Kinh tế học - Chương 6: Thị trường độc quyền hoàn toàn - Bùi Hoàng Ngọc

Khoa Quản trị Kinh doanh – Trường Đại học Công nghệ Đồng Nai Giảng viên : Bùi Hoàng Ngọc Email : bui.ngoc@dntu.edu.vn “Khoa Quản trị Kinh doanh – Trường Đại học Công nghệ Đồng Nai” Chương 6 Thị trường độc quyền hoàn toàn Giảng viên : Bùi Hoàng Ngọc Email : bui.ngoc@dntu.edu.vn “Khoa Quản trị Kinh doanh – Trường Đại học Công nghệ Đồng Nai” Mục tiêu học tập của chương  Học xong chương này, người học cần nắm được các kiến thức sau : 1. Đặc điểm của thị trường độc quyền hoàn toàn 2. Nguyên nhân gây ra độc quyền. 3. Hành vi của NTD, DN, Chính phủ trong thị trường độc quyền 4. Các tổn thất do độc quyền gây ra 5. Các biện pháp kiểm soát độc quyền “Khoa Quản trị Kinh doanh – Trường Đại học Công nghệ Đồng Nai” 1. Đặc điểm của thị trường độc quyền  Thị trường độc quyền hoàn toàn có các đặc điểm cơ bản sau : 1. Rất nhiều người mua - Chỉ có 1 người bán. 2. Chỉ có 1 sản phẩm ( không có sp thay thế ). 3. Thông tin về sản phẩm là rất hạn chế. 4. Có rất nhiều các rào cản để gia nhập vào ngành. Khoa Quản trị Kinh doanh – Trường Đại học Công nghệ Đồng Nai Giảng viên : Bùi Hoàng Ngọc Email : bui.ngoc@dntu.edu.vn “Khoa Quản trị Kinh doanh – Trường Đại học Công nghệ Đồng Nai” 2. Nguyên nhân gây ra độc quyền  Các nguyên nhân chính như sau 1. Do những ưu đãi của tự nhiên, khí hậu, địa hình. 2. Do việc bảo hộ sở hữu các bằng phát minh sáng chế. 3. Do ưu đãi đặc biệt của hệ thống chính trị. 4. Do những lợi thế theo quy mô của doanh nghiệp sản xuất lớn. “Khoa Quản trị Kinh doanh – Trường Đại học Công nghệ Đồng Nai” 3. Đường cầu và đường MR của DN  Do chỉ có một người bán nên đường cầu của doanh nghiệp độc quyền cũng chính là đường cầu của thị trường.  Đường doanh thu biên (MR) sẽ là đường phân giác (so với đường cầu). “Khoa Quản trị Kinh doanh – Trường Đại học Công nghệ Đồng Nai” Minh họa Sản lượng0 Giá Đường cầu của DN Đường MR 11 115,5 Khoa Quản trị Kinh doanh – Trường Đại học Công nghệ Đồng Nai Giảng viên : Bùi Hoàng Ngọc Email : bui.ngoc@dntu.edu.vn “Khoa Quản trị Kinh doanh – Trường Đại học Công nghệ Đồng Nai” Nhận xét về độc quyền  Giá bán thay đổi, sẽ làm lượng tiêu thụ thay đổi.  Đường MR < P (chính là đường cầu)  So sánh với cạnh tranh hoàn hảo thì  Giá không đổi ở mọi mức sản lượng bán  MR = P “Khoa Quản trị Kinh doanh – Trường Đại học Công nghệ Đồng Nai” 4. Hành vi của DN độc quyền trong ngắn hạn  Trong ngắn hạn, thì cũng giống các loại hình thị trường khác, doanh nghiệp độc quyền cũng luôn theo đuổi mục tiêu tối đa hóa lợi nhuận.  Doanh nghiệp độc quyền có đủ các điều kiện để theo đuổi mục tiêu đó tốt hơn các loại doanh nghiệp khác. “Khoa Quản trị Kinh doanh – Trường Đại học Công nghệ Đồng Nai” Ví dụ  Một doanh nghiệp độc quyền có hàm chi phí TC = 50.000 + 100.Q + 2,5Q2. Hàm cầu của thị trường là Qd = 260 – 0,1.P  Hãy xác định mức sản lượng để DN tối đa được lợi nhuận. Tính lợi nhuận tối đa.  Hãy tính lợi nhuận của DN khi P = 1800 đvt/sp và khi P = 1400 đvt/sp. 9 Khoa Quản trị Kinh doanh – Trường Đại học Công nghệ Đồng Nai Giảng viên : Bùi Hoàng Ngọc Email : bui.ngoc@dntu.edu.vn “Khoa Quản trị Kinh doanh – Trường Đại học Công nghệ Đồng Nai” Phân tích bằng đồ thị P 1 Q 1 MC AC Sản lượng Giá D = AR MR P* Q* P 2 Q 2 A B C Lợi nhuận là hình ABCP* E “Khoa Quản trị Kinh doanh – Trường Đại học Công nghệ Đồng Nai” Nguyên tắc tối đa hóa lợi nhuận 1. Khi Q < Q* thì MC < MR, khi đó nếu doanh nghiệp tăng sản lương ứng ứng thì lợi nhuận sẽ tăng và ngược lại. 2. Khi Q > Q* thì MC > MR, khi đó nếu doanh nghiệp giảm sản lượng cung ứng thì lợi nhuận doanh nghiệp sẽ tăng và ngược lại. 3. Khi Q = Q* thì MC = MR, khi đó sản lượng cung ưng là tối ưu (cho lợi nhuận cao nhất) “Khoa Quản trị Kinh doanh – Trường Đại học Công nghệ Đồng Nai” Minh họa bằng đồ thị Lợi nhuận tăng thêm do sản lượng giảm P 1 Q 1 Lợi nhuận tăng thêm do sản lượng tăng MC AC Sản lượng Giá, CFí D = AR MR P* Q* P 2 Q 2 Khoa Quản trị Kinh doanh – Trường Đại học Công nghệ Đồng Nai Giảng viên : Bùi Hoàng Ngọc Email : bui.ngoc@dntu.edu.vn “Khoa Quản trị Kinh doanh – Trường Đại học Công nghệ Đồng Nai” 5. Đường cung trong thị trường độc quyền  Trong thị trường độc quyền thì thị trường sẽ không có đường cung, vì: 1. Doanh nghiệp độc quyền có thể cung cấp các mức sản lượng khác nhau với cùng một mức giá. 2. Hoặc là cùng cung cấp một mức sản lượng như nhau nhưng mức giá khác nhau. “Khoa Quản trị Kinh doanh – Trường Đại học Công nghệ Đồng Nai” 6. DN độc quyền với nhiều nhà máy MC MC1 QQ Q 1000 2000 1000 1000 3000 MC2 MC T 50 100 150 “Khoa Quản trị Kinh doanh – Trường Đại học Công nghệ Đồng Nai” Ví dụ có 2 nhà máy Sản lượng Giá, CFí D = AR MR MC1 MC2 MCT MR* Q1 Q2 QT P* Khoa Quản trị Kinh doanh – Trường Đại học Công nghệ Đồng Nai Giảng viên : Bùi Hoàng Ngọc Email : bui.ngoc@dntu.edu.vn “Khoa Quản trị Kinh doanh – Trường Đại học Công nghệ Đồng Nai” Nguyên tắc lựa chọn  Doanh nghiệp độc quyền sẽ lựa chọn mức sản lượng sản xuất của các nhà máy theo nguyên tắc : MC1 = MC2 = = MCn = MCT  Và để tối đa hóa được lợi nhuận thì doanh nghiệp độc quyền cũng tuân theo nguyên tắc MR = MCT “Khoa Quản trị Kinh doanh – Trường Đại học Công nghệ Đồng Nai”  Một DN độc quyền có 2 nhà máy với hàm chi phí cho như sau:  Nhà máy 1 : TC1 (Q1) = 5.Q1 2 + 100 ($)  Nhà máy 2 : TC2 (Q2) = 10.Q2 2 + 150 ($)  Hàm cầu của thị trường : Pd = 640 - 2.Q (sp) với Q = Q1+Q2  Hãy xác định mức sản lượng của từng nhà máy và giá bán để DN tối đa được lợi nhuận. 17 Ví dụ “Khoa Quản trị Kinh doanh – Trường Đại học Công nghệ Đồng Nai” Khoa Quản trị Kinh doanh – Trường Đại học Công nghệ Đồng Nai Giảng viên : Bùi Hoàng Ngọc Email : bui.ngoc@dntu.edu.vn “Khoa Quản trị Kinh doanh – Trường Đại học Công nghệ Đồng Nai” 7. Đo lường mức độ độc quyền  Việc kiểm soát được độc quyền có rất nhiều ý nghĩa trong thực tế, do đó các cơ quan quản lý Nhà nước phải đo lường được mức độ độc quyền.  Mức độ độc quyền có thể được đo lường bằng các hệ số độc quyền. “Khoa Quản trị Kinh doanh – Trường Đại học Công nghệ Đồng Nai” a. Hệ số độc quyền Lerner  Hệ số độc quyền Lerner phản ánh tỷ lệ % giữa chi phí biên với giá bán của chính hàng hóa dịch vụ đó.  Công thức tính : hay  Vì độc quyền P > MC nên 0 < L < 1  L càng gần 1 thì mức độ độc quyền càng cao .100% P MC L P   1 d P L E   “Khoa Quản trị Kinh doanh – Trường Đại học Công nghệ Đồng Nai” a. Hệ số độc quyền Bsin  Hệ số độc quyền Lerner phản ánh tỷ lệ % giữa chi phí trung bình với giá bán của chính hàng hóa dịch vụ đó.  Công thức tính :  Vì độc quyền P > AC nên 0 < B < 1  B càng gần 1 thì mức độ độc quyền càng cao .100% P AC B P   Khoa Quản trị Kinh doanh – Trường Đại học Công nghệ Đồng Nai Giảng viên : Bùi Hoàng Ngọc Email : bui.ngoc@dntu.edu.vn 8. Tác động độc quyền đến nền kinh tế Do độc quyền nên : ∆ CS = - A - B ∆ PS = A - D DWL = - B - D - A : là phần thặng dư của NTD phải chuyển cho DN độc quyền. B A Phần thặng dư chuyển từ NTD sang DN độc quyền Tổn thất vô ích D Q D = AR MR MC Q0 P0 PM QM $/Q E0 “Khoa Quản trị Kinh doanh – Trường Đại học Công nghệ Đồng Nai” 9. Các chiến lược giá của DN độc quyền  Do độc quyền nên doanh nghiệp độc quyền có thể chủ động áp đặt giá cho thị trường. Có 3 kiểu chiến lược giá cơ bản sau : Chiến lược giá cấp 1 Chiến lược giá cấp 2 Chiến lược giá cấp 3 “Khoa Quản trị Kinh doanh – Trường Đại học Công nghệ Đồng Nai” a. Chiến lược phân biệt giá cấp 1  Nội dung :  Điều kiện áp dụng : Khoa Quản trị Kinh doanh – Trường Đại học Công nghệ Đồng Nai Giảng viên : Bùi Hoàng Ngọc Email : bui.ngoc@dntu.edu.vn “Khoa Quản trị Kinh doanh – Trường Đại học Công nghệ Đồng Nai” b. Chiến lược phân biệt giá cấp 2  Nội dung :  Điều kiện áp dụng : “Khoa Quản trị Kinh doanh – Trường Đại học Công nghệ Đồng Nai” c. Chiến lược phân biệt giá cấp 3  Nội dung :  Điều kiện áp dụng : “Khoa Quản trị Kinh doanh – Trường Đại học Công nghệ Đồng Nai” 10. Kiểm soát độc quyền  Độc quyền về cơ bản là không có lợi cho người tiêu dùng, do đó nếu độc quyền phát huy mặt xấu thì Chính Phủ cần có các biện pháp kiểm soát độc quyền. Khoa Quản trị Kinh doanh – Trường Đại học Công nghệ Đồng Nai Giảng viên : Bùi Hoàng Ngọc Email : bui.ngoc@dntu.edu.vn “Khoa Quản trị Kinh doanh – Trường Đại học Công nghệ Đồng Nai” a. Mục đích kiểm soát độc quyền  Giảm mức giá mà NTD phải trả xuống gần mức giá của thị trường cạnh tranh.  Tăng số lượng cung ứng để NTD có thể tiếp cận được dễ dàng hơn.  Giảm bớt lợi nhuận của DN độc quyền để phục vụ các lợi ích khác của toàn xã hội.  Giảm các tổn thất vô ích và lãng phí tài nguyên. “Khoa Quản trị Kinh doanh – Trường Đại học Công nghệ Đồng Nai” b. Các biện pháp kiểm soát độc quyền Quy định giá tối đa Biện pháp 1 Biện pháp 2 Biện pháp 3 Đánh thuế Dùng Luật chống độc quyền 1. Nguyên tắc áp dụng : Quy định Pmax = MC. 2. Lợi nhuận trước Pmax ABCP* 3. Lợi nhuận sau Pmax EFGPmax 4. Nhờ có Pmax mà : - Đường cầu gãy khúc - Sản lượng mua được ↑ - Giá mua HHDV ↓ MC AC Q Giaù D = AR MR P* Q* Pmax Qmax A B C Lợi nhuận trước Pmax E F G Quy định giá tối đa Khoa Quản trị Kinh doanh – Trường Đại học Công nghệ Đồng Nai Giảng viên : Bùi Hoàng Ngọc Email : bui.ngoc@dntu.edu.vn “Khoa Quản trị Kinh doanh – Trường Đại học Công nghệ Đồng Nai” Lợi ích của quy định giá tối đa  Đối với người tiêu dùng :  Đối với DN độc quyền :  Đối với Chính Phủ/xã hội : “Khoa Quản trị Kinh doanh – Trường Đại học Công nghệ Đồng Nai” Đánh thuế theo sản lượng  Tức là : Chính phủ sẽ thu t đồng thuế / 1 sản phẩm mà DN độc quyền bán ra.  DN độc quyền vẫn được tự quyết định giá bán, do vậy cách làm của họ là :  MC2 = MC1 + mức thuế t  AC2 = AC1 + mức thuế t “Khoa Quản trị Kinh doanh – Trường Đại học Công nghệ Đồng Nai” Đánh thuế theo sản lượng A B E F H D C G MC2 MC1 AC2 MR AC1 D Q2 Q1 P Q Khoa Quản trị Kinh doanh – Trường Đại học Công nghệ Đồng Nai Giảng viên : Bùi Hoàng Ngọc Email : bui.ngoc@dntu.edu.vn “Khoa Quản trị Kinh doanh – Trường Đại học Công nghệ Đồng Nai” Lợi ích của đánh thuế theo sản lượng  Đối với người tiêu dùng :  Đối với DN độc quyền :  Đối với Chính Phủ/xã hội : “Khoa Quản trị Kinh doanh – Trường Đại học Công nghệ Đồng Nai” Đánh thuế không theo sản lượng  Tức là : Chính phủ sẽ thu một số thuế cố định là T đồng, mà không quan tâm đến sản lượng DN độc quyền bán ra.  DN độc quyền vẫn được tự quyết định giá bán, do vậy cách làm của họ là :  MC2 = MC1  AC2 = AC1 + T/Q1 “Khoa Quản trị Kinh doanh – Trường Đại học Công nghệ Đồng Nai” A B F D C G MC1 AC2 MR AC1 D Q1 P Đánh thuế không theo sản lượng Q Khoa Quản trị Kinh doanh – Trường Đại học Công nghệ Đồng Nai Giảng viên : Bùi Hoàng Ngọc Email : bui.ngoc@dntu.edu.vn “Khoa Quản trị Kinh doanh – Trường Đại học Công nghệ Đồng Nai” Lợi ích của đánh thuế không theo sản lượng  Đối với người tiêu dùng :  Đối với DN độc quyền :  Đối với Chính Phủ/xã hội : “Khoa Quản trị Kinh doanh – Trường Đại học Công nghệ Đồng Nai” Can thiệp bằng Luật  Sinh viên tự nghiên cứu các văn bản pháp luật về Luật chống độc quyền, các quy định về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng “Khoa Quản trị Kinh doanh – Trường Đại học Công nghệ Đồng Nai” Kết thúc môn học Giảng viên : Bùi Hoàng Ngọc Email : bui.ngoc@dntu.edu.vn