Khảo sát hướng nghiên cứu của sinh viên trong lĩnh vực quản lý dược tại Đại học Y Dược Thành phố Hồ Chí Minh giai đoạn 2008-2018

Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 23 * Số 2 * 2019 Nghiên cứu Y học Chuyên Đề Dược 431 KHẢO SÁT HƯỚNG NGHIÊN CỨU CỦA SINH VIÊN TRONG LĨNH VỰC QUẢN LÝ DƯỢC TẠI ĐẠI HỌC Y DƯỢC THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH GIAI ĐOẠN 2008-2018 Hoàng Thy Nhạc Vũ*, Phan Thị Thanh Nhàn*, Phạm Đình Luyến* TÓM TẮT Mở đầu: Để nhà trường có những định hướng phù hợp, đảm bảo hoạt động nghiên cứu khoa học của sinh viên Dược đạt hiệu quả cao nhất, những thông tin tổng quan về hoạt động này của sinh viên Dược là thật sự cần thiết. Mục tiêu: Nghiên cứu thực hiện nhằm khảo sát tình hình nghiên cứu khoa học trong lĩnh vực Quản lý Dược của sinh viên tại Đại học Y Dược thành phố Hồ Chí Minh trong giai đoạn 2008-2018. Phương pháp nghiên cứu: Nghiên cứu mô tả cắt ngang, được thực hiện thông qua hồi cứu dữ liệu liên quan đến tất cả đề tài tốt nghiệp trong lĩnh vực Quản lý Dược của sinh viên Dược thuộc đại học Y Dược thành phố Hồ Chí Minh từ năm 2008 đến năm 2018. Tiêu chí nghiên cứu bao gồm bậc đào tạo, năm thực hiện, nơi thực hiện, đối tượng nghiên cứu, nội dung nghiên cứu. Các tiêu chí nghiên cứu được mô tả thông qua số lượng và tỉ lệ phần trăm các đề tài đã thực hiện. Kết quả: Trong giai đoạn 2008-2018, có 531 đề tài tốt nghiệp đã được sinh viên Dược thực hiện trong lĩnh vực Quản lý Dược, với số lượng đề tài trung bình mỗi năm là 48 đề tài. Trong đó, 36,2% là đề tài tốt nghiệp Dược sĩ đại học và 63,8% là đề tài tốt nghiệp của Dược sĩ chuyên khoa. Nội dung nghiên cứu nhiều nhất là Dược bệnh viện và Kinh tế Dược, chiếm tỉ lệ lần lượt là 33,1% và 26,9%. Đề tài được thực hiện tại nhiều đơn vị Dược khác nhau, trong đó 59,1% đề tài được thực hiện tại cơ sở y tế, 14,7% đề tài thực hiện tại công ty Dược. Kết luận: Kết quả nghiên cứu đã cung cấp thông tin tổng quan về các đề tài tốt nghiệp trong lĩnh vực Quản lý Dược mà sinh viên đã thực hiện trong giai đoạn 11 năm. Đây là cơ sở khoa học giúp cho Bộ môn Quản lý Dược nói riêng và Khoa Dược nói chung có những đánh giá chính xác về hoạt động nghiên cứu khoa học của sinh viên Dược. Từ khóa: Quản lý Dược, đề tài tốt nghiệp, sinh viên, khoa Dược. ABSTRACT A SURVEY ON SCIENTIFIC RESEARCH ACTIVITIES IN THE FIELD OF DRUG ADMINISTRATION AT UNIVERSITY OF MEDICINE AND PHARMACY AT HO CHI MINH CITY FOR THE PERIOD OF 2008-2018 Hoang Thy Nhac Vu, Phan Thi Thanh Nhan, Pham Dinh Luyen * Ho Chi Minh City Journal of Medicine * Supplement of Vol. 23 - No 2- 2019: 430 – 435 Background: In order to aid the University of Medicine and Pharmacy at Ho Chi Minh City (UPHCM) in providing better training orientation, an overview information about scientific research activities is necessary. Objectives: To investigate the scientific research situation of Pharmacy students in the field of Drug Administration at UPHCM from 2008 to 2018. *Khoa Dược, Đại học Y Dược Thành phố Hồ Chí Minh Tác giả liên lạc: PGS. TS. Hoàng Thy Nhạc Vũ ĐT: 0913.110.200 Email: hoangthynhacvu@ump.edu.vn Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 23 * Số 2 * 2019 Chuyên Đề Dược 432 Methods: The descriptive cross-sectional study was conducted through retrospective data of all graduate theses in the field of Drug Administration at UPHCM from 2008 to 2018. The included criteria were as follows: education level, year of study, place of study, study subjects and study topic. These criteria were described by the number and the percentage of the graduate theses. Results: In the 2008-2018 period, there were 531 drug administration graduate theses conducted by Pharmacy students, with an average of 48 studies each year. 36.2% was conducted by undergraduate students and 63.8% was conducted by postgraduate students. The common study topics were Hospital Pharmacy (33.1%) and Pharmacoeconomics (26.9%). There were 59.1% of studies related to activities of healthcare facilities and 14.7% related to activities of pharmaceutical companies. Conclusion: The study provided an overview of the graduation thesis in the field of Drug Administration conducted by pharmacy students in the period of 11 years. This information is the scientific base which will help the Pharmaceutical Management Department in particular and the Pharmacy Faculty at UPHCM in general to assess accurately student’s research activities. Keywords: Drug Administration, graduate thesis, student, Faculty of Pharmacy. ĐẶT VẤN ĐỀ Theo thông tư 19/2012/TT-BGDĐT(1) ban hành quy định về hoạt động nghiên cứu khoa học của sinh viên trong các cơ sở giáo dục đại học, sinh viên có trách nhiệm thực hiện các đề tài nghiên cứu khoa học theo kế hoạch hoạt động khoa học của trường đại học; đồng thời giảng viên, cán bộ nghiên cứu có trách nhiệm tham gia hướng dẫn sinh viên nghiên cứu khoa học, chịu trách nhiệm về nội dung của đề tài được phân công hướng dẫn. Trong giai đoạn 2008-2018, Khoa Dược – Đại học Y Dược thành phố Hồ Chí Minh là một trong những cơ sở đào tạo nhân lực Dược chủ chốt của miền Nam nói chung và của thành phố Hồ Chí Minh nói riêng. Đây được xem là một trung tâm đào tạo nhân lực, nghiên cứu khoa học, phát triển và ứng dụng các kỹ thuật tiên tiến trong lĩnh vực y tế. Trong đó, hoạt động nghiên cứu khoa học là một trong những hoạt động quan trọng, được giảng viên và sinh viên Dược thực hiện hàng năm. Trong xu thế hội nhập quốc tế và Việt Nam là thành viên của WTO, công tác quản lý Dược ngày càng quan trọng đối với thị trường thuốc đa dạng và phức tạp. Đồng thời nhu cầu công tác trong mọi lĩnh vực hành nghề Dược từ sản xuất, xuất nhập khẩu, Dược bệnh viện và quản lý nhà nước đều sử dụng các kiến thức và kỹ năng về tổ chức, quản lý cũng như kinh tế Dược. Những nghiên cứu trong lĩnh vực Quản lý Dược không chỉ cung cấp những thông tin phục vụ cho công tác giảng dạy – học tập của giảng viên, sinh viên mà còn mang đến những ý nghĩa thực tiễn quan trọng, giúp việc nhìn nhận, đánh giá các khía cạnh thực tế trong các hoạt động liên quan đến tình hình phân phối, cung ứng và sử dụng thuốc ở các bệnh viện, công ty dược, nhà thuốc và việc tuân thủ các quy định liên quan đến hành nghề Dược được chính xác và khách quan. Trong quá trình hoạt động của Khoa Dược – Đại học Y Dược thành phố Hồ Chí Minh, cùng với giảng viên, hàng năm sinh viên đã tham gia thực hiện được nhiều đề tài nghiên cứu khoa học nói chung và trong lĩnh vực Quản lý Dược nói riêng. Trong đó, các đề tài thuộc lĩnh vực Quản lý Dược liên quan đến nhiều hướng như Pháp chế dược, Dược xã hội, Dược bệnh viện, Kinh doanh thuốc, Quản lý chất lượng, Sức khoẻ cộng đồng, Dịch tễ dược. Nhằm cung cấp những thông tin tổng quan về tình hình nghiên cứu khoa học của sinh viên, chúng tôi tiến hành khảo sát hướng nghiên cứu của sinh viên trong lĩnh vực Quản lý dược tại Đại học Y Dược thành phố Hồ Chí Minh trong giai đoạn 2008-2018. Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 23 * Số 2 * 2019 Nghiên cứu Y học Chuyên Đề Dược 433 PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU Thiết kế nghiên cứu Nghiên cứu mô tả cắt ngang, được thực hiện thông qua việc hồi cứu dữ liệu liên quan đến đề tài tốt nghiệp trong lĩnh vực Quản lý Dược của sinh viên Dược thuộc Đại học Y Dược thành phố Hồ Chí Minh từ năm 2008 đến năm 2018. Dữ liệu thu thập cho nghiên cứu được cung cấp bởi bộ phận phụ trách nghiên cứu khoa học của Bộ môn Quản lý Dược - Đại học Y Dược thành phố Hồ Chí Minh. Thu thập và xử lý dữ liệu Nghiên cứu sử dụng phương pháp lấy mẫu toàn bộ, tất cả các đề tài tốt nghiệp thuộc lĩnh vực Quản lý Dược của sinh viên đại học, chuyên khoa cấp 1 và chuyên khoa cấp 2 đã thực hiện trong giai đoạn 2008-2018 đều được thu thập cho nghiên cứu. Các thông tin thu thập cho mỗi đề tài tốt nghiệp bao gồm tên đề tài, bậc đào tạo, năm thực hiện. Từ tên đề tài, nghiên cứu tiến hành phân loại đề tài theo nơi thực hiện, đối tượng nghiên cứu, và nội dung nghiên cứu. Dữ liệu được tổng hợp và xử lý bằng Excel, đặc điểm các đề tài tốt nghiệp sẽ được mô tả thông qua số lượng và tỉ lệ phần trăm các đề tài đã thực hiện theo từng tiêu chí nghiên cứu. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU Trong giai đoạn 2008-2018, có 531 đề tài tốt nghiệp thuộc lĩnh vực Quản lý Dược đã được sinh viên Dược thuộc Đại học Y Dược thành phố Hồ Chí Minh thực hiện, với số lượng đề tài trung bình mỗi năm là 48 đề tài. 36,2% là đề tài tốt nghiệp Dược sĩ đại học, và 54,8% là đề tài tốt nghiệp Dược sĩ chuyên khoa 1, 9,0% là đề tài tốt nghiệp Dược sĩ chuyên khoa 2. Đối tượng chính của các nghiên cứu là quy trình Quản lý Dược, (26,4%), việc sử dụng thuốc trong điều trị (22,2%), tình hình sức khỏe của người bệnh (20,0%), kiến thức và kỹ năng của cán bộ y tế, và hoạt động kinh doanh của công ty Dược. Nguồn dữ liệu phục vụ cho các nghiên cứu trong lĩnh vực Quản lý được được thu thập từ bốn nơi chính, bao gồm cơ sở y tế (59,1%), công ty Dược (14,7%), cơ sở đào tạo (13,4%), cơ sở bán lẻ (12,8%). Trong năm nội dung nghiên cứu chính được ghi nhận từ các đề tài tốt nghiệp, Dược bệnh viện và Kinh tế Dược chiếm tỉ lệ lớn nhất với tỉ lệ tương ứng lần lượt là 33,1% và 26,9%. Số lượng đề tài có sự thay đổi giữa các năm, trong đó năm 2016 có nhiều đề tài nhất, với 79 đề tài (Hình 1) Xét về nội dung nghiên cứu theo bậc đào tạo, trong các đề tài tốt nghiệp Dược sĩ chuyên khoa 1, đề tài về Dược bệnh viện chiếm ưu thế, với tỉ lệ 38,8%, đối tượng nghiên cứu tập trung vào các quy định, quy trình quản lý (33,7%). Trong các đề tài tốt nghiệp Dược sĩ đại học, Kinh tế Dược là nội dung được sinh viên lựa chọn thực hiện nhiều nhất, chiếm 35,9% (Bảng 1) Hình 1: Mô tả chung đặc điểm các đề tài Quản lý Dược trong giai đoạn 2008-2018 Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 23 * Số 2 * 2019 Chuyên Đề Dược 434 Bảng 1: Mô tả nội dung nghiên cứu của đề tài trong lĩnh vực Quản lý Dược theo bậc đào tạo trong giai đoạn 2008-2018. DSĐH DSCK1 DSCK2 Tổng cộng n=192 (%) n=291 (%) n=48 (%) n=531 (%) Nội dung nghiên cứu Công tác đào tạo 34 (17,7) 20 (6,9) 2 (4,2) 56 (10,5) Dược bệnh viện 46 (24,0) 113 (38,8) 17 (35,4) 176 (33,1) Kinh tế Dược 69 (35,9) 54 (18,6) 20 (41,7) 143 (26,9) Pháp chế Dược 12 (6,3) 56 (19,2) 3 (6,3) 71 (13,4) Quản lí chất lượng thuốc 31 (16,1) 48 (16,5) 6 (12,5) 85 (16,0) Đối tượng nghiên cứu Cán bộ y tế 6 (3,1) 24 (8,2) 3 (6,3) 33 (6,2) Chương trình đào tạo 38 (19,8) 17 (5,8) 2 (4,2) 57 (10,7) Hoạt động kinh doanh Dược 31 (16,1) 44 (15,1) 2 (4,2) 77 (14,5) Người bệnh 46 (24,0) 39 (13,4) 21 (43,8) 106 (19,9) Quy trình quản lý Dược 31 (16,1) 98 (33,7) 11 (22,9) 140 (26,4) Thuốc sử dụng 40 (20,8) 69 (23,7) 9 (18,8) 118 (22,2) Năm thực hiện 2008 9 (4,7) 16 (5,5) 0 (0,0) 25 (4,7) 2009 15 (7,8) 20 (6,9) 0 (0,0) 35 (6,6) 2010 14 (7,3) 42 (14,4) 0 (0,0) 56 (10,5) 2011 18 (9,4) 32 (11,0) 0 (0,0) 50 (9,4) 2012 14 (7,3) 42 (14,4) 0 (0,0) 56 (10,5) 2013 20 (10,4) 16 (5,5) 0 (0,0) 36 (6,8) 2014 23 (12,0) 19 (6,5) 1 (2,1) 43 (8,1) 2015 10 (5,2) 26 (8,9) 13 (27,1) 49 (9,2) 2016 25 (13,0) 43 (14,8) 11 (22,9) 79 (14,9) 2017 25 (13,0) 23 (7,9) 12 (25,0) 60 (11,3) 2018 19 (9,9) 12 (4,1) 11 (22,9) 42 (7,9) BÀN LUẬN Nghiên cứu cho thấy trong giai đoạn 11 năm, sinh viên đã thực hiện được 531 đề tài nghiên cứu trong khuôn khổ tốt nghiệp thuộc lĩnh vực Quản lý Dược, trong đó 54,8% đề tài tốt nghiệp Dược sĩ chuyên khoa 1, 33,1% đề tài về Dược bệnh viện, 26,4% đề tài nghiên cứu các quy trình quản lý Dược. Kết quả cho thấy đề tài tốt nghiệp sau đại học, và đề tài trong lĩnh vực quản lý chiếm một tỉ lệ tương đối lớn. Nguồn nhân lực Dược trình độ sau đại học, có đủ kiến thức và kỹ năng để làm tốt công tác quản lý ở các cơ sở y tế là không thể thiếu, đặc biệt là trong các hoạt động đòi hỏi chuyên môn và kỹ năng như thanh tra Dược, quản lý thị trường thuốc. Đào tạo trình độ sau đại học giúp Dược sĩ nắm vững lý thuyết, có trình độ thực hành cao, khả năng làm việc độc lập, sáng tạo và có năng lực phát hiện, giải quyết những vấn đề thuộc chuyên ngành được đào tạo. Tính đến cuối năm 2018, Đại học Y Dược Thành phố Hồ Chí Minh chỉ mới đào tào Dược sĩ chuyên khoa 1 và Chuyên khoa 2 mà chưa có mã ngành đào tạo thạc sĩ trong lĩnh vực Quản lý Dược. Tuy nhiên, thực tiễn ghi nhận nhiều cán bộ y tế có nhu cầu được đào tạo về thạc sĩ trong lĩnh vực quản lý dược, bổ sung vào nguồn nhân lực sau đại học Dược trình độ cao phục vụ nhu cầu trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh, cũng như đáp ứng được nhu cầu của toàn phía Nam. Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 23 * Số 2 * 2019 Nghiên cứu Y học Chuyên Đề Dược 435 Tại đại học Y Dược Thành phố Hồ Chí Minh, nếu Dược sĩ chuyên khoa 1 lĩnh vực Quản lý Dược đã được đào tạo từ lâu thì Dược sĩ chuyên khoa 2 chỉ mới được đào tạo trong thời gian từ 2012. Tuy nhiên, từ khi có quy định về chuẩn chức danh nghề nghiệp, nhu cầu người học cao, dẫn đến lượng đề tài Dược sĩ chuyên khoa 2 cũng chiếm tỉ lệ không nhỏ trong giai đoạn 2008-2018. Khi xem xét tỉ lệ đề tài do sinh viên thực hiện trong lĩnh vực Quản lý Dược so với các đề tài còn lại thực hiện, các đề tài Quản lý Dược chiếm hơn 20% tổng đề tài tốt nghiệp do sinh viên thực hiện trong cùng giai đoạn. Số lượng đề tài nghiên cứu thay đổi giữa các năm là do sự thay đổi về chỉ tiêu tuyển sinh và nhu cầu của người học sau đại học. Trong đó, có nhiều đề tài thuộc lĩnh vực Quản lý Dược đã được công bố trên các tạp chí trong và ngoài nước như các đề tài về hướng chi phí điều trị(4,6,7), việc sử dụng thuốc(3,5), chất lượng cuộc sống(2). Trong Chiến lược quốc gia phát triển ngành Dược Việt Nam giai đoạn đến năm 2020 và tầm nhìn đến năm 2030, mục tiêu cụ thể là cung ứng thuốc đầy đủ, kịp thời, có chất lượng, giá hợp lý các loại thuốc theo cơ cấu bệnh tật tương ứng; đồng thời 100% cơ sở kinh doanh thuốc thuộc hệ thống phân phối thuốc phải đạt tiêu chuẩn thực hành tốt(8). Do đó các nghiên cứu về hoạt động cung ứng thuốc, hoạt động kinh doanh Dược, việc tuân thủ các quy định liên quan đến hành nghề Dược vẫn sẽ là những đề tài sát với thực tiễn cần được nghiên cứu thực hiện trong tương lai. Nghiên cứu thu thập toàn bộ dữ liệu của các đề tài tốt nghiệp của sinh viên trong lĩnh vực Quản lý Dược nên thông tin mang tính đại diện. Dữ liệu nghiên cứu tập trung vào các đề tài tốt nghiệp của sinh viên nên kết quả mang tính đồng nhất. Kết quả nghiên cứu này sẽ tạo tiền đề cho các nghiên cứu tiếp theo có thể tập trung vào tổng quan kết quả các đề tài có cùng nội dung, đồng thời tiếp tục khảo sát tuơng tự cho các đề tài nghiên cứu được thực hiện bởi giảng viên trong lĩnh vực Quản lý Dược, từ đó bổ sung thêm thông tin cho các hoạt động nghiên cứu khoa học trong lĩnh vực Quản lý Dược nói riêng và của Khoa Dược - Đại học Y Dược nói chung. Tuy nhiên đề tài vẫn tồn tại một số hạn chế như chỉ mới tập trung phân loại dựa trên tên đề tài và năm thực hiện, trong khi đó thực tế có nhiều đề tài có hướng nghiên cứu được thực hiện theo sự hướng dẫn của giảng viên ( các đề tài khóa luận tốt nghiệp dược sĩ đại học) nên chưa phân tích đầy đủ về định hướng nghiên cứu của sinh viên trong lĩnh vực Quản lý Dược. Nghiên cứu đã giúp khẳng định bên cạnh hoạt động đào tạo, nghiên cứu khoa học cũng là một trong những nhiệm vụ quan trọng của Khoa Dược - Đại học Y Dược thành phố Hồ Chí Minh, trong đó, sinh viên Dược là một trong những đối tượng chính tham gia vào hoạt động này. KẾT LUẬN Kết quả nghiên cứu cung cấp những thông tin tổng quan liên quan đến các đề tài tốt nghiệp trong lĩnh vực Quản lý Dược trong thời gian 11 năm. Đây là cơ sở khoa học giúp cho Bộ môn Quản lý Dược nói riêng và Khoa Dược nói chung có được những thông tin đầy đủ, giúp việc định hướng nghiên cứu phù hợp với tình hình mới, đảm bảo hiệu quả cao nhất