Tài liệu Luận văn Bàn một số biện pháp nâng cao năng lực tự học môn sinh học 10 cho học sinh trường phổ thông dân tộc nội trú: Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
1
PHẦN 1: MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
1.1 Căn cứ vào các nghị quyết của Đảng, các văn bản pháp quy của Nhà
nước và của Bộ giáo dục - đào tạo
Nghị quyết kỳ họp lần 2, BCH Trung ương Đảng khóa VIII trong phần IV
"Những giải pháp chủ yếu" nêu ra: "Đổi mới mạnh mẽ phương pháp giáo dục-
đào tạo, khắc phục lối truyền thụ một chiều, rèn luyện thành nếp tư duy sáng
tạo của người học, từng bước áp dụng các phương pháp tiên tiến và phương
tiện hiện đại vào quá trình dạy học, bảo đảm điều kiện và thời gian tự học, tự
nghiên cứu cho học sinh, nhất là sinh viên đại học...” [1, tr.41].
Luật giáo dục 2005 quy định: “Phương pháp giáo dục phải phát huy tính
tích cực tự giác, chủ động , tư duy sáng tạo của người học, bồi dưỡng cho
người học năng lực tự học, khả năng thực hành, lòng say mê học tập và ý chí
vươn lên…” (Khoản 2 Điều 5)[29].
Với môn sinh học Bộ Giáo dục và Đào tạo quy định mục tiêu về kỹ năng:
"Phát triển...
93 trang |
Chia sẻ: hunglv | Lượt xem: 1002 | Lượt tải: 0
Bạn đang xem trước 20 trang mẫu tài liệu Luận văn Bàn một số biện pháp nâng cao năng lực tự học môn sinh học 10 cho học sinh trường phổ thông dân tộc nội trú, để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
1
PHẦN 1: MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
1.1 Căn cứ vào các nghị quyết của Đảng, các văn bản pháp quy của Nhà
nước và của Bộ giáo dục - đào tạo
Nghị quyết kỳ họp lần 2, BCH Trung ương Đảng khóa VIII trong phần IV
"Những giải pháp chủ yếu" nêu ra: "Đổi mới mạnh mẽ phương pháp giáo dục-
đào tạo, khắc phục lối truyền thụ một chiều, rèn luyện thành nếp tư duy sáng
tạo của người học, từng bước áp dụng các phương pháp tiên tiến và phương
tiện hiện đại vào quá trình dạy học, bảo đảm điều kiện và thời gian tự học, tự
nghiên cứu cho học sinh, nhất là sinh viên đại học...” [1, tr.41].
Luật giáo dục 2005 quy định: “Phương pháp giáo dục phải phát huy tính
tích cực tự giác, chủ động , tư duy sáng tạo của người học, bồi dưỡng cho
người học năng lực tự học, khả năng thực hành, lòng say mê học tập và ý chí
vươn lên…” (Khoản 2 Điều 5)[29].
Với môn sinh học Bộ Giáo dục và Đào tạo quy định mục tiêu về kỹ năng:
"Phát triển kĩ năng học tập, đặc biệt là tự học: Biết thu thập và xử lí thông tin;
lập bảng biểu, sơ đồ, đồ thị... làm việc cá nhân và làm việc theo nhóm; làm
báo cáo nhỏ, trình bày trước tổ, lớp..." [8, tr.6] .
Với đối tượng HS DT, trung tâm nghiên cứu giáo dục dân tộc chỉ rõ “Đẩy
mạnh đổi mới phương pháp dạy học, giúp HS biết cách tự học và hợp tác trong
tự học, tích cực chủ động, sáng tạo trong phát hiện và giải quyết vấn đề, tự
chiếm lĩnh tri thức mới, giúp HS tự đánh giá năng lực của bản thân” [44, tr.
25]
1.2. Xuất phát từ đòi hỏi của thực tiễn giáo dục:
Trong điều kiện của xã hội hiện đại, khi mà khoa học và công nghệ phát triển
rất mạnh mẽ, sự bùng nổ của cách mạng thông tin đã tác động, ảnh hưởng sâu
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
2
sắc đến giáo dục nói chung và quá trình dạy học nói riêng, trong hoàn cảnh như
vậy, giáo dục ý thức tự học, tự học một cách thường xuyên có kế hoạch và
phương pháp đúng đắn, khoa học cho HS phổ thông nói chung và HS dân tộc
nói riêng là một nhiệm vụ bắt buộc và trách nhiệm nặng nề của người thầy. Chỉ
có dạy cách học và học cách tự học, tự học sáng tạo mới đáp ứng được yêu cầu
cao của sự phát triển xã hội.
Xuất phát từ những lý do trên chúng tôi chọn đề tài : “ Một số biện pháp
nâng cao năng lực tự học môn sinh học 10 cho học sinh trường PT DTNT”
2. Mục tiêu nghiên cứu.
- Tìm hiểu tình hình khó khăn của học sinh dân tộc, liên qua trực tiếp đến
năng lực tự học trong quá trình học tập SGK Sinh học 10 mới.
- Xây dựng cơ sở lí luận và thực tiễn của giải pháp nâng cao năng lực tự
học thực chất là hình thành và sử dụng tốt các kĩ năng tự học cho học sinh dân
tộc trong quá trình học tập sinh học 10 hiện hành, vận dụng đối với học sinh
dân tộc nội trú cấp phổ thông trung học.
3. Khách thể nghiên cứu.
Quá trình dạy học sinh học.
4. Đối tượng nghiên cứu.
Năng lực tự học của học sinh trường PT dân tộc nội trú trong quá trình dạy
học sinh học.
5. Giả thuyết khoa học
Nếu bồi dưỡng để HS trường PT DTNT có được các năng lực tự học trong
khâu sử dụng SGK, các hoạt động trong lớp và ngoài lớp, thì sẽ tạo cho các em
lòng ham thích, sự tự tin, tính tích cực chủ động trong học tập và đặc biệt sẽ
nâng cao được chất lượng học tập bộ môn đáp ứng yêu cầu học tập bộ môn SH
đổi mới.
6. Những điểm mới của đề tài.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
3
* Phát hiện tình hình thực tiễn khả năng tự học của học sinh dân tộc đối với
bộ môn sinh học qua các số liệu điều tra.
* Xác lập cơ sở lí luận và thực tiễn cùng các giải pháp đối với việc nâng
cao năng lực tự học cho học sinh nói chung và HS trường PT DTNT nói riêng.
7. Giới hạn nghiên cứu.
* Đối tượng nghiên cứu đại diện: HS ở trường PT Dân tộc nội trú Điện
biên và trường PT Vùng cao Việt Bắc.
* Bồi dưỡng năng lực tự học cho học sinh với hình thức làm việc với SGK,
bài giảng trên lớp và hoạt động học tập ngoài lớp.
* Thông qua ví dụ phần II: Sinh học tế bào.
8. Nhiệm vụ nghiên cứu.
- Phát hiện những khó khăn đặc thù của học sinh trường PT Dân tộc nội trú
trong quá trình học tập bộ môn sinh học.
- Bồi dưỡng năng lực tự học, và cách thức bồi dưỡng năng lực tự học cho
học sinh nói chung và học sinh trường PT Dân tộc nội trú nói riêng.
- Thực nghiệm sư phạm để kiểm tra, đánh giá tính khả thi của giả thuyết đề ra.
9. Phương pháp nghiên cứu.
9.1 Phương pháp nghiên cứu lí thuyết:
Nghiên cứu các văn kiện của Đảng, các văn bản pháp quy của Nhà nước,
Bộ GD-ĐT, các tài liệu chuyên môn, SGK và các tài liệu khác để phân tích
tổng hợp hệ thống những thông tin có liên quan đến đề tài.
9.2 C¸c ph¬ng ph¸p nghiªn cøu thùc tiÔn gi¸o dôc:
- §èi tho¹i víi gi¸o viªn sinh häc vµ häc sinh
- Sö dông phiÕu ®iÒu tra
9.3 Ph¬ng ph¸p thùc nghiÖm s ph¹m:
- §Þa ®iÓm TN s ph¹m: Gi¶ng d¹y TN mét sè giê ë trêng PT Vïng
Cao ViÖt B¾c vµ trêng PT DTNT §iÖn Biªn theo ph¬ng ph¸p ®· ®Ò ra.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
4
- Thêi gian lµm TN: Tõ 17. 9. 2007 ®Õn 12.1.2008.
- Ph©n tÝch kÕt qña thùc nghiÖm.
9.4. Ph¬ng ph¸p thèng kª to¸n häc ®Ó xö lÝ sè liÖu c¸c kÕt qu¶ thùc
nghiÖm.
* Ph©n tÝch - ®¸nh gi¸ ®Þnh lîng c¸c bµi kiÓm tra th«ng qua c¸c tham sè
®Æc trng.
* Ph©n tÝch ®Þnh tÝnh : Ph©n tÝch kÕt qu¶ bµi kiÓm tra cña HS ®Ó thÊy râ :
+ VÒ høng thó häc tËp vµ møc ®é tÝch cùc cña häc tËp.
+ Møc ®é n¾m v÷ng vµ ®é bÒn ®èi víi kiÕn thøc häc tËp.
10. Cấu trúc của luận văn.
PhÇn më ®Çu
PhÇn kÕt qu¶ nghiªn cøu: Gåm 4 ch¬ng
Ch¬ng 1: Tæng quan tµi liÖu
Ch¬ng 2: C¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn cña viÖc n©ng cao n¨ng lùc tù häc
m«n sinh häc 10 cho häc sinh trêng PTDTNT
Ch¬ng 3: Mét sè biÖn ph¸p n©ng cao n¨ng lùc tù häc m«n sinh häc 10
cho häc sinh trêng PTDTNT.
Ch¬ng 4: Thùc nghiÖm s ph¹m.
PhÇn kÕt: KÕt luËn vµ ®Ò nghÞ.
Tµi liÖu tham kh¶o
Phô lôc
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
5
PhÇn II: KÕt qu¶ nghiªn cøu
Ch¬ng 1: Tæng quan t×nh h×nh nghiªn cøu vÊn ®Ò tù
häc vµ híng dÉn tù häc trong gi¸o dôc nhµ trêng
Trong lịch sử phát triển giáo dục, tổ chức quá trình học tập theo hướng
tăng cường tính tự học của học sinh là vấn đề được quan tâm và nghiên cứu từ
lâu. VÒ vÊn ®Ò tù häc nh vai trß cña tù häc, n¨ng lùc tù häc cña HS, c¸ch
thøc rÌn luyÖn n¨ng lùc tù häc cho HS nãi chung vµ HS trêng PT DTNT
nãi riªng ®· ®îc nhiÒu t¸c gi¶ nghiªn cøu.
1.1.1. Trên thế giới.
- Ngay từ cổ đại, nhiều nhà giáo dục lỗi lạc như Xôcơrat ( 470-399 TCN),
Khổng Tử (551 -479 TCN) … Đã từng nói đến tầm quan trọng to lớn của việc
phát huy tính tích cực, chủ động của HS và nói đến nhiều biện pháp phát huy
tính tích cực nhận thức.
- Từ thế kỉ 17 đến thế kỉ 19 nhiều nhà giáo dục lớn như J.A Conmesky
(1592-1670); Jacques Rousseau(1712-1778); A.Đixtecvec (1790-1866)
…Trong các công trình nghiên cứu của mình về giáo dục phát triển trí tuệ đều
đặc biệt nhấn mạnh: Muốn phát triển trí tuệ bắt buộc người học phải phát huy
tính tích cực, độc lập, sáng tạo để tự mình dành lấy tri thức. Muốn vậy phải
tăng cường khuyến khích người học tự khám phá, tự tìm tòi và suy nghĩ trong
quá trình học tập [14, tr.26-33].
- Ở Pháp, vào năm 1920 đã hình thành những "nhà trường mới", đặt vấn
đề phát triển năng lực trí tuệ của học sinh, khuyến khích các hoạt động do
chính học sinh tự quản.
- Nhiều tác giả Liên Xô (cũ) và xã hội chủ nghĩa Đông Âu, đứng trên quan
điểm của chủ nghĩa duy vật biện chứng, các nhà giáo dục không những khẳng
định vai trò và tiềm năng to lớn của họa động tự học trong giáo dục nhà trường.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
6
Đặc biệt nhiều tác giả còn nghiên cứu sâu sắc cách thức nhằm nâng cao hiệu
quả hoạt động tự học của người học. Trong đó nêu lên những biện pháp tổ
chức hoạt động độc lập nhận thức của học sinh trong quá trình dạy như:
Catxchuc G.X; Retzke R; Ilina T.A; Brunop E.p - Bropkina E.P; Picaxistưi P.I
[32, tr.9 ].
- Động cơ học tập và giáo dục đúng đắn được N.A.Rubakin; H.Smitman
và nhiều nhà giáo dục học coi là yếu tố quan trọng nhất có tính quyết định đến
hiệu quả tự học, vì nó thúc đẩy người học tích cực chủ động trong tự học[32,
tr.10 ].
- Những năm 30 của thế kỷ XX, nhiều nhà giáo dục ở Châu Á cũng quan
tâm sâu sắc đến lĩnh vực tự học của học sinh - sinh viên. T.Makiguchi - người
Nhật, nhà sư phạm lỗi lạc đã trình bày các tư tưởng nổi tiếng trong tác phẩm
"giáo dục v ì cuộc sống sáng tạo". Ông cho rằng, g iáo dục có thể coi là quá
trình hướng dẫn tự học mà động lực của nó là kích thích người học tạo ra giá
trị để đạt đến hạnh phúc của bản thân và cộng đồng [23].
- Về nhiệm vụ của giáo dục được Unesco nghiên cứu và chỉ rõ “Để đáp
ứng thành công nhiệm vụ của mình, giáo dục phải được tổ chức xoay quanh
bốn loại hình học tập cơ bản, mà trong suốt cuộc đời của mỗi con người, chúng
sẽ là những trụ cột về kiến thức: Học để biết, học để làm, học để cùng chung
sống, học để làm người”[ 42,tr 71]
Ngày nay, chủ trương giáo dục của mọi quốc gia trên thế giới đều khẳng
định: Lên lớp mà GV chỉ thông báo kiến thức là ít có hiệu quả, cần thay dần
việc thông báo bằng việc tổ chức HS tự tìm tòi để phát hiện kiến thức.
Tóm lại hoạt động tự học đã được các tác giả xem xét tương đối cụ thể, từ
vai trò của tự học, các kỹ năng tự học cần thiết đến các điều kiện để tổ chức
quá trình tự học đạt kết quả.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
7
Hoạt động tự học được các tác giả kết luận là nó phải được thực hiện
trong mối quan hệ tương tác hợp lý giữa các yếu tố, cá nhân người học, giá o
viên và các điều kiện hỗ trợ khác.
1.1.2. Trong nước.
Trong lịch sử phát triển của giáo dục ở Việt Nam, vấn đề tự học, tự bồi
dưỡng đã được chú ý từ rất lâu.
Thời kì phong kiến, tư tưởng Nho giáo là hệ tư tưởng thịnh hành nhất ở
nước ta, đã xuất hiện các lớp tự phát của các ông đồ tâm huyết với nghề dạy
học, song còn nhiều hạn chế.
Thời kì thực dân Pháp đô hộ, giáo dục nước ta rất chậm đổi mới. hoạt
động tự học không được nghiên cứu và phổ biến, nhưng thực tiễn giáo dục lại
xuất hiện nhu cầu tự học có tính tự giác rất cao ở nhiều tầng lớp xã hội.
Ở Miền Nam thời Mỹ - nguỵ, hoạt động tự học đã được chú ý nghiên cứu
bởi nhiều tác giả, trong đó phải kể đến Đinh Gia Trinh với quan niệm có 2 hình
thức học là học lấy và học ở nhà trường. Ông cho rằng: “Học lấy là tự mình
học lấy triết học, khoa học, văn chương, không cần theo sự giảng dẫn tuần tự
của một ông thầy … Người ta ai cũng cần học lấy dù cả những người đỗ đạt
cao” [44].
Hoạt động tự học thực sự được nghiên cứu nghiêm túc và triển khai từ khi
nền giáo dục cách mạng ra đời (1954) trong đó Chủ tịch Hồ Chí Minh, một tấm
gương sáng về tình thần và phương pháp tự học đã dạy: "Về cách học, phải lấy
tự học làm nòng cốt"[ 30 tr 67].
Thủ tướng Phạm Văn đồng, một trong những học trò xuất sắc của chủ tịch
Hồ Chí Minh, đã tiếp nhận thể hiện và làm phong phú tư tưởng, sự nghiệp giáo
dục của Người. Đồng chí chỉ rõ: “Đối với các em HS điều quan trọng có tầm
cỡ rộng lớn là tránh tham lam nhồi nhét, tránh lối học vẹt, chỉ cần học thuộc
lòng điều thầy giảng, đối với GV cần sử dụng phương pháp dạy người học suy
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
8
nghĩ, tìm tòi, hiểu rộng hơn điều thầy nói, mở rộng tư duy và năng lực sáng tạo
của người học …, Làm sao cho giờ học là cơ hội để thầy trò thảo luận tranh
luận từ đó các em rút ra nhữngđiều cần học, cần biết…”[13, tr 47-51], . Trong
lí luận và thực tiễn Đồng chí cũng chỉ rõ "Phương pháp giáo dục không phải
chỉ là những kinh nghiệm, thủ thuật trong truyền thụ và tiếp thu kiến thức mà
còn là con đường để người học có thể tự học, tự nghiên cứu chứ không phải là
bắt buộc trí nhớ làm việc một cách máy móc, chỉ biết ghi rồi nói lại "[10].
Trong nghị quyết của bộ chính trị về cải cách giáo dục (11/1/1979) đã viết
"Cần coi trong việc bồi dưỡng hứng thú, thói quen và phương pháp tự học cho
HS, hướng dẫn HS biết cách nghiên cứu SGK, thảo luận chuyên đề ghi chép tài
liệu, tập làm thực nghiệm khoa học". Chính vì vậy việc nghên cứu những vấn
đề này có tính thời sự và đã được nhiều nhà khoa học quan tâm nghiên cứu.
Từ năm học 1977 đến nay, có rất nhiều tác giả với các công trình viết về
vấn đề tự học như tác giả Nguyễn Hiến Lê[25], Nguyễn Cảnh Toàn [37], [38],
[39], [40], Nguyễn Kỳ[21], [22], §Æng Vò Ho¹t, Hµ ThÞ §øc [18], Lª Kh¸nh
B»ng [7], Nguyễn Như Ất [39], Nguyễn Văn Hộ [19]… Khi nói về tự học GS
Nguyễn Cảnh Toàn cho rằng “ Cốt lõi của học là tự học. Hễ có học là có tự
học, vì không ai có thể học hộ người khác được. Nhiệm vụ của chúng ta là
"biến quá trình dạy học thành quá trình tự học", tức là khéo léo kết hợp quá
trình dạy học của thầy với quá trình tự học của trò thành một quá trình thống nhất
biện chứng” [40, tr 60-66].
Riêng lĩnh vực SH có rất nhiều công trình nghiên cứu về tự học điển hình như
Đinh Quang Báo [3] [4] [5][6], . Nguyễn Đức Thành[43], Trần Bá Hoành[16]
[17] và nhiều tác giả khác. Trong các công trình nghiên cứ u của mình, tác giả
Trần Bá hoành đã phân tích cơ sở khoa học, cách thiết kế bài học sinh học theo
phương pháp tích cực và kỹ thuật thực hiện các phương pháp tích cực như KT
xác định mục tiêu bài học sử dụng câu hỏi, phiếu học tập, kỹ thuật đánh giá.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
9
Trong đó ông nhấn mạnh Phát triển trí sáng tạo của học sinh, Ông chỉ rõ "Giáo
viên phải biết hướng dẫn, tổ chức cho học sinh tự mình khám phá kiến thức
mới, dạy cho học sinh không chỉ kiến thức mà cả phương pháp học, trong đó
cốt lõi là phương pháp tự học… Nếu rèn luyện cho người học có được kĩ năng,
phương pháp, thói quen tự học, biết ứng dụng những điều đã học vào những
tình huống mới, biết phát hiện và tự lực giải quyết vấn đề đặt ra sẽ tạo cho họ
lòng ham học, khơi dậy tiềm năng vốn có trong mỗi người. Làm được như vậy
thì kết quả học tập sẽ tăng gấp bội, HS sẽ có thể tiếp tục tự học khi vào đời, dễ
dàng thích ứng với cuộc sống xã hội"[17, tr.50].
Nhiều công trình, nhiều bài báo viết về tự học nói chung ở các lĩnh vực
như “Một số vấn đề cần thiết khi hướng dẫn HS tự học” - Thái Duy Tuyên;
“Dạy học phát huy năng lực cá nhân của học sinh”– Nguyễn Gia Cầu và nhiều
bài báo khác.
Một số luận án tiến sỹ của các tác giả Nguyễn Thị Bích Hạnh; Hoàng Thị
Lợi, Nguyễn Thị Tính … Nhiều luận văn thạc sỹ viết về những vấn đề có liên
quan đến tự học như luận văn của các tác giả Bùi Thúy Phượng, Vũ Phương
Thảo, Ngô thị Mai Hương. …Các tác giả đã nêu và phân tích cơ sở khoa học
của hoạt động tự học, cơ sở tâm lí học, giáo dục học, xã hội học… Các tác giả
đã khẳng định rõ các yếu tố thuộc về cá nhân ( nội lực) có vai trò quyết định
đối với kết qủa học tập trong đó có năng lực tự học, ngoài ra các yếu tố bên
ngoài như biện pháp hướng dẫn của giáo viên, phương pháp, phương tiện cũng
có vai trò quan trọng.
Việc nghiên cứu về kỹ năng học tập và bồi d ưỡng phương pháp tự học
cho học sinh trường PTDTNT đã được một số tác giả đề cập đến như: Phạm
Vũ Kích “Hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp trong trường PTDTNT”, Hà
Văn Định “Hoạt động ngoài giờ lên lớp ”, Lê Bình “Một số kinh nghiệm huy
động tham gia các hoạt động ngoài giờ lên lớp ”, Phạm Hồng Quang “ Ứng
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
10
dụng một số biện pháp tổ chức học tập ngoài giờ lên lớp cho học sinh trường
PTDTNT các tỉnh phía bắc”, Trần Thị Ph ương Hà “ Các giải pháp quản lý
nhằm nâng cao chất lượng dạy học ở trường PTDTNT tỉnh Yên Bái”, Hoàng
Thị Lợi “Biện pháp rèn luyện kĩ năng ôn tập cho HS trường PT DTNT”…
Việc nghiên cứu các hình thức tổ chức học tập nhằm rèn luyện kĩ năng
học tập cho học sinh trường PTDTNT đã được các tác giả đề cập dưới nhiều
góc độ khác nhau: Từ việc cải tiến nội dung, ph ương pháp dạy học đến kiểm
tra đánh giá việc học bài của học sinh.
*Tóm lại: Qua tìm hiểu các công trình trên thế giới và trong n ước nghiên
cứu về tự học tôi có một số nhận xét sau:
+ Tự học, vai trò của tự học là vấn đề được bàn luận xuyên suốt các thời
kì lịch sử nhân loại, mang ý nghĩa triết học. Nhưng càng về sau càng được soi
sáng thêm về cơ sở giáo dục học và tâm lí học.
+ Tự học là một nhu cầu, một năng lực cần có của mọi người, đặc biệt
trong thời đại ngày nay. Do đó mục tiêu quan trọng của các nhà trường là trang
bị cho HS phương pháp tự học.
+ Có nhiều tác giả nghiên cứu về tự học đối với sinh viên và học sinh phổ
thông, có một số ít viết về tự học đối với học sinh trường PTDTNT nhưng các
công trình này chủ yếu m ới phản ánh một cách khái quát việc tổ chức hoạt
động học tập cho học sinh dân tộc trong giờ lên lớp hoặc hoạt động ngoài giờ
lên lớp, chưa có một công trình nghiên cứu nào đi sâu vào việc nghiên cứu các
biện pháp tổ chức tự học cho học sinh trường PTDTNT dưới góc độ môn Sinh học 10.
+ Để tổ chức, nâng cao năng lực tự học cho HS có hiệu quả, cần làm rõ cơ
sở lí luận và thực tiễn của các biện pháp, trên cơ sở đó xây dựng được các biện
pháp nâng cao năng lực tự học cho phù hợp nhằm phát huy tính tích cực, độc
lập sáng tạo, rèn luyện kĩ năng tự học và nâng cao chất lượng học tập bộ môn
của HS.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
11
Ch¬ng 2
C¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn cña viÖc n©ng cao n¨ng
lùc tù häc cho häc sinh trêng PTDTNT
2.1 Mét sè kh¸i niÖm c«ng cô
2.1.1 Tù häc vµ tù häc cã híng dÉn
*Kh¸i niÖm vÒ tù häc: “Tù häc lµ qu¸ tr×nh tù m×nh ho¹t ®éng lÜnh
héi tri thøc khoa häc vµ rÌn luyÖn kÜ n¨ng thùc hµnh kh«ng cã sù híng
dÉn trùc tiÕp cña GV vµ sù qu¶n lÝ trùc tiÕp cña c¬ së gi¸o dôc vµ ®µo t¹o“
[15, tr.458] . Cô thÓ h¬n “Tù häc lµ tù m×nh ®éng n·o, suy nghÜ, sö dông
c¸c n¨ng lùc trÝ tuÖ (quan s¸t, so s¸nh, ph©n tÝch, tæng hîp) vµ cã khi c¶
c¬ b¾p (khi ph¶i sö dông c«ng cô) cïng c¸c phÈm chÊt cña m×nh, råi c¶
®éng c¬, t×nh c¶m, c¶ nh©n sinh quan, thÕ giíi quan (nh trung thùc, kh¸c
quan cã ý chÝ tiÕn thñ, kh«ng ng¹i khã, kiªn tr× nhÉn n¹i, lßng say mª khoa
häc) ®Ó chiÕm lÜnh mét lÜnh vùc hiÓu biÕt nµo ®ã cña nh©n lo¹i, biÕn lÜnh
vùc ®ã thµnh së h÷u cña m×nh“[40,tr.59].
* Tù häc cã híng dÉn: “Tù häc cã híng dÉn lµ viÖc häc c¸ nh©n vµ
tù chñ, ®î c sù g ióp ®ì v µ t¨ ng cêng cña mé t sè y Õu tè nh GV ( cã
híng dÉn), nh c«ng nghÖ gi¸o dôc hiÖn ®¹i“[15, tr 459]
ViÖc tù häc cã híng dÉn cã thÓ ®îc cô thÓ hãa theo m« h×nh sau:
- Thu nhËn th«ng tin: Qua ®äc SGK, tµi liÖu, qua quan s¸t, qua thÝ
nghiÖm, qua bµi tËp, qua t liÖu m¹ng internet, qua nghe gi¶ng vµ ghi
chÐp ...
- Xö lý th«ng tin: Ph©n tÝch, tæng hîp, kh¸i qu¸t, nhËn xÐt ®¸nh gi¸,
phª ph¸n, tù tr×nh bµy, øng dông, lËp b¶ng hÖ thèng ...
- Tù kiÓm tra, tù ®iÒu chØnh: Qua tr¶ lêi cña b¹n, qua tù tr¶ lêi, qua
tæng kÕt cña thÇy.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
12
Nh vËy ngêi häc lµ chñ thÓ, trung t©m tù m×nh chiÕm lÜnh tri thøc,
ch©n lÝ b»ng hµnh ®éng cña m×nh. ThÇy lµ t¸c nh©n híng dÉn, tæ chøc,
®¹o diÔn cho trß tù häc trong sù hîp t¸c víi b¹n.
* Tãm l¹i:
- Tù häc lµ mét bé phËn, mét thµnh phÇn cña häc, khi nãi ®Òu häc th×
bao giê còng g¾n víi tù häc, nhng kh«ng ph¶i bÊt cø sù häc nµo còng lµ
tù häc. ChØ khi nµo häc sinh ®éc lËp, tù lùc thùc hiÖn ho¹t ®éng häc trong
®iÒu kiÖn kh«ng cã sù t¸c ®éng trùc tiÕp cña gi¸o viªn th× khi ®ã tù häc
míi x¶y ra.
- Cã thÓ nãi lµ con ngêi ai còng ph¶i tù häc, do vËy trong cuéc ®êi
cña mçi ngêi bao giê còng cã ho¹t ®éng tù häc song vÊn ®Ò quan träng lµ
tù häc ë møc ®é nµo vµ tù häc nh thÕ nµo.
- §Æc ®iÓm c¬ b¶n quan träng kh«ng thÓ thiÕu cña tù häc lµ sù tù gi¸c
vµ kiªn tr× cao, sù tÝch cùc, ®éc lËp vµ s¸ng t¹o cña häc sinh trong ho¹t
®éng häc lµ tù m×nh thùc hiÖn viÖc häc.
- Tù häc cã nhiÒu møc ®é: Lµ tù häc hoµn toµn vµ tù häc cã ngêi
híng dÉn. Tù häc cã híng dÉn lµ h×nh thøc tù häc ®Ó chiÕm lÜnh tri thøc
vµ h×nh thµnh kü n¨ng t¬ng øng víi sù híng dÉn tæ chøc chØ ®¹o cña
gi¸o viªn th«ng qua tµi liÖu híng dÉn tù häc..
Nh vËy tù häc lµ tù m×nh thùc hiÖn viÖc häc, tù häc kh«ng thÓ thiÕu
trong ho¹t ®éng häc, trong ®ã häc sinh ph¶i biÕt huy ®éng hÕt kh¶ n¨ng
trÝ tuÖ, t×nh c¶m vµ ý trÝ cña m×nh ®Ó lÜnh héi mét c¸ch s¸ng t¹o tri thøc kü
n¨ng, vµ hoµn thiÖn nh©n c¸ch cña m×nh díi sù híng dÉn cña gi¸o viªn.
KÕt qu¶ tù häc cao hay thÊp phô thuéc vµo n¨ng lùc tù häc cña mçi c¸
nh©n vµ ®Æc biÖt víi häc sinh phæ th«ng th× cßn ph¶i phô thuéc rÊt lín ®Õn
sù híng dÉn cña gi¸o viªn.
2.1.2.N¨ng lùc tù häc vµ sù h×nh thµnh n¨ng lùc tù häc cho HS
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
13
* N¨ng lùc: “§ặc điểm của cá nhân thể hiện mức độ thông thạo - tức là
có thể thực hiện một cách thành thục và chắc chắn - một hay một số dạng hoạt
động nào đó. N¨ng lùc gắn liền với những phẩm chất về trí nhớ, tính nhạy
cảm, trí tuệ, tính cách của cá nhân. N¨ng lùc có thể phát triển trên cơ sở năng
khiếu (đặc điểm sinh lí của con người, trước hết là của hệ thần kinh trung
ương), song không phải là bẩm sinh , mà là kết quả phát triển của xã hội và của
con người (đời sống xã hội, sự giáo dục và rèn luyện, hoạt động của cá nhân)”
[2]. Năng lực được hình thành và hoàn thiện dần trên cơ sở rèn luyện các kĩ
năng.
* Kĩ năng: Giai đoạn trung gian giữa tri thức và kĩ xảo trong quá trình
nắm vững một phương thức hành động. Đặc điểm đòi hỏi sự tập trung chú ý
cao, sự kiểm soát chặt chẽ của thị giác, hành động chưa bao quát, còn có động
tác thừa. Được hình thành do luyện tập hay do bắt chước” [2].
Nãi c¸ch kh¸c “KÜ n¨ng lµ mét viÖc g× ®ã mµ HS ph¶i thÓ hiÖn c¸i
ph¶i lµm. KÜ n¨ng bao hµm mét hµnh vi trong ®ã kiÕn thøc, hiÓu biÕt vµ
lËp luËn ®îc vËn dông mét c¸ch c«ng khai“ [49, tr. 35]
* N©ng cao n¨ng lùc tù häc: Thùc chÊt lµ h×nh thµnh vµ hoµn thiÖn hÖ
thèng kÜ n¨ng tù häc. Khi tiÕp xóc víi nguån kiÕn thøc kh¸c nhau, häc
sinh cÇn cã kü n¨ng hµnh ®éng t¬ng øng. HS biÕt c¸ch tæ chøc, thu thËp
th«ng tin, xö lý th«ng tin, tù kiÓm tra, tù ®iÒu chØnh trong qu¸ tr×nh lµm
viÖc víi c¸c nguån tri thøc nghÜa lµ ®· n¾m ®îc ph¬ng ph¸p häc ®Ó häc
trªn líp vµ tù häc. Ho¹t ®éng häc bao gåm mét sè hµnh ®éng häc cã môc
®Ých phï hîp, ®¸p øng môc ®Ých chung cña ho¹t ®éng häc, biÕt c¸ch s¾p
xÕp tr×nh tù , c¸c hµnh ®éng mét c¸ch hîp lý, biÕt thùc hiÖn c¸c hµnh ®éng
häc cã kÕt qu¶. Ngêi nµo biÕt lùa chän, s¾p xÕp vµ thùc hiÖn ®óng c¸c
hµnh ®éng theo ®óng quy tr×nh ®Ó ®¹t tíi môc ®Ých ho¹t ®éng th× ngêi ®ã
cã ph¬ng ph¸p häc.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
14
2.2 Ho¹t ®éng tù häc cña HS trêng PTDTNT.
* Qua nghiªn cøu tµi liÖu cña Ph¹m Hång Quang [34], [35], TrÇn sÜ
Nguyªn [33], Hoµng ThÞ Lîi[26] vµ nhiÒu tµi liÖu kh¸c{24], [9] ... vÒ ®Æc
®iÓm nhËn thøc, ho¹t ®éng tù häc cña HS DTNT cã mét sè ®Æc ®iÓm sau:
- §iÓm næi bËt trong kh¶ n¨ng t duy cña häc sinh d©n téc lµ thãi quen
lao ®éng trÝ ãc cha bÒn, ng¹i ®éng n·o. Trong häc tËp nhiÒu em kh«ng
biÕt lËt ®i lËt l¹i vÊn ®Ò, ph¸t hiÖn th¾c m¾c, suy nghÜ s©u s¾c vÒ vÊn ®Ò häc
tËp. NhiÒu häc sinh kh«ng hiÓu bµi nhng kh«ng biÕt m×nh kh«ng hiÓu ë
chç nµo. T duy cña häc sinh d©n téc cßn kÐm nhanh nh¹y vµ linh ho¹t,
kh¶ n¨ng thay ®æi gi¶i ph¸p chËm, nhiÒu khi m¸y mãc, dËp khu«n. Häc
sinh d©n téc thêng tháa m·n víi c¸i cã s½n, Ýt ®éng n·o ®æi míi, kh¶ n¨ng
®éc lËp t duy vµ ãc phª ph¸n cßn h¹n chÕ. Thao t¸c t duy thÓ hiÖn ë kh¶
n¨ng ph©n tÝch, tæng hîp, kh¸i qu¸t cña häc sinh cßn ph¸t triÓn chËm,
thiÕu toµn diÖn.
-Häc sinh d©n téc ®a sè ch¨m chØ, chÞu khã song ph¬ng ph¸p häc tËp
nãi chung cha khoa häc, thêng tiÕp thu tri thøc mét c¸ch thô ®éng b»ng
c¸c ghi nhí, t¸i hiÖn. Cè g¾ng ghi nhí toµn bé lêi gi¶ng cña gi¸o viªn råi cè
g¾ng lÆp l¹i y nguyªn, ng¹i ®µo s©u, suy nghÜ, t×m dÊu hiÖu b¶n chÊt cña
néi dung vÊn ®Ò nghiªn cøu ( häc vÑt).
- H×nh thøc häc tËp cña HS vÉn hay sö dông lµ häc thuéc lßng trong
vë ghi, c¸c h×nh thøc «n tËp mang tÝnh tÝch cùc Ýt ®îc sö dông, kü n¨ng
x©y dùng dµn ý tãm t¾t bµi häc, kÜ n¨ng x©y dùng s¬ ®å , lËp b¶ng tãm t¾t
cña HS ®a sè ë møc yÕu vµ hÇu nh cha ®îc h×nh thµnh.
- Sù nç lùc cña b¶n th©n trong tù häc cha cao, khi gÆp nh÷ng khã
kh¨n trong häc tËp ( mét bµi tËp khã, mét vÊn ®Ò cha hiÓu “) hÇu hÕt c¸c
em bá qua, mét sè Ýt hái b¹n hái thÇy, cßn mét sè nhá tù m×nh mµy mß,
tiÕp tôc suy nghÜ, t×m tµi liÖu ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
15
- M«i trêng tù häc kh¸c víi HS phæ th«ng. Tù häc cña HS trêng
PTDTNT ®îc diÔn ra trong m«i trêng häc tËp gi¸o dôc tËp trung, díi
sù qu¶n lý theo dâi, tæ chøc ®iÒu khiÓn thèng nhÊt ë nh÷ng ®Þa ®iÓm nhÊt
®Þnh thêng lµ trªn gi¶ng ®êng t¹i c¸c líp häc.ViÖc tù häc cña mçi HS tèt
hay kh«ng cßn phô thuéc Ýt nhiÒu vµo viÖc tù häc cña c¸c HS kh¸c. Do vËy
viÖc tæ chøc tù häc cho HSDTNT ph¶i cã tæ chøc híng dÉn cña gi¸o viªn
vµ liªn quan ®Õn viÖc tæ chøc, qu¶n lý giê tù häc trong tËp thÓ.
Nh vËy víi ®Æc ®iÓm nhËn thøc, ph¬ng ph¸p häc tËp vµ nh÷ng ®Æc
®iÓm vÒ ho¹t ®éng tù häc cña HS trêng PTDTNT nh ®· tr×nh bµy ë
trªn, th× viÖc båi dìng cho c¸c em n¨ng lùc tù häc nãi chung vµ n¨ng lùc
tù häc bé m«n sinh häc nãi riªng lµ vÊn ®Ò rÊt quan träng, cÇn gióp cho
HS trêng PTDTNT cã ph¬ng ph¸p häc hîp lý, khoa häc mµ träng t©m
chÝnh lµ ph¬ng ph¸p tù häc, cÇn ®Æc biÖt nhÊn m¹nh viÖc rÌn luyÖn cho
c¸c em thãi quen tù häc cã khoa häc, thêng xuyªn ®Æt ra c¸c c©u hái: T¹i
sao? Nh thÕ nµo? T¹i sao nh thÕ nµy mµ kh«ng ph¶i thÕ kia? NÕu thÕ
nµy th× sao? ... Còng nh rÌn luyÖn cho c¸c em mét sè kÜ n¨ng trong tù häc
nh: Kü n¨ng lµm viÖc víi SGK, kÜ n¨ng ph©n tÝch ®å thÞ, h×nh vÏ, kÜ n¨ng
lËp ®Ò c¬ng, s¬ ®å hãa, kÜ n¨ng th¶o luËn nhãm trong qu¸ tr×nh häc tËp.
2.3 C¬ së cña viÖc n©ng cao n¨ng lùc tù häc cho HS.
2.3.1 C¬ së triÕt häc
Theo quan ®iÓm triÕt häc th× kÕt qu¶ cña hµnh ®éng bÞ chi phèi bëi
hai yÕu tè ®ã lµ néi lùc vµ ngo¹i lùc.YÕu tè ngo¹i lùc trong häc tËp lµ sù
t¸c ®éng, híng dÉn, tæ chøc, ®¹o diÔn cña gi¸o viªn. Ngêi thÇy giái lµ
ngêi biÕt tù häc s¸ng t¹o suèt ®êi. Yªó tè néi lùc lµ vèn tri thøc ®· cã,
®éng c¬ häc tËp, n¨ng lùc tù ®iÒu chØnh vµ quan träng nhÊt lµ néi lùc. Néi
lùc lµ nh©n tè quyÕt ®Þnh ®Õn kÕt qu¶ qu¸ tr×nh nhËn thøc vµ rÌn luyÖn kÜ
n¨ng. Do ®ã cÇn tró träng ®Õn yÕu tè néi lùc.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
16
Song tù häc - thuéc qu¸ tr×nh c¸ nh©n ho¸ viÖc häc - kh«ng cã nghÜa
lµ häc mét m×nh, ®¬n th©n ®éc m·, mµ häc trong sù hîp t¸c víi c¸c b¹n,
trong m«i trêng x· héi, díi sù híng dÉn cña thÇy vµ sù hîp t¸c cña c¸c
b¹n - ngo¹i lùc. Ngîc l¹i, t¸c ®éng cña thÇy vµ cña m«i trêng x· héi sÏ
kÐm hiÖu lùc nÕu kh«ng ph¸t huy ®îc n¨ng lùc tù häc cña ngêi häc.
Nh vËy, kÕt hîp qu¸ tr×nh d¹y víi qóa tr×nh tù häc lµ nh»m lµm
cho “d¹y“ vµ “tù häc“ céng hëng ®îc víi nhau t¹o ra chÊt lîng vµ
hiÖu qu¶ cao ®Ó ®¹t môc tiªu ®µo t¹o con ngêi lao ®éng tù chñ, n¨ng ®éng
vµ s¸ng t¹o, cã n¨ng lùc t duy, n¨ng lùc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò, n¨ng lùc tù
häc.
2.3.2 C¬ së t©m, sinh lý häc s ph¹m
* C¬ së t©m lÝ: Do ®Æc ®iÓm t©m lÝ häc løa tuæi: ë HS PT (tõ 15 - 18
tuæi), sù chó ý tËp trung vµ ®é bÒn cao h¬n, kh¶ n¨ng ghi nhí cã tÝnh kh¸i
qu¸t h¬n, mang tÝnh chän läc vµ cã phª ph¸n h¬n HS cÊp TH c¬ së. PhÈm
chÊt t duy s¸ng t¹o, kh¶ n¨ng tù ®iÒu chØnh, tù ®¸nh gi¸ còng béc lé râ
h¬n.
VÒ møc ®é ph¸t triÓn cÇn ®¹t ®îc lµ häc sinh lµm chñ tõng bíc
c¸c mèi quan hÖ x· héi cña b¶n th©n, ph¸t triÓn nh©n c¸ch víi t c¸ch lµ
chñ thÓ x· héi.[46]
Víi nh÷ng ®Æc ®iÓm t©m lÝ trªn rÊt thuËn lîi cho viÖc d¹y - tù häc v×
d¹y - tù häc kh«ng ph¶i lµ mét ph¬ng ph¸p cô thÓ nµo ®ã mµ nã bao gåm
nhiÒu tËp hîp ph¬ng ph¸p. HÇu hÕt c¸c ph¬ng ph¸p ®Òu nh»m ph¸t huy
tÝnh tÝch cùc häc tËp cña HS vµ ®Òu cã ®Æc ®iÓm chung lµ:
- D¹y häc b»ng viÖc t¨ng cêng tæ chøc c¸c ho¹t ®éng cho HS.
- D¹y häc chó träng rÌn luyÖn ph¬ng ph¸p tù häc.
- T¨ng cêng häc tËp c¸ nh©n vµ ho¹t ®éng nhãm.
- D¹y HS tù ®¸nh gi¸, tù ®iÒu chØnh.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
17
* C¬ së sinh lý häc
M« h×nh d¹y - tù häc (híng dÉn tù häc) cã c¬ së sinh häc lµ: “Häc
thuyÕt vÒ ph¶n x¹ cã ®iÒu kiÖn chñ ®éng“ cña B.F.Skinner víi hai thÝ
nghiÖm næi tiÕng lµ: thÝ nghiÖm d¹y chim bå c©u tù t×m lÊy thøc ¨n trong
c¸c h¹t cã h×nh thï gièng nhau nhng mÇu s¾c kh¸c nhau, vµ thÝ nghiÖm “
D¹y chuét ®¹p cÇn c©u c¬m“[26].
Theo häc thuyÕt nµy, bµi häc lµ v× lîi Ých cña chÝnh ngêi häc; môc
®Ých häc, néi dung häc lµ do chÝnh nhu cÇu cña ngêi häc. Chim bå c©u tù
t×m thÊy thøc ¨n, chuét ®¹p tõ cÇn c©u c¬m trong s¬ ®å d¹y häc cña
Skinner lµ h×nh ¶nh cña ngêi tù häc, tÝch cùc chñ ®éng t×m ra kiÕn thøc -
thøc ¨n tinh thÇn b»ng hµnh ®éng cña chÝnh m×nh. §ã chÝnh lµ d¹y - tù
häc trong ®ã viÖc häc (tù häc) thùc chÊt lµ mét qu¸ tr×nh:
- Tù t×m ra ý nghÜa, lµm chñ c¸c kü x¶o nhËn thøc, t¹o ta c¸c cÇu
nèi nhËn thøc trong t×nh huèng häc.
- Tù biÕn ®æi m×nh, tù lµm phong phó m×nh b»ng c¸ch thu lîm vµ
xö lý th«ng tin tõ m«i trêng sèng xung quanh m×nh.
- Tù häc, tù nghiªn cøu, tù t×m ra kiÕn thøc b»ng hµnh ®éng cña
chÝnh m×nh, c¸ nh©n ho¸ viÖc häc ®ång thêi hîp t¸cvíi c¸c b¹n trong céng
®ång líp häc, díi sù híng dÉn cña thÇy c« gi¸o.
Cßn viÖc d¹y thÝch hîp víi qu¸ tr×nh häc nãi trªn lµ mét qu¸ tr×nh
cã b¶n chÊt lµ:
- KÕt hîp qu¸ tr×nh häc víi qu¸ tr×nh tù häc, qu¸ tr×nh gi¸o dôc víi
qu¸ tr×nh tù gi¸o dôc.
- KÕt hîp h÷u c¬ qu¸ tr×nh c¸ nh©n ho¸ víi qu¸ tr×nh x· héi ho¸ viÖc
häc.
- Céng hëng d¹y häc víi tù häc, t¹o ra chÊt lîng vµ hiÖu qu¶ gi¸o dôc
cao.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
18
Tãm l¹i, trªn c¬ së hiÓu ®îc c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn n¨ng lùc tù
häc, ta cã thÓ vËn dông vµo trong gi¶ng d¹y ®Ó h×nh thµnh n¨ng lùc tù häc
cho HS.
2.4 c¬ së thùc tiÔn cña ®Ó tiÕn hµnh biÖn ph¸p n©ng cao NLTH cho
HSDTNT.
2..4.1 Ph¬ng ph¸p x¸c ®Þnh thùc tr¹ng .
§Ó t×m hiÓu thùc tr¹ng cña viÖc gi¶ng d¹y nãi chung vµ viÖc rÌn luyÖn
n¨ng lùc tù häc cho HS trêng PT DTNT trong viÖc häc sinh häc 10 nãi
riªng, chóng t«i ®· sö dông c¸c ph¬ng ph¸p sau:
*Sö dông phiÕu pháng vÊn
Chóng t«i ®· sö dông phiÕu ®iÒu tra pháng vÊn ®Ó kh¶o s¸t 13 gi¸o
viªn
Sinh häc ®· vµ ®ang trùc tiÕp gi¶ng d¹y m«n Sinh häc, 300 em häc sinh
ë trêng PT Vïng Cao ViÖt B¾c vµ trêng D©n téc néi tró §iÖn Biªn.
Chóng t«i ®· thiÕt kÕ 3 phiÕu kh¶o s¸t dµnh cho HS
PhiÕu sè 1: Kh¶o s¸t vÒ nh÷ng khã kh¨n thêng gÆp cña HS trong
viÖc häc tËp sinh häc(SH) ë trêng PT d©n téc néi tró
PhiÕu sè 2: Kh¶o s¸t vÒ viÖc tù häc m«n sinh häc ë trêng PT d©n téc néi
tró
PhiÕu sè 3: Kh¶o s¸t vÒ c¸ch thøc thÇy (c«) gi¸o bé m«n thêng
híng dÉn HS tù häc trong trêng PT d©n téc néi tró.
* C¸c ph¬ng ph¸p kh¸c: Chóng t«i tiÕn hµnh dù giê d¹y, tham kh¶o bµi
so¹n cña mét sè gi¸o viªn d¹y m«n sinh häc 10, tiÕn hµnh quan s¸t ho¹t
®éng tù häc cña häc sinh, gÆp gì trao ®æi víi c¸c gi¸o viªn vµ häc sinh vÒ
vÊn ®Ò quan t©m.
2.4.2 KÕt qu¶ ®iÒu tra
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
19
Qua kÕt qu¶ ë b¶ng [PhÇn phô lôc] kÕt qu¶ ®iÒu tra cã thÓ ®îc tãm t¾t nh
sau:
*VÒ nh÷ng khã kh¨n thêng gÆp cña HS trong viÖc häc tËp sinh häc ë
trêng PT d©n téc néi tró
- HS trêng PTDTNT thêng gÆp khã kh¨n khi ph¸t biÓu tríc ®¸m
®«ng v× ng¹i ngïng, thiÕu tù tin, mét sè HS gÆp khã kh¨n trong diÔn ®¹t
b»ng tiÕng phæ th«ng (tiÕng ViÖt) c¸c kiÕn thøc vèn ®· hiÓu (tøc lµ tuy trong
ãc th× hiÓu mµ l¹ i khã kh¨n ®Ó nã i, v iÕt ra ), §Æc biÖt cã 61% HS gÆp khã
kh¨n trong viÖc tù t×m hiÓu c¸c lo¹i s¬ ®å , h×nh vÏ trong s¸ch gi¸o khoa. Qua
dù giê vµ trao ®æi víi HS chóng t«i thÊy khi lµm viÖc víi h×nh vÏ, nhiÒu HS
cßn cha chó ý xem xÐt c¸c bé phËn c¸c chi tiÕt cô thÓ cña h×nh vÏ, kh¨ n¨ng
nhËn biÕt ý nghÜa cña c¸c dÊu hiÖu vµ mèi liªn quan gi÷a c¸c bé phËn trªn
h×nh vÏ cßn rÊt h¹n chÕ.
*VÒ viÖc tù häc m«n sinh häc ë trêng PT d©n téc néi tró
Qua kÕt qu¶ ë b¶ng 1.2, chóng t«i rót ra mét sè nhËn xÐt sau:
- VÒ viÖc chuÈn bÞ bµi míi tríc khi lªn líp: NÕu c¸c thÇy c« giao
nhiÖm vô, yªu cÇu HS ®äc bµi ë nhµ th× phÇn lín HS cã ý thøc ®äc tríc,
NÕu c¸c thÇy c« kh«ng giao nhiÖm vô, kh«ng yªu cÇu HS ®äc bµi ë nhµ th×
chØ mét phÇn nhá c¸c em tù gi¸c ®äc ( chñ yÕu víi c¸c em häc kh¸, giái).
Qua ®iÒu tra thÊy r»ng hÇu hÕt c¸c em chØ ®äc lít qua ( ®äc lÊy lÖ hay
®äc ®èi phã), mét sè cã t×m hiÓu xem néi dung bµi sÏ häc gåm nh÷ng môc
nµo, néi dung nµo, rÊt Ýt c¸c em t×m thuËt ng÷ khã hiÓu ®Ó dù ®Þnh hái
thÇy còng nh t×m mèi liªn quan gi÷a kiÕn thøc míi víi kiÕn thøc ®· häc.
- §èi víi viÖc sµo bµi ( tøc lµ xem l¹i bµi võa häc): NhiÒu em kh«ng
xem l¹i bµi võa häc mµ c¸c em chØ cã thãi quen häc bµi cò chuÈn bÞ cho
viÖc kiÓm tra bµi cña ngµy h«m sau, mét sè chØ xem qua ë møc ®¬n gi¶n vµ
mét sè c¸c em xem l¹i bµi kÕt hîp ®iÒu chØnh vë ghi chÐp bµi gi¶ng trªn
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
20
líp vµ t×m hØÓu thªm nh÷ng ®iÒu mµ trªn líp hoÆc nghe cha râ , hoÆc
khã hiÓu nhng kh«ng thêng xuyªn.
- VÒ viÖc häc bµi cò vµ thùc hiÖn «n tËp ch¬ng: HÇu hÕt c¸c em sö
dông h×nh thøc häc thuéc lßng bµi cò thËm chÝ c¶ bµi «n tËp ch¬ng còng
häc thuéc ( cã mét sè em kh«ng hiÓu nhng vÉn häc thuéc), mét sè Ýt häc
bµng c¸ch x©y dùng ®Ò c¬ng, lËp s¬ ®å ( Grap ) lµm bµi tËp th«ng qua dã
mµ ghi nhí kiÕn thøc. Mét sè Ýt häc kiÕn thøc c¬ b¶n cña bµi, ch¬ng vµ cã
thùc hiÖn ®äc thªm tµi liÖu ®Ó më réng kiÕn thøc cã liªn quan nhng møc
®é cßn Ýt. Cã thÓ kÕt luËn r»ng xu híng chung cña HS vÒ TH lµ ®Ó chuÈn
bÞ cho viÖc kiÓm tra bµi cò cña gi¸o viªn ®Ó lÊy ®iÓm, mét sè ®Ó n¾m v÷ng
nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n chø Ýt cã nhu cÇu më réng, hiÓu s©u kiÕn thøc.
- VÒ ho¹t ®éng cña HS trong giê lªn líp: PhÇn nhiÒu HS thô ®éng
nghe gi¶ng, Ýt ®éng n·o suy nghÜ, chØ tr¶ lêi khi thÇy yªu cÇu vµ kh«ng
d¸m hái thÇy khi cã th¾c m¾c, ghi (chÐp l¹i ) theo néi dung ®äc tãm t¾t cña
thÇy, chØ cã mét sè nhá HS tÝch cùc, chñ ®éng trong qu¸ tr×nh häc nh s½n
sµng tr¶ lêi c©u hái cña thÇy nÕu biÕt vµ thËm chÝ s½n sµng hái l¹i thÇy nÕu
cã th¾c m¾c.
- VÒ vÊn ®Ò th¶o luËn nhãm: Qua dù giê vµ trao ®æi víi c¸c em HS vµ
GV chóng t«i thÊy: Khi gi¸o viªn yªu cÇu nghiªn cøu SGK trao ®æi nhãm
vµ th¶o luËn, mét sè nhá HS kh«ng lµm g× chØ nghe c¸c b¹n trong nhãm
lµm vµ b¸o c¸o, phÇn lín c¸c em cã tham gia (®Ó gi¸o viªn kh«ng phª
b×nh) nhng kh«ng nhiÖt t×nh. ChØ nh÷ng HS häc kh¸, hay ph¸t biÓu (
n¨ng ®éng) th× gi÷ vai trß chñ chèt trong giê häc khi GV sö dông h×nh
thøc trao ®æ i nhãm. §a sè c¸c em biÕt b¸m s¸ t y ªu cÇu cña c©u há i khi
th¶o luËn song kh¶ n¨ng diÔn ®¹t ý kiÕn râ rµng, ng¾n gän vµ kh¶ n¨ng
tranh luËn ®Æc biÖt lµ tranh luËn ®Ó b¶o vÖ ý kiÕn cña m×nh, cña nhãm
m×nh cßn h¹n chÕ.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
21
- VÒ ý thøc m«n häc th× phÇn lín c¸c em chØ coi häc m«n sinh häc lµ
nhiÖm vô b¾t buéc, kh«ng høng thó, say mª m«n häc. ChØ mét phÇn nhá lµ
yªu thÝch vµ say mª nã.
* VÒ viÖc gi¸o viªn bé m«n thêng híng dÉn HS tù häc trong trêng
PT d©n téc néi tró
- Gi¸o viªn thêng chØ yªu cÇu häc sinh häc bµi cò vµ chuÈn bÞ bµi
míi theo c©u hái vµ bµi tËp trong SGK, mét sè GV cã híng dÉn häc sinh
häc bµi cò vµ chuÈn bÞ bµi míi. Mét sè GV quan t©m ®Õn viÖc yªu cÇu häc
sinh lËp dµn ý vµ x©y dùng s¬ ®å Grap cho c¸c bµi häc vµ c¸c bµi «n tËp
ch¬ng.
- Trong giê lªn líp hÇu hÕt gi¸o viªn thêng ®Æt c¸c c©u hái dÔ, c¸c
c©u hái t¸i hiÖn kiÕn thøc cò hoÆc yªu cÇu häc sinh tãm t¾t kiÕn thøc c¬
b¶n ®Ó tõ ®ã d¹y kiÕn thøc míi, mét sè GV quan t©m ®Õn viÖc híng dÉn
häc sinh ph©n tÝch b¶ng biÓu, s¬ ®å, ®å thÞ, h×nh vÏ còng nh ®Æt ra c¸c
t×nh huèng cã vÊn ®Ò híng dÉn häc sinh th¶o luËn nhãm ®Ó t×m ra kiÕn
thøc míi nhng kh«ng thêng xuyªn.
* Qua dù giê, trao ®æi chuyªn m«n vµ tham kh¶o gi¸o ¸n cña mét sè
gi¸o viªn d¹y m«n sinh häc chóng t«i cã nhËn xÐt sau:
+ T×nh h×nh híng dÉn HS tù häc qua gi¸o ¸n: Trong gi¸o ¸n chñ yÕu
lµ liÖt kª nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n mµ HS cÇn ph¶i n¾m ®îc qua giê gi¶ng
ë cét néi dung còng nh chØ cã nh÷ng c©u hái ®¬n gi¶n t¸i hiÖn kiÕn thøc
cò, c©u hái ph¸t hiÖn kiÕn thøc míi ë møc ®¬n gi¶n, thËm chÝ cã nhiÒu c©u
hái chØ ®Ó gäi lµ cã c©u hái. ë cét ph¬ng ph¸p, ®a sè c¸c gi¸o ¸n chØ chó ý
®Õn kiÕn thøc cÇn truyÒn ®¹t chø Ýt chó ý ®Õn viÖc rÌn luyÖn c¸c thao t¸c
t duy, kÜ n¨ng chiÕm lÜnh néi dung kiÕn thøc. HÇu hÕt c¸c bµi so¹n cha
thÓ hiÖn râ ho¹t ®éng cña HS, cha cã c¸c t×nh huèng( dù kiÕn cho c¸c
thao t¸c, ho¹t ®éng râ rµng) cô thÓ mµ chØ chung chung, cha cã c¸c biÖn
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
22
ph¸p tæ chøc gióp HS ho¹t ®éng ®Ó chiÕm lÜnh kiÕn thøc míi còng nh
cha cã néi dung cô thÓ híng dÉn HS c¸c c«ng viÖc ë nhµ nh sµo bµi,
häc bµi cò vµ chuÈn bÞ bµi míi. Hay nãi c¸ch kh¸c trong gi¸o ¸n gi¸o viªn
cha thÓ hiÖn râ ®îc ý ®å d¹y häc - tù häc.
+T×nh h×nh híng dÉn HS tù häc qua giê d¹y:
- Trong mét sè tiÕt häc gi¸o viªn sö dông ph¬ng ph¸p d¹y häc tÝch cùc
th× giê häc ®¹t hiÖu qu¶ rÊt tèt, c¸c em HS hµo høng s«i næi chñ ®éng tÝch
cùc tham gia x©y dùng bµi gi¶ng, trong c¸c giê häc nµy vai trß cña HS hÇu
nh ®îc huy ®éng tèi ®a( nghiªn cøu SGK, tãm t¾t kiÕn thøc, tr¶ lêi c©u
hái, t×m vÝ dô minh häa, lµm c¸c bµi tËp s¸ng t¹o, lµm thÝ nghiÖm vµ thËm
chÝ c¸c em cßn tù ®Æt c©u hái cho GV, vËn dông c¸c kiÕn thøc võa häc ®Ó
gi¶i thÝch c¸c hiÖn tîng thùc tÕ còng nh vËn dông trong ®êi sèng cña c¸c
em). Xong sè giê ®¹t ®îc nh vËy kh«ng ®îc nhiÒu chñ yÕu lµ c¸c giê dù
thi gi¸o viªn d¹y giái, c¸c giê thao gi¶ng vµ mét sè tiÕt häc hµng ngµy
nhng chñ yÕu víi c¸c líp chän hoÆc c¸c líp häc kh¸.
- Trong rÊt nhiÒu giê d¹y th× thÊy r»ng phÇn nhiÒu HS trong líp cßn
thô ®éng chñ yÕu nghe c« gi¶ng, HS kh¸c ph¸t biÓu vµ ghi chÐp néi dung
kiÕn thøc cña bµi, c¸c em chØ hiÓu mang m¸ng cha n¾m râ b¶n chÊt. §a
sè GV vÉn lo kh«ng ®ñ thêi gian cho giê häc ( lo ch¸y gi¸o ¸n) v× vËy ho¹t
®éng cña gi¸o viªn chiÕm phÇn lín thêi lîng cña tiÕt häc ( Gi¶ng bµi, ®Æt
c¸c c©u hái vµ thËm chÝ ph¶i tù tr¶ lêi c©u hái), c¸c em HS chñ yÕu tr¶ lêi
nh÷ng néi dung c©u hái dÔ, c©u hái cã ®¸p ¸n s½n trong SGK, cã Ýt HS tr¶
lêi ®îc c¸c c©u hái mang tÝnh ph¸t hiÖn vµ nÕu cã thêng ph¶i mÊt nhiÒu
thê i g ian. ViÖc g i¶ i m· h×nh v Ï, s¬ ®å , ®å thÞ chñ y Õu do GV g i¶ i thÝch,
kh«ng cã c©u hái ®Þnh híng nghiªn cøu cho HS.
- ViÖc híng dÉn HS chuÈn bÞ bµi ë nhµ nhiÒu GV cha thËt quan t©m
mÆc dï cã thÓ nãi r»ng kh©u nµy cã vai trß ®Æc biÖt quan träng trong viÖc
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
23
híng dÉn HS tù häc cã hiÖu qu¶, n©ng cao ®îc tÝnh chñ ®éng, s¸ng t¹o
trong qu¸ tr×nh häc bµi míi ë trªn líp. HÇu hÕt GV chØ nh¾c c¸c em vÒ häc
bµi cò vµ chuÈn bÞ bµi míi theo c©u hái cuèi SGK, chø kh«ng híng dÉn
cô thÓ c¸c em häc bµi cò nh thÕ nµo vµ chuÈn bÞ bµi míi theo hÖ thèng
c©u hái nµo.
* Qua quan s¸t ho¹t ®éng tù häc cña HS trong giê tù häc buæi chiÒu
vµ buæi tèi theo quy ®Þnh chóng t«i thÊy r»ng hÇu hÕt c¸c em ë c¸c líp
ngåi tù qu¶n rÊt trËt tù, song cha thËt sù say mª tù hoc, chØ kho¶ng 17 %
c¸c em nghiªm tóc häc, say mª, tÝch cùc chñ ®éng trong tù häc, sè cßn l¹i
vÉn tù häc song kh«ng chuyªn t©m, häc m«n nµy cha song l¹i chuÓn sang
m«n kh¸c, khi gÆp bµi khã th× bá dë, mét sè HS vÉn quen häc theo lèi häc
vÑt ®äc to g©y ¶nh hëng ®Õn viÖc häc cña c¸c b¹n kh¸c, mét sè Ýt ngåi
ch¬i hoÆc kh«ng lµm g× “
Nh vËy thùc chÊt víi h¬n hai tiÕng häc buæi chiÒu vµ ba tiÕng buæi
tè i dµnh cho c¸ c em tù hä c lµ rÊ t bæ Ých nÕu HS biÕt c¸ ch sö dông nã .
Ngîc l¹i sÏ qu¸ l·ng phÝ khi c¸c em kh«ng chuyªn t©m vµo viÖc tù häc vµ
giê häc kh«ng hiÖu qu¶. VÊn ®Ò nµy phô thuéc tríc hÕt vµo yÕu tè néi t¹i
cña HS song nã cßn phô thuéc rÊt lín vµo viÖc t¹o høng thó, tæ chøc
híng dÉn tù häc vµ qu¶n lý giê tù häc c¸n bé líp, cña GV vµ cña c¶ nhµ
trêng.
Do vËy ngoµi híng dÉn HSTH nh c¸c trêng PTTH kh¸c th× víi
HS trêng DTNT viÖc híng dÉn cô thÓ HS tù häc, viÖc kiÓm tra, tæ chøc
vµ qu¶n lý giê tù häc lµ v« cïng quan träng cÇn ®îc quan t©m.
Tãm l¹i: Qua kÕt qu¶ ®iÒu tra cho phÐp rót ra mét sè nhËn xÐt sau:
*Thùc tr¹ng sö dông c¸c h×nh thøc tù häc cña häc sinh trêng PT
DTNT: H×nh thøc «n tËp cña HS vÉn thêng sö dông lµ häc thuéc lßng
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
24
nh÷ng g× Gi¸o viªn cho ghi. C¸c h×nh thøc «n mang tÝnh tÝch cùc Ýt ®îc
HS sö dông.
* Thùc tr¹ng kÜ n¨ng tù häc cña HS trêng PT DTNT: KÕt qu¶ kh¶o
s¸t cho thÊy kÜ n¨ng tù häc nh kÜ n¨ng lËp dµn ý, kü n¨ng lËp b¶ng tãm
t¾t, kü n¨ng ph©n tÝch h×nh vÏ, ®å thÞ, kÜ n¨ng lµm viÖc víi SGK cña HS ®a
sè cßn yÕu, cÇn ®îc båi dìng.
* Gi¸o viªn ®èi víi viÖc n©ng cao n¨ng lùc tù häc cho HS trêng PT
DTNT: Gi¸o viªn ë trêng PT DTNT ®· sö dông mét sè biÖn ph¸p rÌn
luyÖn kü n¨ng tù häc cho HS nh: Híng dÉn HS tr¶ lêi c©u hái, Híng
dÉn HS gi¶i bµi tËp ... cã mét sè gi¸o viªn ®· híng dÉn HS biÖn ph¸p tù
häc tÝch cùc kh¸c nh: Híng dÉn HS x©y dùng ®Ò c¬ng, x©y dùng s¬ ®å
tãm t¾t( GRAP), híng dÉn HS ph©n tÝch ®å thÞ h×nh vÏ, tæ chøc cho HS
th¶o luËn ...Tuy nhiªn viÖc híng dÉn chñ yÕu lµ do gi¸o viªn chuÈn bÞ s½n
néi dung, gi¶ng gi¶i cho c¸c em råi yªu cÇu HS lµm l¹i.ViÖc ph¸t huy tÝnh
tÝch cùc cha thùc sù ®îc tró träng .
*ViÖc tù häc cña HSDTNT hÇu hÕt thêi gian lµ tù häc tËp trung, do
vËy cã sù ¶nh hëng rÊt lín gi÷a c¸c c¸ nh©n còng nh chÞu ¶nh hëng
cña viÖc tæ chøc qu¶n lý giê tù häc cña c¸c gi¸o viªn vµ cña c¶ nhµ trêng.
2.4.3 Nguyªn nh©n cña thùc tr¹ng nãi trªn.
Qua ®iÒu tra, pháng vÊn vµ t×m hiÓu, chóng t«i thÊy r»ng thùc tr¹ng
nãi trªn cã thÓ do mét sè nguyªn nh©n sau :
* VÒ phÝa HS:
- Do c¸c em ®· qu¸ quen víi c¸ch häc tõ cÊp 2 theo lèi bÞ ®éng, cha
cã ph¬ng ph¸p tù häc hiÖu qu¶.
- Do cã nhiÒu HS thiÕu hôt vÒ kiÕn thøc, ®éng vµo ®©u còng thÊy khã
thµnh ra ch¸n n¶n víi viÖc häc vµ tõ ®ã dÉn ®Õn kh«ng quan t©m ®Õn tù
häc.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
25
- Do ®Æc ®iÓm t©m lý HSDT nhiÒu em cßn tù ti, b¶o thñ, hay b»ng
lßng víi nh÷ng g× m×nh cã, thiÕu quyÕt t©m cha kiªn tr× vît khã, cha
x¸c ®Þnh ®óng ®éng c¬ th¸i ®é häc tËp, cha coi träng häc tËp cßn tr«ng
chê u tiªn nh ®îc céng nhiÒu ®iÓm, ®îc cö tuyÓn, ®îc häc dù bÞ .
- T©m lý nhiÒu HS cho bé m«n sinh lµ m«n phô do vËy kh«ng quan
t©m, kh«ng chÞu ®Çu t c«ng søc, thêi gian còng nh kh«ng høng thó l¾m
®Õn häc bé m«n nµy nªn thêng häc ®èi phã mµ cha thùc sù say mª, yªu
thÝch m«n häc.
- Mét sè HS yªu thÝch m«n häc nhng l¹i cha ®îc híng dÉn
ph¬ng ph¸p tù häc do vËy gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n trong qu¸ tr×nh tù häc.
* §èi víi GV:
- PhÇn lín c¸c GV ®Òu nhËn thøc ®îc tÇm quan träng cña viÖc ®æi míi
ph¬ng ph¸p d¹y häc truyÒn thèng sang d¹y häc - tù häc, song do ¶nh
hëng cña lèi d¹y truyÒn thèng ®· qu¸ quen thuéc trong thêi gian dµi, do
thãi quen ng¹i thay ®æi c¸i cò còng nh ng¹i mÊt nhiÒu c«ng søc, thêi gian
cho viÖc so¹n bµi theo híng t¨ng dÇn tÝnh tÝch cùc cña ngêi häc. Do vËy
nh÷ng giê d¹y theo ph¬ng ph¸p d¹y - tù häc t¨ng cêng ho¹t ®éng cña
HS cha ®îc nhiÒu.
- Do c¸c em HS cã tr×nh ®é nhËn thøc kh«ng ®Òu, rÊt nhiÒu em häc
yÕu, Ýt nãi do vËy t©m lý cña nhiÒu GV chØ lo d¹y cho c¸c em n¾m ®îc
kiÕn thøc c¬ b¶n, cßn viÖc rÌn luyÖn, híng dÉn ph¬ng ph¸p tù häc rÊt
h¹n chÕ.
- B¶n th©n mét sè Ýt GV cha thËt sù lµ tÊm g¬ng vÒ tù häc cho HS
noi theo còng nh cha thËt sù quan t©m vµ hiÓu s©u s¾c vÒ ph¬ng
ph¸p d¹y - tù häc.
- NhiÒu gi¸o viªn cha ®îc trang bÞ c¸c ph¬ng ph¸p c¬ b¶n vÒ kü
n¨ng d¹y - tù häc.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
26
* Ngoµi c¸c nguyªn nh©n c¬ b¶n trªn chóng t«i thÊy cßn cã mét sè
nguyªn nh©n kh¸c nh thiÕu tµi liÖu híng dÉn tù häc, do c¬ së vËt chÊt
cßn cha ®¸p øng ®ñ cho viÖc ®æi míi ph¬ng ph¸p nh phßng häc hiÖn
®¹i, m¸y tÝnh, ®Ìn chiÕu ...
Qua nghiªn cøu thùc tr¹ng vµ nguyªn nh©n nãi trªn th× kh¼ng ®Þnh
r»ng viÖc n©ng cao n¨ng lùc tù häc nãi chung vµ n¨ng lùc tù häc bé
m«n sinh häc nãi riªng cho HS trêng DTNT cÇn ®îc quan t©m vµ tró
träng h¬n n÷a ®Ó kh«ng ngõng n©ng cao chÊt lîng häc tËp cña HS.
KÕt luËn ch¬ng 2.
1. Tù häc lµ mét thµnh phÇn cña ho¹t ®éng häc, tù häc lµ mét ho¹t
®éng phøc t¹p, nªn ®Ó tæ chøc tù häc thµnh c«ng cÇn nghiªn cøu nhiÒu vÊn
®Ò vÒ c¬ së triÕt häc, t©m lÝ häc ®Æc biÖt lµ t©m lÝ häc s ph¹m vµ lÝ luËn d¹y
häc bé m«n.
2. YÕu tè quan träng nhÊt, ®¶m b¶o cho viÖc n©ng cao n¨ng lùc tù häc
cho HS thµnh c«ng lµ ph¸t huy néi lùc cña HS. Do ®ã ho¹t ®éng cña GV
ph¶i híng vµo viÖc h×nh thµnh kÜ n¨ng, ph¬ng ph¸p tù häc, tù thu nhËn
vµ sö lÝ th«ng tin.
3. Kh¶o s¸t thùc tr¹ng viÖc d¹y - häc ë 2 trêng PTDTNT cho thÊy:
C¸c kÜ n¨ng tù häc cña HS vµ viÖc rÌn luyÖn n¨ng lùc tù häc cho HS cßn
nhiÒu h¹n chÕ. Sù h¹n chÕ cña thùc tr¹ng nµy do nhiÒu nguyªn nh©n,
kh¸ch quan vµ chñ quan.Do vËy cÇn cã c¸c biÖn ph¸p tæ chøc n©ng cao
n¨ng lùc tù häc cho c¸c em, th«ng qua ®ã kÝch thÝch ®éng c¬, høng thó häc
tËp vµ t¹o ®iÒu kiÖn cho HS häc tÝch cùc, chñ ®éng gãp phÇn n©ng cao chÊt
lîng häc tËp cña HS.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
27
Ch¬ng 3: Mét sè biÖn ph¸p n©ng cao n¨ng lùc tù
häc m«n sinh häc cho häc sinh trêng PTDTNT th«ng
qua gi¶ng d¹y phÇn sinh häc tÕ bµo - sinh häc 10.
3.1 Nh÷ng nguyªn t¾c trong viÖc ®Ò xuÊt c¸c biÖn ph¸p n©ng cao n¨ng
lùc tù häc m«n sinh häc 10 cho häc sinh trêng PTDTNT.
* Thùc chÊt cña viÖc n©ng cao n¨ng lùc tù häc cña HS lµ ph¸t triÓn vµ
hoµn thiÖn c¸c kÜ n¨ng tù häc cho HS. §Ó h×nh thµnh mét kÜ n¨ng cÇn
tu©n thñ theo 5 giai ®o¹n sau:
- X¸c ®Þnh lo¹i kÜ n¨ng
- Tri thøc cho kÜ n¨ng ®ã
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
28
- Lµm mÉu
- HS lµm theo
- HS tù ®iÒu chØnh ®Ó hoµn chØnh vµ vËn dông mét c¸ch tù chñ vµ
®a vµo hÖ thèng c¸c kÜ n¨ng chung [48,tr.141].
* §¶m b¶o sù ®ång bé cña c¸c biÖn ph¸p vµ mçi biÖn ph¸p cÇn cã c¸ch
thøc thùc hiÖn hîp lý cña c¶ gi¸o viªn vµ HS.
*ViÖc h×nh thµnh n¨ng lùc tù häc cña HS ph¶i phï hîp víi kh¶ n¨ng
cña HS, phï hîp víi ®Æc ®iÓm cña m«n häc, ch¬ng tr×nh th«ng qua c¸c
h×nh thøc häc tËp cña HS ( c¸ nh©n vµ tËp thÓ).
* ViÖc kiÓm tra ®¸nh gi¸ ph¶i ®¶m b¶o tÝnh kh¸ch quan, chÝnh x¸c,
tr¸nh h¹ chuÈn vµ tr¸nh sù cøng nh¾c khi kiÓm tra ®¸nh gi¸.
*Phèi hîp tèt gi÷a ho¹t ®éng häc tËp ë trªn líp vµ ho¹t ®éng tù häc ë
nhµ.
Phèi hîp chÆt chÏ gi÷a c¸ch thøc tæ chøc qu¶n lý cña nhµ trêng víi
c¸ch thøc thùc hiÖn cña GV, HS trong trêng PTDTNT, ®ång thêi ph¶i
®¶m b¶o ph¸t huy vai trß tÝch cùc chñ ®éng cña HS trong tù häc.
3.2 §Æc ®iÓm kiÕn thøc phÇn SHTB - Sinh häc 10
PhÇn Sinh häc tÕ bµo ®îc bæ sung rÊt nhiÒu kiÕn thøc míi vµ hiÖn ®¹i.
Néi dung ®îc ®i tõ thµnh phÇn hãa häc (ch¬ng I) ®Õn cÊu t¹o tÕ bµo
(ch¬ng II), chuyÓn hãa vËt chÊt vµ n¨ng lîng (ch¬ng III) vµ cuèi cïng lµ
sù ph©n chia tÕ bµo (ch¬ng IV). Nh vËy, häc sinh sÏ thÊy tÕ bµo ®îc cÊu
t¹o tõ c¸c ph©n tö ra sao, c¸c ph©n tö t¬ng t¸c víi nhau t¹o nªn c¸c bµo
quan, råi c¸c bµo quan l¹i t¬ng t¸c víi nhau t¹o nªn tÕ bµo cã kh¶ n¨ng
thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng quan träng cña sinh vËt nh trao ®æi chÊt vµ n¨ng
lîng còng nh sinh s¶n ra sao.
- Bµi h« hÊp tÕ bµo (víi 3 qu¸ tr×nh: ®êng ph©n, chu tr×nh Kreb vµ
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
29
chuçi chuyÒn ®iÖn tö), bµi quang hîp (víi c¸c ph¶n øng pha s¸ng vµ pha
tèi), bµi chu k× tÕ bµo vµ ph©n bµo nguyªn ph©n, gi¶m ph©n ... §©y lµ néi
dung míi vµ khã. NÕu HS chØ lµm viÖc víi kªnh ch÷ th× khã h×nh dung.
Nhê híng dÉn HS biÕt ph©n tÝch h×nh vÏ, s¬ ®å mµ n¨ng lùc cô thÓ ho¸
kiÕn thøc ®îc h×nh thµnh.
- S¸ch gi¸o khoa chó träng ®Õn d¹y theo c¸ch tÝch hîp còng nh g¾n
kiÕn thøc víi viÖc gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò cña ®êi sèng nªn ®ßi hái gi¸o
viªn ph¶i cã mét sù hiÓu biÕt s©u réng vÒ c¸c ph©n m«n kh¸c nhau cña
Sinh häc còng nh cã kiÕn thøc tèt vÒ hãa häc vµ c¸c m«n khoa häc kh¸c.
V× vËy cã thÓ xem ®©y còng lµ mét th¸ch thøc ®èi víi gi¸o viªn vµ c¸c
trêng nªn cã kÕ ho¹ch cËp nhËt kiÕn thøc cho gi¸o viªn mét c¸ch cã hÖ
thèng vµ thêng xuyªn h¬n.
Nh vËy phÇn SHTB - SH 10 lµ mét trong nh÷ng phÇn kiÕn thøc quan
träng vµ khã cña ch¬ng tr×nh, nÕu n©ng cao ®îc n¨ng lùc tù häc cho c¸c
em ë m¶ng kiÕn thøc nµy th× c¸c phÇn kiÕn thøc kh¸c c¸c em sÏ biÕt c¸ch
häc vµ ®¹t ®îc yªu cÇu cao cña m«n häc.
3.3 Mét sè biÖn ph¸p n©ng cao n¨ng lùc tù häc m«n sinh häc cho häc
sinh trêng PTDTNT th«ng qua gi¶ng d¹y phÇn SHTB “ SH 10.
Qua ®iÒu tra , chóng t« i thÊy ®è i ví i c¸c em HS d©n téc th× v iÖc kÝch
thÝch ®éng c¬, høng thó häc tËp bé m«n, viÖc GV sö dông hÖ thèng c©u hái
tù lùc, phiÕu häc tËp, ng©n hµng c©u hái TNKQ tæ chøc HS tù häc cã ¶nh
hëng rÊt lín ®Õn c«ng viÖc còng nh chÊt lîng tù häc cña HS, còng qua
kÕt qu¶ ®iÒu tra chóng t«i thÊy c¸c em HSDT cßn rÊt yÕu vÒ c¸c kÜ n¨ng
nh kÜ n¨ng ®äc SGK, kÜ n¨ng lµm viÖc víi b¶ng biÓu, h×nh vÏ trong SGK,
kÜ n¨ng th¶o luËn nhãm vµ kÜ n¨ng ph©n tÝch vµ diÔn ®¹t néi dung häc
®îc.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
30
Do vËy trong giíi h¹n cña ®Ò tµi chóng t«i chØ nghiªn cøu mét sè biÖn
ph¸p nh»m n©ng cao n¨ng lùc tù häc cho HS trêng DTNT nh: Nhãm
c¸c biÖn ph¸p rÌn luyÖn kÜ n¨ng tù häc (biÖn ph¸p rÌn luyÖn kÜ n¨ng t×m
c©u tr¶ lêi cho c©u hái; biÖn ph¸p rÌn luyÖn n¨ng lùc cho HS trong lµm
viÖc víi h×nh vÏ trong SGK; biÖn ph¸p rÌn luyÖn kÜ n¨ng th¶o luËn nhãm,
biÖn ph¸p rÌn luyÖn kÜ n¨ng ph©n tÝch vµ diÔn ®¹t néi dung häc ®îc);
nhãm c«ng cô tæ chøc n©ng cao n¨ng lùc tù häc cho HS ( sö dông hÖ thèng
c©u hái, phiÕu häc tËp, ng©n hµng c©u hái tr¾c nghiÖm kh¸ch quan); viÖc
so¹n gi¸o ¸n theo PP híng dÉn tù häc vµ biÖn ph¸p gi¸o dôc, tæ chøc vµ
qu¶n lý ho¹t ®éng tù häc trong trêng PTDTNT.
3.3.1 N©ng cao n¨ng lùc tù häc SH 10 cho HS trêng PTDTNT th«ng
qua c¸c biÖn ph¸p rÌn luyÖn kÜ n¨ng tù häc.
3.3.1.1 N©ng cao n¨ng lùc tù häc th«ng qua rÌn luyÖn kÜ n¨ng ®äc SGK
cho HS.
* “§Ó n©ng cao gi¸ trÞ d¹y häc, GV ph¶i xem SGK lµ c«ng cô ®Ó tæ
chøc ho¹t ®éng tù häc cña HS“ [5]. SGK chøa ®ùng nh÷ng kiÕn thøc khoa
häc c¬ b¶n vµ hÖ thèng nªn HS cã thÓ lÜnh héi kiÕn thøc mét c¸ch logic,
ng¾n gän, sóc tÝch, râ rµng vµ kh¸i qu¸t nhÊt. Trong qu¸ tr×nh lµm viÖc
víi SGK, HS kh«ng nh÷ng chØ n¾m v÷ng kiÕn thøc mµ cßn rÌn luyÖn c¸c
thao t¸c t duy, h×nh thµnh kÜ n¨ng, kÜ x¶o ®äc s¸ch. Víi t c¸ch lµ nguån
cung cÊp kiÕn thøc c¬ b¶n cho HS. Do vËy ®iÓm mÊu chèt cña viÖc n©ng
cao n¨ng lùc tù häc cho HS lµ mçi GV ph¶i biÕt tæ chøc cho HS c¸ch lµm
viÖc víi c¸c bµi häc trong SGK.
* §Ó giíi thiÖu cho HS c¸ch lµm viÖc víi c¸c bµi häc trong SGK, GV chØ
cho HS biÕt lµm viÖc víi bµi häc lµ lµm viÖc víi c¶ phÇn ch÷ vµ phÇn h×nh
dùa theo c¸c c©u hái t¬ng øng ë phÇn ®ã, ®ång thêi chØ ra cho HS thÊy,
®Ó lµm viÖc víi bµi häc cã kÕt qu¶ th× cã thÓ tiÕn hµnh theo quy tr×nh sau:
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
31
1. §äc vµ t×m hiÓu s¬ bé vÒ néi dung bµi häc: Tªn bµi, t×m hiÓu th«ng
tin ë ®Çu bµi vµ ®äc lít qua xem trong bµi cã nh÷ng tiÓu môc g× ®Ó hiÓu
s¬ bé bµi häc nghiªn cøu vÊn ®Ò g×?
2. §äc kÜ vµ t×m hiÓu néi dung khoa häc cña bµi vµ néi dung c¸c ho¹t
®éng cÇn thùc hiÖn qua viÖc:
- X¸c ®Þnh c¸c thuËt ng÷ míi trong bµi, t×m hiÓu nghÜa cña nh÷ng thuËt
ng÷ ®ã.
- T×m hiÓu ý nghÜa cña c¸c c«ng thøc, c¸c sè liÖu b»ng c¸ch so s¸nh víi
nh÷ng sè liÖu cïng lo¹i vÒ ®èi tîng m×nh ®· biÕt.
- §äc v¨n b¶n vµ tr¶ lêi c¸c c©u hái nªu ra ë phÇn ®Ò môc hoÆc cuèi
®o¹n v¨n b¶n, sau ®ã tãm t¾t ý chÝnh cña phÇn ®ã.
- Nghiªn cøu c¸c h×nh vÏ, b¶ng biÓu kÕt hîp víi th«ng tin b»ng lêi vµ
tr¶ lêi c¸c c©u hái kÌm theo.
3. Ghi tãm t¾t dµn bµi theo c¸c néi dung c¬ b¶n hoÆc t×m hiÓu néi dung
cña phÇn ghi nhí cuèi bµi häc.
4. VËn dông lý thuyÕt ®Ó tr¶ lêi c¸c c©u hái, bµi tËp b»ng ng«n ng÷ viÕt,
nãi ( kÓ c¶ b»ng h×nh vÏ s¬ ®å, b¶ng biÓu) qua ®ã tù kiÓm tra hoÆc kiÓm
tra lÉn nhau vÒ møc ®é n¾m v÷ng tµi liÖu vµ kÜ n¨ng vËn dông.
§iÒu quan träng lµ GV cÇn tæ chøc cho HS vËn dông thêng xyªn quy
tr×nh trªn khi tù häc víi bµi häc trong SGK, tõng bíc di chuyÓn kÜ n¨ng
sang c¸c ho¹t ®éng phøc t¹p h¬n.
Sau khi HS ®· n¾m ®îc cÊu tróc cña SGK, c¸ch thøc lµm viÖc víi c¸c
bµi häc, GV híng dÉn HS kÜ n¨ng tù häc nãi chung vµ kÜ n¨ng lµm viÖc
víi c¸c thµnh phÇn cÊu tróc cña SGK nãi riªng nh kÜ n¨ng lµm viÖc víi
v¨n b¶n, h×nh vÏ b¶ng biÓu, kÜ n¨ng diÔn ®¹t, kÜ n¨ng lµm viÖc nhãm ®Ó
rót ra ®îc nh÷ng tri thøc cÇn thiÕt.ViÖc n©ng cao n¨ng lùc tù häc cho HS
nãi chung vµ lµm viÖc víi SGK nãi riªng cÇn thùc hiÖn th«ng qua viÖc rÌn
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
32
luyÖn c¸c kÜ n¨ng tù häc. Do giíi h¹n cña ®Ò tµi chóng t«i ®a ra mét sè
biÖn ph¸p sau:
3.3.1.2 BiÖn ph¸p rÌn luyÖn kÜ n¨ng t×m c©u tr¶ lêi cho c©u hái
* §Ó rÌn luyÖn n¨ng lùc tù häc trong viÖc t×m c©u tr¶ lêi c¸c c©u hái
cho HS trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu SGK, trong kh©u chuÈn bÞ bµi míi,
kh©u lµm viÖc víi SGK ®Ó ph¸t hiÖn kiÕn thøc míi trong giê d¹y hay trong
qu¸ tr×nh «n tËp bµi cò, GV cÇn thùc hiÖn c¸c bíc sau:
Bíc 1: Giíi thiÖu cho HS biÕt cÊu tróc vµ tr×nh tù thùc hiÖn c¸c
thao t¸c cña kÜ n¨ng tr¶ lêi c©u hái. Bao gåm:
+ §äc kÜ c©u hái, ph©n tÝch vµ x¸c ®Þnh râ nh÷ng yªu cÇu cña c©u
hái.
+ X¸c ®Þnh néi dung bµi häc cã liªn quan ®Õn c©u hái.
+ X¸c ®Þnh xem néi dung bµi häc cã s½n c©u tr¶ lêi cho c©u hái
kh«ng? NÕu kh«ng th× cã thÓ ph©n tÝch tæng hîp nh÷ng kiÕn thøc nµo
trong bµi, vËn dông kiÕn thøc ®ã dÓ tr¶ lêi c©u hái.
+ Nªu c©u tr¶ lêi c©u hái.
Bíc 2: LÊy vÝ vô minh häa ®Ó HS biÕt c¸ch thùc hiÖn c¸c thao t¸c
trªn.
Bíc 3: Tæ chøc luyÖn tËp trong qu¸ tr×nh d¹y häc. ViÖc tæ chøc
luyÖn tËp ®îc tiÕn hµnh qua 2 giai ®o¹n:
+ Gia i ®o¹n 1: Gi¸o v iªn trùc tiÕp híng dÉn HS c¸ch tr¶ lê i c©u
hái, víi môc ®Ých lµm cho HS n¾m ®îc c¸c tr×nh tù thao t¸c cña kÜ n¨ng
tr¶ lêi c©u hái.
+ Giai ®o¹n 2: Khi HS ®· n¾m ®îc c¸ch thøc thùc hiÖn tr¶ lêi c©u
hái vµ cã kh¶ n¨ng thùc hiÖn ®îc c¸c thao t¸c ®ã ë møc ®é nhÊt ®Þnh, GV
®a c©u hái yªu cÇu HS thùc hiÖn trªn phiÕu häc tËp ( hä¨c hÖ thèng c©u
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
33
hái cho vÒ nhµ). §èi víi nh÷ng c©u hái khã ®ßi hái t duy tæng hîp kh¸i
qu¸t, GV cÇn híng dÉn mang tÝnh chÊt ®Þnh híng cho HS.
VÝ dô: Khi dạy phần cấu trúc hóa học của ADN có thể sử dụng câu hỏi kết
hợp với dùng PHT, quan sát tranh, ảnh động để hướng dẫn HS tự lực trong
việc nghiên cứu SGK và phân tích hình vẽ của HS để tìm kiến thức mới.
(?) Quan sát File ảnh động Axit nuclêic kết hợp kiến thức đã học lớp 9,
nghiên cứu SGK, trả lời các câu hỏi sau:
1. AND cấu tạo theo nguyên tắc nào ?
2.Cấu trúc hoá học của một nuclêôtit? Các nuclêôtit khác nhau ở thành
phần nào? Từ đó suy ra cách gọi tên các nuclêôtit?
3. Quan sát file ảnh động Liên kết hoá trị, Liên kết H giữa các đơn phân,
Liên kết hoá trị giữa các nuclêôtit, Cấu trúc hai mạch của ADN- NTBS và cho
biết:
a. Liên kết hoá học giữa các nuclêôtit trên một mạch của ADN và giữa các
nuclêôtit trên 2 mạch của ADN được hình thành như thế nào?
b. 2 loại liên kết này khác nhau như thế nào về độ bền vững? Sự khác
nhau đó có ý nghĩa gì?( Dành cho HS khá giỏi)
Từ hệ thống CH, GV hướng dẫn HS sẽ nghiên cứu SGK kết hợp với quan
sát tranh và trả lời câu hỏi theo các bước đã trình bày ở trên, với các nội dung:
1.Để tìm được cấu trúc 1 nuclêôtit – GV yêu cầu HS quan sát tranh và chỉ
rõ: một nuclêôtit có những thành phần nào? So sánh các thành phần trong 1
nuclêôtit ?( để tìm ra điểm khác là c ác bazơnitơ). Các thành phần đó liên kết
với nhau như thế nào? ( Chú ý số thứ tự của C ở đường đêoxi Riboza).
2. Với câu 3, đây là một câu khó đòi hỏi HS vừa biết kết hợp kiến thức đã
học với quan sát cũng như phát hiện kiến thức chưa nói rõ trong SGK. Để giúp
HS trả lời được câu hỏi này GV có thể hướng dẫn :
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
34
- GV yêu cầu HS chú ý quan sát các nuclêôtit trên 1 mạch liên kết với
nhau bởi thành phần nào? Và bởi mối liên kết nào?( Đường và axit phốtphoric,
liên kết cộng hóa trị).
- Để phá vỡ liên kết cộng hóa trị này cần năng lượng cao hay thấp? Điều
đó có ý nghĩa gì với cấu trúc của ADN? ( năng lượng cao - liên kết bền vững -
đảm bảo tính ổn định trong cấu trúc của vật chất di truyền).
Tương tự GV hướng dẫn HS sử dụng SGK kết hợp quan sát hình ảnh để
trả lời được các ý còn lại:
- Các nuclêôtit trên 2 mạch của ADN được liên kết với nhau như thế nào?
bởi mối liên kết gì? Liên kết Hiđro là liên kết yếu hay bền vững? (Liên kết
yếu) vậy liên kết yếu có lợi gì khi ADN thực hiện chức năng sao mã và phiên
mã? Nếu là liên kết bền vững thì sao? Liên kết yếu có mâu thuẫn gì với sự ổn
định cấu trúc không gian của ADN?...
3.3.1.3 BiÖn ph¸p n©ng cao n¨ng lùc tù häc cho HS khi lµm viÖc víi
h×nh vÏ trong SGK .
VÒ kÜ n¨ng lµm viÖc víi h×nh vÏ, chñ yÕu rÌn luyÖn cho HS kh¶ n¨ng
x¸c ®Þnh xem h×nh vÏ cho biÕt ®iÒu g×, biÕt xem xÐt c¸c chi tiÕt, c¸c bé
phËn trªn h×nh vÏ ( møc ®é 1), rÌn luyÖn kh¶ n¨ng m« t¶, rót ra c¸c nhËn
xÐt kh¸i qu¸t vÒ ®Æc ®iÓm cña ®èi tîng hay tr×nh bµy diÔn biÕn cña hiÖn
tîng, qu¸ tr×nh ®îc thÓ hiÖn qua h×nh vÏ ( møc ®é cao h¬n).
H×nh vÏ trong SGk lµ ph¬ng tiÖn trùc quan tr×nh bµy c¸c ®Æc ®iÓm
cÊu t¹o cña sù vËt hoÆc diÔn biÕn cña hiÖn tîng, qu¸ tr×nh ë d¹ng cè ®Þnh,
kh¸i qu¸t, lo¹i bá nh÷ng chi tiÕt thø yÕu. §iÒu ®ã cho phÐp HS nghiªn cøu
c¸c sù vËt, hiÖn tîng, qu¸ tr×nh ®ã mét c¸ch dÔ dµng h¬n.Trong SGK
sinh häc 10 phÇn tÕ bµo häc cã rÊt nhiÒu h×nh vÏ (29 h×nh) do vËy viÖc rÌn
luyÖn HS n©ng cao n¨ng lùc tù häc trong khi lµm viÖc víi h×nh vÏ trong tµi
liÖu lµ v« cïng cÇn thiÕt.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
35
*C¸c bíc rÌn luyÖn n¨ng lùc cho HS trong lµm viÖc víi h×nh vÏ trong
SGK
§Ó rÌn luyÖn cho HS kÜ n¨ng lµm viÖc víi h×nh vÏ SGK cho HS, GV
cã thÓ tiÕn hµnh theo c¸c tr×nh tù sau:
Bíc 1: Giíi thiÖu cho HS biÕt cÊu tróc vµ tr×nh tù thao t¸c cña kÜ
n¨ng lµm viÖc víi h×nh vÏ trong SGK.
CÊu tróc vµ tr×nh tù thùc hiÖn c¸c thao t¸c cña kÜ n¨ng lµm viÖc víi
h×nh vÏ, GV cÇn giíi thiÖu cho HS biÕt lµ:
1. X¸c ®Þnh h×nh vÏ biÓu diÔn c¸i g×.
2.X¸c ®Þnh c¸c bé phËn cã trªn h×nh vÏ, ®Æc ®iÓm, chøc n¨ng cña
mçi bé phËn vµ mèi liªn hÖ gi÷a chóng, x¸c ®Þnh c¸c kÝ hiÖu ®Æc biÖt cã
trªn h×nh vÏ vµ ý nghÜa cña chóng.
3.M« t¶, rót ra nhËn xÐt vÒ ®Æc ®iÓm cña ®èi tîng hoÆc tr×nh bµy
diÔn biÕn cña hiÖn tîng, qu¸ tr×nh theo h×nh vÏ vµ nh÷ng kÕt luËn cÇn
thiÕt.
Bíc 2: LÊy vÝ dô minh häa ®Ó HS biÕt c¸ch thùc hiÖn c¸c thao t¸c
trªn.
Bíc 3: Tæ chøc cho HS luyÖn tËp kÜ n¨ng trong qu¸ tr×nh häc.
ViÖc tæ chøc luyÖn tËp ®îc tiÕn hµnh qua 2 giai ®o¹n:
+ Giai ®o¹n 1: Gi¸o viªn trùc tiÕp híng dÉn HS c¸ch ph©n tÝch h×nh vÏ.
Môc ®Ých lµm cho HS n¾m ®îc c¸c tr×nh tù thao t¸c cña kÜ n¨ng lµm viÖc
víi h×nh vÏ trong SGK.
+Giai ®o¹n 2: Khi HS ®· n¾m ®îc c¸ch thøc thùc hiÖn vµ cã kh¶ n¨ng
thùc hiÖn ®îc c¸c thao t¸c ®ã ë møc ®é nhÊt ®Þnh, GV ®a c©u hái yªu
cÇu HS thùc hiÖn trªn phiÕu häc tËp ( hoÆc hÖ thèng c©u hái cho vÒ nhµ)
Khi tæ chøc cho HS luyÖn tËp kÜ n¨ng lµm viÖc víi h×nh vÏ, GV yªu
cÇu HS nghiªn cøu mét h×nh vÏ nµo ®ã trong SGK hoÆc trong phiÕu häc
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
36
tËp cïng hÖ thèng c©u hái tù lùc vµ tr¶ lêi c¸c c©u hái t¬ng øng víi tr×nh tù
thao t¸c ®· häc.
Ví dụ : Khi dạy bài vận chuyển các chất qua màng sinh chất, GV cần hướng
dẫn cho HS biết cách phân tích H 11.1 trong SGK( hình 3.1) thì các em đã nắm
được cái cốt lõi của bài học, GV có thể hướng dẫn HS làm việc với hình vẽ
như sau:
H 3.1:Sự vận chuyển các chất qua màng sinh chất
+ Yêu cầu các em xác định hình vẽ biểu diễn nội dung gì và có những
thành phần nào ( có màng sinh chất, có các con đường vận chuyển các chất, có
các chất, các mũi tên và năng lượng).
+ Yêu cầu HS chú ý trên hình màng sinh chất có những cấu trúc cơ bản
nào? ( lớp kép phôtpho lipit và kênh Prôtêin) từ đó HS thấy được các chất có
thể vận chuyển qua lớp kép phôtpho lipit và kênh Prôtêin.
+ Hướng dẫn HS chú ý đếm số lượng các chất giữa hai bên màng và
chiều mũi tên tương ứng, cho biết ý nghĩa của sự khác biệt về số lượng các
a
b
c
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
37
chất tan và chiều mũi tên, từ đó HS nêu được có hai hình thức vận chuyển qua
màng là theo chiều građien nồng độ ( thụ động) và ngược chiều građien( chủ
động) và để vận chuyển theo hình thức này cần điều kiện gì?
+ Cuối cùng hướng dẫn HS quan sát kĩ hình kết hợp với kiến thức trong
SGK để ghi chú được a, b, c là gì và chỉ ra được thế nào là vận chuyển thụ
động, vận chuyển chủ động? Điểm khác biệt cơ bản giữa hai hình thức này.
* Mét sè ®iÓm cÇn lu ý khi rÌn luyÖn kÜ n¨ng lµm viÖc víi h×nh vÏ:
- Khi híng dÉn HS lµm viÖc víi h×nh vÏ trong SGK cÇn nh¾c nhë
HS ph¶i ®i tõ quan s¸t tæng thÓ sù vËt, hiÖn tîng, sau ®ã quan s¸t c¸c chi
tiÕt, bé phËn ®Ó nhËn thøc ®Çy ®ñ vÒ chóng, trªn c¬ së ®ã tæng hîp c¸c bé
phËn, c¸c ®Æc ®iÓm riªng ®Ó hiÓu s©u s¾c vÒ sù vËt, hiÖn tîng, ®Ó rót ra
®îc c¸c th«ng tin cÇn thiÕt cho bµi häc.
- SGK cã nhiÒu lo¹i h×nh vÏ víi nh÷ng chøc n¨ng kh¸c nhau nh
h×nh vÏ minh häa, hoÆc bæ sung th«ng tin vµ h×nh vÏ cung cÊp th«ng tin.
§Ó HS hiÓu vµ thu nhËn ®îc nh÷ng th«ng tin cÇn thiÕt tõ h×nh vÏ, GV cÇn
lùa chän nh÷ng h×nh vÏ phï hîp nhÊt vµ GV cÇn híng dÉn HS biÕt c¸ch
lµm viÖc víi c¸c lo¹i h×nh vÏ nªu trªn.
- §èi víi nh÷ng h×nh vÏ biÓu diÔn mét tËp hîp c¸c ®èi tîng, ®Ó gióp
HS nghiªn cøu h×nh vÏ theo mét tr×nh tù cã hÖ thèng, GV cÇn híng dÉn
HS sö dông b¶ng biÓu nh mét kÕ ho¹ch quan s¸t vÒ ph¬ng diÖn ghi
chÐp, sö lÝ kÕt qu¶ nghiªn cøu ®Ó rót ra nhËn xÐt cÇn thiÕt.
- §Ó gióp HS tù ®Þnh híng c¸c th«ng tin cÇn khai th¸c tõ h×nh vÏ,
GV cã thÓ híng dÉn c¸c em sö dông dµn bµi kh¸i qu¸t vÒ c¸c thµnh tè
cÊu tróc m«n häc ®Ó tù ®Æt ra c¸c c©u hái khi cÇn t×m hiÓu h×nh vÏ.
- Trong trêng hîp kh«ng cã tranh ¶nh h×nh vÏ trong SGK, GV cÇn
sö dông m¸y chiÕu phãng to h×nh vÏ trong SGK lªn mµn ¶nh ®Ó HS cïng
nghiªn cøu c¸c h×nh vÏ ®ã.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
38
- §èi víi nh÷ng h×nh vÏ phøc t¹p, GV cÇn tæ chøc cho HS lµm viÖc
víi h×nh vÏ kÕt hîp víi th¶o luËn nhãm th«ng qua sö dông phiÕu häc tËp.
-Trong qu¸ tr×nh híng dÉn HS ph©n tÝch h×nh vÏ cÇn kÕt hîp víi
viÖc sö dông hÖ thèng c©u hái ®Þnh híng ®Ó híng dÉn HS ®i ®Õn néi
dung kiÕn thøc cÇn nghiªn cứu.
3.3.1.4 BiÖn ph¸p rÌn luyÖn kÜ n¨ng diÔn ®¹t néi dung ®· ®äc vµ ®· häc b»ng s¬
®å, b¶ng biÓu.
* ViÖc diÔn ®¹t néi dung cã thÓ ®îc thÓ hiÖn trong viÖc HS tr¶ bµi
cò nhng còng cã thÓ dïng trong viÖc HS nghiªn cøu SGK hay tµi liÖu
theo híng dÉn cña GV tõ ®ã HS diÔn ®¹t l¹i néi dung ®· häc hay ®· ®äc
®îc.
ViÖc diÔn ®¹t néi dung ®· häc vµ ®· ®äc cã thÓ b»ng v¨n nãi hay v¨n
viÕt.ViÖc diÔn ®¹t nµy kh«ng ph¶i lµ sù häc thuéc, nh¾c l¹i nguyªn si
nh÷ng g× ®· ®äc vµ ®· häc ®îc. Néi dung tr×nh bµy ®· ®îc gia c«ng ®Ó
biÕn thµnh s¶n phÈm cña ngêi häc.
ViÖc tr×nh bµy hay diÔn ®¹t néi dung ®· häc vµ ®· ®äc ®îc lµ mét
kÜ n¨ng rÊt quan träng v× ®ã lµ mét s¶n phÈm biÓu thÞ phÈm chÊt n¾m
v÷ng néi dung ®· ®äc vµ ®· häc.
* VÒ h×nh thøc thÓ hiÖn: HS cã thÓ tr×nh bµy néi dung th«ng tin
b»ng nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau nh b»ng lêi v¨n, ®å thÞ hay lËp b¶ng
biÓu, s¬ ®å“, dï b»ng h×nh thøc nµo th× vÊn ®Ò mÊu chèt lµ c¸c em cÇn
diÔn ®¹t theo c¸ch hiÓu cña b¶n th©n chø kh«ng ph¶i chÐp l¹i néi dung tµi
liÖu.
* Nªn híng dÉn HS thãi quen «n tËp còng nh thãi quen tr×nh bµy
vÊn ®Ò ®· häc, ®· ®äc b»ng s¬ ®å, b¶ng biÓu .
S¬ ®å, b¶ng biÓu lµ sù kh¸i qu¸t tµi liÖu ®· häc ®· ®äc mét c¸ch cã
môc ®Ých b»ng nh÷ng kÝ hiÖu ®Æc trng, íc lÖ. §ßi hái HS ph¶i biÕt gia
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
39
c«ng, sö lý c¸c néi dung ®· häc, ®· ®äc ( t×m tßi, ph©n tÝch, tæng hîp, kh¸i
qu¸t) ®Ó ®i tíi kiÕn thøc cÇn lÜnh héi.
Lo¹i h×nh häc tËp nµy cã thÓ vËn dông ®îc hÇu hÕt c¸c bµi gi¶ng
sinh häc ®Ó gióp HS cã thÓ tËp hîp c¸c kiÕn thøc c¬ b¶n cña néi dung häc
tËp mét c¸ch dÔ nh×n, dÔ hiÓu, dÔ nhí h¬n vµ ®Æc biÖt gióp HS tiÕp thu vµ
ghi nhí kiÕn thøc mét c¸ch hÖ thèng, kh¸i qu¸t.
*ViÖc rÌn luyÖn n¨ng lùc diÔn ®¹t néi dung sÏ gióp HS h×nh thµnh
®îc sù linh ho¹t trong t duy vµ t duy s¸ng t¹o.
*C¸c bíc rÌn luyÖn n¨ng lùc diÔn ®¹t néi dung b»ng s¬ ®å, b¶ng biÓu.
ViÖc rÌn luyÖn n¨ng lùc ph©n tÝch diÔn ®¹t néi dung gåm c¸c bíc
sau: Bíc 1: Giíi thiÖu cho HS biÕt c¸ch thøc diÔn ®¹t néi dung nh:
+ X¸c ®Þnh néi dung cÇn diÔn ®¹t lµ g×?
+ X¸c ®Þnh c¸c néi dung vµ mèi quan hÖ gi÷a chóng.
+ Tr×nh bµy c¸c néi dung ®ã b»ng h×nh thøc hîp lý: B»ng s¬ ®å,
b»ng ®å thÞ hay b¶ng biÓu.
Bíc 2: LÊy vÝ dô minh häa ®Ó HS biÕt c¸ch thùc hiÖn c¸c thao t¸c trªn.
Bíc 3: Tæ chøc cho HS luyÖn tËp kÜ n¨ng trong qu¸ tr×nh häc.
Cô thÓ c¸ch tæ chøc cã thÓ ®îc tiÕn hµnh nh sau:
- Trong mçi giê häc GV ra c©u hái, bµi tËp vµ kÕt hîp víi dïng phiÕu häc
tËp ®Ó HS tãm t¾t néi dung hay mét vµi phÇn trong bµi, tõ d¹ng néi dung
®¬n gi¶n nh m« t¶ sau dÇn ®Õn néi dung x¸c ®Þnh c¬ chÕ vµ mèi liªn quan
gi÷a c¸c néi dung. NghÜa lµ HS ph¶i sö dông c¸c biÖn ph¸p logic tõ møc
thÊp cho ®Õn møc cao h¬n.
- Lóc ®Çu GV cã thÓ cho HS ®iÒn néi dung theo mét s¬ ®å ®Þnh híng
hoÆc b¶ng biÓu cha ®Çy ®ñ, khi HS ®· quen th× yªu cÇu HS ®éc lËp tù
diÔn ®¹t néi dung ®äc ®îc cña m×nh b»ng h×nh thøc phï hîp.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
40
VÝ dô 1: HS tãm t¾t vµ diÔn ®¹t néi dung b»ng s¬ ®å ®Þnh híng ®¬n gi¶n.
ë h×nh thøc nµy HS chØ cÇn liÖt kª tªn cña c¸c chÊt hoÆc c¸c c¬ chÕ hoÆc
c¸c thµnh phÇn cha ®i s©u vµo néi dung nh: Khi d¹y bµi chu k× tÕ bµo
vµ qu¸ tr×nh nguyªn ph©n cã thÓ yªu cÇu HS nhí l¹i kiÕn thøc ®· häc ë líp
9, ®äc kiÕn thøc trong SGK vµ quan s¸t h×nh vÏ ®Ó nªu ®îc chu k× tÕ bµo
gåm nh÷ng sù kiÖn c¬ b¶n nµo? C¸c sù kiÖn ®ã cã quan hÖ víi nhau
kh«ng? ( yªu cÇu m« t¶ b»ng s¬ ®å) sau ®ã míi ®i nghiªn cøu diÔn biÕn vµ
c¸c sù kiÖn trong c¸c giai ®o¹n.
S¬ ®å tãm t¾t vÒ chu kÜ tÕ bµo.
VÝ dô 2: HS tãm t¾t vµ diÔn ®¹t néi dung b»ng s¬ ®å thÓ hiÖn néi dung
phøc t¹p. ë h×nh thøc nµy HS ph¶i t duy ë møc ®é cao h¬n, ph¶i huy
®éng c¸c kÜ n¨ng tõ quan s¸t, ®äc vµ rót ra nh÷ng ý b¶n chÊt cña vÊn ®Ò
nh: Khi d¹y phÇn I cña bµi vËn chuyÓn c¸c chÊt qua mµng sinh chÊt GV
híng dÉn HS thùc hiÖn phiÕu häc tËp sau:
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
41
1. Chó thÝch c¸c kÝ tù : 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 vµo s¬ ®å sau:
2. Tõ viÖc hoµn thiÖn s¬ ®å trªn h·y cho biÕt: Cã nh÷ng h×nh thøc vËn
chuyÓn thô ®éng c¬ b¶n nµo? §Æc ®iÓm c¸c chÊt x¶y ra cña mçi h×nh thøc
®ã? MÆc dï cã nh÷ng ®iÓm kh¸c nhau nhng c¶ 2 h×nh thøc nµy cã ®Æc
®iÓm g× chung?
Sau ®ã GV cho HS b¸o c¸o, th¶o luËn vµ ®i ®Õn kÕt luËn chung.
VÝ dô 3: HS diÔn ®¹t th«ng tin b»ng c¸ch lËp b¶ng so s¸nh.
Khi d¹y bµi h« hÊp tÕ bµo - ®©y lµ mét bµi t¬ng ®èi khã trong ch¬ng
tr×nh do vËy ®Ó gióp HS dÔ dµng hiÓu ®îc c¬ chÕ qua 3 giai ®o¹n còng
nh ph©n biÖt ®îc ®Æc ®iÓm cña 3 giai ®o¹n trong h« hÊp tÕ bµo, GV cÇn
híng dÉn HS biÕt c¸ch diÔn ®¹t b»ng b¶ng ph©n biÖt 3 giai ®o¹n nh sau:
Điểm so
sánh
Đường phân Chu trình Crep Chuỗi truyền điện tử
Vị trí xảy ra Tế bào chất Chất nền của ty thể Màng trong của ty thể
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
42
Nguyên liệu Glucôzơ
Pyruvic( qua phản ứng
trung gian tạo thành
2AxetylcoA và đi vào
chu trình Crep)
NADH và FADH2
Sản phẩm
Năng lượng
- pyruvic
- NADH
- 2 ATP
- CO2
- NADH
- FADH2
- 2 ATP
- H2O
- 34 ATP
3.3.1.5 Biện pháp rèn luyện kỹ năng thảo luận nhóm cho học sinh.
Để rèn luyện cho HS tính tích cực, chủ động, sáng tạo trong quá trình học
tập, một hướng đổi mới trong quá trình dạy - tự học là rèn luyện được kỹ năng
thảo luận nhóm cho học sinh. Để rèn luyện được kỹ năng thảo luận nhóm cho
học sinh giáo viên cần phải thực hiện các bước sau:
Bước 1: Trước hết giáo viên giới thiệu cho học sinh cách thức tiến hành
thảo luận, các kỹ năng thảo luận, yêu cầu của các ký năng và cách thức thục
hiện kỹ năng đó.
Cách thức tiến hành thảo luận cần giới thiệu cho học sinh là:
- Tổ chức nhóm và tiếp cận nhiệm vụ học tập.
- Các nhóm tiếm hành hoạt động
+ Tự nghiên cứu cá nhân
+ Thảo luận nhóm
+ Đánh giá, rút kinh nghiệm
Các kỹ năng thảo luận nhóm, yêu cầu của từng kỹ năng và cách thức thực
hiện kỹ năng cần giới thiệu cho học sinh là:
- Kỹ năng bám sát yêu cầu: Hiểu đúng câu hỏi; kỹ năng trình bày ý kiến:
biết biểu đạt rõ dàng, ngắn gọn để người nghe hiểu đúng ý kiến của mình; kỹ
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
43
năng tranh luận: biết lắng nghe, biết nhận xét, biết bổ xung ý kiến của bạn, biết
bảo vệ ý kiến của mình bằng lí lẽ có căn cứ; kỹ năng đề xuất kết luận: biết tóm
tắt ý kiến thảo luận của cả nhóm để đi đến kết luận cần thiết.
Việc giới thiệu quy trình tiến hành thảo nhóm và giới thiệu kỹ năng thảo
luận nhóm, yêu cầu và cách thực hiện các kỹ năng, được thực hiện thông qua
phiếu học tập phát cho mỗi học sinh.
Bước 2: Lấy ví dụ làm mẫu.
Giáo viên trực tiếp tổ chức cho một nhóm học sinh thảo luận, các thành
viên khác trong lớp quan s át. Công việc này được tiến hành trong quá trình dạy
học ở trên lớp.
Bước 3: Tổ chức luyện tập.
Việc tổ chức luyện tập được tiến hành qua hai giai đoạn:
- Giai đoạn 1: Giáo viên trực tiếp tổ chức cho học sinh thảo luận nhằm mục
đích làm cho học sinh nắm được cách thảo luận.
- Giai đoạn 2: Khi học sinh đã nắm được quy trình thảo luận nhóm và cách
thức thực hiện các kỹ năng thảo luận nhóm, việc luyện tập kỹ năng thảo luận
nhóm, chủ yếu được thực hiện trong các giờ ôn tập buổi chiều, do học sinh tự
tiến hành với sự tổ chức quản lý, điều khiển và kiểm tra của giáo viên.
- Tæ chøc c«ng viÖc theo nhãm cã thÓ theo s¬ ®å sau:
Ho¹t ®éng cña gi¸o viªn Ho¹t ®éng cña häc sinh
Phân công nhiệm vụ cho
từng nhóm
Hình thành nhóm Tổ chức nhóm
Các nhóm nhận nhiệm vụ
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
44
Yêu cầu khi tổ chức cho học sinh tự lực trong thảo luận nhóm:
- Để học sinh có thể tham gia vào quá trình thảo luận nhóm, trong các giai
đoạn cũng như các bước thực hiện, cần dành ra một khoảng thời gian nhất định
cho hoạt động học tập của cá nhân cũng như hoạt động của cả nhóm. Nếu như
chỉ chú ý đến hoạt động của cá nhân hoặc chỉ chú ý đên hoạt động của cả nhóm
thì hoạt động TLN sẽ không hiệu quả.
- Tình huống học tập phải được thiết kế một cách ngắn gọn thành một câu
hỏi có tính chủ đề đòi hỏi học sinh phải tự tìm hiểu tự nghiên cứu.
- Phương tiện dùng cho thảo luận nhóm nên dùng phiếu học tập và phương
tiện khác như dạy bằng giáo án điện tử sẽ giúp các em tự lực tốt hơn trong quá
trình thảo luận nhóm.
Hướng dẫn các nhóm
nhận nhiệm vụ
Tổ chức thảo luận nhóm
Tổ chức chức thảo luận
lớp
Các nhóm thực hiện nhiệm
vụ
Các nhóm tự thảo luận,hợp
tác với bạn trong nhóm
Các nhóm thảo luận chung.
Hợp tác với bạn trong lớp
Kết luận đánh giá Tự đánh giá và điều chỉnh
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
45
- GV cần trợ giúp HS trong quá trình thảo luận nhóm để kiểm tra, giúp đỡ
kịp thời cũng như nhắc nhở để tránh hiện tượng nhiều em sẽ không tích cực
tham gia mà ỉ lại vào bạn hoặc hợp tác hình thức, GV cần khuyến khích các
nhóm chia sẻ thông tin và rèn luyện kĩ năng diễn đạt ý kiến cho HS.
3.3.2 Nâng cao năng lực tự học cho HS trêng PTDTNT thông qua sử
dụng hệ thống công cụ: Câu hỏi; Phiếu học tập; Ngân hàng câu hỏi trắc
nghiệm khách quan.
3.3.2.1 BiÖn ph¸p sö dông hÖ thèng c©u hái ®Ó n©ng cao n¨ng lùc tù häc
m«n sinh häc 10 cho häc sinh trêng PTDTNT.
* Hái lµ nªu ra ®iÒu m×nh muèn ngêi kh¸c tr¶ lêi dÓ m×nh biÕt vÊn
®Ò nµo ®ã.
C©u hái trong d¹y häc lµ c©u hái kÝch thÝch t duy tÝch cùc, c©u hái ®a
ra tríc HS mét nhiÖm vô nhËn thøc, khÝch lÖ vµ ®ßi hái hä cè g¾ng trÝ tuÖ
cao nhÊt, tù lùc t×m ra c©u tr¶ lêi b»ng c¸ch vËn dông c¸c thao t¸c t duy
so s¸nh, ph©n tÝch, tæng hîp, kh¸i qu¸t hãa qua ®ã lÜnh héi kiÕn thøc.
*Trong d¹y häc c©u hái vai trß sau: C©u hái trong d¹y häc kh¸c víi
c©u hái trong ®êi sèng ë chç GV kh«ng ph¶i hái ®iÒu m×nh cha biÕt ®Ó
nhËn thøc. Nh÷ng c©u hái mµ GV ®Æt ra trong qu¸ tr×nh d¹y häc lµ nh÷ng
®iÒu GV ®· biÕt. C©u hái ®a ra lµ ®Ó kiÓm tra kiÕn thøc, kÜ n¨ng cña HS
®Ó kÝch thÝch kh¶ n¨ng t duy cña HS, dÉn HS t duy, kh¸m ph¸ nh÷ng
®iÒu HS cha biÕt, hái ®Ó cung cÊp kiÕn thøc, kÜ n¨ng cho HS.
C©u hái lµ ph¬ng tiÖn trong d¹y häc ®Ó m· hãa néi dung häc tËp. BiÕn
néi dung ®îc m« t¶ chuyÓn sang d¹ng nªu nh÷ng ®iÒu kiÖn ®· biÕt vµ
®iÒu kiÖn cÇn t×m, nã ®îc sö dông hÇu hÕt trong tÊt c¶ c¸c bµi gi¶ng, m«n
häc.
Lµ ®éng c¬ thóc ®Èy qu¸ tr×nh häc tËp vµ nghiªn cøu.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
46
*BiÖn ph¸p sö dông hÖ thèng c©u hái ®Ó n©ng cao n¨ng lùc tù häc m«n
sinh häc 10 cho häc sinh trêng PTDTNT
+ Sö dông c©u hái trong kh©u cñng cè, «n tËp hoµn thiÖn kiÕn thøc.
- Sö dông c©u hái nh»m môc ®Ých híng dÉn tù häc cho viÖc «n tËp mét
néi dung kiÕn thøc.
C¸c c©u hái nµy chØ dõng ë møc yªu cÇu HS th«ng hiÓu b¶n chÊt néi
dung cña tõng phÇn, tõng néi dung kiÕn thøc.
- Sö dông c©u hái nh»m môc ®Ých híng dÉn tù häc cho viÖc «n tËp vµi
néi dung kiÕn thøc cã liªn quan: D¹ng c©u hái nµy thêng lµ c¸c c©u hái
yªu cÇu lËp b¶ng so s¸nh, nghÜa lµ yªu cÇu HS ph¶i sö dông biÖn ph¸p
logich ë møc cao h¬n mét bíc, v× yªu cÇu lêi gi¶i kh«ng chØ lµ ghi l¹i m¸y
mãc tri thøc tõ néi dung ®· ®îc häc, hay b¶n chÊt néi dung cña mét cÊu
tróc riªng lÎ ( cã thÓ ®· ghi trong vë hoÆc cã trong SGK), mµ cßn ph¶i lµ
kÕt qu¶ cña sù suy nghÜ, ph©n tÝch t×m ra ®îc sù gièng nhau vµ kh¸c
nhau gi÷a c¸c cÊu tróc, c¸c vËt chÊt còng nh c¸c c¬ chÕ vµ thÊy ®îc tÝnh
kÕ thõa, sù tiÕn hãa vµ mèi quan hÖ gi÷a c¸c cÊu tróc, c¸c c¬ chÕ víi nhau.
- Sö dông c©u hái nh»m môc ®Ých híng dÉn tù häc «n tËp, cñng cè,
hoµn thiÖn vµ n©ng cao kiÕn thøc cña c¶ ch¬ng.
C¸c c©u hái nµy thêng lµ hÖ thèng hãa kiÕn thøc theo mét chñ ®Ò. Nh
vËy yªu cÇu HS ph¶i t duy logich cao nhÊt ®Ó ph©n tÝch, hÖ thèng hãa c¸c
kiÕn thøc ®· ®îc häc trªn líp vµ trong SGK theo mét hÖ thèng phï hîp
víi yªu cÇu cña viÖc d¹y häc. Yªu cÇu cña lêi gi¶i ®¸p kh«ng chØ dõng l¹i ë
møc hiÓu b¶n chÊt mèi liªn hÖ gi÷a c¸c phÇn kiÕn thøc mµ cßn lµ c¸c kÜ
n¨ng, kÜ x¶o, vËn dông b¶n chÊt cña kiÕn thøc ®· häc vµ mèi quan hÖ ®ã
vµo gi¶i quyÕt c¸c t×nh huèng kh¸c nhau.
+ Sö dông c©u hái híng dÉn HS nghiªn cøu SGK ®Ó tiÕp thu kiÕn thøc míi.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
47
Trong qu¸ tr×nh tù häc cã thÓ nãi r»ng ho¹t ®éng lµm viÖc víi SGK
lµ kh©u v« cïng quan träng. §Ó n©ng cao n¨ng lùc tù lµm viÖc víi SGK ®Ó
ph¸t hiÖn kiÕn thøc míi trong giê gi¶ng ®îc tiÕn hµnh b»ng nh÷ng biÖn
ph¸p sau:
- Sö dông hÖ thèng c©u hái cã vÊn ®Ò yªu cÇu HS nghiªn cøu SGK vµ
huy ®éng kiÕn thøc cña nh÷ng bµi häc tríc ®Ó ph¸t hiÖn kiÕn thøc míi.
- Sö dông hÖ thèng c©u hái híng dÉn HS tù lùc ph©n tÝch h×nh vÏ,
B¶ng biÓu trong SGK.
VÝ dô: Khi híng dÉn HS «n tËp phÇn cÊu tróc cña c¸c ®¹i ph©n tö cña tÕ
bµo cã thÓ ®Æt c¸c c©u hái: trong tÕ bµo cã nh÷ng ®¹i ph©n tö h÷u c¬ chñ
yÕu nµo? H·y liÖt kª c¸c thµnh phÇn hãa häc cÊu t¹o nªn c¸c ®¹i ph©n tö
h÷u c¬ ®ã? ChØ râ c¸c ®¬n ph©n cÊu t¹o nªn c¸c ®¹i ph©n tö vµ liªn kÕt
hãa häc c¬ b¶n ®îc h×nh thµnh gi÷a c¸c ®¬n ph©n ®ã?
Em h·y tr¶ lêi c¸c c©u hái trªn b»ng c¸ch ®iÒn vµo b¶ng sau:
§¹i ph©n
tö
Chøa c¸c
nguyªn tè
C¸c ®¬n vÞ
c¬ b¶n
Liªn kÕt hãa häc
gi÷a c¸c ®¬n
ph©n
§¹i diÖn
1
2
3
4
*Chó ý:
+ CÇn ®a nhiÒu lo¹i c©u hái ( c©u hái tù luËn, c©u hái tr¾c nghiÖm nhiÒu
lùa chän, C©u hái ®iÒn khuyÕt, c©u hái ghÐp ®«i), c¸c c©u hái cÇn phong
phó ®a d¹ng. §èi víi HS PTDTNT, GV cÇn quan t©m ®Õn c©u hái mang
tÝnh t¸i hiÖn th«ng hiÓu tõ ®ã n©ng dÇn lªn nh÷ng c©u hái khã cã tÝnh vÊn
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
48
®Ò, c©u hái vËn dông gi¶i thÝch hiÖn tîng thùc tÕ vµ c©u hái vËn dông
trong ®êi sèng. CÇn tr¸nh nh÷ng c©u hái qu¸ ®¬n ®iÖu ( hái cho ®Ó cã c©u
hái), còng nh tr¸nh nh÷ng c©u hái qu¸ khã vît qu¸ kh¶ n¨ng hiÓu biÕt
cña HS ( c©u hái ®¸nh ®è HS).
+ §Ó gióp HS tr¶ lêi c©u hái, GV nªn híng dÉn HS biÕt x¸c ®Þnh yªu
cÇu cña c©u hái vµ nghÜa cña c¸c tõ dïng ®Ó hái ( x¸c ®Þnh tõ ch×a khãa
trong mçi c©u hái), híng dÉn c¸ch tr¶ lêi c¸c lo¹i c©u hái kh¸c nhau.
+ Khi HS tr¶ lêi c©u hái, GV cÇn quan t©m ®Õn mÆt néi dung vµ c¶ h×nh
thøc th«ng qua c¸ch tr×nh bµy ®Ó söa ch÷a, uèn n¾n kÞp thêi cho HS tõ
c¸ch ph¸t ©m, c¸ch dïng tõ cho ®Õn c¸ch diÔn ®¹t. §èi víi HS trêng
PTDTNT, GV nªn t¨ng cêng khen c¸c em dï lµ c©u tr¶ lêi ®óng hay lµ
tr¶ lêi sai ( thùc ra mét c©u tr¶ lêi sai còng cã ý nghÜa trong qu¸ tr×nh d¹y
häc, v× cã thÓ tõ c¸i cha ®óng ®ã mµ gîi ý c¸c em híng t duy, mÆt kh¸c
nÕu chª sÏ dÉn ®Õn th¸i ®é tù ti vµ t©m tr¹ng kh«ng muèn tham gia n÷a
cña nhiÒu em HS).
+ GV cã thÓ kÝch thÝch HS biÕt tù ra c©u hái hoÆc bµi tËp cho b¹n hoÆc cho
thÇy.
3.3.2.2 PhiÕu häc tËp - mét ph¬ng tiÖn quan träng trong viÖc híng
dÉn tù häc cña HS trêng PTDTNT
*Kh¸i niÖm phiÕu häc tËp.
PhiÕu häc tËp ( PHT ) hay cßn gäi lµ phiÕu ho¹t ®éng (activity sheet)
hay phiÕu lµm viÖc ( work sheet )
PHT lµ nh÷ng “ tê giÊy rêi“ , in s½n nh÷ng c«ng t¸c ®éc lËp hoÆc
lµm theo nhãm nhá ®îc ph¸t cho tõng häc sinh tù lùc hoµn thµnh trong
mét thêi gian ng¾n cña tiÕt häc hoÆc tù häc ë nhµ. Mçi PHT cã thÓ giao
cho häc sinh mét hoÆc vµi nhiÖm vô nhËn thøc cô thÓ nh»m híng tíi kiÕn
thøc kü n¨ng hay rÌn luyÖn thao t¸c t duy ®Ó giao cho häc sinh.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
49
*Vai trß cña phiÕu häc tËp trong viÖc híng dÉn häc sinh tù häc
§èi víi ho¹t ®éng tù häc PHT lµ mét biÖn ph¸p h÷u hiÖu ®Ô hç trî häc
sinh trong viÖc tù lùc chiÕn lÜnh tri thøc. Nã cã t¸c dông ®Þnh híng cho
häc sinh cÇn n¾m b¾t néi dung phÇn nµy nh thÕ nµo? néi dung nµo lµ néi
dung träng t©m? Víi vai trß ®ã nã ®· gióp ®ì ngêi thÇy rÊt nhiÒu trong
ho¹t ®éng d¹y häc, lµm cho chÊt lîng d¹y häc ngµy cµng ®îc n©ng cao
nhÊt lµ trong xu thÕ hiÖn nay viÖc tù häc trë nªn rÊt quan träng
* Sö dông PHT trong híng dÉn tù häc.
Cã nhiÒu ph¬ng tiÖn hç trî cho viÖc tù häc cña HS, tuy nhiªn, trong
sè ®ã PHT lµ lo¹i ph¬ng tiÖn th«ng dông nhÊt cña GV nh»m hç trî HS tù
häc. Sö dông PHT trong híng dÉn tù häc lµ c«ng cô hç trî cho GV trong
ho¹t ®éng d¹y häc. GV sö dông PHT ®Ó ®Þnh híng, híng dÉn häc sinh
c¸ch tù häc, tr¸nh viÖc häc mß mÉm kh«ng cã ®Þnh híng, kh«ng ®óng
träng t©m vµ kh«ng cã ph¬ng ph¸p tù häc.
Cã c¸c h×nh thøc sau:
*Sö dông PHT trong kh©u h×nh thµnh kiÕn thøc míi
Gåm c¸c bíc sau:
- Bíc 1: Giao vµ nhËn nhiÖm vô häc tËp: GV giao PHT cho HS (GV
chuÈn bÞ phiÕu tõ tríc) , gîi ý cho HS c¸ch t×m th«ng tin, c¸ch gi¶i quyÕt
yªu cÇu cña phiÕu, t¬ng øng víi giai ®o¹n híng dÉn cña thÇy.
Trong bíc nµy GV nªu t×nh huèng, ph¸t PHT ®Ó x¸c ®Þnh ®Ó x¸c
®Þnh nhiÖm vô häc tËp cho HS. HS nhËn nhiÖm vô häc tËp qua c¸c yªu cÇu
ghi s½n trong PHT nh: ®äc SGK, quan s¸t c¸c ph¬ng tiÖn trùc quan
nghiªn cøu s¬ ®å: Tranh c©m, b¨ng h×nh, b¶ng phô ... ®Ó thùc hiÖn c«ng
viÖc hoµn thµnh PHT nh tr¶ lêi c©u hái, hoµn thµnh b¶ng biÓu, ®iÒn vµo «
trèng, rót ra nhËn xÐt, kÕt nèi th«ng tin 2 cét, chó thÝch tranh c©m, ®iÒn
tiÕp vµo s¬ ®å.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
50
- Bíc 2: Thu thËp th«ng tin:
§Ó thùc hiÖn c¸c yªu cÇu mµ gi¸o viªn ®Ò ra häc sinh ph¶i tù thu
thËp th«ng tin, trong qu¸ tr×nh häc sinh thu thËp th«ng tin gi¸o viªn cÇn
gióp ®ì b»ng c¸ch gîi ý qua mét sè c©u hái ®Þnh lîng tõ ®ã häc sinh thu
thËp th«ng tin cÇn thiÕt ®Ó thùc hiÖn yªu cÇu nªu ra.
-Bíc 3: xö lý th«ng tin hoµn thµnh PHT.
Dùa vµo yªu cÇu cô thÓ cña PHT, häc sinh HS tù ®äc t×m tßi, quan
s¸t, ph©n tÝch, tæng hîp th«ng tin theo yªu cÇu cña PHT, lµm viÖc c¸ nh©n
hoÆc trao ®æi, th¶o luËn theo nhãm thèng nhÊt ®¸p ¸n tr¶ lêi c¸c c©u hái,
hoÆc c¸c nhiÖm vô kh¸c trong phiÕu.
- Bíc 4: Tr×nh bµy kÕt qu¶.
Sau khi tõng c¸ nh©n hay nhãm t×m ra ®¸p ¸n cÇn hoµn thµnh PHT,
gi¸o viªn yªu cÇu ®¹i diÖn mçi nhãm tr×nh bµy, gi¶i thÝch, b¸o c¸o, tranh
luËn nh÷ng kÕt qu¶ ®· lµm theo yªu cÇu PHT ®· ®Ò ra.
Trong khi HS th¶o luËn thÇy gi÷ vai trß lµ ngêi träng tµi, nhËn xÐt,
thÈm ®Þnh kÕt qu¶ cña häc sinh. Häc sinh tù ®¸nh gi¸ s¶n phÈm ban ®Çu
cña m×nh, tù söa ch÷a, ®iÒu chØnh.
- Bíc5: Tù hoµn thiÖn kÕt qu¶ PHT.
Sau khi cho häc sinh b¸o c¸o, th¶o luËn, gi¸o viªn tæng kÕt, kÕt luËn.
Häc sinh tù söa ®Ó hoµn chØnh PHT.
§©y lµ 5 bíc cña qu¸ tr×nh sö dông PHT. Tuy nhiªn tuú thuéc vµo
néi dung cÇn thiÕt mµ ë mçi bíc 3,4,5 lu«n cã nÐt riªng cho phï hîp.
VÝ dô : Khi d¹y phÇn ph©n bµo nguyªn ph©n GV tæ chøc híng dÉn
HS tù lùc nghiªn cøu SGK kÕt hîp víi th¶o luËn nhãm vµ hÖ thèng c©u
hái, b¶ng biÓu ®Þnh híng trong mét phiÕu häc tËp cho c¸c em lµm viÖc lµ
rÊt hiÖu qu¶ :
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
51
PHT số 1: HS quan sát hình ảnh động, tranh vẽ H18.2, kết hợp với tự lực
nghiên cứu SGK tr 72- 74 phần II và thảo luận nhóm để hoàn thành phiếu học
tập sau trong thời gian 10 phút.
1. Điền bảng: Diễn biến các kì của quá trình nguyên phân - phân chia nhân (
Chú ý sự biến đổi của nhiễm sắc thể, màng nhân, nhân con, thoi phân bào…)
Các kì DiÔn biÕn c¬ b¶n cña c¸c k×
Kì đầu
Kĩ giữa
Kì sau
Kì cuối
2. Quan sát các file ảnh động Phân chia tế bào chất ở TB động vật, Phân
chia tế bào chất ở TB thực vật và cho biết: Phân chia tế bào chất xảy ra ở kì
nào? NhËn xÐt sù kh¸c biÖt trong ph©n chia tÕ bµo chÊt ë tÕ bµo ®éng vËt
vµ tÕ bµo thùc vËt ? Gi¶i thÝch nguyªn nh©n cña sù kh¸c nhau Êy ?
3. Cho biết kết quả của quá trình nguyên phân: từ 1 tế bào mẹ có bộ NST
là 2n qua 1 lần nguyên phân tạo bao nhiêu tế bào con? Em có nhận xét gì về bộ
nhiễm sắc thể của 2 tế bào con so với bộ nhiễm sắc thể của tế bào mẹ?
PHT số 2 (trao đổi thêm)
Trên cơ sở kiến thức về nguyên phân và chu kì tế bào đã học, em hãy giải thích
ngắn gọn các câu sau trong thời gian 10 phút:
2. Hãy giải th ích tại sao NST lại phải co xoắn tới mức cực đại rồi mới
phân chia các nhiễm sắc tử về 2 cực của tế bào? Tại sao khi phân chia xong
NST lại trở về dạng sợi mảnh?
- GV tổ chức hướng dẫn HS cách quan sát gắn với kiến thức trong SGK theo
từng nội dung và gợi ý, định hướng HS khi cần thiết.
- HS báo cáo, các thành viên của nhóm khác bổ sung hoặc bác bỏ ý kiến.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
52
- GV cho các nhóm tập bảo vệ ý kiến của mình nếu t hấy đúng, GV chỉnh lý và
đi đến KL cuối cùng.
*Dïng PHT ®Ó «n tËp, cñng cè, hoµn thiÖn kiÕn thøc
- PHT ®îc sö dông trong kh©u cñng cè, «n tËp kiÕn thøc võa thÓ
hiÖn ®îc ý ®å cñng cè n©ng cao nhËn thøc cho häc sinh hiÓu s©u s¾c c¸c
kh¸i niÖm, thiÕt lËp c¸c quan hÖ gi÷a c¸c cÊu tróc hay c¸c yÕu tè cña qu¸
tr×nh sinh häc vµ hÖ thèng ho¸ kiÕn thøc.
- Híng dÉn häc sinh «n tËp, cñng cè vµ më réng kiÕn thøc ®· häc ë
trªn líp, ®ã lµ c¸c PHT díi d¹ng s¬ ®å hÖ thèng, c¸c PHT liªn ch¬ng, liªn
bµi... C¸ch sö dông:
- Sau khi häc xong bµi GV ph¸t PHT yªu cÇu häc sinh vÒ nhµ lµm.
- HS nhËn PHT vÒ nhµ vµ hoµn thµnh theo chØ dÉn cã trong phiÕu.
- Nép l¹i cho GV kiÓm tra ®Ó biÕt møc ®é hiÓu bµi cña HS tõ ®ã cã
biÖn ph¸p tù ®iÒu chØnh viÖc häc tËp .
*Híng dÉn HS tù ®äc tríc bµi vµ t×m th«ng tin ®iÒn vµo PHT
+C¸ch sö dông: GV biªn so¹n phiÕu vµ ph¸t cho HS, yªu cÇu HS vÒ
nhµ ®äc tríc bµi míi ®Ó hoµn thµnh PHT. Khi d¹y bµi míi gi¸o viªn yªu
cÇu häc sinh tr×nh bµy c¸c PHT ®· lµm ë nhµ, sau ®ã th¶o luËn chung c¶
líp, GV nhËn xÐt, thÈm ®Þnh ®¸nh gi¸, häc sinh ®èi chiÕu tù chØnh söa theo
®¸p ¸n cña thÇy.
* Mét sè lu ý khi sö dông PHT.
- Ban ®Çu häc sinh cßn bì ngì víi ph¬ng ph¸p hÖ thèng ho¸ kiÕn
thøc, häc sinh thêng lµm viÖc thô ®éng theo c©u hái d¹ng vÊn ®¸p gîi më
hay bµi tËp ®iÒn khuyÕt trong PHT V× thÕ GV cÇn híng dÉn HS tõng
bíc b»ng nh÷ng c©u hái ®Þnh híng, GV dÉn d¾t HS hoµn thµnh tõng
phÇn víi c¸c cét, hµng ®Õn khi hoµn thµnh b¶ng hÖ thèng ho¸ hoÆc dÉn
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
53
d¾t HS tõ x¸c ®Þnh ®Ønh, nh¸nh s¬ ®å ®Õn c¸c nh¸nh nhá h¬n thÓ hiÖn ®Çy
®ñ hÖ thèng.
- TiÕp ®Õn giao cho HS vÒ nhµ lËp PHT d¹ng b¶ng hay s¬ ®å hÖ
thèng ho¸ néi dung mét phÇn cña bµi hay mét bµi vµ biÕt ph©n tÝch b¶ng
®ã. Khi ®Õn líp GV cho HS tr×nh bµy s¶n phÈm cña m×nh .
- GV kh«ng nªn qóa l¹m dông PHT, cÇn chän lùa néi dung, bµi phï
hîp cho viÖc dïng PHT ®Ó tr¸nh sù nhµm ch¸n ë HS.
3.3.2.3 Sö dông bé c©u hái tr¾c nghiÖm kh¸ch quan ®Ó n©ng cao
n¨ng lùc tù häc cho HS trêng PT DTNT.
* Bộ câu hỏi trắc nghiệm khách quan là chuẩn kiến thức đối với môn học.
Bộ câu hỏi trắc nghiệm khách quan (TNKQ) là một tập hợp các câu hỏi
trắc nghiệm khách quan cùng với đáp án. Các câu hỏi này được soạn theo bảng
trọng số đã được thống nhất trong nhóm môn học giữa các giáo viên. Bảng
trọng số được xây dựng theo mục tiêu môn học được cụ thể hóa trong chương
trình chi tiết nhằm đánh giá kết quả tiếp thu môn học đạt đến mức độ nào. Cụ
thể là đánh giá việc tiếp thu kiến thức, kỹ năng, năng lực nhận thức, năng lực
tư duy của người học đạt đến mức nào của thang bậc chất lượng [31].
Để tự học tốt, học sinh cần có một chuẩn kiến thức đối với mỗi môn học.
Bộ câu hỏi TNKQ được chuẩn hóa cho mỗi môn học do giáo viên biên soạn và
kiểm nghiệm (được phân phối theo đúng bảng trọng số chương trình của môn
học, phù hợp với mục tiêu của môn học) chính là một chuẩn kiến thức cho học
sinh tự học.
* Sử dụng bộ câu hỏi TNKQ trong tự học của học sinh.
- Bộ Câu hỏi TNKQ là một công cụ thuận lợi cho tự học của HS:
+ Nếu giao cho HS bộ câu hỏi TNKQ với các đáp án đi k èm ( cùng với sự
hướng dẫn cách sử dụng) thì học sinh sẽ rất dễ tự học, các em sẽ có cơ sở để
thảo luận, trao đổi và cùng nhau giải quyết vấn đề, cùng nhau bàn bạc thêm về
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
54
các phương án trả lời và như vậy có thể hiểu sâu hơn vấn đề và không khí học
tập sẽ không bị nhàm chán. Ngân hàng câu hỏi trắc nghiệm KQ đóng vai trò
như một người thầy vắng mặt, định hướng và giúp đỡ việc tự học.
+ Khi tự học theo nhóm, bộ câu hỏi TNKQ còn có tác dụng làm tăng tích tích
cực của người học. Về mặt tâm sinh lý, lứa tuổi phổ thông rất khó khăn khi đề
xuất một vấn đề và giải quyết vấn đề. Nhưng nếu một người phụ trách nhóm
(có thể là một em có khả năng học tốt hơn) đóng vai trò định hướng, đưa ra các
câu hỏi trắc nghiệm với các phương án trả lời thì số còn lại sẽ dễ dàng trong
việc lựa chọn phương án và đưa ra lý luận để bảo vệ chính kiến của mình. Như
vậy nếu được tổ chức tốt, việc học nhóm sẽ có không khí thảo luận sôi nổi,
đem lại sự tích cực cho người học, các em dễ làm quen với việc phát biểu ý
kiến, tranh luận trong học tập, lật đi lật lại vấn đề và hiểu sâu hơn bài học. Có
thể nói rằng bộ câu hỏi TNKQ có tác dụng như là một công cụ giúp học sinh
rèn luyện kỹ năng làm việc theo nhóm (team work) - một kỹ năng rất quan
trọng trong môi trường làm việc công nghiệp.
+ Tự học bằng bộ câu hỏi TNKQ còn giúp người học tư duy ở mức độ cao.
Việc thảo luận, tranh luận các phương án trả lời giúp người học phát huy tính
sáng tạo, rèn luyện năng lực tư duy sáng tạo một cách rất tự nhiên mà không bị
gò ép. Các em có lực học tốt đối với môn học có thể thay đổi các đáp án, t hay
đổi lời dẫn trong câu hỏi, thậm chí có thể tự đặt ra các câu hỏi để cả nhóm cùng
thảo luận. Như vậy cùng một câu trắc nghiệm các em có thể tự ra những câu
TN tương tự khác, thông qua đó vừa giúp các em nắm vững kiến thức, mở rộng
kiến thức mà còn giúp các em phát triển tư duy sáng tạo và lập luận. Các vấn
đề nảy sinh không tự giải quyết sẽ được giáo viên giúp đỡ và như vậy càng
tăng cường mối liên hệ giữa người học và người dạy.
+ Sử dụng bộ câu hỏi TNKQ phù hợp với việc kiểm tra đánh giá: Việc đánh
giá kết quả học tập ở nhà trường hiện nay đang có nhiều thay đổi trong đó xu
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
55
hướng đánh giá qua TNKQ đang được áp dụng rộng rãi và có hiệu quả đối với
nhiều môn học. Với việc tự học bằng bộ câu hỏi TNKQ, học sinh có thể tự
đánh giá được chính kiến thức của mì nh theo chuẩn của môn học. Các em có
thể so sánh kết quả làm bài của mình với đáp án trong thời gian làm bài tương
ứng và có thể tự tính được số điểm của mình cũng như biết được khả năng hiện
tại của mình. Các em tự đánh giá kết quả học tập của mình trong thời gian ngắn
mà không hề bị cản trở về mặt tâm lí như sợ sai, sợ xấu hổ với thầy cô và bạn,
thông qua đó sẽ dần nâng cao được sự tự tin, sự mạnh dạn cho các em. Mặt
khác nếu ngay trong quá trình tự học, học sinh đã được làm quen với ngân
hàng câu hỏi TNKQ thì đến khi kiểm tra đánh giá cuối môn học, đánh giá cuối
cấp học … sẽ không bị bỡ ngỡ.
- Hình thức sử dụng: Bộ câu hỏi TNKQ được dùng trong tất cả các khâu của
tự học như hướng dẫn HS nghiên cứu bài học để phát hiện kiến thức mới trong
giờ lên lớp, trong việc ôn bài ở nhà, và chuẩn bị bài mới.
- Cách sử dụng:
+GV biên soạn bộ câu hỏi TNKQ theo đúng chuẩn kiến thức theo bài, theo
chương hoặc theo phần.
+ Hướng dẫn HS tự học theo các bước: Đọc kĩ lời dẫn và các phương án trả lời,
Lựa chọn phương án mình cho là đúng, sau đó tra với đáp án nếu không khớp
hãy lí giải tại sao mình chọn đáp án này và tại sao đáp án lại chọn phương án
đó … để lựa chọn cho hợp lí, nếu vẫn không chọn được nên tham khảo tài liệu
hoặc hỏi bạn hỏi thầy.
Như vậy: Trong quá trình giảng dạy tại nhà trường, khi xây dựng bộ câu
hỏi trắc nghiệm cho môn học cũng như ứng dụng bộ câu hỏi TNKQ vào quá
trình giảng dạy chúng tôi nhận thấy sử dụng nó cũng rất có ích cho việc nâng
cao năng lực tự học cho học sinh, giúp học sinh tự học, tự tìm tòi lời giải và tự
kiểm tra nhận thức của mình, giúp học nhóm, học tổ, phụ đạo lẫn nhau rất hiệu
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
56
quả, thông qua đó hứng thú học tập bộ môn và chất lượng học tập bộ môn của
học sinh ngày càng được nâng cao rõ rệt.
3.3.3 Thiết kế bài giảng theo phương pháp hướng dẫn HS tự học.
3.3.3.1 §æi míi c¸ch so¹n bµi
Mét nÐt næi bËt, dÔ nhËn thÊy cña bµi häc theo ph¬ng ph¸p tÝch cùc lµ
ho¹t ®éng cña HS chiÕm tØ träng cao so víi ho¹t ®éng cña GV vÒ mÆt thêi
lîng còng nh vÒ cêng ®é lµm viÖc. Nhng thùc ra ®Ó cã mét tiÕt häc
trªn líp nh vËy th× GV ph¶i ®Çu t c«ng søc vµ thêi gian rÊt nhiÒu trong
kh©u so¹n bµi. Ph¶i thay ®æi quan niÖm vÒ so¹n bµi nh sau:
B¶ng : So s¸nh hai c¸ch so¹n bµi
So¹n bµi theo ph¬ng ph¸p thô
®éng
So¹n bµi theo
ph¬ng ph¸p tÝch cùc
a) GV dù kiÕn chñ yÕu lµ nh÷ng
ho¹t ®éng trªn líp cña chÝnh m×nh
(thuyÕt tr×nh, gi¶ng gi¶i, ®Æt c©u
hái, viÕt b¶ng, vÏ s¬ ®å, ph©n tÝch
biÓu ®å, biÓu diÔn ph¬ng tiÖn
trùc quan...) cã h×nh dung chót Ýt
vÒ nh÷ng hµnh ®éng hëng øng
cña HS (sÏ tr¶ lê i c©u há i nªu ra
nh thÕ nµo, cã thÓ nªu th¾c m¾c
g×, sÏ nhËn xÐt g× khi xem GV biÓu
diÔn ph¬ng tiÖn trùc quan, sÏ cã
ý kiÕn g× khi GV tr×nh bµy mét
biÓu ®å...).
a) Nh÷ng dù kiÕn cña GV ph¶i tËp
trung chñ yÕu vµo c¸c ho¹t ®éng cña
HS (quan s¸t tranh ¶nh, mÉu vËt, tiÕn
hµnh thÝ nghiÖm, tranh luËn vÒ vÊn ®Ò
®Æt ra, gi¶i bµi to¸n nhËn thøc...), trªn
c¬ së ®ã GV h×nh dung m×nh sÏ ph¶i
tæ chøc c¸c ho¹t ®éng cña HS nh thÕ
nµo (giao bµi tËp cho c¸ nh©n hay
theo nhãm, biÓu diÔn thÝ nghiÖm cho
HS qua n s¸ t rót ra nhË n x Ðt ha y tæ
chøc cho HS trùc tiÕp lµm thÝ nghiÖm
®Ó tù rót ra kÕt luËn...).
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
57
b) GV tÝnh to¸n kü tr×nh tù triÓn
khai c¸c ho¹t ®éng trªn líp cña
chÝnh m×nh sao cho hîp lý tiÕt
kiÖm thêi gian, ®Ó chñ ®éng hoµn
thµnh tiÕt häc ®óng giê.
b) GV ph¶i suy nghÜ c«ng phu vÒ
nh÷ng kh¶ n¨ng diÔn biÕn c¸c ho¹t
®éng ®Ò ra cho HS, dù kiÕn nh÷ng
gi¶i ph¸p ®iÒu chØnh ®Ó kh«ng bÞ
“ch¸y gi¸o ¸n“. GV cÇn ph¶i cã tr×nh
®é chuyªn m«n v÷ng ch¾c ®Ó xö lý
t×nh huèng ph¸t sinh ë HS.
c) Th« ng tin ®i theo mé t chiÒu,
chñ yÕu lµ tõ thÇy ®Õn trß cho nªn
GV cã thÓ hoµn toµn kiÓm so¸t
®îc tiÕn ®é bµi häc. GV vËn dông
vèn hiÓu biÕt vµ kinh nghiÖm cña
m×nh ®Ó cè lµm cho HS hiÓu vµ
nhí néi dung quy ®Þnh trong s¸ch
gi¸o khoa.
c) Bµi häc ®îc x©y dùng tõ nh÷ng
®ãng gãp cña HS th«ng qua nh÷ng
ho¹t ®éng do GV tæ chøc, khai th¸c
vèn hiÓu biÕt vµ kinh nghiÖm cña tõng
HS vµ tËp thÓ líp, t¨ng cêng mèi liªn
hÖ ngîc tõ trß ®Õn thÇy vµ mèi liªn
hÖ ngang gi÷a trß víi trß. Trong
trêng hîp nµy, GV ph¶i cã kinh
nghiÖm s ph¹m míi lµm chñ ®îc
tiÕt häc.
VÒ mÆt ph¬ng ph¸p, cÇn vËn dông c¸c ph¬ng ph¸p tÝch cùc phï hîp
víi néi dung bµi häc, tr×nh ®é HS, ph¬ng tiÖn, thiÕt bÞ d¹y häc.
VÒ mÆt kü thuËt nªn tËp trung vµo viÖc sö dông c©u hái vµ sö dông c¸c
phiÕu häc tËp, sö dông c¸c thiÕt bÞ d¹y häc mét c¸ch khoa häc, hiÖu qu¶.
§Ó ph¸t triÓn c¸c ph¬ng ph¸p tÝch cùc, trong kh©u so¹n bµi cÇn coi
träng viÖc chuÈn bÞ c¸c c©u hái. CÇn tr¸nh khuynh híng h×nh thøc, ®Æt
c©u hái ë chç dÔ hái chø kh«ng ph¶i ë chç cÇn hái, c©u hái cã yªu cÇu cao
vÒ nhËn thøc. Mçi bµi häc cÇn cã mét sè c©u hái then chèt, nh»m vµo
nh÷ng môc ®Ých nhËn thøc x¸c ®Þnh, nhÊt lµ ë nh÷ng phÇn träng t©m, trªn
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
58
c¬ së ®ã khi lªn líp sÏ ph¸t triÓn thªm nh÷ng c©u hái phô tïy theo diÔn biÕn
cña tiÕt häc.
§Ó tæ chøc c¸c ho¹t ®éng häc tËp cña HS, gi¸o viªn dïng c¸c phiÕu
ho¹t ®éng häc tËp, gäi t¾t lµ phiÕu häc tËp, cßn gäi lµ phiÕu ho¹t ®éng hay
phiÕu lµm viÖc vµ cã thÓ kÕt hîp víi th¶o luËn nhãm ®Ó t¨ng hiÖu qu¶ cña
ph¬ng ph¸p tÝch cùc.
§iÒu quan träng lµ qua c«ng t¸c ®éc lËp víi c¸c phiÕu häc tËp, HS ®îc
ph¸t triÓn c¸c kü n¨ng t duy (quan s¸t, so s¸nh, ph©n tÝch, quy n¹p, kh¸i
qu¸t hãa, suy luËn ®Ò xuÊt gi¶ thuyÕt ...).
Nh vËy cèt lâi cña gi¸o ¸n ®æi míi lµ phÇn thiÕt kÕ c¸c ho¹t ®éng gióp
HS tù lùc chiÕm lÜnh néi dung bµi häc.
3.3.3.2 Qui tr×nh x©y dùng kÕ ho¹ch bµi häc:
§îc tãm t¾t theo s¬ ®å [ 20, tr 61]
3.3.3.3 CÊu tróc kÕ ho¹ch bµi häc:
Mét kÕ ho¹ch bµi häc thêng ph¶i thÓ hiÖn ®îc c¸c néi dung vµ h×nh thøc
sau:
Môc tiªu bµi
Néi dung Ph¬ng ph¸p
H×nh thøc tæ chøc
Ph¬ng tiÖn d¹y häc
C¸c ho¹t ®éng d¹y
§¸nh gi¸
ChuÈn bÞ kÕ ho¹ch
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
59
PhÇn më ®Çu: Tªn bµi - Líp häc - Thêi gian (ngµy, th¸ng, n¨m).
1. Môc tiªu bµi häc:
- KiÕn thøc
- Kü n¨ng.
- Th¸i ®é
2. Ph¬ng tiÖn vµ sù chuÈn bÞ cña GV vµ HS
3. Ph¬ng ph¸p: Lùa chän nh÷ng ph¬ng ph¸p phï hîp víi néi dung,
®èi tîng vµ nh÷ng h×nh thøc tæ chøc d¹y häc linh ho¹t.
4. TiÕn tr×nh lªn líp:
- KiÓm tra bµi cò: Theo chóng t«i ngoµi kiÓm tra bµi cò GV nªn t¨ng
cêng kiÓm tra sù chuÈn bÞ bµi míi cña HS theo quy ®Þnh cña giê h«m
tríc v× cã kiÓm tra th× nhiÒu HS b¾t buéc ph¶i ®äc bµi ( sau sÏ thµnh thãi
quen), cã nh vËy giê häc theo híng n©ng cao tÝnh tÝch cùc, chñ ®éng,
s¸ng t¹o cña HS míi cã hiÖu qu¶.
- Bµi míi: Kh©u nµy ®îc thùc hiÖn víi c¸c ho¹t ®éng cña gi¸o viªn vµ
häc sinh ®Ó thùc hiÖn c¸c môc tiªu cña bµi häc, nh÷ng ho¹t ®éng nµy kÕ
tiÕp nhau, thêng mçi ho¹t ®éng nh»m thùc hiÖn mét môc tiªu cô thÓ cña
bµi häc. CÇn s¾p xÕp c¸c ho¹t ®éng mét c¸ch hîp lý vÒ néi dung vµ thêi
lîng.
Lu ý: GV cã thÓ chia 2 cét hoÆc kh«ng chia cét nhng ph¶i thÓ hiÖn
®îc c¸c ho¹t ®éng cña häc sinh vµ ph¬ng ph¸p dÉn d¾t cña gi¸o viªn ®Ó
dÉn tíi kÕt luËn tõng phÇn hoÆc toµn bµi.
- Cñng cè, dÆn dß: ViÖc cñng cè cã thÓ díi d¹ng c©u hái tù luËn còng
cã thÓ thùc hiÖn bë i c¸c c©u hái TNKQ. GV cÇn yªu cÇu HS häc bµ i vµ
chuÈn bÞ bµi míi theo hÖ thèng c©u hái vµ cã híng dÉn cô thÓ. §Æc biÖt ë
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
60
kh©u dÆn dß GV ph¶i dµnh mét lîng thêi gian nhÊt ®Þnh ®Ó híng dÉn
c¸c em ®äc bµi häc chuÈn bÞ bµi míi ë nhµ, c«ng viÖc nµy rÊt quan träng
¶nh hëng ®Õn viÖc lÜnh héi kiÕn thøc cña bµi häc tiÕp theo ( thùc tÕ hiÖn
nay rÊt nhiÒu GV kh«ng coi trong c«ng viÖc nµy). NÕu GV t¹o cho HS mét
thãi quen, mét c¸ch ®äc s¸ch khoa häc th× sÏ n©ng cao ®îc hiÖu qu¶ cña
c«ng t¸c tù häc cña HS, qua ®ã n©ng cao chÊt lîng häc tËp cña c¸c em.
VÝ dô : Khi d¹y xong bµi chu k× tÕ bµo vµ qu¸ tr×nh nguyªn ph©n, ë
kh©u dÆn dß GV cã thÓ híng dÉn c¸c em häc bµi vµ ®äc bµi míi nh sau:
* Thứ nhất các em về phải sào bài ngay tức là xem lại bài vừa học buổi
sáng vừa xem vừa kết hợp SGK và tìm chỗ chưa hiểu để hỏi ngay
*Thứ hai các em học bài và làm bài theo các câu hỏi trong SGK và các câu
hỏi ôn bài bổ sung ( HS làm vào vở bài tập):
1. Hãy mô tả quá trình NP của 1 TB có 2n = 4 ( thể hiện bằng hình vẽ)
2. Hãy nêu sự biến đổi hình thái của NST mang tính chu kì trong NP và ý
nghĩa của những biến đổi đó?
* Thứ ba các em chuẩn bị bài mới theo gợi ý sau: Để giờ học tới có hiệu
quả các em hãy đọc bài mới trong SGK theo trình tự sau:
* Đọc lần thứ nhất: Đọc bình thường
* Đọc lần thứ 2: Đọc chậm tự đánh dấu vào những ý cho là quan trọng.
* Đọc lần thứ 3: Đọc chậm để trả lời các câu hỏi sau:
1.Nêu biến đổi của nhiễm sắc thể và các sự kiện khác (màng nhân, nhân con,
thoi phân bào…) qua các kì của giảm phân?
2.Tìm ra điểm khác biệt cơ bản của GP với NP? Thử đưa ra ý nghĩa của sự
khác biệt đó?
3.4 Các biện pháp tổ chức, quản lý giáo dục nhằm nâng cao năng lực
tự học cho HS trường PTDTNT.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
61
3.4.1. Các biện pháp tổ chức, giáo dục, xây dựng động cơ thái độ học
tập đúng đắn cho HS.
* Biện pháp kích thích động cơ học tập môn sinh học cho HS
Biện pháp này được đề xuất dựa trên các mối quan hệ giữa động cơ học tập
hứng thú, với tính tích cực độc lập trong học tập và với sự thành công trong
học tập bộ môn của HS. “Cần quan tâm bồi dưỡng cho học sinh thái độ tích
cực, có hứng thú đối với hoạt động học tập nói chung và bài học nói riêng. Chỉ
trên cơ sở đó, HS mới tự giác, chủ động lưu tâm đến việc lĩnh hội và rèn luyện
kĩ năng, tập trung tư tưởng và say mê học tập” [19, tr 296].
Biện pháp:
- Giáo viên phải biết vận dụng linh hoạt nội dung và phương pháp dạy học,
tổ chức hợp lí nhịp điệu làm việc, tạo ra không khí thân mật, đúng mức nhưng
nghiêm túc với HS, phải luôn có thái độ, tác phong sư phạm mẫu mực.
- Để kích thích động cơ học tập môn sinh học cho HS DTNT theo chúng tôi
cần tiến hành ngay ở giờ học đầu tiên của môn học- “khởi động môn học”
nhằm chính thức mở ra tương lai của môn học, chuẩn bị tâm thế cho việc học
bộ môn, tạo hứng thú tìm hiểu khai thác những điều thú vị riêng của bộ môn.
Tiến hành trong việc “khởi động bài học” nhằm mục đích tạo không khí học
tập tích cực, làm rõ sự mong đợi và lo lắng của HS đối với bài học và chính
thức mở ra bài học. Trong từng giờ giảng,GV cần tạo hứng thú học tập cho HS
bằng cách: GV cần xây dựng các tình huống dạy học và áp dụng cách thức
hành động phù hợp có tác dụng làm cho nội dung học tập trở nên hấp dẫn, mới
lạ đối với HS, HS tự giác, tích cực, độc lập giải quyết các nhiệm vụ học
tập.Trong mỗi giờ GV nên gắn kiến thức đã học vào giải thích những hiện
tượng thực tế xung quanh các em như vậy phần nào sẽ tăng thêm hứng thú học
tập bộ môn.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên
62
- Để tạo được hứng thú, động cơ học tập cho HS đòi hỏi mỗi GV không chỉ
giỏi về chuyên môn mà còn hiểu về tâm lí HS cũng
Các file đính kèm theo tài liệu này:
- 2LV08_SPPhamThiHongTu.pdf