Khóa luận Đánh giá điều kiện sinh khí hậu phục vụ phát triển lâm nghiệp và du lịch tỉnh Nghệ An

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC TỰ NHIÊN -------------*****------------ KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP CỬ NHÂN KHOA HỌC HỆ CHÍNH QUY NGÀNH KHÍ TƯỢNG ĐÁNH GIÁ ĐIỀU KIỆN SINH KHÍ HẬU PHỤC VỤ PHÁT TRIỂN LÂM NGHIỆP VÀ DU LỊCH TỈNH NGHỆ AN Người hướng dẫn : TS. Mai Trọng Thông ThS. Hoàng Lưu Thu Thủy Người thực hiện : Võ Trọng Hoàng HÀ NỘI – 2008 Lời cảm ơn Với lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc, em xin cảm ơn sự giúp đỡ tận tình, sự hướng dẫn chu đáo của hai cán bộ hướng dẫn: Ts. Mai Trọng Thông, ThS. Hoàng Lưu Thu Thuỷ, viện Địa lý. Em cũng xin cảm ơn sự giúp đỡ nhiệt tình của anh Tống Phúc Tuấn cán bộ Viện Địa Lý Nhân đây, em xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành tới các thầy, cô trong khoa Khí tượng - Thuỷ văn - Hải dương học trường Đại học Khoa học Tự nhiên đã tận tâm giảng dạy và tạo mọi điều kiện thuận lợi cho em trong quá trình học tập tại khoa. Mặc dù đã hết sức cố gắng để thực hiện khoá luận, nhưng do kiến thức và thời gian có hạn nên chắc chắn khoá luận không tránh khỏi những sai sót. Vì vậy em mong muốn nhận được những ý kiến đóng góp quý báu của các thầy cô và các bạn bè sinh viên. Xin chân thành cảm ơn! Võ Trọng Hoàng Sinh viên K49 Khoa Khí tượng - Thuỷ Văn - Hải dương học MỤC LỤC DANH SÁCH CÁC BẢN ĐỒ Bản đồ hành chính tỉnh Nghệ An Bản đồ Địa lý tự nhiên tỉnh Nghệ An, tỷ lệ 1/100.000 Bản đồ lượng mưa trung bình năm tỉnh Nghệ An, tỷ lệ 1/100.000 Bản đồ sinh khí hậu tỉnh Nghệ An, tỷ lệ 1/100.000 Bản đồ đánh giá cây lâm nghiệp tỉnh Nghệ An, tỷ lệ 1/100.000 DANH SÁCH CÁC BẢNG Bảng 2.1: Tổng số giờ nắng trung bình tháng và năm (giờ) tại Nghệ An 17 Bảng 2.5: Lượng mây tổng quan trung bình tháng và năm (phần mười bầu trời) 18 Bảng 2.2: Tốc độ gió trung bình tháng và năm (m/s) 19 Bảng 2.3: Nhiệt độ tối cao trung bình tháng và năm (0C) 19 Bảng 2.4: Nhiệt độ không khí tối cao tuyệt đối (0C) 20 Bảng 2.5: Nhiệt độ không khí tối thấp trung bình tháng và năm (0C) 20 Bảng 2.6: Nhiệt độ không khí tối thấp tuyệt đối (0C) 21 Bảng 2.7: Lượng mưa trung bình tháng và năm (mm) 22 Bảng 2.8: Số ngày mưa tháng và năm (ngày) 22 Bảng 2.9: Độ ẩm tương đối trung bình tháng và năm (%) 23 Bảng 2.10: Trữ lượng khai thác tiềm năng nước dưới đất tỉnh Nghệ An 25 Bảng 2.11: Các nhóm đất chính tỉnh Nghệ An 26 Bảng 2.12: Một số chỉ tiêu kinh tế - xã hội chủ yếu của tỉnh Nghệ An 34 Bảng3.1: Hệ thống chú giải của bản đồ sinh khí hậu tỉnh Nghệ An. 39 Bảng 4.1: Kết quả đánh giá khả năng thích nghi của các loại sinh khí hậu đối với các loại cây trồng. 48 Bảng 4.2: Phân loại khí hậu tốt - xấu đối với sức khoẻ con người (người Việt Nam) 50 Bảng 4.3: Chỉ tiêu sinh học đối với con người của các học giả ấn Độ 51 PHẦN MỞ ĐẦU 1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI Nghiên cứu sinh khí hậu là một trong những hướng nghiên cứu tuy đã có từ lâu đời nhưng mới được đẩy mạnh ở nước ta trong khoảng hơn hai chục năm trở lại đây. Sinh khí hậu là một bộ môn khoa học liên ngành giữa khí hậu học và sinh thái học. Sinh khí hậu nghiên cứu ảnh hưởng của điều kiện khí hậu đối với những thành phần sống trong hệ sinh thái, cụ thể hơn, người ta nghiên cứu bản chất của các tác động khí hậu, thời tiết đối với các cơ thể sống, quá trình sống của các quần xã thực vật, động vật, vi sinh vật và đặc biệt là của con người. Cùng với xu thế sinh thái hóa các nghiên cứu của địa lý, có thể thấy hai hướng nghiên cứu sinh khí hậu ứng dụng chính đang được phát triển mạnh đó là sinh khí hậu thảm thực vật tự nhiên và sinh khí hậu người. Trong thời đại hiện nay, trong quá trình quy hoạch, phát triển của bất kỳ một vùng lãnh thổ nào thì một trong những vấn đề hàng đầu được đặt ra đó là sử dụng hợp lý nguồn tài nguyên thiên nhiên và bảo vệ môi trường. Thực tế cho thấy rằng việc xác định một tập đoàn các cây trồng phù hợp với điều kiện thảm thực vật tự nhiên, điều kiện sinh thái tự nhiên, đạt năng suất và hiệu quả kinh tế tốt, ít gây tổn hại đến môi trường, giữ vững sự cân bằng sinh thái là vô cùng quan trọng. Bên cạnh đó nghiên cứu sinh khí hậu người là một lĩnh vực tương đối mới đã và đang được đẩy mạnh ở nước ta trong khoảng gần hai chục năm trở lại đây. Sinh khí hậu người nghiên cứu ảnh hưởng của điều kiện khí hậu, thời tiết đối với cơ thể người phục vụ cho dân sinh, phát triển nền kinh tế du lịch, cũng như các khu chữa bệnh và điều dưỡng. Vì vậy, chúng tôi đã lựa chọn đề tài “Đánh giá điều kiện sinh khí hậu phục vụ phát triển lâm nghiệp và du lịch tỉnh Nghệ An” 2. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU CỦA KHÓA LUẬN Nghiên cứu, thành lập bản đồ các loại sinh khí hậu của tỉnh Nghệ An làm căn cứ khoa học để phục vụ cho việc bố trí cây trồng lâm nghiệp phù hợp và đánh giá điều kiện khí hậu từng vùng thích hợp cho phát triển các loại hình du lịch. 3. GIỚI HẠN NGHIÊN CỨU CỦA KHOÁ LUẬN Trong khóa luận này chúng tôi nghiên cứu và đánh giá điều kiện sinh khí hậu để phục vụ phát triển lâm nghiệp và du lịch theo quy mô không gian và thời gian trên vùng lãnh thổ tỉnh Nghệ An 4. CẤU TRÚC CỦA KHOÁ LUẬN Khóa luận tốt nghiệp này gồm bốn chương, không kể phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo. Chương 1: Tổng quan Chương 2: Khái quát về điều kiện tự nhiên kinh tế - xã hội tỉnh Nghệ An Chương 3: Thành lập bản đồ sinh khí hậu tỉnh Nghệ An Chương 4: Đánh giá tài nguyên sinh khí hậu phục vụ phát triển lâm nghiệp và du lịch CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN 1.1. TỔNG QUAN VỀ SINH KHÍ HẬU VÀ ỨNG DỤNG CỦA SINH KHÍ HẬU. 1.1.1. Khái niệm về sinh khí hậu. Khí hậu học là một ngành khoa học nghiên cứu nguyên nhân phát sinh khí hậu, mô tả khí hậu của các vùng khác nhau trên Trái Đất, sự phân loại và phân bố của chúng, nghiên cứu khí hậu của các thời kì lịch sử, thời kì địa chất trước đây (cổ khí hậu), dự báo sự thay đổi của khí hậu. Thông thường Khí hậu học được chia ra Khí hậu học đại cương, Địa lý khí hậu, Khí hậu thống kê và một số lĩnh vực khí hậu khác… Trong đó, lĩnh vực sử dụng số liệu khí hậu cho các công việc mang tính nghiệp vụ của các ngành nông nghiệp, lâm nghiệp, y học, kĩ thuật xây dựng, giao thông, hàng không… được gọi chung là khí hậu ứng dụng. Sơ đồ tổng quát những lĩnh vực chính của khí hậu ứng dụng được thể hiện trên hình cho thấy đối tượng nghiên cứu mà khí hậu ứng dụng phục vụ rất đa dạng. Khí hậu ứng dụng Khí hậu lâm nghiệp Khí hậu nông nghiệp Khí hậu y học Khí hậu du lịch Khí hậu xây dựng Khí hậu giao thông hàng không khí hậu quân sự Khí hậu một số lĩnh vực khác Sinh khí hậu Hình 1: Sinh khí hậu trong tổng thể khoa học khí hậu ứng dụng[11] Sinh khí hậu là hướng khoa học liên ngành giữa khí hậu học và Sinh thái học, với mục tiêu chủ yếu là nghiên cứu các ảnh hưởng của khí hậu đối với cơ thể sống, bao gồm cả con người và động, thực vật. Trên thực tế Sinh khí hậu là một hướng nghiên cứu chuyên sâu, có mặt ở trong nhiều ngành khoa học truyền thống như Địa lý học, Địa lý thực vật, Sinh thái học, Y học sức khoẻ cộng đồng, Lâm sinh học… Trong số các lĩnh vực sinh khí hậu ứng dụng này có một hướng chuyên nghiên cứu ảnh hưởng của khí hậu đối với thế giới sinh vật, con người trong một môi trường địa lý nào đó hay nói cách khác là liên quan đến hợp phần sinh học của các đơn vị tự nhiên, ví dụ như một Tổng hợp thể tự nhiên hoặc Hệ sinh thái chính. Từ đó có thể thấy nội dung nghiên cứu của sinh khí hậu rất đa dạng, theo các hướng sau đây[4]: Sinh khí hậu thảm thực vật tự nhiên: Nghiên cứu ảnh hưởng của khí hậu, thời tiết đến quá trình hình thành, phát triển, sinh trưởng, tái sinh của các thảm thực vật tự nhiên. Sinh khí hậu nông nghiệp: Nghiên cứu ảnh hưởng của khí hậu, thời tiết lên quá trình sinh trưởng, hình thành năng suất, chất lượng sản phẩm của cây trồng - hướng nghiên cứu đã tồn tại bao đời, từ khi con người tiến hành các hoạt động nông nghiệp. Sinh khí hậu vật nuôi, gia súc, thuỷ hải sản: Nghiên cứu ảnh hưởng của khí hậu, thời tiết đến quá trình sinh trưởng và sinh sản của vật nuôi; đại gia súc, gia cầm, nuôi trồng thuỷ hải sản. Sinh khí hậu người: Nghiên cứu ảnh hưởng của khí hậu, thời tiết đối với cơ thể con người trong các hoạt động sản xuất, lao động, dân sinh, du lịch, nghỉ dưỡng, phục hồi sức khoẻ, trị bệnh. 1.1.2. Các phương pháp phân loại sinh khí hậu hiện có ở Việt Nam. Nhiều tác giả nghiên cứu đã đưa ra những phương pháp đánh giá điều kiện sinh khí hậu với những mục đích khác nhau. Phần lớn các tác giả này đã sử dụng phương pháp phân loại sinh khí hậu của một lãnh thổ nào đó, ví dụ: cho một vùng, một tỉnh hoặc cho cả nước. Để đánh giá điều kiện sinh khí hậu có thể nêu ra 1 số cách phân loại tiêu biểu sau đây[12]: Phân loại Sinh khí hậu của Vũ Tự Lập Vũ Tự Lập tính đến sự hạ nhiệt độ trong mùa đông ở miền Bắc cũng như ảnh hưởng của độ cao địa hình đồi núi của lãnh thổ Việt Nam, thay vì sử dụng nhiệt độ trung bình tháng lạnh nhất tác giả đề nghị sử dụng những chỉ số của De Martone. Thực chất đó là số tháng có nhiệt độ thấp dưới một số ngưỡng chính như 180C (Koppen coi là ôn đới ấm), 15C (cây nhiệt đới ngừng sinh trưởng), 10C (cây cối nói chung ngừng sinh trưởng), 5C (nhiệt độ mà sương muối băng giá có thể xuất hiện nửa đêm về sáng). Dựa vào quan điểm của nhiều nhà nghiên cứu như A.A Grigoriev và M.I Buduko, G.I Xelianhinov, có tham khảo ý kiến phê phán của Yêu Trẩm Sinh; Vũ Tự Lập cho rằng ở những vùng nhiệt đới gió mùa có nhiều núi như miền Bắc nước ta sử dụng tổng tích nhiệt trên 0C thích hợp hơn. Để phân chia các kiểu sinh khí hậu cho lãnh thổ miền Bắc Việt Nam, Vũ Tự Lập đã sử dụng các chỉ tiêu nền tảng - nhiệt ẩm (tổ hợp tổng tích nhiệt trên 0C, hệ số thủy nhiệt Xelianhinov cải tiến với tổng tích nhiệt trên 0C) Phân loại sinh khí hậu của Thái Văn Trừng. Để phục vụ cho phân loại thảm thực vật rừng Việt Nam, Thái Văn Trừng đã kết hợp những tổ hợp các chế độ nhiệt - khô ẩm. Theo tác giả, chế độ khô ẩm ở đây là một phức hệ bao gồm: tổng lượng mưa năm, chỉ số khô hạn và độ ẩm trung bình thấp nhất, phức hệ này là tác nhân chống chế, quyết định sự hình thành những kiểu khí hậu nguyên sinh của thảm thực vật tự nhiên thuộc một vùng lớn ở miền nhiệt đới gió mùa, như ở Việt Nam. Phân loại sinh khí hậu của Lâm Công Định Trong lâm học, chế độ khí hậu là một trong các yếu tố chủ đạo đối với sự phân bố các loài cây, sự hình thành các kiểu rừng, sự biến đổi của các thảm thực vật trên một lãnh thổ. Để xác định chế độ khí hậu của từng địa điểm trên lãnh thổ Việt Nam, Lâm Công Định đã xây dựng công thức “nhiệt - ẩm - quang” trong đó mỗi một yếu tố thành phần lại được tác giả biểu thị ở ba khía cạnh: nền, phân phối trong năm và dao động của nó. Phân loại sinh khí hậu của tác giả Viện Địa Lý Một ví dụ điển hình là công trình phân loại sinh khí hậu toàn lãnh thổ Việt Nam của các tác giả ở Viện Địa lý [12] Để thành lập bản đồ phân loại SKH ở tỷ lệ 1:1.000.000, các tác giả đã phân chia kiểu sinh khí hậu dựa trên tổ hợp 4 đặc trưng chính, phản ánh điều kiện nhiệt, mưa - ẩm của lãnh thổ, đó là: Nhiệt độ trung bình năm, tổng lượng mưa năm, độ dài mùa lạnh, độ dài mùa khô. Nhiệt độ trung bình năm được phân chia ra 5 cấp : I - Rất nóng (> 25C, tương đương với tổng tích nhiệt lớn hơn 9.100C), tồn tại ở phần lãnh thổ phía nam nước ta, những nơi thấp dưới 100 - 200 m , II - nóng (25 - 20C, tương đương với tổng tích nhiệt từ 7.300 đến 9.1000C), giới hạn trên của đai nhiệt này là 500 - 600 m ở vùng Đông Bắc, 600 - 700 m ở Tây Bắc, 800 - 900 m ở miền Trung và khoảng 1.000m ở miền Nam, III -Mát (20 -160C tương đương với tổng tích nhiệt từ 5.800 - 7.300C), nằm dưới độ cao 1400 - 1500 m ở Đông Bắc 1500 - 1600 m ở Tây Bắc và khoảng 1.800 m ở miền Nam , IV - lạnh (16 - 12C, tương ứng với tổng tích nhiệt 4.400 - 5.800C) nằm dưới độ cao khoảng 2300 - 2400 m ở miền Bắc và 2.600 m ở miền Nam, V - Rất lạnh ( 120C tương đương với tổng tích nhiệt nhỏ hơn 4.400C), chỉ tồn tại trên các đỉnh núi cao thuộc dãy Hoàng Liên Sơn , nơi có độ cao trên 2.300 - 2.400 m. Việc thể hiện các vành đai nhiệt này trên bản đồ được có độ chính xác đáng tin cậy, vì nhiệt độ trung bình năm là yếu tố luôn có quan hệ chặt chẽ với độ cao địa hình. Tổng lượng mưa năm được phân chia thành các cấp sau: A - Mưa nhiều ( 2.500 mm), được xem là từ đủ đến thừa ẩm cho thực vật, rừng rậm thường xanh cây lá rộng tồn tại trong bất kì hoàn cảnh nào, B - mưa vừa (2.500 - 1.500 mm), đây là cấp tổng lượng mưa phổ biến nhất, xuất hiện ở phần lớn các nơi trên lãnh thổ nhiệt đới gió mùa Việt Nam và tùy thuộc vào độ dài mùa khô thực tế ở từng nơi, thảm thực vật khí hậu có thể là rừng rậm thường xanh mưa mùa hay rừng thường xanh với các loại cây ưa khô chịu hạn, C - mưa ít (1.500 - 800 mm), nhìn chung thiếu ẩm, thảm thực vật khí hậu có thể có là rừng thường xanh với các loài cây ưa khô, rừng nửa rụng là, rừng rụng lá, D - mưa rất ít (<800 mm), chỉ gặp ở vùng ven biển cực Nam Trung Bộ (Nha Hố, Phan Rang, Phan Thiết thuộc Ninh Thuận, Bình Thuận) - vùng khô hạn nhất Việt Nam, thảm thực vật khí hậu có thể gặp là rừng rụng lá mùa khô, trảng cây bụi gai chịu hạn nhiệt đới. Độ dài mùa lạnh N được phân chia theo số tháng lạnh (tháng lạnh là tháng có nhiệt độ trung bình tháng dưới 18C) bao gồm các cấp : 0 - không có mùa đông, nhiệt độ của tháng lạnh nhất - Ttháng1 < 20C),1- có mùa đông nhưng không lạnh (không có tháng lạnh nào nhưng Ttháng1<20 C), 2 - mùa lạnh ngắn (1 tháng lạnh), 3 - mùa lạnh trung bình (2-3 tháng lạnh) , 4 - mùa lạnh dài (4 tháng lạnh). Độ dài mùa khô n được phân chia theo số tháng khô (tháng khô được xác định theo chỉ tiêu của Gausen r 2t). Có các cấp độ dài mùa khô sau: a - mùa khô ngắn ( 2 tháng ), b - mùa khô trung bình (3 - 4 tháng ), c - mùa khô dài (5 tháng). Từ tổ hợp trên, các tác giả đã phân chia điều kiện SKH lãnh thổ Việt Nam thành 45 kiểu Sinh khí hậu khác nhau. Bên cạnh đó, dựa vào cơ chế mùa và nhất là hạn chế về nhiệt và ẩm đối với thực vật (lấy thực vật và cây trồng nhiệt đới làm chuẩn) các tác giả đã gộp các kiểu sinh khí hậu vào thành 5 nhóm sau: Nhóm 1: nhóm kiểu sinh khí hậu NĐGM vùng núi, gồm các kiểu sinh khí hậu lạnh và rất lạnh, có độ cao trên 1.500 - 1.600 m ở miền Bắc và trên 1.800 m ở miền Nam. Nhóm 2: nhóm kiểu sinh khí hậu NĐGM suốt mùa đông lạnh và khô, tồn tại chủ yếu ở Tây Bắc. Nhóm 3: nhóm kiểu sinh khí hậu NĐGM có mùa đông lạnh, nửa đầu lạnh khô, nửa đầu lạnh ẩm, bao gồm các kiểu sinh khí hậu thuộc vùng Đông Bắc, Đồng Bằng Bắc Bộ, Thanh Hóa, Nghệ An. Nhóm 4: nhóm kiểu sinh khí hậu NĐGM có mùa đông không lạnh và hầu như không có mùa khô, bao gồm các kiểu sinh khí hậu ở vùng thấp khu vực Quảng Trị - Thừa Thiên Huế. Nhóm 5: nhóm kiểu sinh khí hậu NĐGM không có mùa đông và có một mùa khô rõ rệt, bao gồm các kiểu sinh khí hậu ở vùng thấp miền Nam nước ta. 1.2. Ý NGHĨA THỰC TIỄN CỦA VIỆC NGHIÊN CỨU SINH KHÍ HẬU ĐỐI VỚI PHÁT TRIỂN LÂM NGHIỆP VÀ DU LỊCH 1.2.1. Đối với phát triển lâm nghiệp. Mục đích chủ yếu của sản xuất lâm nghiệp trong giai đoạn hiện nay là duy trì, bảo vệ chăm sóc những diện tích rừng tự nhiên (nguyên sinh, tái sinh các loại), quy hoạch trồng rừng với những cơ cấu cây trồng thích hợp, nhanh chóng tái tạo những diện tích rừng đã bị chặt, đốt phá qua nhiều năm trước đây, từng bước khôi phục dần tài nguyên rừng của đất nước, thực hiện việc phủ xanh đất trống đồi núi trọc có sự phối hợp nhịp nhàng giữa hai mục tiêu hiệu quả kinh tế và bảo vệ môi trường sinh thái. Nhìn chung các loại cây rừng mà sản xuất lâm nghiệp thường đưa vào phủ xanh diện tích đất trống đồi núi trọc… đều là cây lâu năm, có biên độ sinh thái rất rộng. Đại bộ phận những vùng đất đai có dự kiến phát triển rừng đều là những vùng đất trống đồi núi trọc có chế độ khí hậu, mà cụ thể là điều kiện nhiệt ẩm phân định ra làm hai mùa rõ rệt, hoặc là một mùa nóng và một mùa lạnh hoặc một mùa mưa và một mùa khô. Dựa vào điều kiện sinh thái của các cây lâm nghiệp, so sánh chúng với các đặc điểm sinh khí hậu của từng vùng cho phép chúng ta đưa ra những nhận định: từ sơ bộ có thể trồng hay không trồng được một số loại cây, cho tới những nhận định chi tiết: nếu trồng được thì nên trồng vào giai đoạn nào của năm là thích hợp. Hơn thế nữa việc nghiên cứu này cũng giúp cho những người làm quy hoạch lâm nghiệp có thể thiết kế những cơ cấu xen canh hợp lý giữa cây lâm nghiệp với các loai cây công nghiệp, lương thực hoa màu gì trong những năm thiết kế cơ bản đầu tiên. Trên thực tế có thể dựa vào các kết quả nghiên cứu về sinh khí hậu đối với thảm thực vật tự nhiên mà bố trí, quy hoạch sản xuất lâm nghiệp, tận dụng tính mềm dẻo, khả năng chống chịu tốt, thích nghi với điều kiện môi trường rộng của các loài cây dùng để tái sinh rừng cũng như cây nguyên liệu dùng cho công nghiệp. 1.2.2. Đối với phát triển du lịch. Đời sống của con người liên quan mật thiết với điều kiện khí hậu, một thành phần quan trọng của môi trường sống. Tuỳ thuộc vào các yếu tố khí hậu như nắng, mưa, nhiệt độ, gió, độ ẩm không khí của mỗi một vùng, một khu vực cụ thể con người có thể hoặc không thể phù hợp thích nghi với điều kiện khí hậu nói chung nơi con người sống lâu dài hoặc tạm thời. Nhiều yếu tố khí hậu có thể tham gia vào quá trình hình thành các bệnh thời tiết, khí hậu. Ví dụ thời tiết nóng khô, nóng ẩm đều có thể gây nên các rối loạn về khả năng điều hoà nhiệt, gây nên tình trạng ngất do nóng, say nắng suy kiệt do mất nước trong cơ thể… ở vùng núi cao, do thiếu ôxy hoặc áp suất không khí thấp có thể gây các bệnh nhức đầu, mất ngủ, rối loạn nhịp thở… Ở Việt Nam, trong ngành y tế đã có nhiều công trình nghiên cứu về sinh khí hậu đối với sức khoẻ con người để phục vụ cho công tác chữa trị, điều dưỡng, du lịch, nghỉ mát… tại nhiều vùng lãnh thổ khác nhau [5,10,13]. Các công trình này đề cập đến ảnh hưởng của bức xạ mặt trời đến da, mắt, ảnh hưởng của sự mất cân bằng nhiệt đến hệ thần kinh, ảnh hưởng của gió đến các bệnh về đường hô hấp, bệnh tim mạch… Bên cạnh đó, nhiều tác giả cũng đã đưa ra tiêu chuẩn vi khí hậu nhà ở, ngưỡng sinh học như tiện nghi mát, tiện nghi nóng thông qua trị số giới hạn của cảm giác nhiệt theo nhiệt độ hiệu dụng [13]. Về nghiên cứu sinh khí hậu phục vụ tham quan du lịch, một số tác giả [5] cũng đã đưa ra các phương pháp lựa chọn các tiêu chí để đánh giá các vùng, khu vực có tiềm năng tự nhiên về du lịch có đáp ứng được hay không những điều kiện thuận lợi đối với sức khoẻ của con người. Tác giả Đặng Kim Nhung [11] đã đưa ra một số tổ hợp 4 yếu tố thời tiết khác chính, đó là: nhiệt độ, độ ẩm không khí, tốc độ gió lúc 13 giờ và thời gian mưa trong ngày với 2 ngưỡng thích hợp và không thích hợp để đánh giá đIều kiện khí hậu du lịch cho Hà Nội và Quảng Ninh. Sau này, các tác giả của Viện Địa lý [11,12] đã sử dụng thêm chỉ tiêu tổng hợp nhiệt độ hiệu dụng để đánh giá một cách sơ bộ tiềm năng khí hậu du lịch cho 6 vùng khí hậu biển của Việt Nam. Nhìn chung các công trình nghiên cứu sinh khí hậu người cho mục đích khác nhau được các tác giả Việt Nam thực hiện trong nhiều năm qua đã góp phần quan trọng để đánh giá tiềm năng về khí hậu phục vụ các hoạt động của con người trong một số lĩnh vực cụ thể như xây dựng nhà ở, nhà hoạt động sản xuất, các khu nghỉ dưỡng tham quan hoạt động du lịch, tắm biển… Trong các nghiên cứu này, phương pháp chung là sử dụng một số chỉ tiêu tổng hợp về các yếu tố khí hậu đã có trên thế giới nhưng đã được xem xét phân chia lại các ngưỡng cho là phù hợp hơn với con người và điều kiện khí hậu ở vùng nhiệt đới ẩm gió mùa của nước ta. CHƯƠNG 2: KHÁI QUÁT VỀ ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN, KINH TẾ - XÃ HỘI TỈNH NGHỆ AN 2.1. ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN. 2.1.1. Điều kiện địa chất + Đặc điểm đá nền Tại khu vực nghiên cứu có mặt hầu hết các thành tạo địa chất từ Tiền Cambri đến hiện đại với các phân vị địa chất như sau[7]: A. Các thành tạo biến chất, trầm tích, phun trào 1. Giới Protezozoi có các hệ tầng Bù Khạng (PR2-Î1bk) và Pô Kê (PR2-Î1pk) với thành phần đá chính là thạch anh, mi ca, gơ nai. 2. Giới Paleozoi có các hệ tầng: Suối Mai (Î-O1sm), Long Đại (O-Slđ), Sông Cả (O-Ssc), Huổi Nhị (S2-D1hn), Huổi Lôi (D1-2hl), Nậm Cắn (D2nc), La Khê (C1lk) và Mường Lống (C-Pml) với thành phần chính là phiến sét, đá vôi, cuội kết, cát kết đa khoáng. 3. Giới Mezozoi gồm các hệ tầng: Quy Lăng (T2ql), Đồng Trầu (T2đt), Đồng Đỏ (T3đđ), Đồng Đỏ (T3đđ), Hà Cối (J1-2hc) và Mường Hinh (J3-K1mh) với thành phần chính: cuội kết, cát kết, bột kết, riolit, acgilit… 4. Giới Kainozoi. Các thành tạo này có diện tích lớn tập trung ở khu vực đồng bằng ven biển. Một thành tạo địa chất cần phải nhắc đến ở đây là các thành tạo phun trào bazan có tuổi Pleistocen trung-Holocen (bQII-IV), phân bố rộng rãi ở quanh thị trấn Phủ Quỳ và nam thị trấn Nghĩa Đàn. B. Các phức hệ xâm nhập. Trong phạm vi tỉnh Nghệ An các thành tạo xâm nhập phát triển khá phong phú, gồm các phức hệ sau: - Phức hệ Phia Bioc (g43pb) chủ yếu là granit biotit phân bố chủ yếu ở phía nam Kỳ Sơn, hữu ngạn sông Cả. - Phức hệ sông Mã (gt42sm) phân bố ở Tương Dương và rải rác ở hữu ngạn sông Cả (Anh Sơn, Thanh Chương) với thành phần là granit, grnophia, granodiorit. - Phức hệ Bản Chiềng (ge51bc) phân bố thành khối lớn ở Quế Phong trong khối Pù Hoạt, với thành phần là granoxyenit, xyenit, granit. - Phức hệ Trường Sơn (g33ts) phân bố thành khối lớn ở phía bắc Quế Phong trong khối Pù Hoạt và rải rác ở phía bắc Quỳ Hợp với thành phần đá chủ yếu là granit, biotit. - Phức hệ Vân Canh (g42vc) phân bố hạn chế, chỉ thấy một khối nhỏ ở xã Bình Chuẩn (bắc bản Đình) thuộc Con Cuông với thành phần là granit, granophia. + Tài nguyên khoáng sản Tài nguyên khoáng sản khá đa dạng, từ khoáng sản quý hiếm (vàng, đá quý), đến các loại khoáng sản kim loại, vật liệu xây dựng, và lượng nhỏ khoáng sản nhiên liệu, phân bón. Tuy vậy, hiện tại mới chỉ có một số ít loại hình khoáng sản có giá trị khai thác lớn trong phạm vi vùng và cả nước gồm: thiếc, đá trắng, đá xây dựng. Thiếc: Trữ lượng được đánh giá trên 82.000 tấn thiếc tinh luyện, phân bố ở dạng quặng gốc và sa khoáng tại các huyện Quỳ Hợp, Quỳ Châu, Quế Phong, Tân Kỳ... Đá trắng: Trữ lượng gần 310 tr. tấn, tập trung ở Quỳ Hợp, Tân Kỳ, Quỳ Châu. Riêng tại Quỳ Hợp đã thăm dò 3 điểm với trữ lượng lên tới 200 tr. tấn. Đá vôi: Trữ lượng 600 tr tấn, tập trung ở Hoàng Mai, Đô Lương, Anh Sơn, Tân Kỳ. Đá riolit xây dựng: Tổng trữ lượng 540 tr. m3, trong đó đã điều tra thăm dò 153 tr. m3. Đá ốp lát: Trữ lượng xấp xỉ 1 tr. m3, hiện tại mới chỉ là các điểm mỏ (11 điểm) trong đó đang chú ý là các điểm tại Tân Kỳ có khả năng sản xuất công nghiệp. Ngoài ra, ở Nghệ An có nhiều loại khoáng sản thuộc loại vật liệu xây dựng. Khoáng sản kim loại như vàng, sắt đã phát hiện được các mỏ hoặc điểm mỏ có quy mô nhỏ. Nước Khoáng: 11 điểm nước nóng, nước khoáng. Trong đó 3 điểm mới được phát hiện gần đây và 8 điểm đã được thăm dò. 2.1.2. Đặc điểm địa hình, địa mạo 1. Vùng núi tái sinh trên vùng nâng tân kiến tạo cường độ khác nhau. Vùng núi phía tây Nghệ An có diện tích chiếm đến 3/4 lãnh thổ. Có thể phân chia các kiểu địa hình được thành tạo bởi các quá trình địa mạo động lực như sau[7]: - Các kiểu địa hình trên núi kiến tạo bóc mòn và cấu trúc bóc mòn với quá trình sườn thống trị là trượt lở, sạt lở. - Núi thạch học bóc mòn và thạch học rửa lũa với quá trình sườn thống trị là đổ lở, rửa lũa… - Núi bóc mòn xâm thực với quá trình sườn thống trị là di đẩy, rửa trôi bề mặt. - Trũng và thung lũng giữa núi xâm thực tích tụ với quá trình ngoại sinh thống trị là rửa trôi, xói rửa… 2. Cao nguyên, sơn nguyên trên vùng nâng tân kiến tạo yếu và trung bình. Đó là các dạng đồng bằng đồi có độ cao khoảng trên 200m với bề mặt kiểu địa hình khá thoải, chỉ 8-10o.. Các quá trình địa mạo ngoại sinh thống trị chủ yếu là rửa trôi bề mặt. 3. Đồi trên đới chuyển tiếp nâng và hạ tân kiến tạo. Đồi xâm thực dạng dãy với sườn lõm thoải, cấu tạo bởi các đá khác nhau trên các cấu trúc khác nhau, bị biến đổi mạnh bởi quá trình rửa trôi bề mặt. 4. Đồng bằng trên rìa vùng nâng và hạ tân kiến tạo. -Đồng bằng bóc mòn xâm thực - tích tụ. Phân bố ở dải ven biển của đồng bằng Nghệ An, hiện tại bị xói lở xâm thực mạnh ở một số nơi như ở hạ lưu sông Lam đoạn từ Bến Thuỷ đến Cửa Hội. 2.1.3. Điều kiện khí hậu Nghệ An có chế độ khí hậu nhiệt đới gió mùa có mùa đông lạnh và chia làm hai mùa rõ rệt: mùa hạ nóng ẩm mưa nhiều và mùa đông lạnh ít mưa. 2.1.3.1. Chế độ bức xạ, mây, nắng Bức xạ tổng cộng trung bình năm đạt 106 Kcal/cm2 với khoảng 1592-1750 giờ nắng. Qua các số liệu về tổng số giờ nắng (bảng 2.1) cho thấy khu vực nghiên cứu có số giờ nắng trên trung bình (1630 giờ/năm). Ở Quỳnh Lưu có số giờ nắng cao nhất đạt trị số trung bình 1737 giờ/năm, tại Tây Hiếu số giờ nắng thấp nhất 1572 giờ/năm. Từ tháng V đến tháng VIII là thời kì nhiều nắng trung bình mỗi tháng có trên 190 giờ nắng, nắng nhất trong tháng VII: 203,6 giờ nắng, trung bình mỗi ngày có khoảng 6,7 giờ nắng. Thời kì ít nắng là các tháng I đến III, số giờ nắng trung bình chỉ còn dao động trong khoảng từ 60 - 80 giờ/ tháng, thấp nhất trong tháng II: 49.2 - 77.9 giờ, lúc này trung bình mỗi ngày chỉ có 1,7 đến 2,7 giờ nắng. Bảng 2.1: Tổng số giờ nắng trung bình tháng và năm (giờ) tại Nghệ An Trạm I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Năm Vinh 71.5 49.2 70.9 133.3 210.4 198.9 213.5 182.6 158.5 137.3 101.5 86.0 1613.6 Tương Dương 95.5 77.9 112.7 149.6 187.1 159.2 176.3 158.3 156.7 141.7 115.7 114.4 1645.2 Tây Hiếu 81.3 53.6 71.3 124.1 193.9 178.7 198.9 165.0 150.2 142.9 111.6 100.1 1571.9 Quỳ Châu 85.5 61.2 81.2 126.9 186.3 163.6 182.7 165.6 156.0 143.2 118.9 113.4 1584.4 Quỳ Hợp 79.0 61.1 100.8 134.2 193.9 169.2 193.8 165.1 157.9 145.3 123.1 111.6 1635.0 Quỳnh Lưu 83.6 57.7 75.0 134.2 217.7 200.5 220.5 187.5 167.6 155.8 126.6 110.5 1737.2 Đô Lương 80.3 57.2 73.7 128.9 199.4 189.1 208.1 176.2 156.7 138.6 111.0 98.7 1617.9 (Nguồn: Phòng địa lý khí hậu, Viện Địa lý) Lượng mây tổng quan trung bình ở Nghệ An là 7,8 - 8,1/10 bầu trời. Thời kì cuối thu đầu đông từ tháng IX đến tháng XII, lượng mây khá ít, trung bình khoảng 7,5/10 bầu trời. Ở Nghệ An, tại khu vực Vinh lượng mây tổng quan trung bình năm khá lớn, đạt 8/10 bầu trời/năm, từ tháng I cho đến tháng VIII lượng mây luôn lớn khoảng 7,7 - 7,8/10 bầu trời. Bảng 2.5: Lượng mây tổng quan trung bình tháng và năm (phần mười bầu trời) Trạm I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Năm Vinh 8.4 9.0 8.7 7.9 7.7 8.2 8.1 8.4 7.7 7.3 7.8 7.9 8.1 Tương Dương 8.1 8.3 7.6 7.2 7.5 8.1 7.8 8.3 7.8 7.8 7.8 7.6 7.8 Tây Hiếu 8.1 8.8 8.5 7.8 7.6 8.3 8.0 8.2 7.3 7.0 7.1 7.3 7.8 Quỳ Châu 8.4 8.8 8.3 7.9 7.8 8.4 8.1 8.3 7.7 7.6 7.7 7.5 8.0 Quỳ Hợp 8.6 9.0 9.1 8.6 8.2 8.4 8.3 8.5 7.9 7.7 7.6 7.4 8.3 Quỳnh Lưu 8.0 8.8 8.7 7.7 7.4 8.2 7.9 8.1 7.3 6.9 7.0 7.0 7.8 Đô Lương 8.5 9.1 8.9 8.2 7.6 8.0 7.6 8.2 7.6 7.5 7.7 7.8 8.1 (Nguồn: Phòng địa lý khí hậu, Viện Địa lý) 2.1.3.2. Chế độ gió Nghệ An chịu ảnh hưởng của hai loại gió chủ yếu đó là gió mùa Đông bắc và gió mùa Tây nam. Tốc độ gió trung bình năm dao động trong khoảng 0,9-1,8m/s. Tốc độ gió mạnh nhất có thể gặp trong các cơn dông và bão lên đến 40m/s ở vùng đồng bằng và 30-35m/s ở khu vực miền núi. Gió mùa đông bắc thường xuất hiện vào mùa đông từ tháng X đến tháng IV năm sau, bình quân mỗi năm có khoảng 30 đợt gió mùa đông bắc. Qua số liệu (bảng 2.2), ta thấy ở Nghệ An tốc độ gió thường lớn ở khu vực địa hình thấp, tương đối bằng phẳng, thoáng gió. Ở phía đông nam trị số trung bình năm đạt: 1,8 m/s.năm, đi về phía các khu vực đồi núi phía tây của tỉnh, tốc độ gió trung bình năm giảm dần xuống còn 0,5 - 0,9 m/s. Bảng 2.2: Tốc độ gió trung bình tháng và năm (m/s) Trạm I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Năm Vinh 1.6 1.6 1.6 1.8 1.9 2.3 2.3 1.8 1.4 1.6 1.6 1.5 1.8 Tương Dương 1.2 1.4 1.4 1.2 1.0 0.8 0.8 0.7 0.6 0.6 0.7 0.9 0.9 Tây Hiếu 1.1 1.2 1.1 1.2 1.3 1.2 1.2 1.0 1.0 1.2 1.1 1.2 1.2 Quỳ Châu 0.5 0.7 0.7 0.8 0.6 0.5 0.6 0.4 0.3 0.4 0.4 0.5 0.5 Quỳ hợp 1.0 1.0 1.1 1.1 1.1 1.1 1.2 0.9 0.8 0.8 0.9 0.9 1.0 Quỳnh Lưu 2.0 1.9 1.8 1.7 1.8 2.0 2.2 1.7 1.6 1.9 1.9 1.7 1.8 Đô Lương 1.3 1.4 1.3 1.4 1.4 1.5 1.5 1.4 1.3 1.4 1.3 1.3 1.4 (Nguồn: Phòng địa lý khí hậu, Viện Địa lý) 2.1.3.3. Chế độ nhiệt Nhiệt độ trung bình năm ở Nghệ An khá cao, đạt trị số trung bình khoảng 240C . Mùa nóng kéo dài chừng năm tháng từ tháng V cho đến tháng IX, nhiệt độ trung bình tháng trên 260C (bảng 2.3). Đây là thời kì có nhiều ngày nóng nực, nhiệt độ tối cao vào những ngày thường vào khoảng 31 - 340C. Tháng VII là tháng có nhiệt độ tối cao trung bình cao nhất 34,10C. Theo số liệu quan trắc nhiều năm ở đây trong những tháng mùa hè, có những thời kì nhiệt độ buổi trưa có thể lên đến 42,70C như ở tại Tương Dương, 41,30C tại Quỳ Hợp…(bảng 2.4) ảnh hưởng rất lớn đến cuộc sống con người và sự sinh trưởng, phát triển của sinh vật. Bảng 2.3: Nhiệt độ tối cao trung bình tháng và năm (0C) Trạm I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Nam Vinh 20.6 20.8 23.5 28.0 32.1 33.9 34.2 33.0 30.5 27.8 25.0 22.0 27.6 Tương Dương 23.2 24.4 28.0 32.2 34.3 34.4 34.6 33.5 31.9 29.4 26.5 24.0 29.7 Tây Hiếu 21.4 22.0 25.2 29.9 33.1 33.9 34.2 32.8 30.9 28.6 25.5 22.8 28.4 Quỳ Châu 22.1 22.8 26.0 30.7 33.4 33.9 34.0 32.9 31.3 29.0 26.0 23.1 28.8 Quỳ Hợp 21.9 22.6 25.7 30.2 33.4 33.2 34.3 33.0 31.3 29.0 26.2 23.2 28.7 Quỳnh Lưu 20.6 20.8 23.3 27.3 31.4 33.1 33.3 32.1 30.4 28.1 25.3 22.2 27.3 Đô Lương 21.0 21.4 24.3 28.7 32.7 33.9 34.1 32.7 30.8 28.2 25.3 22.4 28.0 (Nguồn: Phòng địa lý khí hậu, Viện Địa lý) Bảng 2.4: Nhiệt độ không khí tối cao tuyệt đối (0C) Trạm I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Năm Vinh 34.5 35.9 38.1 40.3 40.2 40.4 40.9 39.4 39.4 36.2 36.1 31.6 40.9 Tương Dương 36.2 38.0 41.6 42.1 42.7 41.5 41.3 39.6 39.0 37.2 36.7 36.0 42.7 Tây Hiếu 34.5 36.3 39.6 40.6 41.6 40.9 40.5 39.9 37.1 35.8 34.7 38.5 41.6 Quỳ Châu 36.0 38.0 39.4 41.6 41.3 40.2 40.1 39.7 37.9 36.3 34.4 32.8 41.6 Quỳ Hợp 35.2 37.0 39.0 41.5 40.8 40.5 40.8 39.7 38.2 36.8 36.2 33.3 41.5 Quỳnh Lưu 32.8 32.9 36.4 37.2 40.4 38.5 39.7 38.5 36.8 34.5 33.6 30.7 40.4 Đô Lương 32.9 35.4 37.3 38.9 41.1 39.9 39.9 39.7 37.4 36.6 35.6 32.6 41.1 (Nguồn: Phòng địa lý khí hậu, Viện Địa lý) Mùa đông, do ảnh hưởng của gió mùa Đông Bắc mang không khí lạnh từ phía bắc tới, làm nhiệt độ giảm xuống khá nhiều. Tháng I là tháng lạnh nhất trong năm nhiệt độ trung bình tháng hạ thấp xuống tới 17,1 - 180C, nhiệt độ không khí tối thấp trung bình có thể xuống tới 14,9 - 15,80C. (bảng 2.5). Theo số liệu quan trắc nhiều năm, tại Nghệ An có những thời kì nhiệt độ tối thấp tuyệt đối giảm xuống dưới 00C (bảng 2.6), đã quan trắc thấy nhiệt độ tối thấp tuyệt đối là -0,30C tại Quỳ Hợp, 0,40C tại Quỳ Châu, 0,20C tại Tây Hiếu… Với nhiệt độ tối thấp dưới 100C có thể gây nên những tác hại nghiêm trọng đối với con người cũng như sinh vật. Bảng 2.5: Nhiệt độ không khí tối thấp trung bình tháng và năm (0C) Trạm I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Năm Vinh 15.6 16.3 18.5 21.8 24.7 26.3 26.3 25.7 24.4 22.0 19.4 16.7 21.5 Tương Dương 14.9 16.2 18.5 21.4 23.3 24.3 24.2 24.0 23.3 21.4 18.2 15.2 20.4 Tây Hiếu 14.4 15.6 18.1 21.3 23.7 25.0 25.0 24.5 23.4 21.1 17.8 14.8 20.4 Quỳ Châu 14.4 15.7 18.1 21.1 23.2 24.4 24.4 24.1 23.1 20.8 17.7 14.6 20.1 Quỳ Hợp 14.8 15.9 18.0 21.4 23.6 24.9 24.9 24.5 23.3 21.1 17.7 14.8 20.4 Quỳnh Lưu 15.4 16.3 18.5 21.7 24.5 26.0 26.2 25.5 24.3 22.1 18.9 16.0 21.3 Đô Lương 15.5 16.4 18.6 21.7 24.2 25.6 25.7 25.1 23.9 21.9 19.1 16.1 21.1 (Nguồn: Phòng địa lý khí hậu, Viện Địa lý) Bảng 2.6: Nhiệt độ không khí tối thấp tuyệt đối (0C) Trạm I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Năm Vinh 5.9 7.0 7.3 12.6 17.4 19.7 21.5 21.2 16.7 14.3 9.9 5.2 5.2 Tương Dương 1.7 5.0 4.2 11.1 17.6 18.5 21.0 21.4 16.9 11.9 7.5 2.8 1.7 Tây Hiếu 0.3 3.7 5.3 11.4 16.1 18.9 20.4 20.3 16.8 11.4 5.6 0.2 0.2 Quỳ Châu 0.5 4.8 4.2 12.0 1.9 19.1 20.9 20.8 15.5 10.6 4.6 0.4 0.4 Quỳ Hợp -0.3 5.0 4.8 12.2 16.2 20.1 21.2 21.3 16.6 10.8 1.8 0.9 -0.3 Quỳnh Lưu 5.7 7.1 8.4 13.3 17.7 19.8 21.4 21.5 17.6 14.4 9.1 5.5 5.5 Đô Lương 5.0 7.8 7.8 12.5 16.3 19.5 21.6 22.0 17.8 14.4 10.1 5.4 5.0 (Nguồn: Phòng địa lý khí hậu, Viện Địa lý) 2.1.3.4. Chế độ mưa - ẩm. Nghệ An có lượng mưa trung bình quân hàng năm giao động từ 1278-1951mm/năm (bảng 2.7), phân bố cao dần từ Bắc vào Nam và từ Tây sang Đông và chia làm 2 mùa rõ rệt: Mùa khô từ tháng XI đến tháng IV năm sau, lượng mưa chỉ chiếm 15-20% lượng mưa cả năm, tháng khô hạn nhất tháng I lượng mưa chỉ đạt 9-28mm/tháng; (riêng khu vực thành phố Vinh lượng mưa cao hơn) mùa mưa từ tháng V đến tháng X, lượng mưa tập trung chiếm 80-85% lượng mưa cả năm, tháng mưa nhiều nhất là tháng VIII, tháng IX có lượng mưa từ 195-475mm/ tháng, số ngày mưa 15-19 ngày/ tháng (bảng 2.8), mùa này thường kèm theo gió bão. Vùng đồng bằng và trung du có lượng mưa vào khoảng 1500-1800mm/năm. Lượng mưa lớn trên gặp ở khu vực núi cao trên 1000m ở phía cực Tây (Mường Lống: 1954mm/năm) và vùng phía Nam của tỉnh (Mông Sơn 1980mm/năm, Vinh: 1954mm/năm). Khu vực có lượng mưa thấp dưới 1200mm gặp ở vùng thung lũng sông Cả (Mường Xén: 1120mm/năm, Yên Hoà: 950mm/năm), đây cũng là một trong những trung tâm khô hạn của nước ta. Bảng 2.7: Lượng mưa trung bình tháng và năm (mm) Trạm I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Năm Vinh 53.1 43.5 48.9 63.7 140.2 114.6 125.6 195.8 474.8 437.0 181.6 72.1 1950.9 Tương Dương 9.9 16.8 35.7 84.0 157.5 146.8 152.4 233.6 233.9 158.4 37.3 11.8 1278.2 Tây Hiếu 19.0 23.0 30.4 65.3 153.0 167.9 171.1 269.4 346.0 266.1 61.4 23.5 1596.1 Quỳ Châu 15.2 14.5 27.7 122.9 230.4 210.2 197.6 275.6 318.1 218.9 54.4 17.7 1703.3 Quỳ Hợp 20.2 22.3 31.4 82.0 197.8 198.9 180.1 286.3 296.7 228.1 48.7 20.2 1612.6 Quỳnh Lưu 17.7 23.5 29.8 53.6 108.0 133.4 119.7 231.6 415.4 329.2 82.6 32.5 1576.9 Đô Lương 28.6 32.4 39.7 78.6 157.5 130.8 151.4 248.3 386.3 325.9 101.0 37.5 1717.9 (Nguồn: Phòng địa lý khí hậu, Viện Địa lý) Bảng 2.8: Số ngày mưa tháng và năm (ngày) Trạm I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Năm Vinh 12.7 13.4 13.8 10.2 10.7 8.0 8.0 11.1 14.6 15.2 13.5 11.2 142.3 Tương Dương 4.4 4.3 7.0 11.4 15.5 15.0 14.2 19.2 16.1 13.1 8.3 4.8 133.4 Tây Hiếu 9.0 10.8 11.3 10.5 13.3 12.4 10.8 15.8 15.1 13.1 8.9 6.1 136.9 Quỳ Châu 8.2 7.8 9.0 11.9 16.6 16.1 15.4 19.4 15.8 12.8 9.0 6.0 148.1 Quỳ Hợp 9.6 10.1 11.5 11.9 15.1 11.9 12.2 17.0 15.1 12.9 7.7 5.4 140.4 Quỳnh Lưu 8.7 10.5 11.1 9.8 11.3 9.6 8.9 13.2 15.0 14.1 9.1 6.6 128.1 Đô Lương 10.5 11.7 12.4 11.4 13.0 10.3 9.9 14.0 15.1 13.8 10.7 8.4 141.3 (Nguồn: Phòng địa lý khí hậu, Viện Địa lý) Trị số độ ẩm trung bình năm giao động từ 80-90% (bảng 2.9), độ ẩm không khí cũng có sự chênh lệch giữa các vùng và theo mùa, vùng có độ ẩm cao nhất là thượng nguồn sông Hiếu, vùng có độ ẩm thấp nhất là vùng núi phía Nam ( huyện Kỳ Sơn, Tương Dương). Lượng bốc hơi từ 700-940mm/năm. Bảng 2.9: Độ ẩm tương đối trung bình tháng và năm (%) Trạm I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Năm Vinh 89.4 91.1 90.8 88.1 81.8 75.4 73.9 80.1 86.3 86.7 86.8 86.6 84.7 Tương Dương 81.5 80.0 79.1 78.4 78.7 80.1 80.1 83.8 85.1 85.4 84.8 82.8 81.6 Tây Hiếu 87.4 88.4 88.1 85.7 82.0 80.9 80.2 85.3 87.5 86.9 85.9 85.9 85.4 Quỳ Châu 87.4 87.1 86.3 84.5 83.7 84.9 84.6 87.5 88.2 88.0 87.5 87.1 86.4 Quỳ Hợp 85.9 86.6 85.8 83.4 81.4 80.4 79.8 84.9 86.4 84.9 83.9 83.4 83.9 Quỳnh Lưu 86.0 88.6 89.9 89.6 84.6 80.4 79.8 84.9 86.6 84.7 83.0 83.3 85.1 Đô Lương 86.9 88.6 88.9 87.2 82.6 79.2 78.3 83.4 86.8 86.3 85.4 84.8 84.9 (Nguồn: Phòng địa lý khí hậu, Viện Địa lý) 2.1.3.5. Hiện tượng thời tiết đặc biệt Gió mùa Tây nam trong mùa hè thường đem lại loại hình thời tiết đặc trưng cho khu vực đó là hiện tượng khô nóng cho những vùng thấp ở độ cao dưới 700m của Nghệ An. Những ngày khô nóng với nhiệt độ tối cao vượt qua 35oC và độ ẩm tương đối xuống dưới 60%. Số ngày khô nóng trung bình hàng năm là 20-70 ngày. Ở khu vực đồng bằng trung bình hàng năm có 40 ngày khô nóng. Mức độ khô nóng biểu hiện nghiêm trọng hơn cả ở các khu vực trong thung lũng sông Cả thuộc phía Tây của tỉnh, ở đây trung bình hàng năm có 56-70 ngày khô nóng. Thời kỳ khô nóng hàng năm kéo dài 4, 5 tháng, từ tháng IV, V đến tháng VIII, trong những tháng này trung bình đều có trên 5 ngày khô nóng/tháng. Bên cạnh tác động của gió Tây khô nóng trong mùa hè, dông cũng là một hiện tượng thời tiết đặc biệt hay xuất hiện trong khu vực. Hàng năm trung bình có 40-112 ngày dông. Dông chủ yếu xuất hiện ở vùng núi của tỉnh. Nghệ An cũng là khu vực chịu ảnh hưởng trực tiếp của bão. Mùa bão chậm hơn so với Bắc bộ khoảng 1 tháng (kéo dài trong khoảng từ tháng VIII đến tháng X). Bão đem lại mưa to và gió bão trong đất liền có thể lên tới 30-35 km/h và hoạt động của bão giảm nhanh khi tiến về vùng núi phía Tây. Trung bình mỗi năm có 2-3 cơn bão. 2.1.4. Điều kiện thuỷ văn 2.1.4.1. Đặc điểm mạng lưới sông suối Tỉnh Nghệ An nằm ở Đông Bắc dãy Trường Sơn. Độ cao địa hình có xu hướng tăng từ Đông Nam tới Tây Bắc. Trong tỉnh Nghệ An có 7 lưu vực sông (có cửa riêng biệt), tuy nhiên 6 trong số này là các sông ngắn ven biển có chiều dài dưới 50 km và duy nhất có sông Cả có lưu vực là 15.346 km2 chiếm tới 93,1% diện tích tỉnh với chiều dài là 361 km. Địa hình núi thấp và gò đồi chiếm tỷ trọng lớn nên mạng lưới sông suối trong khu vực khá phát triển với mật độ trung bình đạt 0,62 km/km2 nhưng phân bố không đều trong toàn vùng. Vùng núi có độ dốc địa hình lớn, chia cắt mạnh, mạng lưới sông suối phát triển mạnh trên 1 km/km2, còn đối với khu vực trung du địa hình gò đồi nên mạng lưới sông suối kém phát triển, trung bình đạt dưới 0,5 km/km2. Tính chất cửa sông hạn chế phát triển mạng lưới sông vùng hạ du, vì vậy mật độ sông suối ở đây đạt dưới 0,8 km/km2. 2.1.4.2. Trữ lượng nước mặt Hàng năm, lượng nước trên bề mặt tỉnh Nghệ An đổ vào các sông suối trung bình là 13,5 tỷ m3 nước ứng với lớp dòng chảy 820 mm với hệ số dòng chảy đạt 0,47. Cũng như mưa, lượng dòng chảy phân bố không đều trên lưu vực. Vùng có lượng dòng chảy lớn nhất thuộc về lưu vực sông Hiếu với lớp dòng chảy đạt tới 960 mm, phần thượng du khuất gió lượng dòng chảy chỉ đạt 560 mm. So với lãnh thổ nước ta, đây là khu vực có lượng dòng chảy thấp. Chịu tác động của hoàn lưu gió mùa và các nhiễu động thời tiết nên lượng dòng chảy biến động qua các năm khá lớn, với đạt hệ số biến động dòng chảy từ 0,25-0,30, thể hiện tính chất thất thường của lượng dòng chảy trên lưu vực. Lượng dòng chảy năm lớn nhất có thể gấp tới 4 lần năm nước nhỏ nhất. Tuy nhiên trong những năm gần đây lượng dòng chảy trên sông có xu hướng tăng nhưng không lớn (lượng dòng chảy tính đến năm 1999 tăng khoảng 1% so với lượng dòng chảy tính đến năm 1993). Trong năm lượng dòng chảy trên sông còn biến động mạnh mẽ hơn, chia thành hai mùa rõ rệt. Như vậy, lượng dòng chảy trong tỉnh Nghệ An không lớn và có sự phân mùa dòng chảy rất sâu sắc. Hàng năm lượng nước lớn nhất và nhỏ nhất thường gấp tới hàng ngàn lần - đây là nguyên nhân tiềm ẩn của các tai biến môi trường[7]. 2.1.5. Điều kiện địa chất thuỷ văn 2.1.5.1. Các tầng chứa nước A. Các tầng chứa nước lỗ hổng Các tầng chứa nước lỗ hổng tập trung chủ yếu ở các đồng bằng ven biển của tỉnh Nghệ An như đồng bằng Quỳnh Lưu - Diễn Châu, đồng bằng sông Cả. Bao gồm các thành tạo bở rời Đệ tứ hình thành nên các tầng chứa nước Holocen và Pleistocen[7]. Độ tổng khoáng hoá và thành phần hoá học của nước trong tầng thay đổi theo từng khu vực. Phần phía Tây đồng bằng sông Cả và một số khu ở vùng Vinh - Bến Thuỷ phân bố chủ yếu nước Bicacbonat Natri - Canxi hoặc Bicacbonat - Clorua Natri với tổng khoáng hoá thấp (M<1g/l). Trong khi về phía Đông đồng bằng đồng bằng sông Cả, nước có độ tổng khoáng hoá từ 1-3 g/l chiếm diện tích khá lớn. Đây là tầng chứa nước phong phú nhất vùng, song hiện nay đã bị nhiễm mặn một số nơi nên rất khó khai thác phục vụ cấp nước. B. Các tầng chứa nước khe nứt và khe nứt karst a. Các tầng chứa nước các thành tạo lục nguyên hệ Triat (T2-3) b. Các tầng chứa nước khe nứt karst các thành tạo cacbonat (C; C-P) c. Các tầng chứa nước các thành tạo Paleozoi C. Các thành tạo địa chất rất nghèo hoặc thực tế không chứa nước Ngoài các thể địa chất chứa nước đã mô tả ở trên, tất cả các thành tạo đất đá dạng khối rắn chắc rất ít bị nứt nẻ, karst hoá và các trầm tích có thành phần sét, bột, bột sét... chiếm ưu thế không có khả năng chứa nước hoặc chứa nước rất kém, không có ý nghĩa đối với cung cấp nước đều được xếp chung vào các thành tạo rất nghèo nước và cách nước. 2.2.5.2. Trữ lượng nước dưới đất Trong vùng nghiên cứu, các công trình điều tra nghiên cứu trước đây chủ yếu nhằm vào đối tượng chính là những tầng chứa nước lỗ hổng trong các trầm tích Đệ tứ ở đồng bằng. Bảng 2.10: Trữ lượng khai thác tiềm năng nước dưới đất tỉnh Nghệ An Tầng chứa nước Qđ m3/ngày Qt m3/ngày aQt m3/ngày Qtng m3/ngày Holocen 111.152 3.145 943 112.095 Pleistocen 35.958 2.625 787 36.745 T3 n-r đđ 69.189 998 299 69.488 Tổng 218.328 (Nguồn: Sở Nông nghiệp và phát triển nông thôn Nghệ An (Quy hoạch cấp nước và vệ sinh môi trường nông thôn tỉnh Nghệ An. 2001.)) 2.1.6. Đặc điểm tài nguyên đất 2.1.6.1. Phân loại đất tỉnh Nghệ An Kết quả điều tra thổ nhưỡng theo nguồn gốc phát sinh, có thể phân đất đai tỉnh Nghệ An thành 2 nhóm chính: đất thuỷ thành và đất địa thành[7] Bảng 2.11: Các nhóm đất chính tỉnh Nghệ An Tên đất Diện tích (ha) Tỷ lệ (%) Tổng diện tích điều tra lập bản đồ thổ nhưỡng toàn tỉnh 1.648.845 Trong đó: diện tích các loại đất (đã trừ sông suối và núi đá) 1.572.666 100 I. Đất thuỷ thành 247.774 15,8 - Trong đó: Nhóm đất phù sa, dốc tụ 163.202 65,9 II. Đất địa thành 1.325.008 84,3 - Trong đó : + Nhóm đất Feralit đỏ vàng vùng đồi (từ 170 m-200 m) 383.121 24,4 + Nhóm đất Feralit đỏ vàng trên núi thấp (từ 170-200 m đến 800-1000 m) 568.264 36,2 + Nhóm đất mùn vàng trên núi (800-1000 m đến 1700-2000 m) 302.185 19,2 (Nguồn: Báo cáo điều chỉnh quy hoạch sử dụng đất đến năm 2010, UBND tỉnh Nghệ An, 2007) A. Đất thuỷ thành Có 247.774 ha chiếm gần 16% diện tích đất toàn tỉnh. Đất này phân bố tập trung chủ yếu ở các huyện đồng bằng ven biển, bao gồm 5 nhóm đất: nhóm đất cát, nhóm đất phù sa, dốc tụ; nhóm đất mặn; nhóm đất phèn mặn; đất bạc màu và biến đổi do trồng lúa. B. Đất địa thành Có diện tích 1.325.008 ha, chiếm hơn 84% diện tích tự nhiên. Các loại đất này tập trung chủ yếu ở vùng núi (74,4%) và bao gồm các nhóm đất sau: Đất feralit đỏ vàng vùng đồi (dưới 200 m), Đất xói mòn trơ sỏi đá, Đất đen, Đất feralit đỏ vàng trên núi thấp (từ 200-1000 m), Đất mùn vàng trên núi (1000-2000 m), Đất mùn trên núi cao. 2.1.7. Đặc điểm tài nguyên sinh vật 2.1.7.1. Đa dạng hệ thực vật A. Đa dạng về loài Dựa vào các kết quả điều tra khảo sát của các nhà nghiên cứu thực vật bước đầu đã thống kê được 2608 loài, 211 họ thực vật bậc cao có mạch. Nếu điều tra chi tiết chắc chắn số lượng loài sẽ còn cao nhiều hơn[7]. Họ có số loài cao nhất bao gồm: Rubiaceae 149 loài, Euphorbiaceae 128 loài, Lauraceae 101 loài, Fabaceae 81 loài, Fagaceae 71 loài, Poaceae 67 loài, Orchidaceae 65 loài, Moraceae 65 loài, Asteraceae 55 loài, Verbenaceae 54 loài. Hệ thực vật tỉnh Nghệ An có mối quan hệ gần gũi với 20 yếu tố địa lý thực vật (Nguyễn Nghĩa Thìn 2004), trong đó yếu tố nhiệt đới đóng vai trò chủ đạo. Dựa trên các tài liệu đã công bố về giá trị sử dụng các loài cây, chúng tôi đã thống kê được 2.270 loài cây có ích, trong đó; Cây làm thuốc : 1149 loài chiếm 44,7% Cây lấy gỗ: 429 loài chiếm 16,7% Cây lương thực, thực phẩm: 367 loài chiếm 14,3% Cây làm cảnh: 164 loài chiếm 6,4 % Cây cho dầu béo 60 loài chiếm 2,3% Cây cho tinh dầu: 43 loài chiếm 1,7% Cây gây độc: 37 loài chiếm 1,4% Cây lấy sợi: 24 loài chiếm 1,0% B. Các loài quý hiếm Bước đầu đã thống kê được 81 loài quí hiếm được ghi trong sách đỏ Việt Nam năm 1996 [7]. Trong số 81 loài quý hiếm có 1 loài đang nguy cấp, 23 loài sẽ nguy cấp, 25 loài hiếm, 18 loài bị đe dọa, 14 loài biết không chính xác. Các loài nêu trên phần lớn là những cây có giá trị kinh tế nên bị khai thác quá mức làm cho trữ lượng của chúng còn rất ít và một số loài cho đến nay chưa có giá trị kinh tế nhưng do số lượng cá thể còn quá ít (nguồn gen hiếm) nên cũng được đưa vào sách đỏ như: Khải cúc phương (Pistacia cucphuongensis), Nhọc trái khớp lá thuôn (Enicosanthellum plagionearum), Cách hoa petelot (Cleistanthuns petelotii), Sơn quế hoa (Bennettiodendron cordatum), Hồi hoa nhỏ (Illicium parviflorum), Báo xuân xuyến (Leptomischus primuloides), Cơm lệch nhỏ (Pothos kerrii), Lan nhẫn diệp petelot (Liparis petelotii). Các loài cây quí hiếm hiện chỉ còn ở các khu bảo tồn thiên nhiên như: Pù Hoạt, Pù Huống, Vườn quốc gia Pù Mát[7]. 2.1.7.2. Thảm thực vật Cấu trúc và thành phần loài các loại thảm thực vật tự nhiên có sự khác nhau khá rõ rệt theo đai cao[7]. A. Thảm thực vật tự nhiên đai cao trên 800 m Rừng kín thường xanh mưa mùa cây lá rộng: Loại rừng này có cấu trúc 4-5 tầng trong đó gồm có 2-3 tầng cây gỗ, một tầng cây bụi và một tầng cây cỏ. Rừng kín thường xanh mưa mùa hỗn giao cây lá rộng lá kim: Loại rừng này có cấu trúc 4-5 tầng, 2-3 tầng cây gỗ, tầng cây bụi và tầng cỏ. Rừng lùn: Loại rừng này ở độ cao trên 1500 m, ở những sườn đón gió mạnh. Chiều cao cây khoảng 12 m, đường kính thân trung bình khoảng 12 cm, thân cong keo. B. Thảm thực vật tự nhiên ở đai cao dưới 800 m Rừng kín thường xanh mưa mùa cây lá rộng: Loại rừng này vẫn còn có cấu trúc 4-5 tầng (chủ yếu còn phân bố ở Vườn quốc gia Pù Mát, Khu bảo tồn thiên nhiêu Pù Huống, Khu bảo tồn thiên nhiên Pù Hoạt), còn phần lớn loại rừng này do con người tác động nên cấu trúc chỉ còn 3-4 tầng, trong đó có 2-3 tầng cây gỗ. Rừng kín thường xanh mưa mùa cây lá rộng trên đất phong hoá từ đá vôi: Loại rừng này vẫn còn một số diện tích, ít bị con người tác động nên vẫn còn duy trì được cấu trúc 3-4 tầng, trong đó 1-2 tầng cây gỗ, 1 tầng cây bụi và 1 tầng cỏ. Loại rừng này còn phần bố chủ yếu ở Vườn quốc gia Pù Mát. Rừng hỗn giao tre nứa - cây lá rộng: Loại rừng này hình thành do rừng bị khai phá làm nương rẫy, sau vài năm bị bỏ hoang hoá đã hình thành nên loại hình rừng này. Các loài cây lá rộng mọc xen với tre nứa như: Re, Dẻ, Bứa, Trám, Gội, Hu đay, v.v. Rừng tre nứa: Chủ yếu gồm hai quần xã: quần xã Nứa và quần xã Mét. Rừng ngập mặn: Vùng biển sát bờ không có hệ thống đảo che chắn nên sóng biển trực tiếp tác động vào bờ, do vậy không tạo nên được những bãi bồi cố định cho cây ngập mặn có thể bám vào được do vậy rừng ngập mặn hầu như không đáng kể mà phần lớn là trảng cây ngập mặn với chiều cao 2-5 m. Các loài cây ngập mặn thường gặp như: Ô rô trắng, Sam biển, Mắm quắn, Mắm biển, Quao nước, Cóc vàng, Giá, Sú, Ráng, Vẹt dù, Trang, Đước, Cóc kèn, Tra biển, v.v. Trảng cây bụi, trảng cỏ: được hình thành bởi sự phá rừng để lấy đất canh tác, sau vài năm đất bị xói mòn mạnh trở nên bạc màu không có khả năng canh tác, đất bị bỏ hoá tạo nên trảng cây bụi, trảng cỏ với các loài cây chịu hạn mọc tiên phong. C. Thảm thực vật nhân tác Các loài cây trồng chủ yếu gồm: Cây trồng hàng năm: Lúa, Ngô, Khoai, Sắn, Đậu các loại, Rau các loại. Cây trồng lâu năm: Chè, Cà phê, Các loài cây ăn quả. Rừng trồng: Mít, Bồ đề, Mỡ, Keo lá tràm, Keo tai tượng, Thông nhựa, v.v. 2.1.7.3. Đa dạng hệ động vật A. Thành phần loài. Hệ động vật tỉnh Nghệ An thống kê được 490 loài động vật có xương sống trên cạn và lưỡng cư, bao gồm 124 loài thú, 293 loài chim, 50 loài bò sát và 23 loài ếch nhái. B. Các loài động vật quý hiếm Trong tổng số loài động vật đã thống kê được có tới 95 loài quý hiếm được ghi trong Sách đỏ Việt Nam, IUCN, NDD 48/CP. Trong đó có 41 loài thú thuộc diện quý hiếm được ghi trong Sách Đỏ Việt Nam, 38 loài được ghi trong Sách đỏ IUCN và 18 loài có trong Nghị định 48/NĐ-CP. Chim có 15 loài được ghi trong Sách đỏ Việt Nam, 10 loài trong Sách đỏ IUCN, 2 loài trong Nghị định 48/CP-NĐ. Bò sát, ếch nhái có 18 loài được ghi trong Sách Đỏ, 2 loài trong Sách đỏ IUCN và 9 loài có trong Nghị định 48/2002/NĐ-CP[7]. 2.1.7.4. Vườn quốc gia và khu bảo tồn thiên nhiên Tỉnh Nghệ An theo công bố của IUCN có 1 vườn quốc gia và 2 khu bảo tồn thiên nhiên đó là: Vườn quốc gia Pù Mát Khu bảo tồn thiên nhiên Pù Huống Khu bảo tồn thiên nhiên Pù Hoạt Với tổng diện tích 301.222 ha chiếm 18% diện tích toàn tỉnh. Như vậy, tỷ lệ các khu bảo tồn là khá cao[7]. 2.2. ĐIỀU KIỆN KINH TẾ -XÃ HỘI 2.2.1. Điều kiện về kinh tế 1. Tăng trưởng và cơ cấu kinh tế Cơ cấu kinh tế của tỉnh có sự chuyển dịch mạnh theo hướng công nghiệp hoá, hiện đại hoá. Tốc độ tăng trưởng GDP bình quân hàng năm của tỉnh đạt 10,25% thời kỳ 2001-2005. GDP bình quân đầu người là 5,59 triệu đồng[7]. 2. Ngành Nông - Lâm - Thuỷ sản Giá trị sản xuất ngành Nông - Lâm - Thuỷ sản đạt mức tăng trưởng bình quân 5,52% trong giai đoạn 1996 -2005. a. Nông nghiệp Sản xuất trồng trọt liên tục phát triển với tốc độ tăng bình quân 2001-2005 đạt 3,26%. Bước đầu đã hình thành một số vùng cây nguyên liệu tập trung gắn với công nghiệp chế biến đáp ứng được nhu cầu trong tỉnh và phục vụ xuất khẩu. Sản lượng lương thực liên tục tăng. Năm 2005 sản lượng lương thực đạt 1,04 triệu tấn, bình quân đầu người là 343,4 kg/năm. Cơ cấu cây trồng được chuyển dịch theo hướng giảm diện tích lúa. Đã hình thành một số vùng sản xuất tập trung cây công nghiệp, cây ăn quả với quy mô lớn (lạc, mía, sắn, dứa, chè, cà phê, cao su...). Ngành chăn nuôi đạt tốc độ tăng trưởng nhanh cả về chất lượng và số lượng. Nghệ An là tỉnh đứng đầu toàn quốc về tổng số đàn trâu bò (năm 2005 có 387.731 con bò và 293.632 con trâu). Tốc độ tăng trưởng đàn gia cầm đạt 10,29%/năm giai đoạn 2001-2005. b. Lâm nghiệp Công tác lâm nghiệp được chú ý phát triển toàn diện với nền lâm nghiệp xã hội bảo vệ, khoanh nuôi làm giàu vốn rừng, trồng rừng là chính. Trong 5 năm qua trung bình mỗi năm trồng 10.000 ha rừng tập trung; 15-17 triệu cây phân tán, 3000-4000 ha rừng nguyên liệu; bảo vệ trên 730.000 ha rừng, khoanh nuôi phục hồi 40.000 ha. Tổng diện tích rừng của Nghệ An là 727.660 ha năm 2007. Tỷ lệ che phủ khoảng 44%[1] c. Ngư nghiệp Tổng giá trị sản lượng năm 2005 đạt 741 tỷ đồng. Tốc độ tăng trưởng bình quân giai đoạn 2001-2005 là 10,4%. Tổng sản lượng thuỷ sản năm 2005 đạt 66.604 tấn, trong đó sản lượng khai thác hải sản đạt 44.503 tấn (chủ yếu là cá), sản lượng thuỷ sản nuôi trồng đạt 22.101 tấn. Chế biến thuỷ sản phát triển theo hướng đa dạng hoá sản phẩm, chất lượng không ngừng tăng lên, mẫu mã được cải tiến, cơ bản đáp ứng nhu cầu người tiêu dùng. Sản lượng muối hàng năm đạt 70.000-85.000 tấn, trong đó lượng muối đưa vào chế biến là 15.000-18.000 tấn/năm. 3. Công nghiệp a. Giá trị sản xuất toàn ngành công nghiệp - xây dựng tăng bình quân 24% giai đoạn 2001-2005. Riêng giá trị sản xuất ngành công nghiệp tăng trưởng với tốc độ 24,7%. Những phân ngành công nghiệp đạt tốc độ tăng trưởng cao nhất trong giai đoạn 2001-2005 là công nghiệp chế biến (25,3%) và công nghiệp khai thác mỏ (24,1%). Năng lực công nghiệp chế biến ngày càng được mở rộng, sản phẩm phong phú. Một số sản phẩm chủ lực đã được hình thành và có chỗ đứng vững chắc trên thị trường như: bia, đường kính, xi măng, gạch các loại, bột đá trắng xuất khẩu. Một số sản phẩm mới dần chiếm lĩnh được thị trường và đóng góp ngày càng lớn cho GDP tỉnh: sữa, tinh bột sắn, dứa cô đặc, bao bì... Các phân ngành công nghiệp chủ yếu hiện nay của tỉnh hầu hết vẫn thuộc những ngành nghề truyền thống có trình độ công nghệ không cao, sử dụng nhiều lao động và tài nguyên thiên nhiên.. hạ tầng các khu công nghiệp chưa đáp ứng được yêu cầu để thu hút các dự án đầu tư. b. Phát triển tiểu thủ công nghiệp và làng nghề Đến nay tỉnh đã xây dựng được 110 làng nghề, trong đó có 45 làng nghề được công nhận đạt tiêu chuẩn làng nghề của tỉnh Nghệ An. Các làng nghề sản xuất các mặt hàng: đóng tàu thuyền, chế biến nông sản, thực phẩm, mây tre đan, đá mỹ nghệ, hàng thủ công mỹ nghệ, gỗ mỹ nghệ xuất khẩu, thêu ren, dệt thổ cẩm, ươm tơ. Tỷ lệ sản phẩm xuất khẩu tăng đáng kể. Tính đến hết năm 2005 đã có hơn 23.000 lượt người được đào tạo nghề dưới nhiều hình thức. Giá trị sản xuất công nghiệp và tiểu thủ công nghiệp ngoài quốc doanh tăng nhanh từ 651,6 tỷ đồng năm 2000 lên 1.643 tỷ đồng năm 2005, tăng bình quân 20,3%/năm trong giai đoạn 2001-2005. c. Phát triển các khu công nghiệp Tính đến cuối năm 2005 tỉnh đã triển khai xây dựng và có các dự án đầu tư ở 02 Khu công nghiệp (KCN) Bắc Vinh và Nam Cấm, thu hút được 42 dự án đầu tư, trong đó có 36 dự án đầu tư trong nước với tổng số vốn 1.890 tỷ đồng và 6 dự án vốn FDI với tổng vốn 12,9 triệu USD. Số cơ sở sản xuất công nghiệp tăng từ 21.635 cơ sở năm 2000 lên trên 32.613 cơ sở năm 2005. Ngoài các khu công nghiệp còn có 08 cụm công nghiệp nhỏ đang được triển khai ở các huyện trong tỉnh với tổng diện tích 113,3 ha. 4. Ngành dịch vụ Nhìn chung khu vực dịch vụ có mức tăng trưởng khá, giai đoạn 2001-2005 là 8,95%. Trong ngành dịch vụ các phân ngành có tốc độ tăng trưởng cao và tương đối ổn định, luôn chiếm tỷ trọng lớn là: thương nghiệp, sửa chữa xe có động cơ, khách sạn và nhà hàng, vận tải kho bãi, thông tin liên lạc và giáo dục đào tạo. Những lợi thế phát triển của ngành dịch vụ (nhất là du lịch) vẫn chưa được khai thác hiệu quả. a. Dịch vụ thương mại Dịch vụ thương mại đạt tốc độ tăng trưởng GDP bình quân 12,08%/năm giai đoạn 2001-2005. Hiện toàn tỉnh có trên 52.600 cơ sở kinh doanh thương mại với trên 83.690 lao động. Tổng mức bán lẻ hàng hoá và doanh thu dịch vụ xã hội năm 2005 đạt 8.667,2 tỷ đồng, tăng 12,27% so với năm 2004. Tổng kim ngạch xuất khẩu tăng bình quân 29,5%/năm giai đoạn 2001-2005. Năm 2005 kim ngạch xuất khẩu đạt 120 triệu USD, gấp 3,64 lần so với năm 2000. Kim ngạch xuất khẩu tính bình quân đầu người còn thấp, đạt gần 40USD. b. Du lịch Trong những năm qua ngành du lịch Nghệ An có nhiều bước tiến mới như trong việc nâng cấp cơ sở hạ tầng, thành lập một số khu du lịch biển ở Quỳnh Lưu, Diễn Châu, Nghi Lộc. Lượng khách du lịch đến Nghệ An tăng liên tục trong thời kỳ 1996-2005. Năm 2005 đạt trên 1,4 triệu lượt khách (trong đó có gần 40,9 nghìn lượt khách quốc tế), tăng 40% so với năm 2004. Doanh thu du lịch đạt 342,2 tỷ năm 2005, mức tăng trưởng bình quân giai đoạn 2001-2005 là 20,4%. Năm 2005 có 314 cơ sở ngành du lịch với 7138 buồng, phòng; trong đó số phòng đạt tiêu chuẩn quốc tế là 1500 phòng. Hiện trên địa bàn tỉnh có 01 khách sạn 4 sao, 04 khách sạn 3 sao, 14 khách sạn 2 sao, đủ năng lực đón trên 2 triệu lượt khách mỗi năm. c. Một số ngành dịch vụ khác Một số ngành dịch vụ khác như dịch vụ giao thông vận tải, bưu chính viễn thông, tài chính, ngân hàng cũng được mở rộng, nâng cấp và phát triển mạnh mẽ, về cơ bản đáp ứng được nhu cầu của người dân, tạo được nhiều công ăn việc làm cho người lao động. Doanh thu do các loại hình dịch vụ này mang lại luôn tăng trong mấy năm qua. 5. Giao thông vận tải Đầu tư, nâng cấp và kéo dài thêm tuyến đường QL1, QL48, QL7, QL46, QL15. Sân bay Vinh đã được nâng cấp và kéo dài thêm đường băng 500m, đảm bảo máy bay A320 cất hạ cánh an toàn; cảng Cửa Lò được nâng công suất từ 1 triệu tấn lên 1,5 triệu tấn. Đường Hồ Chí Minh đi qua tỉnh dài 132km đã hoàn thành và đi vào sử dụng. Hệ thống đường tỉnh, huyện đã được chú trọng, nâng cấp và làm mới. 2.2.2. Điều kiện về xã hội 1. Dân số, dân tộc Dự tính đến 31/12/2007 dân số Nghệ An là 3.122.405 người, trong đó nữ là 1.590.859 người chiếm 50,95%, thành thị 350.629 người, nông thôn 2.771.776 người; bao gồm 6 dân tộc cùng sinh sống: người Kinh (86,25%); người Thái (9,59%), người Khơ Mú (1,07%) và còn lại là các dân tộc Mông, Thổ, Ơ Đu[1]. Tỷ lệ tăng dân số trong năm là 1,3%. Dân số hoạt động nông nghiệp chiếm 75,4%. Mật độ dân số trung bình toàn tỉnh là 189 người/km2. Dân cư phân bố không đều giữa vùng đồng bằng ven biển và miền núi. Ở vùng đồng bằng ven biển, mật độ dân cư là 697 người/km2, trong khí đó ở vùng núi là 81 người/km2. Dân số tập trung đông nhất ở thành phố Vinh (3.737 người/km2), thị xã Cửa Lò (1.759 người/km2), thấp nhất ở huyện Tương Dương (27 người/km2). 2. Lao động, việc làm Tính đến năm 2006, dân số trong độ tuổi lao động của Nghệ An là 1.874 nghìn người, chiếm 58,8% dân số toàn tỉnh. Tổng số lao động làm việc trong các ngành kinh tế của tỉnh là 1.548 nghìn người (chiếm 99,2% lực lượng lao động). Trong đó lao động khu vực nông thôn chiếm 86,11%, cao hơn so với mức bình quân cả nước (79,8%). Tốc độ chuyển dịch cơ cấu lao động diễn ra chậm hơn so với tốc độ chuyển dịch cơ cấu kinh tế. Tỷ lệ lao động nông - lâm - thuỷ sản năm 2005 chiếm 79,6%. Lao động công nghiệp - xây dựng chiếm 8,1% và lao động dịch vụ là 12,3%. Lực lượng lao động được đào tạo chiếm 30% tổng lực lượng lao động làm việc trong các ngành kinh tế quốc dân (trong đó lao động được đào tạo nghề đạt 16,8%). Lao động được đào tạo nghề chủ yếu tập trung vào các nghề thuộc khu vực dịch vụ và sửa chữa cơ khí, may mặc, sửa chữa điện dân dụng, điện tử, gò hàn. Đối với các ngành nghề như chế biến nông sản, trồng trọt, chăn nuôi số lao động được đào tạo rất ít. 3. Y tế và chăm sóc sức khoẻ cộng đồng Hệ thống các cơ sở khám chữa bệnh từ tỉnh đến huyện, xã từng bước được củng cố, nâng cấp. Chất lượng khám chữa bệnh được cải thiện. Công tác phòng chống dịch bệnh được quan tâm. Đến nay 466/473 số xã, phường, thị trấn đã có trạm y tế, trong đó 35% đạt chuẩn ngành; 19/19 huyện thành thị có trung tâm y tế huyện. Hệ thống khám chữa bệnh tư nhân đang phát triển nhanh, hiện đã có 8 cơ sở khám chữa bệnh tư nhân cấp phòng khám đa khoa, 01 công ty cổ phần bệnh viện. Các cơ sở khám chữa bệnh ở Nghệ An đã được nâng cấp nhưng tuy nhiên vẫn chưa đáp ứng được yêu cầu thực tế. Cơ sở vật chất ngành y tế còn thiếu nhiều và lạc hậu, số cơ sở vật chất, lực lượng y bác sỹ còn thấp hơn so với bình quân cả nước. 4. Giáo dục - đào tạo Trong những năm qua sự nghiệp giáo dục và đào tạo của Nghệ An được quan tâm phát triển cả về quy mô và chất lượng. Số cơ sở các cấp học, ngành học được phát triển ở tất cả các vùng. Chất lượng giáo dục toàn diện có tiến bộ, hàng năm có khoảng 66,5% học sinh tốc nghiệp trung học cơ sở được chuyển vào trung học phổ thông. Toàn tỉnh được công nhận phổ cập giáo dục tiểu học và xoá mù chữ theo chuẩn quốc gia từ năm 1998; tháng 10/2005 được công nhận đạt tiêu chuẩn phổ cập giáo dục tiểu học đúng độ tuổi. Tỷ lệ giáo viên đạt chuẩn ở cả 3 cấp học của bậc phổ thông đạt trên dưới 98%. Có 09 trường trung học phổ thông và 06 trường trung học cơ sở dân tộc nội trú nhằm tạo điều kiện nâng cao chất lượng văn hoá cho dân tộc ít người. Đầu tư cho giáo dục tăng nhanh từ 512,3 tỷ đồng năm 2001 lên 953,4 tỷ đồng năm 2005, tạo điều kiện tăng cường cơ sở vật chất cho dạy và học. Tuy đã được quan tâm phát triển nhưng lĩnh vực giáo dục vẫn còn một số tồn tại như: giáo dục chủ yếu còn phát triển theo chiều rộng; đội ngũ giáo viên chưa đáp ứng được yêu cầu; mức độ chênh lệch về chất lượng đào tạo giữa miền núi với các vùng đồng bằng ven biển còn lớn; đào tạo nghề chưa đáp ứng được nhu cầu thực tế cả về chất lượng lẫn số lượng... Bảng 2.12: Một số chỉ tiêu kinh tế - xã hội chủ yếu của tỉnh Nghệ An Chỉ tiêu Đơn vị 1995 2000 2005 Tăng trưởng bình quân năm (%) 1996-2005 1. Diện tích tự nhiên km2 16.487,3 16.487,3 16.488,2 2. Dân số trung bình ng.người 2.175 2.902 3.031 1,11 3. Lao động việc làm trong các ngành KTQD ng.người 1.063,0 1.198,0 1.382,4 2,66 4. GDP (giá HH) - Công nghiệp + xây dựng tỷ đồng 724,1 1.477,8 5.148,0 - Nông - Lâm - Ngư tỷ đồng 2.497,2 3.513.2 5.784,7 - Dịch vụ tỷ đồng 1.866,3 2.944,7 5.986,6 5. Cơ cấu GDP theo ngành % 100 100 100 - Công nghiệp + xây dựng % 14,2 18,6 30,4 - Nông - Lâm - Ngư % 49,1 44,3 34,2 - Dịch vụ % 36,7 37,1 35,4 6. GDP/người (giá HH) tr.đ/người 1,9 2,7 5,6 7. Tổng thu NS nhà nước trên địa bàn tỷ đồng 371,2 420,9 1.719,0 8. Tổng chi ngân sách tỷ đồng 686,3 1.381,1 3.155,9 9. Kim ngạch XNK ng. USD 52.271 65.265 214.100 15,14 - Xuất khẩu ng. USD 21.090 32.965 120.000 18,99 - Nhập khẩu ng. USD 31.181 32.300 94.100 11,68 (Nguồn: Tài liệu quy hoạch tổng thể phát triển KT-XH Nghệ An đến năm 2020 ) CHƯƠNG 3: THÀNH LẬP BẢN ĐỒ SINH KHÍ HẬU TỈNH NGHỆ AN 3.1. VAI TRÒ, Ý NGHĨA CỦA VIỆC NGHIÊN CỨU VÀ THÀNH LẬP BẢN ĐỒ SINH KHÍ HẬU. Khí hậu là một nhân tố quan trọng trong 5 nhóm phát sinh thảm thực vật tự nhiên: Địa hình, khí hậu - thuỷ văn, đá mẹ - thổ nhưỡng, khu hệ thực vật, sinh vật và con người. Sự hình thành và phát triển của các cảnh quan địa lý tự nhiên, trong đó bao gồm các thảm thực vật tự nhiên chịu sự chi phối trực tiếp của các yếu tố khí hậu, trong đó đáng kể nhất là điều kiện nhiệt ẩm. Khi phân tích mối quan hệ giữa khí hậu và thảm thực vật tự nhiên chúng ta thấy hệ quả trực tiếp của khí hậu đối với thảm thực vật tự nhiên được thông qua diện mạo cấu trúc, thành phần loài của chúng. Nghiên cứu xây dựng các bản đồ phân kiểu, loại khí hậu trên cơ sở xem xét mối quan hệ mật thiết giữa điều kiện khí hậu của một vùng lãnh thổ nào đó với điều kiện sinh thái phát sinh của thảm thực vật tự nhiên có một ý nghĩa rất quan trọng đối với khoa học cũng như thực tiễn. Các bản đồ được thành lập trên cơ sở xem xét mối quan hệ này gọi là bản đồ sinh khí hậu. Việc nghiên cứu sinh khí hậu và thành lập bản đồ các kiểu loại sinh khí hậu đã đóng góp tích cực cho khoa học địa lý thực vật nói riêng và cho khoa học địa lý tự nhiên tổng hợp nói chung. ý nghĩa khoa học của các đơn vị sinh khí hậu mà các bản đồ đưa ra cho phép người nghiên cứu có thể dùng nó như một đơn vị cơ sở, như một chỉ tiêu cụ thể trong nghiên cứu địa lý thảm thực vật và địa lý tự nhiên tổng hợp. Các bản đồ sinh khí hậu có một ý nghĩa khoa học, cũng như thực tiễn rất quan trọng. Sử dụng bản đồ này có thể đánh giá mức độ thích hợp của điều kiện sinh khí hậu của từng vùng lãnh thổ cụ thể đối với các mực đích cụ thể trong nông lâm nghiệp, từ việc đánh giá khả năng thích nghi với điều kiện sinh khí hậu của các loại cây trồng khác nhau cho phép chúng ta xác định một cơ cấu cây trồng nông, lâm nghiệp thích hợp cho vùng lãnh thổ. Trong các lĩnh vực hoạt động khác như: nghỉ dưỡng tham quan, du lịch có thể đánh giá mức độ thích nghi đối với cơ thể con người với các điều kiện sinh khí hậu của những vùng khu vực có tiềm năng tổ chức các hoạt động này. Như vậy các bản đồ SKH giúp cho chúng ta đánh giá đa dạng và chi tiết tài nguyên sinh khí hậu nhằm sử dụng hợp lý tài nguyên khí hậu và bảo vệ môi trường lâu dài và bền vững. 3.2. NGUYÊN TẮC THÀNH LẬP BẢN ĐỒ SINH KHÍ HẬU. Xuất phát từ quan điểm nghiên cứu sinh khí hậu trên cơ sở xem xét mối quan hệ mật thiết giữa điều kiện khí hậu và điều kiện sinh thái phát sinh của thảm thực vật tự nhiên, bản đồ sinh khí hậu được thành lập được thoả mãn các nguyên tắc sau[8]: - Bản đồ sinh khí hậu trước hết phải phản ánh được đặc điểm khí hậu của vùng lãnh thổ nghiên cứu, sự phân hoá của chúng trong không gian và theo thời gian. - Bản đồ sinh khí hậu phải phản ánh được đặc điểm sinh thái của các kiểu thảm thực vật có trên lãnh thổ nghiên cứu. - Bản đồ sinh khí hậu phải đáp ứng được nhu cầu phục vụ sản xuất nông lâm nghiệp, quy hoạch vùng lãnh thổ nghiên cứu. 3.3. HỆ CHỈ TIÊU CỦA BẢN ĐỒ SINH KHÍ HẬU NGHỆ AN 3.3.1. Nguồn tài liệu: Để xây dựng bản đồ sinh khí hậu tỉnh Nghệ An chúng tôi đã sử dụng các tài liệu sau: - Các số liệu thống kê nhiều năm của 7 trạm khí tượng - khí hậu trong tỉnh. Các số liệu này có số năm quan trắc dài từ 20 - 40 năm. - Đối với chế độ mưa chúng tôi đã sử dụng số liệu của 62 trạm thủy văn, điểm đo mưa có trên địa bàn của tỉnh với độ dài chuỗi số liệu từ 1960 - 2003. Nguồn số liệu và mưa do phòng Địa lý khí hậu viện Địa lý cung cấp. - Bản đồ nền địa hình được số hoá của tỉnh Nghệ An, tỷ lệ 1/100.000 do viện Địa lý thực hiện. 3.3.2. Hệ chỉ tiêu của bản đồ. Tỉnh Nghệ An nằm ở Đông Bắc dãy Trường Sơn, địa hình đa dạng, phức tạp và bị chia cắt bởi các hệ thống đồi núi, sông suối hướng nghiêng từ Tây - Bắc xuống Đông - Nam. Khí hậu mang tính chất nhiệt đới gió mùa, chịu sự tác động trực tiếp của gió mùa Tây - Nam khô nóng (từ tháng 4 đến tháng 8) và gió mùa Đông - Bắc lạnh, (từ tháng 11 đến tháng 3 năm sau). Đối với bản đồ SKH của vùng lãnh thổ nhỏ, ở phạm vi một tỉnh như Nghệ An, cấp phân loại cơ sở chúng tôi chọn là cấp loại sinh khí hậu. Cơ sở để phân chia cấp loại là điều kiện nhiệt - ẩm của lãnh thổ, quyết định sự tồn tại của các kiểu thực vật tự nhiên phát sinh trên lãnh thổ đó. Để đánh giá điều kiện nhiệt - ẩm chung của lãnh thổ, chúng tôi chọn hai chỉ tiêu chính là: Nhiệt độ không khí trung bình năm và tổng lượng mưa năm. Ngoài ra, do nằm ở khu vực nhiệt đới gió mùa, có mùa lạnh và mùa khô, hệ chỉ tiêu nhiệt - ẩm lại được phân chia chi tiết hơn thông qua độ dài mùa lạnh và độ dài mùa khô. Cụ thể chúng tôi phân thành các chỉ tiêu sau: Nhiệt độ không khí trung bình năm (phản ánh nền nhiệt chung của lãnh thổ đó) Nóng: 250C > TN > 220C, tương ứng đai cao dưới 300 m; Ấm : 220C ≥ TN > 200C , tương ứng với đai cao 300 -700 m; Mát: 200C ≥ TN > 180C , tương ứng với đai cao 700 - 1100 m; Lạnh: 180C ≥ TN > 150C, tương ứng với đai cao 1100 - 1700 m; Rất lạnh: TN ≤ 150C, tương ứng với đai cao lớn hơn 1700 m. Tổng lượng mưa năm (phản ánh nền ẩm chung của lãnh thổ) Mưa nhiều: RN ≥ 2000 mm; Mưa vừa: 1500 mm ≤ RN < 2000 mm; Mưa ít: 1200 mm ≤ RN < 1500 mm; Mưa rất ít: RN < 1200 mm. Độ dài mùa khô (số tháng khô hạn/năm) Mùa khô ngắn: n ≤ 2 tháng khô; Mùa khô trung bình: n= 3 - 4 tháng khô; Mùa khô dài: n≥ 5 tháng khô. Độ dài mùa lạnh (số tháng lạnh/ năm) Mùa lạnh ngắn: N = 1 - 3 tháng lạnh; Mùa lạnh trung bình: N = 3 - 4 tháng lạnh; Mùa lạnh dài: N ≥ 5 tháng lạnh. 3.3.3. Chú giải bản đồ và cách thể hiện. Dựa trên hệ thống chỉ tiêu vừa xác định, tổng hợp lại, chúng tôi đã thành lập bản đồ sinh khí hậu tỉnh Nghệ An, tỷ lệ 1/100.000. Hệ chỉ tiêu tổng hợp của bản đồ sinh khí hậu Nghệ An được chúng tôi thể hiện ở dạng ma trận tổ hợp của các chỉ tiêu phân chia nền nhiệt ẩm và độ dài của các mùa lạnh và mùa khô (bảng 3.1). Các đơn vị sinh khí hậu thể hiện trên bản đồ là các loại sinh khí hậu. Kết quả trên lãnh thổ Nghệ An có tất cả 24 loại sinh khí hậu. Chúng được thể hiện thông qua một tập hợp các kí hiệu như: IA1a, IB1b, IIA2b, IIIB2b…. Trên bản đồ SKH, mỗi loại SKH được chúng tôi thể hiện thông qua hệ thống nền màu, các nét trải và các kí hiệu khác nhau, cụ thể: Các cấp nhiệt độ không khí trung bình năm được thể hiện thông qua nền màu (nóng - màu hồng đỏ, ấm - màu hồng, mát - màu xanh nước biển, lạnh - màu xanh đậm, rất lạnh - màu xanh da trời) Các cấp độ dài mùa lạnh được thể hiện thông qua các kí hiệu (mùa lạnh ngắn: o, mùa lạnh trung bình: Ä, mùa lạnh dài: + ) Các cấp lượng mưa năm được thể hiện thông qua hệ thống các nét trải khác nhau (mưa nhiều - nét trải thẳng, mưa vừa - nét trải ngang, mưa ít - nét trải chéo trái, mưa rất ít - nét trải chéo phải) Các cấp độ dài mùa khô được thể hiện thông qua màu các nét trải (mùa khô ngắn - màu xanh nước biển, mùa khô trung bình - màu đỏ, mùa khô dài - màu vàng) Bảng3.1: Hệ thống chú giải của bản đồ sinh khí hậu tỉnh Nghệ An. Rn A. Mưa nhiều B. Mưa vừa C. Mưa ít D. Rất ít Tn n N a.Mùa khô ngắn b.Mùa khô TB a.Mùa khô ngắn b.Mùa khô TB b.Mùa khô TB c.Mùa khô dài c.Mùa khô dài I. Nóng 1. Mùa lạnh ngắn IA1a (3) IB1a (2) IB1b (6) IC1b (2) IC1c (3) ID1c (3) II. Ấm 1. Mùa lạnh ngắn IIA1a (3) IIA1b (4) IIB1a (2) IIB1b (8) IIC1c (6) IID1c (5) 2. Mùa lạnh TB IIC2c (2) III. Mát 2. Mùa lạnh TB IIIA2a (3) IIIA2b (5) IIIB2a (2) IIIB2b (14) IIIC2b (2) IIIC2c (5) IV. Lạnh 3. Mùa lạnh dài IVA3b (6) IVB3b (7) IVC3b (2) V.Rất lạnh 3. Mùa lạnh dài VA3b (3) VB3b (4) ((4) - số lần lặp lại của loại SKH) 3.3.4. Mô tả các loại sinh khí hậu. Trong tổng số 24 loại sinh khí hậu có 5 loại được lặp lại nhiều lần (từ 4 đến 14 lần) trên lãnh thổ, nhiều nhất là loại sinh khí hậu IIIB2b, các loại còn lại có số lần lặp ít hơn hẳn (1 đến 2 lần) . Kết quả trên bản đồ sinh khí hậu tỉnh Nghệ An có tất cả 102 khoanh vi riêng biệt của 24 loại sinh khí hậu kể trên. (+) Đai khí hậu nóng: Phân bố ở vùng có độ cao dưới 300m chiếm diện tích lớn phân bố chủ yếu ở phần phía Đông tỉnh. Có 6 loại sinh khí hậu: IA1a: Khí hậu nhiệt đới gió mùa (NĐGM), nóng, mưa nhiều, mùa khô và mùa lạnh ngắn. Loại khí hậu này được lặp lại 2 lần. Phân bố hầu như toàn bộ huyện Thanh Chương, một phần phía Đông Nam thành phố Vinh và huyện Nghi Lộc. IB1a: Khí hậu NĐGM, nóng, mưa vừa, mùa khô và mùa lạnh ngắn. Loại khí hậu này chỉ xuất hiện một lần, phân bố ở hầu hết thành phố Vinh, phía Nam huyện Hưng Nguyên, Nam Đàn và Nghi Lộc. IB1b: Khí hậu NĐGM, nóng, mưa vừa, mùa lạnh ngắn, mùa khô trung bình. Loại khí hậu này được lặp lại 3 lần và chiếm diện tích lớn bao gồm các huyện: Nam Đàn, Nghi Lộc, Diễn Châu, Đô Lương, Anh Sơn, Con Cuông, Tân Kỳ, Nghĩa Đàn, Quỳnh Lưu, Quỳ Hợp, Quỳ Châu, Tương Dương và Quế Phong. IC1b: Khí hậu NĐGM, nóng, mưa ít, mùa lạnh ngắn, mùa khô trung bình. Loại khí hậu này chỉ xuất hiện một lần ở phía Đông huyện Tân Kỳ, phía Nam huyện Nghĩa Đàn và phía Bắc huyện Quỳnh Lưu. IC1c: Khí hậu NĐGM, nóng, mưa ít, mùa lạnh ngắn, mùa khô dài. Loại khí hậu này chỉ xuất hiện một lần chủ yếu ở huyện Tương Dương và một phần huyện Con Cuông. ID1c: Khí hậu NĐGM, nóng, mưa rất ít, mùa lạnh ngắn, mùa khô dài. Loại khí hậu này được lặp lại hai lần, phân bố chủ yếu ở huyện Tương Dương và Kỳ Sơn. (+) Đai khí hậu ấm: Phân bố ở vùng độ cao 300 -700 m, tập trung chủ yếu ở trung tâm và phía Tây tỉnh. Có 7 loại sinh khí hậu: IIA1a: Khí hậu NĐGM, ấm, mưa nhiều, mùa lạnh và mùa khô ngắn. Loại khí hậu này được lặp lại 2 lần ở phần phía Nam huyện Thanh Chương. IIA1b: Khí hậu NĐGM, ấm, mưa nhiều, mùa lạnh ngắn, mùa khô trung bình. Loại khí hậu này được lặp lại 3 lần ở phần phía Tây Bắc của huyện Kỳ Sơn. IIB1a: Khí hậu NĐGM, ấm, mưa vừa, mùa lạnh và mùa khô ngắn. Loại khí hậu này chỉ xuất hiện một phần nhỏ ở phía Nam huyện Anh Sơn và Thanh Chương. IIB1b: Khí hậu NĐGM, ấm, mưa vừa, mùa lạnh ngắn, mùa khô trung bình. Loại khí hậu này được lặp lại 3 lần ở phía Nam huyện Tương Dương và Con Cuông. IIC1c: Khí hậu NĐGM, ấm, mưa ít, mùa lạnh ngắn, mùa khô dài. Loại khí hậu này được lặp lại 5 lần phân bố ở hầu hết huyện Tương Dương và một ít ở huyện Kỳ Sơn. IIC2c: Khí hậu NĐGM, ấm, mưa ít, mùa lạnh trung bình, mùa khô dài. Loại khí hậu này xuất hiện ở huyện Kỳ Sơn và Tương Dương. IID1c: Khí hậu NĐGM, ấm, mưa rất ít, mùa lạnh ngắn, mùa khô dài. Loại khí hậu này chỉ xuất hiện một làn ở huyện Tương Dương. (+) Đai khí hậu mát: Phân bố ở vùng có độ cao 700 - 1100 m, tập trung ở phía Tây tỉnh. Có 6 loại sinh khí hậu: IIIA2a: Khí hậu NĐGM, mát, mưa nhiều, mùa lạnh trung bình, mùa khô ngắn. Loại khí hậu này được lặp lại 2 lần nhưng chỉ chiếm một diện tích nhỏ ở huyện Thanh Chương. IIIA2b: Khí hậu NĐGM, mát, mưa nhiều, mùa lạnh và mùa khô trung bình. Loại khí hậu này được lặp lại 2 lần phân bố dọc theo biên giới phía Nam của các huyện Con Cuông, Tương Dương và Kỳ Sơn. IIIB2a: Khí hậu NĐGM, mát, mưa vừa, mùa lạnh trung bình, mùa khô ngắn. Loại khí hậu này chiếm diện thích nhỏ ở rìa phía Nam huyện Anh Sơn. IIIB2b: Khí hậu NĐGM, mát, mưa vừa, mùa lạnh và mùa khô trung bình. Loại khí hậu này được lặp lại 12 lần. Phân bố rải rác ở các huyện phía Tây tỉnh. IIIC2b: Khí hậu NĐGM, mát, mưa ít, mùa lạnh và mùa khô trung bình. Loại khí hậu này chỉ xuất hiện một lần ở huyện Kỳ Sơn. IIIC2c: Khí hậu NĐGM, mát, mưa ít, mùa lạnh trung bình, mùa khô dài. Loại khí hậu này được lặp lại 4 lần phân bố rải rác trong huyện Tương Dương. (+) Đai khí hậu lạnh: Phân bố ở vùng có độ cao 1100 - 1700 m, phân bố ở rìa phía Tây của tỉnh. Có 3 loại sinh khí hậu: IVA3b: Khí hậu NĐGM, lạnh, mưa nhiều, mùa lạnh dài, mùa khô trung bình. Loại khí hậu này được lặp lại 4 lần, phân bố ở phía Tây Bắc huyện Kỳ Sơn và Tương Dương. IVB3b: Khí hậu NĐGM, lạnh, mưa vừa, mùa lạnh dài, mùa khô trung bình. Loại khí hậu này được lặp lại 7 lần, phân bố ở rìa phía Tây và phía Bắc của các huyện Con Cuông, Tương Dương, Kỳ Sơn, Quế Phong và một phần ở huyện Quỳ Châu. IVC3b: Khí hậu NĐGM, lạnh, mưa ít, mùa lạnh dài, mùa khô trung bình. Loại khí hậu này chỉ xuất hiện trong một diện tích nhỏ của huyện Tương Dương. (+) Đai khí hậu rất lạnh: Phân bố ở vùng độ cao hơn 1700 m, chiếm diện tích rất nhỏ. Có 2 loại sinh khí hậu: VA3b: Khí hậu NĐGM, rất lạnh, mưa nhiều, mùa lạnh dài, mùa khô trung bình. Loại khí hậu này được lặp lại 2 lần chiếm diện tích rất nhỏ ở rìa phía bắc huyện Tương Dương và Quế Phong. VB3b: Khí hậu NĐGM, rất lạnh, mưa vừa, mùa lạnh dài, mùa khô trung bình. Loại khí hậu được lặp lại 3 lần ở rìa phía Nam huyện Kỳ Sơn và phía Bắc huyện Quế Phong. CHƯƠNG 4: ĐÁNH GIÁ ĐIỀU KIỆN SINH KHÍ HẬU PHỤC VỤ PHÁT TRIỂN LÂM NGHIỆP VÀ DU LỊCH 4.1. PHÁT TRIỂN LÂM NGHIỆP. Như đã trình bày trên, hiệu quả sinh thái của các kiểu loại sinh khí hậu được phản ánh thông qua ảnh hưởng của chúng đến điều kiện sống của các đối tượng cây trồng cần được đánh giá. Các kiểu loại sinh khí hậu thông qua nền nhiệt - ẩm, được biểu thị chi tiết hơn bằng sự phân hoá mùa khô, mùa mưa, mức độ khô hạn sẽ phản ánh khả năng đáp ứng được hay không quá trình sinh trưởng và phát triển của cây trồng, bao gồm cả cây ngắn ngày và dài ngày. Xét dưới góc độ sinh thái, cấp loại sinh khí hậu đáp ứng đầy đủ thông tin để đánh giá mức độ phù hợp sinh thái đối với cây trồng[8]. Cấp loại sinh khí hậu cung cấp thông tin về nền nhiệt - ẩm của một khu vực lãnh thổ theo chu kì lặp lại trong một năm. Cấp loại sinh khí hậu cung cấp thông tin về ngưỡng sinh thái để cây trồng có thể phù hợp hay không phù hợp trong quá trình sinh trưởng và phát triển. Vì vậy chúng tôi sử dụng đặc điểm các loại sinh khí hậu như một tổ hợp các đặc trưng khí hậu sinh thái để so sánh với nhu cầu khí hậu sinh thái của từng loại cây trồng, từ đó đưa ra kết quả đánh giá về khả năng thích nghi của chúng đối với mỗi loại sinh khí hậu đã được thể hiện. Có thể thấy rằng, để đánh giá một cách đầy đủ, chính xác hơn mức độ thích nghi của cây trồng ngoài các tổ hợp nhiệt ẩm của các loại sinh khí hậu cần xem xét chi tiết một số yếu tố khác như: Bức xạ, gió, biên độ nhiệt, các hiện tượng thời tiết đặc biệt … và đánh giá đơn phương từng yếu tố khí hậu có mức độ thích nghi thế nào với các nhu cầu sinh thái của cây trồng. Sau đó tổng hợp lại bằng phương pháp cho điểm hoặc phương pháp tổ hợp, ta sẽ có kết quả đánh giá chi tiết hơn. Trong khuôn khổ luận văn này, do những hạn chế về thời gian và kinh nghiệm của tác giả nên chúng tôi chỉ thực hiện được việc đánh giá khả năng bố trí một số cây trồng lâm nghiệp trên cơ sở sử dụng các thông tin của các kiểu loại sinh khí hậu được thể hiện trên bản đồ sinh khí hậu tỉnh Nghệ An, tỷ lệ 1/100.000. Chúng tôi chỉ giới hạn việc đánh giá ở một số cây trồng theo nguyên tắc: Các cây trồng được lựa chọn để đánh giá, trước hết đã được trồng ở Nghệ An, có giá trị kinh tế cao và có khả năng cải tạo, bảo vệ đất, giữ gìn môi trường. Đối với Nghệ An chúng tôi đã chọn ra 8 loại cây lâm nghiệp đó là: cây Sở, cây Thông, cây Keo, cây Bạch Đàn, cây Cà phê chè, Cà phê vối, cây Cao su, cây Phi lao. Nhu cầu khí hậu sinh thái của các loại cây trồng lâm nghiệp này được trích dẫn từ các công trình [3,4,8,9] (+) Cây Sở: Là cây thân gỗ, thấp, tán tròn, nhiều cành phân bố đều, lá có dạng hình trứng cân đối, màu xanh nhạt, mép có răng cưa nhỏ. Loài cây này thích nghi với điều kiện nhiệt độ trung bình 18 - 200C với tổng độ tích ôn cần là 75000C, lượng mưa 1200 - 1500 mm và độ ẩm của không khí khoảng 65 - 85%. Ngoài ra cây cũng có khả năng chịu được nhiệt độ cao của gió Lào và nhiệt độ thấp của sương muối. Nhu cầu sinh thái của cây Sở thích nghi với loại khí hậu IIIC2b và IIIC2c thuộc huyện Tương Dương và Kỳ Sơn. (+) Cây bạch đàn: Là loài cây gỗ lớn, có phạm vi phát triển rất rộng, thích nghi với điều kiện sinh thái đa dạng: Nóng, ấm, ẩm, khô từ dọc bờ biển đến trên núi. Cây Bạch Đàn chịu hạn tốt, yêu cầu lượng mưa không cao 250 - 650 mm/ năm, có thể chịu được 6 - 8 tháng khô hạn, nhiệt độ trung bình thích hợp 20 - 230C . Khả năng chống chịu với các hiện tượng thời tiết đặc biệt của Bạch Đàn khá tốt. Chịu được nhiệt độ cao khắc nghiệt và các đợt gió khô nóng cùng với các hiện tượng thời tiết như sương muối, gió, bão, mưa đá. Với Bạch Đàn cần chú ý là tuy chịu hạn tốt nhưng là cây kém chịu lạnh. Bạch Đàn có thể trồng ở nhiều độ cao khác nhau, nói chung chúng phát triển thuận lợi ở độ cao 300 - 600 m so với mặt biển. Xét về phương diện sinh khí hậu, ở Nghệ An cây Bạch Đàn thích hợp với những vùng hơi ít mưa có mùa khô dài thuộc loại IC1b, IC1c, IIC2c, IIC1c, IID1c, IIIC2b, IIIC2c thuộc các huyện Tương Dương, Kỳ Sơn, Nghĩa Đàn, Quỳnh Lưu và Tân Kỳ. (+) Cây Keo lá tràm: Keo lá tràm là cây ưa sáng, hệ rễ phát triển sâu, chịu hạn tốt. Keo lá tràm sinh trưởng và phát triển mạnh ở những nơi có nhiệt độ trung bình hằng năm từ 29 - 300C, là cây có một sức chịu đựng nhiệt độ cao rất tốt giống như Bạch Đàn. Keo lá tràm thích nghi tốt với điều kiện khô hạn, song chúng cũng sinh trưởng nhanh trong vùng khí hậu ấm có lượng mưa trung bình hàng năm 1300 - 1800 mm, với một mùa khô kéo dài 4 - 6 tháng. Đối với các hiện tượng thời tiết đặc biệt, Keo lá tràm có khả năng chịu được thời tiết khô nóng, nhiệt độ cao, có khả năng chịu được sương muối. Xét về phương diện khí hậu ở Nghệ An cây Keo thích hợp với các loại sinh khí hậu thuộc loại IB1a, IB1b, IC1b, IC1c, IIA1b, IIB1a, IIB1b, IIC1c, IIC2c thuộc các huyện Đô Lương, Yên Thành, Quỳnh Lưu, Tân Kỳ, Nghĩa Đàn, Quỳ Hợp, Quỳ Châu, Quế Phong, Kỳ Sơn, Con Cuông, Tương Dương, Anh Sơn. (+) Cây cà phê: Cà phê là tên một chi thực vật thuộc họ Thiến thảo. Họ này bao gồm khoảng 500 chi khác nhau với trên 6.000 loài cây nhiệt đới. Chi cà phê bao gồm nhiều loại cây lâu năm khác nhau. Tuy nhiên không phải loài nào cũng chứa cafein tring hạt, một số loài khác xa với những cây cà phê ta thường thấy. Chỉ có hai loài cà phê có ý nghĩa kinh tế . Loài thứ nhất có tên thông thường trong tiếng Việt là cà phê chè, đại diện cho khoảng 61% các loại sản phẩm cà phê trên thế giới. Loài thứ 2 là cà phê vối chiếm gần 39% các sản phẩm cà phê. Ngoài ra chỉ còn có ca phê mít với sản lượng không đáng kể. Do vậy chúng ta chỉ đánh giá cho hai loại cà phê chè và cà phê vối. Cà phê chè là loại cây có lá nhỏ, cây thường đẻ thấp giống cây chè một loại cây công nghiệp ở Việt Nam. Cây cà phê chè ưa sống ở vùng núi cao. Người ta thường trồng nó ở độ cao từ 1000 - 1500m, nhiệt độ bình quân thích hợp 18 - 230C , lượng mưa trung bình hằng năm 1500 - 2000mm và độ ẩm bình quân 70 - 80%. Xét về phương diện sinh khí hậu thì ở Nghệ An cà phê chè có thể thích hợp với các loại sinh khí hậu IIB1a, IIB1b, IIIB2a, IIIB2b, IVB3b thuộc các huyện Quế Phong, Quỳ Châu, phía Tây huyện Quỳ Hợp, phía Bắc huyện Tân Kỳ, Con Cuông, Tương Dương và Kỳ Sơn. Cà phê vối là cây quan trọng thứ hai trong các loài cà phê. Khoảng 39% các sản phẩm cà phê được sản xuất từ loại cà phê này. Nước xuất khẩu cà phê vối lớn nhất thế giới là Việt Nam. Cây cà phê vối có dạng cây gỗ hoặc cây bụi, chiều cao của cây trưởng thành có thể lên tới 10m. Cà phê vối ưa sống ở vùng nhiệt đới, độ cao thích hợp để trồng cây là dưới 1000m. Nhiệt độ ưa thích của cây khoảng 21 - 26 0C, lượng mưa năm trung bình khoảng 1500 - 2000 mm. Cây cà phê vối cần nhiều ánh sáng hơn so với cà phê chè. Ở Nghệ An cây cà phê vối thích hợp trồng ở các điều kiện khí hậu thuộc loại IB1a, IB1b, IIB1a, IIB1b thuộc các huyện Quỳ Châu, Quỳ Hợp, Quế Phong, Nghĩa Đàn, Con Cuông, Kỳ Sơn, Anh Sơn (+) Thông nhựa: Là loại cây gỗ lớn, tán hình trứng, phân cành thấp, vỏ cây màu xám nâu, thường nứt dọc sâu. Trong thân có nhiều nhựa, nhựa thơm hắc. Lá cây hình kim màu xanh đậm. Cây được sử dụng chủ yếu để lấy nhựa, có thể lấy gỗ phục vụ xây dựng, đóng đồ dùng gia dụng. Có thể là cây tiên phong trồng rừng ở những nơi đất khô cằn. Nhựa thông được lấy từ cây thông được tinh chế để thu được tinh dầu thông, và phần còn lại là Colophan được xà phòng hóa để là xà phòng và sử dụng làm keo trong sản xuất giấy (keo nhựa thông) và một số ứng dụng trong công nghiệp điện, làm chất đốt… Cây có thể chịu nóng, đất khô cằn, khí hậu gần biển nhiệt độ trung bình năm 22 - 25 0C, lượng mưa trung bình > 2000 mm, độ ẩm không khí > 85%. ở Nghệ An khí hậu thích hợp để trồng Thông nhựa là IA1a, IB1a, IB1b, IIA1a, IIA1b thích hợp nhất là thuộc các huyện Nam Đàn, Nghi Lộc, Quỳnh Lưu, Diễn Châu, Yên Thành, ngoài ra các huyện Đô Lương, Anh Sơn, Con Cuông, Nghĩa Đàn, Quỳ Hợp, Tân Kỳ cũng phát triển được cây này. (+) Cao su là một loại cây thân gỗ thuộc về họ Đại Kích và là thành viên có tầm quan trọng kinh tế lớn nhất trong chi Hevea. Nó có tầm quan trọng kinh tế lớn là do chất lỏng tiết ra tựa như nhựa cây của nó có thể được thu thập lại như là nguồn chủ lực trong sản xuất cao su tư nhiên. Gỗ từ cây cao su, gọi là gỗ cao su, được sử dụng trong sản xuất đồ gỗ. Nó được đánh giá cao vì thớ gỗ dày, ít co, màu sắc hấp dẫn có thể chấp nhận các kiểu hoàn thiện khác nhau. Nó cũng được đánh giá như là loại gỗ “thân thiện môi trường”, do người ta chỉ khai thác gỗ sau khi cây cao su đã kết thúc chu trình sản sinh nhựa mủ Cây cao su có thể cao tới trên 30m. Nhựa mủ màu trắng hay vàng có trong các mạch nhựa mủ ở vỏ cây, chủ yếu là bên ngoài libe. Ở Nghệ An cây cao su thích hợp trồng ở điều kiện khí hậu có nhiệt độ trung bình 26 - 28 0C, lượng mưa 1600 - 2000mm thuộc các loại sinh khí hậu IA1a, IB1a, IB1b ở các huyện Quỳ Châu, Quỳ Hợp, Nghĩa Đàn, Quỳnh Lưu, Tân Kỳ, Yên Thành, Diễn Châu, Đô Lương, Con Cuông, Anh Sơn, Thanh Chương, (+) Phi lao: Có xuất xứ từ Australia, được du nhập và gây trồng rộng rãi dọc các tỉnh duyên hải miền trung nước ta, đặc biệt phi lao là loài cây có giá trị tuyệt vời trong việc phòng hộ chống cát bay, xâm thực ven biển, hạn chế hoang mạc hóa. Là loài ưa sáng, phi lao có thể trồng được ở nơi có lượng mưa từ 1.500 - 2000 mm/năm, nhiệt độ trung bình tháng lạnh 150C , tháng nóng nhất 26 - 290C, thích hợp nhất với đất cát ven biển. Đặc biệt trong điều kiện khắc nhiệt của tự nhiên, lượng mưa chỉ đạt khoảng trên dưới 500mm/năm, nhiệt độ không khí trên 300C phi lao cũng có thể chịu đựng và vượt qua được. Cho nên ở Nghệ An cây phi lao có thể thích hợp trồng ở các vùng có khí hậu thuộc loại IB1a, IB1b, IIB1a, IIB1b, IIIB2a, IIIB2b thuộc các huyện Quỳnh Lưu, Diễn Châu, Nghi Lộc, và các vùng đồi núi trọc thuộc các huyện Đô Lương, Anh Sơn, Con Cuông, Tân Kỳ, Nghĩa Đàn, Quỳ Hợp, Quỳ Châu, Quế Phong. Bảng 4.1: Kết quả đánh giá khả năng thích nghi của các loại sinh khí hậu đối với các loại cây trồng. Độ cao địa hình Loại SKH Bạch Đàn Sở Thông nhựa Keo Cà phê chè Cà phê vối Cao su Phi lao < 300 m IA1a * * IB1a * * * * * * IB1b * * * * * * IC1b * * * IC1c * * * ID1c * * 300 - 700 m IIA1a * IIA1b * * IIB1a * * * * IIB1b * * * * * IIC1c * * * IIC2c * * * IID1c * 700 - 1100 m IIIA2a IIIA2b IIIB2a * * IIIB2b * * * IIIC2b * * IIIC2c * * 1100 - 1700 m IVA3b IVB3b * IVC3b > 1700 m VA3b VB3b 4.2. PHÁT TRIỂN DU LỊCH Du lịch là ngành kinh tế tổng hợp, mang nội dung văn hoá sâu sắc, có tính liên ngành, liên vùng và xã hội hoá cao. Từ những năm 50, 60 của thế kỷ XX du lịch quốc tế diễn ra trên phạm vi toàn cầu, với tốc độ tăng trưởng trung bình hàng năm tương đối nhanh và đã trở thành nhu cầu không thể thiếu được trong đời sống văn hoá-xã hội. Du lịch góp phần làm thoả mãn khát vọng của con người. Du lịch đang trở thành ngành công nghiệp có ảnh hưởng không nhỏ đến sự phát triển KT-XH, nâng cao chất lượng cuộc sống con người. Du lịch không những mang lại lợi ích to lớn về mặt kinh tế, mà nó còn chứa đựng đầy bản sắc nhân văn. Du lịch phát triển thúc đẩy sự phát triển của nhiều ngành sản xuất dịch vụ khác, tạo ra nhiều việc làm cho xã hội, góp phần bảo vệ tài nguyên thiên nhiên và môi trường, xoá đói giảm nghèo. Trong sự nghiệp xây dựng và phát triển đất nước, với chủ trương đổi mới để xây dựng và phát triển nền kinh tế thị trường, định hướng xã hội chủ nghĩa, Đảng và Nhà nước ta đã có sự nhìn nhận và có quyết sách phát triển du lịch phù hợp với du lịch thời đại. Ngành Du lịch đã được quan tâm và phát triển bằng các Chỉ thị, Nghị quyết, Chương trình hành động quốc gia về Du lịch đã làm cho du lịch có sự tăng trưởng vượt bậc. Nghị quyết Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ IX đã xác định "Phát triển du lịch thực sự là một ngành kinh tế mũi nhọn". Nhờ đó trong những năm qua Du lịch Việt Nam thực sự bước vào thời kỳ phát triển mới và ngày càng khẳng định vị trí vai trò của mình trong nền kinh tế của đất nước[2]. Nghệ An là một tỉnh có vị trí địa lý thuận lợi để phát triển du lịch, nằm giữa các trung tâm du lịch quan trọng của cả nước: Hà Nội, Hạ Long, Huế, thành phố Hồ Chí Minh, có hệ thống giao thông đường bộ, đường sắt, đường thuỷ và đường hàng không khá phát triển, tạo cho Nghệ An trở thành điểm dừng hợp lý cho các tour du lịch trong nước đi từ Bắc vào Nam và tuyến du lịch quốc tế đi từ Đông Bắc Thái Lan qua Lào sang Việt Nam đi Hà Nội theo đường 7 và đường 8. Với diện tích 18.480 km2, 83% lãnh thổ là núi, rừng với thảm thực vật phong phú, đa dạng, đặc biệt là Vườn quốc gia Pù Mát, khu bảo tồn thiên nhiên Pù Huống, Pù Hoạt là những kho tàng bảo tồn đa dạng sinh học rất hấp dẫn khách du lịch trong nước và quốc tế. Ở Nghệ An, các dạng địa hình đặc biệt có khả năng tạo ra tài nguyên du lịch chủ yếu gồm có địa hình cacxtơ, địa hình bờ biển và đảo. Địa hình cacxtơ đã tạo nên một số hang động (lèn Hai Vai, hang đá Mặt Trắng, hang Bua và hang Thẩm Ồm,…) đẹp có nhiều giá trị trong khai thác phát triển du lịch. Trong các hang động có nhiều hình thù kỳ thú, bên cạnh vẻ đẹp do tạo hoá sinh ra, nhiều nơi còn có chứa các di chỉ khảo cổ học từ thời xa xưa. Chính vẻ đẹp và ý nghĩa về mặt khảo cổ càng tạo nên sự hấp dẫn lớn đối với du khách về tham quan kết hợp với nghiên cứu và tìm hiểu. Nghệ An còn có đường bờ biển dài cùng vùng biển rộng với bờ biển thấp, bằng phẳng, cát trắng, nước trong, sóng không lớn, độ mặn thích hợp tạo thuận lợi có thể hình thành các bãi tắm lý tưởng để có thể khai thác, phát triển nhiều loại du lịch ven biển hấp dẫn như: tắm biển, nghỉ ngơi, giải trí, an dưỡng và thể thao, một số bãi biển nổi tiếng đã hình thành trong điều kiện như vậy như: Quỳnh Phương, Quỳnh Bảng, Diễn Thành và nhất là Cửa Lò. Ngoài khơi thuộc địa phận lãnh hải Nghệ An có một số đảo nhỏ vừa có vai trò về an ninh quốc phòng vừa có giá trị về du lịch. Tuy nhiên các hoạt động tham quan du lịch và tắm biển hầu như được tiến hành ở ngoài trời và cũng chỉ tiến hành được thuận lợi khi thời tiết tốt. Để có những định hướng đáng tin cậy trong việc đầu tư và phát triển du lịch ở Nghệ An, chúng ta cần phải tiến hành đánh giá mức độ thuận lợi chung của điều kiện khí hậu đối với vùng du lịch, các hoạt động tham quan du lịch, thời kì nào trong năm thuận lợi hay không thuận lợi cho hoạt động này. Như đã trình bày, để các vùng, khu vực có tiềm năng du lịch thu hút được khách tham quan tham gia hoạt động du lịch, điều kiện khí hậu ở các khu vực đó phải đáp ứng được sức khoẻ và khả năng chịu đựng của cơ thể cho khách du lịch. Nhiều tác giả đã nghiên cứu, phân loại khí hậu chung cho sức khoẻ con người Việt Nam [3,5,11,13]. Ngoài ra trong các công trình nghiên cứu liên ngành nhằm những mục đích cụ thể (xây dựng nhà ở, xây dựng các trung tâm điều dưỡng, chữa bệnh) của các tác giả thuộc ngành y và ngành xây dựng một số chỉ tiêu nhiệt, ẩm cũng đã được đúc kết ở các bảng sau[3]. Bảng 4.2: Phân loại khí hậu tốt - xấu đối với sức khoẻ con người (người Việt Nam) Loại khí hậu Số tháng có nhiệt độ >270C Số tháng có độ ẩm ³ 90% Số giờ nắng toàn năm Số ngày trời đầy mây Tốc độ gió trung bình m/s Rất xấu 5 4 1000 100 1 Xấu 4 - 5 3 1200 80 1 – 1,5 Bình thường 2 - 3 2 1200 80 1,5 Tốt 0 0 1500 50 2 - 3 Số liệu bảng 4.2 cho thấy: các yếu tố khí hậu có ảnh hưởng đến sức khoẻ con người là những yếu tố khí hậu khái quát những điển hình như số giờ nắng, tốc độ gió, số tháng nóng, số tháng độ ẩm không khí cao… Chế độ khí hậu thời tiết của một vùng nào đó có nhiều thời gian nóng, độ ẩm không khí cao, ít hoặc lặng gió sẽ ảnh hưởng xấu đến sức khoẻ của con người thông qua khả năng chịu dựng của cơ thể. Bên cạnh đó, việc đánh giá khả năng thích nghi của cơ thể người với chế độ khí hậu cũng phải dựa vào các chỉ tiêu sinh học đối với con người theo các đặc trưng nhiệt ẩm, thể hiện bằng các đặc trưng nhiệt độ và lượng mưa, theo Nguyễn Thị Hiền [3], các học giả Ấn Độ đã đưa ra các ngưỡng chịu đựng sinh học của cơ thể người ở bảng sau: Bảng 4.3: Chỉ tiêu sinh học đối với con người của các học giả ấn Độ Mức độ đánh giá Nhiệt độ trung bình năm (0C) Nhiệt độ trung bình tháng nóng nhất (0C) Biên độ nhiệt ngày trung bình năm (0C) Lượng mưa năm (mm) Thích nghi 18 - 24 24 - 27 <6 1250 - 1900 Khá thích nghi 24 - 27 27 - 29 6 - 8 1900 - 2550 Nóng 27 - 29 29 - 32 8 - 14 >2550 Rất nóng 29 - 32 32 – 35 14 - 19 <1250 Không thích nghi >32 >35 >19 <650 Phân tích các chỉ tiêu của bảng 4.3 cho thấy: khả năng thích nghi tốt hơn của cơ thể người ở những vùng có địa hình cao nơi có nền nhiệt vừa phải, biên độ nhiệt ngày thấp và có lượng mưa tương đối lớn. Kết hợp những tiêu chuẩn của bảng 4.2 và 4.3 chúng tôi đã tiến hành việc đánh giá điều kiện khí hậu của tỉnh Nghệ An phục vụ cho việc tổ chức du lịch. Vì việc đánh giá mức độ thích hợp của điều kiện sinh khí hậu đối với cơ thể con người phục vụ hoạt động du lịch cần phải thực hiện theo các chỉ tiêu khí hậu có định lượng rõ ràng nên chúng tôi đã chọn các trạm khí tượng khí hậu cụ thể trên địa bàn tỉnh Nghệ An. Công việc tiếp theo là từ việc đánh giá theo trạm khí tượng chúng tôi sẽ kiến nghị về mức độ thích nghi của các loại sinh khí hậu đối với hoạt động du lịch theo cách sau: Trạm A nằm trong loại sinh khí hậu nào và được đánh giá chung với tất cả các tiêu chí khí hậu là tốt, xấu, bình thường... thì loại sinh khí hậu đó được đánh giá khái quát là phù hợp (hoặc thích nghi) và ngược lại đối với cơ thể của khách du lịch. Kết quả được trình bày trong bảng 4.4. Bảng 4.4: Các đặc trưng khí hậu ảnh hưởng đến sức khoẻ con người ở Nghệ An Trạm Số giờ nắng năm (giờ) Số tháng có lượng mây tổng quan TB ³ 9/10bt Tốc độ gió Tb (m/s) Nhiệt độ trung bình năm (0C) Nhiệt độ TB tháng nóng nhất (0C) Số tháng có nhiệt độ trên 27 (0C) Lượng mưa năm (mm) Số ngày mưa năm (ngày) Số tháng có độ ẩm ³ 90% Vinh 1614 0 1,5- 2,3 24 30 4 1951 142 2 Mức độ đánh giá Tốt Tốt Tốt Thích nghi Nóng Xấu Khá thích nghi Bình thường Bình thường Tương Dương 1645 0 0.6-1.4 23,8 28,2 4 1278 133 0 Mức độ đánh giá Tốt Tốt Xấu Thích nghi Khá thích nghi Xấu Thích nghi Bình thường Tốt Tây Hiếu 1572 0 1,0 - 1,3 23,4 28,6 4 1596 137 0 Mức độ đánh giá Tốt Tốt Xấu Thích nghi Khá thích nghi Xấu Thích nghi Bình thường Tốt Quỳ Châu 1584 0 0,4 - 0,8 23,3 28 3 1703 148 0 Mức độ đánh giá Tốt Tốt Rất xấu Thích nghi Khá thích nghi Bình thường Thích nghi Bình thường Tốt Quỳnh Lưu 1737 0 1,6 - 2 23,8 29 4 1577 128 0 Mức độ đánh giá Tốt Tốt Tốt Thích nghi Khá thích nghi Xấu Thích nghi Bình thường Tốt Quỳ Hợp 1635 2 0,8 - 1,2 23,5 28,3 4 1613 140 0 Mức độ đánh giá Tốt Bình thường Xấu Thích nghi Khá thích nghi Xấu Thích nghi Bình thường Tốt Đô Lương 1618 1 1,2 - 1,5 23,9 29,2 4 1718 141 0 Mức độ đánh giá Tốt Tốt Xấu Thích nghi Nóng Xấu Thích nghi Bình thường Tốt Như quan điểm của nhiều tác giả nghiên cứu về ảnh hưởng của khí hậu - thời tiết đến sức khoẻ của con người [3,11], trong tổ hợp các yếu tố sinh khí hậu được xét chỉ tập trung vào một số yếu tố có ảnh hưởng mạnh nhất như: số giờ nắng, nhiệt độ, độ ẩm không khí, tốc độ gió… ngoài ra, để tổ chức các tuor du lịch tại một địa điểm du lịch nào đó cần quan tâm thêm đến các hiện tượng thời tiết đặc biệt như: dông, bão, sương mù, gió tây khô nóng, số ngày mưa theo tháng… Với quan điểm trên, phân tích kết quả đánh giá trong bảng 4.4 cho thấy: Một trong những tiêu chuẩn đánh giá quan trọng là số tháng nhiệt độ lớn hơn 270C. Ở Nghệ An vào mùa hè, thời kì từ tháng V đến tháng VIII, nhiệt độ trung bình tháng đều cao hơn 270C, được coi là ảnh hưởng xấu đến sức khoẻ con người. Nguyên nhân làm cho nhiệt độ các tháng này cao là: Đây là thời kỳ hoạt động mạnh của gió tây khô nóng (gió Lào). Số ngày có gió tây khô nóng trong các tháng này dao động từ 7 – 16 ngày, trong đó thang VI và VII là hai tháng có số ngày khô nóng nhiều nhất, tháng VI khoảng 10 ngày và tháng VII khoảng 14 ngày. Tuy nhiên, xét về tổng thể, tổ hợp các yếu tố sinh khí hậu ở Nghệ An đáp ứng được sức khoẻ của khách du lịch. Vì vây, hoạt động du lịch ở Nghệ An có thể tổ chức quanh năm trên mọi vùng của tỉnh. Tuy nhiên, để đảm bảo sức khoẻ cho khách, việc tổ chức hoạt động du lịch cần phải xem xét. Lập kế hoạch hợp lý để tránh ảnh hưởng của gió tây khô nóng đến khách du lịch vào tháng VI và VII. Theo truyền thống, hoạt động du lịch, tham quan thường diễn ra chủ yếu vào mùa hè, bắt đầu từ tháng V cho đến hết tháng IX. Điểm bất lợi ở Nghệ An cho hoạt động du lịch là có sự hoạt động mạnh của gió tây khô nóng, tập trung vào các tháng VI, VII, gây ảnh hưởng đến sức khoẻ con người, từ đó có thể làm giảm các hoạt động du lịch. Tuy nhiên, thực tiễn về hoạt động du lịch ở Nghệ An cho thấy: Với nguồn tài nguyên du lịch phong phú đa dạng từ đó có thể tổ chức nhiều loại hình du lịch, Nghệ An vẫn là nơi hấp dẫn khách du lịch trong và ngoài nước. Số liệu năm 2007 cho thấy: Tổng số lượt khách du lịch đến Nghệ An là 1.184.190 trong đó có 65.729 lượt khách quốc tế. Doanh thu từ hoạt đông du lịch đạt gần 533 tỷ VNĐ[1,2]. Như vậy, mặc dù có một vài hạn chế về phương diện sinh khí hậu con người, song nhìn chung điều kiện sinh khí hậu của Nghệ An đã đáp ứng tương đối tốt cho các hoạt động du lịch. Mặt khác, hoạt động du lịch có thể thành công và phát triển phụ thuộc rất nhiều vào công tác tổ chức, bao gồm lựa chọn các tuyến, điểm du lịch phù hợp với các loại hình du lịch tại mỗi vùng, cơ sở hạ tầng du lịch phù hợp với từng loại hình du lịch và điều kiện tự nhiên của mỗi vùng …Cách tổ chức hợp lý sẽ làm giảm bớt những tác động bất lợi của các yếu tố sinh khí hậu ở từng vùng có khả năng hoạt động du lịch. Có thể lấy ví dụ: Vùng ven biển Nghệ An vào mùa hè các hoạt động tắm biển, du lịch biển, du lịch đảo rất thích hợp và tuy có ảnh hưởng của gió tây khô nóng nhưng sẽ không lớn. Ở vùng núi phía tây, các hoạt động như: du lịch sinh thái, du lịch hang động, trèo núi, du lịch nhân văn có thể tổ chức quanh năm. Vào thời kỳ mùa hè tuy có bị ảnh hưởng của gió tây khô nóng nhưng mức độ sẽ giảm đáng kể, phụ thuộc vào cách tổ chức, thời gian lựa chọn các tuor du lịch sao cho khách du lịch có thể tránh bớt một cách trực tiêp những ngày có gió tây khô nóng hoạt động mạnh. Tóm lại, kết quả phân tích và đánh giá về điều kiện sinh khí hậu phục vụ hoạt động du lịch ở Nghệ An có thể nhận định rằng: Điều kiện sinh khí hậu ở Nghệ An nhìn chung là đáp ứng được sức khoẻ của khách du lịch với các loại hình du lịch khác nhau. KẾT LUẬN Khoá luận đã đưa ra một số kết quả nghiên cứu về đặc điểm tự nhiên kinh tế xã hội của tỉnh Nghệ An, tổng quan một số đặc điểm chính của các phương pháp phân loại sinh khí hậu của các tác giả trên thế giới và của Việt Nam. Qua đó kết hợp với tính kế thừa về mặt khoa học và những điểm sáng tạo của bản thân, chúng tôi đã tiến hành nghiên cứu phân tích về đặc điểm sinh khí hậu của tỉnh Nghệ An với mục đích phục vụ phát triển lâm nghiệp và hoạt động du lịch. Từ nguồn số liệu của 7 trạm khí tượng và 62 trạm mưa với chuỗi số liệu dài từ 25 đến 40 năm, chúng tôi đã lựa chọn hệ thống chỉ tiêu phân loại sinh khí hậu tỉnh Nghệ An gồm: nhiệt độ trung bình năm, tổng lượng mưa năm, độ dài mùa lạnh, độ dài mùa khô. Trên cơ sở phân cấp hệ chỉ tiêu này, chúng tôi đã xây dựng bản chú giải và thành lập bản đồ sinh khí hậu tỉnh Nghệ An tỷ lệ 1/100.000. Trên bản đồ đã thể hiện 24 loại sinh khí hậu với 102 khoanh vi không gian, trong đó có 5 loại được lặp lại nhiều lần (từ 4 đến 14 lần), nhiều nhất là loại sinh khí hậu IIIB2b, các loại còn lại có số lần lặp ít hơn hẳn (1 đến 2 lần). Bản đồ sinh khí hậu có ý nghĩa thực tiễn quan trọng, làm căn cứ khoa học để xác định và bố trí cơ cấu cây trồng nông lâm nghiệp và cho các hoạt động phát triển kinh tế – xã hội khác trên địa bàn nghiên cứu. - Đối với mục đích phát triển một số cây trồng lâm nghiệp ở vùng núi Nghệ An chúng tôi đã sử dụng phương pháp so sánh tổ hợp nhu cầu sinh thái của 8 loại cây trồng lâm nghiệp (Sở, Thông nhựa, Keo, Bạch đàn, Cà phê chè, Cà phê vối, Cao su và Phi lao ) với đặc điểm khí hậu của từng loại sinh khí hậu, từ đó đã đánh giá mức độ thích hợp của từng loại cây trồng lâm nghiệp được lựa chọn với điều kiện sinh khí hậu ở các khu vực khác nhau và đưa ra kiến nghị bố trí gieo trồng. Kết quả được thể hiện trên bản đồ đánh giá thích nghi cây lâm nghiệp tỉnh Nghệ An, tỷ lệ 1/100.000. - Đối với phát triển du lịch, để đánh giá mức độ thích nghi của điều kiện sinh khí hậu với cơ thể con người và khả năng tổ chức các loại hình du lịch, chúng tôi đã sử dụng tổ hợp các chỉ tiêu sinh khí hậu ảnh hưởng đến cơ thể con người và so sánh với điều kiện sinh khí hậu thực tế ở các vùng khác nhau thuộc tỉnh Nghệ An. Từ kết quả đánh giá đã nhận định điều kiện sinh khí hậu Nghệ An tương đối phù hợp với nhiều loại hình du lịch. Một điểm hạn chế đối với hoạt động du lịch là vào thời kỳ mùa hề có sự hoạt động của gió tây khô nóng, đặc biệt là tháng VI và VII đã gây ảnh hưởng xấu đến sức khoẻ của con người. Từ kết luận này đã đề xúât hình thức tổ chức và các loại hình du lịch phù hợp với các vùng khác nhau trên địa bàn tỉnh Nghệ An. TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Báo cáo tình hình kinh tế - xã hội năm 2007. Cục thống kê tỉnh Nghệ An 2. Nguyễn Mạnh Cường. Du lịch Nghệ An trong hội nhập kinh tế quốc tế. Luận án thạc sĩ kinh tế, năm 2007. 3. Nguyễn Thị Hiền (cb), Nguyễn Công Hiếu. Tài nguyên khí hậu tỉnh Quảng Trị với sản xuất và đời sống. Nhà xuất bản khoa học tự nhiên và công nghệ, Hà Nội - 2007 4. Đặng Thị Huệ. Nghiên cứu điều kiện sinh khí hậu tỉnh Phú Thọ và sơ bộ đánh giá mức độ thích nghi của nó đối với một số cây nông - lâm nghiệp. Luận văn thạc sĩ khoa học địa lý. Năm 2001 5. Đặng Kim Nhung, Mai Trọng Thông, Nguyễn Khanh Vân, Nguyễn Thị Hiền, Vũ Thị Hòa, Hoàng Thu Thủy. Đánh giá điều kiện sinh khí hậu phục vụ công tác điều dưỡng ở một số vùng núi Việt Nam. Tuyển tập các công trình nghiên cứu địa lý, Viện Địa lý, NXB Khoa học kỹ thuật, 1998 6. Đặng Kim Nhung, Mai Trọng Thông, Nguyễn Khanh Vân, Nguyễn Thị Hiền, Vũ Thị Hoà, Hoàng Thu Thuỷ. Xây dựng cơ sở dữ liệu sinh khí hậu tỉnh Bắc thái phục vụ quản lý và sử dụng tài nguyên khí hậu cho mục đích phát triển nông – lâm nghiệp. Tuyển tập các công trình địa lý, Viện Địa lý, NXB Khoa học kỹ thuật, 2000. 7. Mai Trọng Thông và nnk. Hiện trạng môi trường tỉnh Nghệ An. Báo cáo kết quả hoạt động P1 Phòng chống, kiểm soát ô nhiễm và phục hồi môi trường thuộc Chương trình hợp tác Việt Nam – Thuỵ Điển về tăng cường năng lực quản lí đất đai và môi trường (SEMLA) –Viện Địa lý, Viện khoa học công nghệ Việt Nam. Tháng 11/2005 8. Mai Trọng Thông, Nguyễn Thị Hiền. Sinh khí hậu và vai trò của nó trong nghiên cứu địa lý và quy hoạch, tổ chức lãnh thổ tại Lào Cai. Tạp chí các khoa học về trái đất, 9/1997. 9. Mai Trọng