Luận văn Bàn một số giải pháp nhằm phát triển công cụ tài chính phái sinh ở các ngân hàng thương mại tại thành phố Hồ Chí Minh

MUÏC LUÏC Muïc luïc Trang Danh muïc caùc kyù hieäu, chöõ vieát taét Danh muïc caùc baûng Danh muïc caùc hình veõ vaø bieåu ñoà Lôøi môû ñaàu Chöông 1: Nhöõng vaán ñeà chung veà coâng cuï taøi chính phaùi sinh 1.1. Khaùi nieäm veà coâng cuï taøi chính phaùi sinh ............................................. 01 1.2. Caùc loaïi coâng cuï taøi chính phaùi sinh chuû yeáu ....................................... 02 1.2.1. Hôïp ñoàng kyø haïn tieàn teä .......................................................................... 02 1.2.2. Hôïp ñoàng giao sau ................................................................................... 05 1.2.3. Hôïp ñoàng quyeàn choïn .............................................................................. 10 1.2.4. Hôïp ñoàng hoaùn ñoåi .................................................................................. 17 1.3. Vai troø cuûa caùc coâng cuï taøi chính phaùi sinh ............................................. 19 1.4. Lôïi ích töø coâng cuï taøi chính phaùi sinh. ................................................... 22 1.5 Caùc loaïi ruûi ro chuû yeáu treân thò tröôøng phaùi sinh. ................................ 24 1.6. ÖÙng duïng caùc coâng cuï phaùi sinh vaø doanh soá giao dòch ôû caùc ngaân haøng treân theá giôùi ................................................................................................. 26 Keát luaän chöông 1 ................................................................................................ 30 Chöông 2: Thöïc traïng veà nghieäp vuï kinh doanh coâng cuï phaùi sinh ôû caùc ngaân haøng thöông maïi taïi Tp. HCM 2.1. Vò trí cuûa Tp.HCM trong quaù trình coâng nghieäp hoùa - hieän ñaïi hoùa ... 31 2.2. Cô sôû phaùp lyù lieân quan ñeán chính saùch quaûn lyù ngoaïi hoái ..................... 32 2.3. Thöïc traïng veà nghieäp vuï kinh doanh coâng cuï phaùi sinh ôû caùc ngaân haøng thöông maïi taïi TP. HCM ............................................................................ 33 2.3.1. Söï xuaát hieän caùc coâng cuï phaùi sinh ôû caùc ngaân haøng thöông maïi. .......... 33 2.3.2. Keát quaû khaûo saùt nhaän thöùc vaø nhu caàu söû duïng coâng cuï phoøng ngöøa ruûi ro tyû giaù cuûa doanh nghieäp .......................................................................... 35 2.3.3. Thöïc traïng veà nghieäp vuï kinh doanh saûn phaåm phaùi sinh ôû caùc ngaân haøng thöông maïi taïi TP. HCM ........................................................................ 38 2.3.3.1. Hôïp ñoàng kyø haïn ( FORWARD) ............................................. 38 2.3.3.2. Hôïp ñoàng töông lai ( FUTURE ) .............................................. 43 2.3.3.3. Hoaùn ñoåi ( SWAP) .................................................................... 45 2.3.3.4. Quyeàn choïn ( OPTION) ............................................................. 49 2.3.4. Ñaùnh giaù keát quaû giao dòch baèng caùc coâng cuï phaùi sinh taïi caùc ngaân haøng thöông maïi taïi Tp.HCM. ......................................................................... 54 2.3.5. Nhöõng haïn cheá vaø khoù khaên cuûa vieäc phaùt trieån vieäc kinh doanh caùc saûn phaåm phaùi sinh. ....................................................................................... 56 2.3.6. Nguyeân nhaân cuûa nhöõng haïn cheá ........................................................... 59 2.4. Ñaùnh giaù trieån voïng thò tröôøng phaùi sinh ôû caùc ngaân haøng thöông maïi taïi thaønh phoá Hoà Chí Minh. .................................................................... 63 2.5. Nhöõng cô hoäi cuûa vieäc phaùt trieån thò tröôøng phaùi sinh ....................... 64 Keát luaän chöông 2 ................................................................................................ 67 Chöông 3: Moät soá giaûi phaùp nhaèm phaùt trieån coâng cuï taøi chính phaùi sinh ôû caùc ngaân haøng thöông maïi taïi TP.HCM 3.1. Chieán löôïc phaùt trieån coâng cuï taøi chính phaùi sinh ............................... 68 3.2. Nhöõng ñieàu kieän ñeå phaùt trieån caùc coâng cuï phaùi sinh ........................ 72 3.2.1 Veà khaùch quan. ....................................................................................... 72 3.2.2. Veà phía caùc ngaân haøng thöông maïi ......................................................... 73 3.2.3. Veà phöông tieän, thieát bò. ......................................................................... 75 3.2. Moät soá giaûi phaùp nhaèm hoaøn thieän vaø phaùt trieån coâng cuï phaùi sinh . 75 3.3.1. Nhöõng giaûi phaùp ôû caáp ñoä vó moâ ............................................................. 76 3.3.2. Nhöõng giaûi phaùp ôû caáp ñoä vi moâ ............................................................ 77 3.4. Moät soá kieán nghò ...................................................................................... 85 3.4.1. Ñoái vôùi ngaân haøng Nhaø Nöôùc .................................................................. 85 3.4.2. Ñoái vôùi Boä Taøi Chính .............................................................................. 88 3.4.3. Nhöõng kieán nghò nhaèm khoáng cheá toån thaát xaûy ra khi söû duïng coâng cuï taøi chính phaùi sinh. .................................................................................................. 89 Keát luaän chöông 3 .............................................................................................. 91 Keát luaän Taøi lieäu tham khaûo DANH MUÏC CAÙC KYÙ HIEÄU, CAÙC CHÖÕ VIEÁT TAÉT - FDI : Foreign direct Invest ment - Voán ñaàu tö tröïc tieáp töø nöôùc ngoaøi - HÑ : hôïp ñoàng - TCTD : Toå chöùc tín duïng - TP.HCM : Thaønh phoá Hoà Chí M inh - WTO : World Trade Organization – Toå chöùc thöông maïi theá giôùi DANH MUÏC CAÙC BAÛNG Baûng 1.1. Tính toaùn phaàn buø hoaëc chieát khaáu tyû giaù kyø haïn. Baûng 1.2. Ñieàu chænh theo thò tröôøng Baûng 1.3. So saùnh söï khaùc bieät giöõa HÑ töông lai vaø HÑ kyø haïn Baûng 1.4. D oanh soá caùc giao dòch saûn phaåm phaùi sinh ôû caùc ngaân haøng thöông maïi treân theá giôùi: Baûng 2.1. Keát quaû khaûo saùt veà vieäc söû duïng caùc coâng cuï phaùi sinh Baûng 2.2. Thu nhaäp töø hoaït ñoäng kinh doanh ngoaïi teä taïi caùc ngaân haøng Baûng 2.3. Doanh soá giao dòch ngoaïi teä taïi ba ngaân haøng ñieån hình taïi TP.HCM töø naêm 2005-2008 Baûng 2.4. Thöïc teá doanh soá giao dòch hoaùn ñoåi taïi ACB vaø VCB: Baûng 2.5. Bieåu phí giao dòch hoaùn ñoåi cuûa ngaân haøng Nhaø Nöôùc. Baûng 2.6. Doanh soá giao dòch quyeàn choïn ngoaïi teä ôû 03 ngaân haøng DANH MUÏC CAÙC HÌNH VEÕ VAØ BIEÅU ÑOÀ Hình 1.1: Giaù trò maø ngöôøi mua nhaän ñöôïc khi ñaùo haïn Hình 1.2: Giaù trò maø ngöôøi baùn nhaän ñöôïc khi ñaùo haïn Hình 1.3: Ñoà thò bieåu dieãn lôïi nhuaän khi mua quyeàn choïn mua Hình 1.4: Ñoà thò bieåu dieãn lôïi nhuaän khi baùn quyeàn choïn mua Hình 1.5: Ñoà thò bieåu dieãn lôïi nhuaän khi mua quyeàn choïn baùn Hình 1.6: Ñoà thò bieåu dieãn lôïi nhuaän khi baùn quyeàn choïn baùn Hình 1.7: Doanh soá giao dòch theo töøng loaïi saûn phaåm phaùi sinh treân caùc ngaân haøng thöông maïi treân theá giôùi Hình 1.8: Tyû leä % caùc ñoái töôïng aùp duïng coâng cuï phaùi sinh taïi caùc ngaân haøng thöông maïi treân theá giôùi Hình 2.1: Khaûo saùt nhaän thöùc phoøng ngöøa ruûi ro tyû giaù cuûa caùc doanh nghieäp Hình 2.2: Khaûo saùt nhu caàu phoøng ngöøa ruûi ro tyû giaù cuûa caùc doanh nghieäp Hình 2.3: Doanh soá giao dòch ngoaïi teä ôû VCB, ACB, Eximbank Hình 2.4:Doanh soá giao dòch quyeàn choïn ngoaïi teä ôû VCB, ACB, Eximbank. Hình 2.5: Caùc nguyeân nhaân cuûa nhöõng haïn cheá LÔØI MÔÛ ÑAÀU ---o0o--- Hieän nay vôùi xu höôùng toaøn caàu hoaù kinh teá quoác teá vaø ñeå Vieät Nam coù theå theo kòp vôùi caùc quoác gia trong khu vöïc vaø treân theá giôùi, caùc doanh nghieäp phaûi coá gaéng heát söùc ñeå haïn cheá ñeán möùc thaáp nhaát nhöõng ruûi ro coù theå xaûy ra nhaèm naâng cao hieäu quaû hoaït ñoäng kinh doanh vaø naêng löïc caïnh tranh treân thöông tröôøng quoác teá. Thaønh phoá Hoà Chí Minh-trung taâm kinh teá quan troïng cuûa caû nöôùc, laø nôi hoaït ñoäng kinh teá naêng ñoäng nhaát, luoân ñi ñaàu trong caû nöôùc veà toác ñoä taêng tröôûng kinh teá, cho neân ñaây cuõng laø nôi tieàm aån nhieàu ruûi ro trong hoaït ñoäng kinh doanh cuûa caùc doanh nghieäp do thò tröôøng caïnh tranh voâ cuøng gay gaét vaø khoác lieät. Vì theá, phaùt trieån coâng cuï taøi chính phaùi sinh – moät trong nhöõng coâng cuï ñeå phoøng ngöøa ruûi ro ñeå toái ña hoùa lôïi nhuaän laø vaán ñeà mang tính caáp baùch luoân ñöôïc söï quan taâm cuûa ngaân haøng Nhaø Nöôùc vaø caùc ngaân haøng t höông maïi ñaëc bieät laø caùc doanh nghieäp treân ñòa baøn tröïc tieáp tham gia hoaït ñoäng kinh doanh. Ngoaøi ra, Vieät Nam ñaõ gia nhaäp vaøo khoâng gian WTO, neân vieäc phaùt trieån coâng cuï hieän ñaïi naøy laø ñieàu taát yeáu vì ñoái vôùi theá giôùi coâng cuï naøy raát phoå bieán vaø phaùt trieån raát maïnh, doanh soá taêng lieân tuïc qua caùc naêm. Chính vì söï caàn thieát cuûa vaán ñeà mang tính caáp thieát naøy, taùc giaû ñaõ choïn ñeà taøi nghieân cöùu “ Moät soá giaûi phaùp nhaèm phaùt trieån coâng cuï taøi chính phaùi sinh ôû caùc ngaân haøng thöông maïi taïi Tp.HCM” ñeå coù theå ñöa ra moät soá giaûi phaùp vaø kieán nghò nhaèm phaùt trieån ngaøy caøng phoå bieán hôn caùc coâng cuï naøy. Boá cuïc ñeà taøi goàm 03 chöông : Chöông 1 : Nhöõng vaán ñeà veà coâng cuï taøi chính phaùi sinh. Chöông 2 : Thöïc traïng kinh doanh treân thò tröôøng taøi chính phaùi si nh ôû caùc ngaân haøng thöông maïi taïi TP.HCM Chöông 3 : Moät soá giaûi phaùp nhaèm phaùt trieån coâng cuï taøi chính phaùi sinh ôû caùc ngaân haøng thöông maïi taïi Tp.HCM. Muïc tieâu nghieân cöùu cuûa ñeà taøi : Muïc ñích nghieân cöùu cuûa ñeà taøi laø phaân tích, ñaùnh giaù toång quan hoaït ñoäng kinh doanh caùc coâng cuï phaùi sinh ôû caùc ngaân haøng thöông taïi thaønh phoá Hoà Chí Minh. Treân cô sôû ñoù ñeà xuaát caùc giaûi phaùp thieát thöïc ñeå töøng böôùc xaây döïng, öùng duïng vaø phaùt trieån caùc coäng cuï ñoù moät caùch coù hieäu quaû trong hoaït ñoäng kinh doanh cuûa ngaân haøng cuõng nhö goùp phaàn laøm haïn cheá ruûi ro cho caùc doanh nghieäp noùi rieâng vaø cho caû neàn kinh teá noùi chung. Ñoái töôïng nghieân cöùu cuûa ñeà taøi : Ñeà taøi naøy nghieân cöùu veà tình hình kinh doanh caùc coâng cuï taøi chính phaùi sinh ôû caùc ngaân haøng thöông maïi taïi Thaønh phoá Hoà Chí Minh. Phaïm vi nghieân cöùu cuûa ñeà taøi : Trong boái caûnh neàn kinh teá Vieät Nam coøn nhieàu baát caäp vaø ñang phaùt trieån nhö hieän nay, lónh vöïc taøi chính ngaân haøng vaãn coøn non treû, heä thoáng phaùp lyù chöa hoaøn chænh, söï lieân kieát giöõa caùc boä ngaønh vaãn chöa ñoàng boä, caùc saûn phaåm ngaân haøng chöa ña daïng vaø phong phuù ñeå phuïc vuï khaùch haøng ñaëc bieät laø caùc doanh nghieäp. Ñeà taøi nghieân cöùu naøy naèm trong lónh vöïc taøi chính ngaân haøng-moät lónh vöïc hoaït ñoäng kinh doanh coù lieân quan roäng raõi ñeán raát nhieàu lónh vöïc khaùc, do ñoù giôùi haïn phaïm vi cuûa ñeà taøi laø nghieân cöùu coâng cuï taøi chính phaùi sinh taïi caùc ngaân haøng thöông maïi ôû Tp.HCM -moät trung taâm kinh teá, thöông maïi lôùn cuûa caû nöôùc vôùi toác ñoä phaùt trieån kinh teá nhanh vaø hieäu quaû hôn so vôùi caùc tænh, thaønh phoá khaùc. CHÖÔNG 1: NHÖÕNG VAÁN ÑEÀ CHUNG VEÀ COÂNG CUÏ TAØI CHÍNH PHAÙI SINH 1.1. Khaùi nieäm veà coâng cuï taøi chính phaùi sinh 1.1.1. Lòch söû hình thaønh caùc coâng cuï taùi chính phaùi sinh Töø söï khôûi ñaàu ñôn giaûn vôùi hôïp ñoàng töông lai vaø kyø haïn... Thò tröôøng töông lai coù theå ñöôïc xem nhö ñaõ xuaát hieän töø thôøi trung coå. Luùc ñaàu ñoái töôïng cuûa caùc hôïp ñoàng töông lai treân thò tröôøng laø caùc maët haøng ñôn giaûn nhö luùa mì hay caø pheâ. Caùc nhaø ñaàu tö mua vaø baùn caùc hôïp ñoàng töông lai vôùi muïc ñích nhaèm giaûm bôùt söï lo ngaïi xaûy ra nhöõng bieán coá khieán giaù bò ñaåy leân cao hay xuoáng thaáp trong nhöõng thaùng sau ñoù. Ñeán nhöõng naêm thaäp nieân 80 cuûa theá kyû 20, caùc hôïp ñoàng future baét ñaàu nôû roä vaø phoå bieán trong caùc giao dòch thöông maïi. Haàu heát caùc thò tröôøng kyø haïn phaùt trieån sôùm laø caùc thò tröôøng ngoaïi hoái, coøn ñöôïc goïi laø thò tröôøng lieân ngaân haøng (interbank market). Thò tröôøng naøy phaùt trieån nhanh choùng nhôø vaøo söï thaû noåi cuûa caùc ñoàng tieàn maïnh vaøo ñaàu thaäp nieân 1970. Thò tröôøng lieân ngaân haøng bao goàm haøng traêm ngaân haøng khaép theá giôùi, hoï laø nhöõng ngöôøi thay maët cho chính hoï hoaëc cho khaùch haøng thöïc hieän caùc cam keát giao sau vaø kyø haïn vôùi nhau. ... ñeán nhöõng coâng cuï hieäu quaû nhö hoaùn ñoåi vaø quyeàn choïn Hoaùn ñoåi cuõng laø moät coâng cuï phaùi sinh döïa treân söï trao ñoåi vaø thöïc hieän hôïp ñoàng. Caùc giao dòch hoaùn ñoåi laø ñoäng löïc chính cuûa nhöõng taêng tröôûng treân hôïp ñoàng kyø haïn. Giao dòch ñaàu tieân cuûa thò tröôøng quyeàn choïn baét ñaàu ôû chaâu AÂu vaø Myõ töø ñaàu theá kyû 18. Nhöõng naêm ñaàu thò tröôøng hoaït ñoäng thaát baïi vì naïn tham nhuõng. Moät trong nhöõng ngöôøi lieân quan laø nhaø moâi giôùi coù quyeàn choïn veà moät loaïi coå phieáu nhaát ñònh ñaõ aên hoái loä ñeå giôùi thieäu coå phieáu cho khaùch haøng cuûa hoï. Vaøo ñaàu nhöõng naêm 1900, moät nhoùm coâng ty ñaõ thaønh laäp hieäp hoäi nhöõng nhaø moâi giôùi vaø kinh doanh quyeàn choïn. M uïc ñích cuûa hieäp hoäi naøy laø cung caáp kyõ thuaät nhaèm ñöa nhöõng ngöôøi mua vaø nhöõng ngöôøi baùn laïi vôùi nhau. Thaùng 4 naêm 1973 Chicago Board of Trade laäp thò tröôøng môùi, Chicago Board Options Exchange, ñaëc bieät daønh cho trao ñoåi quyeàn choïn veà coå phieáu. Töø ñoù thò tröôøng quyeàn choïn trôû neân phoå bieán vôùi nhaø ñaàu tö. Ñeán thaäp nieân 80 cuûa theá kyû 20, thò tröôøng quyeàn choïn ñoái vôùi ngoaïi teä, chæ soá chöùng khoaùn vaø hôïp ñoàng töông lai ñaõ phaùt trieån ôû Myõ. Thò tröôøng chöùng khoaùn Philadelphia laø nôi giao dòch quyeàn choïn ngoaïi teä ñaàu tieân. 1.1.2. Khaùi nieäm veà coâng cuï taøi chính phaùi sinh Coâng cuï phaùi sinh ñöôïc hieåu laø nhöõng coâng cuï ñöôïc phaùt haønh treân cô sôû nhöõng coâng cuï ñaõ coù nhaèm nhieàu muïc tieâu khaùc nhau nhö phaân taùn ruûi ro, baûo veä lôïi nhuaän hoaëc taïo ra lôïi nhuaän. Giaù trò cuûa coâng cuï phaùi sinh baét nguoàn töø moät soá coâng cuï cô sôû khaùc nhö tæ giaù, trò giaù coå phieáu, traùi phieáu, chæ soá chöùng khoaùn, laõi suaát... Treân thò tröôøng ngoaïi hoái coù 5 nghieäp vuï cô baûn ñöôïc giao dòch ñoù laø: giao ngay (spot), kyø haïn (forward), hoaùn ñoåi (swap), giao sau (future) vaø quyeàn choïn (option). Trong ñoù giao ngay ñöôïc xem laø nghieäp vuï cô baûn, caùc nghieäp vuï coøn laïi ñöôïc xem laø phaùi sinh. 1.2 Caùc loaïi coâng cuï taøi chính phaùi sinh chuû yeáu ñöôïc thöïc hieän taïi caùc ngaân haøng thöông maïi. 1.2.1. Hôïp ñoàng kyø haïn tieàn teä: laø moät thoûa thuaän giöõa moät doanh nghieäp vaø moät ngaân haøng hay giöõa hai ngaân haøng vôùi nhau ñeå trao ñoåi moät soá löôïng tieàn nhaát ñònh vôùi moät tyû giaù xaùc ñònh goïi laø tyû giaù kyø haïn vaøo moät ngaøy naøo ñoù trong töông lai. Khi doanh nghieäp ( hay ngaân haøng thöù 2) coù nhu caàu chi traû hoaëc caùc khoaûn phaûi thu trong töông lai, coù theå thieát laäp hôïp ñoàng kyø haïn ñ eå coá ñònh tyû giaù maø taïi möùc tyû giaù naøy coù theå mua hoaëc baùn moät ngoaïi teä naøo ñoù. Tyû giaù coù kyø haïn thöôøng ñöôïc yeát theo hai caùch: yeát giaù theo kieåu outright vaø yeát giaù theo kieåu swap. Tyû giaù coù kyø haïn theo kieåu outright ñôn giaûn laø giaù caû cuûa moät ñoàng tieàn naøy tính baèng moät soá ñôn vò ñoàng tieàn kia. Noù cuõng ñöôïc nieâm yeát töông töï nhö tyû giaù giao ngay chæ khaùc moät ñieàu laø tyû giaù ñöôïc hai beân xaùc ñònh vaø thoûa thuaän ôû hieän taïi nhöng seõ ñöôïc aùp duïng trong töông lai. Tyû giaù theo kieåu swap chæ yeát phaàn cheânh leäch theo soá ñieåm caên baûn (basic points) giöõa tyû giaù coù kyø haïn vaø t yû giaù giao ngay töông öùng. Yeát giaù theo kieåu swap thöôøng ñöôïc söû duïng treân thò tröôøng lieân ngaân haøng, töùc laø trong giao dòch giöõa moät ngaân haøng naøy vôùi moät ngaân haøng khaùc. Tyû giaù coù kyø haïn (forward rate) laø tyû giaù aùp duïng trong töông lai nhöng ñöôïc xaùc ñònh ôû hieän taïi. Tyû giaù naøy aùp duïng cho caùc giao dòch mua baùn ngoaïi teä coù kyø haïn vaø ñöôïc xaùc ñònh döïa treân cô sôû tyû giaù giao ngay vaø laõi suaát treân thò tröôøng tieàn teä. Goïi: - F: laø tyû giaù coù kyø haïn. - S: laø tyû giaù giao ngay. - rd: laø laõi suaát cuûa ñoàng tieàn ñònh giaù. - ry: laø laõi suaát cuûa ñoàng tieàn yeát giaù. Ta coù tyû giaù coù kyø haïn ñöôïc xaùc ñònh bôûi coâng thöùc sau: 1 + rd F = S x ___________ (1.1) 1 + ry Coâng thöùc (1.1) treân ñaây döïa treân côû sôû lyù thuyeát caân baèng laõi suaát (interest rate parity) – IRP. Lyù thuyeát naøy noùi raèng cheânh leäch laõi giöõa hai quoác gia phaûi ñöôïc buø ñaép bôûi cheânh leäch tyû giaù giöõa hai ñoàng tieàn ñeå nhöõng ngöôøi kinh doanh cheânh leäch giaù khoâng theå söû duïng hôïp ñoàng coù kyø haïn kieám lôïi nhuaän treân cô sôû cheânh leäch laõi suaát. ÔÛ Vieät Nam caùc ngaân haøng thöông maïi thöôøng aùp duïng phoå bieán coâng thöùc gaàn ñuùng cuûa coâng thöùc (1) hôn. Ta coù theå vieát laïi coâng thöùc (1) nhö sau: 1 + rd 1 + rd + ry - ry rd - ry F = S __________ = S ______________________ = S + S ___________ (1.2) 1 + ry 1 + ry 1 + ry Vì laõi suaát ry thöôøng nhoû neân ta coù theå xaáp xæ 1 + ry ~ 1. Khi aáy, coâng thöùc naøy coù theå vieát laïi thaønh F = S + S(rd - ry). ÔÛ ñaây laõi suaát tính theo ñôn vò phaàn traêm moät naêm. Neáu chuyeån ñoåi laõi suaát thaønh ñôn vò phaàn traêm cho kyø haïn n ngaøy vaø naêm coù 360 ngaøy thì ta seõ coù coâng thöùc: S(rd - ry)n F = S + _____________ (1.3) 100 x 360 Treân thò tröôøng quoác teá, hôïp ñoàng kyø haïn toûa ra thích hôïp hôn ñoái vôùi caùc coâng ty lôùn vì vaäy caùc giao dòch thöôøng coù giaù trò ít nhaát laø moät trieäu ñoâla trôû leân. Caùc khaùch haøng vaø coâng ty nhoû thöôøng raát ít söû duïng hôïp ñoàng kyø haïn. Trong moät vaøi tröôøng hôïp, ngaân haøng coù theå yeâu caàu caùc khaùch haøng kyù quyõ ban ñaàu ñeå thöïc hieän nghóa vuï cuûa mình. Trong moät soá tröôøng hôïp khaùc, ngaân haøng coù nieàm tin hoaøn toaøn vaøo khaùch haøng vaø hoï khoâng yeâu caàu kyù quyõ ban ñaàu. Caùc hôïp ñoàng kyø haïn coù öu ñieåm laø ñöôïc thieát keá thích hôïp ñeå ñaùp öùng yeâu caàu cuûa caû hai beân caû veà qui moâ giao dòch vaø ngaøy giao kyø haïn. Moät soá caùc hôïp ñoàng kyø haïn coù caùc thôøi gian ñaùo haïn khoâng ñaït tieâu chuaån nhö 37 ngaøy hoaëc 81 ngaøy nhöng chi phí giao dòch cuûa hôïp ñoàng kyø haïn daïng naøy thì ñaét hôn bình thöôøng. Tuy nhieân, moät baát lôïi cuûa hôïp ñoàng kyø haïn laø noù khoâng theå huûy boû ñôn phöông maø khoâng coù söï thoûa thuaän cuûa hai ñoái taùc; nghóa vuï cuûa moãi beân khoâng ñöôïc chuyeån giao cho beân thöù ba. Hôïp ñoàng kyø do ñoù khoâng phaûi laø moät daïng hôïp ñoàng coù tính thanh khoaûn cao. Moät baát lôïi nöõa laø khoâng coù gì baûo ñaûm raèng seõ khoâng coù moät beân vôõ nôï vaø huûy boû caùc nghóa vuï hôïp ñoàng. Ñieàu naøy deã xaûy ra khi tyû giaù kyø haïn vaø tyû giaù giao ngay coù söï cheânh leäch lôùn vaøo thôøi ñieåm ñeán haïn. Baûng 1.1: Tính toaùn phaàn buø hoaëc chieát khaáu tyû giaù kyø haïn. Caùc loaïi tyû giaù ñoái vôùi ñoàng baûng Anh Giaù trò Kyø haïn Phaàn buø hoaëc chieát khaáu kyø haïn ñoái vôùi ñoàng baûng Anh Tyû giaù giao ngay $1,681 Tyû giaù kyø haïn 30 ngaøy $1,680 30 ngaøy $1,680-$1,681 360 $1,681 30 Tyû giaù kyø haïn 90 ngaøy $1,677 90 ngaøy $1,677-$1,681 360 $1,681 90 Tyû giaù kyø haïn 180 ngaøy $1,672 180 ngaøy $1,672-$1,681 360 $1,681 180 Caùc hôïp ñoàng kyø haïn ngaøy nay khoâng chæ coù ôû caùc nöôùc phaùt trieån maø coøn coù ôû nhöõng nöôùc ñang phaùt trieån nhö Chile, Mexico, Haøn Quoác, Ñaøi Loan, Thaùi Lan. ÔÛ Vieät Nam cuõng böôùc ñaàu hình thaønh caùc hôïp ñoàng kyø haïn trong kinh doanh nhöng vôùi qui moâ raát nhoû vaø khoâng soâi ñoäng do ngaân haøng Nhaø Nöôùc khoáng cheá bieân ñoä giao dòch tyû giaù kyø haïn vaø thôøi haïn vaø do ñoù khoâng phaûn aùnh cung caàu thaät treân thò tröôøng kyø haïn. 1.2.2. Hôïp ñoàng töông lai: Hôïp ñoàng töông lai (giao sau) laø moät thoûa thuaän mua baùn moät soá löôïng ngoaïi teä ñaõ bieát theo tyû giaù coá ñònh taïi thôøi ñieåm hôïp ñoàng coù hieäu löïc vaø vieäc chuyeån giao ngoaïi teä ñöôïc thöïc hieän vaøo moät ngaøy trong töông lai ñöôïc xaùc ñònh bôûi Sôû giao dòch. Tuy nhieân, khaùc vôùi hôïp ñoàng coù kyø haïn, hôïp ñoàng giao sau chæ saün saøng cung caáp ñoái vôùi moät vaøi loaïi ngoaïi teä maø thoâi. Chaúng haïn, thò tröôøng Chicago chæ cung caáp hôïp ñoàng vôùi saùu loaïi ngoaïi x = -0,71% x = -0,95% x = -1,7 % teä maïnh ñoù laø GBP, CAD, EUR, JPY, CHF vaø AUD. Thò tröôøng giao sau thöïc chaát chính laø thò tröôøng coù kyø haïn ñöôïc tieâu chuaån hoùa veà loaïi ngoaïi teä giao dòch, soá löôïng ngoaïi teä giao dòch vaø ngaøy chuyeån giao ngoaïi teä. Taát caû caùc hôïp ñoàng giao sau ñeàu thöïc hieän giao dòch ôû Sôû giao dòch coù toå chöùc. Sôû giao dòch laø ngöôøi ñeà ra quy cheá vaø kieåm soaùt hoaït ñoäng cuûa caùc hoäi vieân. Hoäi vieân cuûa Sôû giao dòch laø caùc caù nhaân, coù theå laø ñaïi dieän cuûa caùc coâng ty, ngaân haøng thöông maïi hay caù nhaân coù taøi khoaûn rieâng. Ñeå deã hieåu hôn veà caùch thöùc thöïc hieän moät hôïp ñoàng giao sau, ta seõ xem xeùt ví duï: Giaû söû vaøo ngaøy thöù nhaát, hôïp ñoàng mua baûng Anh giao sau vaøo thaùng 06 vôùi giaù môû cöûa laø $1,350/£. Nhö vaäy moät hôïp ñoàng £62.500 coù giaù thò tröôøng laø: $1,350/£ x £62.500 = $ 84.375. giaû söû kyù quyõ ban ñaàu laø $2.000. giaù thanh toaùn laø giaù ñöôïc xaùc ñònh vaøo cuoái ngaøy laø $1,3512/£. Khi taøi khoaûn kyù quyõ cuûa ngöôøi mua ñöôïc ñieàu chænh taêng thì taøi khoaûn cuûa ngöôøi baùn ñöôïc ñieàu chænh giaûm vôùi cuøng moät soá löôïng töông öùng vaø ngöôïc laïi. Baûng 1.2: Ñieàu chænh theo thò tröôøng Ngaøy Giaù môû cöûa Giaù hôïp ñoàng Ñieàu chinh kyù quyõ Goùp theâm vaøo(+) hoaëc ruùt ra (-) khoûi quyõ Taøi khoaûn kyù quyõ Môû cöûa $1,3500/£ $84.375 0 +$2,000 $2,000 Thanh toaùn $1,3512/£ $84.450 + $75 0 $2,075 Thanh toaùn $1,3408/£ $/83.800 - $650 0 $1,425 Thanh toaùn $1,3400/£ $83.750 - $50 +$625 $2,000 Thanh toaùn $1,3355/£ $84.687,5 + $937,5 -$937,5 $2,000
Ví duï veà khoaûn laõi loã kinh doanh ñöôïc bieåu dieãn treân ñoà thò vaø moâ hình ñònh giaù:. Giaù trò maø ngöôøi mua trong HÑ töông lai nhaän ñöôïc khi ñaùo haïn laø: (ST – F) Ví duï, ST = 6.000ñ. Theo hôïp ñoàng töông lai, A mua 1 kg gaïo cuûa B vôùi giaù F = 5.000ñ. Ngay laäp töùc A coù theå baùn ra thò tröôøng vôùi giaù 6.000ñ, vaø thu veà khoaûn lôïi roøng cuûa A laø ST – F = 1.000ñ Hình 1.1: Giaù trò maø ngöôøi mua nhaän ñöôïc khi ñaùo haïn Ngöôïc laïi, neáu ST = 4.000ñ, thì A vaãn phaûi mua cuûa B 1 kg gaïo vôùi giaù F = 5.000ñ do hôïp ñoàng raøng buoäc, trong khi mua ôû thò tröôøng thì chæ maát 4000ñ. Vaäy, khoaûn lôïi roøng cuûa A laø ST – F = -1.000ñ, hay A bò loã 1.000ñ. Giaù trò maø ngöôøi baùn trong HÑ töông lai nhaän ñöôïc khi ñaùo haïn laø: (F – ST ) Ví duï, ST=4.000ñ. Theo hôïp ñoàng, B phaûi baùn 1 kg gaïo cho A vôùi giaù F=5.000ñ. Ñeå coù ñöôïc 1kg gaïo naøy, B coù theå mua treân thò tröôøng vôùi giaù ST=4.000ñ. Baùn laïi cho A vôùi giaù F=5.000ñ, B thu veà khoaûn lôïi F-ST= 1.000ñ. Ngöôïc laïi, neáu ST = 6.000ñ, thì B vaãn phaûi baùn cho A 1 kg gaïo vôùi giaù F=5.000ñ do hôïp ñoàng raøng buoäc, trong khi baùn treân thò tröôøng thì ñöôïc tôùi 3.000ñ. Vaäy, khoaûn lôïi roøng cuûa B laø F - ST = -1.000ñ, hay B bò loã 1.000ñ. F Giaù trò ngöôøi mua nhaän ñöôïc khi ñaùo haïn ST ST - F Giaù taøi saûn cô sôû khi ñaùo haïn Hình 1.2: Giaù trò maø ngöôøi baùn nhaän ñöôïc khi ñaùo haïn Giaù trò cuûa HÑ töông lai  Ñaët: F laø giaù töông lai ñöôïc thieát laäp luùc thoaû thuaän ST laø giaù thò tröôøng ôû thôøi ñieåm ñaùo haïn Vm, Vb laàn löôït laø giaù trò nhaän ñöôïc ñoái vôùi ngöôøi mua vaø ngöôøi baùn  Ñoái vôùi ngöôøi mua: Vm = ST – F  ST > F => Vm > 0 => ngöôøi mua lôøi  ST Vm ngöôøi mua loã  Ñoái vôùi ngöôøi baùn: Vb = F – ST  ST > F => Vb ngöôøi baùn loã  ST Vb > 0 => ngöôøi baùn lôøi Ñònh giaù HÑ töông lai Doøng tieàn ñaàu kyø Doøng tieàn cuoái kyø  Vay S0 S0 -S0(1+rf)  Mua taøi saûn cô sôû -S0 ST+D vôùi giaù S0  Baùn HÑ töông lai 0 F0-ST taøi saûn cô sôû  Coäng 0 F0 – S0(1+rf) + D Vaäy: F0 = S0(1+rf) – D F Giaù taøi saûn cô sôû khi ñaùo haïn Giaù trò ngöôøi baùn nhaän ñöôïc khi ñaùo haïn ST F - ST Goïi d = D/S0 (tyû leä laõi coå töùc), ta coù: F0 = S0(1+rf –d) Neáu hôïp ñoàng töông lai coù kyø haïn T thì: F0 = S0(1+rf –d)T Hôïp ñoàng giao sau coù caû öu laãn nhöôïc ñieåm khi söû duïng. Öu ñieåm cuûa noù tröôùc tieân laø saün saøng cung caáp nhöõng hôïp ñoàng coù giaù trò nhoû. Keá ñeán noù cho pheùp caùc beân tham gi a coù theå sang nhöôïng laïi hôïp ñoàng ôû baát kyø thôøi ñieåm naøo tröôùc khi hôïp ñoàng heát haïn. Vôùi hai öu ñieåm naøy hôïp ñoàng giao sau deã daøng thu huùt nhieàu ngöôøi tham gia. Ngöôïc laïi, hôïp ñoàng giao sau coù nhöôïc ñieåm laø chæ cung caáp giôùi haïn cho moät vaøi ngoaïi teä maïnh vaø moät vaøi ngaøy chuyeån giao ngoaïi teä trong naêm maø thoâi. Keá ñeán, hôïp ñoàng giao sau laø hôïp ñoàng baét buoäc phaûi thöïc hieän khi ñeán haïn chöù khoâng cho ngöôøi ta quyeàn ñöôïc choïn nhö t rong hôïp ñoàng quyeàn choïn. Noùi chung giao dòch giao sau coù theå boå sung cho giao dòch kyø haïn vaø hoaùn ñoåi ôû tính chaát thöïc hieän thanh toaùn haèng ngaøy nhaèm baûo ñaûm cho nhaø ñaàu cô coù theå taän duïng cô hoäi neáu thò tröôøng bieán ñoäng coù lôïi cho hoï. Tuy nhieân, neáu thò tröôøng bieán ñoäng baát lôïi nhaø ñaàu cô khoâng coù quyeàn töï yù ruùt khoûi thò tröôøng. Tính chaát “coù quyeàn” naøy chæ coù theå coù ñöôïc trong giao dòch quyeàn choïn. Baûng 1.3: So saùnh söï khaùc bieät giöõa hôïp ñoàng töông lai vaø hôïp ñoàng kyø haïn Ñieåm khaùc bieät HÑ kyø haïn HÑ töông lai Quy moâ hôïp ñoàng Thieát keá thích hôïp cho nhu caàu töøng caù nhaân Ñöôïc tieâu chuaån hoùa Ngaøy giaù trò Thieát keá thích hôïp cho nhu caàu töøng caù nhaân Ñöôïc tieâu chuaån hoùa( vaøo thöù tö tuaàn thöù ba cuûa caùc thaùng 3,6,9,12… Caùc thaønh vieân tham gia Caùc ngaân haøng, caùc nhaø moâi giôùi vaø caùc coâng ty ña Caùc ngaân haøng, caùc nhaø moâi giôùi vaø caùc coâng t y quoác gia, nhöõng nhaø ñaàu tö phoøng ngöøa ruûi ro ña quoác gia, thích hôïp cho caùc nhaø ñaàu cô Yeâu caàu kyù quyõ Thöôøng laø khoâng, ñoâi khi ñoøi hoûi haïn möùc tín duïng töø 5%-10% Baét buoäc kyù göûi vôùi moät soá löôïng nhaát ñònh vaø ñieàu chænh theo thò tröôøng haèng ngaøy Nhaø baûo ñaûm Khoâng Coâng ty thanh toaùn buø tröø Nôi trao ñoåi Thoâng qua maïng ñieän thoaïi toaøn caàu Saøn giao dòch trung taâm vôùi heä thoáng thoâng tin toaøn caàu Tính thanh khoaûn Haàu heát caùc quyeát toaùn bôûi caùc giao nhaän thöïc söï Haàu heát ñöôïc buø tröø vò theá, raát ít coù giao nhaän thöïc söï Chi phí giao dòch Ñöôïc xaùc ñònh bôûi cheânh leäch giaù mua vaø giaù baùn cuûa ngaân haøng Phí moâi giôùi thoûa thuaän Thò tröôøng thöù caáp Phaûi thanh toaùn vôùi ngaân haøng Coù theå baùn treân thò tröôøng Maëc duø coù söï khaùc bieät vôùi nhau raát lôùn cuûa hai thò tröôøng nhöng vaãn coù moái quan heä phuï thuoäc töông hoã laãn nhau giöõa chuùng theo caùch thò tröôøng naøy coù theå taùc ñoäng ñeán thò tröôøng kia. 1.2.3. Hôïp ñoàng quyeàn choïn: Laø hôïp ñoàng cho pheùp ngöôøi mua quyeàn löïa choïn quyeàn (khoâng phaûi nghóa vuï) mua (call) hoaëc quyeàn baùn (put) moät taøi saûn goác theo giaù cuï theå - giaù thöïc hieän vaøo moät ngaøy cuï theå trong töông lai. Giaù traû cho quyeàn naøy, ngoaøi giaù chính thöùc chæ bieát ñöôïc töø hieäu soá ruûi ro kyø voïng trong hôïp ñoàng xaùc ñònh tröôùc vôùi ruûi ro thöïc luùc ñaùo haïn thì ngöôøi mua quyeàn coøn phaûi traû tröôùc phí ñaët coïc cho ngöôøi baùn (premium). Phí ñaët coïc, hay phí cuoäc chôi chính laø moät boä phaän cuûa giaù ñeå nhaän ra naêng löïc döï baùo ruûi ro cuûa ngöôøi mua, do ñoù phí ñaët coïc trôû thaønh giôùi haïn thaáp nhaát cuûa ruûi ro neáu ngöôøi mua quyeàn “thua cuoäc” vaø töø choái thöïc hieän hôïp ñoàng vaøo thôøi ñieåm naøo ñoù trong giôùi haïn thôøi gian hieäu löïc cuûa hôïp ñoàng. Hôïp ñoàng quyeàn choïn chæ quy ñònh quyeàn giao hay nhaän, maø khoâng baét buoäc thöïc hieän nghóa vuï cuûa mình. Ngöôøi mua quyeàn coù theå: Thöïc hieän quyeàn, hay baùn quyeàn cho moät ngöôøi mua khaùc; hay khoâng thöïc hieän quyeàn. Ñieàu ñaùng chuù yù laø vieäc töø choái hay khoâng töø choái quyeàn khi giaù vaøo ngaøy ñaùo haïn cao (hay thaáp) hôn giaù trong hôïp ñoàng seõ ñöôïc quyeát ñònh treân cô sôû möùc ñoä cheânh leäch giöõa giaù ñònh tröôùc vôùi giaù thöïc teá cuûa saûn phaåm chính ôû ngaøy ñaùo haïn vaø quyeàn phí. Nghóa laø “giaù cuûa hôïp ñoàng quyeàn choïn baèng cheânh leäch giaù giöõa giaù thöïc teá vôùi giaù trong hôïp ñoàng “coäng” vôùi phí mua quyeàn neáu ngöôøi mua quyeàn thöïc hieän ñöôïc quyeàn thaønh coâng theo hôïp ñoàng, hoaëc ñôn giaûn chæ laø phí ñeå “ruùt lui” khoâng thöïc hieän hôïp ñoàng. Cuï theå, trong khi ngöôøi mua hôïp ñoàng quyeàn choïn mua mong muoán giaù cuûa saûn phaåm hôïp ñoàng seõ taêng leân trong ngaøy ñaùo haïn thì ngöôøi mua hôïp ñoàng löïa choïn baùn laïi hy voïng giaù xuoáng, neáu cao hôn giaù ñònh tröôùc hoï seõ töø choái quyeàn baùn vaø chòu maát quyeàn phí.
Quyeàn choïn laø moät taøi saûn cho pheùp ngöôøi mua noù coù quyeàn, nhöng khoâng baét buoäc, ñöôïc mua hoaëc baùn: - Moät soá löôïng xaùc ñònh caùc ñôn vò taøi saûn cô sôû - Taïi hay tröôùc moät thôøi ñieåm xaùc ñònh trong töông lai - Vôùi moät möùc giaù xaùc ñònh ngay taïi thôøi ñieåm thoûa thuaän hôïp ñoàng.
Caùc khaùi nieäm cô baûn - Quyeàn choïn mua (call): laø quyeàn cho pheùp ngöôøi mua option töï quyeát ñònh thöïc hieän mua hay khoâng mua - Quyeàn choïn baùn (put): laø quyeàn cho pheùp ngöôøi mua option töï quyeát ñònh thöïc hieän baùn hay khoâng baùn - Giaù giao ngay (spot): giaù mua baùn ä giao ngay hieän haønh taïi thôøi ñieåm. - Giaù thöïc hieän (strike): möùc giaù maø ngöôøi mua option ñöôïc quyeàn aán ñònh tröôùc vôùi ngöôøi baùn option vaø ñöôïc choát (fixed) trong suoát thôøi haïn hieäu löïc cuûa hôïp ñoàng. - Premium: laø khoaûn phí maø ngöôøi mua option phaûi traû cho ngöôøi baùn option ngay töø luùc kyù hôïp ñoàng. - Caùc loaïi option ñöôïc thöïc hieän ôû caùc ngaân haøng hieän nay laø option veà vaøng, ngoaïi teä, ….. Option kieåu AÂu (European style): option chæ ñöôïc thöïc hieän vaøo ngaøy ñaùo haïn hôïp ñoàng. - Option kieåu Myõ (American style): option coù theå ñöôïc thöïc hieän vaøo baát cöù luùc naøo trong suoát thôøi hieäu hôïp ñoàng. - Option buyer, option holder: ngöôøi mua option. - Option seller, option writer: ngöôøi baùn option. - Ñoä bieán ñoäng (volatility): ñoä bieán ñoäng laø möùc ñoä maø theo ñoù giaù coù theå coù khuynh höôùng dao ñoäng leân xuoáng trong moät khoaûng thôøi gian. Ñoä bieán ñoäng ñöôïc dieãn taû baèng tyû leä phaàn traêm (%). - Ngaøy kyù keát hôïp ñoàng (contract date): laø ngaøy ngaân haøng kyù keát hôïp ñoàng option vôùi khaùch haøng hoaëc ñoái taùc. - Ngaøy ñaùo haïn (expiry date): ngaøy hieäu löïc cuoái cuøng cuûa hôïp ñoàng option. - Giôø haïn choùt (cut – off time): giôø hieäu löïc cuoái cuøng cuûa ngaøy ñaùo haïn hôïp ñoàng option kieåu AÂu hoaëc kieåu Myõ. - Thôøi hieäu hôïp ñoàng (tenor): khoaûng thôøi gian coù hieäu löïc cuûa hôïp ñoàng tính töø ngaøy kyù keát hôïp ñoàng cho ñeán giôø haïn choùt cuûa ngaøy ñaùo haïn hôïp ñoàng. - Vieäc ñònh giaù option (tính phí premium) phuï thuoäc vaøo 6 bieán soá sau: Giaù giao ngay hieän haønh (spot) ( S), Giaù thöïc hieän option (strike) ( X ), Thôøi haïn (tenor), Cheânh leäch laõi suaát (interest rate), Kieåu AÂu hay kieåu Myõ (style), Ñoä bieán ñoäng (volatility). Trong 6 bieán soá, ñoä bieán ñoäng laø quan troïng vaø phöùc taïp nhaát, vì ñoù laø bieán soá ñònh giaù duy nhaát khoâng bieát tröôùc moät caùch chaéc chaén. Premium cuûa option kieåu Myõ ñaét hôn option kieåu AÂu, vì kieåu Myõ coù theå thöïc hieän vaøo baát cöù luùc naøo trong suoát thôøi hieäu hôïp ñoàng coøn kieåu AÂu chæ ñöôïc thöïc hieän vaøo ngaøy ñaùo haïn hôïp ñoàng. Moät quyeàn choïn ñöôïc thöïc hieän vaø mang laïi lôïi nhuaän (chöa tröø phí quyeàn choïn) vôùi tyû giaù hieän haønh ñöôïc goïi laø cao giaù ITM (in the money). Ngöôïc laïi, moät quyeàn choïn ñöôïc thöïc hieän vaø bò loã vôùi giaù hieän haønh goïi laø kieät giaù OTM (out of the money). Trong khi ñoù, moät quyeàn choïn ñöôïc thöïc hieän maø giaù thöïc hieän baèng vôùi giaù giao ngay ñöôïc goïi laø ngang giaù ATM (at the money). Coù boán chieán löôïc cô baûn trong giao dòch quyeàn choïn laø: mua quyeàn choïn mua, mua quyeàn choïn baùn, baùn quyeàn choïn mua vaø baùn quyeàn choïn baùn. => Phaân tích lôïi nhuaän khi thöïc hieän 04 chieán löôïc naøy: a. Tröôøng hôïp mua quyeàn choïn mua: P: Giaù quyeàn choïn D1:Giaù thöïc hieän D2: Giaù thò tröôøng Hình 1.3: Ñoà thò bieåu dieãn lôïi nhuaän khi mua quyeàn choïn mua D1 P D2 Profit line * Theo giaù thò tröôøng, lôïi nhuaän cuûa moät quyeàn choïn ñöôïc ñaùnh giaù : D2 ≤ D1 => Lôïi nhuaän = -P D2 = D1+ P => Lôïi nhuaän = 0 D1 P < Lôïi nhuaän < 0 D2 > D1+P => Lôïi nhuaän > 0 b. Tröôøng hôïp baùn quyeàn choïn mua: Hình 1.4: Ñoà thò bieåu dieãn lôïi nhuaän khi baùn quyeàn choïn mua * Theo giaù thò tröôøng, lôïi nhuaän cuûa moät quyeàn choïn ñöôïc ñaùnh giaù trong tröôøng hôïp naøy nhö sau: D2 ≤ D1 => Lôïi nhuaän = P D2 = D1+ P => Lôïi nhuaän = 0 D1 0 < Lôïi nhuaän < P D2 > D1+P => Lôïi nhuaän < 0 ( Möùc loã laø voâ haïn) c. Tröôøng hôïp mua quyeàn choïn baùn: Hình 1.5: Ñoà thò bieåu dieãn lôïi nhuaän khi mua quyeàn choïn baùn * Theo giaù thò tröôøng, lôïi nhuaän cuûa moät quyeàn choïn ñöôïc ñaùnh giaù trong tröôøng hôïp naøy nhö sau: D2 ≥ D1 => Lôïi nhuaän = - P D1 p D1 D2 D1 P D2 D2 = D1- P => Lôïi nhuaän = 0 D1 > D2 > D1- P => P < Lôïi nhuaän < 0 D2 Lôïi nhuaän > 0 d. Tröôøng hôïp baùn quyeàn choïn baùn: Hình 1.6: Ñoà thò bieåu dieãn lôïi nhuaän khi baùn quyeàn choïn baùn * Theo giaù thò tröôøng, lôïi nhuaän cuûa moät quyeàn choïn ñöôïc ñaùnh giaù trong tröôøng hôïp naøy nhö sau: D2 ≥ D1 => Lôïi nhuaän = P D2 = D1- P => Lôïi nhuaän = 0 D1 > D2 > D1- P => P > Lôïi nhuaän > 0 D2 Lôïi nhuaän < 0 ( loã khoâng giôùi haïn) Caùch xaùc ñònh giaù quyeàn choïn phoå bieán vaø ñôn giaûn nhaát laø baèng moâ hình Black-Scholes: ñoái vôùi quyeàn choïn mua theo kieåu chaâu AÂu, moâ hình Black- Scholes coù theå dieãn taû bôûi coâng thöùc sau: Ce = Se-bTN(d1) – Ee-a TN(d2) (1.4) Trong ñoù: Ce laø giaù caû cuûa quyeàn choïn mua theo giaù chaâu AÂu. S laø tyû giaù giao ngay giöõa ñoàng tieàn A vaø ñoàng tieàn B. E laø tyû giaù thöïc hieän. T laø thôøi haïn hôïp ñoàng, tính baèng naêm. a laø laõi keùp lieân tuïc khoâng coù ruûi ro cuûa ñoàng tieàn A. b laø laõi keùp lieân tuïc khoâng coù ruûi ro cuûa ñoàng tieàn B. D1 P D2 e = 2,71828 laø haèng soá Neâ-pe. où laø ñoä leäch chuaån haøng naêm cuûa % thay ñoåi tyû giaù giao ngay. N(d1) vaø N(d2) laø giaù trò cuûa haøm phaân phoái xaùc suaát chuaån vaø d1, d2 ñöôïc xaùc ñònh nhö sau: ln(S/E) + [a – b + (σ 2/2)] d1 = ____________________________________ (1.5) σ T d2 = d1 – σ T (1.6) Moâ hình Black-Scholes cho thaáy giaù caû cuûa quyeàn choïn mua theo kieåu chaâu AÂu phuï thuoäc vaøo tyû giaù thöïc hieän so vôùi tyû giaù giao ngay, laõi suaát phi ruûi ro giöõa hai quoác gia, thôøi haïn cuûa hôïp ñoàng vaø ñoä leäch chuaån cuûa söï thay ñoåi tyû giaù hai ñoàng tieàn. Moâ hình naøy ñöôïc thöïc hieän döïa treân moät soá giaû ñònh nhö sau: - Laõi suaát vaãn khoâng thay ñoåi, laõi suaát cho vay vaø ñi vay nhö nhau. - Khoâng coù thueá hay c hi phí giao dòch. - Söï sai bieät tyû giaù tuaân theo quy luaät phaân phoái chuaån. - Ñoä leäch chuaån vaãn khoâng ñoåi trong suoát thôøi haïn hôïp ñoàng. Bôûi vì nhöõng giaû ñònh naøy khoâng ñuùng treân thöïc teá, laõi suaát vaø tyû giaù luoân thay ñoåi baát ngôø, laõi suaát cho vay vaø laõi suaát ñi vay khoâng gioáng nhau, coù chi phí giao dòch vaø thueá, ñoä leäch tyû giaù chöa chaéc coù phaân phoái chuaån, neân moâ hình Black-Scholes chöa haún chính xaùc vaø noù caàn phaûi ñöôïc hoaøn thieän theâm. Tuy vaäy, moâ hình Black-Scholes vaãn aùp duïng roäng raõi trong vieäc ñònh giaù quyeàn choïn, moät maët bôûi vì theo thoùi quen, moät maët bôûi vì noù ñôn giaûn deã aùp duïng. Hôn nöõa, moâ hình naøy coù theå daãn ñeán vieäc ñònh giaù sai nhöng möùc ñoä sai leäch khoâng nghieâm troïng ñeán noãi taïo ra cô hoäi thu lôïi cho nhöõng ngöôøi kinh doanh cheânh leäch giaù. Khi söû duïng moâ hình Black-Scholes ñeå ñònh giaù quyeàn choïn chuùng ta chæ ñònh giaù ñoái vôùi quyeàn choïn mua. Ñeå ñònh giaù quyeàn choïn baùn chuùng ta söû duïng ñaúng thöùc caân baèng giöõa giaù trò quyeàn choïn mua vaø quyeàn choïn baùn. Moái quan heä giöõa quyeàn choïn mua vaø quyeàn choïn baùn ñöôïc dieãn taû qua söï c aân baèng choïn mua – choïn baùn (put – call parity). Trong tröôøng hôïp quyeàn choïn theo kieåu chaâu AÂu moái quan heä naøy theå hieän qua coâng thöùc sau: Ce (S, T, E) = Pe (S, T, E) + S(1 + b)-T – E(1 + a)-T (1.7) Trong ñoù Ce vaø Pe laàn löôït laø giaù caû cuûa quyeàn choïn mua vaø quyeàn choïn baùn theo kieåu chaâu AÂu. Trong tröôøng hôïp quyeàn choïn theo kieåu Myõ, moái quan heä giöõa quyeàn choïn baùn vaø quyeàn choïn mua phöùc taïp hôn bôûi khaû naêng cho pheùp thöïc hieän hôïp ñoàng ôû baát kyø thôøi ñieåm naøo tröôùc khi hôïp ñoàng ñeán haïn. 1.2.4. Coâng cuï hoaùn ñoåi (SWAP) : Laø vieäc mua vaø baùn ñoàng thôøi taøi saûn goác töông töï hoaëc nghóa vuï töông ñöông vôùi soá tieàn voán maø vieäc hoaùn ñoåi caùc giao dòch taøi chính cho pheùp caû hai beân tham gia caùc ñieàu kieän thuaän lôïi hôn mong muoán. Thöïc chaát cuûa hôïp ñoàng naøy laø hai beân thoaû thuaän trao ñoåi doøng tieàn trong töông lai. Ñaëc ñieåm cuûa hôïp ñoàng hoaùn ñoåi laø giao dòch treân thò tröôøng OTC vaø khoâng coù qui ñònh chuaån. Cuï theå, ôû thò tröôøng hoaùn ñoåi Myõ, haàu nhö chöa coù qui ñònh naøo raøng buoäc. Hieän nay, hieäp hoäi hoaùn ñoåi vaø phaùi sinh quoác teá môùi chæ ñöa ra taøi lieäu chuaån veà quy trình giao dòch vaø thuû tuïc phaùp lyù (chæ aùp duïng ôû Myõ). ÔÛ Chaâu AÂu, thò tröôøng hoaùn ñoåi chuû yeáu do caùc ngaân haøng vaän haønh, ñöôïc ñieàu chænh bôûi moät soá quy ñònh cuûa Luaät Ngaân haøng. Nhìn chung, cho ñeán nay chæ coù quy ñònh ñoái vôùi ngöôøi moâi giôùi veà vieäc toå chöùc caùc giao dòch hoaùn ñoåi, khoâng quy ñònh veà traùch nhieäm cuûa caùc ñoái taùc treân thò tröôøng ñoái vôùi vieäc thöïc hieän hôïp ñoàng. Haïn cheá cuûa thò tröôøng naøy laø khi muoán giao dòch, moät beân ñoái taùc phaûi tìm ñöôïc ñoái taùc beân kia ñang saün saøng laøm ñoái taùc giao dòch vôùi mình (phaûi coù söï truøng hôïp veà nhu caàu ñoái vôùi thôøi gian ñaùo haïn, caáu truùc caùc doøng tieàn vaø khoái löôïng voán). Hôïp ñoàng hoaùn ñoåi ñöôïc thieát keá rieâng theo nhu caàu cuûa hai beân ñoái taùc, chính vì vaäy caùc ñieàu kieän cuûa hôïp ñoàng mang tính cöùng nhaéc vaø thieáu linh hoaït. Hôïp ñoàng goàm coù hai loaïi cô baûn: hoaùn ñoåi laõi suaát vaø hoaùn ñoåi tieàn teä: - Hôïp ñoàng swap laõi suaát laø moät daïng khaù phoå bieán trong caùc coâng cuï taøi chính phaùi sinh. Trong hôïp ñoàng naøy, moät beân seõ hoaùn ñoåi moät doøng laõi suaát cuûa mình laáy doøng laõi suaát cuûa ñoái phöông. Doøng laõi suaát laø gì? Ñoù laø taäp hôïp caùc khoaûn laõi suaát trong töông lai cuûa moät khoaûn ñaàu tö. Ñoái vôùi doøng laõi suaát coá ñònh thì thu nhaäp töø khoaûn ñaàu tö laø ñeàu nhau trong nhöõng khoaûng thôøi gian töông ñöông, coøn doøng laõi suaát bieán ñoåi thì khoâng. Swap laõi suaát thöôøng laø kieåu hoaùn ñoåi giöõa (laõi suaát) "coá ñònh - bieán ñoåi", nhöng cuõng coù khi laø "bieán ñoäng - bieán ñoäng". Veà maët lyù thuyeát thì loaïi thöù ba "coá ñònh - coá ñònh" cuõng coù theå thöïc hieän ñöôïc, nhöng do toaøn boä doøng laõi suaát coù theå xaùc ñònh ñöôïc ngay thôøi ñieåm kí hôïp ñoàng swap neân chaúng coù lyù do gì maø hai beân laïi tieán haønh hoaùn ñoåi cho nhau neáu caùc khoaûn ñaàu tö coù chung ñôn vò tieàn teä. Ví duï: A coù moät khoaûn göûi ngaân haøng baèng USD, laõi suaát 5%/naêm, B sôû höõu moät soá traùi phieáu coù giaù trò töông ñöông, traùi töùc 7%. Vaäy neáu tieán haønh swap thì ñôn giaûn laø A seõ phaûi buø cho B 2%, vaø chaúng beân naøo ñöôïc lôïi loäc gì. Swap laõi suaát "coá ñònh - bieán ñoäng" thöôøng ñöôïc söû duïng khi caùc coâng ty muoán thay theá ruûi ro tröôùc bieán ñoäng laõi suaát cuûa mình baèng moät laõi suaát oån ñònh, taïo ñieàu kieän thuaän lôïi cho hoaït ñoäng quaûn trò chieán löôïc, vì khi ñoù coâng ty seõ deã daøng xaùc ñònh caùc nhaân toá aûnh höôûng hôn. ÔÛ chieàu swap ngöôïc laïi, beân tham gia muoán ñoåi laõi suaát oån ñònh cuûa mình laáy laõi suaát bieán ñoäng, maø theo kì voïng cuûa anh ta laø coù lôïi hôn. Ngoaøi ra swap laõi suaát coøn giuùp caùc beân giaûm chi phí söû duïng voán. Neáu A vaø B hoaït ñoäng trong ñieàu kieän gioáng nhau thì coù veû nhö SWAP chæ laø moät troø chôi coù toång baèng 0 (zero sum game) khi maø lôïi ích beân naøy laïi laø thieät haïi cuûa beân kia. Tuy nhieân, khi A vaø B hoaït ñoäng trong nhöõng moâi tröôøng khaùc nhau, tieáp caän vôùi nhöõng nguoàn löïc khaùc nhau, thì vaãn coù moät khoaûng naøo ñoù khieán caû hai cuøng coù lôïi. - Hoaùn ñoåi tieàn teä laø hoaùn ñoåi coù lieân quan ñeán vieäc trao ñoåi voán goác vaø thanh toaùn laõi suaát coá ñònh treân khoaûn vay theo moät loaïi tieàn teä naøy vôùi voán goác vaø thanh toaùn laõi suaát coá ñònh treân khoaûn vay töông ñöông theo moät loaïi tieàn teä khaùc. Ñieàu kieän tieân quyeát cuûa moät hôïp ñoàng hoaùn ñoåi tieàn teä giöõa laõi suaát thaû noåi vôùi laõi suaát coá ñònh laø caû hai beân ñeàu coù caùc lôïi theá töông ñoái maø phía beân kia quan taâm, caû hai beân phaûi coù söï laønh maïnh vaø töông ñoái ngang baèng veà taøi chính. Chi phí giao dòch cho loaïi hôïp ñoàng naøy töông ñoái cao. 1.3. Vai troø cuûa caùc coâng cuï taøi chính phaùi sinh 1.3.1. Quaûn trò ruûi ro Thò tröôøng saûn phaåm phaùi sinh cho pheùp nhöõng ngöôøi muoán laøm giaûm ruûi ro cuûa mình chuyeån giao ruûi ro cho nhöõng ngöôøi saün saøng chaáp nhaän noù, ñoù laø nhöõng nhaø ñaàu cô. Vì vaäy, thò tröôøng naøy raát coù hieäu quaû trong vieäc phaân phoái laïi ruûi ro giöõa caùc nhaø ñaàu tö, khoâng coù ai caàn phaûi chaáp nhaän moät möùc ruûi ro khoâng phuø hôïp vôùi baûn thaân mình. Vaø cuõng vì theá maø hoï saün saøng cung caáp nhieàu voán hôn cho thò tröôøng taøi chính, ñieàu naøy taïo ñieàu kieän cho neàn kinh teá phaùt trieån, phaùt huy khaû naêng huy ñoäng voán vaø giaûm c hi phí söû duïng voán. Beân caïnh ñoù, thò tröôøng caùc saûn phaåm phaùi sinh cuõng laø moät coâng cuï hieäu quaû cho hoaït ñoäng ñaàu cô. Bôûi ngöôøi muoán phoøng ngöøa ruûi ro phaûi tìm ñöôïc moät ngöôøi khaùc coù nhu caàu ñoái laäp hoaøn toaøn vôùi mình, töùc laø ruûi ro cuûa ngöôøi muoán phoøng ngöøa ruûi ro phaûi ñöôïc haáp thuï bôûi caùc nhaø ñaàu cô. Taïi sao caùc giao dòch naøy laïi coù theå ñöôïc thöïc hieän, khi maø thöïc teá roõ raøng laø khi moät beân coù lôïi thì taát yeáu beân coøn laïi seõ khoâng theå traùnh khoûi nhöõng thieät haïi? Bôûi moãi nhaø ñaàu tö coù moät “khaåu vò ruûi ro” khaùc nhau, khaû naêng chaáp nhaän ruûi ro cuõng khaùc nhau. Tuy nhieân, ai cuõng coù mong muoán laø giöõ cho caùc khoaûn ñaàu tö cuûa mình ôû moät möùc ruûi ro coù theå chaáp nhaän ñöôïc. Vaø theá laø hoï gaëp nhau vaø tieán haønh vieäc chuyeån giao moät phaàn ruûi ro cuûa mình cho ñoái taùc. Vaø cuõng khoâng gioáng nhö ngöôøi ta thöôøng nghó, thò tröôøng phaùi sinh khoâng daãn voán trong neàn kinh teá vaøo nhöõng aâm möu ñaàu cô khuûng khieáp. Nhöõng nhaø ñaàu cô khoâng phaûi laø nhöõng tay côø baïc. Chæ ñôn giaûn laø thay vì giao dòch coå phieáu, hoï giao dòch caùc saûn phaåm phaùi sinh vaø chính vieäc ñaàu tö vaøo coâng cuï taøi chính phaùi sinh laïi taïo ñieàu kieän cho vieäc phoøng ngöøa caùc ruûi ro ít toán keùm hôn vaø hieäu quaû hôn. Bôûi caàn khaúng ñònh chaéc chaén raèng, thò tröôøng phaùi sinh khoâng heà taïo ra maø cuõng chaúng theå phaù huyû ñöôïc taøi saûn, chuùng chæ laø nhöõng phöông tieän chuyeån giao ruûi ro treân thò tröôøng, nhöõng ruûi ro saün coù cuûa thò tröôøng taøi saûn, chuyeån nhöõng khoaûn ruûi ro ñoù töø nhöõng ngöôøu khoâng ñuû khaû naêng chaáp nhaän noù sang nhöõng ngöôøi saün saøng tieáp nhaän noù, chính laø nhöõng nhaø ñaàu cô. Khoâng coù theâm baát kyø moät ruûi ro naøo ñöôïc sinh ra treân thò tröôøng naøy. Vaø lôïi ích töø thò tröôøng khoâng chæ boù heïp trong lôïi ích cuûa nhöõng nhaø ñaàu cô maø noù lan toaû ra toaøn xaõ hoäi. 1.3.2. Thoâng tin hieäu quaû hình thaønh giaù Caùc thò tröôøng kyø haïn vaø töông lai laø nguoàn thoâng tin quan troïng ñoái vôùi giaù caû. Ñaëc bieät, thò tröôøng töông lai ñöôïc xem laø moät coâng cuï chuû yeáu ñeå xaùc ñònh giaù giao ngay cuûa taøi saûn. Ñieàu naøy khoâng heà baát bình thöôøng, bôûi coù raát nhieàu haøng hoaù ñöôïc giao dòch treân thò tröôøng töông lai nhöng thò tröôøng giao ngay cuûa noù raát roäng lôùn vaø phaân taùn neân raát khoù coù theå xaùc ñònh ñöôïc giaù giao ngay cuûa chuùng. ÔÛ ñaây, thöôøng giaù töông lai cuûa nhöõng giao dòch sôùm nhaát seõ ñöôïc xaùc ñònh laø giaù giao ngay. Theâm nöõa, thò tröôøng giao sau, treân theá giôùi thöôøng nhoän nhòp hôn neân caùc thoâng tin do noù cung caáp coù tính tin caäy cao hôn. Nhöõng thoâng tin ñöôïc cung caáp treân thò tröôøng phaùi sinh duø tröïc tieáp hay giaùn tieáp ñeàu goùp phaàn hình thaønh giaù giao ngay trong töông lai moät caùch coù hieäu quaû maø nhöõng ngöôøi tham gia thò tröôøng coù theå choát laïi trong giôùi haïn chaáp nhaän cuûa mình 1.3.3. Caùc lôïi theá veà hoaït ñoäng vaø thị trường hieäu quaû. - Chi phí giao dòch thaáp hôn. Ñieàu naøy laøm cho vieäc chuyeån höôùng töø caùc giao dòch giao ngay sang phaùi sinh ngaøy caøng deã daøng vaø haáp daãn hôn. - Tính thanh khoaûn cao hôn haún so vôùi thò tröôøng giao ngay. Tröôùc heát ñoù laø yeâu caàu moät möùc voán ñeå tham gia thò tröôøng laø töông ñoái thaáp. Theâm nöõa, tyû suaát sinh lôøi vaø ruûi ro coù theå ñöôïc ñieàu chænh ôû baát cöù möùc ñoä naøo nhö mong muoán. - Caùc giao dòch baùn khoáng ñöôïc thöïc hieän deã daøng hôn. Ngoaøi ra, caùc nhaø ñaàu tö coù theå tìm kieám ñöôïc nhöõng khoaûn lôïi nhuaän ñaùng keå töø cheânh leäch giaù, cheânh leäch laõi suaát. Taát caû caùc chuû theå tham gia thò tröôøng ñeàu coù theå tìm thaáy lôïi nhuaän. Thò tröôøng phaùi sinh giuùp caùc tín hieäu thò tröôøng khoù bò boùp meùo. Vì theá, caùc nhaø ñaàu cô vôùi yù ñònh thao tuùng thò tröôøng cuõng coù nhöõng khoù khaên nhaát ñònh. Chính vì theá, ñaët beân caïnh thò tröôøng giao ngay, söï hieäu quaû cuûa thò tröôøng phaùi sinh giuùp naâng cao tính laønh maïnh cho thò tröôøng ñoù. Nhö vaäy coâng cuï taøi chính phaùi sinh laø saûn phaåm cuûa neàn kinh teá hieän ñaïi. Kyõ thuaät taøi chính naøy ñoøi hoûi moät trình ñoä hieåu hieát vaø phaùt trieån nhaát ñònh cuûa baát kyø neàn kinh teá naøo. 1.4. Lôïi ích töø coâng cuï taøi chính phaùi sinh. Laø moät boä phaän cuûa heä thoáng taøi chính quoác gia, vieäc hoaøn thieän caùc coâng cuï taøi chính phaùi sinh vaø phaùt trieån thò tröôøng naøy hieäu quaû l aø theå hieän möùc ñoä cao vaø chieàu saâu cuûa phaùt trieån. Heä thoáng taøi chính, seõ laø ñieàu kieän caàn ñeå phaùt trieån kinh teá ôû toác ñoä cao hôn. Cuï theå lôïi ích cuûa phaùt trieån coâng cuï phaùi sinh ñöôïc trình baøy ngaén goïn nhö sau: Xeùt ôû goùc ñoä toång theå cuûa neàn kinh teá: Thò tröôøng coâng cuï phaùi sinh ñoùng goùp cho taêng tröôûng kinh teá thoâng qua vieäc phaùt huy toát caùc chöùc naêng cuûa heä thoáng taøi chính, ñoù laø: Caàu noái giöõa tieát kieäm vaø ñaàu tö; Saøng loïc, chuyeån giao, vaø phaân taùn ruûi ro; Giaùm saùt doanh nghieäp; taêng tính thanh khoaûn cuûa caùc coâng cuï taøi chính (vaän haønh Heä thoáng thanh toaùn thoâng suoát). Xeùt ôû goùc ñoä hoaït ñoäng kinh doanh cuûa doanh nghieäp: - Phoøng ngöøa ruûi ro taøi chính veà tyû giaù, laõi suaát, giaù caû haøng hoùa: Trong kinh doanh, caùc doanh nghieäp luoân phaûi ñoái maët vôùi nhieàu ruûi ro. Caùc bieán ñoäng treân thò tröôøng coù theå laøm cho moät khoaûn loã thöông maïi trôû thaønh moät khoaûn lôïi nhuaän, vaø moät khoaûn lôïi nhuaän coù theå trôû thaønh moät khoaûn loã lôùn. Trong 2 nguy cô treân thì nguy cô thöù hai coù khaû naêng xaûy ra nhieàu hôn. Do vaäy, phoøng ngöøa ruûi ro laø bieän phaùp toát nhaát ñeå baûo toaøn thu nhaäp vaø chi phí. Vôùi moät chi phí chaáp nhaän ñöôïc, caùc giao dòch phaùi sinh (forward, swap, future, option) giuùp caùc doanh nghieäp coù hoaït ñoäng coá ñònh chi phí vaø baûo toaøn lôïi nhuaän, traùnh aûnh höôûng bôûi söï bieán ñoäng tyû giaù, laõi suaát….. - Chuû ñoäng nguoàn ngoaïi teä ñeå thanh toaùn haøng nhaäp khaåu: Ñoái vôùi hoaït ñoäng nhaäp khaåu, caùc doanh nghieäp caàn ngoaïi teä ñeå thanh toaùn tieàn haøng. Neáu khoâng chuaån bò tröôùc nguoàn ngoaïi teä thì doanh nghieäp coù theå laâm vaøo tình traïn g thieáu huït ngoaïi teä hoaëc khoâng coù ngoaïi teä ñeå thanh toaùn, keát quaû laø khoâng nhaän ñöôïc haøng nhaäp khaåu hoaëc phaûi chòu moät khoaûn chi phí taêng theâm do chaäm thanh toaùn, hoaëc phaûi mua ngoaïi teä vôùi tyû giaù cao hôn nhieàu. Nhöõng nguy cô ñoù doanh nghieäp ñeàu coù theå traùnh ñöôïc baèng caùch söû duïng caùc giao dòch ngoaïi hoái phaùi sinh ñeå chuû ñoäng nguoàn ngoaïi teä, ñaûm baûo coù ngoaïi teä ñeå thanh toaùn tieàn haøn g nhaäp khaåu. - Kinh doanh treân cô sôû cheânh leäch tyû giaù: Doanh nghieäp coù theå khai thaùc chieàu höôùng bieán ñoäng coù lôïi cuûa tyû giaù ñeå thu lôïi nhuaän. Moät quyeàn choïn mua hay baùn (kieåu Myõ) coù theå ñöôïc thöïc hieän tröôùc ngaøy ñaùo haïn neáu tyû giaù giao ngay treân thò tröôøng cao hôn hay thaáp hôn tyû giaù quyeàn choïn vôùi döï baùo raèng tyû giaù coù xu höôùng bieán ñoäng ngöôïc chieàu trong töông lai. - Taïo coâng cuï baûo hieåm ruûi ro ngoaïi hoái cho caùc hoaït ñoäng kinh doanh ñaëc thuø: Caùc doanh nghieäp cung caáp saûn phaåm cho thò tröôøng theá giôùi thoâng qua hoaït ñoäng ñaáu thaàu seõ coù nguoàn thu ngoaïi teä nhöng khoâng chaéc chaén vì coøn phuï thuoäc vaøo keát quaû ñaáu thaàu. Trong tröôøng hôïp naøy, moät giao dòch quyeàn choïn baùn ngoaïi teä seõ raát thích hôïp ñeå baûo toaøn khoaûn lôïi nhuaän neáu doanh nghieäp truùng thaàu cung caáp saûn phaåm. Xeùt ôû goùc ñoä hoaït ñoäng kinh doanh cuûa nhaân haøng:: - Kieåm soaùt nguoàn voán khaû duïng: Caùc ngaân haøng thöông maïi coù theå thöïc hieän caùc giao dòch hoaùn ñoåi ngoaïi teä vôùi Ngaân haøng Nhaø nöôùc ñeå ñieàu tieát löôïng ngoaïi teä khaû duïng taïi ngaân haøng phuïc vuï c ho hoaït ñoäng kinh doanh cuûa mình. Ngoaøi ra, caùc ngaân haøng thöông maïi coøn c où theå kyù keát caùc hôïp ñoàng hoaùn ñoåi ngoaïi teä vôùi nhau nhaèm söû duïng nguoàn ngoaïi teä hieän coù moät caùch hieäu quaû. - Taïo lieân keát vôùi khaùch haøng: Nhôø ñaùp öùng ñöôïc nhöõng nhu caàu caàn thieát cuûa khaùch haøng neân caùc giao dòch phaùi sinh trôû thaønh moät caàu noái quan troïng giöõa ngaân haøng vaø khaùch haøng. Caàu noái ñoù laïi caøng chaéc chaén hôn khi thoâng qua caùc giao dòch naøy ngaân haøng thöïc hieän vieäc baùn cheùo caùc saûn phaåm, dòch vuï cuûa mình cho khaùch haøng. Khaùch haøng seõ raát haøi loøng khi ñöôïc phuïc vuï vôùi moät goùi caùc saûn phaåm, dòch vuï chaát löôïng cao. - Taêng thu nhaäp cho ngaân haøng: Caùc giao dòch phaùi sinh mang laïi cho caùc ngaân haøng thöông maïi nguoàn thu thoâng qua phí vaø cheânh leäch tyû giaù hoaùi ñoái. Ngoaøi ra, vieäc baùn cheùo saûn phaåm cuõng ñem laïi nguoàn thu khoâng nhoû cho caùc ngaân haøng neáu khai thaùc moät caùch trieät ñeå. - Naâng cao naêng löïc kinh doanh: Söû duïng toát caùc giao dòch phaùi sinh giuùp ngaân haøng kieåm soaùt nguoàn voán khaû duïng baèng ngoaïi teä moät caùch hieäu quaû, taïo lieân keát toát vôùi khaùch haøng vaø taïo nhieàu cô hoäi baùn cheùo saûn phaåm. Taát caû nhöõng yeáu toá ñoù taïo thaønh moät chuoãi lieân keát nhaân quaû giuùp naâng cao hieäu quaû kinh doanh cho ngaân haøng. 1.5 Caùc loaïi ruûi ro chuû yeáu treân thò tröôøng phaùi sinh. Caùc loaïi ruûi ro tieàm taøng khi giao dòch caùc coâng cuï taøi chính phaùi sinh : Ruûi ro tín duïng: Coù hai loaïi ruûi ro tín duïng trong caùc coâng cuï phaùi sinh - Ruûi ro tín duïng hieän haønh ( current credit risk) laø ruûi ro ñoái vôùi moät beân ñoái taùc khi beân kia khoâng coù khaû naêng thanh toaùn trong hieän taïi. Chæ coù moät beân ñoái taùc trong giao dòch phaùi sinh phaûi gaùnh chòu ruûi ro naøy, ñoù laø beân ñoái taùc naém giöõ hôïp ñoàng vôùi tö caùch laø moät taøi saûn cuûa mình. - Ruûi ro tín duïng tieàm aån ( potential credit risk) laø ruûi ro maø moãi beân tham gia seõ vôõ nôï vaøo baát kyø luùc naøo trong suoát thôøi gian coù hieäu löïc cuûa hôïp ñoàng. Ruûi ro thò tröôøng: Ruûi ro maø giaù trò thò tröôøng hay doøng tieàn töông lai cuûa moät coâng cuï phaùi sinh bò dao ñoäng do nhöõng bieán ñoäng trong laõi suaát, tyû giaù hoaëc laø giaù caû khaùc. Ruûi ro thanh khoaûn: laø ruûi ro xaûy ra khi tham gia moät giao dòch phaùi sinh vaø nhaän thaáy raèng thò tröôøng cuûa giao dòch naøy quaù thöa thôùt ñeán noãi maø giaù caû treân thò tröôøng naøy phaûi bao goàm moät khoaûn chieát khaáu hoaëc phaàn buø cho tính thanh khoaûn ngay khi hoï khoâng saün loøng giao dòch. Ruûi ro heä thoáng: laø ruûi ro lieân quan ñeán taát caû moïi ngöôøi gaây xaùo ñoäng toaøn boä heä thoáng taøi chính Ruûi ro hoaït ñoäng: laø ruûi ro thaát baïi trong hoaït ñoäng cuûa caùc giao dòch phaùi sinh hoaëc heä thoáng quaûn trò ruûi ro. Ruûi ro naøy coù theå bao goàm naêng löïc yeáu keùm cuûa nhaø quaûn lyù, gaëp söï coá veà maùy tính, haïn cheá veà söï am hieåu caùc giao dòch phöùc taïp tieàm aån, vaán ñeà gian laän cuûa ngöôøi giao dòch , ….. Caùc ruûi ro naøy coù theå xaûy ra trong haàu heát caùc loaïi hoaït ñoäng kinh doanh nhöng do caùc giao dòch phaùi sinh phöùc taïp hôn vaø thöôøng lieân quan ñeán khoaûn tieàn khoång loà neân ruûi ro hoaït ñoäng trôû neân raát quan troïng vaø mang tính quyeát ñònh. Ngoaøi ra coøn coù nhöõng ruûi ro khaùc nhö: ruûi ro keá toaùn, ruûi ra phaùp lyù, ruûi ro thueá, ruûi ro veà caùc quy ñònh, ruûi ro thanh toaùn… Ví duï nhö söï kieän toån thaát 1,28 tyû USD c uûa Ngaân haøng ñaàu tö Barings vôùi “thaønh tích” cuûa Nick Leeson naêm 1995 vaø toån thaát cuûa Societe Generale tôùi 7,1 tyû USD ñöôïc phaùt hieän thaùng1/2008 laø nhöõng baøi hoïc ñaét giaù cho caùc ñònh cheá taøi chính veà ruûi ro thò tröôøng vaø ruûi ro hoaït ñoäng khi thöïc hieän kinh doanh caùc coâng cuï taøi chính phaùi sinh.Vôùi caùc hôïp ñoàng kyø haïn, hôïp ñoàng töông lai, hôïp ñoàng quyeàn choïn chöa xuaát hieän ngay caùc luoàng tieàn thanh toaùn thöïc neân khoù kieåm soaùt, keát hôïp vôùi nhöõng yeáu toá ñaàu cô, gian laän cuûa nhaân vieân ñaõ che daáu vieäc thöïc hieän caùc traïng thaùi môû quaù lôùn laø nhöõng nguyeân nhaân gaây neân toån thaát lôùn cuûa caùc ngaân haøng. 1.6. ÖÙng duïng caùc coâng cuï phaùi sinh vaø doanh soá giao dòch ôû caùc ngaân haøng treân theá giôùi 1.6.1. Aùp duïng caùc saûn phaåm phaùi sinh trong vieäc quaûn lyù döï tröõ ngoaïi hoái (Kinh nghieäm cuûa NHTW Phaùp) ÔÛ Phaùp, ngaân haøng trung öông ñaõ söû duïng caùc coâng cuï taøi chính phaùi sinh naøy trong vieäc quaûn lyù quyõ döï tröõ ngoaïi hoái. * .Khaùi quaùt veà toå chöùc quaûn lyù döï tröõ ngoaïi hoái taïi Ngaân haøng trung öông Phaùp: Taïi Ngaân haøng trung öông Phaùp, cô caáu toå chöùc cuûa cô quan naøy bao goàm: (i) Ñöùng ñaàu laø toång giaùm ñoác phuï traùch toaøn boä hoaït ñoäng; (ii) Beân caïnh ñoù laø moät boä phaän giuùp quaûn lyù ruûi ro; (iii) Döôùi söï chæ ñaïo cuûa toång giaùm ñoác laø caùc boä phaän Xaây döïng chính saùch tieàn teä, Danh muïc ñaàu tö ngoaïi hoái vaø ñoàng Euro vaø Nhoùm quaûn lyù döï tröõ. Trong boä phaän quaûn lyù döï tröõ ngoaïi hoái bao goàm: Quaûn lyù döï tröõ ngoaïi hoái cuûa Ngaân haøng trung öông Phaùp vaø quaûn lyù döï tröõ ngoaïi hoái cuûa Ngaân haøng trung öông Chaâu Aâu.  Quy trình ra quyeát ñònh lieân quan ñeán quaûn lyù döï tröõ ngoaïi hoái nhö sau: - Uyû ban quaûn lyù taøi saûn coù-taøi saûn nôï: Hoïp 2 laàn/1 naêm - Uyû ban quaûn lyù ruûi ro: Hoïp 12 laàn/1 naêm - Uyû ban ñaàu tö: Quyeát ñònh caùc chieán löôïc ñaàu tö, 12 laàn/1naêm - Caùc Tröôûng nhoùm ñaàu tö: Chòu traùch nhieäm thöïc hieän. Ñoái vôùi vieäc quaûn lyù döï tröõ ngoaïi hoái cuûa ngaân haøng trung öông, vieäc aùp duïng tieâu chuaån, ñònh möùc mang tính löïa choïn ñoái vôùi ñaàu tö taøi saûn ngoaïi hoái nhö tieàn maët, chöùng khoaùn, vaø caùc coâng cuï ñaàu tö khaùc. Caùc möùc thu nhaäp vaø ruûi ro seõ ñöôïc xaùc ñònh treân cô sôû trung haïn vaø theo caùc quy ñònh, nguyeân taéc veà haïch toaùn keá toaùn. Trong quaù trình quaûn lyù seõ aùp duïng so saùnh vôùi tieâu chuaån, ñònh möùc chuaån vaø ñöôïc ñaùnh giaù theo giaù trò tuyeät ñoái vaø giaù trò tieâu chuaån. Caùc coâng cuï ñaàu tö ñöôïc aùp duïng lieân quan vieäc quaûn lyù döï tröõ ngoaïi hoái bao goàm: Chöùng khoaùn cuûa caùc chính phuû nöôùc ngoaøi (traùi phieáu Kho baïc Myõ...), caùc coâng cuï cuûa ngaân haøng thanh toaùn quoác teá BIS, caùc coâng cuï sinh lôøi (cuûa chính phuû Myõ vaø caùc toå chöùc ña quoác gia), coâng cuï repo, cho vay, aùp duïng caùc coâng cuï giao dòch phaùi sinh. * AÙp duïng caùc coâng cuï phaùi sinh trong quaûn lyù döï tröõ ngoaïi hoái: Taïi Ngaân haøng trung öông Phaùp aùp duïng caùc coâng cuï giao dòch phaùi sinh sau: - Caùc hôïp ñoàng vôùi Cuïc Döï tröõ lieân bang Myõ (vôùi thôøi haïn 30 ngaøy). Giao dòch ñoâ la Chaâu aâu (90 ngaøy), Caùc hôïp ñoàng 2, 5, 10 vaø 30 naêm, Caùc hôïp ñoàng Euroyen (90 ngaøy), Hôïp ñoàng JGB (10 naêm), Giao dòch laõi suaát Chaâu aâu Euribor Bobl vaø Schatz, Bund (10 naêm), Giao dòch ñoàng Baûng Anh.  Vieäc aùp duïng coâng cuï phaùi sinh trong quaûn lyù döï tröõ ngoaïi hoái goàm caùc hình thöùc sau: - Coá ñònh möùc lôïi töùc cho vay hoaëc chi phí ñi vay trong caùc hôïp ñoàng ñi vay baèng caùc hôïp ñoàng töông lai. - Caân baèng laïi traïng thaùi tieàn maët baèng caùc hôïp ñoàng töông lai vì caùc hôïp ñoàng töông lai ñoâi khi mang laïi tính thanh khoaûn cao, chi phí thaáp hôn vaø caùc hôïp ñoàng töông lai naøy thöôøng ñöôïc söû duïng ñeå caân baèng laïi traïng thaùi theo tieâu chuaån, ñònh möùc chuaån. - Caân baèng laïi traïng thaùi ñaàu tö chöùng khoaùn baèng caùch taïo ra caùc coâng cuï toång hôïp. - Kinh doanh cheânh leäch giaù vôùi caùc giao dòch töông lai, kinh doanh giaù döïa treân ñöôøng ED, FF, söû duïng IRS. 1.6.2. Doanh soá giao dòch caùc coâng cuï phaùi sinh taïi caùc ngaân haøng thöông maïi treân theá giôùi Treân theá giôùi noùi chung vaø caùc nöôùc phaùt trieån noùi rieâng, thò tröôøng coâng cuï phaùi sinh phaùt trieån raát maïnh. Beân caïnh nhöõng vai troø cuûa coâng cuï phaùi sinh nhaèm ñeå phoøng ngöøa ruûi ro thì ôû caùc nöôùc phaùt trieån, caùc coâng cuï naøy nhö laø moät keânh ñaàu tö cuûa caùc ngaân haøng. Neân doanh soá thu ñöôïc ngaøy caøng taêng tröôûng qua caùc naêm. Baûng 1.4. Doanh soá caùc giao dòch saûn phaåm phaùi sinh ôû caùc ngaân haøng thöông maïi treân theá giôùi: 2005 2006 2007 2008 31/03/2009 Furture- Forward 12,049 14,877 18,967 22,512 23,579 Swaps 64,738 81,328 103,090 131,706 133,862 Options 18,869 26,275 27,728 30,267 29,916 Credit Derivatives 5,822 9,019 15,861 15,897 14,607 Total 101,478 131,499 165,645 200,382 201,964 ( Nguoàn töø: Office of the Comptroller of the Currency (OCC), Report on Bank Trading and Derivatives Activities) ÔÛ Vieät Nam, caùc coâng cuï phaùi sinh naøy coøn raát môùi, maëc duø ñaõ xuaát hieän ôû Vieät Nam vaø ñöôïc ngaân haøng Nhaø Nöôùc cho pheùp thöïc hieän ôû moät soá ngaân haøng nhöng töø naêm 1997 ñeán nay doanh soá giao dòch laïi khoâng ñaùng keå. Nhöng treân theá giôùi caùc coâng cuï naøy phaùt trieån raát maïnh, thaäm chí, chính nhöõng coâng cuï naøy laø moät trong nhöõng nguyeân nhaân gaây khuûng hoaûng neàn kinh teá theá giôùi. 0 20,000 40,000 60,000 80,000 100,000 120,000 140,000 2005 2007 31/ 03/ 2009 Forward - Future Swaps Opti on C redi t Deri v at i v es Hình 1.7 : Doanh soá giao dòch theo töøng loaïi saûn phaåm phaùi sinh treân caùc ngaân haøng thöông maïi treân theá giôùi Neáu tính doanh soá döïa treân töøng ñoái töôïng maø söû duïng caùc coâng cuï phaùi sinh nhö : laõi suaát, ngoaïi teä, chöùng khoaùn, caùc haøng hoùa khaùc, tín duïng thì doanh soá ñoái vôùi coâng cuï phaùi sinh veà laõi suaát chieám tyû troïng hôn caû ñaëc bieät laø hoaùn ñoåi laõi suaát vì coâng cuï naøy giuùp cho caùc coâng ty nhaát laø ñoái vôùi caùc coâng ty ña quoác gia quaûn lyù ñöôïc doøng tieàn cuûa coâng ty mình trong daøi haïn. 83.90% 7.20% 0.60% 1.10% 7.40% Interest rate 83,9% Forgien Exchange 7.40% Equity 1,1% Commodity 0,6% Credit derivative 7,20% Hình 1.8: Tyû leä % caùc ñoái töôïng aùp duïng coâng cuï phaùi sinh taïi caùc ngaân haøng thöông maïi treân theá giôùi 2006 2008 KEÁT LUAÄN CHÖÔNG I …****…. Taøi chính laø moät trong nhöõng lónh vöïc quan troïng, coù aûnh höôûng raát lôùn ñeán söï phaùt trieån cuûa neàn kinh teá, ñaëc bieät laø trong giai ñoaïn ñang phaùt trieån nhö hieän nay thì söï môû roäng vaø phaùt trieån lónh vöïc naøy laø ñieàu caàn thieát vaø ñaùng quan taâm. Vaø ñeå goùp phaàn chung vaøo söï phaùt trieån cuûa thò tröôøng taøi chính Vieät Nam laø söï ra ñôøi cuûa nhöõng coâng cuï taøi chính phaùi sinh. Ñaây laø nhöõng coâng cuï taøi chính môùi vaø hieän ñaïi ñoái vôùi nöôùc ta nhöng nhöõng coâng cuï naøy l aïi raát phoå bieán treân theá giôùi ñaêïc bieät laø ôû caùc nöôùc phaùt trieån. Vì vaäy, Vieät Nam chuùng ta phaûi coù chieán löôïc ñaàu tö ñeå phaùt trieån caùc saûn phaåm naøy. Tröôùc khi trieån khai ñöa vaøo söû duïng, chuùng ta cuõng caàn tìm hieåu qua veà nhöõng coâng cuï naøy. Vaø xem ñoái vôùi theá giôùi, nhöõng coâng cuï naøy phaùt trieån nhö theá naøo ? CHÖÔNG 2: THÖÏC TRAÏNG VEÀ NGHIEÄP VUÏ KINH DOANH COÂNG CUÏ PHAÙI SINH ÔÛ CAÙC NGAÂN HAØNG THÖÔNG MAÏI TAÏI TP. HCM 2.1. Vò trí cuûa Tp.HCM trong quaù trình coâng nghieäp hoùa - hieän ñaïi hoùa Tp.HCM ñaõ vaø ñang töï khaúng ñònh laø moät trung taâm nhieàu chöùc naêng: kinh teá, thöông maïi, taøi chính, giao löu quoác teá, khoa hoïc, vaên hoùa... cuûa khu vöïc Nam Boä vaø caû nöôùc. Theo höôùng phaùt trieån hieän nay, thì Tp.HCM ñang vaø seõ laø "haït nhaân" cuûa vuøng kinh teá troïng ñieåm phía Nam (Tp.HCM, Bình Döông, Ñoàng Nai, Baø Ròa - Vuõng Taøu) ñoàng thôøi vaãn laø moät ñoâ thò lôùn nhaát trong "chuøm ñoâ thò" seõ hình thaønh theo truïc Tp.HCM - Vuõng Taøu trong 15 - 20 naêm tôùi. Chuøm ñoâ thò naøy, khoâng chæ coù vò trí ñaëc bieät quan troïng ñoái vôùi neàn kinh teá cuûa nöôùc ta, maø coøn coù vò trí quan troïng trong moái quan heä vôùi caùc ñoâ thò khaùc ôû khu vöïc Ñoâng AÙ vaø Ñoâng Nam AÙ. Cho ñeán naêm 2020, Tp.HCM vaãn laø moät trung taâm coâng nghieäp haøng ñaàu cuûa caû nöôùc, xeùt veà phöông dieän tyû troïng, maëc duø trong thôøi kyø naøy seõ hình thaønh nhieàu khu coâng nghieäp lôùn khaùc trong caû nöôùc. Caùc khu coâng nghieäp taäp trung ñöôïc hình thaønh treân ñòa baøn cuûa 6 huyeän ngoaïi thaønh hieän nay seõ tieáp tuïc cuûng coá vai troø trung taâm coâng nghieäp cuûa Tp.HCM. Tuy nhieân, vai troø naøy seõ giaûm daàn ôû thôøi kyø sau naêm 2020, khi caùc khu coâng nghieäp khaùc cuûa vuøng kinh teá troïng ñieåm phía Nam (Bình Döông, Ñoàng Nai, Baø Ròa -Vuõng Taøu) vaø quaù trình coâng nghieäp hoùa ôû caùc tænh ñoàng baèng soâng Cöûu Long ñaït böôùc phaùt trieå n ñaùng keå. Cho ñeán naêm 2020, vai troø trung taâm thöông maïi - dòch vuï, ñaàu moái giao löu quoác teá ñoái vôùi khu vöïc vaø caû nöôùc vaãn chöa coù nôi naøo vöôït ñöôïc vò theá cuûa Tp.HCM. Nhöng khaùc vôùi coâng nghieäp, ngaønh thöông maïi - dòch vuï cuûa Tp.HCM ngaøy caøng coù vò trí quan troïng hôn trong quaù trình coâng nghieäp hoùa toaøn khu vöïc. Toác ñoä coâng nghieäp hoùa caû khu vöïc Nam boä caøng nhanh, thì vai troø trung taâm thöông maïi - dòch vuï cuûa Tp.HCM caøng quan troïng, chöù khoâng bò chia seû bôùt. Cô caáu kinh teá Tp.HCM seõ laø moät boä phaän caáu thaønh chænh theå neàn kinh teá caû nöôùc noùi chung vaø vuøng kinh teá troïng ñieåm phía Nam noùi rieâng, maø ôû ñoù caùc ngaønh coâng ngheä kyõ thuaät cao, caùc saûn phaåm coù haøm löôïng khoa hoïc kyõ thuaät chieám tyû troïng lôùn; caùc loaïi dòch vuï phuïc vuï saûn xuaát vaø giao thoâng quoác teá seõ coù vò trí öu theá trong cô caáu kinh teá cuûa caû nöôùc. Tp.HCM seõ trôû thaønh moät trung taâm taøi chính vaø thöông maïi cuûa caùc nöôùc ASEAN sau naêm 2020. 2.2. Cô sôû phaùp lyù lieân quan ñeán chính saùch quaûn lyù ngoaïi hoái: Trong thôøi gian qua, thò tröôøng ngoaïi hoái phaùt trieån vôùi nhieàu nghò ñònh, quyeát ñònh, vaên baûn höôùng daãn... Trong ñoù, Nghò ñònh 05/2001/NÑ-CP ngaøy 17/01/2001 veà quaûn lyù ngoaïi hoái, quyeát ñònh 648/2002-2004/QÑ-NHNN veà cô cheá thoûa thuaän tyû giaù kyø haïn giöõa ngaân haøng vôùi khaùch haøng treân cô sôû cheânh leäch laõi suaát, quyeát ñònh 1452/2004/QÑ-NHNN veà ñieàu chænh giao dòch hoái ñoaùi cuûa toå chöùc tín duïng ñoái vôùi khaùch haøng. Ñaëc bieät laø phaùp leänh ngoaïi hoái coù hieäu löïc töø ngaøy 01/06/2006, phaùp leänh naøy nhö moät khuoân khoå thoáng nhaát veà quaûn lyù ngoaïi hoái. Theo ñoù, ngaân haøng Nhaø Nöôùc nôùi loûng kieåm soaùt ngoaïi teä, töï do hoùa caùc giao dòch, taêng quyeàn töï chuû cho caùc ngaân haøng, laøm cho thò tröôøng ngoaïi teä dieãn ra uyeån chuyeån vaø linh hoaït hôn. Cô cheá ñieàu haønh tyû giaù cuõng ñaõ coù nhöõng thay ñoåi ñaùng keå. Vaøo thaùng 05/2004, ngaân haøng Nhaø Nöôùc ñaõ baõi boû caùc traàn coá ñònh veà tyû giaù kyø haïn ñeå thay baèng cheânh leäch laõi suaát. Thaùng 7/2006, ngaân haøng Nhaø N öôùc boû bieân ñoä giao dòch ñoâ la Myõ tieàn maët, cho Eximbank thí ñieåm cô cheá mua baùn ngoaïi teä maët theo tyû giaù thoûa thuaän. Bieân ñoä giao dòch USD khoâng ngöøng ñöôïc môû roäng, ngaøy 10/03/2008 bieân ñoä ñöôïc xaùc ñònh laø +/-1%, sau ñoù ñöôïc naâng leân thaønh +/-2%, +/-3%. Vaø hieän nay ñaõ laø +/-5% keå töø ngaøy 24/03/2009. Vieäc nôùi loûng bieân ñoä tyû giaù goùp phaàn phaûn aùnh chính xaùc quan heä cung caàu ngoaïi teä treân thò tröôøng, ñoàng thôøi chính vieäc naøy ñaõ laøm ruûi ro hoái ñoaùi khoâng ngöøng taêng leân. Giai ñoaïn naêm 1998-2008, vôùi söï thoâng thoaùng hôn trong cô cheá chính saùch, thò tröôøng ngoaïi hoái coù nhieàu khôûi saéc vôùi hoaït ñoäng mua baùn trao ñoåi ngoaïi teä soâi ñoäng hôn, taïo cô hoäi ñeå môû roäng quan heä hôïp taùc giöõa caùc ngaân haøng trong nöôùc vaø nöôùc ngoaøi. N höõng chính saùch naøy ñaõ môû ra nhieàu nghieäp vuï môùi ñaëc bieät laø caùc nghieäp vuï phaùi sinh ngoaïi hoái nhö kyø haïn, hoaùn ñoåi, quyeàn choïn, …giuùp doanh nghieäp coù nhieàu söï löïa choïn ñeå baûo hieåm ruûi ro tyû giaù, ñoàng thôøi goùp phaàn ña daïng hoùa caùc hoaït ñoäng kinh doanh ngoaïi teä taïi caùc ngaân haøng. 2.3. Thöïc traïng veà nghieäp vuï kinh doanh coâng cuï phaùi sinh ôû caùc ngaân haøng thöông maïi taïi TP. HCM 2.3.1. Söï xuaát hieän caùc coâng cuï taøi chính phaùi sinh ôû caùc ngaân haøng thöông maïi. Coâng cuï phaùi sinh ñaàu tieân ôû Vieät Nam xuaát hieän laø giao dòch kyø haïn theo quyeát ñònh soá 65/1999/QÑ-NHNN ngaøy 25/02/1999. Caùc giao dòch kyø haïn ñöôïc thöïc hieän trong hôïp ñoàng mua baùn USD vaø VND giöõa ngaân haøng thöông maïi vôùi doanh nghieäp xuaát nhaäp khaåu hoaëc vôùi caùc ngaân haøng thöông maïi khaùc ñöôïc pheùp cuûa ngaân haøng nhaø nöôùc. Giao dòch hoaùn ñoåi cuõng xuaát hieän khaù sôùm theo quyeát ñònh soá 430/QÑ- NHNN ngaøy 24/12/1997 vaø sau naøy laø quyeát ñònh soá 893/2001/QÑ-NHNN ngaøy 17/7/2001 cuûa thoáng ñoác ngaân haøng Nhaø Nöôùc. Caùc coâng cuï phaùi sinh laõi suaát vaø tyû giaù ngoaïi teä tieáp tuïc xuaát hieän vaø ñöôïc caùc ngaân haøng söû duïng do nhu caàu noäi taïi cuûa caùc ngaân haøng nhaèm theo kòp chuaån möïc hoaït ñoäng ngaân haøng quoác teá. ngaân haøng Nhaø Nöôùc ñaõ cho pheùp caùc ngaân haøng thöïc hieän moät soá nghieäp vuï phaùi sinh nhaèm phoøng ngöøa ruûi ro laõi suaát vaø ruûi ro tyû giaù. Theo quyeát ñònh soá 1133/QÑ- NHNN ngaøy 30/09/2003 veà quy cheá thöïc hieän giao dòch hoaùn ñoåi laõi suaát cho pheùp môû roäng danh muïc caùc ngaân haøng, caùc doanh nghieäp ñöôïc söû duïng coâng cuï hoaùn ñoåi laõi suaát. Töø khi ngaân haøng Nhaø Nöôùc cho pheùp thöïc hieän nghieäp vuï hoaùn ñoåi laõi suaát treân thò tröôøng töø 01/2003, ñaõ coù Citibank, HSBC, Chi nhaùnh ngaân haøng Standard Chartered thöïc hieän hoaùn ñoåi laõi suaát. ÔÛ moät möùc cao hôn, caùc hôïp ñoàng hoaùn ñoåi ruûi ro tín duïng ñaõ ñöôïc thí ñieåm aùp duïng theo coâng vaên 3324/NHNN-CSTT, thaùng 04/2006 cho pheùp HSBC chi nhaùnh thaønh phoá Hoà Chí Minh thöïc hieän. Maëc duø laø moät loaïi hoaùn ñoåi nhöng hoaùn ñoåi ruûi ro tín duïng thöïc söï laïi gioáng moät chính saùch baûo hieåm hôn.. Quyeàn choïn ngoaïi teä, laõi suaát vaø vaøng döôøng nhö laø nhöõng coâng cuï phaùi sinh ñöôïc thò tröôøng hoan ngheânh vaø ñoùn nhaän nhieàu nhaát do nhöõng öu ñieåm voán coù cuûa noù trong boái caûnh laõi suaát, tyû giaù vaø giaù vaøng luoân ôû traïng thaùi taêng lieân tuïc. Ngaân haøng Ñaàu Tö vaø Phaùt Trieån Vieät Nam (BIDV) laø ngaân haøng ñaàu tieân ñöôïc pheùp thöïc hieän giao dòch quyeàn choïn laõi suaát. Caùc giao dòch quyeàn choïn laõi suaát ñöôïc pheùp thöïc hieän ñoái vôùi nhöõng khoaûn cho vay vaø ñi vay t rung haïn (döôùi 5 naêm) baèng USD hoaëc baèng EURO vaø chæ ñöôïc thöïc hieän ñoái vôùi caùc doanh nghieäp hoaït ñoäng taïi Vieät Nam, caùc ngaân haøng hoaït ñoäng ôû Vieät Nam ñöôïc ngaân haøng Nhaø Nöôùc cho pheùp vaø caùc ngaân haøng ôû nöôùc ngoaøi. Sau ngaân haøng Ñaàu Tö vaø Phaùt Trieån laø haøng loaït caùc ngaân haøng khaùc, Ngaân haøng thöông maïi coå phaàn Xuaát Nhaäp Khaåu (Eximbank), Ngaân haøng thöông maïi coå phaàn AÙ Chaâu (ACB), N gaân haøng thöông maïi coå phaàn Kyû Thöông (Techcombank), Ngaân haøng Noâng Nghieäp vaø Phaùt Trieån Noâng Thoân (Agribank), Citibank, Ngaân haøng thương mại coå phaàn Ngoaïi Thöông (VCB), ngaân haøng Coâng Thöông, vaø ngaân haøng Hoàng Koâng chi nhaùnh Tp.HCM. Ñaëc bieät, quyeàn choïn USD vaø VNÑ ñaùp öùng cho caû nhaø nhaäp khaåu vaø nhaø xuaát khaåu trong ñoù quyeàn choïn mua aùp duïng cho nhaø nhaäp khaåu vaø quyeàn choïn baùn aùp duïng cho nhaø xuaát khaåu. Sau khi ngaân haøng Nhaø Nöôùc cho pheùp ngaân haøng ACB, Sacombank vaø Agribank thöïc hieän quyeàn choïn mua baùn vaøng, ngaøy 10/12/2004 ACB laø ngaân haøng ñaàu tieân coâng boá trieån khai dòch vuï naøy. Ñaëc bieät, ngaân haøng Nhaø Nöôùc cuõng ñaõ cho pheùp thöïc hieän caùc Options tieàn Ñoàng taïi BIDV, ACB, ngaân haøng coå phaàn thöông maïi quoác teá (VIB). Vôùi nghieäp vuï naøy, chaéc chaén töông lai seõ ñöôïc môû roäng bôûi khi ñoù VND seõ coù cô hoäi tieáp caän vôùi thò tröôøng taøi chính theá giôùi. 2.3.2. Keát quaû khaûo saùt nhaän thöùc vaø nhu caàu söû duïng coâng cuï phoøng ngöøa ruûi ro tyû giaù cuûa doanh nghieäp Ñeå thaáy roõ hôn thöïc traïng cuûa vieäc söû duïng caùc coâng cuï phaùi sinh taïi caùc ngaân haøng Vieät Nam, ta xem xeùt keát quaû khaûo saùt nhaän thöùc vaø nhu caàu cuûa doanh nghieäp veà vieäc söû duïng coâng cuï phoøng ngöøa ruûi ro tyû giaù. Ñaây laø keát quaû cuûa coâng trình nghieân cöùu khoa hoïc cuûa Sôû khoa hoïc vaø coâng ngheä Tp.HCM vôùi Tröôøng Ñaïi hoïc kinh teá Tp.HCM, ñeà taøi “Hoaøn thieän caùc giaûi phaùp phoøng ngöøa ruûi ro tyû giaù nhaèm chuaån bò hoäi nhaäp khu vöïc vaø theá giôùi” thöïc hieän thaùng 12/2006 do TS. Nguyeãn Minh Kieàu chuû nhieäm ñeà taøi Baûng 2.1: Keát quaû khaûo saùt veà vieäc söû duïng caùc coâng cuï phaùi sinh Hôïp ñoàng giao dòch Doanh nghieäp chöa bieát Doanh nghieäp ít khi söû duïng Doanh nghieäp thöôøng xuyeân coù söû duïng Toång coäng Hôïp ñoàng kyø haïn 17 58 25 100 Hôïp ñoàng hoaùn ñoåi 36 64 - 100 Hôïp ñoàng giao sau 34 66 - 100 Hôïp ñoàng quyeàn choïn 21 58 21 100 * Keát quaû khaûo saùt nhaän thöùc veà ruûi ro tyû giaù cuûa caùc doanh nghieäp Keát quaû khaûo saùt nhaän thöùc cuûa caùc doanh nghieäp veà ruûi ro tyû giaù cho thaáy raèng coù 5,3% doanh nghieäp chöa heà nghe noùi ñeán hay noùi ñuùng hôn laø vaãn chöa nhaän thöùc ñöôïc veà ruûi ro tyû giaù. Moät soá khaùc, khoaûng 24% coù nghe vaø bieát ñeán nhöng haàu nhö khoâng coù quan taâm. Nhö vaäy, coù gaàn 30% soá doanh nghieäp phaûn hoài laø hoï chöa nhaän thöùc ñöôïc taàm quan troïng cuûa vaán ñeà ruûi ro tyû giaù. Coøn laïi 70% doanh nghieäp coù nhaän thöùc ñöôïc vaán ñeà ruûi ro tyû giaù nhöng chæ coù 30% laø thöïc söï lo laéng veà vaán ñeà naøy. Keát quaû naøy ñaõ phaûn aùnh thöïc traïng caùc doanh nghieäp Vieät Nam trong thôøi gian tröôùc ñaây, coøn yû laïi vaøo söï che chôû cuûa cô quan nhaø nöôùc, do vaäy caùc doanh nghieäp ñaõ khoâng quan taâm ñeán vaán ñeà ruûi ro tyû giaù ñuùng möùc, nhöng trong thôøi gian hieän taïi vôùi söï thay ñoåi cuûa tyû giaù hoái ñoaùi vaø nhöõng ruûi ro trong quaù trình hoäi nhaäp ñaõ buoäc caùc doanh nghieäp phaûi chuù troïng quan taâm ñeán caùc coâng cuï phoøng ngöøa ruûi ro nhö options ñeå töï baûo veä mình. * Keát quaû khaûo saùt yù kieán cuûa doanh nghieäp veà nhu caàu söû duïng giaûi phaùp phoøng ngöøa ruûi ro tyû giaù Keát quaû khaûo saùt cho thaáy coù khoaûng 55% soá ngöôøi ñöôïc hoûi cho raèng hieän taïi ôû Vieät Nam ñaõ coù nhu caàu söû duïng caùc giaûi phaùp phoøng ngöøa ruûi ro tyû giaù, chæ coù khoaûng 31% laø cho raèng chöa coù nhu caàu. Ñieàu ñaùng thuù vò laø coù 14% soá ngöôøi ñöôïc hoûi traû lôøi raèng baây giôø chöa coù nhöng töông lai caùc doanh nghieäp seõ coù nhu caàu söû duïng caùc giaûi phaùp phoøng ngöøa ruûi ro tyû giaù. 71% 5% 24% DN chöa nghe DN coù nghe vaø bieát DN nhaän thöùc ñöôïc ruûi ro tyû giaù Hình 2.1 : Khaûo saùt nhaän thöùc phoøng ngöøa ruûi ro tyû giaù cuûa caùc doanh nghieäp Qua caùc keát quaû khaûo saùt treân ta coù theå ruùt ra keát luaän: hieän taïi phaàn lôùn caùc doanh nghieäp ñaõ coù söï nhaän thöùc veà ruûi ro tyû giaù vaø coù nhu caàu söû duïng caùc saûn phaåm phaùi sinh nhö quyeàn choïn ngoaïi teä ñeå baûo veä chính mình. Beân caïnh ñoù, caùc ngaân haøng cuõng ñang chuaån bò moïi thöù coù t heå vaø saün saøng caïnh tranh ñaùp öùng nhu caàu söû duïng caùc coâng cuï phaùi sinh cuûa khaùch haøng, ñaëc bieät laø quyeàn choïn ngoaïi teä. Ñieàu naøy cho thaáy tieàm naêng phaùt trieån raát lôùn cuûa nghieäp vuï naøy trong töông lai khi vaán ñeà tyû giaù ngaøy caøng ñöôïc töï do hoùa. Ñaây laø moät cô hoäi cho caùc ngaân haøng phaùt trieån caùc coâng cuï phaùi sinh goùp phaàn laøm taêng thu nhaäp vaø ña daïng hoùa caùc saûn phaåm dòch vuï cuûa mình. Baûng 2.2: Thu nhaäp töø hoaït ñoäng kinh doanh ngoaïi teä taïi caùc NHTM ÑVT: Trieäu ñoàng (Nguoàn: Töø baùo caùo taøi chính cuûa caùc ngaân haøng töø naêm 2005 ñeán naêm 2007) 31% Ñaõ coù nhu caàu Chöa coù nhu caàu Chöa bieát ñeán 14% Hình 2.2. Khaûo saùt nhu caàu phoøng ngöøa ruûi ro tyû giaù cuûa caùc doanh nghieäp Teân NH Chæ tieâu Naêm 2005 Naêm 2006 Naêm 2007 Toång thu nhaäp cuûa NH 4.286.351 5.281.403 5.763.393 TN töø hoaït ñoäng KD ngoaïi teä 192.780 274.052 354.532 Vietcombank Tyû leä (%) 4% 5% 6,15% Toång thu nhaäp cuûa NH 303.636 571.885 1.016.602 TN töø hoaït ñoäng KD ngoaïi teä 54.544 75.453 139.257 Eximbank Tyû leä (%) 18% 13% 14% Toång thu nhaäp cuûa NH 590.227 988.804 2.441.583 TN töø hoaït ñoäng KD ngoaïi teä 25.417 4.178 100.815 Sacombank Tyû leä (%) 4% 0,42% 4% Toång thu nhaäp cuûa NH 443.297 611.359 1.216.008 TN töø hoaït ñoäng KD ngoaïi teä 1.872 7.491 24.583 Techcombank Tyû leä (%) 0,4% 1,23% 2% Qua baûng soá lieäu treân ta thaáy ngoaïi tröø Eximbank coù chuù troïng vaøo hoaït ñoäng kinh doanh ngoaïi teä, thu nhaäp töø maûng naøy chieám treân 10% trong toång thu nhaäp cuûa ngaân haøng, coøn laïi caùc ngaân haøng laïi nhö: Vietcombank, Sacombank, Techcombank – ñaây laø nhöõng ngaân haøng coù qui moâ hoaït ñoäng lôùn vaø coù uy tín ñoái vôùi khaùch haøng trong nöôùc, tuy nhieân hoaït ñoäng kinh doanh ngoaïi teä cuûa caùc ngaân haøng naøy vaãn chöa phaùt trieån, thu nhaäp töø maûng kinh doanh naøy chæ chieám töø 4%-5% trong cô caáu thu nhaäp cuûa caùc ngaân haøng. Trong khi taïi caùc nöôùc phaùt trieån thu nhaäp chuû yeáu cuûa ngaân haøng laø töø lónh vöïc dòch vuï, kinh doanh ngoaïi hoái... Nöôùc ta ñaõ gia nhaäp WTO, caùc ngaân haøng nöôùc ngoaøi ñaõ môû chi nhaùnh taïi Vieät Nam, vôùi söùc eùp cuûa caïnh tranh vaø ñeå thu huùt ñöôïc khaùch haøng, caùc ngaân haøng trong nöôùc caàn phaûi chuù troïng phaùt trieån nhieàu maûng kinh doanh ngoaøi maûng tín duïng truyeàn thoáng, trong ñoù ñaëc bieät phaûi keå ñeán maûng kinh doanh ngoaïi teä (ñaây laø maûng raát phaùt trieån taïi caùc ngaân haøng nöôùc ngoaøi töø tröôùc ñeán nay). 2.3.3 Thöïc traïng veà nghieäp vuï kinh doanh saûn phaåm phaùi sinh ôû caùc ngaân haøng thöông maïi taïi TP. HCM Qua quaù trình söï xuaát hieän cuûa töøng coâng cuï phaùi sinh chöùng toû, ngaân haøng Nhaø Nöôùc ñaõ caáp pheùp cho nhieàu ngaân haøng thöông maïi hoaït ñoäng cung caáp saûn phaåm phaùi sinh. Tuy nhieân, treân thöïc teá, soá ngaân haøng thöïc hieän kinh doanh coù hieäu quaû raát ít, doanh soá thì khoâng ñaùng keå. Vì vaäy, phaàn ñaùnh giaù thöïc traïng chæ neâu nhöõng hoaït ñoäng kinh doanh naøy ôû moät soá ngaân haøng ñöôïc xem laø phaùt trieån maïnh nhaát hieän nay nhö ACB, Eximbank, Techcombank, VCB,…. 2.3.3.1. Hôïp ñoàng kyø haïn (FORWARD) 2.3.3.1.1. Thöïc traïng caùc giao dòch ngoaïi teä kyø haïn taïi caùc ngaân haøng. Vieäc trieån khai thöïc hieän giao dòch ngoaïi teä kyø haïn laø raát caàn thieát ñoái vôùi hoaït ñoäng kinh doanh cuûa doanh nghieäp vaø vieäc vaän duïng giao dòch kyø haïn cuûa moät soá ngaân haøng cuõng raát hieäu quaû. Ñaëc bieät laø sau khi Quyeát ñònh 648/2004/QÑ-NHNN ra ñôøi quy ñònh caùch tính tyû giaù kyø haïn thay cho vieäc coâng boá möùc gia taêng tyû giaù giao dòch kyø haïn cuûa Ngaân haøng Nhaø nöôùc. Maëc duø Quyeát ñònh soá 648 cuûa Ngaân haøng Nhaø nöôùc hay chính xaùc hôn laø caùch xaùc ñònh tyû giaù kyø haïn môùi toát hôn vieäc coâng boá möùc gia taêng tyû giaù giao dòch kyø haïn tröôùc ñaây, nhöng chuùng ta thaáy tyû leä doanh soá giao dòch kyø haïn treân doanh soá giao ngay vaãn ôû möùc thaáp. Baûng 2.3 Doanh soá giao dòch ngoaïi teä taïi ba ngaân haøng ñieån hình taïi TP.HCM töø naêm 2005-2008 Ñôn vò tính: trieäu USD Naêm 2005 2006 2007 2008 ACB 18.72 24 75.8 144.02 VCB 550.53 693.48 841.26 1,026.33 Eximbank 6,400 8,080 8,400 10,100 (Nguoàn: Baùo caùo thöôøng nieân taïi caùc website ngaân haøng VCB, VCB, Exim ) Qua soá lieäu treân baûng 2.3, cho chuùng ta thaáy, tình hình kinh doanh ngoaïi teä cuûa ngaân haøng Eximbank phaùt trieån hieäu quaû hôn caû. Doanh soá taêng lieân tuïc qua caùc naêm, trong naêm 2008, doanh soá cuûa Eximbank cao hôn VCB laø 9.073,67 trieäu ñoâ, vaø hôn ACB laø 9.955,98 trieäu ñoâ. 0 2000 4000 6000 8000 10000 12000 2005 2006 2007 2008 ACB VCB Exim Hình 2.3: Doanh soá giao dòch ngoaïi teä ôû VCB, ACB, Eximbank Theo Quyeát ñònh soá 1452/2004/QÑ-NHNN thì caùc Ngaân haøng thöông maïi ñöôïc pheùp giao dòch kyø haïn vôùi caùc toå chöùc kinh teá, caùc toå chöùc khaùc vaø caù nhaân, nhöng ñoái töôïng khaùch haøng chuû yeáu giao dòch kyø haïn vôùi caùc ngaân haøng laø caùc doanh nghieäp coù hoaït ñoäng xuaát nhaäp khaåu. Caùc kyø haïn ñöôïc söû duïng nhieàu nhaát laø 7 ngaøy, 14 ngaøy, 21 ngaøy, 30 ngaøy vaø 60 ngaøy töông öùng vôùi kyø haïn thanh toaùn xuaát nhaäp khaåu. Ngoaïi teä duøng trong thanh toaùn chuû yeáu laø USD. Ñieàu ñoù cho thaáy muïc ñích chính cuûa caùc doanh nghieäp söû duïng giao dòch kyø haïn laø baûo hieåm ruûi ro hoái ñoaùi cho khoaûn chi phí vaø lôïi nhuaän baèng ngoaïi teä. Vaø thöïc söï thò tröôøng kyø haïn ñaõ giuùp ích cho caùc doanh nghieäp trong vieäc phoøng ngöøa ruûi ro ngoaïi hoái vôùi nhöõng böôùc phaùt trieån ñaùng ghi nhaän, bieåu hieän cho söï phaùt trieån cuûa thò tröôøng naøy laø doanh soá naêm sau luoân cao hôn naêm tröôùc. Ñieàu ñoù chöùng toû nhu caàu giao dòch kyø haïn cuûa caùc doanh nghieäp laø ngaøy caøng taêng maëc duø nhu caàu mua baùn ngoaïi teä giao ngay cuûa caùc doanh nghieäp cuõng taêng khoâng keùm. Do ñoù, tuy giao dòch kyø haïn chöa chieám tyû troïng cao trong toång doanh soá giao dòch ngoaïi teä nhöng cuõng khoâng theå phuû nhaän vai troø vaø söï phaùt trieån cuûa thò tröôøng naøy. 2.3.3.1.2. Thöïc traïng caùch tính tyû giaù. Tröôùc ñaây, tyû giaù trong giao dòch kyø haïn vaø hoaùn ñoåi ñöôïc xaùc ñònh treân cô sôû tyû giaù giao ngay coäng vôùi möùc gia taêng tyû giaù giao dòch coù kyø haïn. Trong ñoù tyû giaù giao ngay do Ngaân haøng Nhaø nöôùc coâng boá (coäng vôùi moät bieân ñoä dao ñoäng), möùc gia taêng tyû giaù giao dòch coù kyø haïn cuõng do Ngaân haøng Nhaø nöôùc quy ñònh baèng moät tyû leä phaàn traêm treân tyû giaù giao ngay, cuï theå cho töøng loaïi kyø haïn vaø thay ñoåi theo töøng thôøi kyø, döïa treân laõi suaát cho vay bình quaân treân thò tröôøng noäi teä lieân ngaân haøng vaø laõi suaát SIBOR bình quaân 1 thaùng. Keát quaû cho thaáy, tyû giaù kyø haïn tính theo caùch tính treân luoân cao hôn tyû giaù giao ngay taïi thôøi ñieåm thöïc hieän giao dòch kyø haïn, do ñoù khoâng khuyeán khích ñöôïc giao dòch kyø haïn phaùt trieån, nguyeân nhaân chính laø do caùch löïa choïn laõi suaát khoâng phuø hôïp. Khi quyeát ñònh soá 648/2004/QÑ-NHNN ra ñôøi, caùch tính toaùn tyû giaù kyø haïn coù nhieàu neùt tieán boä. Cuï theå quy ñònh nhö sau: “Toå chöùc tín duïng ñöôïc pheùp kinh doanh ngoaïi teä vaø khaùch haøng thoûa thuaän möùc tyû giaù kyø haïn giöõa ñoàng Vieät Nam vôùi ñoâla Myõ. Tyû giaù kyø haïn naøy khoâng ñöôïc vöôït quaù tyû giaù ñöôïc xaùc ñònh treân cô sôû: (i) tyû giaù giao ngay vaøo ngaøy kyù keát hôïp ñoàng kyø haïn, hoaùn ñoåi; (ii) cheânh leäch giöõa hai möùc laõi suaát hieän haønh laø laõi suaát cô baûn cuûa ñoàng Vieät Nam (tính theo naêm) do Ngaân haøng Nhaø nöôùc Vieät Nam coâng boá vaø laõi suaát muïc tieâu ñoâla Myõ do Cuïc döõ tröõ lieân bang Myõ (Fed Funds Target Rate) coâng boá; (iii) vaø kyø haïn cuûa hôïp ñoàng”. Caùch tính toaùn naøy coù phaàn chính xaùc hôn, ñoù laø döïa vaøo hai möùc laõi suaát cô baûn cuûa VND vaø USD, nhöng thöïc teá giao dòch kyø haïn vaãn chöa ñöôïc söû duïng nhieàu maø chuû yeáu vaãn laø giao dòch giao ngay. Caên cöù vaøo Quyeát ñònh soá 648, coâng thöùc tính tyû giaù kyø haïn hình thaønh nhö sau: F = S + S.(RT – RC).t/(1+ RC.t) (1.8) Coâng thöùc gaàn ñuùng: F = S + S.(RT – RC).t (1.9) Coâng thöùc tính ñieåm kyø haïn: f = S.(RT – RC).t (1.10) Trong ñoù: - F: tyû giaù kyø haïn. - S: tyû giaù giao ngay. - RT: laõi suaát cô baûn VND (%/naêm). - RC: laõi suaát muïc tieâu USD (%/naêm). - t: kyø haïn cuûa giao dòch (naêm). - f: ñieåm kyø haïn. Theo coâng thöùc gaàn ñuùng, chuùng ta tính ñöôïc tyû giaù giao dòch kyø haïn . Tyû giaù kyø haïn luoân cao hôn tyû giaù giao ngay taïi thôøi ñieåm thöïc hieän giao dòch kyø haïn. Ñaây laø lyù do giaûi thích taïi sao doanh soá mua kyø haïn cuûa Ngaân haøng luoân cao hôn raát nhieàu so vôùi doanh soá baùn kyø haïn vaø chieám treân döôùi 90% toång doanh soá giao dòch kyø haïn. Cheânh leäch lôùn giöõa hai möùc tyû giaù naøy cuõng cho thaáy caùch xaùc ñònh tyû giaù kyø haïn laø chöa phuø hôïp vaø tyû giaù giao ngay cuõng laø vaán ñeà caàn baøn luaän. Tuy nhieân ñaây laø xu höôùng chung chæ coù theå thaáy ñöôïc khi phaân tích soá lieäu thöïc teá, coù nghóa laø tröôùc khi kyù keát hôïp ñoàng kyø haïn, doanh nghieäp khoâng bieát raèng ñieàu naøy seõ xaûy ra, bôûi vì neáu bieát chaéc chaén ñieàu ñoù thì hieän töôïng ñaàu cô baèng giao dòch kyø haïn seõ raát lôùn. Neáu doanh nghieäp bieát raèng seõ thu ñöôïc lôïi nhuaän thoâng qua hôïp ñoàng kyø haïn thì doanh nghieäp cuõng khoâng theå lôïi duïng giao dòch kyø haïn ñeå ñaàu cô thu lôïi nhuaän vì theo Quyeát ñònh soá 1452/2004/QÑ-NHNN thì khi mua ngoaïi teä kyø haïn hoaëc giao ngay baèng VND, doanh nghieäp phaûi xuaát trình giaáy tôø chöùng minh muïc ñích söû duïng ngoaïi teä, do ñoù doanh nghieäp chæ coù theå söû duïng giao dòch kyø haïn vôùi muïc ñích phoøng ngöøa ruûi ro ngoaïi hoái. Nhö vaäy, phaûi chaêng Ngaân haøng Nhaø nöôùc cuõng bieát raèng caùch xaùc ñònh tyû giaù nhö vaäy laø chöa phuø hôïp nhöng do yeâu caàu kieåm soaùt tyû giaù ñaønh phaûi söû duïng caùc bieän phaùp haønh chính ñeå hoã trôï. Theo phaân tích ôû treân, vieäc tyû giaù giao dòch kyø haïn cheânh leäch lôùn so vôùi tyû giaù giao ngay taïi thôøi ñieåm thöïc hieän giao dòch kyø haïn laø do hai nguyeân nhaân chính: Nguyeân nhaân thöù nhaát laø tyû giao giao ngay chöa phaûn aùnh ñuùng giaù trò thöïc cuûa ñoàng Vieät Nam. Maëc duø tyû giaù giao ngay ñöôïc döïa treân cô sôû cung caàu ngoaïi teä treân thò tröôøng lieân ngaân haøng nhöng tyû giaù naøy coù söï kieåm soaùt cuûa Ngaân haøng Nhaø nöôùc (tyû giaù giao dòch cuûa Ngaân haøng thöông maïi baèng tyû giaù cuûa Ngaân haøng Nhaø nöôùc coäng vôùi bieân ñoä cho pheùp), hay noùi caùch khaùc tyû giaù naøy ñaõ coù moät phaàn mang tính chuû quan. Coù nhieàu yù kieán cho raèng neáu tyû giaù VND/USD phaûn aùnh ñuùng giaù trò thöïc cuûa VND thì tyû giaù naøy trong giai ñoaïn vöøa qua seõ coøn taêng hôn nöõa. Nguyeân nhaân thöù hai laø caùch xaùc ñònh tyû giaù kyø haïn chöa phuø hôïp, cuï theå hôn laø caùch choïn laõi suaát chöa phuø hôïp. Laõi suaát cô baûn cuûa ñoàng Vieät Nam do Ngaân haøng N haø nöôùc tham khaûo laõi suaát cho vay cuûa moät nhoùm Ngaân haøng thöông maïi, coøn laõi suaát muïc tieâu USD do FED coâng boá, caùc möùc laõi suaát naøy ít nhieàu ñeàu coù söï taùc ñoäng chuû quan, khoâng saùt vôùi laõi suaát giao dòch cuûa Ngaân haøng; trong khi ñoù, khaùch haøng caân nhaéc lôïi ích vaø chi phí ñeå quyeát ñònh coù thöïc hieän giao dòch kyø haïn hay khoâng laø döïa vaøo laõi suaát giao dòch cuûa Ngaân haøng. Giao dòch kyø haïn ra ñôøi ñuùng vaøo thôøi ñieåm nhu caàu baûo hieåm ruûi ro ngoaïi hoái cuûa caùc doanh nghieäp taêng cao neân sôùm phaùt huy hieäu quaû vaø ñöôïc caùc doanh nghieäp chuù troïng söû duïng. Nhöng thöïc teá cho thaáy, caùc doanh nghieäp baùn kyø haïn thì nhieàu maø mua kyø haïn laïi raát ít, giao dòch kyø haïn cuõng raát ít so vôùi giao dòch giao ngay. Theo phaân tích ôû treân thì keát luaän ñöôïc ruùt ra cho tình traïng naøy laø caùch xaùc ñònh tyû giaù kyø haïn chöa phuø hôïp vaø tyû giaù giao ngay taïi thôøi ñieåm thöïc hieän giao dòch kyø haïn chöa phaûn aùnh ñuùng giaù trò thöïc teá cuûa ñoàng Vieät Nam. Khi hai vaán ñeà naøy ñöôïc khaéc phuïc thì tyû giaù kyø haïn vaø tyû giaù giao ngay taïi thôøi ñieåm thöïc hieän hôïp ñoàng kyø haïn seõ tieán ñeán gaàn nhau vaø khi aáy, hôïp ñoàng kyø haïn seõ thöïc söï ñöôïc söû duïng nhö moät coâng cuï phoøng ngöøa ruûi ro ngoaïi hoái hieäu quaû, nhaát laø trong tröôøng hôïp tyû giaù coù söï bieán ñoäng maïnh vaø baát thöôøng. 2.3.3.2. Hôïp ñoàng töông lai ( FUTURE ) ÔÛ caùc nöôùc coù thò tröôøng taøi chính phaùt trieån, hôïp ñoàng töông lai vaø caùc giao dòch treân thò tröôøng töông lai ñaõ hình thaønh, phaùt trieån khaù laâu ñôøi, cuøng toàn taïi song song vaø ñoùng vai troø quan troïng khoâng keùm so vôùi thò tröôøng chöùng khoaùn: - Giuùp cho caùc giao dòch thöôøng xuyeân trôû neân deã daøng hôn. - Hôïp ñoàng töông lai cho caùc caù nhaân bieát ñeå hoï haønh ñoäng döïa vaøo nhöõng thoâng tin. Baèng caùch naøy, giaù seõ trôû neân hieäu quaû hôn. - Hôïp ñoàng töông lai cho pheùp caùc caù nhaân phoøng ngöøa ruûi ro bieán ñoäng giaù. Caùc nhaø saûn xuaát vaø ngöôøi söû duïng sau ñoù coù theå laøm nhöõng gì toát nhaát. Nhöõng ngöôøi phoøng hoä seõ chuyeån ruûi ro sang nhöõng ngöôøi ñaàu cô. Söï khoâng chaéc chaén veà giaù trong töông lai laø nhöõng ñieàu kieän ñeå caùc hôïp ñoàng töông lai giao dòch thaønh coâng. Thu huùt caû nhöõng ngöôøi ñaàu cô vaø nhöõng ngöôøi phoøng ngöøa ruûi ro. - Giaù töông lai thöôøng chöùa ñöïng thoâng tin beân trong noù, thöôøng ñöôïc goïi laø chöùc naêng “khaùm phaù giaù” cuûa hôïp ñoàng töông lai. Nhaø saûn xuaát vaø ngöôøi tieâu duøng coù theå coù nhöõng nhaän ñònh hieäu quaû nhaát veà cung caàu haøng hoùa trong töông lai, giaù giao ngay töông lai seõ nhö theá naøo, baèng caùch xem xeùt giaù töông lai vaøo thôøi ñieåm hieän taïi ra sao.Töø ñoù, hoï coù theå ñöa ra nhöõng quyeát ñònh saûn xuaát vaø döï tröõ toát nhaát. Tuy nhieân, hieän nay, ôû Vieät Nam caùc giao dòch hôïp ñoàng naøy coøn laø nhöõng khaùi nieäm khaù môùi meû vôùi nhieàu caù nhaân, toå chöùc. Ñaàu tieân, giao dòch hôïp ñoàng töông lai treân thò tröôøng Vieät Nam ñöôïc thöïc hieän giöõa Techcombank vaø coâng ty ñaàu tö xuaát nhaäp khaåu Ñaék Laék ( Inexim Ñaék Laék ) ñaõ mang l aïi hieäu quaû roõ reät cho vieäc kinh doanh caø pheâ. Nhieàu giao dòch tröïc tieáp giöõa Inexim Ñaék Laék taïi thò tröôøng kyø haïn London, thoâng qua nhaø moâi giôùi Techcombank, ñaõ ñem laïi lôïi ích khoâng chæ cho doanh nghieäp xuaát khaåu maø coøn cho caû ngöôøi troàng caø pheâ. Tröôùc ñaây, khi chöa tröïc tieáp giao dòch taïi thò tröôøng kyø haïn London, doanh nghieäp xuaát khaåu caø pheâ phaûi chòu raát nhieàu thua thieät. Thoâng thöôøng, cheânh leäch giöõa giaù chaøo baùn caø pheâ Vieät Nam vôùi giaù giao dòch treân thò tröôøng kyø haïn London khaù lôùn, luoân ôû möùc treân 100USD/taán. Ví duï nhö, trong khi hoài ñaàu thaùng 9 naêm ngoaùi, giaù caø pheâ chaøo baùn trung bình cuûa caùc coâng ty Vieät Nam laø 540-550USD/taán (khaùch mua cuõng chæ traû 520USD/taán), thì giaù giao dòch treân thò tröôøng London giao thaùng 11/2004 laø 660USD/taán; chöa keå nhieàu thôøi ñieåm, möùc giaù coøn leân ñeán treân 700USD/taán. Nay thì, nhôø giao dòch tröïc tieáp treân thò tröôøng kyø haïn London, doanh nghieäp khoâng coøn bò thua thieät veà cheânh leäch giaù nhö ñaõ noùi treân, thay vaøo ñoù doanh nghieäp chæ phaûi chòu moät khoaûn phí khoâng ñaùng keå cho nhaø moâi giôùi (Techcombank). Khoaûn phí naøy laø 10 USD/taán cho moãi giao dòch döôùi 200 lot (lot laø ñôn vò tính cho moãi hôïp ñoàng 5 taán caø pheâ nhaân) vaø treân 1000 lot phí giaûm coøn 2 USD/taán. Vaø trong töông lai khoâng xa, hôïp ñoàng töông lai seõ öùng duïng roäng raõi treân nhieàu maët haøng saûn phaåm hôn. Sau thaønh coâng treân cafe, ñaäu naønh, cau su tieáp ñeán laø xaêng daàu vaø höôùng tôùi laø kim loaïi maøu. Ñoàng thôøi, ñaây l aø cô hoäi ñeå taän duïng ñöôïc giao thöông, quaûng baù thöông hieäu vôùi caùc ñoái taùc lôùn treân thò tröôøng theá giôùi. 2.3.3.3. Hoaùn ñoåi ( SWAP) 2.3.3.3.1. Sô löôïc tì nh hình vaän duïng giao dòch hoaùn ñoåi Thò tröôøng hoaùn ñoåi ñöôïc hình thaønh vaøo naêm 1998 cuøng vôùi söï ra ñôøi cuûa thò tröôøng kyø haïn, nhöng giao dòch hoaùn ñoåi chæ ñöôïc thöïc hieän giöõa ngaân haøng Nhaø Nöôùc vaø caùc ngaân haøng thöông maïi hoaëc treân thò tröôøng lieân ngaân haøng nhaèm buø ñaép söï thieáu huït voán VND taïm thôøi cuûa caùc Ngaân haøng thöông maïi. Doanh soá giao dòch hoaùn ñoåi taïi caùc ngaân haøng ñaõ taêng leân qua caùc naêm, chöùng toû loaïi giao dòch naøy cuõng raát caàn thieát ñoái vôùi caùc ngaân haøng. Theo Quyeát ñònh 1452/2004/QÑ-NHNN cuûa Thoáng ñoác ngaân haøng Nhaø Nöôùc thì ñoái töôïng khaùch haøng ñöôïc pheùp giao dòch hoaùn ñoåi vôùi caùc ngaân haøng thöông maïi laø caùc toå chöùc kinh teá, caùc toå chöùc khaùc vaø caù nhaân khoâng ñöôïc söû duïng loaïi hình giao dòch naøy. Baûng 2.4. Thöïc teá doanh soá giao dòch hoaùn ñoåi taïi ACB vaø VCB: Ñôn vò tính: trieäu USD Naêm 2005 2006 2007 2008 VCB 18,72 459,25 542,81 646,78 ACB 0 0 179,51 196,3 (Nguoàn: Baùo caùo toång hôïp cuûa ngaân haøng Nhaø nöôùc Thaønh phoá Hoà Chí Minh) Trong thöïc teá, caùc ngaân haøng chæ thöïc hieän giao dòch hoaùn ñoåi vôùi ngaân haøng Nhaø Nöôùc vaø moät soá ngaân haøng nöôùc ngoaøi, khaùch haøng laø caùc toå chöùc kinh teá haàu nhö khoâng söû duïng giao dòch naøy. Hôn nöõa, ngaân haøng Nhaø Nöôùc khoâng khuyeán khích caùc ngaân haøng thöông maïi söû duïng nghieäp vuï hoaùn ñoåi vì ngaân haøng N haø Nöôùc e ngaïi caùc ngaân haøng thöông maïi lôïi duïng nghieäp vuï hoaùn ñoåi ñeå ñem tieàn göûi tieát kieäm ngoaïi teä baùn cho ngaân haøng Nhaø Nöôùc ñeå laáy VND, sau ñoù duøng soá VND naøy mua ngoaïi teä treân thò tröôøng lieân ngaân haøng ñeå ñaàu cô. Ngoaøi ra, khi xaûy ra tình traïng thöøa moät loaïi ngoaïi teä trong khi thieáu moät loaïi ngoaïi teä khaùc, luùc ñoù ngaân haøng seõ lieân heä vôùi ngaân haøng nöôùc ngoaøi vaø ñeà nghò thöïc hieän giao dòch hoaùn ñoåi. Ví duï, hieän taïi ACB thieáu EUR nhöng laïi thöøa USD trong thôøi gian 1 thaùng, ACB seõ lieân heä vôùi ngaân haøng nöôùc ngoaøi ñeà nghò mua giao ngay vaø baùn kyø haïn EUR kyø haïn 1 thaùng thanh toaùn baèng USD. Luùc ñoù, tyû giaù hoaùn ñoåi seõ do ngaân haøng nöôùc ngoaøi quy ñònh. Caùc loaïi ngoaïi teä maïnh thöôøng ñöôïc söû duïng trong giao dòch hoaùn ñoåi giöõa ngaân haøng thöông maïi vaø ngaân haøng nöôùc ngoaøi laø: USD, EUR, GBP, JPY... Nhö vaäy, ñoái töôïng khaùch haøng ñöôïc pheùp söû duïng loaïi giao dòch naøy ñaõ bò haïn cheá, laïi khoâng ñöôïc ngaân haøng Nhaø Nöôùc khuyeán khích söû duïng neân thò tröôøng hoaùn ñoåi vaãn chöa coù nhöõng böôùc phaùt trieån. * Ngoaøi hoaùn ñoåi ngoaïi teä, moät vaøi ngaân haøng ñöôïc ngaân haøng Nhaø Nöôùc caáp quyeàn ñöôïc thöïc hieän hoaùn ñoåi laõi suaát maø haàu heát ñeàu laø caùc ngaân haøng nöôùc ngoaøi nhö Citibank, HSBC, AN Z,….. Nhaèm phoøng ngöøa, haïn cheá ruûi ro do bieán ñoäng cuûa laõi suaát thò tröôøng, ngaân haøng Nhaø Nöôùc coù Quyeát ñònh soá 62/2006/QÑ-NHNN ban haønh Quy cheá thöïc hieän giao dòch hoaùn ñoåi laõi suaát giöõa caùc ngaân haøng. Theo ñoù, vieäc hoaùn ñoåi laõi suaát seõ ñöôïc thöïc hieän giöõa caùc ngaân haøng thöông maïi, ngaân haøng lieân doanh, ngaân haøng 100% voán nöôùc ngoaøi, chi nhaùnh ngaân haøng nöôùc ngoaøi hoaït ñoäng taïi Vieät Nam vôùi caùc doanh nghieäp khoâng phaûi laø ngaân haøng ñöôïc thaønh laäp, hoaït ñoäng theo phaùp luaät Vieät Nam vaø giöõa caùc ngaân haøng vôùi nhau, giöõa ngaân haøng vôùi toå chöùc tín duïng ôû nöôùc ngoaøi. Caùc tröôøng hôïp giao dòch hoaùn ñoåi laõi suaát ñöôïc pheùp thöïc hieän goàm: hoaùn ñoåi laõi suaát moät ñoàng tieàn (ñoàng Vieät Nam hoaëc ngoaïi teä), giöõa hai ñoàng tieàn, hoaùn ñoåi laõi suaát tieàn teä cheùo, hoaùn ñoåi laõi suaát baét ñaàu trong töông lai, hoaùn ñoåi laõi suaát coäng doàn. Maëc duø ñaõ ñöôïc ngaân haøng Nhaø Nöôùc cho pheùp söû duïng töø naêm 2006 nhöng saûn phaåm hoaùn ñoåi laõi suaát vaãn coøn raát môùi meû treân thò tröôøng taøi chính trong nöôùc vaø haàu heát caùc doanh nghieäp Vieät Nam hieän nay vaãn chöa hieåu bieát nhieàu veà saûn phaåm naøy. Vì theá doanh soá thöïc hieän coâng cuï baûo hieåm taøi chính naøy raát thaáp, khoâng ñaùng keå. Thoâng tin gaàn ñaây nhất, vaøo thaùng 06/2008, Coâng ty Vaän taûi Daàu khí Vieät Nam (PV Trans) vöøa kyù hôïp ñoàng hoaùn ñoåi laõi suaát kyø haïn 5,5 naêm vôùi Ngaân haøng AN Z. 2.3.3.3.2. Thöïc traïng caùch tính tyû giaù hoaùn ñoåi. Tröôùc khi Quyeát ñònh soá 1452/2004/QÑ-NHNN ra ñôøi thì ngaân haøng thöïc hieän giao dòch hoaùn ñoåi vôùi ngaân haøng Nhaø Nöôùc theo bieåu phí nhö sau: Baûng 2.5 – Bieåu phí giao dòch hoaùn ñoåi cuûa ngaân haøng Nhaø Nöôùc. Kyø haïn Möùc tyû giaù cuûa nghieäp vuï swap 7 ngaøy 0,80% 15 ngaøy 0,85% 30 ngaøy 1,00% 60 ngaøy 1,35% 90 ngaøy 1,70% Nhö vaäy, sau khi thöïc hieän baùn giao ngay ngoaïi teä cho ngaân haøng Nhaø Nöôùc ñeå laáy VND ñoàng thôøi mua kyø haïn 7 ngaøy löôïng ngoaïi teä ñoù thì ngaân haøng phaûi boû ra chi phí laø 0.8% treân toång löôïng ngoaïi teä giao dòch vôùi tyû giaù luùc kyù hôïp ñoàng hoaùn ñoåi. Töông töï, caùc möùc phí cho giao dòch hoaùn ñoåi kyø haïn 15 ngaøy laø 0.85%, 30 ngaøy laø 1.00%, 60 ngaøy laø 1.35% vaø 90 ngaøy laø 1.70%. Vôùi möùc phí cao nhö vaäy, ngaân haøng chæ thöïc hieän giao dòch hoaùn ñoåi vôùi ngaân haøng Nhaø Nöôùc khi thöïc söï caàn thieát. Quyeát ñònh 1452/2004/QÑ-NHNN cuûa Thoáng ñoác Ngaân haøng Nhaø nöôùc quy ñònh caùch xaùc ñònh tyû giaù kyø haïn trong giao dòch hoaùn ñoåi, ñoù cuõng chính laø caùch xaùc ñònh tyû giaù kyø haïn coù cuøng kyø haïn. Tyû giaù hoaùn ñoåi luoân cao hôn raát nhieàu so vôùi cheânh leäch tyû giaù giao ngay coù cuøng kyø haïn. Kyø haïn cuûa giao dòch hoaùn ñoåi caøng daøi thì cheânh leäch giöõa tyû giaù hoaùn ñoåi vaø möùc bieán ñoäng tyû giaù giao ngay cuøng thôøi kyø caøng lôùn, xu theá naøy chæ khuyeán khích giao dòch moät chieàu laø mua giao ngay vaø baùn kyø haïn ngoaïi teä ñeå kieám cheânh leäch, do ñoù ngaân haøng chöa thöïc hieän giao dòch hoaùn ñoåi vôùi caùc doanh nghieäp. Vieäc aùp duïng giao dòch hoaùn ñoåi ñaõ giuùp ngaân haøng kieåm soaùt toát nguoàn voán khaû duïng, giuùp giaûi quyeát tình traïng thieáu huït voán VND taïm thôøi, töø ñoù naâng cao ñöôïc hieäu quaû kinh doanh. Nhöng do söï haïn cheá cuûa ngaân haøng Nhaø Nöôùc veà ñoái töôïng söû duïng vaø caùch tính tyû giaù chöa phuø hôïp neân töø khi ra ñôøi ñeán nay ñaõ hôn 9 naêm maø thò tröôøng hoaùn ñoåi ngoaïi teä vaãn chöa phaùt trieån maïnh. 2.3.3.4. Quyeàn choïn ( OPTION) 2.3.3.4.1. Tình hình aùp duïng giao dòch quyeàn choïn Quyeàn choïn tieàn teä ra ñôøi vaøo naêm 2004, do ñoù loaïi hình giao dòch naøy raát môùi meû ñoái vôùi caùc ngaân haøng thöông maïi cuõng nhö caùc ñoái töôïng khaùch haøng. Maëc duø ngaân haøng xuaát hieän töø naêm 2004 nhöng cho ñeán nay loaïi hình naøy vaãn chöa phaùt trieån maïnh, chöa ñöôïc khaùch haøng thöôøng xuyeân söû duïng. Doanh soá giao dòch raát nhoû so vôùi caùc loaïi hình giao dòch khaùc. Baûng 2.6 – Doanh soá giao dòch quyeàn choïn ngoaïi teä ôû 03 ngaân haøng Ñôn vò tính: trieäu USD Naêm 2005 2006 2007 2008 VCB 9,19 11,31 14,43 18,76 ACB 4,27 10,58 30,28 198,54 Eximbank 24,19 38,12 128,12 148,96 (Nguoàn: Baùo caùo toång hôïp cuûa Ngaân haøng N haø nöôùc Thaønh phoá H oà Chí Minh) 0 50 100 150 200 2005 2006 2007 2008 VCB ACB Exim Hình 2.4: Doanh soá giao dòch quyeàn choïn ngoaïi teä ôû VCB, ACB, Eximbank