaïn naøy döïa treân muïc tieâu giaùo duïc phoå thoâng cuûa Lieân Xoâ (cuõ). Cuï theå, muïc tieâu toång quaùt laø: ñaøo taïo con ngöôøi phaùt trieån toaøn dieän: ñöùc, trí, theå, mó, “… coù trình ñoä vaên hoùa ngaøy caøng cao, naém ñöôïc nhöõng hieåu bieát caàn thieát veà khoa hoïc kó thuaät, vaø aùp duïng nhöõng hieåu bieát ñoù vaøo xaây döïng neàn vaên hoùa, khoa hoïc vaø kó thuaät tieân tieán, thieát thöïc phuïc vuï söï nghieäp caùch maïng XHCN, naâng cao khoâng ngöøng ñôøi soáng vaät chaát vaø vaên hoùa cuûa nhaân daân ta”. [23] Cuï theå hoùa muïc tieâu ñoù, muïc tieâu cuï theå cuûa caùc moân khoa hoïc veà töï nhieân noùi chung vaø moân Vaät lí noùi rieâng ñöôïc xaùc ñònh thoâng qua caùc nhieäm vuï: Truyeàn thuï cho HS heä kieán thöùc veà khoa hoïc töï nhieân, nhaèm giuùp ngöôøi hoïc coù moät böùc tranh chaân thöïc veà theá giôùi töï nhieân; trang bò heä thoáng kieán thöùc veà caùc phöông phaùp nhaän thöùc theá giôùi vaø phöông phaùp tö duy. Vôùi moân Vaät lí: truyeàn thuï cho HS heä thoáng kieán thöùc phoå thoâng, cô baûn, coù heä thoáng veà cô, nhieät, ñieän, quang, nguyeân töû vaø vaät lí haït nhaân [14]. Ñaëc bieät chuù troïng xaây döïng caùc khaùi nieäm chuû choát, cho raèng: “Naém vöõng caùc khaùi nieäm coù nghóa laø naém vöõng toaøn boä taäp hôïp nhöõng tri thöùc veà caùc söï vaät maø khaùi nieäm ñaõ cho coù quan heä vôùi chuùng” [23]. Phaùt trieån tö duy cuûa HS trong vieäc thu nhaän kieán thöùc vaø vaän duïng kieán thöùc moät caùch saùng taïo, boài döôõng cho HS coù phöông phaùp hoïc taäp, phöông phaùp nghieân cöùu khoa hoïc, boài döôõng loøng ham thích nghieân cöùu khoa hoïc, trí toø moø, oùc saùng taïo, yù thöùc tích cöïc, goùp phaàn vaøo coâng cuoäc caùch maïng kyõ thuaät trong quaù trình hoïc taäp vaø chuaån bò ra thöïc teá, coù khaû naêng töï laäp trong hoïc taäp vaø lao ñoäng saûn xuaát.[14]. Goùp phaàn xaây döïng theá giôùi quan duy vaät bieän chöùng cho HS, laøm cho hoï hieåu theá giôùi töï nhieân laø vaät chaát, vaät chaát luoân ôû traïng thaùi vaän ñoäng vaø vaän ñoäng theo quy luaät. Cuûng coá loøng tin khoa hoïc voâ thaàn, ôû khaû naêng con ngöôøi coù theå nhaän bieát ñöôïc caùc quy luaät töï nhieân vaø nhaän bieát ngaøy caøng chính xaùc. Goùp phaàn giaùo duïc loøng yeâu nöôùc, yeâu CNXH, tinh thaàn quoác teá voâ saûn, reøn luyeän nhaân sinh quan chuû nghóa vaø coäng saûn chuû nghóa, töø tính caàn cuø, caån thaän, chính xaùc, cho ñeán tinh thaàn taäp theå, thaùi ñoä lao ñoäng XHCN trong hoïc taäp vaø lao ñoäng. Goùp phaàn giaùo duïc kó thuaät cho HS, laøm cho HS naém ñöôïc nhöõng nguyeân lí cô baûn veà caùc quaù trình saûn xuaát cuûa nhöõng ngaønh chuû yeáu. Reøn luyeän cho hoï kó naêng kó xaûo trong vieäc söû duïng nhöõng duïng cuï ño löôøng ñôn giaûn, phöông phaùp thöïc nghieäm khoa hoïc, bieát tieán haønh coâng taùc thöïc haønh coù keá hoaïch vaø bieát xöû lyù caùc soá lieäu thöïc nghieäm. 1.1.2. Muïc tieâu giaùo duïc caùc moân khoa hoïc veà töï nhieân khoaûng sau nhöõng naêm 90 ñeán nay. Töø khi caûi caùch giaùo duïc cho ñeán nay, muïc tieâu giaùo duïc phoå thoâng ôû Vieät Nam vaãn cô baûn giöõ vöõng quan ñieåm toaøn dieän, chuù troïng caû boán maët ñöùc, trí, theå, myõ nhaèm ñaøo taïo nhöõng ngöôøi lao ñoäng môùi coù khaû naêng xaây döïng vaø baûo veä toå quoác XHCN. Beân caïnh ñoù, nhaán maïnh theâm moät soá ñieåm cho phuø hôïp vôùi tình hình môùi: coi troïng giaùo duïc tö töôûng, chuù troïng, giöõ gìn vaø phaùt huy baûn saéc daân toäc, moät maët phaûi hoïc ñeå naém vöõng vaø laøm chuû tri thöùc khoa hoïc vaø coâng ngheä hieän ñaïi maø nhaân loaïi ñaõ tích luõy ñöôïc; maët khaùc phaûi coù tö duy saùng taïo, phaùt huy tieàm naêng cuûa daân toäc vaø con ngöôøi Vieät Nam; ngöôøi lao ñoäng môùi vöøa phaûi coù yù thöùc coäng ñoàng, tinh thaàn taäp theå vì söï nghieäp chung hôïp taùc giuùp ñôõ laãn nhau, vöøa phaûi phaùt huy tính tích cöïc caù nhaân, naêng ñoäng, chuû ñoäng, ñem heát taøi naêng, söùc löïc cuûa mình coáng hieán cho ñaát nöôùc [33]. Ñoái vôùi caùc moân khoa hoïc töï nhieân noùi chung vaø boä moân Vaät lí noùi rieâng, muïc tieâu daïy hoïc höôùng tôùi: Veà kieán thöùc: Trang bò cho HS heä thoáng kieán thöùc phoå thoâng, cô baûn, hieän ñaïi, bao goàm: caùc khaùi nieäm vaät lí; caùc ñònh luaät, nguyeân lyù vaät lí; nhöõng neùt chính cuûa caùc thuyeát vaät lí, phöông phaùp thöïc nghieäm vaø phöông phaùp moâ hình hoùa trong vaät lí; nhöõng öùng duïng quan troïng cuûa vaät lí trong ñôøi soáng vaø saûn xuaát. Veà kó naêng: chuù troïng reøn luyeän cho HS caùc kó naêng: - Thu löôïm thoâng tin töø quan saùt thöïc teá, thí nghieäm, ñieàu tra, söu taàm taøi lieäu, tìm hieåu treân caùc phöông tieän thoâng tin ñaïi chuùng, khai thaùc maïng internet, … - Caùc kó naêng xöû lí thoâng tin nhö: xaây döïng baûng, bieåu ñoà, veõ ñoà thò, ruùt ra keát luaän baèng suy luaän quy naïp, suy luaän dieãn dòch, khaùi quaùt hoùa, … - Caùc kó naêng truyeàn ñaït thoâng tin: thaûo luaän khoa hoïc, baùo caùo vieát, … - Kó naêng vaän duïng kieán thöùc ñeå giaûi thích hieän töôïng. - Giaûi baøi taäp vaät lí phoå thoâng. - Khaû naêng ñeà xuaát khoa hoïc vaø thí nghieäm kieåm tra. Veà tình caûm, thaùi ñoä, taùc phong, caàn boài döôõng: - Söï höùng thuù hoïc taäp, loøng yeâu thích khoa hoïc. - Taùc phong laøm vieäc khoa hoïc, caån thaän, tæ mæ. - Tính trung thöïc trong khoa hoïc. - Tinh thaàn hôïp taùc trong hoïc taäp vaø nghieân cöùu. Coù theå noùi, muïc tieâu giaùo duïc caùc moân khoa hoïc veà töï nhieân ôû nöôùc ta, theo thôøi gian, ñaõ thay ñoåi theo höôùng tích cöïc. Tuy nhieân, caùch tieáp caän muïc tieâu giaùo duïc cuûa Vieät nam hieän nay vaãn laø caùch tieáp caän muïc tieâu giaùo duïc kieåu truyeàn thoáng. Thaät vaäy. Trong lòch söû phaùt trieån caùc caùch tieáp caän muïc tieâu giaùo duïc thì caùch tieáp caän muïc tieâu theo quan ñieåm cuûa nhoùm Bloom ñöôïc goïi laø caùch tieáp caän truyeàn thoáng (muïc tieâu giaùo duïc xaùc laäp trong ba lónh vöïc: nhaän thöùc, kyõ naêng vaø thaùi ñoä), trong ñoù quy ñònh cuï theå nhöõng yeâu caàu trong lónh vöïc nhaän thöùc (veà kieán thöùc, trình ñoä naém vöõng kieán thöùc); caùc kyõ naêng cô baûn vaø trình ñoä hoaøn thieän töøng kyõ naêng.... vaø ñieàu quan troïng laø caùc muïc tieâu coù theå cuï theå hoùa thaønh nhöõng tieâu chí ñaùnh giaù chung cho pheùp ño löôøng – ñaùnh giaù thaønh quaû hoïc taäp cuûa töøng hoïc sinh. Muïc tieâu kieåu truyeàn thoáng theå hieän söï chôø ñôïi keát quaû hoïc taäp ôû taát caû hoïc sinh, duø coù söï khaùc bieät caù nhaân nhö theá naøo ñeàu ñaït tôùi moät chuaån möïc nhaát ñònh sau moät khoùa hoïc naøo ñoù. ÔÛ thôøi ñieåm ra ñôøi, caùch tieáp caän muïc tieâu naøy ñaõ ngay laäp töùc mang ñeán cuoäc caùch maïng thöïc söï trong giaùo duïc, ñaåy nhanh söï phaùt trieån giaùo duïc ôû nhieàu quoác gia trong caùc thaäp nieân sau ñoù (töø nhöõng naêm 50 cuûa theá kyû XX vaø vaãn coøn phoå bieán ôû nhieàu quoác gia cho ñeán ngaøy nay). Beân caïnh nhöõng öu vieät khoâng theå phuû nhaän cuûa caùch tieáp caän muïc tieâu giaùo duïc naøy thì ñoàng thôøi noù cuõng theå hieän nhöõng haïn cheá lôùn: Ñoù laø giaùo duïc taïo caùc saûn phaåm giaùo duïc (nhaân caùch) khuoân ñuùc, noù khoâng quan taâm tôùi söï phong phuù, ña daïng voán coù cuûa nhaân caùch caù nhaân, cuõng coù nghóa laø khoâng quan taâm ñeán söï khaùc bieät, phong phuù, ña daïng cuûa phong caùch hoïc taäp, phong caùch tö duy...., cuõng coù nghóa laø khoâng quan taâm ñeán ñònh höôùng töông lai, ngheà nghieäp khaùc nhau cuûa ngöôøi hoïc. Muïc tieâu giaùo duïc caùc moân hoïc ôû tröôøng phoå thoâng Vieät Nam laàn ñaàu tieân ñöôïc chính thöùc hoùa trong vaên baûn cuûa ngaønh giaùo duïc laø muïc tieâu cuûa laàn phaân ban naøy. Ñieàu deã nhaän ra laø noù vaãn ñöôïc thieát laäp theo caùch tieáp caän muïc tieâu truyeàn thoáng. Chuùng ta seõ ñoái chieáu vaø so saùnh caùch tieáp caän muïc tieâu DH caùc moân khoa hoïc (veà töï nhieân) hieän nay ôû nöôùc ta vôùi caùch tieáp caän muïc tieâu DH hieän ñaïi treân TG ôû phaàn tieáp theo ñeå laøm saùng toû hôn ñieàu naøy. 1.1.3. Hieän traïng moâ hình daïy hoïc vaät lyù ôû nöôùc ta. ÔÛ Vieät Nam do muïc tieâu giaùo duïc caùc moân hoïc ôû tröôøng phoå thoâng khoâng ñöôïc chính thöùc hoùa baèng vaên baûn quaûn lyù giaùo duïc caùc caáp trong moät thôøi gian daøi neân duø chuùng coù ñöôïc xaùc laäp ôû phöông dieän nghieân cöùu vaø ñaøo taïo giaùo vieân chaêng nöõa cuõng vaãn khoâng trôû thaønh yeáu toá baét buoäc phaûi thöïc hieän trong thöïc tieãn. Trong thöïc tieãn giaùo duïc phoå thoâng muïc tieâu giaùo duïc ñích thöïc cuûa caùc moân hoïc ñaõ bò chi phoái trieät ñeå bôûi noäi dung, caùch thöùc thi cöû nhieàu chuïc naêm qua (chæ quan taâm ñeán dung löôïng vaø möùc ñoä ñoàng hoùa kieán thöùc, vieäc vaän duïng kieán thöùc chuû yeáu ñöôïc quy veà caùc kyõ naêng giaûi caùc baøi taäp vaät lyù maø cuøng vôùi thôøi gian chuùng ñaõ ngaøy caøng bieán thaùi thaønh nhöõng baøi toaùn vaät lyù laét leùo, ñaùnh ñoá, xa rôøi thöïc tieãn, nhöng laïi caàn nhieàu thuû thuaät, caàn thôøi gian khoå luyeän). Chính noäi dung, caùch thöùc thi cöû naøy ñaõ ñöa ñeán moät kieåu “daïy hoïc truyeàn thoáng tieâu cöïc” phoå bieán hieän nay höôùng tôùi caùc muïc tieâu thi cöû leäch laïc nhö theá. Trong kieåu daïy hoïc tieâu cöïc naøy ngöôøi giaùo vieân thaáy raèng khoâng caàn thieát phaûi söû duïng phöông tieän, ñoà duøng daïy hoïc, khoâng caàn phaûi quan taâm, chuù yù dieãn bieán taâm lyù, ñeán söï phaùt trieån cuûa hoïc sinh (maëc duø hoï ñaõ ñöôïc chuaån bò veà hieåu bieát vaø trang bò nhöõng kyõ naêng nhaát ñònh trong quaù trình ñaøo taïo), maø chæ caàn truyeàn thuï baûn thaân kieán thöùc vaø yeâu caàu hoïc sinh ghi nhôù kieán thöùc vaø luyeän taäp cho hoï giaûi baøi taäp vaät lyù, laø caùc noäi dung thöôøng coù trong caùc kyø thi. Khoâng chæ rieâng vieäc daïy hoïc maø moïi taùc ñoäng giaùo duïc trong nhaø tröôøng phoå thoâng ñeàu bò chi phoái bôûi muïc tieâu thi cöû, ñaùnh giaù. Trong kieåu daïy hoïc naøy caùc phöông phaùp daïy hoïc truyeàn thoáng voán coù nhieàu öu ñieåm trôû thaønh caùc phöông phaùp daïy hoïc tieâu cöïc, ôû ñoù ngöôøi giaùo vieân laø trung taâm, laø ñoäc toân trong quaù trình daïy hoïc, dieãn bieán treân lôùp hoïc phoå bieán trong thöïc teá chæ coøn laø thaày thuyeát trình hay ñoïc, troø nghe vaø ghi cheùp, nhôù vaø laëp laïi, phöông tieän daïy hoïc chæ coøn laø phaán baûng, thí nghieäm vaät lyù trôû thaønh xa xæ vaø chæ ñöôïc söû duïng trong caùc kyø thi giaùo vieân daïy gioûi caùc caáp... Coù theå noùi moâ hình daïy hoïc truyeàn thoáng tieâu cöïc laø khoâng coù muïc tieâu hay laáy noäi dung daïy hoïc laøm muïc tieâu cuõng vaäy (caùch tieáp caän noäi dung cuõng ñaõ coù trong lòch söû phaùt trieån giaùo duïc, phoå bieán ñeán nhöõng naêm 40 cuûa theá kyû XX, ngaøy nay ñöôïc coi laø caùch tieáp caän chöông trình hoïc laïc haäu nhaát). 1.1.4. Caùch tieáp caän muïc tieâu DH theo höôùng hieän ñaïi: Nhöõng haïn cheá cuûa caùch tieáp caän truyeàn thoáng thuùc ñaåy söï ra ñôøi gaàn nhö cuøng moät giai ñoaïn ôû thaäp nieân 60, 70 moät caùch tieáp caän muïc tieâu giaùo duïc mang tính nhaân vaên gaàn nhö traùi ngöôïc laïi, ñoù laø caùch tieáp caän chuû tröông coi troïng nhu caàu caù nhaân, coá gaéng laøm cho muïc tieâu, noäi dung hoïc taäp thích hôïp vôùi ngöôøi hoïc, coi ngöôøi hoïc laø trung taâm cuûa quaù trình daïy hoïc, coi troïng höùng thuù vaø söï choïn löïa cuûa ngöôøi hoïc. Caùch tieáp caän naøy döïa treân nguyeân taéc coi muïc tieâu giaùo duïc laø söï hieän thöïc hoùa söï tröôûng thaønh hoaëc khaû naêng cuûa ngöôøi hoïc. Tuy nhieân, giaùo duïc thôøi kyø naøo cuõng laø taùc ñoäng treân bình dieän toaøn xaõ hoäi, giaùo duïc beân caïnh söï caàn thieát thoûa maõn nhu caàu hoïc taäp vaø phaùt trieån caù nhaân, taïo ñieàu kieän cho söï phaùt trieån nhaân caùch ña daïng cuûa caùc nhaân thì giaùo duïc coøn coù nhieäm vuï lôùn lao laø giaùo duïc – ñaøo taïo nguoàn nhaân löïc coù chaát löôïng phuïc vuï cho ñònh höôùng phaùt trieån cuûa quoác gia. Caùch tieáp caän truyeàn thoáng – nhaân vaên (hay caùch tieáp caän hieän ñaïi, tieáp caän phaùt trieån, tieáp caän quaù trình) thöïc chaát laø söï dung hoøa caàn thieát hai quan ñieåm treân nhaèm laøm cho giaùo duïc khoâng chæ ñaùp öùng yeâu caàu phaùt trieån xaõ hoäi maø coøn laøm cho ngöôøi hoïc tìm thaáy söï thoûa maõn nhu caàu hoïc taäp vaø coù cô hoäi phaùt trieån caù nhaân. Caùc xu höôùng ñoåi môùi giaùo duïc phoå thoâng (vaø caû caùc baäc hoïc cao hôn) cuûa nhieàu quoác gia hieän nay ñoàng tình vôùi caùch tieáp caän muïc tieâu naøy. Chuùng ta haõy xem vaø so saùnh moät soá muïc tieâu giaùo duïc (MTGD) khoa hoïc hieän nay qua Baûng 1 döôùi ñaây: BAÛNG 1: MTGD MOÂN HOÏC VAÄT LYÙ CUÛA VN HIEÄN NAY MTGD KHOA HOÏC ÔÛ NHIEÀU NÖÔÙC MTGD THIEÂN NIEÂN KYÛ CUÛA UNESCO + Ban töï nhieân: - Muïc tieâu kieán thöùc: a) Nhöõng khaùi nieäm töông ñoái chính xaùc veà söï vaät, hieän töôïng, quaù trình vaät lyù thöôøng gaëp b) Nhöõng ñònh luaät, nguyeân lyù vaät lyù quan troïng nhaát c) Nhöõng neùt chính cuûa caùc thuyeát vaät lyù d) Nhöõng hieåu bieát caàn thieát veà phöông phaùp thöïc nghieäm, phöông phaùp moâ hình e) Nhöõng nguyeân taéc cô baûn cuûa nhöõng öùng duïng quan troïng cuûa vaät lyù trong ñôøi soáng vaø saûn xuaát. - Muïc tieâu kyõ naêng: a) Thu thaäp thoâng tin töø quan saùt, thí nghieäm vaät lyù, töø taøi lieäu vaø caùc nguoàn thoâng tin ñaïi chuùng…, b) Xöû lyù thoâng tin veà vaät lyù (xaây döïng bieåu ñoà, veõ ñoà thò, suy luaän, khaùi quaùt hoùa…), c) Truyeàn ñaït thoâng tin veà vaät lyù;…. d) Giaûi thích caùc hieän töôïng vaät lyù, e) Caùc kyõ naêng thöïc haønh vaät lyù (söû duïng duïng cuï ño, ño ñaïc, laép raùp thí nghieäm… f) Ñeà xuaát caùc döï ñoaùn khoa hoïc, caùc phöông aùn thí nghieäm… - Muïc tieâu thaùi ñoä: Söï höùng thuù hoïc taäp moân hoïc vaät lyù, coù loøng Muïc tieâu nhaän thöùc: Phaùt trieån kieán thöùc khoa hoïc: Coù thay ñoåi lôùn laø: a) Coi troïng vieäc laøm theá naøo tieáp caän vaø söû duïng thoâng tin hôn vieäc hieåu bieát moät soá löôïng nhaát ñònh caùc khaùi nieäm khoa hoïc chuû choát. b) Noäi dung kieán thöùc khoâng quan troïng baèng kyõ naêng tieán trình khoa hoïc vaø söï hieåu bieát veà tieán trình khoa hoïc. Muïc tieâu kyõ naêng: 1- Phaùt trieån tö duy lyù trí. 2- Tieán trình khoa hoïc vaø caùc kyõ naêng tieán trình khoa hoïc: a) Quan saùt, b) Laøm vieäc vôùi thoâng tin: - khai thaùc thoâng tin, - so saùnh thoâng tin, - phaân loaïi thoâng tin, - saép xeáp thoâng tin, - lieân heä…. c) Suy luaän d) AÙp duïng Muïc tieâu thaùi ñoä: Phaùt huy thaùi ñoä tích cöïc Muïc tieâu nhaän thöùc: Hoïc ñeå bieát Thu thaäp thoâng tin chuaån hoùa thaønh kieán thöùc. Nhaán maïnh taïo laäp tri thöùc nhö coâng cuï nhaän thöùc vaø tö duy. Tri thöùc vöøa laø phöông tieän vöøa laø muïc ñích Muïc tieâu kyõ naêng Hoïc ñeå laøm - Coi troïng kyõ naêng laøm vieäc (theo nhoùm, saùng kieán, kyõ naêng giaûi quyeát vaán ñeà, oùc ñoäc laäp, pheâ phaùn...) - Kyõ naêng soáng: giao tieáp, hôïp taùc, ñieàu haønh, quaûn lyù - Sau ñoù môùi tôùi caùc kyõ naêng thuaàn tuùy trí tueä. Muïc tieâu thaùi ñoä: Hoïc ñeå chung soáng Hoïc ñeå töï khaúng yeâu thích khoa hoïc, coù taùc phong laøm vieäc khoa hoïc, coù tính trung thöïc khoa hoïc, coù yù thöùc saün saøng aùp duïng hieåu bieát vaät lyù vaøo thöïc teá… + Ban xaõ hoäi: Trong caùc muïc tieâu kieán thöùc cuûa ban töï nhieân thì giaûm nheï (?)ï caùc muïc tieâu b, c, d. Giaûm nheï caùc yeâu caàu veà tính toaùn ñònh löôïng vaø veà lyù thuyeát tröøu töôïng. Trong caùc muïc tieâu kyõ naêng, giaûm nheï (?) caùc yeâu caàu a, b, c, f ñoái vôùi khoa hoïc, ñoù laø nieàm tin, söï say meâ, höùng thuù ñoái vôùi khoa hoïc. ** Muïc tieâu cô baûn cuûa moâ hình daïy hoïc döï aùn: - Phaùt trieån kyõ naêng tö duy (baäc cao: toång hôïp, ñaùnh giaù, pheâ phaùn, saùng taïo). - Phaùt trieån kyõ naêng laøm vieäc vaø kyõ naêng soáng (hôïp taùc, ñöa ra quyeát ñònh, giaûi quyeát vaán ñeà....) ñònh (töï quyeát ñònh, töï chòu traùch nhieäm, töï kieåm soaùt...) So saùnh caùc quan ñieåm veà muïc tieâu treân deã daøng nhaän thaáy: + Muïc tieâu giaùo duïc cuûa moân vaät lyù vaø cuûa nhieàu moân hoïc veà töï nhieân khaùc ôû tröôøng phoå thoâng cuûa Vieät Nam tröôùc ñaây vaø hieän nay, duø laø xaùc laäp cho ban naøo cuõng gaàn nhö chæ höôùng tôùi trang bò kieán thöùc, kyõ naêng... chuû yeáu cho moät loaïi hoaït ñoäng: hoaït ñoäng nghieân cöùu khoa hoïc (vaät lyù), coi troïng phaùt trieån tö duy thuaàn tuùy trí tueä (trang bò kieán thöùc khoa hoïc vaät lyù, caùc phöông phaùp nghieân cöùu vaät lyù, reøn luyeän caùc kyõ naêng caàn thieát ñeå giaûi quyeát caùc vaán ñeà trong hoïc taäp vaø nghieân cöùu vaät lyù, phaùt trieån tö duy khoa hoïc vaät lyù...). + Trong khi ñoù muïc tieâu caùc moân khoa hoïc veà töï nhieân ôû tröôøng phoå thoâng theo xu theá hieän nay ôû cuûa nhieàu nöôùc treân theá giôùi vaø muïc tieâu giaùo duïc raát thuyeát phuïc do toå chöùc giaùo duïc lôùn nhaát haønh tinh (Unesco) ñöa ra laïi coù nhöõng khaùc bieät raát cô baûn vôùi quan nieäm quen thuoäc cuûa chuùng ta, theo ñoù muïc tieâu giaùo duïc caùc moân khoa hoïc laø söï keát hôïp haøi hoøa giöõa caùc muïc tieâu nhaân vaên, ñaùp öùng nhu caàu hoïc taäp vaø phaùt trieån cuûa caù nhaân, cuûa caùc phong caùch hoïc taäp khaùc nhau vôùi muïc tieâu truyeàn thoáng höôùng tôùi nhöõng noäi dung kieán thöùc vaø kyõ naêng caàn thieát phuïc vuï cho nhu caàu söï phaùt trieån coù ñònh höôùng nguoàn nhaân löïc cho xaõ hoäi. Theo quan nieäm naøy vieäc daïy caùc moân hoïc khaùc nhau höôùng tôùi nhieàu muïc tieâu chung nhö: - Hieåu bieát veà tieán trình khoa hoïc vaø caùc kyõ naêng tieán trình khoa hoïc (khoâng phaûi laø hieåu hieát veà hoaït ñoäng nghieân cöùu cuûa moãi khoa hoïc, khoâng phaûi laø caùc kyõ naêng caàn thieát cho hoaït ñoäng hoïc taäp vaø nghieân cöùu trong moãi khoa hoïc maø laø tieán trình vaø caùc kyõ naêng caàn thieát coù theå aùp duïng ñeå giaûi quyeát caùc vaán ñeà thuoäc caùc lónh vöïc khaùc nhau moät caùch khoa hoïc: - Caùc kyõ naêng tö duy baäc cao: phaân tích, toång hôïp, ñaùnh giaù, - Caùc kyõ naêng soáng vaø laøm vieäc trong xaõ hoäi ñöông ñaïi: giao tieáp, ngoân ngöõ, hôïp taùc, quaûn lyù, toå chöùc. ñieàu haønh, ra quyeát ñònh...). 1.2. SÖÏ ÑOÅI MÔÙI CAÙCH TIEÁP CAÄN MUÏC TIEÂU DAÃN ÑEÁN SÖÏ THAY ÑOÅI CAÙC THAØNH TOÁ COØN LAÏI CUÛA QUAÙ TRÌNH DAÏY HOÏC. 1.2.1. Söï khaùc bieät giöõa caùc yeáu toá cuûa caùc moâ hình daïy hoïc: Söï khaùc bieät veà caùch tieáp caän muïc tieâu ñaõ ñöa ñeán söï khaùc bieät ôû haàu heát caùc yeáu toá cuûa caùc moâ hình daïy hoïc. Neáu xeùt caùc moâ hình daïy hoïc döïa treân moät soá yeáu toá: hình thöùc toå chöùc daïy hoïc, thaùi ñoä ngöôøi hoïc, tính chaát quaûn lyù ngöôøi hoïc, cô sôû lyù luaän daïy hoïc, yeáu toá trung taâm cuûa quaù trình daïy hoïc, phöông tieän daïy hoïc, quan heä thaày – troø, quan heä HS – HS, keát quaû chuû yeáu thu ñöôïc, chuùng ta coù theå so saùnh söï khaùc nhau giöõa caùc yeáu toá cuûa moãi moâ hình qua Baûng 2 sau ñaây: BAÛNG 2: II III IV I CAÙC YEÁU TOÁ TIEÁP CAÄN TRUYEÀN THOÁNG TIEÁP CAÄN NHAÂN VAÊN TIEÁP CAÄN HIEÄN ÑAÏI TRUYEÀN THOÁNG TIEÂU CÖÏC (tieáp caän noäi dung) HÌNH THÖÙC TOÅ CHÖÙC THEO LÔÙP CAÙ NHAÂN NHOÙM MEÀM DEÛO THEO LÔÙP THAÙI ÑOÄ NGÖÔØI HOÏC BÒ BAÉT BUOÄC THEO SÔÛ THÍCH THAM GIA VAØO TOÅ CHÖÙC BÒ BAÉT BUOÄC TÍNH CHAÁT QUAÛN LYÙ BAÛO THUÛ “BUOÂNG THAÛ” TÖÏ DO BAÛO THUÛ CÔ SÔÛ LYÙ LUAÄN DH NHAÁN MAÏNH MOÂN HOÏC ÑEÀ CAO PHÖÔNG PHAÙP NHAÁN MAÏNH QUAÙ TRÌNH NHAÁN MAÏNH MOÂN HOÏC YEÁU TOÁ TRUNG TAÂM GIAÙO VIEÂN LAØ TRUNG TAÂM NGÖÔØI HOÏC LAØ TRUNG TAÂM THAÅM ÑÒNH LAØ TROÏNG TAÂM GIAÙO VIEÂN LAØ TRUNG TAÂM PHÖÔNG TIEÄN DH PHÖÔNG TIEÄN, ÑOÀ DUØNG DH PHÖÔNG TIEÄN NGHE, NHÌN THOÂNG TIN PHAÁN BAÛNG QUAN HEÄ THAÀY – TROØ KYÛ LUAÄT TÖÏ DO TRAÙCH NHIEÄM KYÛ LUAÄT QUAN HEÄ HS – HS CAÏNH TRANH CAÙ NHAÂN HÔÏP TAÙC CAÏNH TRANH KEÁT QUAÛ CHUÛ YEÁU KIEÁN THÖÙC, KYÕ NAÊNG SAÙNG TAÏO PHAÙT TRIEÅN DUNG LÖÔÏNG, MÖÙC ÑOÄ ÑOÀNG HOÙA KIEÁN THÖÙC Neáu xeùt söï khaùc bieät cuûa caùc caùch tieáp caän muïc tieâu trong lòch söû phaùt trieån giaùo duïc ( I → II → III → IV) thoâng qua söï khaùc bieät ôû töøng yeáu toá, deã daøng nhaän thaáy, treân con ñöôøng tieáp caän vôùi moät neàn giaùo duïc hieän ñaïi, chuùng ta coøn moät cöï ly khaù xa, neáu khoâng noùi laø gaàn nhö ñang ôû ñích xuaát phaùt! Moâ hình daïy hoïc chuùng ta hieän coù laø moâ hình daïy hoïc truyeàn thoáng tieâu cöïc (töông öùng vôùi caùch tieáp caän noäi dung), coøn moâ hình maø chuùng ta ñang höôùng tôùi trong ñoåi môùi giaùo duïc phoå thoâng hieän nay laø moâ hình daïy hoïc truyeàn thoáng (taïm goïi laø tích cöïc vì muïc tieâu cuûa noù tích cöïc hôn muïc tieâu maø thöïc tieãn giaùo duïc Vieät Nam ñang theå hieän, nhöng noù vaãn chæ laø caùch tieáp caän muïc tieâu ñaõ coù trong lòch söû giaùo duïc caùch nay hôn nöûa theá kyû). Nhìn chung hai moâ hình naøy khoâng coù söï khaùc bieät ñaùng keå, chuùng gioáng nhau ôû haàu heát caùc yeáu toá chính: 1- Chöông trình, noäi dung hoïc: Thích hôïp nhaát cho caùc kieåu muïc tieâu naøy vaãn laø chöông trình hoïc xaây döïng moät caùch tuaàn töï, chaët cheõ, logic (chöông trình kieåu tuyeán tính) caùc noäi dung tröôùc laø cô sôû ñeå xaây döïng vaø tieáp thu caùc noäi dung sau theo chieàu höôùng vaán ñeà ngaøy caøng ñöôïc môû roäng, ñi saâu. Noäi dung caùc baøi hoïc cuï theå daønh öu tieân cho vieäc xaây döïng kieán thöùc, vì nhö theá cuøng vôùi quaù trình daïy hoïc kieán thöùc môùi hoïc sinh coù theå ñöôïc reøn luyeän tö duy, naém ñöôïc phöông thöùc hoïat ñoäng nhaän thöùc, phöông phaùp nhaän thöùc ... ñoù cuõng laø nhöõng muïc tieâu giaùo duïc cuûa moân hoïc. 2- Phöông tieän hoã trôï ñaéc löïc ñeå daïy hoïc ñaït tôùi caùc muïc tieâu naøy laø phöông tieän, ñoà duøng daïy hoïc, vôùi moân vaät lyù vaø caùc moân khoa hoïc thöïc nghieäm khaùc thì thieát bò, duïng cuï thí nghieäm laø phöông tieän khoâng theå thieáu ñeå phuïc vuï cho vieäc xaây döïng, kieåm chöùng lyù thuyeát. (thay cho daïy chay, hoïc chay hieän nay). 3- Phöông phaùp daïy hoïc: caùc phöông phaùp taïo ñieàu kieän cho hoïc sinh tham gia tích cöïc, chuû ñoäng vaøo hoaït ñoäng hoïc taäp kieán thöùc môùi, taïo ñieàu kieän cho vieäc truyeàn ñaït kieán thöùc ñeán hoïc sinh hieäu quaû nhaát. Trong moâ hình naøy caùc phöông phaùp daïy hoïc truyeàn thoáng quen thuoäc vaãn toû ra raát hieäu quaû vaø ñöôïc toân vinh (thuyeát trình, ñaøm thoaïi, tìm toøi, thí nghieäm... thay cho kieåu daïy hoïc ñoäc giaûng cuûa giaùo vieân phoå bieán hieän nay). 4- Hình thöùc toå chöùc daïy hoïc: Theo lôùp vôùi taát caû caùc ñoái töôïng hoïc sinh (vì taát caû hoïc sinh ñeàu phaûi ñaït tôùi caùc tieâu chí ñaùnh giaù keát quaû hoïc taäp chung) 5- Kieåm tra – ñaùnh giaù: Theo caùc tieâu chí ñònh saün ñöôïc cuï theå hoùa töø muïc tieâu moân hoïc thaønh caùc hình thöùc, noäi dung thi cöû chung, coi troïng keát quaû cuoái cuøng. 1.2.2. Xu höôùng ñoåi môùi caùc thaønh toá cuûa quaù trình daïy hoïc theo höôùng tieáp caän hieän ñaïi. Caùc thaønh toá Muïc tieâu, Noäi dung, Phöông phaùp - phöông tieän daïy hoïc, phöông thöùc toå chöùc daïy hoïc vaø caùch thöùc kieåm tra ñaùnh giaù coù quan heä maät thieát, höõu cô vôùi nhau. Söï thay ñoåi cuûa thaønh toá naøy aûnh höôûng moät caùch tröïc tieáp hay giaùn tieáp ñeán caùc thaønh toá khaùc. Ñaëc bieät, khi muïc tieâu GD thay ñoåi, keùo theo söï thay ñoåi moät caùch saâu saéc caùc thaønh toá coøn laïi. Vaäy caùc thaønh toá naøy ñaõ thay ñoåi nhö theá naøo? Veà noäi dung: Muïc tieâu GD cuûa nöôùc ta tröôùc ñaây luoân ñaët yeáu toá haøng ñaàu laø xaây döïng moät heä thoáng caùc khaùi nieäm chuû choát sao cho chaët cheõ, logic, coù heä thoáng, ñieàu naøy ñaõ daãn ñeán chöông trình mang naëng tính lyù thuyeát, haøn laâm, ít gaén keát ñöôïc vôùi thöïc tieãn cuoäc soáng, chæ thích hôïp vôùi moät soá ít caùc HS coù thieân höôùng khoa hoïc. Beân caïnh ñoù, do coi troïng vieäc xaây döïng moät heä thoáng khaùi nieäm chaët cheõ nhö treân neân SGK ñöôïc coi laø chöông trình phaùp leänh, maát ñi tính môû, khoâng thích öùng ñöôïc vôùi caùc ñoái töôïng HS, do ñoù chöông trình trôû neân quaù taûi ñoái vôùi HS naøy nhöng laïi ñôn ñieäu ñoái vôùi HS khaùc …. Hôn nöõa, caùc moân khoa hoïc ñöôïc xaây döïng moät caùch ñoäc laäp, khoâng coù tính lieân thoâng neân chöa khuyeán khích HS vaän duïng kieán thöùc kinh nghieäm vaøo hoïc taäp…. Theo caùch tieáp caän muïc tieâu GD tieân tieán, beân caïnh vieäc xaây döïng heä thoáng kieán thöùc, chuù troïng hôn ñeán vieäc xaây döïng caùc tieán trình khoa hoïc vaø hình thaønh cho HS caùc kó naêng tieán trình khoa hoïc, gaén vieäc hoïc cuûa HS vôùi caùc hoaït ñoäng thöïc tieãn (hoïc baèng hoaït ñoäng vaø thoâng qua hoaït ñoäng), ñieàu naøy giuùp HS vaän duïng toát hôn nhöõng kieán thöùc ñaõ hoïc vaøo thöïc tieãn vaø noäi dung hoïc taäp thaät söï giuùp ích cho cuoäc soáng cuûa hoï sau naøy. Töø vieäc coi troïng reøn luyeän caùc kyõ naêng tieán trình khoa hoïc, coi troïng vieäc xaây döïng kieán thöùc döïa treân caùc hoaït ñoäng thöïc tieãn neân xu höôùng xaây döïng chöông trình trôû neân coù tính môû hôn döïa treân moät chöông trình chuaån, tuøy töøng ñieàu kieän cuï theå, noäi dung chi tieát seõ ñöôïc xaây döïng ôû moãi vuøng mieàn khaùc nhau, , SGK chæ coù vai troø laø nhöõng taøi lieäu tham khaûo, tra cöùu. GV vaø HS coù quyeàn löïa choïn moät soá noäi dung phuø hôïp nhaèm thích öùng nhieàu hôn vôùi ñieàu kieän cuï theå vaø phaùt huy heát tieàm naêng voán coù cuûa HS. Beân caïnh ñoù, vieäc hoïc luoân gaén vôùi thöïc tieãn cuoäc soáng, neân cuøng moät luùc caùc kieán thöùc caàn trang bò cho HS coù lieân quan ñeán nhieàu lónh vöïc khoa hoïc khaùc nhau, do ñoù vieäc tích hôïp caùc moân khoa hoïc vaøo nhöõng chuû ñeà hoïc taäp cuï theå trong tröôøng phoå thoâng ñöôïc chuù troïng vaø phaùt trieån nhö moät ñieàu taát yeáu vaø töï nhieân. Vôùi muïc tieâu höôùng tôùi hình thaønh ôû HS caùc kó naêng tö duy, kó naêng soáng vaø laøm vieäc, thì ôû nhieàu nöôùc, noäi dung caùc moân khoa hoïc (veà töï nhieân) ñaõ töø laâu ñöôïc bieân soaïn theo caùc chuû ñeà lieân moân, tích hôïp (ôû Tieåu hoïc vaø Trung hoïc cô sôû, ôû ñoù caùc moân khoa hoïc veà töï nhieân hôïp chung thaønh moân Khoa hoïc) vaø tích hôïp (ôû Trung hoïc phoå thoâng, ôû ñoù noäi dung hoïc ñöôïc tích hôïp trong töøng moân hoïc rieâng bieät thaønh caùc chuû ñeà) vöøa coù yù nghóa khoa hoïc vöøa coù yù nghóa thöïc tieãn, taïo cho hoïc sinh höùng thuù, say meâ nghieân cöùu chuùng. Vieäc löïa choïn chuû ñeà, xaây döïng noäi dung caùc chuû ñeà coù söï khaùc nhau ôû caùc quoác gia khaùc nhau, caùc tröôøng khaùc nhau, noù phaûn aùnh nhöõng quan ñieåm trieát hoïc giaùo duïc rieâng. Khi nghieân cöùu caùc chuû ñeà coù noäi dung lieân moân, tích hôïp, hoïc sinh khoâng nhöõng chieám lónh ñöôïc tri thöùc khoa hoïc mang tính toång theå (chöù khoâng phaûi töøng khaùi nieäm rieâng leû) maø coøn ñöôïc laøm quen vôùi tieán trình khoa hoïc vaø ñöôïc reøn luyeän caùc kó naêng tieán trình khoa hoïc. Caùc chuû ñeà naøy thöôøng ñöôïc thaän troïng, kheùo leùo löïa choïn vaø xaây döïng baét nguoàn töø thöïc tieãn sinh ñoäng maø hoïc sinh ñang soáng taïo ñöôïc höùng thuù ôû hoïc sinh khi tìm hieåu, xöû lí caùc thoâng tin khoa hoïc vaø ñôøi soáng töø caùc nguoàn khaùc nhau ñeå cuøng giaûi quyeát vaán ñeà ñaët ra. Khi ñoù phaàn kieán thöùc coát loõi ñöôïc kheùo leùo ñöa vaøo trôû thaønh kieán thöùc chìa khoùa maø hoïc sinh taát yeáu phaûi naém ñöôïc ñeå tham gia nghieân cöùu chuû ñeà. Keát quaû laø beân caïnh kieán thöùc coát loõi hoï coøn thu ñöôïc raát nhieàu kieán thöùc khaùc coù ñöôïc do töï löïc tìm vaø xöû lí thoâng tin. Caùc chuû ñeà coù yù nghóa thöïc tieãn thöôøng coù söï tích hôïp, vì vaäy ôû Mó vaø nhieàu nöôùc Taây AÂu (nhö Phaùp, UÙc, Haø Lan,..) vaø caû nhieàu nöôùc trong khu vöïc Ñoâng Nam AÙ (nhö Thaùi lan, Indonesia, Singapo, Malaixia, Philipin,…) ñaõ töø laâu khoâng taùch rôøi caùc moân Lyù, Hoùa, Sinh ôû caáp Tieåu hoïc vaø THCS, ôû hai caáp hoïc naøy caùc moân naøy tích hôïp thaønh moân Khoa hoïc vaø chæ ñöôïc taùch ra ôû caáp THPT. Chöông trình THPT cuõng ñöôïc xaây döïng thaønh caùc chuû ñeà tích hôïp coù yù nghóa thöïc tieãn cao. Söï tích hôïp thaønh moân Khoa hoïc seõ ñöôïc giaûng daïy theo moät soá chuû ñeà chính. Caùc chuû ñeà chính sau ñoù döôïc phaân caáp thaønh caùc chuû ñeà nhoû hôn. Ví duï ôû UÙc, chöông trình khoa hoïc goàm caùc chuû ñeà chính sau [1] • Laøm vieäc khoa hoïc. • Cuoäc soáng vaø vaät theå soáng. • Vaät lieäu töï nhieân vaø vaät lieäu nhaân taïo. • Naêng löôïng vaø söï bieán ñoåi. • Traùi ñaát vaø vuõ truï. Trong moãi chuû ñeà laïi bao goàm nhieàu chuû ñeà nhoû vaø ñöôïc phaân thaønh caùc möùc töø 1 ñeán 7 cho caùc lôùp töø thaáp ñeán cao. Ví duï chuû ñeà “Vaät lieäu töï nhieân vaø vaät lieäu nhaân taïo” goàm caùc chuû ñeà: 9 Caáu truùc, tính chaát vaø öùng duïng cuûa vaät lieäu noùi chung. 9 Chaát raén, chaát loûng, chaát khí trong caùc maãu ñôn giaûn. 9 Hoãn hôïp vaø nguyeân chaát. 9 Caáu taïo nguyeân töû. 9 Caùc nguyeân toá vaø hôïp chaát. 9 Phaûn öùng vaø söï bieán ñoåi, goàm: Nhöõng thay ñoåi trong vaät lieäu noùi chung, nhöõng ñieàu kieän aûnh höôûng ñeán phaûn öùng hoùa hoïc, caùc phaûn öùng hoùa hoïc giöõa caùc chaát khaùc nhau. ÔÛ Thaùi Lan, chöông trình khoa hoïc goàm caùc chuû ñeà chính sau: [44] • Quaù trình khoa hoïc. • Chaát. • Sinh vaät vaø moâi tröôøng. • Naêng löôïng vaø söï bieán ñoåi. Moãi chuû ñeà chính laïi ñöôïc phaùt trieån thaønh caùc chuû ñeà nhoû vaø ñöôïc phaân thaønh caùc möùc khaùc nhau töø Tieåu hoïc ñeán THCS vaø THPT. Veà phöông phaùp giaûng daïy: Vôùi caùch tieáp caän daïy hoïc truyeàn thoáng, ñeå coù theå truyeàn taûi heát noäi dung, vôùi vieäc ñaët muïc tieâu haøng ñaàu laø xaây döïng moät taäp hôïp ñaày ñuû vaø chaët cheõ heä thoáng caùc khaùi nieäm ñaõ ñöôïc trình baøy trong SGK. Ngöôøi GV, daãu muoán hay khoâng, cuõng phaûi chaïy ñua vôùi thôøi gian ñeå truyeàn taûi heát noäi dung vaø “yeân taâm” vôùi vieäc hoaøn thaønh baøi giaûng cuûa mình. Phöông phaùp naøo laø toái öu trong tröôøng hôïp naøy? Caâu traû lôøi coù leõ khoâng ngoaøi caùc phöông phaùp truyeàn thoáng!. Ngöôøi HS, daãu muoán hay khoâng, chæ caàn ngoài nghe laø ñaõ thöïc hieän xong nhieäm vuï hoïc taäp. Khi muïc tieâu GD chuù troïng hôn ñeán vieäc hình thaønh ôû HS caùc kó naêng tieán trình khoa hoïc, thì vieäc daïy hoïc seõ chuù yù nhieàu ñeán vieäc taïo cô hoäi cho HS tham gia hoaït ñoäng hoïc taäp, quaù trình hoïc taäp seõ ñöôïc tieán haønh baèng caùc hoaït ñoäng vaø thoâng qua caùc hoaït ñoäng. Caùc baøi taäp, caùc tình huoáng, caùc vaán ñeà thöïc tieãn, … ñöôïc ñöa ra cho HS giaûi quyeát, HS coù cô hoäi tìm hieåu nhöõng vaán ñeà mình öa thích, ñöôïc phaùt huy heát naêng löïc cuûa mình; kieán thöùc kinh nghieäm cuûa HS ñöôïc phaùt huy moät caùch toái ña. Thoâng qua caùc hoaït ñoäng hoïc taäp cuï theå nhöõng kieán thöùc kinh nghieäm naøy seõ ñöôïc chính xaùc hoùa daàn thaønh kieán thöùc khoa hoïc, ñieàu naøy seõ laøm cho caùc kieán thöùc mang tính chaát thöïc tieãn cao vaø ñöôïc löu giöõ moät caùch chaéc chaén hôn. Caùc caùch tieáp caän hieän ñaïi höôùng tôùi söï phaùt trieån tö duy cho hoïc sinh nhöng khoâng phaûi moãi moân hoïc laïi trang bò vaø reøn luyeän cho hoïc sinh nhöõng hieåu bieát veà phöông phaùp vaø kyõ naêng tö duy cuûa baûn thaân moãi khoa hoïc (nhieàu khi mang tính ñaëc thuø cao), maø caùc moân khoa hoïc rieâng bieät phaûi cuøng höôùng tôùi muïc tieâu chung laøm cho hoïc sinh hieåu tieán trình khoa hoïc vaø reøn luyeän caùc kyõ naêng tieán trình khoa hoïc coù theå aùp duïng ñeå giaûi quyeát moät caùch khoa hoïc caùc vaán ñeà khaùc nhau trong cuoäc soáng, ngheà nghieäp sau naøy, höôùng tôùi reøn luyeän nhöõng kyõ naêng soáng vaø laøm vieäc khoâng theå thieáu cuûa con ngöôøi trong thôøi ñaïi ngaøy nay. Chính vì theá daïy hoïc phaûi chuù troïng ñeán caùc phöông phaùp taïo cô hoäi, taïo ñieàu kieän cho ngöôøi hoïc tích cöïc, chuû ñoäng, ñaëc bieät laø quan ñieåm kieán taïo trong daïy hoïc, coøn quaù trình hoïc laø quaù trình giaûi quyeát caùc vaán ñeà thöïc tieãn treân cô sôû kieán thöùc ñöôïc hoïc. Trong caùc moâ hình daïy hoïc tích cöïc khaùc ngöôøi ta khoâng daønh nhieàu thôøi gian cho vieäc cung caáp kieán thöùc môùi baèng caùch daãn daét xaây döïng kieán thöùc ñoù nhö kieåu daïy hoïc truyeàn thoáng hieän nay maø thôøi gian hoïc chuû yeáu daønh cho vieäc giaûi quyeát vaán ñeà cuûa caùc nhoùm hoïc sinh. Kieán thöùc môùi coù theå ñöôïc cung caáp moät caùch ñuùng luùc trong quaù trình hoïc sinh giaûi quyeát vaán ñeà thöïc tieãn ñöôïc giao, hoaëc ñöôïc giôùi thieäu trong moät khoaûng thôøi gian ngaén theo caùch daïy truyeàn thoáng tröôùc khi hoïc sinh giaûi quyeát vaán ñeà, hoaëc thoâng qua taøi lieäu do giaùo vieân cung caáp, chæ daãn. Noùi caùch khaùc, caùc moâ hình daïy hoïc tích cöïc phoå bieán hieän nay thöôøng öu tieân vieäc söû duïng kieán thöùc vaøo giaûi quyeát vaán ñeà thöïc tieãn ñaët ra, hoïc sinh hoïc ñöôïc tieán trình khoa hoïc vaø kyõ naêng tieán trình khoa hoïc töø vieäc giaûi quyeát vaán ñeà chöù khoâng phaûi töø vieäc tham gia xaây döïng kieán thöùc nhö quan nieäm daïy hoïc truyeàn thoáng quen thuoäc. Söï thay ñoåi veà phöông tieän daïy hoïc: Treân con ñöôøng höôùng tôùi moät xaõ hoäi tri thöùc, thoâng tin vaø hôïp taùc toaøn caàu, nhu caàu veà tieáp nhaän, tìm hieåu thoâng tin, tìm kieám tri thöùc cuûa loaøi ngöôøi ngaøy caøng cao cuõng nhö löôïng tri thöùc caàn caäp nhaät haøng ngaøy laø voâ cuøng lôùn, vieäc daïy hoïc vôùi chæ baûng ñen phaán traéng, vôùi muïc tieâu daïy hoïc giôùi haïn ôû vieäc truyeàn thuï moät heä thoáng caùc khaùi nieäm chuû choát laø chính, khoâng coøn ñaùp öùng ñöôïc nhu caàu veà nguoàn nhaân löïc cuûa xaõ hoäi trong giai ñoaïn hieän taïi vaø töông lai - xaõ hoäi maø ngöôøi lao ñoäng caàn coù nhöõng kyõ naêng nhö coäng taùc laøm vieäc, coù khaû naêng tìm kieám, khai thaùc, xöû lyù, söû duïng thoâng tin, … moät caùch coù hieäu quaû. Vôùi tinh thaàn “hoïc ñeå bieát, hoïc ñeå laøm, hoïc ñeå cuøng chung soáng, hoïc ñeå töï khaúng ñònh mình”, GD ôû moïi quoác gia khoâng theå ñöùng ngoaøi xu theá phaùt trieån cuûa xaõ hoäi, cuûa khoa hoïc kyõ thuaät, ngöôïc laïi, phaûi laø lónh vöïc ñi daàu trong vieäc giuùp theá heä treû tieáp caän vaø söû duïng nhöõng thaønh töïu môùi cuûa nhaân loaïi, cuûa khoa hoïc hieän ñaïi, coù nhö vaäy môùi coù theå giuùp ngöôøi hoïc “bieát”, töø ñoù coù cô sôû ñeå “laøm” vaø “chung soáng”,…. Ñieàu ñoù cho thaáy vieäc ñöa coâng ngheä vaøo taän lôùp hoïc nhaèm hoã trôï cho vieäc hoïc taäp cuûa HS nhö moät ñieàu taát yeáu töï nhieân. Nhöõng öùng duïng cuûa coâng ngheä thoâng tin – truyeàn thoâng vaø nguoàn taøi nguyeân khoång loà treân Internet veà moïi lónh vöïc ñang, ñaõ vaø seõ laø yeáu toá quan troïng taùc ñoäng maïnh meõ ñeán neàn GD treân toaøn theá giôùi. Noù vöøa laø phöông tieän, laø nguoàn taøi nguyeân voâ haïn hoã trôï ñaéc löïc cho vieäc daïy hoïc trong nhaø tröôøng nhaèm ñaùp öùng muïc tieâu daïy hoïc môùi trong töông lai. Veà hình thöùc toå chöùc daïy hoïc: Vôùi söï thay ñoåi veà noäi dung, phöông phaùp, phöông tieän daïy hoïc nhö treân, hình thöùc toå chöùc daïy hoïc cuõng coù nhieàu thay ñoåi. Beân caïnh vieäc toå chöùc hoïc taäp theo lôùp (vôùi soá löôïng HS ít hôn), caùc moâ hình tieáp caän daïy hoïc hieän ñaïi chuù troïng caùch toå chöùc daïy hoïc theo nhoùm hôïp taùc. Khoâng gian hoïc khoâng boù heïp trong lôùp hoïc maø môû ra ngoaøi thöïc tieãn. Thôøi gian hoïc taäp ñeå hoaøn thaønh moät noäi dung moät chuû ñeà, moät baøi hoïc, ... khoâng nhaát thieát trong moät, hai tieát hoïc maø coù theå keùo daøi trong moät, vaøi tuaàn tuøy yù nghóa, möùc ñoä quan troïng vaø khoù khaên cuûa noäi dung kieán thöùc. Veà caùch thöùc kieåm tra ñaùnh giaù: Cuøng vôùi söï thay ñoåi cuûa noäi dung, phöông phaùp, phöông tieän daïy hoïc, caùch thöùc kieåm tra ñaùnh giaù cuõng coù söï thay ñoåi cô baûn khi muïc tieâu GD thay ñoåi. Khi muïc tieâu GD chuù troïng ñeán vieäc xaây döïng tieán trình khoa hoïc vaø hình thaønh ôû HS caùc kyõ naêng tieán trình khoa hoïc, vieäc ñaùnh giaù khoâng chæ döøng laïi ôû vieäc kieåm tra keát quaû maø HS ñaït ñöôïc (ñaùnh giaù keát quaû) sau moät hoïc phaàn hay moät khoaûng thôøi gian ñònh kyø naøo ñoù, maø söï ñaùnh giaù phaûi ñoàng thôøi dieãn ra trong suoát quaù trình daïy hoïc (ñaùnh giaù tieán trình). Nghóa laø khoâng nhöõng daùnh giaù xem HS ñaõ bieát nhöõng gì maø quan taâm nhieàu hôn ñeán vieäc ñaùnh giaù xem HS ñaõ laøm gì vaø laøm nhö theá naøo ñeå bieát ñöôïc ñieàu ñoù! Vôùi coâng cuï ñaùnh giaù tin caäy cuøng vôùi söï hoã trôï cuûa coâng ngheä trong daïy hoïc, vieäc kieåm tra ñaùnh giaù cuõng thay ñoåi cô baûn theo höôùng thuaän tieän, nhanh choùng, chính xaùc vaø khaùch quan hôn, … 1.2.3. Muïc tieâu cuûa moät soá moâ hình daïy hoïc tích cöïc treân theá giôùi. 1.2.3.1. Caùc moâ hình daïy hoïc tích cöïc: Khi phaân tích muïc tieâu giaùo duïc moân hoïc cuûa Vieät nam vaø xu theá chung cuûa söï ñoåi môùi muïc tieâu daïy khoa hoïc (veà töï nhieân) ôû nhieàu nöôùc treân theá giôùi chuùng ta ñaõ nhaän thaáy nhöõng khaùc bieät cô baûn trong caùch tieáp caän cuûa muïc tieâu. Muïc tieâu ñoåi môùi theo xu theá chung ôû nhieàu nöôùc hieän nay raát chuù troïng vieäc phaùt huy, khuyeán khích caùc veà phong caùch hoïc taäp khaùc nhau cuûa hoïc sinh, chuù troïng reøn luyeän caùc kyõ naêng ñöôïc cho laø quan troïng ñeå con ngöôøi soáng, laøm vieäc vaø thaønh coâng trong thôøi ñaïi môùi vôùi nhieàu bieán ñoäng khoân löôøng. Nhìn chung muïc tieâu cuûa caùc moâ hình daïy hoïc tích cöïc hieän nay ñeàu coá gaéng höôùng tôùi caùc muïc tieâu giaùo duïc thieân nieân kyû maø Unesco ñöa ra. Söï khaùc bieät khaù cô baûn giöõa muïc tieâu giaùo duïc truyeàn thoáng vaø hieän ñaïi ñöa ñeán söï khaùc bieät khoâng chæ ôû moät vaøi thaønh toá cuûa quaù trình daïy hoïc maø ñöa ñeán söï khaùc bieät cuûa caû moâ hình daïy hoïc. Daïy hoïc chuû ñeà (Themes based learning), daïy hoïc döïa treân cô sôû vaán ñeà (problem based learning) vaø daïy hoïc döï aùn (project based learning) laø ba trong caùc moâ hình daïy hoïc tích cöïc coù theå höôùng tôùi nhieàu muïc tieâu giaùo duïc tích cöïc, trong ñoù moãi moâ hình chuù troïng hôn ñeán moät nhoùm kyõ naêng raát thuyeát phuïc ñöôïc cho laø quan troïng vaø caàn thieát ñoái vôùi ngöôøi hoïc trong cuoäc soáng ñöông ñaïi. (Chuùng toâi seõ trình baøy chi tieát hôn veà moâ hình daïy hoïc chuû ñeà trong muïc 1.3) Nhìn chung, trong thôøi ñaïi cuûa coâng ngheä thoâng tin vaø coâng ngheä truyeàn thoâng, caùc moâ hình daïy hoïc naøy baèng nhieàu con ñöôøng ñaõ ñeán vôùi nhieàu giaùo vieân, nhieàu nhaø nghieân cöùu, nhöng hình nhö chuùng ta loay hoay maõi vaãn chöa tìm ra con ñöôøng ñeå chuùng ñi vaøo thöïc tieãn giaùo duïc Vieät Nam. Moät lyù do thuyeát phuïc vaø cô baûn laø muïc tieâu giaùo duïc quaù khaùc nhau daãn ñeán söï khaùc bieät khoâng chæ ñôn thuaàn laø phöông phaùp daïy hoïc (nhö nhieàu ngöôøi vaãn nghó) maø maø laø caû moâ hình daïy hoïc. Ñoåi môùi moâ hình daïy hoïc, duø chæ laø chuyeån sang caùc moâ hình daïy hoïc ñaõ phoå bieán töø laâu ôû nhieàu nöôùc tieân tieán, ñoøi hoûi söï ñoåi môùi tröôùc tieân laø ñoåi môùi tö duy cuûa nhöõng ngöôøi laøm giaùo duïc, ñoøi hoûi söï töø boû nhieàu quan nieäm quen thuoäc, laâu ñôøi veà giaùo duïc. 1.2.3.2. Nhöõng cô sôû ñeå ñöa ra caùc muïc tieâu cuûa caùc moâ hình daïy hoïc tích cöïc. Trong thôøi ñaïi ngaøy nay khi khoa hoïc, kyõ thuaät phaùt trieån raát nhanh choùng, nhaát laø söï phaùt trieån nhanh choùng cuûa caùc phöông tieän truyeàn thoâng thì vieäc trang bò moät soá löôïng höõu haïn caùc khaùi nieäm cuï theå, chuû choát thuoäc moät soá khoa hoïc cuï theå khoâng coøn yù nghóa nöõa, nhaát laø khi thôøi gian hoïc taäp trung coù xu höôùng ngaøy caøng thu ngaén laïi, thoâng tin khoa hoïc thì quaù nhieàu vaø khoâng ngöøng taêng leân, khaû naêng tieáp caän vôùi thoâng tin ngaøy caøng deã daøng vaø nhaø tröôøng khoâng coøn laø nôi ñoäc quyeàn cung caáp hieåu bieát nöõa. Daïy hoïc, duø ôû caáp ñoä naøo khoâng phaûi chæ giuùp ngöôøi hoïc tích luõy löôïng kieán thöùc ñöôïc cho raèng caàn thieát ñeå hoaït ñoäng thöïc tieãn maø vieäc daïy moãi moân hoïc ñeàu caàn phaûi goùp phaàn phaùt trieån trí tueä, kyõ naêng soáng, khaû naêng ñöông ñaàu, thích öùng ñeå phaùt trieån vì töông lai xaõ hoäi vaø cuûa moãi ngöôøi seõ raát nhieàu bieán ñoäng khoâng theå döï baùo chính xaùc. Trong thôøi ñaïi buøng noå thoâng tin thì vieäc phaûi bieát taän caên nguyeân söï hình thaønh moät soá löôïng khaùi nieäm cô baûn, nhaát ñònh khoâng phaûi laø nhu caàu, ñoøi hoûi cuûa ña soá ngöôøi hoïc ñeå hoï coù nieàm tin vaøo kieán thöùc, giaùo duïc phoå thoâng cuõng khoâng theå ñuû thôøi gian ñeå laøm vieäc ñoù, trong khi ñeå giaûi quyeát caùc vaán ñeà khaùc nhau trong cuoäc soáng ngöôøi ta caàn phaûi bieát raát nhieàu ñieàu chöù khoâng chæ moät soá löôïng ít oûi nhöõng ñieàu ñöôïc hoïc. Nieàm tin vaøo kieán thöùc ñeán töø moïi nguoàn thoâng tin coù cô sôû raát ña daïng maø nhôø ñoù ngöôøi hoïc bieát ñöôïc nhöõng kieán thöùc ñoù ñaõ ñöôïc vaän duïng vaøo thöïc tieãn nhö theá naøo ñoàng thôøi bieát ñöôïc hoï coù theå söû duïng kieán thöùc vaøo giaûi quyeát caùc vaán ñeà haáp daãn cuûa thöïc tieãn maø hoï ñang soáng ra sao, chöù khoâng haún phaûi baèng moät soá thí nghieäm lyù töôûng xaùc nhaän nhö trong quan nieäm daïy hoïc truyeàn thoáng. Kieán thöùc ñích thöïc laø kieán thöùc phaûi söû duïng ñöôïc trong thöïc tieãn vaø töông lai cuoäc soáng. Vieäc maát nhieàu thôøi gian cho vieäc naém vöõng moät soá löôïng giôùi haïn caùc khaùi nieäm khoâng roõ raøng veà khaû naêng öùng duïng trong thöïc teá laø ñoái nghòch vôùi vieäc con ngöôøi phaûi ñoái dieän vôùi nguoàn thoâng tin voâ cuøng lôùn, phong phuù vaø ña daïng vaø khoâng ngöøng phaùt trieån, bieán ñoåi khi hoï muoán giaûi quyeát caùc vaán ñeà ña daïng trong hoïc taäp vaø trong thöïc tieãn maø hoï ñang soáng. - Ñieàu quan troïng hôn vieäc trang bò moät heä thoáng kieán thöùc laø qua quaù trình hoïc caùc moân hoïc khaùc nhau hoïc sinh coù cô hoäi phaùt trieån tö duy suy luaän, tö duy pheâ phaùn, oùc saùng taïo, coù hieåu bieát ñuùng veà tieán trình khoa hoïc chung coù theå aùp duïng ñeå giaûi quyeát caùc vaán ñeà trong caùc lónh vöïc khaùc nhau vaø coù caùc kyõ naêng cô baûn caàn thieát ñeå giaûi quyeát caùc vaán ñeà ñoù. - Phöông thöùc tö duy vaø phöông phaùp giaûi quyeát caùc vaán ñeà mang tính ñaëc thuø trong caùc khoa hoïc cuï theå khoâng theå coi laø coù theå vaø caàn thieát ñeå giaûi quyeát caùc vaán ñeà trong caùc lónh vöïc ngheà nghieäp khaùc nhau maø moãi hoïc sinh seõ phaûi ñöông ñaàu. - Tö duy vaø khaû naêng saùng taïo trong moät khoa hoïc cuï theå khoâng quyeát ñònh söï thaønh coâng cuûa taát caû hoïc sinh voán coù thieân höôùng, sôû tröôøng vaø coù ñònh höôùng ngheà nghieäp raát khaùc nhau. - Hoïc sinh voán coù phong caùch, tieàm naêng vaø ñònh höôùng hoïc taäp, ngheà nghieäp raát khaùc nhau. Daïy hoïc phaûi laøm theá naøo taïo ñieàu kieän cho taát caû hoïc sinh voán coù nhaân caùch raát ña daïng, phong phuù ñeàu coù cô hoäi phaùt trieån vaø phaùt trieån toaøn dieän. - Giaùo duïc phoå thoâng phaûi coá gaéng chuaån bò cho ngöôøi hoïc nhöõng kyõ naêng soáng vaø laøm vieäc, töùc laø chuaån bò moät tieàm naêng ñeå thích öùng, ñöông ñaàu vaø phaùt trieån ôû baát cöù lónh vöïc ngheà nghieäp naøo trong töông lai (khaû naêng ngoaïi ngöõ, tin hoïc, tieáp caän vaø laøm vieäc vôùi thoâng tin, khaû naêng suy luaän, khaû naêng giao tieáp, hôïp taùc, toå chöùc, ñieàu haønh quaûn lyù, ra quyeát ñònh….). 1.2.3.3. Söï khaùc bieät cuûa caùch tieáp caän muïc tieâu giaùo duïc moân hoïc Vaät lí: Daïy hoïc vaät lyù höôùng tôùi caùc muïc tieâu giaùo duïc nhö hieän nay, duø coù tích cöïc hôn kieåu daïy hoïc truyeàn thoáng tieâu cöïc (chæ höôùng tôùi noäi dung vaø möùc ñoä ñoàng hoùa kieán thöùc) vaãn theå hieän nhieàu haïn cheá, baát caäp so vôùi xu theá ñoåi môùi vôùi caùc muïc tieâu xaùc laäp theo tieáp caän hieän ñaïi (caùc moâ hình daïy hoïc tích cöïc). Coù theå so saùnh caùc muïc tieâu cuûa hai caùch tieáp caän naøy nhö sau: Daïy hoïc truyeàn thoáng Daïy hoïc tích cöïc - Söï haïn cheá veà dung löôïng kieán thöùc do phaûi daønh nhieàu thôøi gian vaøo vieäc xaây döïng töøng khaùi nieäm, reøn luyeän ñeå naém vöõng töøng khaùi nieäm. Ñieàu naøy raát maâu thuaãn vôùi söï phaùt trieån nhanh choùng cuûa khoa hoïc, coâng ngheä, söï buøng noå thoâng tin vaø söï phaùt trieån khoâng ngöøng cuûa kyõ thuaät truyeàn thoâng, thöïc teá aáy ñoøi hoûi con ngöôøi ngaøy caøng phaûi bieát nhieàu hôn, tieáp caän vôùi thoâng tin toát hôn, ñoàng thôøi quan nieäm daïy hoïc naøy coøn maâu thuaãn - Khoâng ñaët troïng taâm laø trang bò moät dung löôïng kieán thöùc khoa hoïc nhaát ñònh (hay khoâng coi noäi dung laø muïc tieâu quan troïng nhaát), - Khoâng ñaët muïc tieâu tieân quyeát laø phaùt trieån tö duy thuaàn tuùy trí tueä (khoâng chuù troïng trang bò hieåu bieát trong töøng khoa hoïc, khoâng chuù troïng boài döôõng caùc phöông phaùp nhaän thöùc vaø phöông thöùc tö duy trong moät khoa hoïc cuï theå naøo (vaät lyù, hoùa hoïc….) cho taát caû hoïc sinh, - Khoâng ñaët muïc tieâu baét buoäc phaûi reøn vôùi chính nhu caàu töø phía ngöôøi hoïc, khi nhaø tröôøng khoâng coøn laø nôi duy nhaát ñoäc quyeàn cung caáp thoâng tin vaø hieåu bieát khoa hoïc nöõa. Quan nieäm daïy hoïc naøy luoân phaûi coi ngöôøi hoïc laø chöa bieát gì veà nhöõng ñieàu seõ hoïc khi böôùc vaøo giôø hoïc, thaäm chí neáu giaùo vieân möôøi möôi bieát raèng hoïc sinh ñaõ co hieåu bieát (coù khi coøn phong phuù hôn kieán thöùc seõ daïy) giaùo vieân seõ coi ñoù laø moät khoù khaên cho vieäc daïy hoïc vaø vaãn coá tình daïy nhö hoïc sinh chöa bieát gì, - Quan nieäm daïy hoïc naøy laøm cho kieán thöùc, kyõ naêng ñöôïc hoïc xa rôøi thöïc taïi maø con ngöôøi ñang soáng do logic cuûa vieäc hình thaønh chuùng luoân naëng tính lyù thuyeát, khoa hoïc, vieäc hoïc laïi thöôøng chæ döøng laïi ôû vieäc lónh hoäi kieán thöùc, nhaát laø khi kieán thöùc vaät lyù ñöôïc daïy laïi chuû yeáu laø caùc kieán thöùc coå ñieån, - Quan nieäm daïy hoïc vaät lyù nhö vaäy ñoøi hoûi söï phaùt trieån tö duy cuûa hoïc sinh qua quaù trình hoïc phaûi töông öùng vôùi vieäc tieáp nhaän heä thoáng khaùi nieäm coù möùc ñoä tröøu töôïng vaø khaùi quaùt ngaøy caøng cao laøm cho soá ñoâng hoïc sinh coù phong caùch tö duy khaùc khoâng theå thích öùng. - Quan nieäm daïy hoïc naøy laøm xoùa nhoøa tính ña daïng cuûa nhaân caùch ngöôøi hoïc khi hoaït ñoäng hoïc taäp ñöôïc löïa choïn haàu nhö chæ thích öùng vôùi phong caùch hoïc taäp cuûa moät nhoùm ñoái töôïng hoïc sinh khoâng chieám ña soá, gaây aûnh höôûng ñeán söï phaùt trieån trí tueä vaø aûnh höôûng laâu daøi ñeán söï phaùt trieån ngheà nghieäp cuûa soá ñoâng hoïc sinh coøn laïi. luyeän caùc kyõ naêng caàn thieát ñeå nghieân cöùu, laøm vieäc trong moät khoa hoïc cuï theå naøo, - Raát chuù troïng tieán trình khoa hoïc ñöôïc quan nieäm laø tieán trình chung nhaát ñeå giaûi quyeát moät caùch khoa hoïc caùc vaán ñeà khaùc nhau trong caùc lónh vöïc khaùc nhau, khoâng chæ rieâng trong khoa hoïc vaät lyù; chuù troïng vieäc reøn luyeän caùc kyõ naêng tieán trình khoa hoïc vaø caùc kyõ naêng laøm vieäc caàn thieát cho vieäc giaûi quyeát ñoäc laäp caùc vaán ñeà thuoäc caùc lónh vöïc khaùc nhau trong cuoäc soáng (kyõ naêng quan saùt, phaân tích, tieáp caän thoâng tin, so saùnh, phaân loïai, saép xeáp, lieân heä… thoâng tin, suy luaän, aùp duïng (quan nieäm noäi dung cuõng quan troïng nhöng khoâng quan troïng baèng hieåu bieát tieán trình khoa hoïc vaø kyõ naêng tieán trình khoa hoïc ñöôïc nhieàu xu höôùng ñoåi môùi giaùo duïc thöøa nhaän, maëc duø coøn nhieàu tranh caõi). - Chuù troïng reøn luyeän tö duy baäc cao trong quaù trình hoïc taäp: toång hôïp, ñaùnh giaù, pheâ phaùn vaø phaùt huy khaû naêng saùng taïo, - Chuù troïng reøn luyeän caùc kyõ naêng soáng vaø laøm vieäc cuûa con ngöôøi trong thôøi ñaïi ngaøy nay: giao tieáp, hôïp taùc, quaûn lyù, ñieàu haønh, ra quyeát ñònh…. - Chuù troïng muïc tieâu phaùt trieån nhaân caùch ña daïng cuûa caù nhaân hôn laø vieäc ñaït tôùi caùc muïc tieâu chung, cöùng nhaéc, baét buoäc, khuoân maãu aùp ñaëc cho taát caû hoïc sinh (chuù troïng söï phaùt trieån caù nhaân, chuù troïng quaù trình), - Chuù troïng phaùt trieån thaùi ñoä soáng vaø laøm vieäc cuûa con ngöôøi trong theá kyû XXI: ñoäc laäp, töï quyeát ñònh, töï chòu traùch nhieäm, töï ñaùnh giaù, töï ñieàu chænh... 1.3. NHÖÕNG CÔ SÔÛ CUÛA CAÙCH TIEÁP CAÄN DAÏY HOÏC THEO CHUÛ ÑEÀ. 1.3.1. Nhöõng cô sôû lyù luaän. 1.3.1.1. Lyù thuyeát veà moái quan heä giöõa giaùo duïc vaø söï phaùt trieån trí thoâng minh, oùc saùng taïo [2]: Nhöõng naêm gaàn ñaây caùc keát quaû nghieân cöùu veà söï khaùc bieät giöõa baùn caàu naõo traùi vaø phaûi ñaõ roïi luoàng saùng môùi quaù trình hoaït ñoäng trí oùc vaø moái quan heä giöõa trí thoâng minh vaø oùc saùng taïo. Theo quan ñieåm cuõ baùn caàu naõo traùi luoân ñöôïc coi laø troäi hôn, noù nhö moät ñaëc ñieåm chung mang tính baåm sinh, di truyeàn. Tuy nhieân keát quaû nhieàu nghieân cöùu veà sinh lyù, thaàn kinh vaø taâm lyù hoïc ñaõ keát luaän raèng cho raèng: sôû dó coù vaán ñeà naøy (söï phaùt trieån troäi hôn cuûa caùc chöùc naêng tö duy thuoäc baùn caàu naõo traùi) chuû yeáu laø do söï hoïc taäp chöù khoâng phaûi chæ do gien di truyeàn, ngöôøi ta sinh ra coù theå phaùt trieån troäi (hoaëc caân baèng) baùn caàu naõo traùi hay phaûi nhöng giaùo duïc coù aûnh höôûng ñeán söï phaùt trieån tieáp theo cuûa chuùng. Giaùo duïc coù theå laøm cho moät ngöôøi khoâng coù söï phaùt trieån thieân leäch ôû hai nöûa baùn caàu naõo thaønh ngöôøi coù söï phaùt trieån troäi ôû moät nöûa naøo ñoù (thöïc teá giaùo duïc ñaõ laøm ña soá ngöôøi hoïc phaùt trieån troäi tö duy naõo traùi), ngöôïc laïi, giaùo duïc coù theå laøm maát ñi tính troäi baåm sinh cuûa caùc baùn caàu naõo (nhöõng ngöôøi baåm sinh troäi naõo phaûi coù theå bò maát ñi nhieàu khaû naêng tö duy quyù baùu): NAÕO TRAÙI NAÕO PHAÛI 1- Logic 2- Ngoân ngöõ 3- Maët phaúng 4- Phaân tích 5- Lyù trí 6- Nghieâm tuùc 7- Döùt khoaùt, roõ raøng 8- Coù khuynh höôùng hieåu kyù hieäu (chöõ caùi, töø) 1- Tröïc giaùc 2- Thò giaùc phi ngoân ngöõ 3- Khoâng gian ba chieàu 4- Saùng taïo 5- Toång theå 6- Ngheä só 7- Khoâi haøi 8- Coù khuynh höôùng xem vaät cuï theå vaø luoân laø ngöôøi ñoïc raát toài 9- Tích luõy kinh nghieäm qua saùch, vôû 10- Söû duïng thò giaùc vaø thò giaùc haønh vi 11- Taát caû chæ daãn döôùi daïng chöõ vieát, cuï theå, roõ raøng 12- Laëp laïi thoâng tin 13- Khoâng thích nhöõng daïng baøi taäp laï khoâng coù caáu truùc quen thuoäc 14- Laøm vieäc döïa treân tieâu chuaån (ñaùnh giaù) 15- Muoán thoâng tin ñöôïc vieát ra 16- Höôùng noäi 17- Töø 18- Soá 19- Töøng phaàn 20- Moïi vaán ñeà lieân keát theo töù töï, ñöôøng thaúng ------------------------------- - Naõo traùi laø trung taâm ñieàu khieån caùc chöùc naéng trí tueä nhö ghi nhôù, ngoân ngöõ, lyù luaän, tính toaùn, saép xeáp, phaân loaïi, vieát, phaân tích vaø tö duy quy naïp. - Caùc chöùc naêng naõo traùi coù ñaëc ñieåm laø tuaàn töï, heä thoáng (2 IQ: logic vaø ngoân ngöõ) - Naõo traùi coù theå gheùp caùc maûnh rôøi thaønh toång theå (töø chi tieát ñeán toång theå, tuaàn töï theo quy trình: cöù laøm roài seõ bieát) - Tö duy naõo traùi laø toá chaát phaùt trieån trí thoâng minh - Ñònh höôùng baèng quy trình - Ñaët vaø traû lôøi caùc caâu hoûi tuaàn töï 9- Caàn coù tranh minh hoïa ñeå hình dung hieän thöïc roõ raøng 10- Söû duïng thò giaùc vaø chuyeån ñoäng haønh vi 11- Deã bò xao laõng, thích giaûi trí 12- Thích quan heä tình caûm hôn laø quan heä quyeàn löïc 13- Thích baøi taäp laï, thieân veà saùng taïo 14- Phaùn ñoaùn vaø döïa vaøo tröïc giaùc 15- Muoán thoâng tin trình baøy döôùi daïng sô ñoà 16 Höôùng ngoaïi 17- Hình aûnh 18- Maãu 19- Toång theå 20- Moïi vaán ñeà lieân keát trong moät toång theå vaø ñoàng thôøi --------------------------------- Naõo phaûi laø trung taâm kieåm soaùt caùc chöùc naêng nhö tröïc giaùc, ngoaïi caûm, thaùi ñoä, xuùc caûm, lieân heä veà thò giaùc vaø khoâng gian, caûm nhaän aâm nhaïc, nhòp ñieäu, vuõ ñieäu, caùc hoaït ñoäng phoái hôïp theå löïc , caùc quaù trình tö duy toång hôp vaø tö duy suy dieãn. Caùc chöùc naêng naõo phaûi coù ñaëc ñieåm ngaãu höùng, taûn maïn (8 IQ). Naõo phaûi laïi nhìn thaáy caùi toång theå tröôùc (naém caùi toång theå (baèng tröïc giaùc, linh caûm): nhaän ra keát quaû cuoái cuøng roài môùi laøm, sau ñoù môùi moå xeû thaønh chi tieát). Tö duy naõo phaûi laø toá chaát cuûa oùc saùng taïo Ñònh höôùng baèng hình aûnh, bieåu ñoà… Caâu hoûi ñuû loaïi, ngaãu höùng Quan ñieåm giaùo duïc ñuùng ñaén caàn phaûi laø: Con ngöôøi khi sinh ra coù theå coù söï phaùt trieån troäi ôû moät trong hai baùn caàu naõo, nhöng hai nöûa naõo caàn phaûi ñöôïc taïo ñieàu kieän ñeå hoaït ñoäng, phaùt trieån caân baèng vaø phoái hôïp toát vôùi nhau ñeå con ngöôøi phaùt trieån toaøn dieän veà caû trí tueä vaø theå löïc, veà caû suy nghó vaø haønh ñoäng. Chuùng ta ñaõ vaø ñang soáng trong moät xaõ hoäi thuoäc veà naõo traùi, hoïc ñöôøng laø nôi toaøn taâm höôùng tôùi söï phaùt trieån vaø toân vinh hoaït ñoäng cuûa naõo traùi. Caùc phöông phaùp giaùo duïc truyeàn thoáng ñaõ vaø ñang coù hieän nay ñaõ voâ tình ñaåy nhöõng hoïc sinh coù tö duy naõo phaûi troäi hôn ra khoûi moâi tröôøng hoïc ñöôøng, keát quaû hoïc taäp moãi ngaøy moät toài teä hôn luoân chôø ñôïi hoï, hoï luoân phaûi chòu söï ñeø neùn trong hoïc ñöôøng, trong khi ñaùng leõ ra hoï coù theå seõ trôû thaønh nhöõng ngöôøi raát thaønh ñaït, thaäm chí seõ trôû thaønh nhöõng nhaø laõnh ñaïo tieàm naêng, coù taàm nhìn, coù khaû naêng giaûi quyeát caùc vaán ñeà moät caùch saùng taïo. Trong moâ hình giaùo duïc truyeàn thoáng kieán thöùc thöôøng ñöôïc cung caáp theo quy trình lieân tuïc vaø tuaàn töï. Trong moãi moân hoïc chöông trình thieát laäp theo kieåu tuyeán tính, raát phuø hôïp vôùi hoïc sinh coù naõo traùi phaùt trieån troäi vì ñoù cuõng laø caùch thu nhaän vaø xöû lyù thoâng tin cuûa hoï, vieäc daïy hoïc taát nhieân seõ laøm cho caùc chöùc naêng naõo traùi ngaøy caøng phaùt trieån. Nhöõng hoïc sinh coù naõo phaûi phaùt trieån troäi gaëp khoù khaên vì hoï thöôøng khoâng xöû lyù thoâng tin theo caùch ñoù, hoï coù xu höôùng nhìn nhaän moïi vaán ñeà moät caùch toång theå hôn laø chi tieát. Hoï coù xu höôùng naém caùi toaøn theå sau ñoù môùi ñi ngöôïc laïi vaø moå xeû vaán ñeà, hoï coù taàm nhìn toång theå…. Tuy nhieân, ñoù laïi laø nhöõng quaù trình ñaûo ngöôïc cuûa caùc phöông phaùp daïy hoïc truyeàn thoáng (hoïc sinh coù naõo phaûi phaùt trieån troäi gaàn nhö khoâng tìm thaáy söï caûm thoâng vaø chia seû, thaäm chí bò laøm toån thöông khi tröôùc moät baøi toaùn hoï laäp töùc ñöa ra moät lôøi giaûi hay ñaùp soá ñuùng maø khoâng lyù giaûi ñöôïc, khi tröôùc moät vaán ñeà hoï hay noùi veà keát cuïc coù veû mô hoà cuûa noù khi chöa baét tay giaûi quyeát, hoï hay noùi veà töông lai töôûng chöøng nhö vieån voâng cuûa hoï hay ngöôøi khaùc, hoï hay ñöa ra caùch giaûi quyeát moät vaán ñeà khoâng theo ñöôøng loái quen thuoäc...). Chöông trình moân hoïc vaät lí phoå thoâng töø tröôùc tôùi nay ñöôïc xaây döïng theo caùch: Tuaàn töï, tuyeán tính; noäi dung thì öu tieân kieåu trình baøy vaø giaûng daïy xaây döïng kieán thöùc theo tieán trình logic, chaët cheõ vôùi söï hoã trôï maïnh meõ cuûa logic toaùn hoïc, mang ñaëc tröng haøn laâm cuûa kieåu tö duy trong khoa hoïc vaät lyù. Bieân soaïn noäi dung vaø daïy hoïc theo quan ñieåm naøy laø phuø hôïp vôùi phong caùch tö duy cuûa naõo traùi. Ñeán ñaây thì coù theå deã raøng giaûi thích vì sao tieáng keâu veà söï naëng neà, quaù taûi cuûa chöông trình hoïc hình nhö ngaøy caøng lôùn hôn cho duø chöông trình khoâng ngöøng ñöôïc caét giaûm, bôûi leõ söï naëng neà, quaù taûi xaûy ra trong töøng baøi hoïc, vôùi moät soá raát ñoâng hoïc sinh coù phong caùch hoïc taäp, phong caùch tö suy khoâng phuø hôïp. Ñaây laø baát caäp lôùn nhaát cuûa daïy hoïc truyeàn thoáng maø nieàu quoác gia goïi ñoù laø söï thaát baïi. Nhöõng thaát baïi cuûa kieåu giaùo duïc truyeàn thoáng keùo daøi caû theá kyû qua ôû nhieàu quoác gia ñaët ra yeâu caàu phaûi ñoåi môùi quan nieäm daïy hoïc. Daïy hoïc phaûi laøm theá naøo ñeå khoâng nhöõng hoïc sinh coù naõo phaûi phaùt trieån troäi cuõng tìm thaáy söï thích öùng maø coøn laøm sao ñeå moïi hoïc sinh ñöôïc phaùt trieån caân baèng caùc chöùc naêng tö duy cuûa caû hai nöûa baùn caàu naõo, bôûi vì chöùc naêng cuûa caû hai baùn caàu naõo ñeàu caàn thieát ñeå con ngöôøi giaûi quyeát moät caùch saùng taïo caùc vaán ñeà khaùc nhau, giuùp moãi ngöôøi thaønh coâng trong caùc lónh vöïc hoaït ñoäng thöïc tieãn khaùc nhau (hoïc sinh coù naõo phaûi phaùt trieån troäi coù theå coù nhöõng yù töôûng hay, saùng taïo, coù hình dung toaøn cuïc toát nhöng ñeå giaûi quyeát vaán ñeà hoï cuõng caàn phaûi thöïc hieän coâng vieäc töøng böôùc tuaàn töï vôùi logic chaët cheõ, thuyeát phuïc, ngöôïc laïi, neáu chæ troäi tö duy naõo traùi seõ khoâng theå coù taàm nhìn, coù yù töôûng ñoäc ñaùo, môùi laï, khoâng theå saùng taïo...). Muoán bieán yù töôûng naøy thaønh hieän thöïc thì heä thoáng giaùo duïc phaûi caáu truùc laïi, moâ hình daïy hoïc phaûi thay ñoåi trieät ñeå: lôùp ít hoïc sinh hôn, soá moân hoïc giaûm ñi, phöông phaùp giaùo duïc phaûi höôùng vaøo ngöôøi hoïc…) nhö nhieàu nöôùc coù neàn giaùo duïc phaùt trieån ñaõ thöïc hieän moät vaøi thaäp nieân gaàn ñaây. Daïy hoïc truyeàn thoáng Daïy hoïc tích cöïc 1-Ñaëc ñieåm: - Söû duïng baùn caàu naõo traùi (2 IQ: logic toaùn + ngoân ngöõ) - Phaùt trieån chaéc chaén trong moät khuoân maãu giaùo duïc - Muïc tieâu ñònh saün vôùi taát caû hoïc sinh - Söû duïng giaùc quan giôùi haïn: Nghe - Keát quaû: noäi dung 2- Lyù thuyeát: Moät löïa choïn (Lyù thuyeát moät cô hoäi: Single chance theorie). 3- Phöông phaùp daïy hoïc: thaày laø trung taâm, ngöôøi hoïc thuï ñoäng. 4- Ñaùnh giaù: Chôø ñôïi keát quaû hoïc taäp theo heä thoáng tieâu chí ñònh saün. Coi troïng keát quaû cuoái cuøng. 1-Ñaëc ñieåm: Phaùt trieån caû hai baùn caàu naõo: Saùng taïo (8 IQ: thuoäc 3 lónh vöïc: ngoân ngöõ, vaät theå, con ngöôøi: Hình aûnh, ngheä thuaät, vaän ñoäng ....) Chaáp nhaän ruûi ro, thöû thaùch môùi coù theå phaùt trieån Chaáp nhaän söï ña daïng cuûa caù nhaân vaø keát quaû hoïc taäp cuûa hoï Söû duïng taát caû caùc giaùc quan (nghe, nhìn, vaän ñoäng...) (nghe: queân; nhìn: nhôù; laøm: hoïc ñöôïc – Laõo töû) Keát quaû: noäi dung, quaù trình (phaùt trieån) 2- Lyù thuyeát: Nhieàu löïa choïn (Lyù thuyeát nhieàu cô hoäi: Multitife chance theorie). 3- Phöông phaùp daïy hoïc: höôùng vaøo ngöôøi hoïc, daïy caùch hoïc, ngöôøi hoïc chuû ñoäng. 4- Ñaùnh giaù: Chôø ñôïi söï ñoäc ñaùo, saùng taïo trong keát quaû hoïc taäp. Coi troïng söï tieán trieån theo quaù trình hoïc. 1.3.1.2. Lyù thuyeát phaân loaïi caùc trình ñoä nhaän thöùc cuûa Bloom: Khaùc vôùi quan nieäm truyeàn thoáng, trình ñoä tö duy cuûa hoïc sinh phaûi phaùt trieån moät caùch tuaàn töï, töøng böôùc töø thaáp ñeán cao (nhaän thöùc ôû caùc möùc ñoä thaáp hôn laø tieàn ñeà caàn thieát ñeå phaùt trieån nhaän thöùc ôû möùc cao hôn), quan nieäm daïy hoïc quan taâm ñeán söï phaùt trieån kieåu tö duy cuûa caû hai baùn caàu naõo cho raèng tö duy baäc cao coù theå phaùt trieån ôû moïi löùa tuoåi, traät töï thöù baäc cuûa caùc trình ñoä tö duy (trong phaân loaïi cuûa Bloom) khoâng coù nghóa laø tö duy phaûi phaùt trieån moät caùc tuaàn töï theo thôøi gian, theo löùa tuoåi…. Hoïc sinh thuaän naõo phaûi thöôøng khoâng tö duy theo kieåu tuaàn töï vaø coù theå cuõng khoâng phaùt trieån tö duy theo tuaàn töï (nhö lyù luaän trình baøy ôû muïc 1.3.1.3). Tö duy baäc cao, tö duy saùng taïo khoâng chæ coù cô hoäi phaùt trieån khi tham gia giaûi quyeát caùc vaán ñeà khoa hoïc maø phaùt trieån trong caû quaù trình giaûi quyeát caùc vaán ñeà coù tính thöïc tieãn. 1.3.1.3. Phaân bieät caùc phong caùch tö duy Nhöõng nghieân cöùu gaàn ñaây cho thaáy coù 4 keânh hay 4 phong caùch tö duy ñieån hình ñaïi dieän cho nhöõng hoïc sinh coù tö duy troäi ôû moät trong hai baùn caàu naõo hoaëc phaùt trieån troäi moät trong hai baùn caàu naõo nhôø taùc ñoäng giaùo duïc vaø hoaït ñoäng thöïc tieãn: - Keânh cuï theå - tuaàn töï, - Keânh tröøu töôïng - tuaàn töï, - Keânh cuï theå - ngaãu höùng, - Keânh tröøu töôïng- ngaãu höùng. Moãi caù nhaân ñeàu coù caùc khaû naêng trí tueä treân nhöng moãi caù nhaân ñeàu coù thieân höôùng söû duïng moät hoaëc hai keânh tö duy naøo ñoù toát hôn nhöõng keânh khaùc. Ñoù laø khuynh höôùng töï nhieân khieán chuùng ta khaùc nhau. 1- Keânh cuï theå – tuaàn töï: - Öu tieân nhaän thöùc qua caùc giaùc quan töø theá giôùi cuï theå, - Coù kieåu tö duy tuaàn töï, tuyeán tính, raïch roøi quaù khöù hieän taïi, töông lai - Coù khaû naêng taïo ra nhöõng saûn phaåm sao cheùp, chau chuoát; coù caùch dieãn ñaït ngoân ngöõ theo nghóa ñen, logic, - Xu höôùng chaáp nhaän ngoïai caûnh…. 2- Keânh tröøu töôïng – tuaàn töï: - Nhaän thöùc theá giôùi cuï theå thoâng qua theá giôùi tröøu töôïng cuûa heä thoáng khaùi nieäm tröøu töôïng trong oùc, - Coù kieåu tö duy tuaàn töï nhöng heä thoáng (hai chieàu, kieåu nhaùnh caây), - Hoaïch ñònh ñöôïc quaù khöù, hieän taïi vaø töông lai, - Coù khaû naêng taïo ra nhöõng lyù thuyeát, moâ hình… - Coù caùch dieãn ñaït ngoân ngöõ ña aâm tieát, chính xaùc, duy lyù, - Xu höôùng beân ngoaøi laø chaáp nhaän ngoaïi caûnh nhöng tinh thaàn thì bò kích thích… 3- Keânh cuï theå - ngaãu höùng: - Nhìn theá giôùi qua caûm xuùc, tình caûm, - Coù kieåu tö duy ngaãu höùng, maïng löôùi, - Quan nieäm thôøi gian, khoâng gian laø yeáu toá do con ngöôøi quyeát ñònh, - Coù khaû naêng taïo ra caùc saûn phaåm töø trí töôûng töôïng, oùc mó thuaät, coù khaû naêng taïo döïng caùc moái quan heä - Coù caùch dieãn ñaït ngoân ngöõ nhieàu aån duï, duøng cöû chæ thay cho ngoân ngöõ - Xu höôùng töï do, naêng ñoäng thích thay ñoåi…. 4- Keânh tröøu töôïng - ngaãu höùng: - Nhaän thöùc theá giôùi baèng theá giôùi tröøu töôïng thieân baåm cuûa trí tueä thoâng qua haønh ñoäng cuï theå, - Coù kieåu tö duy ba chieàu ngaãu nhieân - Quan nieäm khoâng coù bieân giôùi giöõa quaù khöù, hieän taïi vaø töông lai - Coù baåm sinh saùng taïo, phaùt minh - Coù caùch dieãn ñaït ngoân ngöõ nhieàu maøu saéc (ngoân ngöõ khoâng chuyeån taûi nghóa thaät) - Xu höôùng khoâng chaáp nhaän ngoaïi caûnh, nhieàu kích thích, ganh ñua…. 1.3.1.4. Cô cheá phaùt huy tính tích cöïc hoaït ñoäng cuûa hoïc sinh Ñeå taát caû hoïc sinh, duø laø thuaän naõo traùi hay naõo phaûi, duø coù phong caùch hoïc khaùc nhau ñeàu coù cô hoäi tham gia tích cöïc vaøo hoaït ñoäng hoïc, ñeàu coù cô hoäi phaùt trieån toaøn dieän thì caàn phaûi toå chöùc hoaït ñoäng hoïc taäp ñaày ñuû caû ba giai ñoaïn: 1- Nhaäp döõ lieäu: Nghe, nhìn, ñoïc. 2- Xöû lyù: Qua boä naõo - Xöû lyù phaân tích (Naõo traùi) - Xöû lyù toång hôïp - Xöû lyù khaùi quaùt hoùa (Naõo phaûi) 3- Xuaát döõ lieäu: Noùi, vieát, caùc hoaït ñoäng ngoaøi ngoân ngöõ (caùc hoaït ñoäng naøy laøm taêng khaû naêng löu giöõ thoâng tin töø 20% leân 90%). Giai ñoaïn 3 laø raát quan troïng vôùi nhöõng hoïc sinh coù naõo phaûi phaùt trieån troäi, hoï coù cô hoäi phaùt huy phong caùch hoïc taäp ña daïng, tö duy ngaãu höùng cuûa mình. Caùc moâ hình daïy hoïc tích cöïc ngaøy nay ñang coá gaéng taïo ñieàu kieän cho hoïc sinh traûi qua caû 3 giai ñoaïn caàn thieát thay vì daïy hoïc truyeàn thoáng chæ chuù troïng hai giai ñoaïn ñaàu. Daïy hoïc ba giai ñoaïn taïo ñieàu kieän cho söï phaùt trieån toaøn dieän cuûa taát caû hoïc sinh: nhöng hoïc sinh coù tö duy naõo traùi troäi qua giai ñoaïn thöù ba seõ hoïc taäp (qua coâng vieäc, qua söï giao löu vôùi nhöng hoïc sinh coù naõo phaûi phaùt trieån troäi) phong caùch tö duy naõo phaûi, coøn ngöôïc laïi, hoïc sinh coù naõo phaûi phaùt trieån troäi ñöôïc reøn luyeän tö duy logic… 1.3.2. Nhöõng cô sôû thöïc tieãn. 1.3.2.1. Nhöõng thay ñoåi cô baûn veà moâ hình daïy hoïc trong nhaø tröôøng: Cuøng vôùi söï phaùt trieån cuûa khoa hoïc kyõ thuaät töø giöõa theá kyû XX, caùc coâng taùc giaùo duïc noùi chung vaø caùc moâ hình daïy hoïc noùi rieâng ñaõ coù nhöõng thay ñoåi ñaùng keå töø quan nieäm, noäi dung ñeán hình thöùc, phöông phaùp daïy hoïc cuõng nhö coâng cuï, phöông tieän kieåm tra ñaùnh giaù. Söï thay ñoåi naøy khoâng chæ dieãn ra maïnh meõ ôû caùc nöôùc phaùt trieån nhö Myõ, Anh, Phaùp,… maø coøn ôû caû caùc nöôùc Phöông Ñoâng nhö thaùi Lan, Singapore, Malaixia, … Theo taøi lieäu toång thuaät cuûa vieän nghieân cöùu giaùo duïc [31] thì döïa treân tieâu chí vaø caùch tieáp caän chöông trình coù theå phaân chia söï phaùt trieån cuûa chöông trình moân hoïc cuõng nhö caùc quan ñieåm daïy hoïc caùc moân khoa hoïc laøm caùc giai ñoaïn khaùc nhau: Giai ñoaïn thöù nhaát ñöôïc goïi laø giai ñoaïn truyeàn thoáng cuûa vieäc daïy caùc moân khoa hoïc. Trong giai ñoaïn naøy, vieäc daïy caùc moân khoa hoïc chuû yeáu taäp trung vaøo cho HS ghi nhôù caùc söï kieän laø chính. Ñaëc ñieåm cuûa giai ñoaïn naøy laø caùc moân khoa hoïc nhö Vaät lí, Hoùa hoïc, … ñöôïc taùch rieâng; caùc chuû ñeà daïy hoïc ñöôïc trình baøy theo kieåu moâ taû hôn laø döïa treân caùc khaùi nieäm hay lyù thuyeát; caùc hoaït ñoäng khaùm phaù khoâng ñöôïc coi troïng hoaëc thaäm chí bò loaïi boû; caùc thoâng tin ñöa ra mang tính chaát thoâng baùo, aùp ñaët; caùc hoaït ñoäng thí nghieäm thaät ít oûi vaø chæ laø ñeâå khaúng ñònh caùi ñöôïc hoïc maø thoâi. Giai ñoaïn thöù hai ñöôïc baét ñaàu baèng phong traøo caûi caùch giaùo duïc khoa hoïc laàn thöù nhaát, baét ñaàu töø nhöõng naêm 50 cuûa theá kyû XX. Ñaëc ñieåm noåi baät cuûa chöông trình khoa hoïc thôøi kyø naøy laø caùc moân khoa hoïc ñaõ coù söï tích hôïp theo chuû ñeà. Keát quaû cuûa cuoäc caùch maïng naøy laø nhöõng chuyeån bieán quan troïng caû veà noäi dung vaø phöông phaùp daïy hoïc: Töø Ñeán - SGK laø nguoàn thoâng tin cô baûn. - Soá lieäu thöïc nghieäm laø nguoàn cô sôû - Kyõ thuaät haøng ngaøy ñöôïc trình baøy nhö moät khoa hoïc. - Nhieàu chuû ñeà ñöôïc nghieân cöùu moät caùch vaén taét. - Hoaït ñoäng cuûa phoøng thí nghieäm ñöôïc duøng ñeå chöùng minh kieán thöùc trong SGK. - Tö duy dieãn dòch ñöôïc chuù yù ñeå daãn tôùi caâu traû lôøi ñuùng. - Hoïc veït vaø hoïc tieáp nhaän. cuûa kieán thöùc. - Khoa hoïc ñôn thuaàn ñöôïc chuù yù. - Soá chuû ñeà ít hôn nhöng ñöôïc nghieân cöùu moät caùch saâu saéc hôn. - Hoaït ñoäng phoøng thí nghieäm ñöôïc duøng ñeå thu thaäp döõ lieäu maø töø ñoù caùc khaùi nieäm ñöôïc hình thaønh. - Tö duy quy naïp ñöôïc chuù troïng daãn ñeán caâu traû lôøi hôïp lyù. - Hoïc taäp khaùm phaù vaø ñieàu tra. Giai ñoaïn thöù ba ñöôïc ñaùnh daáu bôûi phong traøo ñoåi môùi daïy hoïc khoa hoïc laàn thöù hai, baét ñaàu töø giöõa thaäp kyû 80 vaø 90 cuûa theá kyû XX. Ñaëc ñieåm cuûa söï ñoåi môùi trong giai ñoaïn naøy laø chöông trình hoïc caùc moân khoa hoïc ñöôïc caáu truùc laïi toaøn boä. Trong ñoù, vieäc tích hôïp caùc noäi dung moân hoïc theo chuû ñeà vaãn ñöôïc quan taâm phaùt trieån, ñaëc bieät laø ôû baäc THCS. Trong thôøi kyø naøy hoïc thuyeát kieán taïo ñöôïc ñaùnh giaù cao vaø coù aûnh höôûng lôùn ñeán caùc chuû ñeà moân khoa hoïc. Theo thuyeát naøy, ngöôøi hoïc ñaït keát quaû toát nhaát baèng caùch thu thaäp thoâng tin môùi, suy nghó veà noù vaø laøm vieäc theo nhieàu caùch khaùc nhau, nhöõng höôùng daãn ñöôïc giaûm toái thieåu, thay vaøo ñoù taïo cô hoäi cho HS thaêm doø, thí nghieäm, chia xeû yù kieán vaø xem xeùt nhöõng suy nghó cuûa hoï. Do ñoù, chöông trình ñöôïc thieát keá nhaèm taïo cô hoäi vaø cung caáp taøi lieäu ñeå HS töï xaây döïng nhöõng hieåu bieát cuûa mình veà nhöõng khaùi nieäm khoa hoïc khaùc nhau; gaén caùc chuû ñeà - döï aùn hoïc taäp vôùi caùc hoaït ñoäng thöïc tieãn trong cuoäc soáng. Caùc baøi hoïc khoâng coøn boù heïp trong khoâng gian lôùp hoïc, vôùi thôøi löôïng tieát hoïc maø noù ñöôïc tích hôïp thaønh nhöõng döï aùn hoïc taäp mang tính toång quaùt vaø thöïc tieãn hôn, mang ñeán cho HS nhöõng yeâu caàu lôùn hôn, chaát löôïng “cuoäc soáng thaät” trong caùc baøi hoïc ñöôïc naâng cao hôn [48]. Söï ñoåi môùi caùch tieáp caän noäi dung chöông trình, keùo theo söï ñoåi môùi phöông phaùp daïy hoïc caùc moân khoa hoïc. Töø phöông phaùp daïy hoïc truyeàn thoáng – vôùi vò trí trung taâm taäp trung vaøo ngöôøi thaày vaø noäi dung caùc moân khoa hoïc coù tính ñoäc laäp töông ñoái – ñaõ chuyeån sang moät caùch tieáp caän daïy hoïc môùi maø trung taâm chuyeån sang HS vaø noäi dung hoïc taäp ñöôïc tích hôïp trong nhöõng chuû ñeà, döï aùn hoïc taäp; caùc chuû ñeà hoïc taäp khoâng chæ ñôn thuaàn cung caáp cho HS noäi dung kieán thöùc, kyõ naêng cô baûn maø muïc tieâu cuûa vieäc hoïc taäp taäp trung nhieàu ñeán vieäc hình thaønh naêng löïc hoaït ñoäng cho HS, ñaëc bieät laø hình thaønh caùc kyõ naêng tieán trình khoa hoïc nhö quan saùt, phaân loaïi, thu thaäp, trao ñoåi thoâng tin, ñeà ra giaû thuyeát khoa hoïc giaûi quyeát vaán ñeà, tieán haønh caùc thí nghieäm thu thaäp döõ lieäu, … Do ñoù, hoaït ñoäng daïy cuûa GV khoâng coøn ñôn thuaàn laø truyeàn thuï tri thöùc maø laø quaù trình GV thieát keá, toå chöùc, ñieàu khieån caùc hoaït ñoäng hoïc cuûa HS theo caùc muïc tieâu cuûa chuû ñeà hoïc taäp noùi chung vaø muïc tieâu cuûa caùc baøi hoïc cuï theå noùi rieâng. Chaúng haïn nhö thieát keá caùc caâu hoûi ñònh höôùng hoïc taäp cho HS, thieát keá caùc hoaït ñoäng hoïc cuûa HS theo muïc tieâu hoaït ñoäng cuï theå, toå chöùc caùc hoaït ñoäng treân ñeå HS hoaït ñoäng theo nhoùm, ñònh höôùng, ñieàu chænh caùc hoaït ñoäng cuûa HS, höôùng daãn vieäc söû duïng caùc phöông tieän hoã trôï hoïc taäp, caùc duïng cuï thí nghieäm, … nhö laø nguoàn ñeå HS tìm kieám, khai thaùc, phaùt hieän nhöõng kieán thöùc cuõng nhö kyõ naêng caàn lónh hoäi; taïo ñieàu kieän ñeå HS vaän duïng nhieàu hôn nhöõng tri thöùc cuûa mình ñeå giaûi quyeát nhöõng vaán ñeà coù lieân quan trong ñôøi soáng, saûn xuaát. Nhö vaäy, theo caùc giai ñoaïn ñoåi môùi veà noäi dung vaø PPGD caùc moân khoa hoïc neâu treân coù theå nhaän thaáy, xu höôùng chung cuûa söï phaùt trieån chöông trình caùc moân khoa hoïc ôû nhieàu nöôùc coù xu höôùng tích hôïp theo chuû ñeà. Song haønh vôùi noù, caùch tieáp caän daïy hoïc theo xu höôùng tích hôïp cuõng ñöôïc quan taâm phaùt trieån trong moái quan heä bieän chöùng giöõa caùc thaønh toá: muïc ñích – noäi dung – phöông phaùp – phöông tieän daïy hoïc vaø phöông phaùp kieåm tra ñaùnh giaù. ÔÛ ñaây chuùng ta cuõng nhaän thaáy, caùc moâ hình daïy hoïc theo xu höôùng tích hôïp khoâng phaûi laø caùc phöông phaùp maø coù theå coi noù nhö moät caùch tieáp caän chöông trình, moät caùch xaây döïng caáu truùc heä thoáng kieán thöùc nhaèm höôùng tôùi vieäc hình thaønh ôû HS nhöõng kyõ naêng tieán trình khoa hoïc, cuõng nhö giuùp HS töï xaây döïng cho mình moät heä thoáng kieán thöùc mang tính heä thoáng vaø coù tính thöïc tieãn cao. 1.3.2.2. Xu höôùng toå chöùc laïi hoïc vaán phoå thoâng theo höôùng tích hôïp: Toå chöùc laïi noäi dung hoïc vaán phoå thoâng theo höôùng tích hôïp laø yeâu caàu khaùch quan vaø hieän nay ñaõ trôû thaønh xu theá vì: - Ñôn giaûn, moïi vaán ñeà töø thöïc teá ñeàu lieân quan ñeán nhieàu lónh vöïc, khoù coù vaán ñeà naøo, duø ñôn giaûn coù theå giaûi quyeát troïn veïn baèng kieán thöùc cuûa moät lónh vöïc khoa hoïc, - Söï xaâm nhaäp vaø ngaøy caøng xích laïi gaàn nhau cuûa chính caùc ngaønh khoa hoïc töø ñaàu theá kyû XX trôû laïi ñaây, nhaát laø töø khi coù söï phaùt trieån cuûa coâng ngheä, ñaët ra yeâu caàu xem xeùt laïi noäi dung hoïc vaán phoå thoâng, - Söï buøng noå thoâng tin veà khoa hoïc, kyõ thuaät, coâng ngheä vaø söï phaùt trieån nhanh choùng cuûa coâng ngheä truyeàn thoâng daãn tôùi nhieàu noäi dung cuõ laïc haäu, caùc noäi dung môùi luoân phaûi caäp nhaät, - Xaõ hoäi phaùt trieån ñaët yeâu caàu môùi cho giaùo duïc laø phaûi ñaøo taïo ra nhöõng ngöôøi khoâng chæ bieát maø phaûi coù naêng löïc haønh ñoäng. Yeâu caàu naøy taùc ñoäng tôùi vieäc xem xeùt laøm theá naøo ñeå kieán thöùc thöïc coù theå giuùp ngöôøi ta haønh ñoäng trong thöïc tieãn toát hôn. Trong phaïm vi moät moân khoa hoïc, nhö moân vaät lyù chaúng haïn, tích hôïp giuùp tinh giaûn kieán thöùc, giuùp cho kieán thöùc coù tính thöïc tieãn vaø tính coâng cuï maïnh hôn vì theá höõu duïng vaø vöõng chaéc hôn. Ñoåi môùi noäi dung khoa hoïc theo höôùng treân khoâng chæ phoå bieán ôû caùc nöôùc Taây AÂu vaø Mó maø caû ôû caùc nöôùc trong khu vöïc Ñoâng Nam AÙ trong vaøi thaäp nieân qua ñaõ thöïc söï goùp phaàn ñem laïi nhöõng tieán boä vöôït baäc trong giaùo duïc vaø ñaøo taïo nguoàn nhaân löïc ôû caùc nöôùc ñang phaùt trieån, ruùt ngaén raát nhanh khoaûng caùch trong giaùo duïc vôùi caùc nöôùc phaùt trieån (Giaùo duïc cuûa nhieàu quoác gia chaâu AÙ, ñaëc bieät laø Ñoâng Nam AÙ coù nhöõng böôùc phaùt trieån daøi trong vaøi thaäp nieân qua, khoaûng caùch giaùo duïc cuûa hoï vôùi caùc nöôùc nhö Mó, Phaùp.... ngaøy caøng thu heïp). Tích hôïp roõ raøng laø moät giaûi phaùp thích hôïp ñaõ ñöôïc thöïc teá giaùo duïc ôû nhieàu nöôùc khaúng ñònh ñeå giaûi quyeát maâu thuaãn giöõa söï buøng noå thoâng tin, yeâu caàu cuûa thöïc tieãn vôùi thôøi gian giaùo duïc vaø khaû naêng nhaän thöùc coù haïn cuûa hoïc sinh. Tích hôïp giuùp ruùt ngaén khoaûng caùch giöõa hoïc vaø haønh, giöõa lyù thuyeát vaø thöïc tieãn. Tích hôïp laø xu theá taát yeáu ñeå ñoåi môùi noäi dung vaø phöông phaùp daïy khoa hoïc trong nhaø tröôøng phoå thoâng Vieät Nam trong töông lai khoâng xa. Tuy nhieân, moät khoù khaên coøn ñoù cuûa caùc moâ hình daïy hoïc tieân tieán hieän nay laø vieäc xaây döïng caùc chuû ñeà vaø höôùng daãn vieäc daïy vaø hoïc theo chuû ñeà. Raát khoù loøng bieân soaïn saùch, taøi lieäu daïy vaø hoïc nhaát quaùn theo höôùng naøy vì noù phuï thuoäc raát nhieàu vaøo thöïc tieãn xaõ hoäi cuûa töøng quoác gia, vuøng, mieàn, phuï thuoäc vaøo trieát lyù giaùo duïc.... Nhöng nhìn chung caùc moâ hình daïy hoïc tieân tieán ñeàu khuyeán khích söï saùng taïo cuûa giaùo vieân, vôùi nhöõng chæ daãn chæ coù tính daãn ñöôøng ngöôøi giaùo vieân coù theå tuøy thuoäc vaøo ñaëc ñieåm, ñieàu kieän, hoaøn caûnh maø toå chöùc daïy hoïc sao cho muïc tieâu ñaït ñöôïc coù chaát löôïng vaø hieäu quaû nhaát. 1.4. THEÁ NAØO LAØ DAÏY HOÏC THEO CHUÛ ÑEÀ? 1.4.1. Toång quan veà daïy hoïc theo chuû ñeà. Daïy hoïc theo chuû ñeà (Themes based learning) laø söï keát hôïp giöõa moâ hình daïy hoïc truyeàn thoáng vaø hieän ñaïi, ôû ñoù GV khoâng daïy hoïc chæ baèng caùch truyeàn thuï (xaây döïng) kieán thöùc maø chuû yeáu laø höôùng daãn HS töï löïc tìm kieám thoâng tin, söû duïng kieán thöùc vaøo giaûi quyeát caùc nhieäm vuï coù yù nghóa thöïc tieãn. Daïy hoïc theo chuû ñeà laø moät moâ hình môùi cho hoaït ñoäng lôùp hoïc thay theá cho lôùp hoïc truyeàn thoáng (vôùi ñaëc tröng laø nhöõng baøi hoïc ngaén, coâ laäp, nhöõng hoaït ñoäng lôùp hoïc maø GV giöõ vai troø trung taâm) baèng vieäc chuù troïng nhöõng noäi dung hoïc taäp coù tính toång quaùt, lieân quan ñeán nhieàu lónh vöïc, vôùi trung taâm taäp trung vaøo HS vaø noäi dung tích hôïp vôùi nhöõng vaán ñeà, nhöõng thöïc haønh gaén lieàn vôùi thöïc tieãn. Theo moâ hình naøy, HS coù nhieàu cô hoäi laøm vieäc theo nhoùm ñeå giaûi quyeát nhöõng vaán ñeà xaùc thöïc, coù heä thoáng vaø lieân quan ñeán nhieàu kieán thöùc khaùc nhau. Hoï thu thaäp thoâng tin töø nhieàu nguoàn kieán thöùc. Vieäc hoïc cuûa hoï thöïc söï coù giaù trò vì noù keát noái vôùi nhöõng gì thöïc teá vaø reøn luyeän ñöôïc nhieàu kó naêng hoaït ñoäng vaø kó naêng soáng. HS ñöôïc taïo ñieàu kieän minh hoïa kieán thöùc hoï vöøa nhaän ñöôïc vaø ñaùnh giaù hoï hoïc ñöôïc bao nhieâu vaø giao tieáp toát nhö theá naøo. Thoâng qua caùch tieáp caän chöông trình naøy, vai troø cuûa GV laø höôùng daãn vaø chæ baûo hôn laø quaûn lyù tröïc tieáp HS laøm vieäc. [54] Daïy hoïc theo chuû ñeà ôû caáp Trung hoïc phoå thoâng laø söï coá gaéng taêng cöôøng söï tích hôïp kieán thöùc, laøm cho kieán thöùc (caùc khaùi nieäm) coù moái lieân heä maïng löôùi nhieàu chieàu, laø söï tích hôïp vaøo noäi dung hoïc nhöõng öùng duïng kyõ thuaät vaø ñôøi soáng thoâng duïng laøm cho noäi dung hoïc coù yù nghóa hôn, haáp daãn hôn, ñoù laø “thoåi hôi thôû” cuûa cuoäc soáng ngaøy hoâm nay vaøo nhöõng kieán thöùc coå ñieån, naâng cao chaát löôïng “cuoäc soáng thaät” trong caùc baøi hoïc [53]. 1.4.2. So saùnh ñaëc ñieåm cuûa daïy hoïc truyeàn thoáng vaø daïy hoïc theo chuû ñeà. Daïy hoïc theo caùch tieáp caän truyeàn thoáng (giaûi quyeát vaán ñeà, xaây döïng kieán thöùc môùi) Daïy hoïc theo caùch tieáp caän hieän ñaïi (daïy hoïc theo chuû ñeà) 1- Tieán trình giaûi quyeát vaán ñeà tuaân theo chieán löôïc giaûi quyeát vaán ñeà trong khoa hoïc vaät lyù: logic, chaët cheõ, khoa hoïc do giaùo vieân (SGK) aùp ñaët (giaùo vieân laø trung taâm). 1- Caùc nhieäm vuï hoïc taäp ñöôïc giao, hoïc sinh quyeát ñònh chieán löôïc hoïc taäp vôùi söï chuû ñoäng hoã trôï, hôïp taùc cuûa giaùo vieân (hoïc sinh laø trung taâm). 2- Phuø hôïp vôùi phong caùch tö duy naõo traùi: logic, tuaàn töï, chaët cheõ. 3- Neáu thaønh coâng coù theå goùp phaàn ñaït tôùi nhieàu muïc tieâu cuûa moân hoïc hieän nay: Chieám lónh kieán thöùc môùi thoâng qua hoaït ñoäng, boài döôõng caùc phöông thöùc tö duy khoa hoïc vaø caùc phaùp nhaän thöùc khoa hoïc: PP thöïc nghieäm, PP töông töï, PP moâ hình, suy luaän khoa hoïc... 4- Daïy theo töøng baøi rieâng reõ trong moät thôøi löôïng coá ñònh daønh cho töøng baøi. 5- Kieán thöùc thu ñöôïc rôøi raïc hoaëc chæ coù moái lieân heä tuyeán tính (moät chieàu theo söï thieát keá chöông trình hoïc). 6- Trình ñoä nhaän thöùc sau quaù trình hoïc taäp thöôøng phaùt trieån tuaàn töï vaø thöôøng chæ döøng laïi ôû trình ñoä bieát, hieåu, vaø vaän duïng (giaûi baøi taäp, öùng duïng kinh ñieån). 7- Keát thuùc moät chöông hoïc sinh khoâng coù moät toång theå kieán thöùc môùi maø coù kieán thöùc töøng phaàn rieâng bieät, hoaëc coù heä thoáng kieán thöùc lieân heä tuyeán tính theo traät töï caùc baøi hoïc. 8- Kieán thöùc khaù xa rôøi thöïc tieãn maø 2- Phuø hôïp nhieàu phong caùch hoïc khaùc nhau do hoïc sinh ñöôïc quyeát ñònh moät phaàn chieán löôïc hoïc taäp. 3- Höôùng tôùi caùc muïc tieâu: chieám lónh moät dung löôïng kieán thöùc khoa hoïc, hieåu bieát tieán trình khoa hoïc vaø reøn luyeän caùc kyõ naêng tieán trình khoa hoïc: Quan saùt, thu thaäp döõ lieäu (thoâng tin); xöû lyù (so saùnh, saép xeáp, phaân loaïi, lieân heä... thoâng tin); suy luaän vaø aùp duïng thöïc tieãn. 4- Daïy theo moät chuû ñeà thoáng nhaát ñöôïc toå chöùc laïi theo höôùng tích hôïp töø moät phaàn chöông trình hoïc. 5- Kieán thöùc thu ñöôïc laø caùc khaùi nieäm trong moái lieân heä maïng löôùi vôùi nhau. 6- Trình ñoä nhaän thöùc coù theå ñaït ñöôïc ôû möùc ñoä cao: Phaân tích, toång hôïp, ñaùnh giaù. 7- Keát thuùc moät chuû ñeà hoïc sinh coù moät toång theå kieán thöùc môùi, tinh giaûn, chaët cheõ vaø khaùc vôùi noäi dung trong saùch giaùo khoa. 8- Kieán thöùc gaàn guõi vôùi thöïc tieãn maø ngöôøi hoïc ñang soáng do söï keùm caäp nhaät cuûa noäi dung trong saùch giaùo khoa 9- Kieán thöùc thu ñöôïc sau khi hoïc chæ haïn trong chöông trình, noäi dung hoïc. 10- Khoâng theå höôùng tôùi nhieàu muïc tieâu nhaân vaên quan troïng nhö: reøn luyeän caùc kyõ naêng soáng vaø laøm vieäc: giao tieáp, hôïp taùc, quaûn lyù, ñieàu haønh, ra quyeát ñònh.... hoïc sinh ñang soáng hôn do yeâu caàu caäp nhaät thoâng tin khi thöïc hieän chuû ñeà. 9- Hieåu bieát coù ñöôïc sau khi keát thuùc chuû ñeà luoân vöôït ra ngoaøi khuoân khoå noäi dung caàn hoïc do quaù trình tìm kieám vaø xöû lyù thoâng tin ngoaøi nguoàn taøi lieäu chính thöùc cuûa hoïc sinh. 10- Ñaët quan taâm vaø coù theå höôùng tôùi boài döôõng caùc kyõ naêng laøm vieäc vôùi thoâng tin, giao tieáp, ngoân ngöõ, hôïp taùc.... + Ñieåm töông ñoái töông ñoàng giöõa daïy hoïc chuû ñeà vaø daïy hoïc truyeàn thoáng laø vaãn coi troïng vieäc lónh hoäi moät dung löôïng kieán thöùc neàn taûng, vì theá daïy hoïc chuû ñeà laø moâ hình daïy hoïc coù theå vaän duïng vaøo thöïc tieãn hieän nay deã daøng hôn caùc moâ hình khaùc (trong lòch söû giaùo duïc thì ñaây cuõng laø moâ hình daïy hoïc xuaát hieän sôùm trong buoåi giao thôøi cuûa söï chuyeån töø moâ hình truyeàn thoáng vaø caùc moâ hình daïy hoïc tích cöïc vôùi söï ñoåi môùi trieät ñeå hôn). Ñieàu caàn laøm ñeå vaän duïng noù laø phaûi toå chöùc laïi moät soá baøi hoïc thaønh moät chuû ñeà ñöôïc cho laø söï tích hôïp toát hôn, coù yù nghóa thöïc tieãn hôn caùch trình baøy cuûa saùch giaùo khoa. + Ñieåm khaùc bieät quan troïng daãn tôùi nhieàu khaùc bieät ôû treân laø: - Daïy hoïc chuû ñeà vaø nhieàu moâ hình daïy hoïc tích cöïc khaùc laø khoâng ñöôïc coi hoïc sinh laø chöa bieát gì tröôùc noäi dung baøi hoïc môùi maø traùi laïi, luoân phaûi nghó raèng hoï töï tin vaø coù theå bieát nhieàu hôn nhöõng gì maø giaùo vieân mong ñôïi, vì theá daïy hoïc caàn coá gaéng taän duïng toái ña kieán thöùc, kinh nghieäm, kyõ naêng coù saün cuûa hoïc sinh vaø khuyeán khích khaû naêng bieát nhieàu hôn theá cuûa hoïc sinh veà moät vaán ñeà môùi ñeå giaûm toái ña thôøi gian vaø söï thuï ñoäng cuûa hoïc sinh trong tieáp nhaän kieán thöùc môùi, ñeå taêng hieåu bieát leân nhieàu laàn so vôùi noäi dung caàn daïy. - Daïy hoïc chuû ñeà ñaët quan taâm chuû yeáu ñeán vieäc söû duïng kieán thöùc, hieåu bieát vaøo thöïc hieän caùc nhieäm vuï hoïc taäp nhaém tôùi töï lónh hoäi heä thoáng kieán thöùc coù söï tích hôïp cao, tinh giaûn, vaø tính coâng cuï cao, ñoàng thôøi höôùng tôùi nhieàu muïc tieâu giaùo duïc tích cöïc khaùc. Trong khi daïy hoïc truyeàn thoáng coi troïng vieäc xaây döïng kieán thöùc neân chæ nhaém tôùi caùc muïc tieâu ñöôïc cho raèng quaù trình naøy coù theå mang laïi. - Trong daïy hoïc chuû ñeà kieán thöùc môùi ñöôïc hoïc sinh lónh hoäi cuøng luùc vôùi vieäc giaûi quyeát nhieäm vuï hoïc taäp, ñoù laø kieán thöùc toå chöùc theo moät toång theå môùi khaùc vôùi kieán thöùc trình baøy trong taát caû caùc nguoàn tham khaûo. - Vai troø cuûa giaùo vieân vaø hoïc sinh thay ñoåi cô baûn töø giaùo vieân laø trung taâm trong moâ hình truyeàn thoáng sang hoïc sinh laø trung taâm (nhieàu ngöôøi hieåu vaán ñeà naøy chöa chuaån xaùc: cöù cho laø hoïc sinh ñöôïc hoaït ñoäng laø quan taâm ñeán hoï, laø hoï trôû thaønh trung taâm., nhöng thöïc chaát trong moâ hình truyeàn thoáng giaùo vieân vaãn laø ngöôøi quyeát ñònh taát caû, nhaát laø chieán löôïc hoïc taäp, muïc tieâu cuoái cuøng...). 1.4.3. Nhöõng neùt môùi trong daïy hoïc theo chuû ñeà. 1.4.3.1. Nhöõng ñònh höôùng chung. Trong caùc phöông phaùp daïy hoïc truyeàn thoáng, caùc noäi dung kieán thöùc cuûa baøi giaûng, cuûa caùc chuû ñeà hoïc taäp ñöôïc thieát keá, phaân chia thaønh nhöõng ñôn vò kieán thöùc khaù cuï theå, troïn veïn, töông ñoái ñoäc laäp vaø saép xeáp moät caùch tuaàn töï sao cho phuø hôïp vôùi tieán trình phaùt trieån cuûa vieäc lónh hoäi kieán thöùc cuûa ngöôøi hoïc, ñieàu naøy coù nhieàu thuaän lôïi cho vieäc toå chöùc daïy hoïc theo kieåu lôùp – baøi cuõng nhö vieäc thoáng nhaát trong coâng taùc quaûn lí daïy hoïc vaø phaân boå chöông trình mang tính phaùp leänh nhö hieän nay. Nhöng chính söï phaân chia naøy cuõng gaây ra nhöõng khoù khaên, haïn cheá nhaát ñònh trong quaù trình daïy hoïc. Chaúng haïn söï phaân chia kieán thöùc cuõng nhö caùch daïy hoïc nhö vaäy, voâ tình laøm cho caùc ñôn vò kieán thöùc mang tính ñoäc laäp töông ñoái vôùi nhau, caùc kieán thöùc HS thu nhaän ñöôïc trôû neân chaép vaù, rôøi raïc, daãn ñeán vieäc löu giöõ kieán thöùc laø khoù khaên, khoâng beàn vöõng vaø xa rôøi thöïc tieãn. Theo caùch tieáp caän daïy hoïc theo chuû ñeà, töø moät chuû ñeà (hay dự aùn) mang tính chaát toång quaùt, haøm chöùa caùc noäi dung kieán thöùc maø chuùng ta caàn trang bò cho HS, nhöõng kieán thöùc naøy coù theå lieân quan ñeán moät hay nhieàu lónh vöïc khaùc nhau vaø coù theå tieáp caän ôû nhieàu goùc ñoä khaùc nhau. Caên cöù vaøo muïc tieâu daïy hoïc, vaøo noäi dung kieán thöùc trong chuû ñeà hoïc taäp cuõng nhö trình ñoä cuûa HS, moät heä thoáng caâu hoûi ñònh höôùng seõ ñöôïc xaây döïng vôùi söï thoûa thuaän giöõa GV vaø HS. Caên cöù vaøo caâu hoûi ñònh höôùng naøy, GV toå chöùc caùc hoaït ñoäng hoïc taäp cho HS nhaèm giaûi quyeát nhöõng vaán ñeà, traû lôøi nhöõng caâu hoûi ñaõ ñaët ra. Nhö vaäy vieäc hoïc taäp cuûa HS ñöôïc ñònh hình vôùi nhöõng yeâu caàu cuï theå, hoaït ñoäng hoïc taäp cuûa HS trôû neân coù tính muïc ñích cao. Thoâng qua caùc hoaït ñoäng hoïc taäp ñoù, GV taïo cô hoäi cho HS chuû ñoäng xaây döïng cho mình moät heä thoáng kieán thöùc mang tính chaët cheõ, saâu saéc, baûn chaát, thieát thöïc vaø heä thoáng. Nhö vaäy, theo caùch tieáp caän daïy hoïc naøy, vieäc thieát laäp heä thoáng caâu hoûi ñònh höôùng (Framing Questions) coù vai troø ñaëc bieät quan troïng trong vieäc ñònh höôùng hoïc taäp cuûa HS. Heä thoáng caâu hoûi naøy bao goàm caâu hoûi khaùi quaùt (Essential Questions – EQ), caâu hoûi baøi hoïc (Unit Questions – UQ) vaø caâu hoûi noäi dung (Content Questions – CQ). [Xem caâu hoûi ñònh höôùng: muïc 1.4.3.2- trang53]. Theo moâ hình naøy, vôùi noäi dung hoïc taäp ñöôïc ñònh vò tröôùc (thoâng qua heä thoáng caâu hoûi ñònh höôùng vaø caùc phieáu hoïc taäp maø GV ñaõ chuyeån tôùi HS), HS mang nhöõng hieåu bieát kinh nghieäm, nhöõng noäi dung ñaõ tìm hieåu ñöôïc cuûa mình ñeán lôùp, neân hoï coù nhieàu cô hoäi laøm vieäc theo nhoùm, thaûo luaän ñeå giaûi quyeát nhöõng vaán ñeà cuï theå, coù heä thoáng, lieân quan ñeán nhieàu kieán thöùc vaø coù yù nghóa thöïc tieãn saâu saéc. Nhö vaäy, vôùi caùch tieáp caän daïy hoïc naøy, caùc hình thöùc thaûo luaän seõ ñöôïc ñöa vaøo söû duïng trong quaù trình daïy hoïc moät caùch thöôøng xuyeân hôn, töø ñoù coù theå giuùp HS hình thaønh yù thöùc coäng ñoàng, söï hôïp taùc laøm vieäc, kó naêng giao tieáp, phaùt huy tính tích cöïc, chuû ñoäng, coù cô hoäi ñeå HS boäc loä thieân höôùng, phong caùch hoïc taäp, naêng khieáu caù nhaân cuûa mình, … Trong moãi chuû ñeà hoïc taäp, vôùi nhöõng nhieäm vuï ñaõ ñöôïc ñaët ra töø tröôùc, HS phaûi tìm kieám, thu thaäp, phaân tích, toång hôïp, xöû lí thoâng tin töø nhieàu nguoàn khaùc nhau; phaû