Khảo sát chỉ số kiềm dư dịch ngoại bào BEECF trong suy hô hấp cấp ở trẻ em

Nghieân cöùu Y hoïc Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 6 * Soá 3 * 2002 1 KHAÛO SAÙT CHÆ SOÁ KIEÀM DÖ DÒCH NGOAÏI BAØO BEecf TRONG SUY HOÂ HAÁP CAÁP ÔÛ TREÛ EM Nguyeãn Ñình Haûi* vaø caùc Coäng Söï TOÙM TAÉT TOÙM TAÉT Muïc ñích: Duøng phöông phaùp tieàn cöùu, moâ taû ñeå: -Ñaùnh giaù söï thay ñoåi BEecf ôû treû bò suy hoâ haáp caáp (SHHC) taïi khoa nhi BV NDGÑ. - Ñieàu trò roái loaïn kieàm toan trong suy hoâ haáp caáp caên cöù vaøo kieàm dö BEecf. Ñoái töôïng – phöông phaùp: Ba nhoùm beänh nhaân bò suy hoâ haáp töø sô sinh ñeán 15 tuoåi (loaïi tröø beänh tim, thaän, huyeát hoïc) ñöôïc phaân tích khí maùu ñoäng maïch (pH, Pa02, PaC02, BEecf, HC03 – ...) töø 4 loaïi maãu: M1: luùc nhaäp vieän; M2: 1 giôø sau ñieàu trò; M3: 6 giôø sau ñieàu trò vaø M4: luùc beänh nhaân hoài phuïc hoaëc töû vong. Nhoùm 1 (Vieâm phoåi - VP): 243 beänh nhaân bò vieâm phoåi Nhoùm 2 (pheá quaûn - PQ): goàm 147 beänh nhaân bò hen PQ hoaëc vieâm tieåu pheá quaûn Nhoùm 3 (beänh ngoaøi phoåi - NP): goàm 66 beänh nhaân coù beänh ngoaøi phoåi. Nhoùm chöùng goàm 70 treû em khoûe. BEecf < - 3 mmol/L: coù toan. Taát caû beänh nhaân bò SHHC ñeàu ñöôïc cho Oxy lieäu phaùp vaø ñieàu trò thích hôïp. NaHC03 ñöôïc cho khi coù toan theo coâng thöùc BEecf (mmol/L) x Caân naëng (Kg) 2 Keát quaû: Trò soá BEecf cuûa loâ töû vong nhoùm 1 (-5,69 mmol/L, toan) giaûm nhieàu hôn loâ soáng (-2,86 mmol/L) do suy yeáu naëng söï trao ñoåi oxy taïi phoåi. Traùi laïi, trò soá BEecf nhoùm 3 (beänh ngoaøi phoåi) taêng (4,69 mmol/L, kieàm) vì buø cho toan hoâ haáp (PaC02 = 55,73 mmHg). ÔÛ SHH ñoä 1 (nheï): toan chuyeån hoùa (BE -3 mmol/L) thì hieám vaø nheï; 25/243 BN nhoùm 1 (10,28%), 15/147 BN nhoùm 2 (10,20%) vaø 5/66 BN nhoùm 3 (7,57%). ÔÛ SHH ñoä 2 (vöøa): toan nhieàu hôn vaø khaù naëng; 34/243 BN nhoùm 1 (13,99%), 46/147 BN nhoùm 2 (31,29%), khoâng BN naøo ôû nhoùm 3. ÔÛ SHH ñoä 3 (naëng): toan nhieàu vaø naëng hôn; 105/243 BN nhoùm 1 (43,20%) trong ñoù 60% coù BEecf giaûm < 6mmol/L, 26/147 BN nhoùm 2 (17,68%), vaø 1/66 BN nhoùm 3(1,51%). Ña soá beänh nhaân nhoùm 3 coù kieàm chuyeån hoùa (46/66 BN = 69,69%) Ñieàu trò toan chuyeån hoùa vôùi Na.bicarbonate ñöôïc thöïc hieän vôùi keát quaû nhanh choùng, hieäu quaû khi BEecf giaûm < -3 mmoL/l ôû 164 BN nhoùm 1 (67,48%), 87 BN nhoùm 2 (59,18%), vaø 6 BN nhoùm 3 (9,1%); 35 BN nhoùm 1 cheát vì thieáu oxy maùu naëng, toan chuyeån hoùa naëng vaø toan huyeát naëng. Keát luaän: Chæ soá BEecf raát coù giaù trò, höõu ích, nhanh choùng trong ñaùnh giaù vaø ñieàu trò toan chuyeån hoùa ôû caùc beänh nhaân naëng bò SHHC Töø khoùa: Kieàm dö BEecf – Toan chuyeån hoùa – Suy hoâ haáp caáp. * Khoa Nhi – BV Nhaân Daân Gia Ñònh NaHC03 (mmol) = Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 6 * Soá 3 * 2002 Nghieân cöùu Y hoïc 2 SUMMARY EVALUATION OF INDEX OF BASE EXCESS IN EXTRACELLULAR FLUID (BEecf) IN ACUTE RESPIRATORY FAILURE IN CHILDREN Nguyen Dinh Hai et al.* Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 6 - No 3 - 2002: 129 - 137 1. Objective: A prospective study was carried out to: Evaluate the change of BEecf in acute respiratory failure (A.R.F). Treat the alkalo – acidosis disorder in A.R.F by evaluating the change of BEecf. 2. Patients and methods: All patients with A.R.F from neonate to 15 years of age (cardiac, renal, anemic patients are excluded) had the arterial blood gas ananlysis (pH, PaC02, Pa02, BEecf, HC03, ) from 4 samples: M1 at the hospital admission; M2: 1 hour after therapy; M3: 6 hour after therapy and M4: at the remission or death of 3 groups: - Group 1 (pneumonia) including 243 patients with pneumonia. - Group 2 (bronchial diseases): including 141 patients with asthma or bronchiolitis. - Group 3 (extrapulmonary diseases) including 66 patients with extrapulmonary diseases - And a witness group including 70 healthy children - BEecf < - 3 mmol/L was acidosic, BEecf < + 3 mmol/L was alkalotic. - All patients with A.R.F received an adequate management. - Na.bicarbonate was perfused in the case of acidosis: BEecf (mmol/L) x Bodyweight (Kg) 2 Results:- -Value of BEecf of fatal group 1 (-5.69 mmol/L) decreased more greatly than that of alive group 1 (-2.86 mmol/L) because of severe pulmonary oxygen transfer defect. On the contrary, value of BEecf of group 3 (extrapulmonary diseases) increased (4.69 mmol/L) because of compensation for markedly respiratory acidosis (PaC02 = 55.73 mmHg). - In mild ARF, the acidosis (BEecf -3 mmol/L) was rarely and mildly; 25/243 patients of group 1 (10.28%), 15/147 patients of group 2 (10.20%) and 5/66 patients of group 3 (7.57%). - In moderate ARF: acidosis was more often and markedly: 34/243 patients of group 1 (13.99%), 46/147 patients of group 2 (31.29%), no patients of group 3. - In severe ARF: acidosis was commonly and severely: 105/243 patients of group 1 (43.20%) with 60% of them had BEecf < 6mmol/L, 26/147 patients of group 2 (17.68%), and 1/66 patients of group 3 (1.51%). Most of patients of group 3 had alkalosis (46/66 = 69.69%) - Treatment of metabolic acidosis with Na. bicarbonate was carried out when BEecf < -3 mmoL/l for 164 patients of group 1 (67.48%), 87 patients of group 2 (59.18%), and 6 patients of group 3 (9.1%); 35 patients of group 1 were dead (14.40%) because of hypoxemia and severe acidosis and acidemia. The promptly, efficient results were observed. - All of alive patients of 3 group had value of BEecf returning promptly to normal range in samples M2, M3, M4 except the value of fetal group 1 that increased continually very much in the samples M2, M3 and M4. Conclusion: BEecf was valuable, helpful, efficient index in evaluation and treatment of acidosis in severely ill patients with acute respiratoy failure. Its value only decreased commonly and markedly in severe acute respiratory failure in patients with pneumonia. MÔÛ ÑAÀU Suy hoâ haáp caáp laø tình traïng phoåi bò suy yeáu dieãn tieán caáp, khoâng coøn khaû naêng ñaùp öùng nhu caàu chuyeån hoùa cô theå vaø duy trì söï trao ñoåi khí oxy vaø CO2. Haäu quaû cuûa söï thieáu Oxy maùu seõ ñöa ñeán chuyeån hoùa yeám khí, toan hoùa do lactic acid vaø toån thöông teá baøo, ñaëc bieät toån thöông teá baøo naõo vónh vieãn (2,3,4,8,9,10,12) . Muïc ñích cuûa nghieân cöùu naøy laø duøng chæ soá BEecf ñeå ñaùnh giaù, Bicarbonate (mmol/L) = Nghieân cöùu Y hoïc Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 6 * Soá 3 * 2002 3 chaån ñoaùn tình traïng toan chuyeån hoùa sôùm ñeå can thieäp ñieàu trò nhaèm tranh caùc bieán chöùng neâu treân (1,5,6,7,10,13,17) . ÑOÁI TÖÔÏNG – PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU: Ñoái töôïng nghieân cöùu: Nhöõng beänh nhaân bò suy hoâ haáp caáp ôû khoa nhi BV NDGÑ trong 4 naêm töø 1996 ñeán 1999, töø sô sinh ñeán 15 tuoåi ôû 3 nhoùm: Nhoùm vieâm phoåi (VP), nhoùm pheá quaûn (PQ) vaø nhoùm ngoaøi phoåi, ngoaøi ra coøn coù nhoùm chöùng. Phöông phaùp nghieân cöùu: Loaïi hình nghieân cöùu Moâ taû, tieàn cöùu; caét ngang, nhöõng döõ kieän töø caùc beänh nhaân bò suy hoâ haáp caáp theo tieâu chuaån quy ñònh. Thieát keá nghieân cöùu 4 nhoùm - Nhoùm 1: goàm beänh vieâm phoåi (VP). - Nhoùm 2: goàm beänh pheá quaûn (PQ) = hen pheá quaûn, vieâm tieåu pheá quaûn. - Nhoùm 3: goàm beänh ngoaøi phoåi (NP) = xuaát huyeát naûo maøng naõo, vieâm naõo maøng naõo, ñoäng kinh, ngoä ñoäc thuoác, haï canxi. Tieâu chuaån choïn maãu Ñoä suy hoâ haáp (SHH) chia thaønh 3 ñoä (3,4,8,9,10,13,14,18,19) Trieäu chöùng Suy hoâ haáp ñoä 1 Suy hoâ haáp ñoä 2 Suy hoâ haáp ñoä 3 Tím, RL tri giaùc, aên keùm  NT treân BT, loõm söôøn Khi gaéng söùc  Nheï <30% Khi naèm yeân  Vöøa (30 – 50%) Thöôøng xuyeân naëng > 50% PaO2 mmHg * Treû em * Sô sinh PaCO2 (TE + SS)  90–70mmHg  70–60,1mmHg BT hoaëc   70,1-50mmHg 60- 50,1mmHg  > 40 mmHg  50mmHg  50mmHg > 45mmHg Vieát taét: RL: roái loaïn; NT: nhòp thôû; TE: treû em; SS: sô sinh Tieâu chuaån laâm saøng cuûa vieâm tieåu pheá quaûn Tuoåi: < 2 tuoåi (thöôøng 6 – 12 thaùng) coù vieâm hoâ haáp treân keøm ran ngaùy, ran rít trong thì thôû vaøo vaø thôû ra; keøm trieäu chöùng khaùc. Tieâu chuaån laâm saøng cuûa hen pheá quaûn Khoù thôû ra, nhòp thôû taêng, loõm söôøn, ran rít luùc thôû ra, pheá aâm coù theå giaûm Tieâu chuaån laâm saøng cuûa beänh vieâm phoåi - Coù theå soát, ho khan hoaëc coù ñaøm, thôû nhanh, loõm söôøn - Ran aåm, ran noå, daáu hieäu ñoâng ñaëc nhu moâ phoåi hoaëc xeïp phoåi - X Q phoåi: coù toån thöông nhu moâ phoåi, vi sinh: coù vi khuaån khi caáy hoaëc nhuoäm gram ñaøm. - Coâng thöùc maùu: Baïch caàu taêng, baïch caàu ña nhaân taêng. Kyõ thuaät thu thaäp soá lieäu – Xöû lyù phaân tích soá lieäu: - Laáy 4 maãu maùu ñoäng maïch ôû moãi BN ñeå phaân tích khí maùu (pH, Pa02, PaC02, BEecf, HC03 – vaø caùc chæ soá khí maùu khaùc). - Xöû lyù soá lieäu theo chöông trình SPSS 3.0 for windows vôùi p<0,05: khaùc bieät coù yù nghóa thoáng keâ Phöông phaùp ñieàu chænh kieàm toan (1,2,7,10,13,17,18,19) Giôùi haïn BEecf bình thöôøng = 0 2 mmol/L, daáu döông laø dö kieàm, daáu aâm laø thieáu kieàm (toan). Löôïng acid hay base caàn buø BEecf (mmol) x CN (kg) 2 (CN: caân naëng) Tuy nhieân chæ neân cho ½ löôïng acid hay base caàn buø vöøa tính, sau ñoù seõ kieåm tra BEecf laïi ñeå ñieàu chænh tieáp. KEÁT QUAÛ Sau 4 naêm nghieân cöùu töø 1995 – 1998, ôû caùc beänh nhi bò suy hoâ haáp caáp (SHHC); chuùng toâi khaûo saùt ñöôïc 3 nhoùm: - Nhoùm 1: Vieâm phoåi: 243 beänh nhaân (BN) (53,29%), töû vong 35 (14,4%). = Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 6 * Soá 3 * 2002 Nghieân cöùu Y hoïc 4 - Nhoùm 2: Beänh lyù pheá quaûn (PQ): 147 BN (32,23%). - Nhoùm 3: Beänh lyù ngoaøi phoåi (NP): 66 BN (14,48%). - Ngoaøi ra coøn coù nhoùm chöùng goàm 70 treû khoûe. Phaân boá tuoåi Baûng 1: Phaân boá tuoåi. Tuoåi Nhoùm chöùng Nhoùm VP Nhoùm PQ Nhoùm NP 70 BN (%) 243 BN (%) 147 BN (%) 66 BN (%) 0 – 2 th 2th – 2t 3 – 7t 8 – 15 t 0 35 (50%) 10(22,87%) 19(27,13%) 91(37,47%) 90(37,04%) 28(11,51%) 34(13,98%) 70(47,64%) 23(15,64%) 54(36,72%) 32(48,46%) 15(22,74%) 19(28,8%) Phaân boá giôùi tính Baûng 2: Phaân boá theo phaùi tính caùc nhoùm beänh. Nhoùm Beänh Nöõ % Nam % Coäng Vieâm phoåi (VP) Pheá quaûn (PQ) Beänh ngoaøi phoåi (NP) 110 (45,27%) 59 (40,14%) 32 (48,48%) 133 (54,73%) 88 (59,86%) 34 (51,52%) 243 147 66 Toång coäng 201 (44,08%) 255 (55,92%) 456 Phaân boá theo nguyeân nhaân Baûng 3: Nguyeân nhaân ôû caùc nhoùm beänh. Nguyeân nhaân Soá ca % Taïi phoåi: - Nhoùm vieâm phoåi (VP) (243 bn) * Vieâm phoåi ñôn thuaàn * Vieâm phoåi hít phaân su - Nhoùm beänh lyù pheá quaûn (PQ) (147bn) Hen Pheá Quaûn Vieâm Tieåu Pheá Quaûn 235 8 78 69 96,71 3,29 53,06 46,94 Nhoùm beänh ngoaøi phoåi: 66 Xuaát huyeát naõo Ngoä ñoäc thuoác Vieâm naõo, maøng naõo Ñoäng kinh Haï calxi huyeát Lieät cô 19 14 19 10 3 1 28,79 21,20 28,78 15,16 4,55 1,52 Keát quaû khí maùu ñoäng maïch (ÑM) Trò soá trung bình (TB) cuûa caùc chæ soá khí maùu ÑM ôû M1 caùc nhoùm Baûng 4: Trò soá trung bình (TB) cuûa caùc chæ soá khí maùu ÑM ôû M1 caùc nhoùm Trò soá Trò soá TB / M1 cuûa caùc nhoùm BT VP PQ NP CH P pH 7,400 7,364 7,383 7,344 7,419 > 0,05 PaCO2 mmHg 40 36,52 36,54 55,33 37,19 > 0,05 PaO2 mmHg * TE * Sô sinh 90 70 46,56 39,99 57,37 68,70 96,65 > 0,05 AaDO2 mmHg * TE * Sô sinh < 10 < 30 54,90 62,90 46,85 10,99 6,72 > 0,05 Ander Shunt% <10% 41,97 33,38 13,12 2,55 > 0,05 HCO3 - mmol / l 24 21,33 21,58 30,17 23,81 > 0,05 BEecf mmol / l 0 -3,27 -3,99 +4,69 - 0,69 > 0,05 SaO2% 97 76,79 82,74 89,38 97,54 > 0,05 Nhaän xeùt: Caùc chæ soá ôû nhoùm chuaån CH ñaït tieâu chuaån bình thöôøng, pH khoâng thay ñoåi nhieàu ôû 2 nhoùm VP, PQ, toan nheï ôû nhoùm NP, PaCO2 taêng nhieàu ôû nhoùm ngoaøi phoåi NP. PaO2 giaûm nhieàu ôû nhoùm VP, PQ. AaDO2 khoâng taêng ôû nhoùm NP, taêng nhieàu ôû nhoùm VP vaø taêng khaù ôû nhoùm PQ. Shunt taêng nhieàu ôû nhoùm VP, taêng vöøa ôû nhoùm hen, taêng ít ôû nhoùm NP. HCO3 giaûm nheï ôû nhoùm VP, PQ, taêng nhieàu ôû nhoùm NP. BEecf giaûm nheï ôû nhoùm VP, PQ, taêng nhieàu ôû nhoùm NP. SaO2 giaûm nhieàu ôû nhoùm VP, PQ, giaûm nheï ôû nhoùm NP. So saùnh caùc chæ soá khí maùu ÑM / maãu 1 / nhoùm vieâm phoåi (VP) vôùi caùc nhoùm khaùc Baûng 5: So saùnh nhoùm vieâm phoåi (VP) vôùi caùc nhoùm khaùc Chæ soá cuûa nhoùm VP Nhoùm so saùnh t Test p. Value Keát luaän pH = 7,364 PQ = 7,383 1,91 0,057 Gioáng NP = 7,344 1,63 0,104 Gioáng PaCO2 = 36,52 mmHg PQ = 36,54 -0,27 0,78 Gioáng NP = 55,73 -18,26 < 0,001 Khaùc PaO2 = 46,56 mmHg PQ = 57,37 6,67 < 0,001 Khaùc NP = 68,70 -13,93 < 0,001 Khaùc AaDO2 = 54,90 mmHg PQ = 46,85 -5,82 < 0,001 Khaùc NP = 10,99 45,53 < 0,001 Khaùc Ander Shunt = 41,97% PQ = 33,38 -5,75 < 0,001 Khaùc NP = 13,12 18,19 < 0,001 Khaùc HCO3 = 21,33 PQ = 21,58 +0,59 0,555 Gioáng Nghieân cöùu Y hoïc Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 6 * Soá 3 * 2002 5 mMol/L NP = 30,17 -13,23 < 0,001 Khaùc BEecf = - 3,27 mMol/L PQ = -3,99 -0,59 0,553 Gioáng NP = 4,69 -10,87 < 0,001 Khaùc SaO2 = 76,79% PQ = 82,74 5,15 < 0,001 Khaùc NP = 89,38 -8,6 < 0,001 Khaùc Nhaän xeùt: Chæ soá pH giöõa 3 nhoùm VP, PQ vaø NP gioáng nhau PaCO2: HCO3: BE; nhoùm VP vaø PQ gioáng nhau So saùnh caùc chæ soá giöõa loâ soáng vaø cheát /nhoùm vieâm phoåi (VP) / maãu 1 Baûng 6: Chæ soá ôû 2 loâ soáng vaø cheát nhoùm vieâm phoåi BN (Beänh nhaân). Chæ soá nhoùm VP (243) BN Loâ cheát 35 BN Loâ soáng 208 BN t. test p. value Keát luaän pH 7,217 7,389 +4.02 3 < 0,001 Khaùc PaCO2 mmHg 42,71 35,48 2,28 0,028 Khaùc PaO2 mmHg 33,11 51,16 - 8,089 < 0,001 Khaùc AaDO2 mmHg 63,82 53,40 3,43 0,001 Khaùc Ande-Shunt (A S)% 55,11 39,74 4,85 < 0,001 Khaùc BEecf mmol/l – 5,69 -2,86 -5,19 0,034 Khaùc HCO3 mmol/l 20,23 21,51 -1,51 0,136 Gioáng SaO2% 59,00 79,78 -6,17 < 0,001 Khaùc Nhaän xeùt: Caùc chæ soá khí maùu ÑM ôû hai loâ ñeàu khaùc nhau tröø chæ soá HCO3 gioáng nhau. Phaân boá trò soá caùc chæ soá theo ñoä suy hoâ haáp ôû Maãu 1 / ba nhoùm BEecf /M1 (Kieàm Dö Dòch Ngoaïi Baøo) (BT = 0mmol/L). Baûng 7: Trò soá cuûa BEecf ôû caùc nhoùm. VP/BEecf mmol /L -3,1 -3 -> +3 3,1 - 6 Coäng SHH1 9 28,1% 16 50% 7 21,9% 0. 32 100% SHH2 10 14,3% 24 34,3% 30 42,9% 6 8,5% 70 100% SHH 3 C: 18 51.4% 12 34.3% 5 14.3% 0. 35. S: 20 18.9% 55 51.9% 19 17.9% 12 11.3% 106. Chung 38 27% 67 47,5% 24 17% 12 8,5% 141 100% Toång coäng 57 23,5% 107 44% 61 25,1% 18 7,4% 243 100% VPQ/BEecf mm ol/L -3,1 - 3 -> +3 3,1 - 6 Coäng SHH1 4 19% 11 52,4% 6 28,6% 0. 21 100% SHH2 10 11,5% 36 41,4% 31 35,6% 10 11,5% 87 100% SHH3 4 10,2% 22 56,4% 12 30,8% 1 2,6% 39 100% Toång coäng 18 12,2% 69 46,9% 49 33,3% 11 7,6% 147 100% NP/BEecf mmol/ L -3,1 - 3 -> +3 3,1 - 6 Coäng SHH1 0. 5 19,2% 7 26,9% 14 53,9% 26 100% SHH2 0. 0. 7 17,9% 32 82,1% 39 100% SHH3 1 100% 0. 0. 0. 1 100% Toång coäng 1 1,5% 5 7.6% 14 21.2% 46 69.7% 66 100% Vieát taét: SHH: suy hoâ haáp: S: soáng: C: cheát. Bieåu ñoà 7: BEecf - / Maãu 1 0 82.1 0 17.9 41.4 11.5 11.5 35.634.3 14.3 42.9 8.50 100 BEecf PNc PNs PQ NP 0 53.9 26.919.2 0 19 52.4 28.6 0 28.1 50 21.9 0 100 SHH 1 Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 6 * Soá 3 * 2002 Nghieân cöùu Y hoïc 6 Nhaän xeùt: ÔÛ SHH1: BE  - 6 -3mmol/l ôû VP, PQ (50%, 52,4%), 3 +6 mmol/l ôû NP (53,9%) SHH2: BE = BT ôû VP (42,9%):  ø– 6 -3 mmol/l ôû PQ (41,4%), 3 6 mmol/l ôû NP (82,1%): SHH3:  - 6 mmol/l ôû VPc, NP (51.4%,100%);  –6 – 3 mmol/L ôû VPs vaø PQ (51.9%: 56,4%) Baûng 8: Soá tröôøng hôïp toan chuyeån hoùa BEecf < - 3 mmol/L BEec f Ñoä SHH VP 164 ca PQ 87 ca NP 6 ca TC <-6 -6 -3 < - 6 -6 -3 < - 6 -6 - 3 SHH 1 9/25 (36%) 16/25 (64%) 4/15 (26,66% ) 11/15 (73,34%) 0/5 5/5 (100 %) 45/45 SHH 2 10/34 29,41% 24/34 (70,59%) 10/46 21,73% 36/46 (78,27%) 0/0 0/0 80/80 SHH 3 S 20/75 (26,66% ) 55/75 (73,34%) 4/26 (15,38% ) 22/26 (84,62%) 1/1 (100 %) 0/1 (0%) 102/1 02 C 18/30 (60%) 12/30 (40%) 30/30 Coäng 57/164 (34,7%) 107/164( 65,2%) 18/87 (20,6%) 69/87 (79,3%) 1/6 (16,6 %) 5/6 (83,3 %) 257 SHH3 ôû nhoùm VP coù toan nhieàu hôn ôû loâ soáng vaø nhoùm PQ, toan naëng hôn ôû loâ cheát (< - 6 mmol/L ) - Phaân boá chæ soá pH vaø HC03 / maãu 1 ôû caùc tröôøng hôïp toan (BE< -3 mmol/L) Baøng 9: Phaân boá chæ soá pH vaø HC03 / maãu 1 ôû caùc tröôøng hôïp toan Toan Ñoä SHH VP PQ NP VPs (%) VPc PH <7,35 141 ca SHH 1 3/32 (9,4%) 0 2/21 (9,5%) 7/26 (26,9%) SHH 2 19/70 (27,2%) 0 17/87 (19,5%) 21/39 (53,8%) SHH 3 27/106 (25,5%) 31/35 88,6% 13/39 (33,3%) 1/1 (100%) Coäng 19/208 (23,5%) 31/35 88,6% 32/147 (21,7%) 29/66 (43,9%) HC03 <22 Mmo;/ L 247 ca SHH 1 28/32 (87,5%) 0 15/21 (71,4%) 0 SHH 2 37/70 (52,9%) 0 40/87(46%) 0 SHH 3 66/106 (32,2%) 25/35 71,4% 25/39 (64,1%) 1/1 (100%) Coäng 131/208 (62,9%) 25/35 71,4% 80/147 (54,4%) 1/1 (100%) Vieát taét: VPs: vieâm phoåi soáng; VPc: vieâm phoåi cheát; PQ: nhoùm pheá quaûn; NP: ngoaøi phoåi - Phaân boá toan hoâ haáp (PaC02 > 45 mmHg). Baûng 10: Phaân boá chæ soá PaC02 ôû beänh nhaân toan hoâ haáp PaC02 Ñoä SHH VP PQ NP VPs VPc PaC02 > 45 mmHg SHH1 0/32 0% 0 0% 0 0% 26/ 26 100 % SHH2 5/70 7,1 % 0 0% 10/8 7 11,5 % 39/ 39 100 % SHH3 0/10 6 0% 26/ 35 74,3 % 4/39 10,2 % 1/1 100 % 100 5.1 12.3 0 0 0 12.823.1 59 19.8 42.4 25.5 0 28.6 48.6 22.8 0 100 SHH 2 SHH 3 -6 -3 +3 +6 BEecf mmol/l BT Nghieân cöùu Y hoïc Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 6 * Soá 3 * 2002 7 PaC02 Ñoä SHH VP PQ NP VPs VPc Coäng 5/20 8 2,4 % 26/ 35 74,3 % 14/1 26 11,1 % 66/ 66 100 % - Dieãn tieán chæ soá BEecf/ 4 maãu: Baûng 11: Trò soá BEecf. 4 maãu Chæ Soá Nhoùm Maãu 1 Maãu 2 Maãu 3 Maãu 4 BEecf mmol/L PN C S -5,69 -2,86 -4,43 -3,51 -3,00 -3,85 -7,56 -2,08 PQ -3,99 -3,31 -3,98 -2,33 NP 4,69 2,02 -0,21 -2,32 Caùc trò soá BEecf ôû nhoùm VPs, PQ, NP daàn daàn trôû veà bình thöôøng ôû maãu 2, 3, 4 tröø loâ VPc vaãn khoâng oån ñònh vaø giaûm nhieàu khi töû vong ôû M4 Bieåu ñoà 2: Dieãn tieán BEecf qua 4 maãu Ñieàu trò roái loaïn kieàm toan Ñieàu trò toan: Khi BEecf < -3 mmol/L Chuùng toâi ñieàu chænh tình traïng toan cho 164 beänh nhaân baèng caùch cho Sodium bicarbonate vôùi soá löôïng ñaàu tieân ñöôïc tính theo coâng thöùc: BEecf (mmol/L) x Caân naëng (Kg) 2 Sau ñoù seõ kieåm laïi trò soá BEecf ñeå ñieàu chænh tieáp, trong ñoù nhoùm VP cheát coù 18/35 (51,4%) tröôøng hôïp coù toan chuyeån hoùa naëng (BEecf <-6 mmol/L). Ñieàu trò kieàm (BEecf > 3 mmol/L) 75 tröôøng hôïp coù kieàm dö vôùi BEecf > + 3mmol/L goàm: SHH1 = 14 BN (VP = 0 + PQ = 0 + NP = 14) SHH2 = 48 BN (VP = 6 + PQ = 10 + NP = 32) SHH3 = 13 BN (VPs = 12 + VPc = 0 + PQ = 1 + NP = 0) Chuû yeáu laø ñieàu trò beänh goác keøm ñieàu chænh nöôùc, ñieän giaûi (4 ca), giaûm thoâng khí ñeå taêng PaC02 ôû 12 ca VP naëng vôùi SHH3 (5,6,7,17) . BAØN LUAÄN ÔÛ nhoùm Vieâm phoåi (VP), löùa tuoåi nhieàu nhaát BEecf -4.43 -7.56 -3 -5.69 -3.51-2.86 -3.85 -2.08 -3.99 -3.31 -3.98 -2.33 4.69 2.02 -0.21 -2.32 -9 -6 -3 0 3 6 Maãu 1 Maãu 2 Maãu 3 Maãu 4 PNc PNs PQ NP BT mmol /l Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 6 * Soá 3 * 2002 Nghieân cöùu Y hoïc 8 laø sô sinh vaø 2 th – 2 tuoåi (37,47% vaø 37,04%), ñieàu naøy phuø hôïp vôùi caùc y vaên veà beänh nhieãm khuaån hoâ haáp caáp (16) . ÔÛ nhoùm 2 (PQ) löùa tuoåi nhieàu nhaát laø 2 th – 2 tuoåi (47,64%) do bò vieâm pheá quaûn vaø vieâm tieåu pheá quaûn, keá ñeán laø löùa tuoåi 8 – 15 tuoåi (36,72%) do hen pheá quaûn(8,11,14). ÔÛ nhoùm 3 (NP) löùa tuoåi nhieàu nhaát laø 2 th – 2 tuoåi (48,4%) do xuaát huyeát naõo, vieâm naõo, maøng naõo. Keát quaû naøy cuõng phuø hôïp vôùi caùc taøi lieäu theá giôùi (8,11,12,18) . Ngoä ñoäc thuoác cuõng thöôøng xaûy ra ôû löùa tuoåi naøy. Theo keát quaû nghieân cöùu cuõng nhö caùc taøi lieäu theá giôùi thì trò soá BEecf khoâng thay ñoåi theo tuoåi (1,10,13) . Giôùi ÔÛ caû 3 nhoùm tyû leä nam nhieàu hôn nöõ (VP = 54,73%, PQ = 59,86%, NP = 51,52%), taàn suaát naøy mang tính ngaãu nhieân. Baøn luaän veà nguyeân nhaân Nhoùm 1 (VP) coù toan nheï vôùi BEecf = - 3,27 mmol gioáng nhö nhoùm 2 (PQ) vôùi BEecf = - 3,97mmol/L. Rieâng loâ cheát VPc do toån thöông nhu moâ phoåi nhieàu laøm giaûm khaû naêng oxy hoùa phoåi, giaûm thoâng khí neân coù toan nhieàu hôn vôùi BEecf = - 5,69 mmol/L keøm pH = 7,217, HC03 -– = 20,23 mmol/L so vôùi loâ soáng VPs iùt toan hôn vôùi BEecf = -2,86 mmol/L, pH = 7,389, HC03 -– = 21,51 mmol/L. Traùi laïi, nhoùm 3 (NP) coù giaûm thoâng khí nhieàu laøm taêng PaC02 khaù cao = 55,73 mmHg neân coù kieàm buø laïi vôùi BEecf = + 4,63 mmol/L, ñaõ ñöôïc giaûi quyeát ñieàu trò toát baèng caùch taêng thoâng khí. Chæ soá BEecf Ñeå bieát traïng thaùi thaêng baèng kieàm toan, chuùng ta thöôøng duøng caùc chæ soá pH, HC03 – , PaC02 ñeå chaån ñoaùn, phaân loaïi vaø xaùc ñònh nguyeân nhaân neáu coù theå ñöôïc ñeå giaûi quyeát ñieàu trò, coøn chæ soá kieàm ñeäm (Buffer base – BB) cho bieát toång löôïng kieàm trong 1 lít maùu cuûa beänh nhaân (10,13) . Treân laâm saøng ñeå tính toaùn nhanh choùng löôïng toan, kieàm caàn cho ôû caùc khoa hoài söùc caáp cöùu, ngöôùi ta coù theå duøng chæ soá kieàm dö trong maùu (blood base excess. BBE, BE) laø moät trò soá trong phoøng thí nghieäm (in vitro) töôïng tröng cho moät löôïng acid hay base maïnh (mmol/L) phaûi theâm vaøo maùu ñaõ ñöôïc caân baèng vôùi PaC02 = 40 mmHg trong ñieàu kieän hoâ haáp chuaån, ñeå ñöa maùu veà pH = 7,4 (13,11,18) . Nhöng vì maùu chæ chieám 37% dòch ngoaïi baøo, neân chæ soá BE coù nhöõng khuyeát ñieåm laâm saøng laø khoâng tính ñeán: - Söï pha loaõng do caùc ngaên dòch ngoaøi maïch maùu - Söï hieän höõu cuûa heä thoáng ñeäm ôû moâ - Söï chaäm treã trong vieäc caân baèng (HC03 -– ) giöõa caùc ngaên trong cô theå Töø ñoù trong thöïc teá caùc nhaø laâm saøng duøng chæ soá kieàm dö dòch ngoaïi baøo (Base excess in extracellular fluid – BEecf) ñeå ñieàu chænh roái loaïn thaêng baèng kieàm toan coù öu ñieåm laø coù keát quaû nhanh choùng hôn ion ñoà, ñôn giaûn veà ñeå xöû lyù ñieàu trò, caùc tröôøng hôïp roái loaïn kieàm toan, sau ñoù coù theå döïa vaøo pH, HC03 — vaø PaC02, ion ñoà ñeå phaân loaïi roái loaïn thaêng baèng kieàm toan do nguyeân nhaân hoâ haáp hay chuyeån hoùa, nguyeân phaùt hay hoãn hôïp (13) . BEecf giaûm ôû SHH ñoä 2 trong nhoùm VP vaø PQ (34/70 = 48,57% vaø 46/87 = 52,87%). BEecf giaûm nhieàu ôû SHH 3 trong nhoùm VP vaø PQ (105/141 = 74,4% vaø 26/39 = 66,6%), ñaëc bieät ôû nhoùm VPc (30/35 = 85,7%) coù 18/35 BN (51,4%) ñaõ coù toan naëng vôùi BEecf < - 6 mmol/L vaø loâ VP s coù toan khaù vôùi BEecf < - 3ñeán – 6 mmol/L. Rieâng nhoùm 3 (NP) thì BEecf khoâng giaûm nhieàu, chæ coù 5/66 BN (7,57%) coù BEecf < - 3ñeán – 6 mmol/L maëc duø pH giaûm 7,344 do HC03 taêng buø vaø PaC02 taêng nhieàu do giaûm thoâng khí. Sau khi ñieàu trò vôùi oxy vaø ñieàu chænh kieàm toan, caùc trò soá cuûa BEecf trôû veà nhanh choùng töø M2 ñeán M4, chæ rieâng loâ cheát VPc coù BEecf coøn giaûm nhieàu ôû M2 vaø tieáp tuïc giaûm ñeán khi töû vong ôû M4 do tình traïng trao ñoåi khí khoâng ñöôïc caûi thieän vì toån thöông naëng nhu moâ phoåi. KEÁT LUAÄN Trong suy hoâ haáp caáp ôû treû em: nhoùm vieâm phoåi vaø nhoùm pheá quaûn coù toan chuyeån hoùa vôùi BEecf giaûm khaù ôû SHHC ñoä 2, BEecf giaûm naëng hôn, taàn suaát nhieàu hôn ôû SHH ñoä 3. Nhoùm beänh Nghieân cöùu Y hoïc Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 6 * Soá 3 * 2002 9 ngoaøi phoåi do taùc ñoäng öùc cheá trung taâm hoâ haáp neân thöôøng gaây toan hoâ haáp, deã ñöa ñeán toan huyeát vaø ít gaây toan chuyeån hoùa. Chæ soá BEecf giuùp caùc nhaø laâm saøng chaån ñoaùn nhanh choùng tình traïng toan chuyeån hoùa, höôùng daãn moät caùc ñôn giaûn löôïng kieàm caàn buø moät caùch hieäu quaû tröôùc khi duøng caùc chæ soá khaùc nhö pH, HC03 — vaø PaC02, ion ñoà... ñeå xaùc ñònh, phaân loaïi roái loaïn thaêng baèng kieàm toan nhaèm xöû trí ñieàu trò cô baûn laâu daøi cuøng vôùi ñieàu trò beänh goác. TAØI LIEÄU THAM KHAÛO 1. ANDERSEN O.S, ANDERSEN NF. 1995, “Base excess or buffer base (strong ion difference) as measure of a non - respiratory acid - base disturbance”, Act anaesthesiol scand, 39. suppl 107, pp. 123 – 128. 2. ADELMAN RD., SOLHANG MJ. 1998, “Disturbance of acid base balance”. Hydrogen Ion, Nelson textbook of pediatrics, 53, pp. 200 – 206. 3. VUÕ VAÊN ÑÍNH 1994, Phaân chia giai ñoaïn Suy hoâ haáp caáp, Hoài söùc caáp cöùu, Beänh vieän Baïch Mai Haø noäi, tr. 31 – 41. 4. VOÕ COÂNG ÑOÀNG 2001, Oxy lieäu phaùp - ñaùnh giaù laâm saøng, Caáp cöùu Nhi khoa BV Nhi Ñoàng 2, tr. 3 – 9. 5. DUBOSE TD 2001, “Acidosis and alkalosis”, Harrison’s principles of Int.Med, 50, pp. 283 – 290. 6. DUBOSE TD Jr 1988, “Acidosis and alkalosis”, Harrison’s principles of Int.Med, 50, pp. 277 – 278. 7. FRED EF 1998, “Acid base disturbance”, Practical guide to the care of the medical patient, 15: 186 – 194. 8. GRUM CM. 1998, “Respiratory system. Acute respiratory failure”, The Michigan Manual of clinical diagnosis, pp. 119 – 120. 9. GUYTON 1991, “Regulation of acid base balance”, Textbook of clinical diagnosis, 30, pp. 330 – 342. 10. GUYTON 1991, “Respiratory insufficiency – pathology, diagnosis, oxygen therapy”, Textbook of medical physiology, 42, pp. 454 – 461 11. HADDAD GG., FONTAN JJP (1998), “Respiratory failure”, Nelson’s textbook of pediatrics, 322, pp. 1177 – 1180. 12. TAÏ THÒ AÙNH HOA 1997, Roái loaïn trao ñoåi khí trong suy hoâ haáp caáp, Nhi khoa sau Ñaïi Hoïc, NXB Ñaø Naüng, taäp 3, tr. 746 – 758. 13. LEÂ THÒ TUYEÁT LAN 1999, YÙ nghóa vaø öùng duïng laâm saøng cuûa caùc chæ soá phaân tích khí trong maùu. Phöông phaùp phaân tích khí trong maùu, tr. 24 – 35. 14. MOSER KM. 1996, “Acute respiratory failure”, Manual of clinical problems in pulmonary medicine, pp. 247 – 252. 15. NACOUZI V 2000 “Fluids electrolytes and acid base disorders”, Emergency medicine, 4, pp. 35 – 61. 16. PEÙCHEØRE 1995 “Worldwide epidemiology of pneumonia in children”, Clinical and radiological diagnosis. Community acquired pneumonia in children. Internanional forum series, pp. 7 – 126. 17. SINGER G.G BRENNER BM 1998 “Fluids and electrolytes disturbance”, Harrison’s principles of Int.Med, 49, pp. 265 – 268 18. WEINBERGER SE., DRAZEN JM. 2001, “Disturbance of respiratory function”, Harrison’s principles of Int. Med, 250, pp. 1446 – 1456. 19. WALDAU T.1995, “Lactate, pH and blood gas anlysis in critically ill patients”, Acta Anaesthesiol Scand, 39, suppl. 107, pp 267 – 271 20. WEST JB. 1995, “The arterial blood gas. Gas exchange”, Respiratory Physiology, The essential, pp. 151 – 179.