Luận văn Chính sách thuế Thu nhập cá nhân ở Việt Nam trong bối cảnh hội nhập kinh tế Quốc tế

1 LÔØI MÔÛ ÑAÀU Ñaïi hoäi Ñaûng Coâng saûn Vieät Nam laàn thöù VI naêm 1986 ñöôïc xem laø moät moác son trong quaù trình phaùt trieån neàn kinh teá Quoác gia, ñaây chính laø böôùc ngoaët phaùt trieån neàn kinh teá Vieät Nam: “phaùt trieån theo cô cheá thò tröôøng, döôùi söï quaûn lyù vaø ñieàu tieát vó moâ cuûa Nhaø nöôùc theo ñònh höôùng Xaõ hoäi chuû nghóa” Söï löïa choïn saùng suoát ñöôøng loái phaùt trieån kinh teá maø Ñaïi hoäi Ñaûng Coäng saûn Vieät Nam laàn thöù VI (1986) ñeà ra laø khoâng theå phuû nhaän ñöôïc. Tuy nhieân, thöïc teá ñaõ cho thaáy raèng baûn thaân neàn kinh teá thò tröôøng cuõng khoâng phaûi laø moät neàn kinh teá hoaøn haûo, maø baûn thaân noù cuõng coù nhöõng khuyeát taät voán coù cuûa noù. Moät trong nhöõng khuyeát taät voán coù lôùn nhaát cuûa neàn kinh teá thò tröôøng laø ngaên caùch giöõa giaøu ngheøo trong xaõ hoäi. Kinh teá thò tröôøng ôû Vieät Nam cho duø ñang ôû möùc ñoä ñaàu, nhöng vaán ñeà phaân hoùa giaøu ngheøo trong xaõ hoäi cuõng laø vaán ñeà caàn quan taâm. Nhö chuùng ta ñaõ bieát Nhaø nöôùc duøïng thueá laøm coâng cuï ñieàu tieát vó moâ neàn kinh teá, ñieàu hoøa thu nhaäp, thöïc hieän coâng baèng xaõ hoäi vaø laø coâng cuï chuû yeáu huy ñoäng nguoàn löïc vaät chaát cho Nhaø nöôùc. Cho duø trong ñieàu kieän kinh teá Vieät Nam, thueá giaùn thu coù nhöõng vai troø raát to lôùn cuûa noù. Nhöng vôùi muïc ñích ñieàu hoøa thu nhaäp, thöïc hieän coâng baèng xaõ hoäi baèng thueá trong neàn kinh teá thì thueá tröïc thu laïi theå hieän tính öu vieät hôn, ñoàng thôøi taêng nguoàn thu cho Ngaân saùch Nhaø nöôùc moät caùch hôïp lyù, hôïp hieán. Vì vaäy, höôùng ñeán moät chính saùch thueá thu nhaäp laø ñieàu taát yeáu nhaèm goùp phaàn ñieàu tieát bôùt moät phaàn thu nhaäp töø caùc taàng lôùp ngöôøi coù thu nhaäp cao trong xaõ hoäi, hình thaønh caùc quyõ tieàn teä taäp trung giuùp Nhaø nöôùc ngaøy caøng thöïc hieän toát hôn caùc chính saùch xaõ hoäi cuûa mình. Nhö phaân tích ôû treân, ñoù cuõng chính laø lyù do maø Quoác hoäi nöôùc Coäng hoøa Xaõ hoäi Chuû nghóa Vieät Nam ban haønh chính saùch thueá thu nhaäp, cuï theå laø Phaùp leänh thueá Thu nhaäp ñoái vôùi ngöôøi coù thu nhaäp cao. Ñaây laø loaïi thueá ñöôïc aùp duïng töø raát laâu taïi haàu heát caùc Quoác gia treân theá giôùi, cho duø teân goïi ôû moät soá nöôùc coù khaùc nhau nhöng baûn chaát thì ñoái töôïng tính thueá vaãn laø thu nhaäp caù nhaân. Ñoái vôùi Vieät Nam thì Phaùp leänh thueá Thu nhaäp ñoái vôùi ngöôøi coù thu nhaäp cao ñaàu tieân ñöôïc ban haønh vaøo ngaøy 27/12/1990, vaø coù hieäu löïc thi haønh töø 01/04/1991. Qua hôn 15 naêm thöïc thi, Quoác hoäi nöôùc ta ñaõ traûi qua 5 laàn söûa ñoåi, thay theá Phaùp leänh naêm 1990 baèng nhöõng phaùp leänh môùi phuø hôïp hôn vôùi 2 ñieàu kieän vaø hoaøn caûnh kinh teá xaõ hoäi. Beân caïnh nhöõng keát quaû ñaït ñöôïc nhaát ñònh, chính saùch thueá Thu nhaäp ñoái vôùi ngöôøi coù thu nhaäp cao ngaøy nay vaãn coøn nhöõng baát caäp, thaát thu cho Ngaân saùch Nhaø nöôùc ñoàng thôøi khoâng coâng baèng ñoái vôùi ngöôøi noäp thueá. Vì vaäy, chính saùch thueá caàn phaûi tieáp tuïc ñöôïc hoaøn thieän hôn ñeå phuø hôïp vôùi yeâu caàu phaùt trieån kinh teá xaõ hoäi cuõng nhö trong boái caûnh hoäi nhaäp kinh teá Quoác teá. Xuaát phaùt töø thöïc teá vaø suy nghó treân, Toâi xin choïn ñeà taøi: “Chính saùch thueá Thu nhaäp caù nhaân ôû Vieät Nam trong boái caûnh hoäi nhaäp kinh teá Quoác teá” laøm Luaän vaên toát nghieäp Thaïc só kinh teá. Muïc ñích chuû yeáu cuûa Luaän vaên naøy laø döïa treân nhöõng lyù luaän cô baûn veà thueá Thu nhaäp caù nhaân, taäp trung phaân tích, ñaùnh giaù thöïc traïng vieäc aùp duïng thueá Thu nhaäp ñoái vôùi ngöôøi coù thu nhaäp cao ôû nöôùc ta töø naêm 1991 ñeán nay, ñoàng thôøi coù tham khaûo vieäc aùp duïng thueá Thu nhaäp caù nhaân ôû moät soá quoác gia treân theá giôùi. Töø ñoù ñöa ra nhöõng vaán ñeà caàn hoaøn thieän vaø xaây döïng moät chính saùch thueá Thu nhaäp caù nhaân sao cho phuø hôïp vôùi ñieàu kieän kinh teá xaõ hoäi taïi Vieät Nam trong thôøi gian tôùi. Veà maët phöông phaùp luaän, Luaän vaên söû duïng phöông phaùp nghieân cöùu lyù thuyeát ñeå khaùi quaùt leân nhöõng lyù luaän cô baûn veà thueá Thu nhaäp caù nhaân vaø baèng phöông phaùp nghieân cöùu thöïc nghieäm töø thöïc teá, keát hôïp theâm phöông phaùp so saùnh ñeå phaân tích, ñaùnh giaù quaù trình aùp duïng Thueá Thu nhaäp ñoái vôùi ngöôøi coù thu nhaäp cao trong ñieàu kieän kinh teá Vieät Nam. Töø ñoù ñöa ra nhöõng nguyeân nhaân toàn taïi vaø ñònh höôùng caùc giaûi phaùp chuû yeáu nhaèm hoaøn thieän vaø xaây döïng moät chính saùch thueá Thu nhaäp caù nhaân phuø hôïp vôùi chuû tröông phaùt trieån kinh teá xaõ hoäi cuûa Ñaûng vaø Nhaø nöôùc. Luaän vaên ñöôïc keát caáu goàm 3 chöông: Chöông 1: Toång quan veà chính saùch thueá thu nhaäp caù nhaân. Chöông 2: Thöïc traïng aùp duïng chính saùch thueá Thu nhaäp ñoái vôùi ngöôøi coù thu nhaân cao ôû Vieät Nam. Chöông 3: Caùc giaûi phaùp nhaèm xaây döïng chính saùch thueá Thu nhaäp caù nhaân ôû Vieät Nam. Do khaû naêng vaø thôøi gian nghieân cöùu coù haïn, Luaän vaên khoâng traùnh khoûi nhöõng sai soùt, raát mong Quyù Thaày, Coâ cuøng caùc baïn goùp yù boå sung ñeå ñeà taøi mang tính hieän thöïc hôn. 3 CHÖÔNG I: TOÅNG QUAN VEÀ CHÍNH SAÙCH THUEÁ THU NHAÄP CAÙ NHAÂN 1.1 Khaùi quaùt veà thueá 1.1.1 Khaùi nieäm veà thueá Thueá gaén lieàn vôùi söï toàn taïi, phaùt trieån cuûa Nhaø nöôùc vaø laø moät coâng cuï quan troïng maø baát kyø quoác gia naøo cuõng söû duïng ñeå thöïc thi chöùc naêng, nhieäm vuï cuûa mình. Tuøy thuoäc vaøo baûn chaát cuûa Nhaø nöôùc vaø caùch thöùc Nhaø nöôùc söû duïng, caùc nhaø kinh teá coù nhieàu quan ñieåm veà thueá khaùc nhau, moãi quan ñieåm ñeàu nhaán maïnh moät chieàu theo töøng goùc ñoä khaùc nhau. Maëc duø ñeán nay coøn nhieàu tranh caõi veà khaùi nieäm cuûa thueá nhöng caùc nhaø kinh teá ñeàu thoáng nhaát raèng, ñeå laøm roõ baûn chaát cuûa thueá thì ñònh nghóa cuûa thueá phaûi neâu baät ñöôïc caùc noäi dung sau: - Thöù nhaát, thueá laø moät khoaûn thu khoâng boài hoaøn, khoâng mang tính hoaøn traû tröïc tieáp. Noäp thueá cho Nhaø nöôùc khoâng coù nghóa laø cho Nhaø nöôùc möôïn tieàn hay göûi tieàn vaøo ngaân saùch Nhaø nöôùc hoaëc laø mua moät dòch vuï coâng. Noäp thueá laø moät nghóa vuï cô baûn nhaát cuûa coâng daân. - Thöù hai, thueá laø moät khoaûn thu mang tính baét buoäc, ñeå ñaûm baûo taäp trung thueá treân phaïm vi toaøn xaõ hoäi. Chính phuû phaûi caäy nhôø vaøo heä thoáng phaùp luaät neân thueá thöôøng ñöôïc quy ñònh döôùi daïng vaên baûn luaät hay phaùp leänh. Cho neân, troán thueá hay gian laän thueá ñeàu bò coi laø nhöõng haønh vi phaïm phaùp vaø phaûi chòu xöû phaït veà haønh chính hoaëc hình söï. - Thöù ba, caùc phaùp nhaân vaø theå nhaân chæ phaûi noäp cho Nhaø nöôùc caùc khoaûn thueá ñaõ ñöôïc phaùp luaät qui ñònh. Töø vieäc phaân tích nhöõng quan nieäm veà thueá neâu treân, chuùng ta coù theå ñöa ra moät ñònh nghóa toång quaùt veà thueá nhö sau: Thueá laø moät khoaûn ñoùng goùp baét buoäc cuûa caùc toå chöùc, caù nhaân cho Nhaø nöôùc theo möùc ñoä vaø thôøi haïn ñöôïc phaùp luaät quy ñònh, khoâng mang tính chaát hoaøn traû tröïc tieáp, nhaèm söû duïng cho muïc ñích chung toaøn xaõ hoäi. 4 1.1.2 Vai troø cuûa thueá Thöù nhaát, thueá laø coâng cuï chuû yeáu huy ñoäng nguoàn löïc vaät chaát cho Nhaø nöôùc Ñoái vôùi caùc nöôùc coù neàn kinh teá phaùt trieån, ñeå huy ñoäng taäïp trung nguoàn löïc taøi chính ñaùp öùng nhu caàu chi tieâu cuûa Nhaø nöôùc thì vai troø quan troïng naøy thuoäc veà thueá. Söû duïng coâng cuï thueá ñeå huy ñoäng tieàn thueá cho Nhaø nöôùc coù öu ñieåm: Phaïm vi thu thueá roäng, nguoàn huy ñoäng taäp trung thoâng qua thueá laø toång saûn phaåm xaõ hoäi vaø thu nhaäp quoác daân trong nöôùc taïo ra, tính öu theá cuûa ñoäng vieân thoâng qua thueá so vôùi caùc coâng cuï taøi chính khaùc coøn theå hieän ôû choå thueá keát hôïp giöõa phöông thöùc cöôõng böùc, ñöôïc quy ñònh döôùi hình thöùc phaùp luaät, kích thích vaät chaát, nhaèm taïo ra söï quan taâm cuûa ñoái töôïng noäp thueá ñeán chaát löôïng hieäu quaû kinh doanh. Vì nhöõng öu nhöôïc ñieåm neâu treân, thueá luoân ñöôïc coi laø nguoàn thu chuû yeáu cuûa Ngaân saùch Nhaø nöôùc. Nguoàn thu cuûa Ngaân saùch Nhaø nöôùc coù theå gia taêng khi vaø chæ khi neàn kinh teá coù söï taêng tröôûng vaø ñaït naêng suaát hieäu quaû cao. Thöù hai, thueá laø coâng cuï ñieàu tieát neàn kinh teá vó moâ trong neàn kinh teá thò tröôøng Trong neàn kinh teá thò tröôøng, Nhaø nöôùc coù khaû naêng söû duïng chính saùch thueá ñeå ñieàu tieát vó moâ neàn kinh teá. Ñieàu ñoù xuaát phaùt töø chöùc naêng ñieàu chænh cuûa thueá. Vì lôïi ích xaõ hoäi, Nhaø nöôùc coù theå taêng thueá hoaëc giaûm thueá ñoái vôùi thu nhaäp cuûa caùc taàng lôùp daân cö vaø vôùi doanh nghieäp ñeå kích thích hoaëc haïn cheá söï phaùt trieån caùc lónh vöïc caùc ngaønh ngheà khaùc nhau cuûa neàn kinh teá. Thöù ba, thueá laø coâng cuï ñieàu hoøa thu nhaäp, thöïc hieän coâng baèng xaõ hoäi trong phaân phoái Söï phaùt trieån kinh teá cuûa moät quoác gia laø keát quaû noå löïc cuûa coäng ñoàng xaõ hoäi. Moïi thaønh vieân trong xaõ hoäi ñeàu coù nhöõng ñoùng goùp nhaát ñònh, thaønh quaû cuûa söï phaùt trieån kinh teá caàn phaûi laøm cho moïi thaønh vieân trong xaõ hoäi ñöôïc höôûng thoûa ñaùng, haøi hoøa. Ñeå thöïc hieän ñöôïc yeâu caàu naøy, Nhaø nöôùc phaûi söû duïng coâng cuï thueá ñeå quaûn lyù ñieàu hoøa thu nhaäp xaõ hoäi. Trong neàn kinh teá thò tröôøng, nguoàn löïc xaõ hoäi tham gia vaøo neàn kinh teá, chuû yeáu do luaät thò tröôøng huy ñoäng phaân boå vaø tham gia thöïc hieän vieäc phaân phoái caùc yeáu toá ñaàu ra. Ñoù laø söï phaân phoái mang tính chaát kinh teá. Tuy nhieân, neáu ñeå cho thò tröôøng töï ñieàu phoái neàn kinh teá thì seõ taïo ra nhöõng khieám khuyeát vaø khoâng phaûi luùc 5 naøo cuõng ñaït keát quaû saûn xuaát kinh doanh vaø ñem laïi thu nhaäp nhö xaõ hoäi mong muoán. Do vaäy, Nhaø nöôùc phaûi can thieäp vaøo söï phaân phoái ñeå quaûn lyù vaø ñieàu chænh hoaït ñoäng cuûa neàn kinh teá. Nhaø nöôùc can thieäp baèng heä thoáng Luaät phaùp, baèng coâng cuï kinh teá, taøi chính trong ñoù quan troïng laø coâng cuï thueá. Trong chính saùch thueá, Nhaø nöôùc ñaõ thieát keá ñoái töôïng ñieàu tieát khaùc nhau vôùi caùc möùc thueá suaát vaø cheá ñoä öu ñaõi khaùc nhau. Do vaäy, chính saùch thueá ñaõ taùc ñoäng maïnh meõ ñeán cung caàu caùc loaïi nguyeân, nhieân, vaät lieäu, haøng hoùa, dòch vuï khaùc nhau, ñeå ñieàu chænh quaù trình phaân phoái caùc yeáu toá ñaàu vaøo cuûa caùc löïc löôïng thò tröôøng vaø ñieàu chænh quaù trình taùi saûn xuaát cuûa doanh nghieäp. Thueá ñaõ tröïc tieáp tham gia vaøo phaân phoái thu nhaäp xaõ hoäi töø keát quaû saûn xaát kinh doanh cuûa neàn kinh teá. Vaán ñeà then choát laø quaù trình thöïc hieän phaân phoái thu nhaäp xaõ hoäi cuûa thueá phaûi ñaûm baûo nguyeân taéc bình ñaúng, thöïc hieän coâng baèng xaõ hoäi trong phaân phoái. Nhaø nöôùc aùp duïng chính saùch thueá phaûi thoáng nhaát giöõa caùc thaønh phaàn kinh teá vaø caùc taàng lôùp daân cö, khoâng phaân bieät giöõa caùc ñôn vò, caù nhaân. Khi caùc toå chöùc, caù nhaân coù ñieàu kieän kinh doanh vaø coù thu nhaäp gioáng nhau ñeàu phaûi noäp thueá nhö nhau (bình ñaúng theo chieàu ngang). Ngöôøi coù thu nhaäp quaù thaáp khoâng ñuû baûo ñaûm ñôøi soáng thì khoâng phaûi noäp thueá (bình ñaúng theo chieàu doïc). Söï bình ñaúng cuûa chính saùch thueá seõ taïo ñieàu kieän cho moïi thaønh vieân trong xaõ hoäi laøm aên coù hieäu quaû, coù naêng suaát cao phaûi ñöôïc thu nhaäp cao hôn. Töø ñoù, kích thích moïi toå chöùc, caù nhaân taäp trung söùc ñaàu tö phaùt trieån hoaït ñoäng saûn xuaát kinh doanh ñeå coù thu nhaäp cao moät caùch chính ñaùng. Ñoàng thôøi vôùi vai troø phaân phoái, thueá coøn thöïc hieän vai troø phaân phoái laïi thu nhaäp xaõ hoäi. Vai troø phaân phoái laïi cuûa thueá ñöôïc thöïc hieän thoâng qua vieäc Nhaø nöôùc söû duïng tieàn thueá ñaõ noäp vaøo Ngaân saùch Nhaø nöôùc ñeå chi tieâu cho caùc hoaït ñoäng chöùc naêng cuûa Nhaø nöôùc nhaèm phuïc vuï lôïi ích cuûa nhaân daân. Nhaø nöôùc söû duïng tieàn thueá ñeå saûn xuaát ra haøng hoùa - dòch vuï coâng phuïc vuï tieâu duøng chung cho toaøn xaõ hoäi. Ngoaøi ra Nhaø nöôùc coøn söû duïng moät phaàn tieàn thueá ñeå trôï caáp, thöïc hieän ñieàu hoøa thu nhaäp xaõ hoäi. Khi thò tröôøng thöïc hieän vieäc phaân phoái thu nhaäp thì toång thu nhaäp cuûa moãi caù nhaân, moãi hoä gia ñình hoaøn toaøn khoâng gioáng nhau, do caùc yeáu toá tham gia vaøo quaù trình saûn xuaát khaùc nhau. Moät nhoùm ngöôøi coù thu nhaäp raát cao, phaàn lôùn soá ngöôøi coù thu nhaäp trung bình vaø thaáp, coøn moät soá ngöôøi khaùc thì haàu nhö khoâng coù thu nhaäp nhö ngöôøi 6 khuyeát taät, giaø yeáu, beänh hoaïn vaø thaát nghieäp khoâng coù baát kyø taøi saûn naøo. Do ñoù, vieäc phaân phoái laïi thu nhaäp xaõ hoäi laø bieän phaùp maø caùc chính phuû phaûi thöïc hieän, nhaèm goùp phaàn ñieàu hoøa thu nhaäp, laøm giaûm bôùt nhöõng cheânh leäch do phaân phoái thu nhaäp quoác daân taïo ra, ñoàng thôøi cung caáp nhöõng nhu caàu raát caàn thieát cho nhaân daân maø neàn kinh teá thò tröôøng khoâng ñaùp öùng ñöôïc. Thöù tö, ngoaøi nhöõng vai troø neâu treân thueá laø coâng cuï thöïc hieän kieåm tra, kieåm soaùt caùc hoaït ñoäng saûn xuaát kinh doanh 1.1.3 Heä thoáng thueá Vieät Nam Heä thoáng thueá Vieät Nam hieän haønh goàm caùc loaïi thueá sau: 1. Thueá giaù trò gia taêng. 2. Thueá xuaát nhaäp khaåu. 3. Thueá tieâu thuï ñaëc bieät. 4. Thueá thu nhaäp doanh nghieäp. 5. Thueá thu nhaäp ñoái vôùi ngöôøi coù thu nhaäp cao (thueá thu nhaáp caù nhaân). 6. Thueá söû duïng ñaát noâng nghieäp. 7. Thueá nhaø, ñaát. 8. Thueá chuyeån quyeàn söû duïng ñaát. 9. Thueá taøi nguyeân. 10. Thueá moân baøi. 11. Caùc loaïi phí vaø leä phí. 1.2 Thueá thu nhaäp caù nhaân 1.2.1 Khaùi nieäm thueá Thu nhaäp Tuøy theo muïc ñích nghieân cöùu, caùc nhaø kinh teá quan nieäm veà thu nhaäp döôùi caùc goùc ñoä khaùc nhau. Hai nhaø kinh teá Anh laø R.M Haig vaø H.G Simons ñaàu theá kyû 20 ñaõ ñöa ra ñònh nghóa veà thu nhaäp (sau naøy goïi laø ñònh nghóa Haig-Simons) cho raèng thu nhaäp laø toång giaù trò cuûa caûi roøng taêng leân cuûa moät caù nhaân coäng vôùi söï tieâu duøng cuûa ngöôøi ñoù trong moät thôøi gian nhaát ñònh, thöôøng laø moät naêm. Quan ñieåm naøy mang tính lyù thuyeát vaø ñöôïc chaáp nhaän roäng raõi. Tuy nhieân, treân thöïc teá raát khoù thöïc hieän, vì raèng giaù trò taêng 7 theâm ñoù môùi chæ döøng laïi döôùi daïng tieàm naêng, maët khaùc noù laïi ñöôïc bieåu hieän döôùi caùc hình thöùc khaùc nhau nhö baèng tieàn, haøng hoùa vaø dòch vuï song laïi chæ ñöôïc thöïc hieän khi coù söï chuyeån dòch quyeàn sôû höõu. Döïa treân cô sôû ñònh nghóa Haig-Simons, caùc nhaø kinh teá hoïc hieän ñaïi ñaõ ñöa ra hai quan nieäm môùi veà thu nhaäp laøm cô sôû ñaùnh thueá thu nhaäp caù nhaân: - Quan ñieåm veà khaùi nieäm “thu nhaäp bao quaùt” cho raèng, thu nhaäp laø moïi khoaûn thu nhaäp roøng töø caùc nguoàn sau khi ñaõ khaáu tröø caùc chi phí ñeå taïo ra chuùng, töø ñoù hình thaønh moät phöông thöùc ñaùnh thueá treân toång taøi saûn roøng, nghóa laø ñaùnh thueá vaøo taát caû caùc lôïi ích nhaän ñöôïc, bao goàm caùc lôïi ích ngaãu phaùt - lôïi ích coù tính chaát nhaát thôøi. - Quan ñieåm veà khaùi nieäm “thu nhaäp haïn heïp” döïa treân cô sôû thu nhaäp chæ giôùi haïn trong nhöõng lôïi ích phaùt sinh laëp ñi laëp laïi, coù tính chaát lieân tuïc ñeå hình thaønh moät phöông thöùc ñaùnh thueá thu nhaäp döïa treân caùc nguoàn phaùt sinh thu nhaäp. Ñaïi dieän cho tröôøng phaùi naøy laø nhaø kinh teá hoïc ngöôøi Myõ Paul. A. Samuelson ñaõ ñöa ra moät khaùi nieäm thu nhaäp töông ñoái hoaøn chænh: “thu nhaäp laø toång soá tieàn kieám ñöôïc hoaëc thu goùp ñöôïc trong moät khoaûn thôøi gian nhaát ñònh (thöôøng laø moät naêm)”. Thuaät ngöõ “tieàn” ôû ñaây ñöôïc hieåu laø nhöõng khoaûn thu döôùi daïng tieàn teä hay hieän vaät ñöôïc tính thaønh tieàn, noù bao goàm caû phaàn saûn xuaát ñeå töï tieâu duøng, nhaän ñöôïc töø caùc hoaït ñoäng saûn xuaát, kinh doanh, dòch vuï, töø lao ñoäng hoaëc khoâng töø lao ñoäng, töø quyeàn sôû höõu veà taøi saûn, veà tieàn maø coù hoaëc tieâu duøng caùc dòch vuï khoâng phaûi thanh toaùn. Trong caùc ñònh nghóa neâu treân, maëc duø chöa phaûn aùnh moät caùch ñaày ñuû taát caû caùc khía caïnh cuûa thu nhaäp, nhöng toång hôïp laïi cho thaáy thu nhaäp coù moät soá ñieåm chung sau ñaây: - Thu nhaäp luoân gaén vôùi moät chuû theå nhaát ñònh trong neàn kinh teá, xaõ hoäi theå hieän tính sôû höõu cuûa thu nhaäp. - Thoâng thöôøng vieäc xaùc ñònh thu nhaäp cuûa caùc chuû theå khaùc nhau trong moät thôøi gian nhaát ñònh ñöôïc bieåu hieän döôùi hình thöùc tieàn teä – laø hình thöùc thoâng qua ñoù coù theå bieát ñöôïc toång thu nhaäp caùc nguoàn khaùc nhau cuûa moät caù nhaân hay moät phaùp nhaân. - Thu nhaäp ñöôïc hình thaønh thoâng qua quaù trình phaân phoái laàn ñaàu vaø phaân phoái laïi thu nhaäp quoác daân, do thò tröôøng vaø nhaø nöôùc thöïc hieän. 8 Qua phaân tích caùc ñaëc ñieåm treân khaùi nieäm veà thu nhaäp coù theå ñöôïc toång hôïp nhö sau: Thu nhaäp laø toång caùc giaù trò taøi saûn vaø cuûa caûi ñöôïc bieåu hieän döôùi hình thöùc tieàn teä laø moät chuû theå naøo ñoù trong neàn kinh teá - xaõ hoäi taïo ra vaø nhaän ñöôïc töø caùc nguoàn lao ñoäng, taøi saûn hay ñaàu tö thoâng qua quaù trình phaân phoái toång saûn phaåm xaõ hoäi vaø thu nhaäp quoác daân trong moät khoaûng thôøi haïn nhaát ñònh (thöôøng laø moät naêm). 1.2.2 Khaùi nieäm thueá Thu nhaäp caù nhaân Thueá thu nhaäp caù nhaân ñaõ ñöôïc aùp duïng töø raát laâu ôû caùc nöôùc phaùt trieån. Laàn ñaàu tieân ôû Anh vaøo naêm 1799 thueá thu nhaäp caù nhaân ñaõ ñöôïc aùp duïng nhö moät hình thöùc thu taïm thôøi nhaèm muïc ñích trang traûi cho cuoäc chieán tranh choáng Phaùp vaø ñöôïc chính thöùc ban haønh vaøo naêm 1842. Sau ñoù thueá thu nhaäp caù nhaân ñaõ nhanh choùng ñöôïc lan truyeàn sang caùc nöôùc coâng nghieäp khaùc nhö: Nhaät (1887), Myõ (1913), Phaùp (1914), Lieân Xoâ (1922), Trung Quoác (1936)… Caùc quoác gia coù neàn kinh teá thò tröôøng phaùt trieån ñeàu coi thueá thu nhaäp caù nhaân laø moät trong nhöõng saéc thueá coù taàm quan troïng ñaëc bieät trong vieäc huy ñoäng nguoàn thu ngaân saùch, thöïc hieän phaân phoái coâng baèng xaõ hoäi vaø ñieàu tieát vó moâ neàn kinh teá. Veà nguyeân taéc, baát kyø moät theå nhaân hay phaùp nhaân naøo khi nhaän ñöôïc thu nhaäp döôùi baát cöù hình thaùi naøo (hieän vaät hay giaù trò) vaø baát keå töø nguoàn naøo (do lao ñoäng, hay ñaàu tö…) ñeàu phaûi trích moät phaàn töø thu nhaäp ñoù ñeå noäp cho nhaø nöôùc döôùi daïng thueá thu nhaäp. Nhö vaäy: Coù theå khaùi nieäm thueá Thu nhaäp caù nhaân laø loaïi thueá tröïc thu ñaùnh vaøo thu nhaäp cuûa moãi caù nhaân trong xaõ hoäi trong moät khoaûng thôøi gian nhaát ñònh (thöôøng laø moät naêm). 1.2.3 Söï caàn thieát xaây döïng chính saùch thueá Thu nhaäp caù nhaân Thueá thu nhaäp caù nhaân ra ñôøi baét nguoàn töø yeâu caàu ñaûm baûo söï coâng baèng trong phaân phoái thu nhaäp. Ñieàu naøy ñaëc bieät caàn thieát trong ñieàu kieän kinh teá thò tröôøng vì thu nhaäp cuûa moät caù nhaân hay toå chöùc phuï thuoäc chuû yeáu vaøo vieäc cung caáp caùc yeáu toá saûn xuaát (voán, lao ñoäng, coâng ngheä…). Trong ñieàu kieän ñoù söï phaân hoùa giaøu ngheøo khi phaân phoái thu nhaäp laø ñieàu khoù traùnh khoûi. Vì vaäy, caàn aùp duïng thueá thu nhaäp caù nhaân ñeå thöïc 9 hieän ñieàu tieát thu nhaäp nhaèm ruùt ngaén khoaûng caùch giaøu ngheøo trong xaõ hoäi. Maët khaùc, trong heä thoáng thueá thoâng thöôøng aùp duïng hai loaïi thueá: thueá giaùn thu vaø thueá tröïc thu. Thueá thu nhaäp caù nhaân laø loaïi thueá tröïc thu, töùc laø thueá ñaùnh tröïc tieáp vaøo thu nhaäp cuûa ngöôøi noäp thueá theo khaû naêng cuûa hoï. Vì theá, thu nhaäp caù nhaân ñaûm baûo söï coâng baèng theo chieàu doïc. Neáu chæ aùp duïng caùc loaïi thueá giaùn thu thì môùi thöïc hieän ñöôïc coâng baèng theo chieàu ngang, töùc laø taát caû moïi ngöôøi ñeàu phaûi noäp thueá nhö nhau khoâng phaân bieät khaû naêng cuûa hoï. Ñeå ñaûm baûo söï coâng baèng theo caû chieàu ngang vaø chieàu doïc trong chính saùch thueá khoùa thì caàn thieát phaûi ban haønh thueá thu nhaäp caù nhaân ñeå ñieàu tieát thu nhaäp theo khaû naêng ñoùng goùp cuûa ngöôøi noäp thueá. Do nhu caàu chi tieâu ngaøy caøng taêng cuûa Nhaø nöôùc. Söï giaûm daàn cuûa thueá quan do yeâu caàu töï do hoùa thöông maïi ñeå phaùt trieån kinh teá cuûa caùc nöôùc tö baûn chuû nghóa ñoøi hoûi phaûi taêng nguoàn thu taøi chính nhaø nöôùc thoâng qua caùc loaïi thueá khaùc nhö thueá haøng hoùa, thueá thu nhaäp doanh nghieäp (coâng ty) vaø thueá thu nhaäp caù nhaân, trong ñoù thueá thu nhaäp caù nhaân laø nguoàn taøi chính lôùn cho ngaân saùch cuûa caùc quoác gia, ñaëc bieät ñoái vôùi caùc nöôùc phaùt trieån. Tröôùc chieán tranh theá giôùi laàn thöù nhaát soá ngöôøi noäp thueá thu nhaäp caù nhaân môùi chæ chieám khoaûng gaàn 1 trieäu ngöôøi, naêm 1939 taêng leân 5 trieäu, thì ñeán naêm 1980 con soá naøy laø 100 trieäu ngöôøi, bieán thueá naøy thaønh thöù thueá ñaïi chuùng. Thueá thu nhaäp ñöôïc söû duïng nhö moät coâng cuï linh hoaït ñeå ñieàu tieát vó moâ, kích thích tieâu duøng hoaëc ñaàu tö ñeå phaùt trieån kinh teá. Moät trong nhöõng lyù thuyeát caên baûn cuûa Kenyes veà tính höõu duïng giaûm daàn cuûa thu nhaäp cho raèng möùc thu nhaäp caøng cao thì tính höõu duïng cuûa noù caøng thaáp. Do vaäy, ñeå taêng phuùc lôïi xaõ hoäi caàn thieát phaûi ñieàu tieát bôùt thu nhaäp cuûa nhöõng ñoái töôïng coù thu nhaäp thaáp hôn. Beân caïnh ñoù, thoâng qua chính saùch mieãn giaûm, öu ñaõi, thueá thu nhaäp coù theå taùc ñoäng tröïc tieáp ñeán ñònh höôùng tieâu duøng vaø ñaàu tö theo höôùng coù lôïi, thöïc hieän muïc tieâu ñieàu chænh kinh teá cuûa nhaø nöôùc. 1.2.4 Vai troø thueá Thu nhaäp caù nhaân 1.2.4.1 Thueá thu nhaäp caù nhaân laø moät coâng cuï phaân phoái ñaûm baûo coâng baèng xaõ hoäi Moät trong nhöõng khieám khuyeát cuûa kinh teá thò tröôøng laø söï phaân phoái khoâng coâng baèng vaø ñi lieàn vôùi noù laø quaù trình phaân hoùa giaøu ngheøo trong xaõ hoäi. Thueá thu nhaäp caù 10 nhaân laø moät hình thöùc thueá tröïc thu ñaùnh tröïc tieáp vaøo thu nhaäp nhaän ñöôïc cuûa töøng caù nhaân. Thoâng qua ñaùnh thueá thu nhaäp caù nhaân, Nhaø nöôùc thöïc hieän ñieàu tieát thu nhaäp cuûa nhöõng ngöôøi coù thu nhaäp cao, nhôø ñoù san baèng töông ñoái söï cheânh leäch veà thu nhaäp giöõa caùc caù nhaân trong xaõ hoäi. Ñeå thaáy roõ vai troø ñoù cuûa thueá thu nhaäp caù nhaân, coù theå söû duïng ñöôøng cong Lorenz döôùi ñaây (Hình 1.1) Thu nhaäp ñöôïc phaân phoái coâng baèng Thu nhaäp tröôùc thueá Thu nhaäp sau thueá Daân cö % G D P % Hình 1.1: AÛnh höôûng cuûa thueá ñeán söï coâng baèng trong phaân phoái thu nhaäp Treân ñoà thò, ñöôøng cong Lorenz caøng gaàn ñöôøng phaân giaùc thì caøng phaûn aùnh söï phaân phoái coâng baèng. Ñieàu ñoù ñöôïc trôï giuùp bôûi thueá luyõ tieán thoâng qua thöïc hieän thueá thu nhaäp caù nhaân ñeå ñaûm baûo ruùt ngaén khoaûng caùch phaân hoùa giaøu ngheøo trong xaõ hoäi. 1.2.4.2 Thueá thu nhaäp caù nhaân laø moät coâng cuï ñaûm baûo nguoàn thu quan troïng cho NSNN Thueá thu nhaäp caù nhaân laø moät hình thöùc thu quan troïng cuûa Ngaân saùch Nhaø nöôùc (NSNN), loaïi thueá naøy ñoùng vai troø raát quan troïng, ñoâi khi noù coøn ñöôïc noùi so saùnh moät caùch hình aûnh laø “nöõ hoaøng cuûa caùc loaïi thueá”. Hieän nay, ôû caùc nöôùc phaùt trieån tyû troïng thu ngaân saùch cuûa thueá TNCN chieám raát cao töø 30 - 40%, coù nöôùc treân 50% nhö Myõ, Nhaät, Canada, Autralia, Niuzilaân…, caùc nöôùc ñang phaùt trieån chieám töø 15 - 30% nhö Thaùi Lan, Malaixia, Philipin… ÔÛ nöôùc ta thueá thu nhaäp caù nhaân tuy chieám tyû troïng nhoû trong toång thu NSNN, song 11 trong ñieàu kieän phaùt trieån kinh teá vaø toaøn caàu hoùa, thu nhaäp cuûa caù nhaân coù xu höôùng taêng nhanh, neân tyû troïng thueá thu nhaäp caù nhaân trong toång thu NSNN seõ coù khaû naêng taêng leân. 1.2.4.3 Thueá thu nhaäp caù nhaân goùp phaàn ñieàu chænh vó moâ neàn kinh teá Thueá thu nhaäp caù nhaân khoâng chæ laø coâng cuï huy ñoäng nguoàn thu NSNN, thöïc hieän coâng baèng xaõ hoäi, maø coøn giöõ vai troø ñieàu tieát neàn kinh teá quoác daân. Vì vaäy, ôû moãi thôøi kyø phaùt trieån kinh teá khaùc nhau, tuyø theo yeâu caàu ñieàu tieát vó moâ neàn kinh teá maø chính saùch thueá thu nhaäp caù nhaân ôû moãi nöôùc ñöôïc xaây döïng phuø hôïp. M. Keynes laø nhaø kinh teá hoïc noåi tieáng ngöôøi Anh ñaõ ñeà xöôùng tö töôûng can thieäp cuûa nhaø nöôùc vaøo hoaït ñoäng cuûa neàn kinh teá ñeå ñaït ñöôïc “caàu hieäu quaû” thoâng qua chính saùch thueá, trong ñoù coù thueá thu nhaäp caù nhaân. OÂng cho raèng, toàn taïi moät qui luaät taâm lyù cô baûn maø theo oâng, con ngöôøi coù xu höôùng taêng tieâu duøng cuûa mình theo toác ñoä taêng cuûa thu nhaäp, nhöng khoâng phaûi taêng theo cuøng möùc taêng cuûa thu nhaäp. Cuøng vôùi toác ñoä taêng cuûa thu nhaäp thì toác ñoä tieát kieäm taêng nhanh hôn. Ñaây chính laø nguyeân nhaân laøm cho caàu khoâng ñaït hieäu quaû. Bôûi vaäy, caàn thieát phaûi coù chính saùch thueá ñaùnh vaøo thu nhaäp ñöa vaøo tieát kieäm ñeå kích thích tieâu duøng vaø taêng ñaàu tö phaùt trieån kinh doanh. Theo oâng, khuynh höôùng tieâu duøng ôû nhöõng ngöôøi coù thu nhaäp thaáp seõ cao hôn ôû nhöõng ngöôøi coù thu nhaäp cao. Vì vaäy, nhaø nöôùc phaûi ñaùnh thueá thu nhaäp theo kieåu thueá suaát luyõ tieán ñeå phaân phoái laïi thu nhaäp cuûa nhöõng ngöôøi coù thu nhaäp cao ñöa vaøo tieát kieäm. Söï tieát kieäm thöøa caàn ñöôïc thu baèng thueá ñeå höôùng chuùng vaøo ñaàu tö phaùt trieån kinh teá. Lyù thuyeát cuûa M. Keynes ñöôïc söû duïng roäng raõi ôû haàu heát caùc nöôùc tö baûn phaùt trieån sau khuûng hoaûng kinh teá theá giôùi nhöõng naêm 1929-1933. Vì vaäy, thueá thu nhaäp caù nhaân trong thôøi kyø naøy coù ñaëc tröng baèng bieåu thueá suaát cao vôùi nhieàu thang baäc thueá vaø möùc cheânh leäch veà tæ leä ñieàu tieát khaù lôùn giöõa baäc thaáp vaø baäc cao. Chaúng haïn ôû Myõ möùc thueá suaát toái ña thueá thu nhaäp caù nhaân laø 50%, Anh laø 83%, Phaùp laø 56,8%, Ñöùc laø 56%, Italia laø 62%, Nhaät laø 70%... Thöïc hieän ñieàu tieát neàn kinh teá trong ñieàu kieän taêng naêng suaát vaø hieäu quaû kinh doanh theo lyù thuyeát “troïng cung” caùc nhaø kinh teá hoïc thuoäc tröôøng phaùi naøy maø ñaïi bieåu laø Laffer ñaõ ñöa ra ñöôøng cong lyù thuyeát noåi tieáng goïi laø ñöôøng cong Laffer (Hình 1.2). 12 Moâ hình ñöôøng cong Laffer cho thaáy quan heä giöõa thueá suaát vaø toång thu nhaäp töø thueá. Möùc thueá suaát baèng khoâng thì thu ngaân saùch töø thueá cuõng baèng khoâng. ÔÛ thaùi cöïc ñoái laäp, neáu thueá suaát baèng 100% thì thu nhaäp töø thueá cuõng baèng khoâng vì luùc ñoù ngöôøi ta khoâng muoán laøm vieäc. Vieäc naâng daàn möùc thueá suaát töø 0% leân döôùi möùc thueá suaát t0 laøm thu nhaäp veà thueá cuõng taêng leân. Nhöng neáu möùc thueá suaát ñöôïc xaùc ñònh cao hôn möùc t0 seõ gaây ra caùc phaûn öùng nhö: Haï thaáp ñoäng löïc kinh doanh; chuyeån voán ñaàu tö ra nöôùc ngoaøi; chuyeån hoaït ñoäng sang kinh teá ngaàm ñeå troán thueá. Thueá suaát To ång so á th u t1 t0 t2 Hình 1.2: Ñoà thò ñöôøng cong Laffer Nhö vaäy, qua ñoà thò ñöôøng cong Laffer ta thaáy, neáu thueá suaát ñöôïc haï thaáp, thì coù theå soá thu cuûa ngaân saùch seõ khoâng bò giaûm thaäm chí coøn taêng leân do kinh teá ñöôïc kích thích taêng tröôûng vaø söï uûng hoä ñoàng tình cuûa caùc ñoái töôïng noäp thueá. Ñieàu naøy cho thaáy, neáu thueá suaát cuûa thueá thu nhaäp ñöôïc xaùc ñònh ôû möùc hôïp lyù seõ coù taùc ñoäng kích thích taêng tröôûng kinh teá ñoàng thôøi taêng thu cho ngaân saùch. Tuy nhieân, treân thöïc teá raát khoù xaùc ñònh neàn kinh teá hieän taïi ñang naèm ôû ñieåm naøo treân ñöôøng cong ñeå töø ñoù quyeát ñònh bieän phaùp taêng hay giaûm thueá. Chaúng haïn nhìn treân hình 1.2 ta thaáy: treân ñöôøng cong Laffer toàn taïi hai möùc thueá suaát khaùc nhau t1vaø t2 ñeàu cho toång soá thueá nhö nhau, do ñoù veà nguyeân taéc, haï möùc thueá töø t2 xuoáng t1 thì toång thu thueá khoâng thay ñoåi, coøn trong tröôøng hôïp haï töø möùc t2 xuoáng t0 thì toång thu thueá seõ taêng leân. Maët khaùc, haï thaáp thueá töø t2 xuoáng t0 phaûi ñöôïc thöïc hieän trong khoaûng thôøi gian khaù daøi môùi coù keát quaû taêng thu veà thueá, coøn tröôùc maét seõ laøm giaûm töùc thôøi soá thueá thu ñöôïc. Do ñoù, theo quan ñieåm cuûa caùc nhaø kinh teá hoïc hieän ñaïi, vieäc nghieân cöùu moät möùc 13 thueá thu nhaäp caù nhaân phuø hôïp ñeå naâng cao hieäu quaû kích thích cuûa noù ñöôïc ñaùnh giaù quan troïng hôn vai troø coâng baèng maø noù taïo ra trong phaân phoái thu nhaäp. 1.2.5 Nguyeân taéc vaø phöông phaùp ñaùnh thueá Thu nhaäp caù nhaân 1.2.5.1 Nguyeân taéc ñaùnh thueá Thu nhaäp caù nhaân a) Ñaùnh thueá treân cô sôû thu nhaäp chòu thueá hieän höõu Maëc duø caù nhaân coù nhieàu nguoàn thu nhaäp khaùc nhau, nhöng trong thöïc teá khoâng phaûi toaøn boä thu nhaäp phaùt sinh ñeàu laø ñoái töôïng ñieàu chænh cuûa thueá thu nhaäp caù nhaân. Thueá thu nhaäp caù nhaân chæ ñieàu chænh phaàn thu nhaäp chòu thueá. Thu nhaäp chòu thueá laø phaàn thu nhaäp quy ñònh cô sôû ñaùnh thueá thu nhaäp. Moïi heä thoáng thu nhaäp duø ñaùnh treân töøng loaïi thu nhaäp hay treân toång thu nhaäp noùi chung ñeàu tính thueá treân thu nhaäp roøng ñeå phaûn aùnh ñuùng ñaén khaû naêng kinh teá cuûa ngöôøi noäp thueá. Vì vaäy thu nhaäp chòu thueá ñöôïc xaùc ñònh treân cô sôû caùc khoaûn thu nhaäp nhaän ñöôïc sau khi mieãn tröø moät soá khoaûn chi phí cuûa ngöôøi noäp thueá. Hieän nay treân theá giôùi coøn toàn taïi nhieàu quan ñieåm khaùc nhau veà khaùi nieäm vaø caùch tính thu nhaäp neân cô sôû ñaùnh thueá thu nhaäp caù nhaân cuõng khoâng gioáng nhau. Tuøy theo chính saùch thueá thu nhaäp cuûa moãi nöôùc maø noäi dung, phöông phaùp xaùc ñònh caùc khoaûn mieãn tröø vaø thu nhaäp chòu thueá coù söï khaùc nhau. Maët khaùc, treân thöïc teá khoâng phaûi moïi khoaûn thu nhaäp phaùt sinh cuõng ñeàu coù khaû naêng xeáp vaøo thu nhaäp chòu thueá. b) Ñaùnh thueá thu nhaäp caù nhaân theo phöông phaùp luyõ tieán Ñaëc tröng quan troïng nhaát cuûa thueá thu nhaäp caù nhaân laø aùp duïng bieåu thueá luyõ tieán, töùc laø möùc thueá taêng leân moät caùch luyõ tieán theo möùc thu nhaäp taêng leân. Thueá suaát luyõ tieán ñöôïc coi laø phöông phaùp hieäu quaû nhaát ñeå ñaùnh thueá theo “khaû naêng noäp thueá” cuûa caù nhaân. Tuy nhieân trong thöïc teá ñeå tính ñöôïc möùc luyõ tieán ñoù laø ñieàu khoâng ñôn giaûn. Xung quanh vaán ñeà aùp duïng nguyeân taéc luyõ tieán ñoái vôùi thueá thu nhaäp cuõng coù nhieàu yù kieán khaùc nhau. Coù yù kieán cho raèng, tính luyõ tieán cuûa thueá thu nhaäp cuõng caàn coù giôùi haïn vaø khi aùp duïng nguyeân taéc luyõ tieán cuõng caàn phaân bieät nguoàn goác cuûa caùc loaïi thu nhaäp ñeå phaùt huy vai troø ñieàu chænh cuûa thueá thu nhaäp. Nhöng cuõng coù quan ñieåm cho raèng laøm nhö vaäy seõ gaây phöùc taïp trong vieäc thieát keá thueá suaát, vì khoâng neân duøng caùc loaïi thueá khaùc nhau cho thu nhaäp phaùt sinh töø caùc nguoàn thu nhaäp khaùc maø neân aùp duïng 14 caùc khoaûn mieãn, giaûm thueá ñeå ñaûm baûo chöùc naêng cuûa thueá thu nhaäp hoaëc aùp duïng thueá luyõ tieán töøng phaàn. 1.2.5.2 Phöông phaùp ñaùnh thueá Thu nhaäp caù nhaân Veà lyù thuyeát, toàn taïi ba moâ hình ñaùnh thueá thu nhaäp caù nhaân: a) Ñaùnh thueá theo töøng nguoàn hình thaønh thu nhaäp Ñaùnh thueá theo töøng nguoàn hình thaønh thu nhaäp laø phöông phaùp aùp duïng moät thueá suaát töông öùng cho töøng nguoàn thu nhaäp phaùt sinh. Töông öùng vôùi moãi nguoàn thu nhaäp khaùc nhau, ngöôøi ta tính caùc chi phí ñöôïc tröø cuûa töøng loaïi thu nhaäp (nhieàu tröôøng hôïp chi phí coù theå ñöôïc tröø hoaëc khoâng ñöôïc tröø) vaø gaùn cho moãi loaïi thu nhaäp ñoù caùc möùc thueá suaát phaân bieät. Soá thueá phaûi noäp laø toång hôïp soá thueá thu nhaäp maø ngöôøi noäp thueá phaûi noäp theo töøng nguoàn. Caùc nhaø kinh teá cho raèng, phöông phaùp naøy khoù troán thueá hôn, vì noù thu “theo saùt töøng nguoàn thu nhaäp”. Tuy nhieân, ñaùnh thueá theo töøng nguoàn hình thaønh thu nhaäp treân thöïc teá ñaõ boäc loä nhieàu haïn cheá: - Khi chia thu nhaäp caù nhaân thaønh phaàn thu nhaäp ñeå chòu caùc möùc thueá suaát khaùc nhau khoâng ñôn thuaàn laø moät coâng vieäc phöùc taïp vaø khoù khaên, maø ñieàu quan troïng hôn laø khoâng aùp duïng ñöôïc trieät ñeå caùc möùc thueá suaát luyõ tieán vaø caùc suaát mieãn giaûm thueá thu nhaäp caù nhaân. Neáu coù aùp duïng möùc thueá suaát luyõ tieán thì cuõng chæ ñuùng cho moät soá loaïi thu nhaäp. Ñieàu ñoù laïi gaây baát bình ñaúng giöõa caùc ñoái töôïng noäp thueá coù caùc loaïi thu nhaäp khaùc nhau. - Vieäc aùp duïng thueá suaát cho töøng loaïi thu nhaäp ñoøi hoûi phaûi phaân loaïi thu nhaäp, treân thöïc teá coâng vieäc naøy laïi tieàm aån nhieàu khoù khaên trong coâng taùc quaûn lyù. Maët khaùc, ñoù cuõng laø cô sôû ñeå ngöôøi noäp thueá deã daøng troán thueá. Neáu ranh giôùi giöõa caùc loaïi thu nhaäp khoâng chính xaùc thì seõ maát yù nghóa coâng baèng cuûa thueá thueá thu nhaäp caù nhaân. - Trong moät chöøng möïc naøo ñoù caùch ñaùnh thueá naøy cuõng khoâng hieäu quaû ñoái vôùi xaõ hoäi vì ngöôøi noäp thueá coù theå löïa choïn caùc hoaït ñoäng phi hieäu quaû ñeå chòu möùc thueá thaáp nhaát. b) Ñaùnh thueá treân toång thu nhaäp Phöông phaùp naøy tieán haønh ñaùnh thueá treân toång thu nhaäp, bao goàm taát caû caùc khoaûn 15 thu nhaäp nhaän ñöôïc khoâng phaân bieät nguoàn phaùt sinh thu nhaäp vaø chi phí taïo ra thu nhaäp. Toång thu nhaäp vaø toång chi phí seõ ñöôïc xem xeùt treân moät toång theå vaø ñaùnh thueá treân phaàn cheânh leäch giöõa toång thu nhaäp vaø toång chi phí. Vieäc phaân ra töøng loaïi thu nhaäp khoâng coù yù nghóa. Do coù öu ñieåm laø ñôn giaûn vaø coù theå aùp duïng ñöôïc bieåu thueá luyõ tieán khi ñaùnh thueá neân phöông phaùp naøy ñang ñöôïc aùp duïng raát roäng raõi ôû caùc nöôùc phaùt trieån. c) Ñaùnh thueá hoãn hôïp Thueá thu nhaäp caù nhaân coù theå ñöôïc ñaùnh theo caùch keát hôïp caû hai phöông phaùp keå treân. Ban ñaàu ñaùnh thueá theo töøng nguoàn hình thaønh thu nhaäp, sau ñoù toång hôïp taát caû caùc nguoàn laïi vaø ñaùnh truøm leân toång thu nhaäp moät möùc thueá nöõa. Phöông phaùp naøy cho pheùp aùp duïng thueá suaát luyõ tieán ngoaøi thueá suaát thoâng thöôøng ñaùnh treân töøng loaïi thu nhaäp. Caùch ñaùnh thueá naøy ñaûm baûo söï chính xaùc nhöng laïi phöùc taïp khi tính toaùn. Nhö vaäy, moãi phöông phaùp ñeàu coù nhöõng öu nhöôïc ñieåm rieâng. Vieäc aùp duïng moät phöông phaùp thích hôïp tuyø thuoäc vaøo ñieàu kieän kinh teá - xaõ hoäi töøng nöôùc, trình ñoä quaûn lyù vaø yeáu toá taâm lyù, taäp quaùn töøng daân toäc. 1.2.6 Cô sôû xaây döïng chính saùch thueá Thu nhaäp caù nhaân Maëc duø ôû moãi nöôùc, Luaät thueá thueá thu nhaäp caù nhaân ñöôïc xaây döïng khaùc nhau tuøy theo tính ñaëc thuø cuûa töøng nöôùc. Bôûi vaäy, giöõa caùc nöôùc seõ coù söï khaùc nhau trong xaùc ñònh thu nhaäp chòu thueá, thueá suaát, mieãn, giaûm thueá… Tuy nhieân, khi xaây döïng chính saùch thueá thueá thu nhaäp caù nhaân caùc quoác gia ñeàu quan taâm giaûi quyeát caùc vaán ñeà sau ñaây: 1.2.6.1 Xaùc ñònh thu nhaäp chòu thueá Thu nhaäp chòu thueá cuûa moät caù nhaân trong kyø tính thueá laø toång thu nhaäp tröø ñi toång caùc khoaûn ñöôïc giaûm tröø. Toång thu nhaäp cuûa ñoái töôïng noäp thueá laø toång thu nhaäp ñöôïc xaùc ñònh cô sôû ñeå tính thu nhaäp chòu thueá maø ñoái töôïng noäp thueá ñoù kieám ñöôïc trong kyø tính thueá. Do ñoù, toång thu nhaäp cuûa moät ñoái töôïng seõ khoâng bao goàm nhöõng khoaûn mieãn thueá. Ñeå xaùc ñònh toång thu nhaäp caàn phaûi xaùc ñònh töøng khoaûn caáu thaønh toång thu nhaäp theo töøng loaïi thu nhaäp cuï theå, töùc laø xem xeùt toång thu nhaäp ñöôïc hình thaønh töø nhöõng nguoàn naøo. Tuy nhieân, khoâng phaûi moïi khoaûn thu nhaäp cuûa ngöôøi noäp thueá ñeàu ñöa vaøo ñoái 16 töôïng tính thueá. Tuøy theo muïc ñích ñaùnh thueá maø coù khoaûn thu nhaäp khoâng ñöa vaøo ñoái töôïng ñaùnh thueá. Trong thöïc teá, khi xaây döïng caùc quy ñònh tính thueá caàn xaùc ñònh roõ raøng nhöõng khoaûn naøo naèm trong toång thu nhaäp chòu thueá vaø nhöõng khoaûn naøo naèm trong toång thu nhaäp khoâng chòu thueá. Muoán xaùc ñònh thu nhaäp chòu thueá chính xaùc caàn phaûi xem xeùt caùc khoaûn sau ñaây. a) Nguoàn goác cuûa thu nhaäp Moïi khoaûn thu nhaäp cuûa caù nhaân coù theå phaùt sinh töø caùc nguoàn khaùc nhau. Tuy vaäy cuõng coù theå phaân loaïi thaønh caùc nguoàn cô baûn nhö sau: a1) Thu nhaäp töø lao ñoäng Thu nhaäp coù nguoàn goác töø lao ñoäng giöõ vò trí raát quan troïng vaø chieám tyû troïng khaù lôùn trong thu nhaäp chòu thueá ôû caùc nöôùc phaùt trieån. Thu nhaäp töø lao ñoäng bao goàm baát kyø khoaûn buø ñaép naøo tröïc tieáp hay giaùn tieáp lieân quan ñeán lao ñoäng. Ñoù laø khoaûn thu nhaäp cuûa caù nhaân nhaän ñöôïc döôùi hình thöùc tieàn löông hoaëc tieàn coâng do ngöôøi chuû cuûa lao ñoäng traû. Beân caïnh vieäc xaùc ñònh caùc khoaûn thu nhaäp töø lao ñoäng coøn phaûi tính toaùn caùc chi phí lao ñoäng ñeå nhaän ñöôïc caùc thu nhaäp naøy. Vì thu nhaäp chòu thueá laø caùc khoaûn thu nhaäp roøng neân caàn phaûi xaùc ñònh caùc chi phí phaùt sinh ñeå phaûn aùnh ñuùng ñaén thu nhaäp chòu thueá töø lao ñoäng. Do ñoù, caùc nguyeân taéc ñöa ra laø caàn thieát ñeå xem xeùt khaû naêng ñöôïc tröø cuûa caùc chi phí phaùt sinh. Neáu khoâng coù caùc nguyeân taéc chuaån thì khoù xaùc ñònh ñöôïc ranh giôùi thu nhaäp chòu thueá vaø khi ñoù caùc tranh chaáp coù theå phaùt sinh giöõa cô quan thueá vaø ñoái töôïng noäp thueá hoaëc taïo ra nhöõng cô hoäi phoå bieán ñeå troán thu nhaäp chòu thueá thoâng qua söï bieán töôùng cuûa chi phí lao ñoäng. Ñieàu ñoù laïi naûy sinh söï baát bình ñaúng veà nghóa vuï giöõa ngöôøi noäp thueá coù möùc thu nhaäp nhö nhau. a2) Phuùc lôïi cuûa ngöôøi laøm coâng Phuùc lôïi baát kyø baèng tieàn hoaëc khoâng phaûi baèng tieàn nhaän ñöôïc töø lao ñoäng maø khoâng naèm trong phaàn tieàn löông, tieàn coâng baèng tieàn maët. Caùc khoaûn phuùc lôïi thoâng thöôøng nhö nhaø ôû, söû duïng phöông tieän ñi laïi do ngöôøi chuû lao ñoäng cung caáp cho muïc ñích caù nhaân vaø cung caáp haøng giaûm giaù cho ngöôøi laøm coâng. Toaøn boä caùc khoaûn phuùc lôïi döôùi daïng hieän vaät naøy cuõng coi nhö moät khoaûn thu nhaäp cuûa 17 ngöôøi lao ñoäng coù khaû naêng kinh teá nhö tieàn coâng, tieàn löông traû baèng tieàn maët neân thuoäc vaøo cô sôû ñaùnh thueá. Hieän nay, toàn taïi ba phöông phaùp ñaùnh thueá vaøo caùc khoaûn phuùc lôïi. - Thöù nhaát, ñöa giaù trò caùc khoaûn phuùc lôïi vaøo thu nhaäp chòu thueá cuûa ngöôøi laøm coâng nhö laø moät phaàn thu nhaäp cuûa lao ñoäng (coi tieàn löông, tieàn coâng bao goàm caû caùc khoaûn phuùc lôïi). - Thöù hai, aùp duïng thueá danh nghóa ñaùnh treân caùc khoaûn phuùc lôïi baèng caùch khoâng cho pheùp ngöôøi chuû lao ñoäng khaáu tröø chi phí lieân quan ñeán vieäc cung caáp caùc khoaûn phuùc lôïi cho ngöôøi laøm coâng. Phöông phaùp naøy aùp duïng trong tröôøng hôïp khoù phaân boå phuùc lôïi cho töøng ngöôøi. Nhöng trong tröôøng hôïp ngöôøi chuû lao ñoäng naèm trong tình traïng kinh doanh khoâng coù laõi thì vieäc thu thueá khoù thöïc hieän ñöôïc. - Thöù ba, thueá phuùc lôïi ñaùnh rieâng bieät ñoái vôùi ngöôøi chuû lao ñoäng döïa treân giaù trò caùc khoaûn phuùc lôïi cung caáp cho ngöôøi laøm coâng. Phöông phaùp naøy ñöôïc aùp duïng ôû moät soá nöôùc ñang phaùt trieån vaø caùc nöôùc coù neàn kinh teá chuyeån ñoåi, nhöng vieäc aùp duïng hình thöùc thueá suaát luyõ tieán töøng phaàn thích hôïp ñoái vôùi töøng ngöôøi laøm coâng laïi gaëp khoù khaên. Töø caùc phöông phaùp neâu treân coù theå cho pheùp xaây döïng cheá ñoä thueá phuùc lôïi ñoäc laäp vôùi heä thoáng thueá thu nhaäp caù nhaân hoaëc laø keát hôïp vôùi heä thoáng thueá thu nhaäp nhaèm ñaûm baûo gaùnh naëng chung veà thueá töông ñoàng ñoái vôùi baát kyø caùc khoaûn phuùc lôïi naøo (ngay caû khi ngöôøi chuû ñoäng chi traû cho ngöôøi laøm coâng baèng tieàn maët thay vì cung caáp moät khoaûn phuùc lôïi). Hieän nay, nhieàu quoác gia aùp duïng heä thoáng keát hôïp ñeå traùnh nhöõng bieán ñoäng kinh teá vaø thaát thu thueá do chuyeån ñoåi thu nhaäp theo chieàu höôùng ñaùnh thueá. a3) Thu nhaäp töø hoaït ñoäng kinh doanh Tuyø theo tính chaát cuûa töøng ngaønh ngheà kinh doanh maø thu nhaäp chòu thueá ñöôïc xaùc ñònh theo nhöõng phöông phaùp khaùc nhau. Moät soá quoác gia phaân bieät giöõa thu nhaäp töø caùc hoaït ñoäng thöông maïi vaø thu nhaäp töø caùc hoaït ñoäng haønh ngheà vaø coâng vieäc. Söï phaân chia naøy khoâng hoaøn toaøn xuaát phaùt töø quan nieäm logic veà thueá, maø töø phöông dieän lòch söû. a4) Thu nhaäp töø voán, taøi saûn hay goïi laø thu nhaäp töø ñaàu tö Tuyø theo töøng giai ñoaïn lòch söû vaø tuyø theo quan ñieåm ñaùnh thueá cuûa moãi nöôùc maø 18 thu nhaäp naøy coù theå xeáp loaïi vaøo thu nhaäp bò ñaùnh thueá hoaëc khoâng bò ñaùnh thueá. a5) Caùc khoaûn thu nhaäp baát thöôøng khaùc Qua phaân tích caùc loaïi thu nhaäp keå treân ta thaáy, khoâng phaûi moïi khoaûn thu nhaäp cuûa ngöôøi noäp thueá ñeàu ñöa vaøo ñoái töôïng tính thueá. Tuøy theo muïc ñích ñaùnh thueá maø coù khoaûn thu nhaäp khoâng ñöa vaøo ñoái töôïng ñaùnh thueá. Khi xaây döïng caùc quy ñònh tính thueá caàn xaùc ñònh roõ raøng nhöõng khoaûn naøo naèm trong toång thu nhaäp khoâng chòu thueá. Cô sôû quan troïng ñeå xaùc ñònh caùc khoaûn thu nhaäp ñoù coù phaûi laø thu nhaäp chòu thueá hay khoâng phaûi laø thu nhaäp chòu thueá, tröôùc heát phaûi xem xeùt caùc khoaûn ñoù laø thu nhaäp thöïc söï hay laø chi phí. Maët khaùc, Chính phuû coù theå caân nhaéc neân ñaùnh thueá hay khoâng neân ñaùnh thueá vaøo caùc loaïi thu nhaäp naøy. b) Ñaùnh thueá treân cô sôû cö truù hay nguoàn phaùt sinh thu nhaäp Ñeå tieán haønh ñaùnh thueá thu nhaäp caù nhaân tröôùc heát phaûi caên cöù vaøo hai cô sôû laø “cö truù” vaø “nguoàn phaùt sinh thu nhaäp”. Heä thoáng ñaùnh thueá döïa vaøo tình traïng “cö truù” ñöôïc söû duïng roäng raõi treân theá giôùi. Theo heä thoáng naøy, caùc caù nhaân cö truù ôû moät nöôùc phaûi noäp thueá taïi nöôùc ñoù vaø ñaùnh treân moïi khoaûn thu nhaäp töø khaép nôi treân theá giôùi, coøn nhöõng caù nhaân khoâng cö truù chæ bò ñaùnh thueá treân phaàn thu nhaäp phaùt sinh taïi nöôùc ñoù. Tuy nhieân, khaùi nieäm cö truù ñöôïc quy ñònh khaùc nhau ôû caùc nöôùc khaùc nhau. Cô sôû thöù hai ñöôïc döïa vaøo ñeå xaùc ñònh nghóa vuï noäp thueá laø “nguoàn phaùt sinh thu nhaäp”. Neáu aùp duïng theo cô sôû nguoàn phaùt sinh thu nhaäp thì caùc caù nhaân chæ phaûi noäp thueá thu nhaäp ñoái vôùi khoaûn thu nhaäp phaùt sinh taïi nöôùc sôû taïi maø khoâng phaûi noäp thueá thu nhaäp ñoái vôùi nhöõng khoaûn thu nhaäp phaùt sinh ôû nöôùc ngoaøi. Caùch ñaùnh thueá naøy thích hôïp vôùi nhöõng nöôùc coù nhieàu ngöôøi nöôùc ngoaøi ñeán laøm vieäc vaø ñaàu tö coøn baûn thaân coâng daân cuûa nöôùc ñoù ít ñi laøm hoaëc ñaàu tö ôû nöôùc ngoaøi. Vieäc xaùc ñònh roõ cô sô ñaùnh thueá theo tình traïng cö truù hay nguoàn phaùt sinh thu nhaäp khoâng nhöõng coù yù nghóa quan troïng trong coâng taùc xaùc ñònh nghóa vuï noäp thueá cuûa caùc caù nhaân maø coøn laø cô sôû ñeå tieán haønh ñaøm phaùn, kyù keát caùc hieäp ñònh traùnh ñaùnh thueá truøng giöõa caùc nöôùc vôùi nhau trong quan heä quoác teá veà thueá. 19 1.2.6.2 Xaùc ñònh caùc khoaûn thu nhaäp mieãn tröø Moät trong nhöõng ñaëc ñieåm quan troïng cuûa thueá thu nhaäp caù nhaân laø coù tính tôùi hoaøn caûnh cuûa töøng caù nhaân caàn phaûi ñöôïc xem xeùt khi xaùc ñònh thu nhaäp chòu thueá. Caùc khoaûn ñöôïc giaûm tröø coù theå ñöôïc thöïc hieän döôùi hai daïng: mieãn tröø caù nhaân vaø mieãn tröø tieâu chuaån. - Mieãn tröø caù nhaân ñöôïc thöïc hieän theo phöông phaùp keâ khai chi phí thöïc teá phaùt sinh ñoái vôùi caùc khoaûn ñöôïc pheùp giaûm tröø. Ñoái vôùi phöông phaùp naøy, moät soá khoaûn chi phí keâ khai seõ ñoøi hoûi phaûi coù chöùng töø chöùng minh, moät soá khoaûn ñöôïc thöïc hieän theo phöông phaùp ñònh möùc vaø moät soá khoaûn coù theå ñöôïc thöïc hieän theo phöông phaùp “giôùi haïn toái ña”. Thoâng tröôøng, coù hai loaïi giaûm tröø caù nhaân laø: giaûm tröø coù tính chaát kinh teá vaø giaûm tröø coù tính chaát xaõ hoäi. Giaûm tröø coù tính chaát kinh teá laø caùc khoaûn giaûm tröø mang tính chi phí lieân quan tröïc tieáp ñeán vieäc taïo ra thu nhaäp nhö chi phí ñi laïi, aên ôû … keå caû caùc khoaûn ñoùng baûo hieåm. Giaûm tröø coù tính chaát xaõ hoäi laø caùc khoaûn giaûm tröø mang tính chaát chi trôï caáp coù tính xaõ hoäi nhö giuùp ñôõ ngöôøi coù hoaøn caûnh khoù khaên, chi nuoâi döôõng, baûo trôï ngöôøi giaø, taøn taät… - Phöông phaùp mieãn tröø caù nhaân ñöôïc baûo ñaûm söï coâng baèng vaø thöôøng ñöôïc aùp duïng ôû nhöõng nöôùc coù trình ñoä phaùt trieån kinh teá vaø daân trí cao, heä thoáng löu tröõ vaø kieåm soaùt thoâng tin toát. Ñoái vôùi caùc nöôùc chaäm phaùt trieån thöôøng khoâng ñuû ñieàu kieän ñeå aùp duïng phöông phaùp naøy maø chuû yeáu aùp duïng phöông phaùp giaûm tröø tieâu chuaån. Phöông phaùp naøy ñöôïc thöïc hieän thoâng qua vieäc xaùc ñònh möùc khôûi ñieåm chòu thueá. Veà nguyeân taéc, möùc khôûi ñieåm chòu thueá laø möùc thu nhaäp trung bình xaõ hoäi ñaûm baûo trang traûi ñuû nhöõng chi phí caàn thieát caû veà maët kinh teá vaø xaõ hoäi theo quan nieäm vaø taäp quaùn cuûa töøng nöôùc. Phöông phaùp “giaûm tröø tieâu chuaån” tuy khoâng coâng baèng vì möùc chi phí caàn thieát ñöôïc caân baèng giöõa caùc ñoái töôïng noäp thueá nhöng laïi ñaûm baûo cho thueá thu nhaäp caù nhaân deã tính toaùn, ñôn giaûn hôn treân cô sôû ñoù tieát kieäm chi phí haønh thu vaø chi phí chaáp haønh, tuaân thuû luaät thueá. Nhaèm baûo ñaûm yeâu caàu coâng baèng vaø khuyeán khích moät soá hoaït ñoäng thueá thu nhaäp caù nhaân ôû caùc nöôùc cho pheùp khaáu tröø moät soá khoaûn chi phí töø thu nhaäp nhaän ñöôïc tröôùc khi xaùc ñònh thu nhaäp chòu thueá. Tính chaát cuûa caùc khoaûn chi phí naøy laø phaùt sinh thöôøng xuyeân vaø khaùch quan. ÔÛ haàu heát caùc quoác gia treân theá giôùi ngöôøi ta cho pheùp khaáu tröø 5 20 khoaûn chi phí vaøo thu nhaäp tröôùc khi xaùc ñònh thu nhaäp chòu thueá. Nhöõng khoaûn chi phí ñoù laø: chi y teá, laõi theá chaáp, caùc loaïi thueá, ñoùng goùp töø thieän, maát maùt ñoät xuaát. Ñeå ñaûm baûo coâng baèng khi thöïc hieän nghóa vuï noäp thueá thu nhaäp thì trong töøng khoaûn mieãn tröø phaûi quy ñònh tæ mæ, chi tieát cho töøng tröôøng hôïp cuï theå. 1.2.6.3 Thueá suaát thueá Thu nhaäp caù nhaân Ñoái vôùi thueá thu nhaäp caù nhaân, thoâng thöôøng ngöôøi ta aùp duïng bieåu thueá suaát luyõ tieán. Coù hai loaïi thueá suaát luyõ tieán laø luyõ tieán toaøn phaàn vaø luyõ tieán töøng phaàn (coøn goïi laø thueá suaát ñôn nhaát keát hôïp vôùi ngöôõng tính thueá). Moãi loaïi thueá suaát luyõ tieán coù hieäu quaû ñieàu tieát khaùc nhau, trong ñoù bieåu thueá luyõ tieán töøng phaàn ñöôïc coi laø ñaûm baûo coâng baèng hôn vaø khoâng gaây ra maâu thuaãn “möùc taêng cuûa thueá lôùn hôn möùc taêng cuûa caên cöù tính thueá” taïi ñieåm tieáp giaùp giöõa hai baäc thueá. Bieåu thueá luyõ tieán töøng phaàn coù theå coù hai daïng. Moät daïng chia thaønh nhieàu baäc thueá. Moät daïng chæ ñôn giaûn goàm moät vaøi baäc. Bieåu thueá nhieàu baäc chia theo caùc möùc thu nhaäp khaùc nhau ñaûm baûo coâng baèng hôn vì chæ coù söï chuyeån dòch nheï nhaøng veà möùc thueá giöõa caùc baäc nhöng vieäc tính thueá coù phaàn phöùc taïp. Bieåu thueá ít baäc coù öu ñieåm laø thuaän lôïi trong vieäc tính thueá nhöng möùc thueá giöõa hai baäc thöôøng cheânh leäch nhau nhieàu nhaát laø khoaûng tieáp giaùp giöõa hai baäc gaây taâm lyù khoâng coâng baèng trong nghóa vuï thueá. Khi xaây döïng bieåu thueá cuûa thueá thu nhaäp caù nhaân, caùc quoác gia thöôøng söû duïng moät soá nguyeân taéc sau: - Thöù nhaát, ñaùnh thueá cuøng moät möùc vaøo thu nhaäp toång hôïp vôùi soá löôïng thueá suaát vöøa phaûi ñeå coù theå quaûn lyù toát hôn. - Thöù hai, möùc thueá khoâng neân quaù cao laøm aûnh höôûng ñeán noã löïc lao ñoäng, tieát kieäm vaø ñaàu tö. - Thöù ba, tuyø theo ñaëc ñieåm tình hình kinh teá xaõ hoäi maø coù theå söû duïng thueá suaát öu tieân linh hoaït cho töøng loaïi thu nhaäp. Theo taäp tuïc tuyeàn thoáng thì haàu heát caùc nöôùc söû duïng thueá suaát öu ñaõi ñoái vôùi thu nhaäp töø lao ñoäng hôn laø thu nhaäp töø voán. Thieát keá bieåu thueá vôùi caùc thang baäc cuï theå khoâng chæ laø vaán ñeà mang tính kyõ thuaät phöùc taïp, maø noù coøn chöùa ñöïng noäi dung kinh teá nhaát ñònh. Bieåu thueá coù theå ñaùnh vaøo ñoàng thu nhaäp ñaàu tieân ñeå thöïc hieän nguyeân taéc baát keå caù nhaân naøo cöù coù thu nhaäp laø 21 phaûi noäp thueá. 1.2.6.4 Phöông phaùp quaûn lyù thu noäp thueá Thueá thu nhaäp coù theå ñöôïc thu theo phöông phaùp khaáu tröø taïi nguoàn hoaëc phöông phaùp thu tröïc tieáp. - Phöông phaùp khaáu tröø taïi nguoàn ñöôïc aùp duïng cho caùc khoaûn thu nhaäp phaùt sinh coù tính chaát oån ñònh nhö thu nhaäp töø löông, tieàn coâng. Theo phöông phaùp naøy, ngöôøi hoaëc cô quan chi traû thu nhaäp phaûi tieán haønh khaáu tröø tröôùc soá thueá phaûi noäp cuûa caù nhaân ñeå noäp cho cô quan thueá, sau ñoù môùi tieán haønh chi traû phaàn coøn laïi cho ngöôøi ñöôïc höôûng. Cô quan hoaëc ngöôøi ñöôïc uyû nhieäm khaáu tröø thoâng thöôøng ñöôïc trích laïi moät tyû leä thuø lao nhaát ñònh song phaûi chòu traùch nhieäm tröôùc phaùp luaät veà nghóa vuï khaáu tröø thueá thu nhaäp tröôùc khi chi traû thu nhaäp. Phöông phaùp naøy thöôøng ñöôïc aùp duïng phoå bieán ñoái vôùi nhöõng nöôùc coù khaû naêng kieåm soaùt vaø toång hôïp thu nhaäp thaáp. Tuy chi phí haønh thu thaáp, quy trình quaûn lyù thu ñôn giaûn nhöng möùc ñoä coâng baèng laïi keùm hôn vì thoâng thöôøng chæ thu ñöôïc thueá cuûa nhöõng khoaûn thu nhaäp roõ raøng, chính thoáng. Nhöõng khoaûn thu nhaäp khaùc deã bò boû qua do khoâng kieåm soaùt ñöôïc. - Phöông phaùp thu tröïc tieáp. Thueá thu nhaäp caù nhaân laø thueá ñaùnh vaøo phaàn thu nhaäp cuûa caù nhaân, do ñoù ñeå thueá thu ñöôïc saùt ñuùng vôùi möùc thu nhaäp cuûa töøng caù nhaân thì caàn ñeå cho ngöôøi noäp thueá töï khai thu nhaäp cuûa mình. Ñoù laø cô sôû ra ñôøi phöông phaùp thu tröïc tieáp. Phöông phaùp thu tröïc tieáp ñöôïc thöïc hieän treân cô sôû ngöôøi noäp thueá töï keâ khai thu nhaäp vaø göûi cho cô quan thueá. Cô quan thueá xaùc ñònh soá thueá phaûi noäp döïa treân soá lieäu keâ khai veà thu nhaäp, veà caùc khoaûn ñöôïc pheùp khaáu tröø, giaûm tröø … keát hôïp vôùi söï thaåm tra, kieåm soaùt cuûa cô quan thueá. Phöông phaùp naøy tuy phöùc taïp nhöng ñaûm baûo tính chính xaùc vì khaû naêng toång hôïp nhieàu nguoàn thu nhaäp vaø gaén vôùi hoaøn caûnh caù nhaân cuûa ngöôøi noäp thueá. Tuy nhieân, treân thöïc teá, phöông phaùp naøy chæ ñaït hieäu quaû cao trong ñieàu kieän ngöôøi noäp thueá hieåu roõ nghóa vuï vaø traùch nhieäm noäp thueá cuûa mình. Neáu trình ñoä hieåu bieát cuûa ngöôøi noäp thueá coøn keùm, tính töï giaùc chöa cao thì khoâng theå vaän duïng ñöôïc phöông phaùp tröïc tieáp thu noäp thueá vaøo hoaït ñoäng thöïc tieãn. Treân thöïc teá, caùc nöôùc coù neàn kinh teá phaùt trieån maëc duø ñaõ xaây döïng cho mình cheá ñoä thueá thu nhaäp caù nhaân khaù hoaøn chænh cuõng thöôøng chæ söû duïng phöông phaùp khaáu tröø 22 taïi nguoàn maø thoâi. Veà ñôn vò noäp thueá laø caù nhaân hay hoä gia ñình, treân theá giôùi cuõng toàn taïi hai phöông phaùp. Phöông phaùp thöù nhaát thu vaøo thu nhaäp thöïc teá cuûa töøng caù nhaân coù öu ñieåm ñôn giaûn, deã laøm, thu kòp thôøi cho ngaân saùch, nhöng laïi khoâng ñaûm baûo coâng baèng trong phaân phoái thu nhaäp vì moãi caù nhaân coù nhöõng hoaøn caûnh vaø gaùnh naëng gia ñình khaùc nhau. Trong moät chöøng möïc nhaát ñònh, vieäc cho pheùp khaáu tröø theo möùc tieâu chuaån hoaëc suaát mieãn thu tieâu chuaån coù theå chöa thöïc söï saùt vôùi hoaøn caûnh gia ñình cuûa nhöõng caù nhaân cuï theå. Coøn phöông phaùp thu vaøo thu nhaäp cuûa caû hoä gia ñình, tuy ñaûm baûo coâng baèng hôn veà maët xaõ hoäi song quaù trình quaûn lyù thu thueá phöùc taïp, chi phí haønh thu cao neân ít ñöôïc caùc nöôùc aùp duïng. 1.3 Kinh nghieäm ñieàu haønh chính saùch thueá TNCN cuûa moät soá nöôùc treân theá giôùi Noäi dung cô baûn cuûa chính saùch thueá TNCN ôû moät soá nöôùc treân theá giôùi: ¾ Thueá TNCN ôû Phaùp: Phuï luïc I (trang 83) ¾ Thueá TNCN ôû Nhaät: Phuï luïc II (trang 88) ¾ Thueá TNCN ôû Thaùi Lan: Phuï luïc III (trang 91) ¾ Thueá TNCN ôû Trung Quoác: Phuï luïc IV (trang 96) Vieät Nam tieán haønh ñoåi môùi toaøn dieän neàn kinh teá töø sau Ñaïi hoäi Ñaûng VI (1986), ñeán nay ñaõ 20 naêm, khoaûng thôøi gian chöa ñuû daøi ñeå chuùng ta tieán haønh giaûi quyeát ñoàng boä nhöõng vaán ñeà kinh teá vó moâ, nhöng ñoù laø moät quaù trình töøng böôùc hoaøn thieän coâng taùc quaûn lyù, ñieàu haønh kinh teá thò tröôøng trong thôøi gian qua. Thoáng nhaát quan ñieåm nghieân cöùu kinh nghieäm cuûa caùc quoác gia ñi tröôùc, vaän duïng saùng taïo vaøo ñieàu kieän cuï theå cuûa Vieät Nam. Thieát nghó nhöõng kinh nghieäm ñieàu haønh chính saùch thueá TNCN cuûa moät soá quoác gia coù theå giuùp Vieät Nam trong vieäc xaây döïng moät chính saùch thueá TNCN trong giai ñoaïn tôùi. Nhìn chung, chính saùch thueá TNCN cuûa caùc nöôùc coù nhöõng ñieåm nhö sau: - Haàu heát caùc quoác gia ñeàu thöïc thi chính saùch thueá thu nhaäp caù nhaân chöù khoâng phaûi thueá thu nhaäp ñoái vôùi ngöôøi coù thu nhaäp cao nhö Vieät Nam chuùng ta. Do vaäy moãi caù nhaân trong neàn kinh teá ñeàu phaûi chòu söï ñieàu tieát cuûa saéc thueá naøy, khoâng caên cöù vaøo thu nhaäp nhieàu hay ít, hoï chæ ñöôïc pheùp tröø khoûi thu nhaäp caùc khoaûn chieát tröø gia caûnh theo 23 luaät ñònh tröôùc khi xaùc ñònh thu nhaäp chòu thueá TNCN. Cho neân, caù nhaân chæ khoâng phaûi noäp thueá TNCN khi vaø chæ khi nhu nhaäp cuûa hoï nhoû hôn caùc khoaûn chieát tröø gia caûnh luaät ñònh gaén vôùi ñieàu kieän thöïc teá cuûa hoï. - Khoâng coù söï phaân bieät ñoái xöû trong vieäc qui ñònh thueá suaát thueá TNCN giöõa coâng daân trong nöôùc vaø ngöôøi nöôùc ngoaøi, coøn ôû Vieät Nam thì bieåu thueá luõy tieán ñöôïc taùch baïch goàm hai phaàn: phaàn aùp duïng cho coâng daân Vieät Nam vaø caù nhaân khaùc ñònh cö ôû Vieät Nam; phaàn aùp duïng cho ngöôøi nöôùc ngoaøi vaø caù nhaân Vieät Nam ñi lao ñoäng coâng taùc ôû nöôùc ngoaøi, theo khuynh höôùng öu tieân cho ngöôøi nöôùc ngoaøi hôn so vôùi ngöôøi Vieät Nam töø nhöõng qui ñònh veà ngöôõng chòu thueá, veà cuøng moät möùc thueá suaát nhöng thu nhaäp chòu thueá ñoái vôùi ngöôøi nöôùc ngoaøi cao hôn coâng daân Vieät Nam… - Ña soá caùc nöôùc ñaùnh thueá theo nguyeân taéc “cö truù” ñoái vôùi ñoái töôïng cö truù taïi nöôùc mình vaø phaûi chòu thueá TNCN treân thu nhaäp toaøn caàu, khoâng phaân bieät nguoàn thu nhaäp phaùt sinh trong nöôùc hay ôû nöôùc ngoaøi, ñaùnh thueá theo nguyeân taéc “nguoàn phaùt sinh thu nhaäp” ñoái vôùi ñoái töôïng khoâng cö truù, ñoái töôïng naøy chæ phaûi noäp thueá cho phaàn thu nhaäp coù ñöôïc phaùt sinh trong nöôùc. Tuy nhieân moãi nöôùc qui ñònh ñoái töôïng cö truù vaø khoâng cö truù laø khoâng gioáng nhau. - Ñôn vò tính thueá ñöôïc ña soá caùc nöôùc aùp duïng laø caù nhaân nhö ôû Nhaät, Thaùi Lan, Trung Quoác…, Phaùp xaùc ñònh ñôn vò tính thueá laø hoä gia ñình, ñaây ñöôïc xem laø caùch thu thueá hôïp lyù nhaát vaø coâng baèng nhaát, vì coù xeùt ñeán ñieàu kieän hoaøn caûnh cuï theå cuûa töøng gia ñình. - Thu nhaäp chòu thueá: Thu nhaäp chòu thueá laø thu nhaäp roøng (thu nhaäp sau khi tröø caùc khoaûn chieát tröø gia caûnh hoaëc chi phí hôïp lyù taïo ra thu nhaäp). Tuy nhieân moãi nöôùc xaùc ñònh thu nhaäp chòu thueá coù nhöõng ñieåm khaùc nhau nhö: + Luaät thueá thu nhaäp caù nhaân cuûa Phaùp xaùc ñònh 8 loaïi thu nhaäp chòu thueá. Thu nhaäp roøng laøm caên cöù tính thueá laø toång hôïp thu nhaäp roøng cuûa töøng loaïi thu nhaäp maø moãi ñoái töôïng noäp thueá coù ñöôïc trong naêm. Toång thu nhaäp chòu thueá cuûa hoä noäp thueá baèng toång caùc khoaûn thu nhaäp roøng töø moïi nguoàn thu nhaäp cuûa ñoái töôïng noäp thueá coäng vôùi toång thu nhaäp cuûa vôï (hoaëc choàng) vaø cuûa caùc con saùp nhaäp vaøo hoä (neáu coù) sau khi tröø caùc khoaûn loã cuûa töøng loaïi thu nhaäp. Ngoaøi ra, hoä noäp thueá coøn ñöôïc tröø khoûi toång thu nhaäp chòu 24 thueá moät khoaûn chi phí nhö: trôï caáp ñôøi soáng baét buoäc theo phaùn quyeát cuûa toøa ñoái vôùi vôï (choàng) ñaõ ly thaân hay ly hoân, chi nuoâi döôõng ngöôøi giaø treân 75 tuoåi… vaø khoaûn loã chöa tröø heát trong 5 naêm tröôùc. + Nhaät Baûn xaùc ñònh thu nhaäp chòu thueá theo töøng nguoàn hình thaønh thu nhaäp, moãi loaïi thu nhaäp chòu thueá ñöôïc xaùc ñònh baèng toång thu nhaäp tröø ñi caùc khoaûn khaáu tröø hoaëc caùc khoaûn chi phí hôïp lyù tuøy thuoäc vaøo nguoàn hình thaønh thu nhaäp. + Ñoái vôùi Thaùi Lan thu nhaäp chòu thueá ñöôïc xaùc ñònh töông tö nhö ôû Phaùp laø toång thu nhaäp roøng chòu thueá toång hôïp töø caùc nguoàn cuûa caù nhaân, nhöng khaùc so vôùi Phaùp laø Thaùi Lan coù ñôn ví tính thueá laø caù nhaân neân thu nhaäp roøng chòu thueá ñöôïc tính cho caù nhaân chöù khoâng coäng vaøo thu nhaäp cuûa caû hoä nhö ôû Phaùp. + Trung Quoác xaùc ñònh thu nhaäp chòu thueá theo töøng nguoàn hình thaønh thu nhaäp, tuøy töøng loaïi thu nhaäp maø xaùc ñònh thu nhaäp chòu thueá khaùc nhau nhö: ñoái vôùi thu nhaäp töø lao ñoäng, thu nhaäp chòu thueá ñöôïc xaùc ñònh baèng toång thu nhaäp tröø ñi caùc khoaûn ñöôïc khaáu tröø, sau ñoù tính thueá theo bieåu thueá luõy tieán töøng phaàn; ñoái vôùi thu nhaäp töø chuyeån nhöôïng taøi saûn, thu nhaäp chòu thueá laø phaàn thu nhaäp coøn laïi sau khi tröø caùc chi phí lieân quan vaø chòu thueá suaát 20%… - Veà thueá suaát: Thueá suaát cao nhaát trong bieåu thueá coù söï khaùc nhau, chaúng haïn nhö ôû Inñoneâxia 35%, Thaùi Lan 37%, Trung Quoác 45%, Malaysia 34%, Haøn Quoác 40%,… 1.4 Baøi hoïc kinh nghieäm aùp duïng cho Vieät Nam Sau khi nghieân cöùu nhöõng lyù luaän chung veà thueá TNCN, kinh nghieäm aùp duïng thueá TNCN treân theá giôùi, coù theå ruùt ra nhöõng baøi hoïc ñeå aùp duïng vaøo Vieät Nam nhö sau: 1.4.1 Veà xaây döïng moâ hình ñaùnh thueá Veà lyù thuyeát, coù ba moâ hình ñaùnh thueá thu nhaäp caù nhaân chuû yeáu: thueá ñaùnh treân töøng loaïi thu nhaäp, thueá ñaùnh treân toång hôïp caùc loaïi thu nhaäp vaø ñaùnh thueá hoãn hôïp. Trong heä thoáng thueá ñaùnh treân töøng loaïi thu nhaäp, caùc loaïi thu nhaäp khaùc nhau chòu thueá theo thueá suaát khaùc nhau tuyø thuoäc vaøo baûn chaát thu nhaäp. Trong heä thoáng thueá ñaùnh treân toång hôïp caùc loaïi thu nhaäp, chæ moät bieåu ñaùnh vaøo toång thu nhaäp, khoâng phaân bieät baûn chaát cuûa thu nhaäp. Thueá hoãn hôïp ñaùnh treân töøng töøng nguoàn thu nhaäp, sau ñoù laïi ñaùnh truøm treân toång thu nhaäp. 25 Moãi moâ hình ñaùnh thueá ñeàu coù nhöõng öu ñieåm, nhöôïc ñieåm rieâng. Ñoái vôùi Vieät nam, qua kinh nghòeâm cuûa caùc nöôùc cho thaáy vieäc löïa choïn moâ hình ñaùnh thueá phaûi ñaûm baûo ñôn giaûn trong haønh thu, nhöng vaãn ñaùp öùng ñöôïc yeâu caàu ñoäng vieân hôïp lyù ñoái vôùi töøng nguoàn thu nhaäp nhaèm thöïc hieän chính saùch khuyeán khích cuûa Nhaø nöôùc vôùi vieäc taïo ra thu nhaäp. ÔÛ Vieät Nam coù theå löïa choïn moâ hình ñaùnh thueá hoãn hôïp, keát hôïp caû hai heä thoáng ñaùnh thueá theo töøng nguoàn vaø ñaùnh thueá treân toång thu nhaäp, töùc laø trong toång thu nhaäp seõ quy ñònh moät soá loaïi thu nhaäp ñöôïc ñaùnh theo bieåu thueá chung, coøn moät soá loaïi thu nhaäp khaùc do tính ñaëc thuø coù theå xem xeùt vaø löïa choïn ñeå ñaùnh thueá theo bieåu thueá rieâng. Caùch ñaùnh thueá nhö vaäy ñoøi hoûi phaûi quaûn lyù naém baét ñöôïc töøng nguoàn thu nhaäp vaø xaây döïng möùc thueá hôïp lyù cho moät soá nguoàn thu nhaäp coù tính chaát ñaëc thuø. 4.1.2 Veà phöông phaùp ñaùnh thueá Hieän nay, thueá thu nhaäp caù nhaân cuûa haàu heát caùc nöôùc treân theá giôùi chuû yeáu döïa treân hai nguyeân taéc ñaùnh thueá, ñoù laø: nguyeân taéc ñaùnh thueá theo cö truù (nguyeân taéc cö truù) vaø nguyeân taéc ñaùnh thueá theo nguoàn phaùt sinh thu nhaäp (nguyeân taéc nguoàn). Döïa treân hai nguyeân taéc naøy, ngöôøi ta coù theå ñaùnh thueá ñoái vôùi moät caù nhaân taïi moät nöôùc treân toaøn boä thu nhaäp nhaän ñöôïc töø moïi nguoàn hoaëc cuõng coù theå ñaùnh thueá ñoái vôùi moät caù nhaân chæ treân phaàn thu nhaäp coù nguoàn goác taïi nöôùc sôû taïi. Nguyeân taéc ñaùnh thueá thu nhaäp caù nhaân döïa theo cö truù ñöôïc haàu heát caùc nöôùc aùp duïng ñeå ñaùnh thueá ñoái vôùi caùc ñoái töôïng ñöôïc coi laø cö truù taïi nöôùc ñoù. Tuy nhieân, khaùi nieäm theá naøo laø moät ñoái töôïng cö truù taïi moät nöôùc laïi ñöôïc ñònh nghóa khoâng gioáng nhau trong luaät thueá thu nhaäp caù nhaân cuûa caùc nöôùc. Nguyeân taéc nguoàn phaùt sinh thu nhaäp ñöôïc haàu heát caùc nöôùc aùp duïng ñeå ñaùnh thueá ñoái vôùi khoaûn thu nhaäp phaùt sinh taïi nöôùc ñoù cuûa caùc ñoái töôïng khoâng cö truù. Tuyø moãi nöôùc, tuyø theo ñieàu kieän kinh teá – xaõ hoäi cuûa mình maø löïa choïn nhöõng nguyeân taéc ñaùnh thueá thích hôïp. Ñoái vôùi Vieät Nam chuùng ta coù theå ñaùnh thueá theo tieâu thöùc “cö truù” vaø “nguoàn” ñeå xaùc ñònh ñuùng ñaén ñoái töôïng noäp thueá vaø thu nhaäp chòu thueá. 1.4.3 Ñôn vò tính thueá Vaán ñeà xaùc ñònh ñôn vò thueá – cô sôû ñeå tính thu nhaäp chòu thueá cuûa moät ñoái töôïng 26 coù moät yù nghóa quan troïng veà tính coâng baèng xaõ hoäi coù lieân quan maät thieát vôùi cô caáu thueá suaát. Maëc duø moãi nöôùc söû duïng ñôn vò tính thueá khaùc nhau, song chuû yeáu chæ bao haøm: caù nhaân hay gia ñình. Neáu aùp duïng ñôn vò thueá laø hoä gia ñình nhö ôû Phaùp thì ñoái töôïng cö truù ñöôïc keâ khai noäp thueá theo hoä gia ñình, bao goàm ngöôøi noäp thueá vaø ngöôøi nuoâi döôõng. Ngöôøi noäp thueá laø caùc caù nhaân ñoäc thaân hoaëc hoä gia ñình chöa coù con nhöng coù thu nhaäp, ngöôøi nuoâi döôõng laø caùc con chöa ñeán tuoåi thaønh nieân, ngöôøi taøn taät, … Khi tính thueá theo hoä gia ñình coù theå quy ñoåi töøng thaønh vieân trong hoä gia ñình thaønh caùc suaát thueá theo quy ñònh: - Ngöôøi ñoäc thaân moät suaát - Moät caëp vôï choàng chöa coù con 2 suaát - Con thöù nhaát (döôùi 18 tuoåi) 0,5 suaát - Con thöù 2 (döôùi 18 tuoåi) 0,5 suaát - Con thöù 3: tuøy chính saùch töøng nöôùc coù khuyeán khích sinh hay khoâng…. Nhö vaäy, thu thueá theo hoä gia ñình laø hôïp lyù hôn vaø coâng baèng hôn. Tuy nhieân, muoán thöïc hieän ñöôïc cheá ñoä ñoù phaûi coù ñieàu kieän laø gia ñình oån ñònh vaø phaûi ñöa ra ñöôïc ñònh nghóa cuï theå veà gia ñình, caùc qui ñònh veà ngöôøi phuï thuoäc, nuoâi döôõng… Moãi moâ hình ñaùnh thueá ñeàu coù nhöõng öu ñieåm, nhöôïc ñieåm rieâng. Maëc duø ñôn vò tính thueá laø caù nhaân khoù ñaït ñöôïc söï coâng baèng so vôùi ñôn vò tính thueá laø gia ñình, song noù laïi ñôn giaûn vaø deã thöïc thi, ít toán keùm chi phí haønh thu. ÔÛ nöôùc ta hieän nay neân aùp duïng ñôn vò thueá laø caù nhaân laø phuø hôïp nhaát, vì neáu aùp duïng ñôn vò thueá laø gia ñình thì chuùng ta chöa coù ñaày ñuû cô sôû vaø chi phí haønh thu seõ raát cao. 1.4.4 Xaùc ñònh thu nhaäp chòu thueá Trong Luaät thueá thu nhaäp caù nhaân ôû haàu heát caùc nöôùc thöôøng khoâng ñöa ra moät ñònh nghóa chung veà thu nhaäp, nhöng ñeàu coù khaùi nieäm thu nhaäp chòu thueá cuûa caù nhaân trong kyø tính thueá vaø ñaây laø cô sôû tính thueá thu nhaäp. Khaùi nieäm thu nhaäp chòu thueá thöôøng ñöôïc ñònh nghóa laø toång thu nhaäp tröø ñi toång caùc khoaûn ñöôïc giaûm tröø cuûa ñoái töôïng ñoù trong kyø tính thueá. Ña soá caùc nöôùc ñeàu xaùc ñònh thu nhaäp chòu thueá vaø phaân loaïi chuùng döïa theo nguoàn hình thaønh, vaø thöôøng bao goàm caùc loaïi chuû yeáu sau: 27 - Thu nhaâïp tö ølao ñoäng nhö tieàn löông, tieàn coâng. - Thu nhaäp töø kinh doanh vaø thu nhaäp töø haønh ngheà ñoäc laäp. - Thu nhaäp töø taøi saûn. - Thu nhaäp töø ñaàu tö giaùn tieáp. - Thu nhaâp khaùc. Tuy nhieân, tuyø theo vieäc löïa choïn moâ hình ñaùnh thueá vaø chính saùch cuûa töøng nöôùc trong töøng thôøi kyø maø thaùi ñoä ñaùnh thueá ñoái vôùi töøng loaïi thu nhaäp neâu treân giöõa caùc nöôùc cuõng khoâng gioáng nhau, thaäm chí trong moät nöôùc giöõa caùc thôøi kyø khaùc nhau cuõng khoâng gioáng nhau. Hieän nay, thueá thu nhaäp ñoái vôùi ngöôøi coù thu nhaäp cao ôû nöôùc ta khoâng thöïc hieän phaân loaïi thu nhaäp chòu thueá theo töøng nguoàn maø döïa theo tính chaát oån ñònh, ñeàu ñaën cuûa thu nhaäp phaùt sinh, coù nghóa laø thu nhaäp ñöôïc phaân thaønh thu nhaäp thöôøng xuyeân vaø thu nhaäp khoâng thöôøng xuyeân, theo ñoù, moãi loaïi thu nhaäp phaûi chòu thueá theo cô cheá rieâng. Theo kinh nghieäm cuûa caùc nöôùc cho thaáy chuùng ta neân xaùc ñònh ñaùnh thueá theo töøng nguoàn hình thaønh thu nhaäp chòu thueá. 1.4.5 Veà thueá suaát thueá thu nhaäp caù nhaân Nhìn chung caùc nöôùc ñeàu aùp duïng bieåu thueá luyõ tieán töøng phaàn goàm caùc baäc. Neáu aùp duïng bieåu thueá ít baäc seõ thì bieåu thueá seõ goïn vaø ñôn giaûn nhöng möùc ñoä ñieàu tieát thu nhaäp laïi khoâng hôïp lyù. Ngöôïc laïi, neáu aùp duïng bieåu thueá nhieàu baäc seõ ñaûm baûo tính chaát phaân phoái coâng baèng hôn nhöng vieäc tính thueá laïi trôû neân phöùc taïp. Hieän nay bieåu thueá cuûa caùc nöôùc thöôøng ñöôïc xaây döïng ôû möùc 4 – 8 baäc. Ñieàu naøy cuõng hoaøn toaøn phuø hôïp khi vaän duïng vaøo Vieät Nam sao cho bieåu thueá vöøa ñôn giaûn ñeå phuø hôïp trình ñoä ngöôøi daân, ñoàng thôøi vöøa ñaûm baûo söï phaân phoái töông ñoái coâng baèng. Coù nöôùc quy ñònh caùc cheá ñoä mieãn tröø cho baûn thaân ngöôøi noäp thueá (vôï hoaëc choàng, boá meï, con caùi phaûi nuoâi döôõng) nhöng coù nöôùc laïi aùp duïng bieåu tính thueá töø ñoàng thu nhaäp ñaàu tieân ñeå ngöôøi noäp thueá thaáy roõ nghóa vuï vaø traùch nhieäm coâng daân cuaû mình. ÔÛ nhieàu nöôùc trong bieåu thueá laïi quy ñònh mieãn tröø cho moät möùc thu nhaäp nhaát ñònh coi nhö möùc khôûi ñieåm tính thueá. Nhöõng caùch naøy ñöôïc aùp duïng tuøy thuoäc vaøo ñieàu kieän vaø trình ñoä quaûn lyù cuûa töøng nöôùc. Toâi cho raèng, ñeå ñaûm baûo coâng baèng trong ñieàu tieát thu 28 nhaäp cuûa caùc taàng lôùp daân cö, chuùng ta neân nghieân cöùu qui ñònh bieåu thueá suaát vôùi möùc khôûi ñieåm chòu thueá (xem nhö khoaûn chieát tröø cuûa caù nhaân cuûa ngöôøi noäp thueá) vaø khoaûn chieát tröø gia caûnh hôïp lyù. Tuy aùp duïng “möùc khôûi ñieåm chòu thueá” laø khoâng coâng baèng nhö tröôøng hôïp khaáu tröø theo chi phí thöïc teá, nhöng ñeå khaáu tröø caùc chi phí thöïc teá naøy thì phaûi coù chöùng töø hôïp leä, chöùng minh ñöôïc vaø caùc giao dòch phaûi ñöôïc thöïc hieän qua ngaân haøng. Ñoái vôùi ñieàu kieän nöôùc ta hieän nay vaø trong nhöõng naêm saép tôùi thì khoâng theå thöïc hieän phöông phaùp naøy 1.5 Keát luaän chöông 1 Thueá laø coâng cuï taøi chính höõu hieäu vaø taát yeáu cuûa moïi Nhaø nöôùc. Thueá huy ñoäng moät phaàn thu nhaäp cuûa xaõ hoäi ñeå taïo nguoàn thu chuû yeáu cho Nhaø nöôùc nhaèm ñaûm baûo chi tieâu vaø thöïc hieän chöùc naêng cuûa Nhaø nöôùc. Thueá ñaõ taïo nguoàn söùc maïnh vaät chaát cho söï hoaït ñoäng cuûa Nhaø nöôùc vaø tham gia ñieàu chænh vó moâ neàn kinh teá. Do vaäy, khi hoaïch ñònh chính saùch thueá, Nhaø nöôùc luoân chuù troïng ñeán caùc tieâu thöùc khoa hoïc vaø xaây döïng noäi dung ñieàu tieát cuûa luaät thueá phuø hôïp vôùi ñieàu kieän, ñaët ñieåm vaø möùc ñoä phaùt trieån xaõ hoäi môùi ñeå coù theå ñöa thueá vaøo thöïc tieãn cuoäc soáng coù keát quaû toát. Trong chöông thöù nhaát cuûa luaän vaên ñaõ taäp trung phaân tích moät caùch cô baûn moät soá vaán ñeà thuoäc noäi dung lyù luaän veà thueá, thueá TNCN, trong ñoù ñi saâu phaân tích khaùi nieäm, söï caàn thieát xaây döïng chính saùch thueá TNCN, vai troø thueá TNCN, caùc nguyeân taéc vaø phöông phaùp ñaùnh thueá TNCN, cô sôû xaây döïng chính saùch thueá TNCN. Ñaây chính laø nhöõng ñieåm coát loõi laøm cô sôû lyù luaän ñeå phaân tích nhöõng kinh nghieäm thöïc teá moät caùch coù choïn loïc vieäc aùp duïng chính saùch thueá TNCN cuûa moät soá nöôùc treân theá giôùi, qua ñoù ruùt ra nhöõng vaán ñeà cô baûn coù theå aùp duïng vaøo Vieät Nam. Ñoàng thôøi nhöõng lyù luaän treân cuõng laø cô sôû ñeå nghieân cöùu, ñaùnh giaù thöïc traïng chính saùch thueá TNCN Vieät Nam vaø xaây döïng caùc giaûi phaùp hoaøn thieän trong thôøi gian tôùi. 29 CHÖÔNG 2: THÖÏC TRAÏNG AÙP DUÏNG CHÍNH SAÙCH THUEÁ THU NHAÄP CAÙ NHAÂN ÔÛ VIEÄT NAM Nhö giôùi thieäu ôû phaàn môû ñaàu, nhaèm giaûm thieåu moät trong nhöõng khuyeát taät voán coù cuûa neàn kinh teá thò tröôøng ñoù laø ngaên caùch giöõa giaøu ngheøo trong xaõ hoäi. Thöïc hieän coâng baèng xaõ hoäi baèng thueá, ñieàu hoøa thu nhaäp trong neàn kinh teá thò tröôøng, Quoác hoäi nöôùc Coäng hoøa Xaõ hoäi Chuû nghóa Vieät Nam ban haønh Phaùp leänh thueá Thu nhaäp ñoái vôùi ngöôøi coù thu nhaäp cao vaøo ngaøy 27/12/1990, vaø coù hieäu löïc thi haønh töø 01/04/1991. Qua hôn 15 naêm thöïc thi, Quoác hoäi nöôùc ta ñaõ traûi qua 5 laàn söûa ñoåi, thay theá Phaùp leänh naêm 1990 baèng nhöõng phaùp leänh môùi phuø hôïp hôn vôùi ñieàu kieän vaø hoaøn caûnh xaõ hoäi. Cuï theå laø caùc laàn thay ñoåi nhö sau: - Phaùp leänh söûa ñoåi veà Thueá thu nhaäp ñoái vôùi ngöôøi coù thu nhaäp cao ngaøy ban haønh ngaøy 19/05/1994, coù hieäu löïc töø ngaøy 01/06/1994. - Phaùp leänh soá 01/1997/PL- UBTVQH9 ngaøy 06/02/1997, coù hieäu löïc töø ngaøy 06/02/1997 söûa ñoåi moät soá ñieàu cuûa Phaùp leänh Thueá thu nhaäp ñoái vôùi ngöôøi coù thu nhaäp cao naêm 1994. - Phaùp leänh soá 14/1999/PL- UBTVQH10 ngaøy 30/06/1999, söûa ñoåi moät soá ñieàu cuûa Phaùp leänh Thueá thu nhaäp ñoái vôùi ngöôøi coù thu nhaäp cao, Phaùp leänh naøy coù hieäu löïc töø ngaøy 01/07/1999. - Phaùp leänh soá 35/2001/PL- UBTVQH10 ngaøy 19/05/2001, coù hieäu löïc ngaøy 01/07/2001, thay theá Phaùp leänh Thueá thu nhaäp ñoái vôùi ngöôøi coù thu nhaäp cao ngaøy 19/05/1994, ñaõ ñöôïc söûa ñoåi theo Phaùp leänh söûa ñoåi moät soá ñieàu cuûa Phaùp leänh Thueá thu nhaäp ñoái vôùi ngöôøi coù thu nhaäp cao ngaøy 06/02/1997 vaø Phaùp leänh söûa ñoåi moät soá ñieàu cuûa Phaùp leänh Thueá thu nhaäp ñoái vôùi ngöôøi coù thu nhaäp cao ngaøy 30/06/1999. - Vaø gaàn ñaây nhaát laø Phaùp leänh soá 14/2004/PL- UBTVQH11 ngaøy 24/03/2004, coù hieäu löïc ngaøy 01/07/2004 söûa ñoåi, boå sung moät soá ñieàu cuûa Phaùp leänh Thueá thu nhaäp ñoái vôùi ngöôøi coù thu nhaäp cao thoâng qua ngaøy 19/05/2001. Thueá thu nhaäp ñoái vôùi ngöôøi coù thu nhaäp cao laø hình thöùc cuûa thueá Thu nhaäp caù nhaân, Do ôû Vieät Nam neàn kinh teá ñang phaùt trieån, ñaïi ña soá ngöôøi daân chöa quen vôùi saéc 30 thueá naøy, naêng suaát lao ñoäng chöa cao, thu nhaäp bình quaân ñaàu ngöôøi coøn thaáp neân thueá Thu nhaäp caù nhaân ñöôïc vaän duïng vaøo Vieät Nam böôùc ñaàu bieåu hieän laø thueá Thu nhaäp ñoái vôùi ngöôøi coù thu nhaäp cao vaø laø tieàn ñeà ñeå xaây döïng chính saùch thueá Thu nhaäp caù nhaân. Vì vaäy, trong chöông naøy – phaàn thöïc traïng aùp duïng chính saùch thueá Thu nhaäp caù nhaân ôû Vieät Nam seõ noùi ñeán thueá Thu nhaäp ñoái vôùi ngöôøi coù thu nhaäp cao. Sau ñaây laø noäi dung chính cuûa Phaùp leänh Thueá thu nhaäp ñoái vôùi ngöôøi coù thu nhaäp cao hieän haønh ôû nöôùc ta. 2.1 Noäi dung cô baûn cuûa thueá Thu nhaäp ñoái vôùi ngöôøi coù thu nhaäp cao (TNÑVNCTNC) hieän haønh ôû Vieät Nam (goïi taéc laø thueá Thu nhaäp caù nhaân – TNCN) 2.1.1 Ñoái töôïng noäp thueá TNÑVNCTNC - Coâng daân Vieät Nam ôû trong nöôùc hoaëc ñi coâng taùc, lao ñoäng ôû nöôùc ngoaøi coù thu nhaäp; - Caù nhaân laø ngöôøi khoâng mang quoác tòch Vieät Nam nhöng ñònh cö khoâng thôøi haïn taïi Vieät Nam coù thu nhaäp (sau ñaây goïi laø caù nhaân khaùc ñònh cö taïi Vieät Nam); - Ngöôøi nöôùc ngoaøi laøm vieäc taïi Vieät Nam trong caùc doanh nghieäp, caùc toå chöùc kinh teá, vaên hoaù, xaõ hoäi, caùc vaên phoøng ñaïi dieän, caùc chi nhaùnh coâng ty nöôùc ngoaøi taïi Vieät Nam; caùc caù nhaân haønh ngheà ñoäc laäp taïi Vieät Nam. 2.1.2 Caên cöù vaø phöông phaùp tính thueá Caên cöù tính thueá TNÑVNCTNC laø thu nhaäp chòu thueá vaø thueá suaát. 2.1.2.1 Thu nhaäp chòu thueá a) Thu nhaäp thöôøng xuyeân chòu thueá a1) Caùc khoaûn ñöôïc xem laø thu nhaäp thöôøng xuyeân chòu thueá - Caùc khoaûn thu nhaäp döôùi caùc hình thöùc tieàn löông, tieàn coâng, tieàn thuø lao, bao goàm caû tieàn löông laøm theâm giôø, löông ca 3, löông thaùng thöù 13 (neáu coù); tieàn phuï caáp; tieàn trôï caáp thay löông nhaän töø quyõ baûo hieåm xaõ hoäi; tieàn aên tröa, aên giöõa ca (neáu nhaän baèng tieàn); - Tieàn thöôûng thaùng, quyù, naêm, thöôûng ñoät xuaát nhaân dòp ngaøy leã, teát, ngaøy thaønh laäp ngaønh, thöôûng töø caùc nguoàn, döôùi caùc hình thöùc tieàn hoaëc hieän vaät; - Thu nhaäp do tham gia döï aùn, hieäp hoäi kinh doanh, hoäi ñoàng quaûn trò, hoäi ñoàng 31 quaûn lyù, hoäi ñoàng doanh nghieäp; - Tieàn baûn quyeàn söû duïng saùng cheá, nhaõn hieäu, taùc phaåm; thu nhaäp veà tieàn nhuaän buùt; - Caùc khoaûn thu nhaäp cuûa caùc caù nhaân khoâng thuoäc ñoái töôïng noäp thueá thu nhaäp doanh nghieäp nhö: thu nhaäp töø dòch vuï khoa hoïc, kyõ thuaät, dòch vuï tin hoïc, dòch vuï tö vaán, thieát keá, kieán truùc, ñaøo taïo; hoaït ñoäng bieåu dieãn, toå chöùc bieåu dieãn; quaûng caùo; hoaït ñoäng theå duïc theå thao; dòch vuï ñaïi lyù; thu nhaäp töø hoa hoàng moâi giôùi; dòch vuï khaùc; - Caùc khoaûn thu nhaäp khoâng tính trong tieàn löông, tieàn coâng ñöôïc chi traû hoä nhö tieàn nhaø, ñieän, nöôùc; rieâng tieàn nhaø tính theo soá thöïc teá chi traû hoä nhöng khoâng vöôït quaù 15% toång thu nhaäp chòu thueá. - Caùc khoaûn thu nhaäp khaùc maø caù nhaân ñöôïc höôûng töø cô quan chi traû thu nhaäp. a2) Xaùc ñònh thu nhaäp thöôøng xuyeân chòu thueá - Ñoái vôùi coâng daân Vieät Nam vaø caù nhaân khaùc ñònh cö taïi Vieät Nam, thu nhaäp thöôøng xuyeân chòu thueá laø soá tieàn cuûa töøng caù nhaân thöïc nhaän tính bình quaân thaùng trong naêm treân 5 trieäu ñoàng. Rieâng ñoái vôùi ca syõ nhö dieãn vieân thanh nhaïc bieåu dieãn caùc loaïi hình ngheä thuaät ca-nhaïc kòch, caûi löông, tuoàng, cheøo, daân ca; ngheä syõ xieác, muùa; caàu thuû boùng ñaù; vaän ñoäng vieân chuyeân nghieäp coù xaùc nhaän cuûa cô quan quaûn lyù Nhaø nöôùc chuyeân ngaønh, ñöôïc tröø 25% thu nhaäp khi xaùc ñònh thu nhaäp chòu thueá. - Ñoái vôùi ngöôøi nöôùc ngoaøi ñöôïc coi laø cö truù taïi Vieät Nam, thu nhaäp thöôøng xuyeân chòu thueá laø toång soá thu nhaäp phaùt sinh taïi Vieät Nam vaø thu nhaäp phaùt sinh taïi nöôùc ngoaøi, ñöôïc tính bình quaân thaùng trong naêm treân 8 trieäu ñoàng. - Ñoái vôùi ngöôøi nöôùc ngoaøi ñöôïc coi laø khoâng cö truù taïi Vieät Nam, thu nhaäp chòu thueá laø toång thu nhaäp phaùt sinh taïi Vieät Nam, khoâng phaân bieät nôi nhaän thu nhaäp ôû Vieät Nam hay ôû nöôùc ngoaøi. Ngöôøi nöôùc ngoaøi ñöôïc coi laø cö truù taïi Vieät Nam neáu ôû taïi Vieät Nam töø 183 ngaøy trôû leân tính cho 12 thaùng lieân tuïc keå töø khi ñeán Vieät Nam; ñöôïc coi laø khoâng cö truù taïi Vieät Nam neáu ôû taïi Vieät Nam döôùi 183 ngaøy. 32 b) Thu nhaäp khoâng thöôøng xuyeân chòu thueá b1) Caùc khoaûn ñöôïc xem laø thu nhaäp khoâng thöôøng xuyeân chòu thueá - Thu nhaäp veà chuyeån giao coâng ngheä (tröø tröôøng hôïp bieáu, taëng) bao goàm: + Chuyeån giao caùc ñoái töôïng sôû höõu coâng nghieäp: saùng cheá, giaûi phaùp höõu ích, kieåu daùng coâng nghieäp, teân goïi, xuaát xöù haøng hoaù, thieát keá boá trí maïch tích hôïp baùn daãn vaø nhaõn hieäu haøng hoùa ñang trong thôøi haïn ñöôïc phaùp luaät Vieät Nam baûo hoä vaø ñöôïc pheùp chuyeån giao. + Chuyeån giao caùc bí quyeát veà coâng ngheä, kieán thöùc döôùi daïng phöông aùn coâng ngheä, caùc giaûi phaùp kyõ thuaät, quy trình coâng ngheä, taøi lieäu thieát keá sô boä vaø thieát keá kyõ thuaät, coâng thöùc, thoâng soá kyõ thuaät, baûn veõ, sô ñoà kyõ thuaät, phaàn meàm maùy tính (ñöôïc chuyeån giao theo Hôïp ñoàng chuyeån giao coâng ngheä), thoâng tin döõ lieäu veà coâng ngheä chuyeån giao coù keøm hoaëc khoâng keøm theo maùy moùc thieát bò. + Chuyeån giao caùc giaûi phaùp hôïp lyù hoùa saûn xuaát, ñoåi môùi coâng ngheä…. - Truùng thöôûng xoå soá döôùi caùc hình thöùc, keå caû truùng thöôûng khuyeán maïi. b2) Xaùc ñònh thu nhaäp khoâng thöôøng xuyeân chòu thueá - Ñoái vôùi thu nhaäp veà chuyeån giao coâng ngheä laø khoaûn thu nhaäp coù giaù trò treân 15 trieäu ñoàng tính cho töøng hôïp ñoàng, khoâng phaân bieät soá laàn chi traû; - Ñoái vôùi thu nhaäp veà truùng thöôûng xoå soá döôùi caùc hình thöùc laø khoaûn thu nhaäp coù giaù trò treân 15 trieäu ñoàng tính cho töøng laàn truùng thöôûng vaø nhaän giaûi thöôûng. c) Caùc khoaûn thu nhaäp khoâng chòu thueá - Caùc khoaûn phuï caáp do Nhaø nöôùc Vieät Nam quy ñònh aùp duïng ñoái vôùi thu nhaäp phaùt sinh taïi Vieät Nam; - Tieàn coâng taùc phí; - Tieàn aên ñònh löôïng theo cheá ñoä quy ñònh ñoái vôùi moät soá coâng vieäc, moät soá ngheà ñaëc bieät; böõa aên taïi choã, aên tröa, aên giöõa ca (tröø tröôøng hôïp nhaän baèng tieàn); - Caùc khoaûn trôï caáp xaõ hoäi cuûa caùc ñoái töôïng höôûng chính saùch xaõ hoäi; - Tieàn boài thöôøng baûo hieåm do tham gia baûo hieåm con ngöôøi vaø taøi saûn; - Trôï caáp thoâi vieäc, trôï caáp maát vieäc laøm theo cheá ñoä Nhaø nöôùc quy ñònh; 33 - Trôï caáp ñieàu ñoäng veà cô sôû saûn xuaát theo quy ñònh cuûa Nhaø nöôùc, bao goàm caû trôï caáp chuyeån vuøng moät laàn cuûa ngöôøi nöôùc ngoaøi ñeán cö truù taïi Vieät Nam; - Tieàn thöôûng veà caûi tieán kyõ thuaät, saùng cheá, phaùt minh, caùc giaûi thöôûng quoác teá, caùc giaûi thöôûng quoác gia do Nhaø nöôùc Vieät Nam toå chöùc, coâng nhaän; - Tieàn thöôûng keøm theo caùc danh hieäu ñöôïc Nhaø nöôùc phong taëng; - Tieàn noäp veà baûo hieåm xaõ hoäi, baûo hieåm y teá töø tieàn löông, tieàn coâng cuûa ngöôøi lao ñoäng; - Thu nhaäp cuûa chuû hoä kinh doanh caù theå, cuûa caùc caù nhaân ñaõ thuoäc dieän chòu thueá thu nhaäp doanh nghieäp; - Caùc lôïi ích ñöôïc höôûng do cô quan chi traû thu nhaäp thanh toaùn nhö: chi phí ñaøo taïo nhaân vieân traû cho nôi ñaøo taïo, chi veù maùy bay veà pheùp cuûa ngöôøi nöôùc ngoaøi (laø ñoái töôïng noäp thueá), hoïc phí cho con cuûa ngöôøi nöôùc ngoaøi traû tröïc tieáp cho caùc cô sôû giaùo duïc taïi Vieät Nam thuoäc caùc caáp giaùo duïc töø maàm non ñeán trung hoïc phoå thoâng. Taïm thôøi chöa thu thueá thu nhaäp ñoái vôùi caù nhaân caùc khoaûn thu nhaäp veà laõi tieàn göûi ngaân haøng, laõi tieàn göûi tieát kieäm, laõi tieàn cho vay voán, laõi mua tín phieáu, traùi phieáu, kyø phieáu, coå phieáu, thu nhaäp töø hoaït ñoäng ñaàu tö chöùng khoaùn, cheânh leäch mua baùn chöùng khoaùn. 2.1.2.2 Thueá suaát a) Ñoái vôùi thu nhaäp thöôøng xuyeân Thueá suaát ñoái vôùi thu nhaäp thöôøng xuyeân aùp duïng theo Bieåu thueá luyõ tieán töøng phaàn quy ñònh taïi khoaûn 4 Ñieàu 1 Phaùp leänh söûa ñoåi, boå sung moät soá Ñieàu cuûa Phaùp leänh thueá thu nhaäp ñoái vôùi ngöôøi coù thu nhaäp cao nhö sau: - Ñoái vôùi coâng daân Vieät Nam vaø caù nhaân khaùc ñònh cö taïi Vieät Nam: Ñôn vò: 1.000 ñoàng Baäc Thu nhaäp bình quaân thaùng/ngöôøi Thueá suaát (%) 1 Ñeán 5.000 0 2 Treân 5.000 ñeán 15.000 10 3 Treân 15.000 ñeán 25.000 20 4 Treân 25.000 ñeán 40.000 30 5 Treân 40.000 40 Baûng 2.1: Bieåu thueá thu nhaäp ñoái vôùi ngöôøi coù thu nhaäp cao laø coâng daân Vieät Nam vaø caù nhaân khaùc ñònh cö taïi Vieät Nam 34 - Ñoái vôùi ngöôøi nöôùc ngoaøi cö truù taïi Vieät Nam vaø coâng daân Vieät Nam lao ñoäng, coâng taùc ôû nöôùc ngoaøi: Ñôn vò: 1.000 ñoàng Baäc Thu nhaäp bình quaân Thaùng/ngöôøi Thueá suaát (%) 1 Ñeán 8.000 0 2 Treân 8.000 ñeán 20.000 10 3 Treân 20.000 ñeán 50.000 20 4 Treân 50.000 ñeán 80.000 30 5 Treân 80.000 40 Baûng 2.2: Bieåu thueá thu nhaäp ñoái vôùi ngöôøi coù thu nhaäp cao laø ngöôøi nöôùc ngoaøi cö truù taïi Vieät Nam vaø coâng daân Vieät Nam lao ñoäng, coâng taùc ôû nöôùc ngoaøi - Ñoái vôùi ngöôøi nöôùc ngoaøi khoâng cö truù taïi Vieät nam: aùp duïng thueá suaát 25% tính treân toång thu nhaäp chòu thueá. b) Ñoái vôùi thu nhaäp khoâng thöôøng xuyeân Thueá suaát ñoái vôùi thu nhaäp khoâng thöôøng xuyeân ñöôïc aùp duïng ñoái vôùi toång thu nhaäp chòu thueá. - Ñoái vôùi thu nhaäp chòu thueá veà chuyeån giao coâng ngheä: Thueá suaát 5%. - Ñoái vôùi thu nhaäp chòu thueá veà truùng thöôûng xoå soá, truùng thöôûng khuyeán maïi: Thueá suaát 10%. 2.1.3 Ñaêng kyù, keâ khai, quyeát toaùn thueá 2.1.3.1 Ñaêng kyù thueá - Ñaêng kyù thueá thoâng qua cô quan chi traû thu nhaäp: Ñoái vôùi tröôøng hôïp xaùc ñònh ñöôïc cô quan chi traû thu nhaäp, vieäc keâ khai, noäp thueá TNÑVNCTNC ñöôïc thöïc hieän theo nguyeân taéc khaáu tröø taïi nguoàn. Toå chöùc, caù nhaân chi traû thu nhaäp (goïi taét laø cô quan chi traû thu nhaäp) coù nghóa vuï khaáu tröø tieàn thueá thu nhaäp caù nhaân ñeå noäp vaøo ngaân saùch Nhaø nöôùc tröôùc khi chi traû thu nhaäp cho caù nhaân. -Ñaêng kyù thueá taïi cô quan thueá: Ñoái vôùi caùc tröôøng hôïp khaùc thì caù nhaân töï thöïc 35 hieän noäp tôø khai ñaêng kyù caáp maõ soá thueá cho cô quan thueá, töï keâ khai, noäp thueá taïi cô quan thueá. 2.1.3.2 Keâ khai thueá a) Ñoái vôùi thu nhaäp thöôøng xuyeân a1)Tröôøng hôïp keâ khai, noäp thueá taïi cô quan chi traû thu nhaäp - Thöïc hieän khaáu tröø thueá theo Bieåu thueá luyõ tieán töøng phaàn ñoái vôùi khoaûn chi traû thu nhaäp cho caù nhaân thuoäc söï quaûn lyù cuûa cô quan chi traû thu nhaäp; - Thöïc hieän khaáu tröø thueá 10% treân toång thu nhaäp ñoái vôùi caùc khoaûn chi traû cho caù nhaân coù thu nhaäp töø 500.000 ñoàng/laàn trôû leân maø khoaûn thu nhaäp naøy coù ñöôïc töø caùc hoaït ñoäng ñaïi lyù höôûng hoa hoàng, moâi giôùi (keå caû tieàn thöôûng); tieàn nhuaän buùt, tieàn giaûng daïy; tieàn baûn quyeàn söû duïng saùng cheá, nhaõn hieäu, taùc phaåm; tieàn thuø lao do tham gia döï aùn, hieäp hoäi kinh doanh, hoäi ñoàng quaûn trò, hoäi ñoàng thaønh vieân; dòch vuï khoa hoïc, kyõ thuaät, dòch vuï tin hoïc, dòch vuï tö vaán, thieát keá, kieán truùc, ñaøo taïo, hoaït ñoäng bieåu dieãn, hoaït ñoäng theå duïc theå thao vaø caùc khoaûn tieàn chi traû thuoäc dieän chòu thueá khaùc. Rieâng ñoái vôùi caù nhaân laø coâng daân Vieät Nam vaø caù nhaân khaùc ñònh cö taïi Vieät Nam thuoäc ñoái töôïng ñöôïc tröø 25% thu nhaäp khi xaùc ñònh thu nhaäp chòu thueá quy ñònh, thì thu nhaäp laøm caên cöù khaáu tröø 10% laø khoaûn thu nhaäp ñaõ tröø 25%. Cuoái thaùng, cô quan chi traû thu nhaäp laäp Tôø khai thueá thu nhaäp ñoái vôùi thu nhaäp thöôøng xuyeân cuûa caù nhaân theo maãu quy ñònh ñeå toång hôïp soá tieàn thueá ñaõ khaáu tröø vaø noäp vaøo taøi khoaûn taïm thu cuûa cô quan thueá. - Ñoái vôùi khoaûn chi traû thu nhaäp cho caù nhaân laø ngöôøi nöôùc ngoaøi khoâng cö truù taïi Vieät Nam thì cô quan chi traû thu nhaäp coù traùch nhieäm khaáu tröø tieàn thueá vaø laäp tôø khai theo maãu quy ñònh. a2)Tröôøng hôïp keâ khai, noäp thueá taïi cô quan thueá Haøng thaùng, caù nhaân noäp tôø khai thueá TNÑVNCTNC cho cô quan thueá theo maãu qui ñònh. b) Ñoái vôùi thu nhaäp khoâng thöôøng xuyeân Thueá thu nhaäp ñoái vôùi thu nhaäp khoâng thöôøng xuyeân noäp cho töøng laàn phaùt sinh thu nhaäp. Cô quan chi traû thu nhaäp thöïc hieän khaáu tröø tieàn thueá vaø caáp bieân lai thueá khi 36 chi traû cho ngöôøi coù thu nhaäp. 2.1.3.3 Quyeát toaùn thueá - Quyeát toaùn thueá ñoái vôùi thu nhaäp thöôøng xuyeân ñöôïc thöïc hieän theo naêm döông lòch. - Quyeát toaùn thueá thu nhaäp taïi cô quan chi traû thu nhaäp aùp duïng ñoái vôùi caù nhaân trong naêm chæ coù thu nhaäp duy nhaát taïi moät nôi. - Quyeát toaùn thueá taïi cô quan thueá aùp duïng ñoái vôùi caù nhaân trong naêm coù thu nhaäp töø hai nôi trôû leân, caù nhaân ñaêng kyù noäp thueá taïi cô quan thueá vaø caùc tröôøng hôïp khaùc. - Ngöôøi nöôùc ngoaøi khoâng cö truù taïi Vieät Nam ñaõ noäp thueá khaáu tröø taïi nguoàn thì khoâng phaûi quyeát toaùn thueá. 2.1.4 Cheá ñoä giaûm thueá, mieãn thueá - Caù nhaân ngöôøi noäp thueá gaëp khoù khaên do thieân tai, ñòch hoaï, tai naïn laøm thieät haïi ñeán taøi saûn, thu nhaäp, aûnh höôûng ñeán ñôøi soáng baûn thaân thì ngöôøi noäp thueá ñöôïc xeùt giaûm thueá, mieãn thueá trong naêm tuyø theo möùc ñoä thieät haïi. Soá thueá ñöôïc xeùt mieãn, giaûm baèng tyû leä giöõa soá tieàn thieät haïi so vôùi thu nhaäp chòu thueá trong naêm nhöng khoâng vöôït qua soá tieàn thueá phaûi noäp caû naêm. - Trong tröôøng hôïp ñaëc bieät, neáu vieäc noäp thueá cuûa caù nhaân laøm aûnh höôûng ñeán lôïi ích kinh teá, chính trò, xaõ hoäi cuûa quoác gia thì ñöôïc mieãn, giaûm thueá. 2.2 Ñaùnh giaù tình hình thöïc hieän chính saùch thueá Thu nhaäp ñoái vôùi ngöôøi coù thu nhaäp cao trong thôøi gian qua Qua 15 naêm aùp duïng chính saùch thueá Thu nhaäp ñoái vôùi ngöôøi coù thu nhaäp cao (TNÑVNCTNC) (thu nhaäp caù nhaân - TNCN) ôû nöôùc ta nhìn chung phuø hôïp vôùi ñieàu kieän kinh teá, xaõ hoäi ñaát nöôùc, ñaõ goùp phaàn quan troïng trong vieäc ñaûm baûo nguoàn thu cho ngaân saùch, kieåm soaùt thu nhaäp cuûa caù nhaân, phaân phoái laïi thu nhaäp, thöïc hieän coâng baèng xaõ hoäi cuõng nhö böôùc ñaàu taïo thoùi quen vaø goùp phaàn naâng cao nhaän thöùc cuûa caùc ñoái töôïng noäp thueá veà traùch nhieäm thöïc hieän nghóa vuï noäp thueá cho NSNN. Ñeán nay, khoaûng hôn 300 ngaøn ngöôøi noäp thueá vaø döï kieán naêm 2006 thu töø nguoàn thueá naøy khoaûng 5.200 tyû ñoàng cho NSNN. 37 - Nguoàn thu Ngaân saùch Nhaø nöôùc töø thueá thu nhaäp ñoái vôùi ngöôøi coù thu nhaäp cao ngaøy caøng taêng. Thueá TNÑVNCTNC ñaõ ñoùng goùp nguoàn thu vaøo NSNN ngaøy caøng taêng. Tuy möùc khôûi ñieåm ñöôïc ñieàu chænh taêng ñoái vôùi ngöôøi Vieät Nam töø 0,5 trieäu ñoàng leân ñeán 5 trieäu ñoàng; ñoái vôùi ngöôøi nöôùc ngoaøi töø 2,4 trieäu ñoàng leân 8 trieäu ñoàng nhöng soá thu noäp ngaân saùch ngaøy caøng taêng, theå hieän qua baûng soá lieäu (baûng 2.3) vaø (hình 2.1) döôùi ñaây. Baûng 2.3: Soá thueá thu nhaäp ñoái vôùi ngöôøi coù thu nhaäp cao trong toång thu Ngaân saùch Nhaø nöôùc qua caùc naêm. Ñôn vò tính: tyû ñoàng Naêm Toång thu NSNN Thueá Thu nhaäp caù nhaân Tyû troïng thueá thu nhaäp caù nhaân trong toång thu NSNN 1991 9.844 62 0,63 1992 18.815 153 0,81 1993 29.232 184 0,63 1994 37.585 326 0,87 1995 48.090 510 1,06 1996 57.050 1.100 1,93 1997 67.120 1.300 1,94 1998 68.461 1.780 2,60 1999 70.000 1.540 2,20 2000 90.749 1.831 2.02 2001 93.950 1.930 2,05 2002 123.860 2.338 1,89 2003 152.272 2.951 1,94 2004 190.929 3.521 1,84 2005 192.163 4.400 2,29 Nguoàn: Toång cuïc thueá. 38 Hình 2.1: Thu thueá Thu nhaäp caù nhaân qua caùc naêm Thu thueá TNCN qua caùc naêm - 500 1,000 1,500 2,000 2,500 3,000 3,500 4,000 4,500 5,000 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 Naêm thöù T yû ño àng Thueá TNCN (Ghi chuù: Naêm thöù 1 töông öùng vôùi naêm 1991, naêm thöù 2 töông öùng vôùi naêm 1992,… naêm thöù 15 töông öùng vôùi naêm 2005) Soá thueá TNÑVNCTNC taäp trung chuû yeáu vaøo 2 thaønh phoá lôùn laø Thaønh phoá Hoà Chí Minh vaø Haø Noäi (trong naêm 2004: toång thu thueá laø 3.521 tyû ñoàng thì TP.Hoà Chí Minh chieám treân 1.582,1 tyû ñoàng; Haø Noäi 595,8 tyû ñoàng; Baø Ròa – Vuõng Taøu 385,7 tyû ñoàng; Ñoàng Nai 230,8 tyû ñoàng; Bình Döông 144,3 tyû ñoàng…) (xem baûng 2.4, hình 2.2). Tuy nhieân, trong nhöõng naêm tôùi nhu caàu chi tieâu cho phaùt trieån kinh keá, xaây döïng cô sôû haï taàng kinh teá xaõ hoäi ôû nöôùc ta ngaøy caøng lôùn, trong khi nhieàu hình thöùc thueá khaùc, trong ñoù coù thueá nhaäp khaåu ngaøy caøng coù xu höôùng giaûm ñi. Vì vaäy, caûi caùch thueá ôû Vieät Nam phaûi laøm cho thueá thu nhaäp caù nhaân ngaøy caøng giöõ vò trí quan troïng trong heä thoáng thueá noùi chung. 39 Baûng 2.4: So saùnh möùc ñoäng vieân cuûa thueá Thu nhaäp ñoái vôùi ngöôøi coù thu nhaäp cao qua caùc tænh vaø Thaønh phoá trong caû nöôùc Ñôn vò tính: tyû ñoàng Tænh, Thaønh phoá Soá thu thueá naêm 2004 Tyû troïng (%) TP.Hoà Chí Minh 1,582.1 44.93 Haø Noäi 595.8 16.92 Baø Ròa - Vuõng Taøu 385.7 10.95 Caùc tænh vaø Thaønh phoá khaùc 957.4 27.19 Toång thu 3,521.0 100.00 Nguoàn: (Boä taøi chính) Hình 2.2: So saùnh möùc ñoäng vieân cuûa thueá Thu nhaäp ñoái vôùi ngöôøi coù thu nhaäp cao qua caùc tænh vaø Thaønh phoá trong caû nöôùc Soá thu thueá naêm 2004 TP.Hoà Chí Minh Haø Noäi Baø Ròa - Vuõng Taøu Caùc tænh vaø Thaønh phoá khaùc TP.Hoà Chí Minh Haø Noäi Baø Ròa - Vuõng Taøu Caùc tænh vaø Thaønh phoá khaùc - Vieäc ñöa vaøo aùp duïng thueá thu nhaäp ñoái vôùi ngöôøi coù thu nhaäp cao ñaõ töøng böôùc goùp phaàn thöïc hieän phaân phoái coâng baèng xaõ hoäi. Thueá TNÑVNCTNC ôû nöôùc ta ñaùnh vaøo thu nhaäp cuûa nhöõng ngöôøi coù thu nhaäp cao ñaõ goùp phaàn thöïc hieän coâng baèng xaõ hoäi, giaûm bôùt söï cheânh leäch veà thu nhaäp giöõa nhöõng ngöôøi coù thu nhaäp cao vaø nhöõng ngöôøi coù thu nhaäp thaáp trong xaõ hoäi. 40 - Thueá thu nhaäp ñoái vôùi ngöôøi coù thu nhaäp cao ñaõ töøng böôùc taïo ra taâm lyù moïi coâng daân phaûi coù traùch nhieäm vaø nghóa vuï noäp thueá. Vieäc aùp duïng thueá TNÑVNCTNC coøn coù taùc duïng taäp döôït cho coâng daân Vieät Nam laøm quen vôùi thueá thu nhaäp caù nhaân. Qua thôøi gian thöïc hieän, böôùc ñaàu ñaõ taïo cho ngöôøi daân laøm quen vôùi vieäc keâ khai thu nhaäp vaø nhaän thöùc ñöôïc traùch nhieäm veà ñoùng thueá thu nhaäp, moät loaïi thueá phoå bieán vaø hieäu quaû ñöôïc aùp duïng haàu heát ôû caùc nöôùc treân theá giôùi. Töø thöïc tieãn ñoù cho thaáy trong quaù trình hoaøn thieän thueá thu nhaäp caù nhaân coù theå cho pheùp löïa choïn hoaëc vaän duïng caùc phöông phaùp thu noäp hoaëc caùc cheá ñoä quaûn lyù tieân tieán maø caùc nöôùc treân theá giôùi ñang aùp duïng. - Vieäc ban haønh vaø töøng böôùc hoaøn thieän thueá thu nhaäp ñoái vôùi ngöôøi coù thu nhaäp cao ñaõ töøng böôùc taäp döôït trong coâng taùc quaûn lyù thueá. Thueá thu nhaäp TNÑVNCTNC ñaõ qui ñònh traùch nhieäm cuûa caùc toå chöùc, caù nhaân chi traû thu nhaäp coù traùch nhieäm khaáu tröø thueá thu nhaäp tröôùc khi chi traû thu nhaäp neân ñaõ ñem laïi keát quaû giaûm bôùt caùc thuû tuïc haønh chính veà uûy quyeàn thu thueá, taêng cöôøng tính chuû ñoäng cuûa caùc toå chöùc chi traû thu nhaäp vaø ñaûm baûo thu noäp thueá kòp thôøi cho NSNN. Caùc doanh nghieäp coù chi traû thu nhaäp cho ngöôøi lao ñoäng ñaõ töøng böôùc keâ khai thueá toát hôn, soá doanh nghieäp keâ khai noäp thueá cho ngöôøi lao ñoäng ngaøy caøng taêng daàn. Baèng bieän phaùp ñoái chieáu xaùc minh laïi thu nhaäp thoâng qua caùc Coâng ty Kieåm toaùn Vieät Nam vaø Quoác teá hoaëc trao ñoåi thoâng tin giöõa cô quan thueá cuûa caùc nöôùc ñaõ keát Hieäp ñònh traùnh ñaùnh thueá truøng vôùi Vieät Nam ñaõ phaùt hieän truy thu soá löôïng tieàn thueá khaù lôùn, giaûm bôùt tieâu cöïc troán thueá. 2.3 Nhöõng haïn cheá cuûa chính saùch thueá Thu nhaäp ñoái vôùi ngöôøi coù thu nhaäp cao ôû Vieät Nam Beân caïnh nhöõng keát quaû ñaõ ñaït ñöôïc, tröôùc yeâu caàu phaùt trieån kinh teá xaõ hoäi vaø hoäi nhaäp kinh teá quoác teá, caùc chính saùch thueá TNÑVNCTNC ôû nöôùc ta hieän haønh coøn coù moät soá maët toàn taïi caû veà cô cheá chính saùch vaø quaûn lyù haønh thu… cuï theå nhö sau: Thöù nhaát, phaïm vi ñieàu chænh chöa bao quaùt vaø aùp duïng chöa ñoàng boä, thoáng nhaát ñoái vôùi caùc nguoàn thu nhaäp. Hieän nay, thu nhaäp cuûa caù nhaân ñöôïc hình thaønh chuû yeáu töø lao ñoäng, kinh doanh, ñaàu tö giaùn tieáp, chuyeån nhöôïng baát ñoäng saûn vaø caùc loaïi thu nhaäp 41 khaùc (quaø bieáu, quaø taëng, thöøa keá, baûn quyeàn, phaùt minh, saùng cheá...). Trong ñoù, caùc loaïi thu nhaäp ñöôïc aùp duïng caùc chính saùch thueá khaùc nhau: thu nhaäp töø lao ñoäng thuoäc ñoái töôïng ñieàu chænh cuûa Phaùp leänh thueá Thu nhaäp ñoái vôùi ngöôøi coù thu nhaäp cao, thu nhaäp töø kinh doanh thuoäc ñoái töôïng ñieàu chænh cuûa Luaät thueá Thu nhaäp doanh nghieäp, vaø thu nhaäp töø chuyeån nhöôïng baát ñoäng saûn thì ñöôïc ñieàu chænh bôûi Luaät thueá Chuyeån quyeàn söû duïng ñaát. Caùc khoaûn thu nhaäp cuûa caù nhaân töø ñaàu tö giaùn tieáp nhö laõi tieàn göûi tieát kieäm, traùi phieáu, kyø phieáu, coå töùc, laõi voán thì taïm thôøi chöa thu thueá; trong khi ñoù caùc khoaûn thu nhaäp khaùc nhö thu nhaäp töø chuyeån nhöôïng taøi saûn (caùc loaïi chöùng khoaùn, baát ñoäng saûn), quaø taëng, thöøa keá... khoâng thuoäc ñoái töôïng chòu thueá. Ñieàu naøy khoâng ñaûm baûo tính coâng baèng, hieäu quaû cuûa thueá vaø khoâng phuø hôïp vôùi thoâng leä quoác teá veà thueá TNCN. Ñaây laø moät trong nhöõng nguyeân nhaân daãn ñeán möùc ñoäng vieân töø thueá TNCN ôû nöôùc ta coøn khaù thaáp so vôùi caùc nöôùc ñang phaùt trieån khaùc. Thöù hai, coøn phaân bieät thu nhaäp cuûa caù nhaân kinh doanh vaø caù nhaân khoâng kinh doanh, caù nhaân kinh doanh sau khi tröø caùc chi phí hôïp lyù ñöôïc aùp duïng möùc thueá suaát chung laø 28%, coøn caù nhaân khoâng kinh doanh chæ ñöôïc tröø khôûi ñieåm chòu thueá 5.000.000 ñoàng, phaàn thu nhaäp vöôït möùc phaûi noäp thueá theo bieåu thueá luõy tieán töøng phaàn. Nhö vaäy thu nhaäp töø caù nhaân kinh doanh vaø caù nhaân khoâng kinh doanh ñeàu laø thu nhaäp caù nhaân, nhöng ñöôïc ñieàu chænh ôû hai luaät thueá khaùc nhau, daãn ñeán möùc ñoäng vieân thu nhaäp ôû hai ñoái töôïng naøy khaùc nhau. Chuùng ta coù theå so saùnh qua (baûng 2.5) vaø (hình 2.3) sau ñaây ñeå thaáy roû hôn söï baát bình ñaúng naøy. Baûng 2.5: So saùnh möùc ñoäng vieân cuûa thueá qua hai chính saùch thueá (TNCN vaø TNDN) ñoái vôùi thu nhaäp cuûa caù nhaân Ñôn vò tính: 1.000 ñoàng Thu nhaäp chòu thu (1 thaùng) Thu theo thueá TNDN (28%) Thu theo thueá TNCN 5.000 1.400 - 15.000 4.200 1.000 25.000 7.000 3.000 40.000 11.200 7.500 70.000 19.600 19.500 100.000 28.000 31.500 150.000 42.000 51.500 200.000 56.000 71.500 42 Hình 2.3: So saùnh möùc ñoäng vieân cuûa thueá TNCN vaø TNDN Ñôn vò tính: 1.000 ñoàng So saùnh möùc ñoäng vieân cuûa thueá TNCN vaø TNDN - 10,000 20,000 30,000 40,000 50,000 60,000 70,000 80,000 - 50,000 100,000 150,000 200,000 250,000 Thu nhaäp chòu thueá So á t hu th ue á Thu theo thueá TNCN Thu theo thueá TNDN (28%) Nhìn vaøo baûng (2.5) vaø hình (2.3) treân, ta thaáy vôùi möùc thu nhaäp chòu thueá ñeán 70.000.000 ñoàng thì thueá TNCN coù möùc ñoäng vieân thaáp hôn thueá TNDN, vaø vôùi möùc thu nhaäp chòu thueá treân 70.000.000 ñoàng thì thueá TNCN coù möùc ñoäng vieân cao hôn thueá TNDN. Thöù ba, nghóa vuï noäp thueá coøn khaù cao, chöa coâng baèng giöõa caùc loaïi thu nhaäp vaø ñoái töôïng noäp thueá. Möùc thueá suaát luyõ tieán cao nhaát cuûa thueá TNÑVNCTNC hieän haønh ôû nöôùc ta (40%) coøn cao so vôùi caùc nöôùc trong khu vöïc. Ñieàu naøy coù theå gaây aûnh höôûng ñeán moâi tröôøng ñaàu tö, ñaëc bieät laø vieäc thöïc hieän chính saùch thu huùt nguoàn nhaân löïc coù trình ñoä kyõ thuaät vaø quaûn lyù cao töø nöôùc ngoaøi. Thueá suaát thueá TNÑVNCTNC hieän haønh ñöôïc quy ñònh töø 10% - 40% treân thu nhaäp chòu thueá. Trong khi ñoù thueá suaát thueá TNDN ñöôïc quy ñònh thoáng nhaát 28% treân thu nhaäp chòu thueá, thueá suaát thueá chuyeån quyeàn söû duïng ñaát laø 2% ñoái vôùi ñaát noâng nghieäp vaø 4% ñoái vôùi ñaát ôû vaø caùc loaïi ñaát khaùc tính treân doanh thu chuyeån quyeàn söû duïng ñaát. Caùc chính saùch thueá naøy cuõng coù caùc quy ñònh khaùc nhau veà phaïm vi, ñoái töôïng noäp thueá, thu nhaäp chòu thueá, caùc khoaûn khaáu tröø, mieãn giaûm... Ñieàu naøy daãn ñeán tyû leä ñoäng vieân thueá coøn chöa coâng baèng giöõa caùc loaïi thu nhaäp 43 chòu thueá khaùc nhau. Ví duï: Vôùi möùc thu nhaäp chuïi thueá 759,359 trieäu ñoàng trong naêm 2004, ca só Myõ Taâm phaûi noäp thueá TNÑVNCTNC laø 286,72 trieäu ñoàng (37,7% toång thu nhaäp). Tuy nhieân neáu Myõ Taâm thaønh laäp Coâng ty, soá thueá Thu nhaäp doanh nghieäp phaûi noäp chæ 212,62 trieäu ñoàng (28% thu nhaäp), vaäy soá thueá phaûi noäp theo Phaùp leänh thueá TNÑVNCTNC cao hôn 34,85% so vôùi Luaät thueá TNDN, ñoù laø chöa keå ñöôïc tröø caùc khoaûn chi phí hôïp lyù tröôùc khi tính thueá TNDN neân soá thueá noäp coøn thaáp hôn. Thöù tö, veà vieäc khaáu tröø 25% thu nhaäp tröôùc khi xaùc ñònh thu nhaäp chòu thueá ñoái vôùi moät soá tröôøng hôïp ñaëc thuø: ca syõ, ngheä syõ xieác, muùa, caàu thuû boùng ñaù, vaän ñoäng vieân chuyeân nghieäp. Qui ñònh naøy nhaèm taïo ñieàu kieän thuaän lôïi cho caùc ñoái töôïng neâu treân duy trì ngheà nghieäp bình thöôøng cuûa hoï. Tuy nhieân trong thöïc teá khoâng ít nhöõng vöôùng maéc khaùc nhau khi thöïc hieän qui ñònh naøy bôûi leõ vieäc phaân ñònh raïch roøi caùc ñoái töôïng thuoäc dieän khaáu tröø 25% thu nhaäp laø raát khoù. Chaúng haïn: coù nhöõng ca syõ vöøa tham gia bieåu dieãn, vöøa saùng taùc nhaïc hoaëc ngöôïc laïi thì vieäc tính thueá thu nhaäp caù nhaân cuûa hoï ra sao, xaùc ñònh tieâu chuaån nhö theá naøo ñeå ñöôïc coi laø vaän ñoäng vieân chuyeân nghieäp… Hôn nöõa, trong neàn kinh teá thò tröôøng moät ngöôøi nay laøm vieäc naøy, mai laøm vieäc khaùc laø bình thöôøng. Thöù naêm, theo quy ñònh cuûa chính saùch thueá TNÑVNCTNC hieän haønh, caáu truùc baäc thueá coøn coù söï phaân bieät giöõa ngöôøi Vieät Nam vaø ngöôøi nöôùc ngoaøi; caù nhaân khaùc ñònh cö taïi Vieät Nam vaø coâng daân Vieät Nam lao ñoäng, coâng taùc ôû nöôùc ngoaøi. Ñoái vôùi ngöôøi Vieät Nam vaø caù nhaân khaùc ñònh cö taïi Vieät Nam coù thu nhaäp töøø 5 trieäu ñoàng/thaùng trôû leân chòu möùc thueá 10% vaø thu nhaäp treân 40 trieäu ñoàng/thaùng trôû leân chòu möùc thueá 40%; coøn ngöôøi nöôùc ngoaøi vaø coâng daân Vieät Nam lao ñoäng, coâng taùc ôû nöôùc ngoaøi coù thu nhaäp 8 trieäu ñoàng/thaùng trôû leân môùi chòu möùc thueá suaát 10% vaø thu nhaäp treân 80 trieäu ñoàng/thaùng chòu möùc thueá 40%. Quy ñònh naøy khoâng phuø hôïp vôùi thoâng leä quoác teá, taïo ra söï baát bình ñaúng trong nghóa vuï noäp thueá cuõng nhö moâi tröôøng kinh doanh tröôùc yeâu caàu hoäi nhaäp kinh teá quoác teá. Ví duï: Hieän nay, caùc doanh nghieäp nöôùc ngoaøi thöôøng traû löông cho ngöôøi lao ñoäng theo möùc thu nhaäp sau thueá. Söï löïa choïn coù lôïi nhaát cho Coâng ty naøy laø tuyeån ngöôøi nöôùc ngoaøi thay vì tuyeån ngöôøi Vieät Nam (vì tieàn noäp thueá thay cho ngöôøi Vieät Nam cao 44 hôn ngöôøi nöôùc ngoaøi) cho duø trình ñoä, naêng löïc coù theå töông ñöông nhau. Ñieàu naøy haïn cheá söû duïng nguoàn nhaân löïc trong nöôùc coù trình ñoä chuyeân moân vaø tay ngheà cao trong khi khu vöïc nhaø nöôùc chöa ñuû söùc thu huùt ñoäi nguõ naøy. Ñieàu naøy ñöôïc theå hieän qua baûng minh hoïa sau: Baûng 2.6: So saùnh möùc huy ñoäng cuûa thueá TNCN giöõa ñoái töôïng laø ngöôøi Vieät Nam vaø ñoái töôïng laø ngöôøi Nöôùc ngoaøi. Ñôn vò tính: 1.000 ñoàng. Thu nhaäp sau thueá cuûa ngöôøi lao ñoäng Cô quan chi traû thu nhaäp noäp thueá TNCN thay cho ngöôøi Vieät Nam Cô quan chi traû thu nhaäp noäp thueá TNCN thay cho ngöôøi Nöôùc ngoaøi Soá c