Khái quát về kinh tế vi mô

…………..o0o………….. Khái quát về kinh tế vi mô 1 CHÖÔNG 1 KHAÙI QUAÙT VEÀ KINH TEÁ VI MOÂ I. Ñoái töôïng, noäi dung vaø phöông phaùp nghieân cöùu kinh teá hoïc vi moâ 1) Caùc khaùi nieäm veà kinh teá hoïc a)Kinh teá hoïc Kinh tãú hoüc laì män khoa hoüc xaî häüi nghiãn cæïu caïch choün læûa cuía nãön kinh tãú trong viãûc sæí duûng nguäön taìi nguyãn coï giåïi haûn âãø saín xuáút caïc loaûi saín pháøm nhàòm thoaí maîn ngaìy caìng täút hån nhu cáöu cuía con ngæåìi . b) Kinh teá hoïc vi moâ Kinh tãú hoüc vi mä nghiãn cæïu sæû hoaût âäüng cuía nãön kinh tãú bàòng caïch taïch biãût tæìng bäü pháûn cuía nãön kinh tãú : nghiãn cæïu haình vi æïng xæí cuía caïc caï nhán vãö caïc haìng hoïa cuû thãø trãn tæìng loaûi thë træåìng trong mäúi quan hãû våïi caïc taïc nhán gáy ra båíi hoaìn caính chung. c) Kinh teá hoïc vó moâ Kinh tãú hoüc vé mä nghiãn cæïu sæû hoaût âäüng cuía toaìn bäü nãön kinh tãú nhæ mäüt thãø thäúng nháút . Nghiãn cæïu sæû tæång taïc giæîa caïc cáúu khäúi chung trong nãön kinh tãú coï thãø âiãöu khiãøn âæåüc. d) Moái quan heä Kinh tãú hoüc vi mä vaì kinh tãú hoüc vé mä nghiãn cæïu nãön kinh tãú åí nhæîng goïc âäü khaïc nhau , tuy nhiãn giæîa chuïng coï mäúi quan hãû khäng thãø taïch råìi . Kinh tãú vi mä nghiãn cæïu nhæîng tãú baìo , 2 nhæîng bäü pháûn , coìn kinh tãú vé mä nghiãn cæïu täøng thãø nãön kinh tãú , âæåüc cáúu thaình tæì nhæîng tãú baìo , nhæîng bäü pháûn áúy. Trong thæûc tiãùn kãút quaí kinh tãú vé mä phuû thuäüc vaìo caïc haình vi cuía kinh tãú vi mä , kinh tãú quäúc dán phuû thuäüc vaìo sæû phaït triãøn cuía caïc doanh nghiãûp , cuía caïc tãú baìo kinh tãú . Kinh tãú vé mä taûo haình lang , taûo m äi træåìng , taûo âiãöu kiãûn cho kinh tãú vi mä phaït triãøn. 2) Ñoái töôïng noäi dung vaø phöông phaùp nghieân cöùu cuûa kinh teá hoïc vi moâ a) Ñoái töôïng Kinh tãú hoüc vi mä nghiãn cæïu tênh quy luáût , xu thãú táút yãúu cuía caïc hoaût âäüng kinh tãú vi mä ( haình vi cuía caï nhán, doanh nghiãûp âäúi våïi caïc haìng hoïa cuû thãø ... ) Nhæîng khuyãút táût cuía kinh tãú thë træåìng vãö vai troì cuía quaín lyï vaì âiãöu tiãút kinh tãú cuía nhaì næåïc âäúi våïi hoaût âäüng kinh tãú vi mä. b) Noäi dung Kinh tãú hoüc vi mä cung cáúp lyï luáûn vaì phæång phaïp luáûn kinh tãú cho quaín lyï doanh nghiãûp . Laì khoa hoüc vãö sæû læûa choün hoaût âäüng kinh tã ú trong phaûm vi doanh nghiãûp , noï vaûch ra caïc quy luáût , xu thãú váûn âäüng táút yãúu cuía hoaût âäüng kinh tãú vi mä . c) Phöông phaùp + Phæång phaïp læûa choün kinh tãú täúi æu. + Phæång phaïp thæûc haình , váún âãö , tçnh huäúng. + Gàõn lyï luáûn våïi thæûc tiãùn knh tãú. + Phæång phaïp mä hçnh hoïa vaì cäng cuû toaïn hoüc . II) Doanh nghieäp vaø nhöõng vaán ñeà kinh teá cô baûn cuûa doanh nghieäp 3 1) Doanh nghieäp vaø chu kyø kinh doanh a) Khaùi nieäm doanh nghieäp Doanh nghiãûp laì täø chæïc kinh doanh haìng hoïa , dëch vuû theo nhu cáöu thë træåìng vaì xaî häüi nhàòm m uûc âêch thu låüi nhuáûn täúi âa. Theo luáût doanh nghiãûp do quäúc häüi khoïa 10 kyì hoüp thæï 5 thäng qua ngaìy 12 thaïng 6 nàm 1999 coï hiãûu læûc tæì 1/1/ 2000:“ Doanh nghiãûp laì täø chæïc kinh tãú coï tãn riãng , coï taìi saín , coï truû såí giao dëch äøn âënh âæåüc âàng kyï kinh doanh theo quy âënh cuía phaïp luáût nhàòm muûc âêch thæûc hiãûn caïc hoaût âäüng kinh doanh “. b) Kinh doanh Laì thæûc hieän mäüt hoàûc táút caí caïc cäng âoaûn cuía quaï trçnh âáöu tæ tæì saín xuáút âãún tiãu thuû saín pháøm hoàûc cung æïng dëch vuû trãn thë træåìng nhàòm muûc âêch thu låüi nhuáûn. c) Quaù trình kinh doanh Laì quaï trçnh hoaût âäüng kinh tã ú cuía doanh nghiãûp bao gäöm tæì nghiãn cæïu xaïc âënh nhu cáöu thë træåìng vãö haìng hoïa , dëch vuû , täø chæïc quaï trçnh saín xuáút âãún viãûc cuäúi cuìng laì täø chæïc tiãu thuû haìng hoïa , thu tiãön vãö cho doanh nghiãp. d) Chu kyø kinh doanh Laì khoaíng thåìi gian tênh tæì luïc bàõt âáöu quaï trçnh kinh doanh cho âãún khi kãút thuïc quaï trçnh kinh doanh. 2) Nhöõng vaán ñeà kinh teá cô baûn cuûa moät doanh nghieäp a) Quyeát ñònh saûn xuaát caùi gì ? 4 Doanh nghiãûp phaíi xaïc âënh saín xuáút haìng hoïa hay dëch vuû naìo ? säú læåüng cung æïng bao nhiãu ? thåìi âiãøm naìo ? b) Quyeát ñònh saûn xuaát nhö theá naøo ? Doanh nghiãûp phaíi xaïc âënh âæåüc phæång phaïp , hçnh thæïc täø chæïc saín xuáút , trçnh âäü cäng nghãû æïng duûng . Âiãöu naìy quyãút âënh cháút læåüng cuía saín pháøm vaì chi phê saín xuáút . c) Quyeát ñònh saûn xuaát cho ai ? Doanh nghiãûp phaíi xaïc âënh saín xuáút ra haìng hoïa dëch vuû phuûc vuû âäúi tæåüng naìo , quy mä vaì khaí nàng tiãu thuû bao nhiãu âãø væìa âaût m uûc âêch cuía doanh nghiãûp , væìa âaïp æïng nhu cáöu xaî häüi. III) Löïa choïn kinh teá toái öu cuûa doanh nghieäp 1) Lyù thuyeát löïa choïn Cung cáúp phæång phaïp luáûn khoa hoüc cho caïc quyãút âënh trong hoüat âäüng kinh tãú vi mä : + Sæû læûa choün laì mäüt táút yãúu khaïch quan trong hoaût âäüng kinh tãú vi mä . Do caïc nguäön læûc coï giåïi haûn (mäüt doanh nghiãûp chè coï säú väún vaì nguäön læûc nháút âënh ) khäng thãø cuìng mäüt luïc âaïp æïng nhiãöu muûc tiãu . + Sæû læûa choün hoaìn toaìn coï thãø thæûc hiãûn âæåüc . Do mäùi nguäön læûc coï haûn âãöu coï thãø sæí duûng noï vaìo muûc âêch khaïc nhau. + M uûc tiãu cuaí sæû læûa choün laì xaïc âënh muûc âêch , hình thöùc vaì phæång phaïp täút nháút cho hoaût âäüng kinh tãú vi mä âãø täúi thiãøu hoïa chi phê maì váùn täúi âa hoïa låüi êch vaì låüi nhuáûn cuía chuí thãø . 5 2) Baûn chaát vaø phöông phaùp löïa choïn kinh teá toái öu a) Baûn chaát cuûa söï löïa choïn Baín cháút cuía sæû læûa choün kinh tãú täúi æu laì giaíi quyãút täút nháút máu thuáùn giæîa nhu cáöu dæåìng nhæ vä haûn cuía con ngæåìi , cuía xaî häüi våïi nguäön taìi nguyãn coï giåïi haûn âãø saín xuáút ra nhæîng cuía caíi âaïp æïng ngaìy caìng täút hån nhæîng nhu cáöu cuía xaî häüi thäng qua nhæîng quyãút âënh : Saín xuáút caïi gç ? saín xuáút nhæ thãú naìo ? saín xuáút cho ai ? trong phaûm vi tæìng doanh nghiãûp . b) Phöông phaùp löïa choïn kinh teá toái öu Giaíi quyãút baìi toaïn täúi æu trãn cå såí lyï thuyãút giåïi haûn khaí nàng saín xuáút. Lyï thuyãút giåïi haûn khaín nàng saín xuáút âæåüc trçnh baìy qua mä hçnh âæåìng giåïi haûn khaí nàng saín xuáút . IV) Nhöõng aûnh höôûng ñeán löïa choïn kinh teá toái öu cuûa doanh nghieäp 1) Taùc ñoäng cuûa quy luaät khan hieám Nhu cáöu cuía con ngæåìi khäng ngæìng tàng lãn vaì ngaìy caìng âa daûng , phong phuï ,âoìi hoíi haìng hoïa vaì cháút læåüng dëch vuû ngaìy caìng cao, tiãûn êch m ang laûi ngaìy caìng nhiãöu. Tuy nhiãn taìi nguyãn âãø thoía maîn nhæîng nhu cáöu trãn laûi ngaìy caìng khan hiãúm vaì caûn kiãût (âáút âai , khoaïng saín , lám saín , haíi saín ...). Quy luáût khan hiãúm taìi nguyãn so våïi nhu cáúu cuía con ngæåìi aính hæåíng gay gàõt âãún sæû læûa choün kinh tãú täúi æu trong hoaût âäüng kinh tãú vi mä . Dáùn âãún váún âãö læûa choün kinh tãú täúi æu âàût 6 ra ngaìy caìng càng thàóng vaì thæûc hiãûn ráút khoï khàn. Âoìi hoíi doanh nghiãûp phaíi læûa choün nhæîng váún âãö kinh tãú cå baín cuía mçnh trong giåïi haûn cho pheïp cuía khaí nàng saín xuáút våïi sæû caûnh tranh ngaìy caìng gia tàng. 2) Taùc ñoäng cuûa quy luaät lôïi suaát giaûm daàn Quy luáût låüi suáút giaím dáön cho biãút khäúi læåüng âáöu ra coï thãm ngaìy caìng giaím khi ta liãn tiãúp boí thãm nhæîng âån vë bàòng nhau cuía mäüt âáöu vaìo biãún âäøi(âáöu vaìo khaïc giæî nguyãn). Quy luáût låüi suáút giaím dáön âoìi hoíi trong læûa choün täúi æu doanh nghiãûp phaíi phäúi håüp âáöu vaìo saín xuáút våïi mäüt tyí lãû täúi æu 3) Taùc ñoäng cuûa quy luaät chi phí cô hoäi ngaøy caøng taêng Chi phê cå häüi : laì chi phê âãø saín xuáút ra mäüt màût haìng âæåüc tênh bàòng säú læåüng màût haìng khaïc bë boí âi âãø saín xuáút thãm mäüt âån vë màût haìng âoï. Quy luáût chi phê cå häüi ngaìy caìng tàng cho biãút : khi muäún tàng dáön tæìng âån vë màût haìng naìy , xaî häüi phaíi boí âi ngaìy caìng nhiãöu säú læåüng màût haìng khaïc :quy luáût âoìi hoíi sæí duûng taìi nguyãn vaìo saín xuáút caïc màût haìng khaïc nhau mäüt caïch hiãûu quaí . 4) AÛnh höôûng cuûa moâ hình kinh teá a) Moâ hình kinh teá chæ huy -Khaïi niãûm nãön kinh tãú chè huy -Æu âiãøm vaì nhæåüc âiãøm cuía kinh tãú chè huy. -Aính hæåíng cuía kinh tãú chè huy tåïi sæû læûa choün kinhtãú täúi æu cuía doanh nghiãûp. 7 Doanh nghiãûp hoaût âäüng theo nhæîng kãú hoaûch kinh tãú cuía nhaì næåïc , dæûa trãn quan hãû cáúp phaït , giao näüp saín pháøm háöu nhæ doanh nghiãûp khäng coï cå häüi læûa choün , nhæîng váún âãö kinh tãú cå baín âãöu âæåüc giaíi quyãút tæì kãú hoaûch hoïa táûp trung cuía nhaì næåïc . Doanh nghiãûp chè laì ngæåìi thæûc hiãûn , chè læûa choün nhæîng phæång hæåïng , nhæîng giaíi phaïp âãø thæûc hiãûn täút nháút kãú hoaûch nhaì næåïc trãn cå såí nhæîng quy âënh cuía nhaì næåïc. b) Moâ hình kinh teá thò tröôøng -Khaïi niãûm vãö kinh tãú thë træåìng -Æu âiãøm vaì nhæåüc âiãøm cuía kinh tãú thë træåìng. -Aính hæåíng cuía nãön kinh tãú thë træåìng tåïi sæû læûa choün kinh tãú täúi æu cuía doanh nghiãûp. Doanh nghiãûp laì chuí thãø kinh tãú âäüc láûp tæû chuí kinh doanh , phaíi læûa choün , xaïc âënh täúi æu nhæîng váún âãö kinh tãú cå baín . Noï khäng gàûp phaíi nhæîng sæïc eïp hay sæû häù tråü naìo âoï tæì nhaì næåïc , tuy nhiãn caûnh tranh gay gàõt , biãún âäüng khoï læåìng . Doanh nghiãûp phaíi nàng âäüng nhaûy beïn tçm moüi biãûn phaïp âãø phán phäúi sæí duûng nguäön læûc coï hiãûu quaí nháút .Coï thãø noïi åí âáy sæû læûa choün kinh tãú täúi æu cuía doanh nghiãûp âaî âaût âãún âènh cao cuía tæû do læûa choün . c) Moâ hình kinh teá hoãn hôïp -Khaïi niãûm vãö kinh tãú häùn håüp -Æu âiãøm vaì nhæåüc âiãøm cuía kinh tãú häøn håüp. -Aính hæåíng cuía nãön kinh tãú häùn håüp tåïi sæû læûa choün kinh tãú täúi æu cuía doanh nghiãûp. M ä hçnh kinh tãú naìy phaït huy âæåüc tênh nàng âäüng , têch cæûc cuía doanh nghiãûp trong tæû chuí kinh doanh taûo ra âäüng læûc phaït triãøn khoa hoüc , kyî thuáût vaì kinh tãú . Âäöng thåìi phaït huy âæåüc vai troì quaín lyï âiãöu tiãút kinh tãú vé mä cuía nhaì næåïc laì âiãöu kiãûn cáön 8 thiãút âãø doanh nghiãûp læûa choün kinh tãú täúi æu mäüt caïch coï hiãûu quaí. CHÖÔNG II CUNG - CAÀU I) CAÀU (D.Demand) 1) Khaùi nieäm a) Caàu Laì læåüng haìng hoïa hay dëch vuû maì ngæåìi mua muäún mua åí mäùi mæïc giaï cháúp nháûn âæåüc. b) Caàu cuûa caù nhaân Laì læåüng haìng hoïa hay dëch vuû maì ngæåìi áúy mua åí caïc mæïc giaï khaïc nhau. c) Caàu cuûa thò tröôøng Laì täøng mæïc cáöu cuía caïc caï nhán åí caïc mæïc giaï. 2) Caùc yeáu toá xaùc ñònh caàu, haøm soá caàu a) Caùc yeáu toá xaùc ñònh caàu Cáöu vãö haìng hoïa khäng chè phuû thuäüc vaìo giaï caí cuía baín thán haìng hoïa âoï maì coìn phuû thuäüc vaìo nhiãöu yãúu täú khaïc nhau nhæ: + Thu nháûp cuía ngæåìi tiãu duìng + Giaï caí caïc loaûi haìng hoïa liãn quan + Dán säú ( quy mä thë træåìng ) + Thë hiãúu + Caïc kyì voüng b) Haøm soá caàu Tæì nhæîng yãúu täú xaïc âënh cáöu coï thãø trçnh baìy cáöu dæåïi daûng haìm säú : Vôùi : Px giaù caû haøng hoùa x. Py giaù caû caùc haøng hoùa coù lieân quan ñeán haøng hoùa x. IX thu nhaäp chi cho haøng hoùa x Nx daân soá mua haøng hoùa x. Lx thò hieáu cuûa ngöôøi tieâu duøng ñoái vôùi haøng hoùa x. Ex caùc kyø voïng lieân quan ñeán tieâu duøng haøng hoùa x. 3) Ñöôøng caàu a) Bieåu caàu Bieåu caàu laø baûng soá lieäu moâ taû soá löôïng caàu veà haøng hoùa hay dòch vuï maø ngöôøi tieâu duøng mua töông öùng vôùi caùc möùc giaù caû khaùc nhau. b) Ñöôøng caàu Ñöôøng caàu laø ñöôøng moâ taû caàu veà haøng hoùa treân ñoà thò trong moái töông quan vôùi giaù caû cuûa noù (caùc yeáu toá khaùc khoâng ñoåi). 9 D P P B1B P2 Q Ñöôøng caàu ñöôïc veõ töø bieåu caàu hay töø haøm soá caàu vôùi daïng ñôn giaûn : Q = a P + b hay P = a Q + b ( vôùi a < 0) c) Luaät caàu Luaät caàu ñöôïc phaûn aùnh qua tính chaát cuûa ñöôøng caàu (ñöôøng D treân ñoà thò ) . Ñöôøng caàu doác xuoáng veà beân phaûi ñoà thò cho bieát : caàu veà haøng hoùa hay dòch vuï vaø giaù caû cuûa noù nghòch bieán vôùi nhau : khi giaù taêng thì caàu giaûm vaø ngöôïc laïi. Moät soá ngoaïi leä : trong tröôøng hôïp suy thoùai kinh teá hay laïm phaùt cao, caàu veà haøng hoùa vaø giaù caû ñoàng bieán vôùi nhau. d) Söï dòch chuyeån cuûa ñöôøng caàu * Söï thay ñoåi cuûa caàu doïc theo ñöôøng caàu : Söï thay ñoåi cuûa caàu doïc theo ñöôøng caàu laø söï thay ñoåi löôïng caàu veà haøng hoùa khi giaù caû cuûa noù thay ñoåi ,caùc yeáu toá khaùc khoâng ñoåi ( haøm soá caàu khoâng thay ñoåi ) * Söï dòch chuyeån cuûa ñöôøng caàu : 10 11 Söï dòch chuyeån cuûa ñöôøng caàu laø söï thay ñoåi vò trí cuûa ñöôøng caàu treân ñoà thò : ñöôøng caàu dòch chuyeån hoaøn toaøn sang beân phaûi hay beân traùi ñoà thò . * Nguyeân nhaân söï dòch chuyeån cuûa ñöôøng caàu : laø do caùc yeáu toá ngoaøi giaù caû cuûa haøng hoùa taùc ñoäng nhö: thu nhaäp , giaù caû caùc maët haøng lieân quan, quy moâ thò tröôøng, thò hieáu … Khi caùc yeáu toá naøy thay ñoåi haøm soá caàu thay ñoåi . Treân thöïc teá caùc yeáu toá ngoaøi giaù taùc ñoäng ñoàng thôøi , keát quaû toång hôïp theo hai chieàu höôùng : coäng höôûng hay buø tröø cho nhau , keát cuïc chæ bieåu hieän qua giaù caû cuûa haøng hoùa trong moái töông quan haøm soá vôùi löôïng caàu veà haøng hoùa . II) Cung (Supply) 1) Khaùi nieäm a) Cung Cung laø löôïng haøng hoùa hay dòch vuï maø nhöõng ngöôøi baùn saün saøng baùn ôû moãi möùc giaù chaáp nhaän ñöôïc b) Cung caù nhaân Laø löôïng haøng hoùa hay dòch vuï maø moät ngöôøi baùn ( moät doanh nghieäp ) saün saøng baùn ra thò tröôøng ôû moãi möùc giaù maø ngöôøi aáy chaáp nhaän ñöôïc. c) Cung cuûa thò tröôøng Laø toång möùc cung cuûa caùc caù nhaân ôû moãi möùc giaù 2) Caùc yeáu toá xaùc ñònh , haøm soá cung a) Caùc yeáu toá xaùc ñònh cung Cung veà haøng hoùa khoâng chæ phuï thuoäc vaøo giaù caû cuûa baûn thaân haøng hoùa ñoù maø coøn phuï thuoäc vaøo nhieàu yeáu toá khaùc nhö : + Coâng ngheä saûn xuaát + Giaù caû caùc yeáu toá saûn xuaát ñaàu vaøo + Taùc ñoäng cuûa chính phuû + Soá ngöôøi saûn xuaát + Caùc kyø voïng b) Haøm soá cung Töø nhöõng yeáu toá xaùc ñònh cung coù theå trình baøy cung döôùi daïng haøm soá : Vôùi : : giaù caû haøng hoùa x PX : coâng ngheä saûn xuaát haøng hoùa x TX P : giaù caû ñaàu vaøo saûn xuaát KL : soá ngöôøi saûn xuaát NS E : caùc kyø voïng lieân quan ñeán ngaønh saûn xuaát haøng hoùa x X 3) Ñöôøng cung a) Bieåu cung Bieåu cung laø baûng soá lieäu moâ taû soá löôïng haøng hoùa hay dòch vuï maø ngöôøi baùn saün saøng baùn töông öùng vôùi caùc möùc giaù caû khaùc nhau. 12 b) Ñöôøng cung Ñöôøng cung laø ñöôøng moâ taû cung veà haøng hoùa treân ñoà thò trong moái töông quan vôùi giaù caû cuûa noù ( caùc yeáu toá khaùc khoâng ñoåi ). O Q B1B Q B2B P1 P2 P Q S 13 Ñöôøng cung ñöôïc veõ töø bieåu cung hay töø haøm soá cung vôùi daïng ñôn giaûn : P = a Q + b hay Q = a P + b ( vôùi a > 0 ) c) Luaät cung Luaät cung ñöôïc phaûn aùnh qua tính chaát cuûa ñöôøng cung ( ñöôøng S treân ñoà thò ) ñöôøng cung doác leân cho ta bieát : cung veà haøng hoùa hay dòch vuï vaø giaù caû cuûa noù ñoàng bieán vôùi nhau : khi giaù taêng thì cung taêng vaø ngöôïc laïi. Moät soá ngoaïi leä : caùc haøng hoùa noâng phaåm vaø haøng truyeàn thoáng ñöôïc saûn xuaát döïa treân naêng löïa saûn xuaát , thôøi vuï vaø söï phaùn ñoaùn thò tröôøng. d) Söï dòch chuyeån cuûa ñöôøng cung + Söï thay ñoåi cuûa cung doïc theo ñöôøng cung. Söï thay ñoåi cuûa cung doïc theo ñöôøng cung laø söï thay thay ñoåi löôïng cung veà haøng hoùa khi giaù caû cuûa noù thay ñoåi (haøm soá cung khoâng thay ñoåi). + Söï dòch chuyeån cuûa ñöôøng cung Söï dòch chuyeån cuûa ñöôøng cung laø söï thay ñoåi vò trí cuûa ñöôøng cung treân ñoà thò : ñöôøng cung dòch chuyeån hoaøn toaøn sang beân phaûi hay beân traùi. * Nguyeân nhaân cuûa söï dòch chuyeån cuûa ñöôøng cung laø do caùc yeáu toá ngoaøi giaù caû cuûa haøng hoùa taùc ñoäng nhö : coâng ngheä saûn xuaát thay ñoåi , giaù caû ñaàu vaøo thay ñoåi … Khi caùc yeáu toá naøy thay ñoåi haøm cung thay ñoåi . Treân thöïc teá caùc yeáu toá ngoaøi giaù caû cuûa haøng hoùa taùc ñoäng ñoàng thôøi , keát quaû toång hôïp theo hai chieàu höôùng: coäng höôûng hay buø tröø cho nhau , keát cuïc chæ bieåu hieän qua cung veà haøng hoùa trong moái töông quan haøm soá vôùi giaù caû veà haøng hoùa ñoù. 14 e) Söï co giaõn cuûa cung Söï co giaõn cuûa cung laø möùc ñoä bieán ñoåi löôïng cuûa moät haøng hoùa cung öùng ra thò tröôøng , tröôùc möùc ñoä bieán ñoåi cuûa giaù caû haøng hoùa ñoù , ngöôøi ta ño löôøng söï co daõn cuûa cung baèng heä soá co giaõn cuûa cung . Khi ES > 1 : cung co giaõn nhieàu ES < 1 : cung co giaõn ít ES = 1 : cung co giaõn 1 ñôn vò III) Caân baèng cung - caàu 1) Söï hình thaønh ñieåm caân baèng cung caàu Caân baèng cung , caàu treân thò tröôøng laø traïng thaùi löôïng cung vaø löôïng caàu baèng nhau taïi moät möùc giaù naøo ñoù , treân ñoà thò ñöôøng cung caét ñöôøng caàu taïi moät ñieåm goïi laø ñieåm caân baèng , ñieåm naøy xaùc ñònh löôïng caân baèng vaø giaù caû caân baèng cung , caàu. Ví duï : Cung caàu veà giaøy da ôû thaønh phoá HCM 1996 Giaù ( P ) Löôïng caàu (Q Möùc (1.000 ñoâi/thaùng ) D) Löôïng cung (QS) (1.000ñ/ñoâi) (1.000 ñoâi/thaùng) a 100 100 600 b 80 200 450 c 60 300 300 d 40 400 150 e 20 500 0 Caân baèng cung caàu treân thò tröôøng 15 P S E 2) Söï dòch chuyeån cuûa ñieåm caân baèng Cung vaø caàu quyeát ñònh soá löôïng haøng hoùa vaø giaù caû caân baèng treân thò tröôøng . Vì vaäy khi cung, caàu thay ñoåi thì giaù caû vaø saûn löôïng caân baèng treân thò tröôøng thay ñoåi : coù 3 tröôøng hôïp : -Thay ñoåi veà phía caàu , cung khoâng ñoåi. -Thay ñoåi veà phía cung , caàu khoâng ñoåi. -Caû cung vaø caàu cuøng thay ñoåi. 3) Söï vaän duïng a) Kieåm soaùt giaù caû Möùc giaù toái ña ( Price ceilings ) laø giôùi haïn cuûa giaù caû, laø möùc giaù cao nhaát maø nhaø nöôùc aán ñònh, buoäc nhöõng ngöôøi baùn phaûi tuaân thuû . Muïc tieâu cuûa giaù toái ña laø giaûm giaù cho ngöôøi tieâu duøng , noù thöôøng ñöôïc aán ñònh cho caùc loaïi haøng hoùa thieát yeáu trong thôøi kyø khan hieám. 300 O 60 Q D Möùc giaù toái thieåu ( Price Floors ) laø möùc giaù thaáp nhaát maø nhaø nöôùc aán ñònh buoäc nhöõng ngöôøi mua phaûi tuaân thuû. Muïc tieâu cuûa giaù toái thieåu laø hoã trôï ngöôøi baùn , noù thöôøng ñöôïc aùp duïng cho haøng hoùa noâng phaåm , hay haøng hoùa söùc lao ñoäng. 16 b) Kieåm soaùt cung , caàu Kieåm soaùt cung caàu laø moät höôùng vaän duïng khaùc maø nhaø nöôùc aùp duïng nhaèm caùc muïc tieâu nhö : baûo hoä haøng hoùa trong nöôùc , khuyeán khích xuaát khaåu , thöïc haønh tieát kieäm , thoâng qua chính saùch thueá vaø can thieäp baèng giaù caû … BAØI TAÄP 1 . Cho giaù caû , löôïng cung vaø löôïng caàu saûn phaåm X nhö sau: P 120 100 80 60 40 20 Q 0 100 200 300 400 500 D Q 750 600 450 300 150 0 S a) Thieát laäp haøm soá cung vaø haøm soá caàu cuûa saûn phaåm x b) Do thu nhaäp daân cö thay ñoåi, caàu veà haøng hoùa x giaûm 20% ôû caùc möùc giaù .Giaù caû caân baèng vaø soá löôïng caân baèng thò tröôøng baây giôø laø bao nhieâu ? 2 . Saûn phaåm Y coù haøm soá cung vaø haøm soá caàu thò tröôøng nhö sau : a) Tìm giaù caû vaø saûn löôïng caân baèng thò tröôøng ? 17 b) Neáu chính phuû ñònh giaù toái thieåu P = 17,5 thì tình hình thò tröôøng saûn phaåm Y theá naøo ? c) Neáu chính phuû ñònh giaù toái ña P = 14 thì tình hình thò tröôøng saûn phaåm Y theá naøo ? 3 . Cho haøm soá caàu vaø haøm soá cung thò tröôøng cuûa saûn phaåm X nhö sau : QD = 40 – P ; QS = 10 + 2P a) Tìm giaù caû caân baèng vaø soá löôïng caân baèng thò tröôøng b) Neáu chính phuû ñaùnh thueá 3ñ/ ñôn vò saûn phaåm thì soá löôïng vaø giaù caû caân baèng trong tröôøng hôïp naøy laø bao nhieâu ? 4 . Haøm soá cung, caàu veà luùa mì ôû Myõ nhöõng naêm 1980 nhö sau : QS = 1800 + 240 P QD = 3550 – 266 P Trong ñoù caàu noäi ñòa laø : QD1 = 1000 - 46P Ñôn vò tính : Q = trieäu giaï, P = dollar. a) Tìm giaù caû vaø saûn löôïng caân baèng thò tröôøng b) Giaû söû caàu xuaát khaåu veà luùa mì giaûm ñi 40%, noâng daân Myõ bò aûnh höôûng nhö theá naøo veà doanh thu vaø giaù caû ? c) Ñeå khaéc phuïc tình traïng treân, chính phuû Myõ quy ñònh giaù luùa mì : 3 dollar / giaï, muoán thöïc hieän ñöôïc söï can thieäp giaù caû chính phuû phaûi laøm gì ? 5 . Vaøo nhöõng ngaøy ñaàu muøa, löôïng caø pheâ moãi tuaàn treân thò tröôøng Vieät Nam ñöôïc cho bôûi thoâng tin sau : P ( USD ) 1800 1600 1400 Q ( taán ) 100 150 200 Trong ñoù caàu caø pheâ xuaát khaåu ñöôïc cho bôûi haøm soá : QF = 0,15 P + 350. Löôïng cung caø pheâ moãi tuaàn trong caû nöôùc ñöôïc bieåu thò bôûi haøm soá : P = Q + 1000 a) Xaùc ñònh giaù caû vaø löôïng caân baèng thò tröôøng 18 b) Giaû söû caàu caø pheâ noäi ñòa (QE) giaûm chæ coøn 50%. Tìm giaù caû vaø saûn löôïng caân baèng thò tröôøng môùi. c) Ñeå baûo hoä saûn xuaát , nhaø nöôùc cam keát mua heát löôïng caø pheâ thöøa nhaèm giöõ giaù caû ôû möùc caân baèng ban ñaàu, nhaø nöôùc caàn boû ra bao nhieâu tieàn ? CHÖÔNG III LYÙ THUYEÁT NGÖÔØI TIEÂU DUØNG I) Lyù thuyeát veà lôïi ích (hay höõu duïng) 1) Lôïi ích vaø lôïi ích caän bieân a) Lôïi ích (U – Utility) Laø söï thoûa maõn nhu caàu cuûa con ngöôøi khi tieâu duøng haøng hoùa hay dòch vuï . b) Toång lôïi ích (TU – Total Utility) Laø toaøn boä söï thoûa maõn thu ñöôïc khi tieâu duøng caùc haøng hoùa vaø dòch vuï ( tính trong thôøi gian nhaát ñònh) c) Lôïi ích caän bieân (MU –Marginal Utility) Laø möùc taêng theâm cuûa toång lôïi ích khi tieâu duøng theâm moät ñôn vò haøng hoùa hay dòch vuï 2) Quy luaät lôïi ích caän bieân giaûm daàn + Noäi dung quy luaät Lôïi ích caän bieân cuûa moät haøng hoùa hay dòch vuï giaûm daàn khi haøng hoùa hay dòch vuï ñoù ñöôïc tieâu duøng taêng daàn trong moät thôøi gian nhaát ñònh . + Minh hoïa baèng ñoà thò Giaû söû söï thoûa maõn cuûa con ngöôøi coù theå ño ñöôïc , ta coù baûng min hoïa döôùi ñaây veà lôïi ích caän bieân cuûa vieäc uoáng nöôùc ngoït dieãn ra trong moät khoaûng thôøi gian nhaát ñònh . Q nöôùc ngoït TU MU Ñôn vò / chai 1 5 5 2 8 3 3 9 1 4 9 0 5 7 -2 19 6 5 4 3 M U 2 1 Q nöôùc ngoït -1 1 2 3 4 5 6 O -2 -3 3) Lôïi ích caän bieân vaø ñöôøng caàu Lôïi ích laø moät khaùi nieäm tröøu töôïng, ngöôøi ta chæ coù theå caûm nhaän ñöôïc, khoâng ño, ñeám ñöôïc.Tuy nhieân lyù thuyeát veà lôïi ích vôùi quy luaät lôïi ích caän bieân (MU) giaûm daàn cho ta yù nieäm veà ñöôøng caàu doác xuoáng. ÔÛ ñaây coù moái quan heä giöõa MU vaø giaù caû cuûa haøng hoùa. Khi MU caøng lôùn ngöôøi tieâu duøng traû giaù caøng cao vaø ngöôïc laïi. Khi MU = 0 ngöôøi tieâu duøng khoâng mua theâm moät ñôn vò haøng hoùa naøo nöõa, ñöôøng caàu (D) phaûn aùnh quy luaät MU giaûm daàn : MU = D. MU & P ( P = 1000 ) 6 5 4 3 2 1 Q nöôùc ngoït -1 1 2 3 4 5 6 -2 -3 4) Thaëng dö tieâu duøng (CS –Surplus Consume) 20 a) Khaùi nieäm Thaëng dö tieâu duøng laø söï cheânh leäch giöõa lôïi ích maø ngöôøi tieâu duøng nhaän ñöôïc khi tieâu duøng moät ñôn vò haøng hoùa, dòch vuï. So vôùi chi phí thöïc teá maø ngöôøi tieâu duøng phaûi traû ñeå thu ñöôïc lôïi ích ñoù. 21 b) Söï hình thaønh thaëng dö tieâu duøng Ngöôøi tieâu duøng chaáp nhaän mua haøng hoùa vaø dòch vuï vôùi giaù caû töông öùng vôùi lôïi ích maø ngöôøi tieâu duøng nhaän ñöôïc khi tieâu duøng chuùng. Theo ví duï treân, ngöôøi tieâu duøng chæ chaáp nhaän mua vaø traû giaù ñeán chai nöôùc ngoït thöù ba laø 1000 ñ / chai, chai thöù tö khoâng mua vì MU = 0. Ngöôøi tieâu duøng seõ traû 5000 ñ cho chai nöôùc ngoït thöù nhaát neáu nhö treân thò tröôøng chæ coù moät chai. Tuy nhieân soá löôïng haøng hoùa nöôùc ngoït raát nhieàu, vì vaäy giaù caû chai nöôùc ngoït cuoái cuøng töông öùng vôùi lôïi ích caän bieân maø ngöôøi tieâu duøng nhaän ñöôïc (chai thöù ba) seõ quyeát ñònh giaù caû cuûa nöôùc ngoït. Khi ngöôøi tieâu duøng mua ba chai seõ thu ñöôïc lôïi ích vöôït troäi töø chai thöù nhaát vaø chai thöù hai, phaàn naøy laø thaëng dö tieâu duøng . Khi caùc yeáu toá khaùc khoâng ñoåi, treân ñoà thò ñöôøng caàu (P = a Q + b) : thaëng dö tieâu duøng laø phaàn dieän tích phía döôùi ñöôøng caàu, phía treân ñöôøng gia Q b II) Söï co giaõn cuûa caàu P O CS D Q S 1) Khaùi nieäm Söï co giaõn cuûa caàu laø khaùi nieäm phaûn aùnh söï thay ñoåi löôïng caàu veà haøng hoùa vaø dòch vuï do söï thay ñoåi giaù caû cuûa noù gaây ra (caùc yeáu toá khaùc khoâng ñoåi). 22 a) Söï co giaõn cuûa caàu theo giaù caû haøng hoùa Laø phaàn traêm bieán ñoåi cuûa löôïng caàu so vôùi 1% bieán ñoåi cuûa giaù caû haøng hoùa Trong ñoù: Söï co giaõn cuûa caàu theo thu nhaäpb) Laø phaàn traêm bieán ñoåi cuûa löôïng caàu so vôùi 1% bieán ñoåi cuûa thu nhaäp. Trong ñoù: Söï co giaõn cheùo cuûa caàuc) Laø phaàn traêm bieán ñoåi löôïng caàu cuûa haøng hoùa naøy so vôùi 1% bieán ñoåi cuûa giaù caû haøng hoùa khaùc (hai haøng hoùa coù lieân quan) Trong ñoù : 2) Ñònh löôïng heä soá co giaõn cuûa caàu 2 .1 - Ñònh löôïng theo ñieåm caàu Ñònh löôïng theo ñieåm caàu laø tính ñoä co giaõn cuûa caàu treân moät ñieåm cuûa ñöôøng caàu öùng vôùi moät trò soá nhaát ñònh cuûa P & Q (caùc yeáu toá khaùc khoâng ñoåi). Vôùi heä soá co giaõn cuûa caàu theo giaù 23 a) Caùch tính Löu yù : Trong coâng thöùc treân trò soá cuûa P1 vaø Q1 töông öùng vôùi ñieåm caàu caàn tính ED . D Khi xaùc ñònh ñöôïc haøm soá caàu Q = f ( P ) ta coù theå aùp duïng coâng thöùc Do quan heä nghòch bieán giöõa caàu veà haøng hoùa vaø giaù caû cuûa noù neân ED mang daáu aâm . Vì vaäy khi tính toaùn ngöôøi ta chæ laáy giaù trò tuyeät ñoái, chaúng haïn . Ñieàu naøy coù nghóa laø khi giaù caû thay ñoåi 1% thì caàu thay ñoåi 5% . 24 + Phaân loaïi ED ED < 1 : caàu ít co giaõn ED = 1 : caàu co giaõn ñôn vò ED > 1 : caàu co giaõn nhieàu + Moái quan heä giöõa ED vaø TR (TR – Total Revenue : toång doanh thu ) ED < 1 : TR vaän ñoäng cuøng chieàu vôùi giaù caû haøng hoùa ED = 1 : TR khoâng phuï thuoäc vaøo giaù caû haøng hoùa . ED > 1 : TR vaän ñoäng ngöôïc chieàu vôùi giaù caû haøng hoùa . b) Vôùi heä soá co giaõn cuûa caàu theo thu nhaäp • Caùch tính : Khi xaùc ñònh ñöôïc haøm soá caàu theo I (caùc yeáu toá khaùc khoâng ñoåi ) QD = f(I) ta coù theå aùp duïng coâng thöùc : • Moái quan heä : EI < 0 : saûn phaåm thöù caáp -5E = = 5D EI > 0 : saûn phaåm thoâng thöôøng Trong saûn phaåm thoâng thöôøng EI > 1 : saûn phaåm cao caáp EI < 1 : saûn phaåm thieát yeáu c) Vôùi heä soá co giaõn cheùo cuûa caàu • Caùch tính : Khi xaùc ñònh ñöôïc haøm soá caàu cuûa haøng hoùa x theo giaù cuûa haøng hoaù y (caùc yeáu toá khaùc khoâng ñoåi) = ƒ(P 25 y) ta coù theå aùp duïng coâng duïng : QD X • Moái quan heä : 2 .2 - Ñònh löôïng theo ñoaïn caàu Ñònh löôïng theo ñoaïn caàu laø tính ñoä co giaõn cuûa caàu treân moät ñoaïn naøo ñoù cuûa ñöôøng caàu : chaúng haïn ñoaïn AB treân ñöôøng D1 theo hình veõ : B Q P A P1 2 Q2 Q1 P B B Heä soá co giaõn cuûa caàu ñoaïn AB phaûi bao haøm ñöôïc söï co giaõn cuûa caàu trong khoaûng AB keå caû khi vaän ñoäng töø A ñeán B vaø töø B ñeán A. Vì vaäy P vaø Q duøng laøm caên cöù ñeå tính phaàn traêm co giaõn cuûa caàu phaûi ñöôïc tính ôû trung ñieåm : chaúng haïn ñoái vôùi heä soá co giaõn cuûa caàu theo giaù thì : DKhi coù haøm soá caàu theo giaù Q = f(P) (caùc yeáu toá khaùc khoâng ñoåi ) coù theå duøng pheùp tính vi phaân laáy ñaïo haøm cuûa haøm soá Q D theo P vaø nhaân vôùi (vôùi P = vaø Q = ). P2+P1 26 III) Löïa choïn saûn phaåm cuûa ngöôøi tieâu duøng 1) Toái ña hoùa lôïi ích cuûa ngöôøi tieâu duøng Ngöôøi tieâu duøng coù sôû thích khaùc nhau khi tieâu duøng haøng hoùa hay dòch vuï seõ löïa choïn haøng hoùa hay dòch vuï naøo maø hoï thích. Tuy nhieân moãi ngöôøi tieâu duøng duø coù khaùc nhau nhö theá naøo veà sôû thích nhöng ñeàu gioáng nhau laø muoán toái ña hoùa lôïi ích khi tieâu Q P 2 Q2+Q1 2 duøng nhöõng haøng hoùa hay dòch vuï khaùc nhau aáy. Vì vaäy toái ña hoùa lôïi ích laø muïc tieâu chung cuûa ngöôøi tieâu duøng khi löïa choïn vaø tieâu duøng haøng hoùa hay dòch vuï. Maët khaùc söï löïa choïn saûn phaåm tieâu duøng theo sôû thích laïi bò raøng buoäc khaùch quan bôûi nguoàn thu nhaäp ( ngaân saùch ) haïn cheá cuûa moãi ngöôøi cuøng vôùi giaù caû vaø töông quan veà giaù caû giöõa caùc loaïi haøng hoùa treân thò tröôøng. Do ñoù ngöôøi tieâu duøng seõ löïa choïn tieâu duøng nhöõng saûn phaåm vôùi soá löôïng naøo ñoù thoûa maõn sôû thích caù nhaân vôùi lôïi ích ñaït ñöôïc cao nhaát trong giôùi haïn ngaân saùch vaø giaù caû haøng hoùa treân thò tröôøng cho pheùp Nhö vaäy ngöôøi tieâu duøng ñaõ toái ña hoùa lôïi ích cuûa mình. 2) Phaân tích söï löïa choïn cuûa ngöôøi tieâu duøng baèng ñöôøng baøng quan vaø ñöôøng ngaân saùch Ñöôøng baøng quan (Indifference curve) 27 u2 u3 D X O I a) Ñöôøng baøng quan ( hay ñöôøng ñoàng möùc thoûa maõn ) laø ñöôøng theå hieän caùc taäp hôïp khaùc nhau giöõa hai haøng hoùa, nhaèm taïo ra möùc höõu duïng nhö nhau (ñöôøng U). Haøm U : U* = U(X,Y) (vôùi U* : möùc höõu duïng coá ñònh) Ñöôøng ngaân saùch (Iso-expenditure line) b) Laø ñöôøng theå hieän caùc phoái hôïp khaùc nhau veà haøng hoùa maø ngöôøi tieâu duøng coù theå mua , vôùi nhöõng möùc giaù vaø thu nhaäp nhaát ñònh ( ñöôøng I) Haøm I : I = PX . X + PY . Y Caân baèng tieâu duøng c) uY 1 Caân baèng tieâu duøng laø traïng thaùi thoûa maõn cao nhaát ñaït ñöôïc veà tieâu duøng caùc haøng hoùa vaø dòch vuï trong ñieàu kieän giôùi haïn thu nhaäp vaø giaù caû haøng hoùa cho pheùp. Ñieåm D treân ñoà thò laø ñieåm caân baèng tieâu duøng cho hai saûn phaåm Y vaø X vôùi thu nhaäp I vaø giaù caû P 28 X vaø PY. Sôû dó ñieåm D laø ñieåm caân baèng tieâu duøng hay tieâu duøng toái öu vì noù laø ñieåm duy nhaät thoûa maõn ñieàu kieän : toái ña hoùa ñoä höõu duïng (ñöôøng u3 cao nhaát ) trong giôùi haïn cho pheùp veà ngaân saùch vaø giaù caû . Taïi ñieåm D ñoä doác cuûa ñöôøng baøng quan vaø ñoä doác cuûa ñöôøng ngaân saùch baèng nhau. Trong ñoù : MUX , MUY : höõu duïng bieân cuûa saûn phaåm x,y PX , PY : giaù caû saûn phaåm x , saûn phaåm y Coâng thöùc treân cho bieát söï löïa choïn cuûa ngöôøi tieâu duøng laø toái öu khi ñaït ñöôïc höõu duïng bieân cuûa caùc loaïi haøng hoùa tính treân moät ñôn vò tieàn teä chi phí laø baèng nhau . Ñoái vôùi nhieàu haøng hoùa coâng thöùc treân seõ laø : 3) Aûnh höôûng thay theá vaø aûnh höôûng thu nhaäp a) Aûnh höôûng thay theá 29 Hình A Hình B Laø söï thay ñoåi löôïng caàu cuûa ngöôøi tieâu duøng ñoái vôùi moät saûn phaåm do söï thay ñoåi giaù caû cuûa noù khi sôû thích cuûa ngöôøi tieâu duøng vaø giaù caû caùc saûn phaåm khaùc khoâng thay ñoåi. Ví duï : Khi giaù caû haøng hoùa x taêng, ngöôøi tieâu duøng mua haøng hoùa x ít hôn, löôïng caàu giaûm x1 xuoáng x2 (hình A). b) Aûnh höôûng thu nhaäp x1 I1 I2 x2O Y D2 u2 I2 Y x2x I1 u1 D1 xO x 1 Laø söï thay ñoåi löôïng caàu ñoái vôùi moät saûn phaåm khi thu nhaäp cuûa ngöôøi tieâu duøng thay ñoåi, vôùi giaû thieát caùc giaù caû haøng hoùa vaø sôû thích khoâng thay ñoåi. Ví duï : Khi thu nhaäp taêng töø I ñeán I1 2 löôïng caàu saûn phaåm x taêng töø x 30 Y D1y1 D2 x1 x2 x O Y2 1 ñeán x (hình B ). 2 4) Ñöôøng caàu cuûa ngöôøi tieâu duøng Ñöôøng caàu cuûa ngöôøi tieâu duøng ñoái vôùi moät haøng hoùa ñöôïc xaùc ñònh bôûi soá löôïng saûn phaåm maø ngöôøi aáy mua, vôùi nhöõng möùc giaù khaùc nhau (caùc ñieàu kieän khaùc khoâng ñoåi). Lyù thuyeát veà söï löïa choïn cuûa ngöôøi tieâu duøng cho pheùp chuùng ta xaùc ñònh ñieåm caân baèng tieâu duøng, töông öùng vôùi caùc möùc giaù caû khaùc nhau. Noái caùc ñieåm caân baèng tieâu duøng, bieåu dieãn noù döôùi hình thöùc khaùc ta ñöôïc ñöôøng caàu cuûa ngöôøi tieâu duøng . P1 P2 D1 D2 D x BAØI TAÄP 1 . Taïi sao ngöôøi ta goïi chöông naøy laø lyù thuyeát veà caàu ? O 1 P x2 x 2 . Thu nhaäp bình quaân thaùng ôû ngoaïi thaønh taêng töø 110.000ñ/ ngöôøi leân 130.000ñ/ngöôøi. Löôïng thòt boø baùn taêng töø 2.100kg/thaùng leân 3.000ñ/thaùng vôùi möùc giaù caû khoâng ñoåi a) Tính ñoä co giaõn cuûa caàu thòt boø theo thu nhaäp. b) Giaû söû naêm tôùi thu nhaäp taêng leân 160.000ñ/thaùng. Ñoä co giaõn cuûa caàu veà thòt boø tính ñöôïc ôû caâu a vaãn coøn giaù trò thì löôïng caàu veà thòt boø naêm tôùi laø bao nhieâu? 3 . Coù 3 xí nghieäp chieám lónh toaøn boä thò tröôøng haøng hoùa x vôùi haøm soá caàu cuûa töøng xí nghieäp nhö sau : Q = 50 – P ; Q 31 1 2 = 100 – 2P ; Q = 100 – 4P 3 , Q( vôùi Q1 2, Q laø löôïng caàu XN , XN3 1 2, XN ) 3 a) Soá caàu saûn phaåm x ñoái vôùi moãi xí nghieäp laø bao nhieâu khi giaù laø 10 vaø 25. b) ÔÛ caùc möùc giaù noùi treân toång soá caàu thò tröôøng laø bao nhieâu ? 4 . Haøm höõu duïng cuûa moät ngöôøi tieâu duøng ñöôïc cho nhö sau : U(X,Y) = X . Y a) Sôû thích ban ñaàu cuûa ngöôøi tieâu duøng laø 6 ñôn vò X vaø 2 ñôn vò Y . Vôùi sôû thích khoâng ñoåi haõy veõ ñöôøng ñoàng möùc thoûa maõn cuûa ngöôøi tieâu duøng treân . b) Giaû söû giaù cuûa X laø 10.000ñ/ñôn vò giaù cuûa Y laø 30.000ñ/ñôn vò. Ngöôøi tieâu duøng coù 120.000ñ ñeå chi tieâu cho haøng hoùa X vaø haøng hoùa Y, haõy veõ ñöôøng ngaân saùch cuûa ngöôøi tieâu duøng . c) Söï löïa choïn toái öu cuûa ngöôøi tieâu duøng ñöôïc thöïc hieän nhö theá naøo ? 5. Treân thò tröôøng saûn phaåm Z ñang caân baèng ôû möùc giaù P=15 vaø Q = 20. Taïi ñieåm caân baèng naøy heä soá co giaõn cuûa tuyeán tính. a) Xaùc ñònh haøm soá caàu vaø cung thò tröôøng b) Giaû söû chính phuû ñaùnh thueá laøm löôïng cung giaûm 50% ôû caùc möùc giaù. Vaäy giaù caû caân baèng vaø saûn löôïng caân baèng thay ñoåi nhö theá naøo ? Q c) Giaû söû chính phuû aán ñònh giaù toái ña : P = 15ñ vaø ñaùnh thueá nhö caâu b. Tình hình thò tröôøng saûn phaåm Z nhö theá naøo ? CHÖÔNG IV LYÙ THUYEÁT VEÀ HAØNH VI CUÛA DOANH NGHIEÄP I) Lyù thuyeát saûn xuaát Haøm soá saûn xuaát 1) 32 * Khaùi nieäm : + Haøm soá saûn xuaát laø coâng cuï toaùn hoïc xaùc ñònh möùc saûn löôïng toái ña coù theå ñaït ñöôïc töø baát cöù khoái löôïng cho tröôùc naøo cuûa ñaàu vaøo saûn xuaát . + Haøm saûn xuaát khaùi quaùt caùc phöông phaùp coù hieäu quaû veà maët kyõ thuaät khi keát hôïp caùc yeáu toá ñaàu vaøo ñeå taïo ra saûn löôïng ñaàu ra . + Saûn löôïng ñaàu ra : soá löôïng saûn phaåm (Q). + Caùc yeáu toá ñaàu vaøo : lao ñoäng (L), ñaát ñai (La), voán (K ), thueá (T) … quaûng caùo (A). 33 + Haøm soá saûn xuaát vôùi nhieàu ñaàu vaøo Q = f ( L , La , K , T , … , A ) Haøm soá saûn xuaát daïng ñôn giaûn Q = f ( K , L ) Vôùi Q : saûn löôïng ñaàu ra. K : voán hieän vaät (capital) tính baèng ñôn vò: TLSX. L : lao ñoäng ( labour ) ñôn vò : coâng nhaân. * Haøm soá saûn xuaát chæ roõ moái quan heä giöõa saûn löôïng toái ña ( Q max ) coù theå thu ñöôïc töø caùc taäp hôïp khaùc nhau cuûa caùc yeáu toá ñaàu vaøo vôùi moät coâng ngheä nhaát ñònh . Khaûo saùt haøm soá saûn xuaát vôùi moät ñaàu vaøo bieán ñoåi Ñaàu vaøo saûn xuaát Ñaàu ra : saûn löôïng TP = Q Saûn löôïng taêng theâm MP = Q 0 1 2 3 4 5 6 7 0 0,3 1 2,4 4 5 5,8 6,4 0,3 0,7 1,4 1,6 1 0,8 0,6 H4.1 – Haøm soá saûn xuaát vôùi moät ñaàu vaøo bieán ñoåi Haøm soá saûn xuaát vôùi moät ñaàu vaøo bieán ñoåi cho thaáy saûn löôïng ñaàu ra taêng theâm laø keát quaû cuûa töøng yeáu toá saûn xuaát taêng theâm . Khaûo saùt haøm soá saûn xuaát vôùi hai ñaàu vaøo bieán ñoåi Ñôn vò voán ( K ) 34 24 35 42 47 51 54 23 32 39 44 48 51 20 28 35 40 44 47 17 24 30 35 39 42 14 19 24 28 32 35 5 12 18 21 23 24 H4.2 – Haøm soá saûn xuaát vôùi hai ñaàu vaøo bieán ñoåi Haøm soá saûn xuaát vôùi hai ñaàu vaøo bieán ñoåi cho thaáy: Moãi oâ cuûa haøm soá saûn xuaát cho soá lieäu veà saûn löôïng cöïc ñaïi (Qmax) cuûa doanh nghieäp coù theå saûn xuaát khi phoái hôïp nhöõng tæ leä khaùc nhau giöõa hai loaïi ñaàu vaøo saûn xuaát : Q = f(K,L). 2) Quy luaät naêng suaát caän bieân giaûm daàn a) Naêng suaát cuûa moät yeáu toá saûn xuaát Töø khaûo saùt haøm soá saûn xuaát vôùi moät ñaàu vaøo saûn xuaát ruùt ra khaùi nieäm veà naêng suaát cuûa moät yeáu toá saûn xuaát : Khaùi nieäm : Naêng suaát cuûa moät yeáu toá saûn xuaát laø hieäu quaû cuûa yeáu toá saûn xuaát ñoù, tính baèng soá löôïng saûn phaåm laøm ra trong moät ñôn vò thôøi gian (caùc yeáu toá khaùc khoâng ñoåi). Khi moâ taû naêng suaát cuûa moät yeáu toá saûn xuaát ta maëc nhieân Coi yeáu toá saûn xuaát khaùc khoâng ñoåi , chaúng haïn : + Naêng suaát cuûa lao ñoäng : PL = 10 sp / giôø. + Naêng suaát cuûa voán : K = 100 sp / giôø. Naêng suaát bình quaân (AP – Average Product). Naêng suaát bình quaân (AP) cuûa moät yeáu toá saûn xuaát laø soá saûn löôïng ñaàu ra (Q) ñöôïc tính theo moät ñôn vò ñaàu vaøo yeáu toá saûn xuaát. 5 3 2 0 3 6 4 1 6 5421 Ñôn vò lao ñoäng (L) Vôùi : APL : naêng suaát bình quaân cuûa lao ñoäng Q : saûn löôïng ñaàu ra Q = TP (Total Products toång saûn phaåm) L : toång soá ñôn vò lao ñoäng ñaàu vaøo 35 Vôùi : APK : naêng suaát bình quaân cuûa voán K : toång soá ñôn vò voán hieän vaät (TLSX) ñaàu vaøo b) Quy luaät naêng suaát bieân giaûm daàn * Naêng suaát bieân ( MP – Marginal Product ) Khaùi nieäm : laø naêng suaát (hay saûn phaåm) taêng theâm khi söû duïng theâm moät ñôn vò yeáu toá saûn xuaát (caùc yeáu toá khaùc khoâng ñoåi ) * Quy luaät naêng suaát bieân giaûm daàn Khaûo saùt : Haøm soá saûn xuaát vôùi moät ñaàu vaøo bieán ñoåi (phaàn1- H4.1) cho thaáy : naêng suaát bieân cuûa lao ñoäng taêng daàn töø lao ñoäng thöù 1 ñeán lao ñoäng thöù 4, naêng suaát bieân giaûm daàn töø lao ñoäng thöù 5 ñeán lao ñoäng thöù 7. Noäi dung quy luaät : Sau moät möùc naøo ñoù cuûa ñaàu vaøo bieán ñoåi cuûa caùc yeáu toá saûn xuaát khoâng ñöôïc giöõ nguyeân. Neáu tieáp tuïc taêng daàn ñaàu vaøo bieán ñoåi ñoù seõ daãn ñeán giaûm daàn lieân tuïc möùc saûn phaåm bieân cuûa yeáu toá . Quy luaät naêng suaát bieân giaûm daàn xuaát hieän (hoaït ñoäng) treân cô sôû : Haøm soá saûn xuaát laø moät töông quan kyõ thuaät thuaàn tuyù giöõa caùc yeáu toá saûn xuaát ñaàu vaøo. ÔÛ baát cöù trình ñoä kyõ thuaät naøo, caùc yeáu toá ñaàu vaøo K vaø L chæ phoái hôïp toái öu ôû moät tæ leä nhaát ñònh, caøng xa tæ leä phoái hôïp ñoù naêng suaát bieân cuûa yeáu toá saûn xuaát caøng giaûm . Ñoà thò : Ñöôøng TP & MP theo baûng 4.1 Quy luaät naêng suaát bieân giaûm daàn laø cô sôû ñeå xaùc ñònh moái töông quan veà kyõ thuaät trong vieäc phoái hôïp caùc yeáu toá ñaàu vaøo saûn xuaát theå hieän trong haøm soá saûn xuaát . 3) Phoái hôïp ñaàu vaøo saûn xuaát ñeå coù chi phí thaáp nhaát a) Ñöôøng ñoàng möùc saûn löôïng (Iso – quant) • Khaùi nieäm : ñöôøng ñoàng möùc saûn löôïng laø ñöôøng theå hieän caùc möùc phoái hôïp coù theå coù ñöôïc giöõa hai loaïi ñaàu vaøo saûn xuaát ñeå saûn xuaát ra cuøng moät möùc saûn löôïng ( ñöôøng Q ) Phöông trình ñöôøng Q: Q = f (K , L) 36 Q a O b L K Ñöôøng Q phaûn aùnh hieäu quaû veà maët kyõ thuaät cuûa söï phoái hôïp caùc loaïi ñaàu vaøo saûn xuaát . Vôùi caùc möùc saûn löôïng coù theå veã ñöôïc bieåu ñoà caùc ñöôøng ñoàng löôïng . • Ñoä doác cuûa ñöôøng phaûn aùnh tyû leä thay theá giöõa ñaàu vaøo K vaø ñaàu vaøo L ñeå saûn xuaát ra cuøng moät möùc saûn löôïng. Caùc nhaø kinh teá goïi ñaây laø tæ leä thay theá kyõ thuaät bieân (MRTS – Marginal Rate of Technical Substitution). MRTS cuõng phaûn aùnh tæ leä thay theá caùc saûn phaåm caän bieân: Goïi MPL laø saûn phaåm caän bieân cuûa L, MPK laø saûn phaåm caän bieân cuûa K, ΔQ laø möùc thay ñoåi saûn löôïng, ΔK vaø ΔL laø möùc thay ñoåi cuûa yeáu toá K vaø yeáu toá L. 37 • Hai tröôøng hôïp ñaëc bieät : + Thöù nhaát : ñöôøng Q laø moät ñöôøng thaúng, caùc loaïi ñaàu vaøo k vaø L coù theå thay theá hoaøn toaøn cho nhau, caùc nhaø kinh teá goïi laø ñaàu vaøo thay theá hoaøn haûo (hình a) K O O K L L Hình a Hình b + Thöù hai : ñöôøng Q coù daïng hình chöõ L cho bieát caùc loaïi ñaàu vaøo khoâng theå thay theá cho nhau ñeå saûn xuaát ra baát cöù möùc saûn löôïng naøo ñeàu phaûi keát hôïp cuøng moät tæ leä caùc loaïi ñaàu vaøo (hình b ). b) Ñöôøng ñoàng phí (Isocost) Khaùi nieäm : Laø ñöôøng theå hieän caùc möùc phoái hôïp khaùc nhau giöõa hai loaïi ñaàu vaøo saûn xuaát vôùi möùc chi phí baèng nhau (ñöôøng C). Ñöôøng C phaûn aùnh hieäu quaû kinh teá cuûa söï phoái hôïp caùc loaïi ñaàu vaøo ; taïi moäi möùc chi phí coù theå veõ moät ñöôøng ñoàng phí. 38 C Y K Δ Δ K O L b a Ñoä doác cuûa ñöôøng ñoàng phí cuõng chính laø tyû leä thay theá giöõa giaù caû caùc loaïi ñaàu vaøo . Goïi TC laø toång chi phí, PK vaø PL laø giaù caû ñôn vò yeáu toá K vaø L, ta coù : c) Phoái hôïp ñöôøng ñoàng phí vaø ñöôøng ñoàng löôïng löïa choïn ñaàu vaøo toái öu Söï löïa choïn phoái hôïp toái öu caùc yeáu toá saûn xuaát laø söï keát hôïp caû hieäu quaû kyõ thuaät vaø hieäu quaû kinh teá . Khi gheùp hai ñoà thò ñöôøng ñoàng phí vaø ñöôøng ñoàng löôïng ta ñöôïc ñieåm tieáp tuyeán giöõa hai ñöôøng ; ñöôøng ñoàng phí vôùi ñöôøng ñoàng löôïng cao nhaát . Ñieåm tieáp tuyeán, ñieåm E laø ñieåm phoái hôïp toái öu 2 yeáu toá saûn xuaát . 39 Taïi ñieåm E ñoä doác cuûa ñöôøng ñoàng löôïng baèng vôùi ñoä doác cuûa ñöôøng ngaân saùch . Töø ñoù suy ra coâng thöùc phoái hôïp toái öu giöõa hai loaïi ñaàu vaøo saûn xuaát K vaø L. B L E A K Q=12 Q=10 Q=8 O Saûn phaåm caän bieân cuûa caùc yeáu toá saûn xuaát tính treân ñôn vò tieàn teä chi phí laø baèng nhau . II) Lyù thuyeát veà chi phí saûn xuaát 1) Caùc khaùi nieäm a) Chi phí keá toaùn (OPC – Out of Pocketcost) Laø nhöõng chi phí thöïc – thöïc söï xuaát tieàn ra ñeå chi phí. b) Chi phí cô hoäi (OC - Opportunity cost) Laø khoaûn bò maát maùt do khoâng söû duïng nguoàn löïc theo phöông thöùc söû duïng thay theá toát nhaát coù theå. c) Chi phí kinh teá (EC - Economic Cost) Chi phí kinh teá baèng chi phí keá toaùn coäng vôùi chi phí cô hoäi EC = OPC + OC Khi laáy toång doanh thu tröø ñi chi phí keá toaùn ta ñöôïc lôïi nhuaän thöôøng, khi laáy toång doanh thu tröø ñi chi phí kinh teá ta ñöôïc lôïi nhuaän kinh teá: 40 TR - OPC = Pr n TR - EC = Pre Vôùi TR : toång doanh thu P r n – normal profit : lôïi nhuaän bình thöôøng P re – economic profit : lôïi nhuaän kinh teá Löu yù : Moãi chi phí cô hoäi ñeàu laø nhöõng chi phí kinh teá, phaûi ñöôïc tính toaùn khi ra quyeát ñònh cung öùng saûn phaåm d) Ngaén haïn (S – Short run) Ngaén haïn laø giai ñoaïn trong ñoù doanh nghieäp chæ coù theå thöïc hieän ñieàu chænh moät phaàn naøo ñoái vôùi caùc loaïi ñaàu vaøo saûn xuaát theo söï thay ñoåi trong caùc ñieàu kieän saûn xuaát cuûa mình . Trong ngaén haïn haàu nhö caùc chi phí ñeàu khoâng thay ñoåi ñöôïc doanh nghieäp khoâng coù khaû naêng ñieàu chænh . e) Daøi haïn (L – Long run) Laø giai ñoaïn ñuû daøi ñeå doanh nghieäp ñieàu chænh taát caû caùc loaïi ñaàu vaøo cuûa saûn xuaát theo söï thay ñoåi trong caùc ñieàu kieän saûn xuaát cuûa mình. Trong daøi haïn doanh nghieäp coù ñuû cô hoäi ñieàu chænh taát caû caùc ñaàu vaøo saûn xuaát ñeå ñaït tôùi nhöõng ñieàu kieän toát nhaát coù theå cho kinh doanh. Vì vaäy taát caû caùc chi phí ñeàu coù theå thay ñoåi . 2) Chi phí ngaén haïn a) Toång chi phí, chi phí coá ñònh vaø chi phí bieán ñoåi * Chi phí coá ñònh (FC – Fixed cost) Laø chi phí saûn xuaát khoâng bieán ñoåi theo söï bieán ñoåi cuûa möùc saûn löôïng. Chi phí coá ñònh bao goàm : caùc tö lieäu saûn xuaát coá ñònh nhö nhaø xöôûng, kho taøng, maùy moùc thieát bò, phöông tieän vaän chuyeån. Haøm toång chi phí coá ñònh :FC = K ( K laø haèng soá ) Caùc kyù hieäu: SFC, LFC, TFC (TFC = FC) * Chi phí saûn xuaát bieán ñoåi (VC – Variable cost) Laø chi phí saûn xuaát thöôøng xuyeân thay ñoåi theo söï bieán ñoåi cuûa möùc saûn löôïng. Chi phí bieán ñoåi bao goàm : chi phí lao ñoäng, chi phí nguyeân vaät lieäu, dòch vuï saûn xuaát. Haøm chi phí bieán ñoåi : VC = C(Q) Caùc kyù hieäu : SVC, LVC, TVC (TVC = VC) * Toång chi phí saûn xuaát (TC – Total cost) Laø chi phí thaáp nhaát ñeå saûn xuaát ra moät möùc saûn löôïng naøo ñoù, bao goàm caùc chi phí ñeå saûn xuaát ra saûn phaåm. TC = FC + VC Haøm toång chi phí : TC = K + C(Q) 41 C TC VC FC O Q Caùc ñöôøng : Chi phí coá ñònh (FC) Chi phí bieán ñoåi (VC) Toång chi phí (TC) Ví duï : Toång chi phí ngaén haïn Q SFC SVC STC (ñôn vò HH/tuaàn) (1000ñ/tuaàn) (1000ñ/tuaàn) (1000ñ/tuaàn) 0 30 0 30 1 30 22 52 2 30 38 68 3 30 48 78 4 30 61 91 5 30 79 109 6 30 102 132 7 30 131 161 8 30 166 196 9 30 207 237 10 30 255 285 b) Chi phí bình quaân vaø chi phí bieân Chi phí bình quaân coá ñònh (AFC - Average Fixed Cost) Chi phí bình quaân bieán ñoåi (AVC) Chi phí bình quaân (AC) Chi phí bieân (MC Marginal Cost) saûn löôïng taêng theâm moät ñô Ví duï : Veà ca (ñvò H/tuaàn) (1000ñ/tuaàn) (1000ñ/tuaàn) SAC (1000ñ/tuaàn) SMC (1000ñ/tuaàn) Laø möùc taêng cuûa toång chi phí khi n vò. ùc chi phí ngaén haïn Q SAFC SAVC 0 42 1 30.00 22.00 52.00 22 2 15.00 19.00 34.00 16 3 10.00 16.00 20.00 10 4 7.50 15.25 22.75 13 5 6.00 15.80 21.80 18 6 5.00 17.00 22.00 23 7 4.29 18.71 23.00 29 8 3.75 20.75 24.50 35 9 3.33 23.00 26.33 41 10 3.00 25.50 25.50 48 43 * Nhaän xeùt : + Ñöôøng SAFC doác xuoáng veà beân phaûi ñoà thò : saûn , taïi ñaùy hình chöõ U cho ñöôøng SAC, ñöôøng SAVC 3) Chi phí daøi haïn löôïng caøng taêng caøng coù lôïi. + SAVC vaø SAC hình chöõ U saûn löôïng vôùi chi phí bình quaân thaáp nhaát. + Khoaûng caùch giöõa ñöôøng SAVC ñeán ñöôøng baèng AFC taïi moãi möùc saûn löôïng. + Ñöôøng SMC ñi qua ñieåm cöïc tieåu cuûa vaø SAC. phí bình quaân a) Quy moâ saûn xuaát vaø chi ùc saûn löôïng cao nha Quy moâ saûn xuaát laø khaùi nieäm phaûn aùnh mö át trong moãi ñôn vò thôøi gian maø doanh nghieäp coù khaû naêng saûn xuaát. Moãi quy moâ saûn xuaát ñöôïc bieåu hieän veà maët chi phí saûn xuaát laø moät ñöôøng chi phí bình quaân: 44 LAC b) Quy moâ saûn xuaát ngaén haïn vaø daøi haïn Quy moâ saûn xuaát ngaén haïn cho ta ñöôøng cong bieåu thò chi phí saûn xuaát ngaén haïn (SAC). Ñöôøng SAC theå hieän nhöõng giôùi haïn veà quy moâ saûn xuaát maø trong ngaén haïn doanh nghieäp khoâng theå thay ñoåi : SAC , SAC1 2, SAC3, … Trong caùc quy moâ saûn xuaát naøy, quy moâ cho möùc saûn löôïng coù chi phí bình quaân thaáp nhaát laø quy moâ saûn xuaát toái öu. Möùc saûn löôïng coù chi phí bình quaân thaáp nhaát laø möùc saûn löôïng toái öu. Trong daøi haïn quy moâ saûn xuaát bieåu hieän laø moät chuoãi nhöõng tình traïng ngaén haïn keá tieáp taïo thaønh ñöôøng LAC. Ñöôøng LAC theå hieän chi phí saûn xuaát daøi haïn. Ñöôøng LAC laø ñöôøng bao (envelope curve), noù bao truøm phía döôùi caùc ñöôøng SAC. Ñöôøng LAC cho bieát chi phí thaáp nhaát maø ôû ñoù moãi möùc saûn löôïng coù theå ñöôïc saûn xuaát trong daøi haïn. C Q1 Q O SAC1 SAC2 SAC3 SAC4 SAC5 c) Chi phí saûn xuaát daøi haïn: Chi phí saûn xuaát daøi haïn laø traïng thaùi chi phí thaáp nhaát ôû moãi möùc saûn löôïng maø doanh nghieäp coù theå ñaït ñöôïc khi noù ñaõ thöïc hieän toaøn boä caùc ñieàu chænh vaø löïa choïn toát nhaát coù theå. Chi phí saûn xuaát daøi haïn theå hieän ôû LAC. 45 d) Hieäu quaû saûn xuaát vaø quy moâ saûn xuaát Trong daøi haïn doanh nghieäp coù cô hoäi vaø ñuû ñieàu kieän ñeå löïa choïn saûn xuaát ôû baát cöù quy moâ naøo vôùi möùc saûn löôïng mong muoán. Tuy nhieân vaán ñeà quan troïng laø doanh nghieäp phaûi tính tôùi hieäu quaû cuûa quy moâ saûn xuaát . Hieäu quaû phaûn aùnh moái quan heä giöõa saûn löôïng ñaàu ra vôùi möùc gia taêng chi phí caùc yeáu toá ñaàu vaøo. Hieäu quaû saûn xuaát trong moái quan heä vôùi quy moâ saûn xuaát ñöôïc phaûn aùnh ôû chi phí saûn xuaát bình quaân ñoái vôùi moãi möùc saûn löôïng. Coù theå phaân ra nhö sau : Hieäu quaû taêng theo quy moâ : Khi saûn löôïng taêng, chi phí bình quaân giaûm xuoáng : ñöôøng AC ñi xuoáng. Hieäu quaû khoâng ñoåi theo quy moâ : Khi saûn löôïng taêng, chi phí bình quaân khoâng ñoåi : ñöôøng AC naèm ngang. Hieäu quaû giaûm theo quy moâ : Khi saûn löôïng taêng, chi phí bình quaân taêng leân : ñöôøng AC ñi leân. Khi bieát haøm AC coù theå aùp duïng phöông phaùp giaûi baøi toaùn cöïc tieåu ñeå xaùc ñònh hieäu quaû. O AC A A AC O C C AC Q Q Q O AC 46 III) Quyeát ñònh cung öùng saûn phaåm cuûa doanh nghieäp 1) Lôïi nhuaän vaø muïc tieâu cuûa doanh nghieäp Lôïi nhuaän (Pr – Profit) laø phaàn cheânh leäch giöõa toång doanh thu vaø toång chi phí. TPr = TR - TC Trong ñoù TPr : toång lôïi nhuaän (Total Profit). Muïc tieâu cuûa doanh nghieäp laø lôïi nhuaän toái ña (toái ña hoaù lôïi nhuaän). Ñeå ñaït lôïi nhuaän toái ña, doanh nghieäp phaûi xaùc ñònh ñöôïc möùc saûn löôïng naøo ñoù maø taïi möùc saûn löôïng ñoù coù möùc cheânh leäch giöõa TR & TC laø cöïc ñaïi so vôùi taát caû caùc möùc daûn löôïng khaùc maø doanh nghieäp coù khaû naêng saûn xuaát. Ví duï : Doanh thu, chi phí vaø lôïi nhuaän Q (ñvò HH/tuaàn) P (1000ñ/ñvò) TR (1000ñ/tuaàn) TC (1000ñ/tuaàn) TPr (1000ñ/tuaàn) 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 21 20 19 18 17 16 15 14 13 12 0 21 40 57 72 85 96 105 112 117 120 10 25 36 44 51 59 69 81 95 111 129 -10 -4 4 13 21 26 27 24 17 6 -9 Theo baûng : möùc Q = 6SP coù cheânh leäch giöõa TR vaø TC laø cöïc ñaïi. Ñeå toái ña hoùa lôïi nhuaän doanh nghieäp seõ saûn xuaát taïi möùc saûn löôïng Q = 6 SP. 2) Xaùc ñònh möùc saûn löôïng cho lôïi nhuaän toái ña a) Doanh thu bieân (MR - Marginal Reveue) Laø möùc taêng cuûa toång doanh thu (TR) khi saûn löôïng taêng theâm moät ñôn vò. Töø khaùi nieäm treân cho ta MR laø ñaïo haøm cuûa TR 47 Q D M R P Vôùi PQ = TR, P laø haøm soá caàu. Chi phí bieân : MC ( phaàn II ) b) Xaùc ñònh möùc saûn löôïng toái ña hoùa lôïi nhuaän Töø haøm : TPr = TR - TC cho pheùp ta xaùc ñònh : Haøm TPr seõ cöïc ñaïi (TPr max) khi ñaïo haøm cuûa coù trieät tieâu : Töø ñaây cho ta ñieàu kieän xaùc ñònh möùc saûn löôïng toái ña hoùa lôïi nhuaän taïi ñieàu kieän bieân: MR – MC = 0 hay MR = MC (doanh thu bieân ñôn vò saûn phaåm cuoái cuøng baèng vôùi chi phí bieân ñôn vò saûn phaåm cuoái cuøng). Ví duï : Duøng doanh thu bieân vaø chi phí bieân ñeå xaùc ñònh saûn löôïng toái ña hoùa lôïi nhuaän Q MR MC MR - MC Quyeát ñònh saûn löôïng (ñvò HH/tuaàn) (1000ñ/tuaàn) (1000ñ/tuaàn) (1000ñ/tuaàn) 48 Âä M C M R Q Q B1B O M R & M C 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 21 19 17 15 13 11 9 7 5 3 15 11 8 7 8 10 12 14 16 18 6 8 9 8 5 1 -3 -7 -11 -15 Taêng Taêng Taêng Taêng Taêng Taêng Giaûm Giaûm Giaûm Giaûm Theo baûng : Möùc 6 SP möùc toát nhaát ñaùp öùng ñieàu kieän toái ña lôïi nhuaän . * Löu yù: MR = MC cho pheùp ta xaùc ñònh trong taát caû caùc möùc saûn löôïng maø doanh nghieäp coù khaû naêng saûn xuaát thì ñoù laø möùc saûn löôïng cho lôïi nhuaän toái ña. Coøn lôïi nhuaän, aâm hay döông phaûi xem xeùt tuyø thuoäc vaøo caùc ñieàu kieän khaùc. 3) ÖÙng duïng Toái thieåu hoùa chi phí khi ñaàu vaøo bieán ñoåi 49 a) Muïc tieâu toái ña hoùa lôïi nhuaän cuûa doanh nghieäp ñoøi hoûi toái thieåu hoùa chi phí taïi möùc saûn löôïng caàn saûn xuaát. Khi gaëp giaù caû caùc ñaàu vaøo thay ñoåi (giaû ñònh caùc yeáu toá khaùc khoâng ñoåi), ñeå saûn xuaát möùc saûn löôïng nhö cuõ, doanh nghieäp phaûi thay ñoåi tæ leä caùc loaïi ñaàu vaøo (MRTS). Nguyeân taéc löïa choïn ñaàu vaøo thay theá ñeå ñaït chi phí toái thieåu laø : b) Toái thieåu hoùa chi phí khi ñaàu ra thay ñoåi Khi caàn cung öùng nhöõng möùc ñaàu ra khaùc nhau (giaû ñònh caùc yeáu toá khaùc khoâng ñoåi) doanh nghieäp xaùc ñònh töøng möùc saûn löôïng vaø chi phí thaáp nhaát theo nguyeân taéc : Khi noái caùc möùc phoái hôïp toái öu ñeå saûn xuaát caùc möùc saûn löôïng ta ñöôïc ñoà thò ñöôøng phaùt trieån cuûa doanh nghieäp. K Ñöôøng Phaùt Trieån A B C c c1 L 3 c2 50 Ñoà thò ñöôøng phaùt trieån moâ taû nhöõng taäp hôïp lao ñoäng vaø voán maø doanh nghieäp löïa choïn ñeå toái thieåu hoùa chi phí cho moãi möùc ñaàu ra. Ñöôøng phaùt trieån cuûa doanh nghieäp cung caáp thoâng tin veà caùc toång chi phí cho taát caû caùc ñaàu vaøo bieán ñoåi, noù cho chuùng ta bieát toång chi phí thaáp nhaát trong moät thôøi gian daøi ñeå saûn xuaát töøng möùc ñaàu ra . c) Löïa choïn cô caáu saûn phaåm toái öu Haàu heát caùc doanh nghieäp ñeàu saûn xuaát moät soá loaïi saûn phaåm, ñieàu naøy cho pheùp noù chuyeån ñoåi maët haøng phuø hôïp vôùi ñieàu kieän thò tröôøng cho muïc tieâu toái ña hoùa lôïi nhuaän . Söï löïa choïn phoái hôïp toái ña hoùa lôïi nhuaän ñoái vôùi hai saûn phaåm phaùi tuaân thuû nguyeân taéc caän bieân nhö sau : Vôùi MCX vaø MCY laø chi phí caän bieân cuûa saûn phaåm x vaø y PX vaø PY laø giaù caû cuûa saûn phaåm x vaø y. Coâng thöùc naøy ñoøi hoûi : chi phí caän bieân cuûa hai saûn phaåm tính treân giaù caû cuûa chuùng phaûi baèng nhau (giaû ñònh giaù caû saûn phaåm laø coá ñònh vaø ñoäc laäp vôùi saûn löôïng) Xeùt veà doanh thu : MRKX = MRKY Trong ñoù MRKX :doanh thu caän bieân cuûa ñaàu vaøo k tính theo saûn phaåm x , MRKY doanh thu caän bieân cuûa ñaàu vaøo k tính theo saûn phaåm y Q Q 2 Q1 Veà doanh thu ñoøi hoûi : doanh thu caän bieân cuûa moät yeáu toá saûn xuaát ñoái vôí caùc saûn phaåm phaûi baèng nhau. 51 d) Thay ñoåi coâng ngheä Söï thay ñoåi coâng ngheä laø söï hoaøn thieän hôn nhöõng tri thöùc veà saûn xuaát cho pheùp môû roäng giôùi haïn khaû naêng saûn xuaát. Ñoåi môùi coâng ngheä laøm chi phí cho moät möùc saûn löôïng naøo ñoù giaûm ñi : ñöôøng ñoàng löôïng dòch chuyeån toaøn boä sang beân traùi. L O K CN2 CN1 Q=10 Q=10 Ñoåi môùi coâng ngheä laøm cho cuøng moät yeáu toá saûn xuaát taïo ra nhieàu saûn phaåm hôn tröôùc : CN1 CN2 L O L1 Q2 Q Ñoåi môùi coâng ngheä laøm cho ñöôøng giôùi haïn khaû naêng saûn xuaát cuûa doanh nghieäp thay ñoåi. 52 O CN1 CN2 Luùa Baép BAØI TAÄP 1 . a) Taïi sao naêng suaát caän bieân cuûa moät yeáu toá saûn xuaát giaûm daàn . b) Saûn löôïng toái öu vaø saûn löôïng toái ña hoùa lôïi nhuaän coù phaûi laø moät khoâng ? Taïi sao ? c) Taïi sao khi ñöôøng caàu doác xuoáng Doanh thu bieán (MR) nhoû hôn giaù baùn ñôn vò saûn phaåm cuoái cuøng. 2 . Moät xí nghieäp keát hôïp hai yeáu toá saûn xuaát : voán (K) vaø lao ñoäng (L) ñeå saûn xuaát saûn phaåm X. Haøm saûn xuaát cuûa XN coù daïng : Q = (K-2)L. Toång chi phí saûn xuaát cuûa XN: TC = 200 dollar, giaù moãi ñôn vò yeáu toá saûn xuaát laø : PK = 2 dollar / ñôn vò PL = 2 dollar / ñôn vò a) Tìm phoái hôïp toái öu giöõa hai yeáu toá saûn xuaát K vaø L. b) Giaû söû giaù yeáu toá saûn xuaát khoâng ñoåi nhöng chi phí saûn xuaát baây giôø laø 220 dollar. Tìm phoái hôïp toái öu. c) Giaû söû chi phí saûn xuaát vaø giaù yeáu toá saûn xuaát K khoâng ñoåi, nhöng giaù yeáu toá saûn xuaát L chæ coøn 1 dollar / ñôn vò, tìm phöông aùn phoái hôïp toái öu môùi. 3 . Cho haøm toång chi phí cuûa moät xí nghieäp nhö sau : TC = Q2 + 5Q + 10 a) Chi phí coá ñònh ôû möùc saûn löôïng thöù 10 laø bao nhieâu ? b) Chi phí bieân cuûa XN laø bao nhieâu ? c) Chi phí bieán ñoåi ôû möùc saûn phaåm thöù 10 laø bao nhieâu? 4 . Soá lieäu veà saûn löôïng vaø chi phí saûn xuaát bieán ñoåi cuûa moät xí nghieäp ñöôïc cho nhö sau : Q 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 TVC 100 160 200 220 240 270 320 400 560 860 Chi phí coá ñònh bình quaân ôû möùc saûn löôïng thöù 10 laø : 70 a) Xaùc ñònh caùc khoaûn chi phí : AFC, AVC, AC, MC. b) Ñöôïc bieát MR = 300. Tìm möùc saûn löôïng toái ña hoùa lôïi nhuaän cuûa XN ? c) Xaùc ñònh möùc saûn löôïng toái öu va tính toång lôïi nhuaän. Bieát AR = 300. chi phí coá ñònh veà tö baûn). a) Vieát phöông trình bieåu dieãn chi phí bình quaân (AC). b) Vieát phöông trình bieåu dieãn chi phí bieán ñoåi bình quaân (AVC). c) Vieát phöông trình bieåu dieãn chi phí coá ñònh bình quaân (AFC). d) Möùc saûn löôïng ñaït ñöôïc chi phí bieán ñoåi bình quaân toái thieåu laø bao nhieâu ? 53 54 6 . Moät haõng saûn xuaát giaøy theå thao nhaän thaáy haøm toång chi phí cuûa mình laø : TC = 3y2 + 100 trong ñoù y laø löôïng giaøy saûn xuaát. a) Vieát phöông trình bieåu dieãn chi phí bình quaân (AC) b) Haõy suy ra phöông trình bieåu dieãn chi phí caän bieân (MC) töø chi phí bieán ñoåi (VC). c) Möùc saûn löôïng ñaït ñöôïc chi phí bình quaân toái thieåu laø bao nhieâu? d) ÔÛ möùc saûn löôïng naøo chi phí bình quaân baèng chi phí caän bieân . e) Chöùng minh raèng ñöôøng MC caét ñöôøng AVC taïi ñieåm cöïc tieåu cuûa AVC. CHÖÔNG V CAÏNH TRANH VAØ ÑOÄC QUYEÀN I) Thò tröôøng caïnh tranh hoaøn haûo 1) Thò tröôøng caïnh tranh hoaøn haûo a) Khaùi nieäm Thò tröôøng caïnh tranh hoaøn haûo laø thò tröôøng trong ñoù moãi ngöôøi baùn vaø ngöôøi mua ñeàu khoâng theå gaây aûnh höôûng tôùi thò tröôøng. b) Ñieàu kieän Coù voâ soá ngöôøi saûn xuaát, ngöôøi baùn cuøng moät maët haøng ñoàng nhaát coù cuøng phaåm chaát. Giaù caû haøng hoùa hoaøn toaøn do thò tröôøng quyeát ñònh. Heä thoáng thò tröôøng phaùt trieån toái ña, mua baùn hoaøn toaøn deã daøng. Vieäc tham gia hay ruùt khoûi moät ngaønh naøo ñoù khoâng bò raøng buoäc bôûi baát cöù moät luaät leä naøo. Doanh nghieäp trong thò tröôøng caïnh tranh hoaøn haûoc) Q D P P O Q D O P 55 Vì khoâng ngöôøi baùn naøo chi phoái ñöôïc giaù caû thò tröôøng do ñoù doanh nghieäp ñöùng tröôùc ñöôøng caàu naèm ngang : P = AR = MR Ñöôøng caàu cuûa DN Ñöôøng caàu cuûa thò tröôøng * Doanh thu, chi phí vaø lôïi nhuaän Ñöôøng caàu naèm ngang cho toång doanh thu (TR) cuûa doanh nghieäp laø ñöôøng thaúng. Ñeå toái ña hoùa lôïi nhuaän doanh nghieäp saûn xuaát taïi möùc saûn löôïng coù cheânh leäch giöõa TR vaø TC laø cöïc ñaïi : theo ñieàu kieän bieân : MR = MC O Q Pr TR TC TR,TC&Pr 2) Cung öùng saûn phaåm trong ngaén haïn a) Möùc cung cuûa doanh nghieäp Möùc cung cuûa doanh nghieäp ñöôïc xaùc ñònh bôûi P = MC. Hình veõ cho thaáy tình traïng chi phí ngaén haïn cuûa doanh nghieäp, tröôùc 4 möùc giaù cuûa thò tröôøng. 56 Q1Q2 Q3 P P4 * Neáu doanh nghieäp ñöùng tröôùc möùc giaù P4 doanh nghieäp saûn xuaát taïi möùc Q4. Vì P4 > SAC neân doanh nghieäp ñaït lôïi nhuaän toái ña. * Neáu gaëp möùc giaù P1 (P1 = SAVC) doanh nghieäp saûn xuaát hay khoâng saûn xuaát ñeàu loã nhö nhau. Giaù P1 ñöôïc goïi : giaù ñoùng cöûa (hay ngöôõng cöûa ngöng hoaït ñoäng). Baát kyø möùc giaù naøo thaáp hôn P1 ñeàu naèm döôùi ñieåm cöïc tieåu cuûa SAVC, doanh nghieäp buoäc phaûi ngöøng saûn xuaát, vì ngöng saûn xuaát thì loã ít hôn laø saûn xuaát. P3 P2 P1 Q O Q4 SAVC SAC SM C D C B A * Taïi möùc giaù P3 (P3 = SAC) doanh nghieäp hueà voán. Nhö vaäy taát caû caùc möùc giaù trong khoaûng töø P1 ñeán P3, doanh nghieäp khoâng loù lôïi nhuaän nhöng tieáp tuïc saûn xuaát thì toát hôn laø ñoùng cöûa. Vì saûn xuaát loã ít hôn ñoùng cöûa, haønh vi naøy goïi laø toái thieåu hoùa thua loã trong ngaén haïn. * Keát luaän : + Doanh nghieäp toái ña hoùa lôïi nhuaän khi thò tröôøng coù : P > AC. + Doanh nghieäp toái thieåu hoùa thua loã khi thò tröôøng coù möùc giaù : AC > P > AVC. 57 b) Ñöôøng cung ngaén haïn cuûa doanh nghieäp Ñöôøng bieåu thò soá löôïng saûn phaåm maø doanh nghieäp muoán saûn xuaát taïi töøng möùc giaù laø ñöôøng cung cuûa doanh nghieäp. Ñöôøng cung cuûa doanh nghieäp trong ngaén haïn laø phaàn phía treân cuûa ñöôøng MC tính töø möùc giaù : P = SAVC. Ruùt ra : haøm soá cung cuûa doanh nghieäp laø haøm MC c) Ñöôøng cung ngaén haïn cuûa thò tröôøng Cung cuûa thò tröôøng laø toång möùc cung cuûa caù nhaân (doanh nghieäp) ôû caùc möùc giaù : Vôùi QS : haøm cung cuûa thò tröôøng (tính baèng soá löôïng). q : haøm cung cuûa caùc doanh nghieäp (tính baèng soá löôïng). S d) Thaëng dö saûn xuaát (Surplus Production) * Khaùi nieäm Thaëng dö saûn xuaát laø söï cheânh leäch giöõa giaù baùn haøng hoùa so vôí chi phí caän bieân ñeå saûn xuaát ra haøng hoùa. 58 D P PS S p b Q O Khi caùc yeáu toá khaùc khoâng ñoåi, treân ñoà thò ñöôøng cung : P= aQ + b : thaëng dö saûn xuaát laø phaàn dieän tích naèm phía treân ñöôøng cung vaø phía döôùi ñöôøng giaù. 3) Cung öùng saûn phaåm trong daøi haïn a) Khaû naêng ñieàu chænh saûn xuaát Trong daøi haïn doanh nghieäp coù theå thay ñoåi taát caû caùc ñaàu vaøo saûn xuaát bao goàm caû quy moâ, ñòa ñieåm cuûa nhaø maùy, xí nghieäp. Ñöôøng LAC cho pheùp noù saûn xuaát ôû baát cöù möùc saûn löôïng naøo vôùi chi phí thaáp nhaát. b) Möùc cung cuûa doanh nghieäp E Q D LAC O Q Q4Q2 3 2 LM C P C P Q3 4 B P P 59 Trong daøi haïn : + Neáu thò tröôøng coù möùc giaù P4 ñieàu kieän bieân (P = MC) cho pheùp doanh nghieäp quyeát ñònh möùc saûn löôïng Q4, taïi Q4 : möùc giaù P4 > LAC doanh nghieäp toái ña hoùa lôïi nhuaän. + Neáu thò tröôøng coù möùc giaù P3 (P3 = LAC) doanh nghieäp hueà voán. Möùc giaù P3 ñöôïc goïi laø ngöôõng cöûa sinh lôøi vì taïi baát cöù möùc giaù naøo thaáp hôn P3 trong daøi haïn doanh nghieäp phaûi rôøi ngaønh, taïi baát cöù möùc giaù naøo cao hôn P3 doanh nghieäp coù lôïi nhuaän treân thò tröôøng ñôn vò saûn phaåm. * Keát luaän + Doanh nghieäp toái ña hoùa lôïi nhuaän khi thò tröôøng coù P>LAC + Doanh nghieäp buoäc phaûi rôøi ngaønh khi thò tröôøng coù P<LAC + Taïi möùc P = LAC doanh nghieäp hueà voán c) Ñöôøng cung daøi haïn cuûa doanh nghieäp Ñöôøng cung daøi haïn cuûa doanh nghieäp laø phaàn phía treân cuûa ñöôøng LMC, baét ñaàu töø möùc giaù P = LAC. d) Caân baèng caïnh tranh daøi haïn Trong thi tröôøng caïnh tranh hoaøn haûo, caùc doanh nghieäp hoaøn toaøn töï do nhaäp, xuaát ngaønh.Vì vaäy trong daøi haïn traïng thaùi caân baèng cuûa doanh nghieäp vaø ngaønh laø khoâng lôøi, khoâng loã, TR = TC, treân thò tröôøng P = LAC doanh nghieäp chæ thu ñöôïc chi phí cô hoäi. Sôû dó doanh nghieäp vaø ngaønh caïnh tranh ñaït traïng thaùi P= LAC laø caân baèng daøi haïn bôûi trong traïng thaùi naøy khoâng doanh nghieäp naøo coù ñoäng cô gia nhaäp hay ruùt khoûi ngaønh, cung caàu vaø giaù caû thò tröôøng bình oån, khaùc vôùi traïng thaùi ñang coù lôïi nhuaän cao hay ñang thua loã. II) Ñoäc quyeàn 1) Thò tröôøng ñoäc quyeàn baùn a) Khaùi nieäm Laø thò tröôøng chæ coù moät ngöôøi baùn duy nhaát veà moät saûn phaåm rieâng bieät, khoâng coù saûn phaåm thay theá. b) Ñaëc ñieåm Ñöôøng caàu cuûa doanh nghieäp ñoàng thôøi laø ñöôøng caàu cuûa thò tröôøng, do ñoù doanh nghieäp coù quyeàn ñònh giaù saûn phaåm trong khuoân khoå laø : doanh nghieäp ñònh giaù thò tröôøng quyeát ñònh saûn löôïng, doanh nghieäp quyeát ñònh möùc saûn löôïng, thò tröôøng quyeát ñònh giaù. Khoâng hình thaønh ñöôøng cung saûn phaåm. 60 c) Caùc lyù do ñöa ñeán ñoäc quyeàn + Ñoäc quyeàn do giaûm chi phí nhôø quy mo.â + Ñoäc quyeàn do sôû höõu nguyeân lieäu chuû yeáu. + Ñoäc quyeàn nhôø sôû höõu baèng phaùt minh. + Ñoäc quyeàn do luaät leä giaáy pheùp cuûa nhaø nöôùc. 2) Ñoäc quyeàn baùn toái ña hoùa lôïi nhuaän a) Trong ngaén haïn Doanh nghieäp ñoäc quyeàn toái ña hoùa lôïi nhuaän taïi ñieàu kieän bieân : MR = SMC doanh nghieäp thu lôïi nhuaän toái ña. P P1 M R SM C SAC 61 b) Trong daøi haïn Doanh nghieäp ñoäc quyeàn ñieàu chænh chi phí ñaït ñieàu kieän : LMC = MR = LAC xaùc ñònh möùc saûn löôïng toái ña hoùa lôïi nhuaän ñoàng thôøi laø möùc saûn löôïng toái öu. c) Ñònh giaù cuûa doanh nghieäp ñoäc quyeàn Haøm soá caàu (töùc haøm AR ) vaø haøm MR coù moái töông quan veà toaùn hoïc, töông quan naøy theå hieän thoâng qua heä soá co giaõn cuûa caàu ñoái vôùi giaù ( ED) töø ñoù suy ra : LM C LAC Q P2 Q1O P M R Taïi möùc saûn löôïng toái ña hoùa lôïi nhuaän thì MR =MC, 3) Chi phí xaõ hoäi cho ñoäc quyeàn baùn Ñoäc quyeàn taïo ra giaù cao hôn vaø saûn löôïng saûn xuaát thaáp hôn so vôùi caïnh tranh hoaøn haûo neân ngöôøi tieâu duøng bò thieät haïi coøn nhaø ñoäc quyeàn ñöôïc lôïi. Neáu nhö khoâng coù ñoäc quyeàn ngöôøi saûn xuaát vaø ngöôøi tieâu duøng ñeàu thu ñöôïc lôïi ích nhö trong thò tröôøng caïnh tranh hoaøn haûo thì : xaõ hoäi ñaõ maát khoâng vì söùc maïnh ñoäc quyeàn, ñuùng baèng thaëng dö tieâu duøng coäng vôùi thaëng dö saûn xuaát ñieàu naøy theå hieän ôû hình veõ döôùi ñaây : 62 Dieän tích A & B laø maát khoâng cho ñoäc quyeàn. M C A B D Q Q Pm Pc O Qm Qc M R 4) Thò tröôøng ñoäc quyeàn mua a) Khaùi nieäm Laø thò tröôøng trong ñoù chæ coù moät ngöôøi mua : moät caù nhaân, moät taäp ñoaøn ñoäc quyeàn. b) Nguyeân lyù mua Ngöôøi ta mua haøng hoùa cho ñeán soá löôïng maø ñôn vò mua cuoái cuøng ñem lôïi ích caän bieân ñuùng baèng chi phí traû cho ñôn vò cuoái cuøng ñoù : ME =MU. Vôùi ME (Marginal Expense) chi tieâu caän bieân : möùc chi traû taêng theâm khi mua theâm moät ñôn vò haøng hoùa. Trong caïnh tranh hoaøn haûo ngöôøi mua chaáp nhaän giaù thò tröôøng (Taát caû haøng hoùa moät doanh nghieäp mua laø cuøng moät giaù). Vì vaäy chi tieâu caän bieân baèng chi tieâu bình quaân, baèng giaù baùn. ME = AE = P Vôùi AE (Average Expense) : chi tieâu bình quaân P : giaù caû haøng hoùa 63 c) Chi phí xaõ hoäi cho ñoäc quyeàn mua Ñoái vôùi ngöôøi mua ñoäc quyeàn thì khaùc haún : ñöôøng cung thò tröôøng laø ñöôøng chi tieâu bình quaân (AE) cuûa ñoäc quyeàn.Vì vaäy ME cuûa noù naèm treân AE. Nhaø ñoäc quyeàn mua soá löôïng haøng hoùa taïi : ME = MU (MU laø ñöôøng caàu) coøn giaù caû ñöôïc quyeát ñònh bôûi AE (ñöôøng cung cuûa thò tröôøng). Hình döôùi ñaây moâ taû : xaõ hoäi maát khoâng cho söùc maïnh ñoäc quyeàn mua laø phaàn dieän tích A & B (töông töï nhö ñoäc quyeàn baùn). 5) Phaân bieät giaù caû a) Phaân bieät giaù caáp moät Q B A P Pc Pm Qm c D(M U Q ) S(AE) M E O Phaân bieät giaù caáp moät (hay phaân bieät ñoái xöû hoaøn haûo) laø baùn töøng ñôn vò saûn phaåm vôùi giaù khaùc nhau ñeå baát cöù ñôn vò saûn phaåm naøo cuõng coù P = MR. 64 Hình veõ treân ñaây cho thaáy khi tính moät giaù cho taát caû caùc khaùch haøng nhaø ñoäc quyeàn saûn xuaát taïi : B vôùi MR = MC saûn löôïng Q E 1, giaù baùn P thu lôïi nhuaän : F P1 AB Khi aùp duïng chính saùch phaân bieät giaù, nhaø ñoäc quyeàn baùn töøng saûn phaåm vôùi giaù khaùc nhau : saûn phaåm ñaàu tieân : P = E … saûn phaåm cuoái cuøng cuûa Q1 : P = P1. Ñöôøng caàu trôû thaønh ñöôøng MR nhaø ñoäc quyeàn thu lôïi nhuaän taêng leân baèng P1 EA. Nhö theá nhaø ñoäc quyeàn môû roäng saûn xuaát ñeán C vôùi löôïng Q2 lôïi nhuaän gia taêng theâm : BAC b) Phaân bieät giaù caáp hai Laø ñaët ra caùc möùc giaù theo khoái löôïng haøng hoùa hay dòch vuï baùn ra, mua nhieàu giaù haï, mua ít giaù cao. Hình döôùi ñaây bieåu thò 3 khoái haøng hoùa vôùi 3 möùc giaù töông öùng P1, P2, P3 caùch phaân bieät naøy cho pheùp nhaø ñoäc quyeàn thu ñöôïc lôïi nhuaän cao hôn, ñoàng thôøi ngöôøi tieâu duøng cuõng ñöôïc lôïi nhôø mua nhieàu, giaù haï. Tuy nhieân phaân bieät giaù caáp hai chæ thöïc hieän ñöôïc trong ñieàu kieän hieäu suaát taêng daàn theo quy moâ, vaø caùc khaùch haøng cuûa caùc khoái haøng hoùa khoâng ñöôïc baùn laïi haøng hoùa cho nhau. F B M C C A 1 2 P & M R P Q Q1 Q O AC M C P B2B P Pm P B3B M R P1 Q 65 M RT D1 0 Q1 Q2 QT Q c) Phaân bieät giaù caáp ba Laø ñaët ra caùc möùc giaù theo caùc nhoùm khaùch haøng, moãi nhoùm ñöôïc aán ñònh vôùi moät ñöôøng caàu rieâng bieät phuø hôïp. Ñaây laø hình thöùc phaân bieät giaù phoå bieán nhaát, cho pheùp nhaø ñoäc quyeàn ñaït ñöôïc giaù caû ñoäc quyeàn, khai thaùc moïi ñoái töôïng. Söï phaân bieät naøy ñoøi hoûi doanh thu caän bieân (MR1, MR2) töø caùc möùc saûn löôïng Q , Q theo caùc ñöôøng caàu D , D1 2 1 2 phaûi baèng nhau vaø baèng vôùi doanh thu bieân chung vaø chi phí chung. MR = MR1 2 = MRT = MC Coøn soá löôïng saûn phaåm : Q + Q1 2 + … = QT P1 M C P2 D2 Q M R M R1 2 III) Caïnh tranh khoâng hoaøn haûo 1) Thò tröôøng caïnh tranh khoâng hoaøn haûo * Laø thò tröôøng hoãn hôïp, ñan xen giöõa caïnh tranh hoaøn haûo vaø ñoäc quyeàn hoaøn toaøn, chia laøm hai loaïi : + Caïnh tranh ñoäc quyeàn + Ñoäc quyeàn nhoùm * Caïnh tranh ñoäc quyeàn laø coù nhieàu doanh nghieäp cuøng saûn xuaát vaø baùn moät loaïi saûn phaåm coù cuøng coâng duïng nhöng khaùc nhau veà nhaõn hieäu, maãu maõ, chaát löôïng, uy tín vaø giaù caû. Ñoäc quyeàn nhoùm laø coù moät soá ít doanh nghieäp cuøng saûn xuaát vaø baùn moät loaïi haøng hoùa ñoàng nhaát hoaëc khoâng ñoàng nhaát. * Ñieàu khaùc bieät giöõa caïnh tranh ñoäc quyeàn vaø ñoäc quyeàn nhoùm laø soá löôïng caùc doanh nghieäp. Trong ñoäc quyeàn nhoùm soá doanh nghieäp ít tôùi möùc doanh nghieäp naøy coù theå gaây aûnh höôûng tôùi doanh nghieäp kia, aûnh höôûng tôùi thò tröôøng. Trong caïnh tranh ñoäc quyeàn soá doanh nghieäp nhieàu ñeán möùc moät doanh nghieäp khoâng theå gaây aûnh höôûng tôùi doanh nghieäp khaùc. Caû hai loaïi ñeàu bao truøm vöøa coù caïnh tranh vöøa coù ñoäc quyeàn. + Caïnh tranh : caùc doanh nghieäp cuøng saûn xuaát vaø baùn moät loaïi haøng hoaù coù theå thay theá ñöôïc cho nhau. Ñöôøng caàu cuûa doanh nghieäp doác xuoáng nhöng raát co giaõn, theå hieän söï caïnh tranh vaø thay theá. + Ñoäc quyeàn : haøng hoaù khaùc nhau veà maãu maõ, chaát löôïng, uy tín vaø giaù caû. Do ñoù doanh nghieäp coù khaû naêng ñieàu khieån giaù caûsaûn phaåm trong nhöõng ñieàu kieän nhaát ñònh. 2) Caân baèng cuûa doanh nghieäp trong caïnh tranh vaø ñoäc quyeàn. 66 a) Ngaén haïn 67 Doanh nghieäp toái ña hoùa lôïi nhuaän theo ñieàu kieän bieân MR = MC. Taïi möùc saûn löôïng Q SAC SM C Q O M R Q P P1 1 vôùi P1 1 > SAC , doanh nghieäp thu lôïi nhuaän toái ña taïi Q1. Phaàn lôïi nhuaän (ñoùng khung) seõ thu huùt caùc doanh nghieäp môùi nhaäp ngaønh, vieäc nhaäp ngaønh cuûa caùc doanh nghieäp môùi taïo ra traïng thaùi daøi haïn cuûa doanh nghieäp vaø ngaønh. Q LAC O P2 D LM C Q2 M R b) Daøi haïn Khi coù caùc doanh nghieäp môùi nhaäp ngaønh laøm cho toång soá caùc doanh nghieäp cung öùng saûn phaåm taêng leân. Keát quaû laø ñöôøng caàu cuûa moãi doanh nghieäp ñaõ toàn taïi tröôùc ñaây seõ dòch chuyeån, chuùc xuoáng veà beân traùi ñoà thò. Moãi doanh nghieäp seõ chæ baùn ñöôïc moät soá löôïng saûn phaåm ít hôn tröôùc ñaây. Maët khaùc do nhieàu doanh nghieäp caïnh tranh hôn laøm chi phí taêng leân, ñöôøng LAC chuyeån daàn leân phía treân. Hai söï dòch chuyeån cuûa ñöôøng caàu vaø ñöôøng LAC cuûa doanh nghieäp chæ döøng laïi khi LAC tieáp tuyeán vôùi ñöôøng caàu taïi möùc saûn löôïng coù MR = MC, keát quaû laø P = AC hay AR = AC, caùc doanh nghieäp khoâng lôøi, khoâng loã taïo theá caân baèng daøi haïn cuûa doanh nghieäp vaø cuûa ngaønh. 3) Caân baèng trong ñoäc quyeàn nhoùm Ñaëc ñieåm cuûa ñoäc quyeàn nhoùm laø leä thuoäc laãn nhau , do ñoù vieäc quyeát ñònh saûn löôïng cuûa moãi doanh nghieäp ñeàu phaûi tính toaùn ñeán quyeát ñònh cuûa doanh nghieäp khaùc. Theå hieän ôû moät soá tröôøng hôïp sau : 68 a) Caân baèng khoâng hôïp taùc Caân baèng khoâng hôïp taùc do nhaø toaùn hoïc John Nash ñöa ra vaøo naêm 1951 vì vaäy coøn goïi laø caân baèng Nash : moãi doanh ngieäp ñöa ra quyeát ñònh nhaèm thu lôïi nhuaän cao nhaát khi bieát haønh ñoäng cuûa doanh nghieäp ñoái thuû. Ñaëc ñieåm caân baèng Nash : Lôïi nhuaän thu ñöôïccao hôn caïnh tranh hoaøn haûo nhöng thaáp hôn lôïi nhuaän khi caùc doanh nghieäp hôïp taùc vôùi nhau. Cô cheá : caân baèng Nash döïa treân lyù thuyeát troø chôi. Theo lyù thuyeát naøy vieäc ñöa ra caùc quyeát ñònh mang tính phuï thuoäc laãn nhau, trong ñoù moãi ñaáu thuû choïn laáy moät chieán löôïc. Moãi doanh nghieäp thöïc hieän chieán löôïc cuûa mình goïi laø chieán löôïc thoáng soaùi, tuy nhieân keát quaû baát lôïi cho caû hai, ôû theá caân baèng naøy hai beân ñeàu bò thieät. Saûn löôïng cuûa doanh nghieäpB Cao Thaáp Cao 1A 1B 3A 0B Thaáp 0A 3B 2A 2B Saûn löôïng cuûa doanh nghieäp A Trong hình veõ ôû moãi oâ bieåu thò lôïi nhuaän cuûa doanh nghieäp A hay doanh nghieäp B khi theo chieán löôïc saûn löôïng thaáp hay cao. Doanh nghieäp A seõ ñöôïc 3 lôïi nhuaän (3A) neáu choïn cao vaø B cuõng vaäy (3B). ÔÛ vò trí caân baèng caû hai beân ñeàu choïn cao thu lôïi nhuaän 1A = 1B. Neáu cuøng choïn thaáp caû hai beân seõ ñöôïc 2A = 2B, tuy nhieân khoâng ai choïn thaáp vì khi aáy ñoái phöông seõ choïn cao. c) Caân baèng hôïp taùc Hôïp taùc laø moät thoûa thuaän töï nguyeän cuûa caùc ñoái thuû trong ñoäc quyeàn nhoùm. Hôïp taùc taïo ra möùc caân baèng, vôùi lôïi nhuaän cao hôn cho caùc beân hôïp taùc . Theo hình veõ treân ( phaàn a) neán hai ñoái thuû kyù moät hôïp ñoàng ñeå cuøng saûn xuaát ôû möùc thaáp luùc ñoù caû hai seõ ñaït lôïi nhuaän 2A = 2B. Hai beân cuøng coù lôïi vôùi möùc saûn löôïng caân baèng thaáp. Tuy nhieân söï hôïp taùc laø khoù khaên bôûi moãi doanh nghieäp trong ñoäc quyeàn nhoùm luoân mong muoán caïng tranh vôùi hy voïng taêng theâm thò tröôøng vaø lôïi nhuaän nhieàu hôn tröôùc thieät haïi cuûa ñoái thuû. Nhöng neáu caùc doanh nghieäp ñeàu caïnh tranh vôùi nhau thì lôïi nhuaän seõ thaáp vaø khoâng moät doanh nghieäp naøo laøm aên toát caû. Tình theá löôõng nan laø ôû ñoù. d) Moâ hình ñöôøng caàu gaõy Moâ hình ñöôøng caàu gaõy moâ taû möùc giaù caû vaø saûn löôïng khaù oån ñònh cuûa caùc doanh nghieäp ñoäc quyeàn nhoùm (giaû ñònh caùc yeáu toá khaùc khoâng ñoåi). 69 M CA Q QO P O PO M R Moâ hình ñöôøng caàu gaõy giaûi thích : trong ñoäc quyeàn nhoùm moãi doanh nghieäp ñeàu ñöùng tröôùc moät ñöôøng caàu gaõy taïi möùc giaù hieän haønh (P0) cuûa ngaønh ñoäc quyeàn. ÔÛ caùc möùc giaù cao hôn P0 ñöôøng caàu raát co giaõn neáu doanh nghieäp taêng giaù seõ hoaøn toaøn baát lôïi vì caùc ñoái thuû khaùc khoâng taêng. ÔÛ caùc möùc giaù thaáp hôn P0 ñöôøng caàu ít co giaõn, neáu doanh nghieäp haï giaù caùc ñoái thuû caïnh tranh haï theo cuõng hoaøn toaøn baát lôïi. Ñieàu naøy taïo theá caân baèng khaù oån ñònh cho ñoäc quyeàn nhoùm. Ñöôøng caàu gaõy neân MR cuûa doanh nghieäp bò giaùn ñoaïn, do ñoù chi phí cuûa doanh nghieäp coù theå thay ñoåi maø khoâng gaây ra söï thay ñoåi giaù vaø saûn löôïng. 70 71 BAØI TAÄP 1 . Saûn löôïng vaø chi phí saûn xuaát saûn phaåm x thuoäc thò tröôøng caïnh tranh hoaøn haûo nhö sau : Qx 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 TC 25 35 41 45 47 49 52 57 65 79 100 a) Haõy xaùc ñònh giaù nhaäp ngaønh (hay xuaát ngaønh) vaø giaù ñoùng cöûa. b) Neáu giaù saûn phaåm treân thò tröôøng laø 14ñ/sp tìm möùc saûn löôïng toái ña hoùa lôïi nhuaän. Tính toång lôïi nhuaän ñaït ñöôïc ? c) Neáu giaù saûn phaåm treân thò tröôøng laø 5ñ/sp, xí nghieäp giaûi quyeát nhö theá naøo laø toát nhaát ? Taïi sao ? 2 . Moät xí nghieäp trong thò tröôøng caïnh tranh hoaøn haûo coù haøm chi phí saûn xuaát nhö sau : TC = Q2 + 100 a) Xaùc ñònh haøm cung cuûa xí nghieäp. b) Neáu giaù saûn phaåm treân thò tröôøng laø 60ñ/sp tìm möùc saûn löôïng toái ña hoùa lôïi nhuaän. Tính toång lôïi nhuaän ñaït ñöôïc ? c) Neáu trong thò tröôøng coù 100 xí nghieäp nhö nhau, haõy thieát laäp haøm soá cung cuûa thò tröôøng. 3 . Moät xí nghieäp ñoäc quyeàn coù haøm soá caàu thò tröôøng : 72 P = - 1/5 Q + 800 va ø haøm soá toång chi phí saûn xuaát : TC = 1/5 Q2 + 200Q + 200.000. a) Vieát haøm doanh thu bieân vaø chi phí bieân b) Xaùc ñònh möùc saûn löôïng vaø giaù baùn ñeå toái ña hoùa lôïi nhuaän . c) Xaùc ñònh saûn löôïng vaø giaù baùn ñeå toái ña hoùa doanh thu. 4 . Moät xí nghieäp saûn xuaát moät loaïi saûn phaåm khoâng coù saûn phaåm thay theá treân thò tröôøng . Haøm soá caàu thò tröôøng cuûa saûn phaåm P = - 1 /4 Q + 500. Haøm toång chi phí bieán ñoåi : TVC = 1/ 2 Q2 + 200Q. Haøm toång chi phí coá ñònh : TFC = 20.000 a) Neáu xí nghieäp baùn 300 saûn phaåm, vaäy giaù baùn laø bao nhieâu, coù phaûi ñoù laø tình traïng toái ña hoùa lôïi nhuaän hay khoâng? b) Xaùc ñònh möùc saûn löôïng vaø giaù baùn toái ña hoùa lôïi nhuaän. Tính toång lôïi nhuaän. c) Neáu chính phuû ñaùnh thueá lôïi töùc 3000ñ, möùc saûn löôïng, giaù baùn, lôïi nhuaän thay ñoåi nhö theá naøo ? 5 . Giaû söû trong thò tröôøng caïnh tranh hoaøn haûo coù 80 ngöôøi mua vaø 60 ngöôøi baùn, nhöõng ngöôøi mua vaø nhöõng ngöôøi baùn coù cuøng haøm soá caàu vaø haøm toång chi phí veà moät loaïi haøng hoùa ñoàng nhaát nhö sau : P = -20q + 164 TC = 3q2 + 24q a) Thieát laäp haøm soá cung vaø haøm soá caàu thò tröôøng cuûa haøng hoùa treân. b) Möùc giaù vaø saûn löôïng caân baèng thò tröôøng laø bao nhieâu? c) Lôïi nhuaän thu ñöôïc cuûa moãi nhaø saûn xuaát laø bao nhieâu? Trong töông lai lôïi nhuaän cuûa moãi nhaø saûn xuaát seõ theá naøo ? 6 . Moät xí nghieäp saûn xuaát moät loaïi saûn phaåm khoâng coù saûn phaåm thay theá treân thò tröôøng. Xí nghieäp coù nhöõng chi phí nhö sau : FC = 2400 73 Haøm soá caàu cuûa saûn phaåm : P = - Q + 186. a) Xí nghieäp seõ aán ñònh giaù baùn vaø saûn löôïng baùn laø bao nhieâu ? Thu ñöôïc bao nhieâu lôïi nhuaän ? b) Neáu xí nhieäp phaûi traû moät khoaûn tieàn thueá khoùan laø 1000, soá thueá naøy aûnh höôûng gì ñeán saûn löôïng vaø giaù baùn saûn phaåm cuûa xí nghieäp. c) Neáu xí nghieäp chòu moät khoaûn thueá laø 30% tính treân doanh soá, saûn löôïng vaø giaù baùn theá naøo ? d) Neáu xí nghieäp chòu möùc thueá 50% tính treân lôïi nhuaän saûn löôïng vaø giaù baùn ra sao ? CHÖÔNG VI THÒ TRÖÔØNG YEÁU TOÁ SAÛN XUAÁT I) Nhöõng vaán ñeà chung 1) Giaù vaø thu nhaäp cuûa caùc yeáu toá saûn xuaát * Yeáu toá saûn xuaát hay ñaàu vaøo saûn xuaát chia laøm 3 nhoùm chính : + Lao ñoäng (söùc lao ñoäng). + Ñaát ñai. + Voán (hieän vaät). * Giaù caùc yeáu toá saûn xuaát + Giaù cuûa lao ñoäng : tieàn coâng (W - Wage). + Giaù cuûa ñaát ñai : tieàn thueâ (R - Rent). + Giaù cuûa voán :tieàn thueâ (R). + Giaù yeáu toá saûn xuaát do thò tröôøng yeáu toá saûn xuaát quy ñònh. 74 Hình 6.1 löôïng yeáu toá sx Giaù yeáu toá sx QO D S PO O 75 * Thu nhaäp cuûa 1 yeáu toá sx Thu nhaäp cuûa 1 yeáu toá saûn xuaát laø giaù caû cuûa yeáu toá saûn xuaát nhaân vôùi löôïng trao ñoåi . 2) Caàu veà yeáu toá saûn xuaát * Caàu veà yeáu toá saûn xuaát laø caàu thöù phaùt. Caùc doanh nghieäp muoán saûn xuaát ra haøng hoùa vì vaäy hoï coù nhu caàu veà yeáu toá saûn xuaát. * Doanh nghieäp seõ quyeát ñònh ñoàng thôøi möùc cung öùng saûn phaåm vaø möùc caàu veà yeáu toá saûn xuaát. * Caàu veà yeáu toá saûn xuaát ñöôïc xaùc ñònh cuï theå döïa treân : + Muïc tieâu vaø ñieàu kieän toái ña hoùa lôïi nhuaän cuûa doanh nghieäp: TPr max taïi MR = MC. + Quy luaät naêng suaát caän bieân cuûa yeáu toá saûn xuaát giaûm daàn : tæ leä phoái hôïp toái öu caùc yeáu toá saûn xuaát. + Caùc quan heä thò tröôøng ñoái vôùi saûn phaåm cuûa doanh nghieäp vaø ñoái vôùi caùc yeáu toá saûn xuaát : thò tröôøng caïnh tranh hay ñoäc quyeàn … II) Thò tröôøng lao ñoäng 1) Caâuø veà lao ñoäng a) Khaùi nieäm Caàu veà lao ñoäng laø soá löôïng lao ñoäng maø doanh nghieäp mong muoán vaø coù khaû naêng thueâ taïi caùc möùc tieàn coâng khaùc nhau trong nhöõng khoaûng thôøi gian nhaát ñònh. Soá löôïng lao ñoäng ñöôïc thueâ phuï thuoäc : + Quy moâ veà caàu cuûa xaû hoäi ñoái vôùi haøng hoùa cuûa doanh nghieäp : soá löôïng haøng hoùa, giaù caû haøng hoùa. + Möùc tieàn coâng maø doanh nghieäp coù khaû naêng vaø saün saøng traû khi thueâ nhaân coâng : söï bieán ñoåi cuûa soá löôïng lao ñoäng vaø tieàn coâng. + Trình ñoä coâng ngheä cuûa saûn xuaát, trình ñoä ngöôøi lao ñoäng … Caàu veà lao ñoäng vaø tieàn coâng 76 b) Khi xaùc ñònh caàu veà lao ñoäng phuï thuoäc vaøo tieàn coâng (W) ta giaû ñònh caùc yeáu toá khaùc khoâng ñoåi : caàu veà lao ñoäng nghòch bieán vôùi tieàn löông. c) Doanh nghieäp quyeát ñònh möùc thueâ nhaân coâng L H6.2 – Caàu veà lao ñoäng A B DL L1 L2 W 2 W 1 W O * Caùc khaùi nieäm phaân tích caàu veà lao ñoäng - Saûn phaåm bieân cuûa lao ñoäng (MPL - Marginal Product of Labour) : laø soá saûn phaåm taêng theâm khi söû duïng theâm 1 ñôn vò lao ñoäng Vôùi : TP : toång saûn phaåm L : lao ñoäng - Saûn phaåm giaù trò caän bieân cuûa lao ñoäng (MVPL - Marginal Value Product of Labour). MVPL = P . MPL MVPL laø doanh thu taêng theâm khi baùn saûn phaåm do taêng theâm 1 ñôn vò lao ñoäng taïo ra, trong ñieàu kieän giaù caû haøng hoùa khoâng ñoåi. - Saûn phaåm doanh thu caän bieân cuûa lao ñoäng 77 (MRPL - Marginal Revenue Product of Labour). Khi giaù caû saûn phaåm thay ñoåi söû duïng theâm moät ñôn vò lao ñoäng doanh nghieäp thu ñöôïc : MRPL MRPL : laø löôïng doanh thu taêng theâm khi baùn saûn phaåm do taêng theâm 1 ñôn vò lao ñoäng taïo ra. Trong ñieàu kieän giaù caû saûn phaåm thay ñoåi. MRPL = TR(n+1) - TRn Trong ñoù : TRn laø toång doanh thu khi söû duïng löôïng n ñôn vò lao ñoäng. TR(n+1) laø toång doanh thu khi söû duïng löôïng n+1 ñôn vò lao ñoäng. - Chi phí caän bieân cuûa lao ñoäng (MCL - Marginal Cost of Labour). Khi tieàn coâng khoâng ñoåi : W = MCL MCL laø chi phí taêng theâm khi söû duïng theâm 1 ñôn vò lao ñoäng. * Doanh nghieäp quyeát ñònh möùc thueâ nhaân coâng - Ñieàu kieän : giaù caû saûn phaåm vaø tieàn löông khoâng ñoåi. Doanh nghieäp thueâ nhaân coâng taïi möùc tieàn coâng baèng saûn phaåm giaù trò caän bieân cuûa lao ñoäng. W = MVPL - Ñieàu kieän : giaù caû saûn phaåm thay ñoåi, tieàn löông khoâng ñoåi . Doanh nghieäp thueâ nhaân coâng taïi möùc tieàn coâng baèng saûn phaåm doanh thu caän bieân cuûa lao ñoäng. W = MRPL - Ñieàu kieän : tieàn löông thay ñoåi, giaù caû saûn phaåm khoâng ñoåi. Doanh nghieäp thueâ nhaân coâng taïi möùc chi phí caän bieân cuûa lao ñoäng baèng vôùi saûn phaåm giaù trò caän bieân cuûa lao ñoäng . 78 MCL = MVPL - Ñieàu kieän : caû tieàn löông vaø giaù caû saûn phaåm thay ñoåi. Doanh nghieäp thueâ nhaân coâng taïi möùc chi phí caän bieân cuûa lao ñoäng baèng vôùi saûn phaåm doanh thu caän bieân cuûa lao ñoäng. MCL = MRPL d) Caàu veà lao ñoäng cuûa ngaønh Caàu veà lao ñoäng cuûa ngaønh laø toång möùc caàu cuûa caùc doanh nghieäp ôû caùc möùc giaù. Chaúng haïn : Trong thò tröôøng caïnh tranh vôùi giaù caû haøng hoùa P1, doanh nghieäp thueâ nhaân coâng taïi möùc caân baèng MVP = WL 1. Coäng caùc ñöôøng MVP cuûa caùc doanh nghieäp ñöôïc MVPL L1 cuûa ngaønh vôùi möùc W ñöôïc ñieåm caân baèng E1 1 (H6.3) laø möùc caàu lao ñoäng cuûa ngaønh taïi W . Khi tieàn coâng thay ñoåi vôùi W < W1 2 1 cung veà haøng hoùa cuûa ngaønh gia taêng, giaù haøng hoùa haï P2 < P1 ñöôøng MVPL cuûa ngaønh dòch chuyeån sang traùi thaønh ñöôøng MVPL 2 vôùi möùc tieàn coâng W ñöôïc ñieåm caân baèng E . Noái E2 2 1 vaø E2 ñöôïc ñöôøng caàu veà lao ñoäng cuûa ngaønh. H6.3 Caàu veà lao ñoäng cuûa ngaønh E2 W 1 W 2 O E1 M VPL1 M VPL2 DL W Cung veà lao ñoäng2) a) Khaùi nieäm Cung veà lao ñoäng laø toång soá löông lao ñoäng maø löïc löôïng lao ñoäng chaáp nhaän laøm vieäc taïi caùc möùc tieàn coâng khaùc nhau trong nhöõng khoaûng thôøi gian nhaát ñònh. Cung veà lao ñoäng phuï thuoäc vaøo löïc löôïng lao ñoäng vaø yù muoán cuûa ngöôøi lao ñoäng. - Löïc löôïng lao ñoäng : taát caû caùc caù nhaân ñang laøm vieäc hay ñang tìm kieám vieäc laøm. - YÙ muoán cuûa ngöôøi lao ñoäng hay möùc cung veà lao ñoäng cuûa caù nhaân gaén vôùi möùc tieàn coâng thöïc teá vaø ñöôïc xaùc ñònh bôûi caùc löïa choïn veà söû duïng thôøi gian khaùc nhau ñeå moät ngöôøi ñaït ñöôïc thoûa maõn toát nhaát veà laøm vieäc vaø nghæ ngôi. Maët khaùc, cung veà lao ñoäng cuûa caù nhaân coøn phuï thuoäc möùc thoûa maõn veà taát caû caùc haøng hoùa vaø dòch vuï do thu nhaäp ñaõ ñöôïc tích luõy mang laïi, vaøo tình traïng söùc khoe , vaøo giaù caû haøng hoùa tieâu duøng … Ngoaøi ra cung veà lao ñoäng coøn bò chi phoái bôûi lónh vöïc tinh thaàn nhö : söï yeâu thích coâng vieäc, nieàm tin vaøo lyù töôûng cuoäc soáng … 24 79 20 A 16 12 8 4 20 4 8 0 12 16 24 Laøm vieäc (giôø/ngaøy) Nghæ ngôi (giôø/ngaøy) H6.4 Löïa choïn giöõa lao ñoäng vaø nghæ ngôi b) Cung veà lao ñoäng vaø tieàn coâng Khi coi cung veà lao ñoäng phuï thuoäc vaøo tieàn coâng thöïc teá : L= f (Wr ) ta giaû ñònh raèng taát caû caùc yeáu toá khaùc khoâng ñoåi. Ñöôøng cung veà lao ñoäng doác leân vaø voøng veà phía sau (H6.5) phaûn aùnh khi ñaõ thoûa maõn veà taát caû caùc haøng hoùa vaø dòch vuï cung veà lao ñoäng seõ nghòch bieán vôùi tieàn löông thöïc teá. 80 M W r O L H6.5 3) Caân baèng thò tröôøng lao ñoäng a) Caân baèng thò tröôøng lao ñoäng laø traïng thaùi löôïng cung vaø löôïng caàu treân thò tröôøng lao ñoäng baèng nhau. Xaùc ñònh doàng thôøi soá löôïng lao ñoäng caân baèng vaø möùc tieàn coâng töông öùng. D SL Lwr wo O Eo Lo L b) Söï thay ñoåi ñieåm caân baèng thò tröôøng lao ñoäng cuûa ngaønh do söï thay ñoåi cung vaø caàu veà lao ñoäng cuûa ngaønh gaây ra . - Cung veà lao ñoäng cuûa ngaønh thay ñoåi do söï bieán ñoäng veà tieàn löông, veà nhu caàu taêng giaûm soá löôïng lao ñoäng giöõa caùc ngaønh. - Caàu veà lao ñoäng cuûa ngaønh thay ñoåi do söï bieán ñoäng veà caàu haøng hoùa cuûa ngaønh, söï thay ñoåi coâng ngheä saûn xuaát cuûa ngaønh… III) Thò tröôøng voán 1) Voán hieän vaät vaø giaù thueâ voán a) Voán hieän vaät Laø döï tröõ caùc haøng hoùa ñaõ ñöôïc saûn xuaát duøng ñeå saûn xuaát ra caùc haøng hoùa, dòch vuï khaùc. Voán hieän vaät trong neàn kinh teá bao goàm caùc coâng cuï maùy moùc trong caùc daây chuyeàn saûn xuaát, caùc heä thoáng ñöôøng xaù, phöông tieän duøng laøm dòch vuï vaän taûi thoâng tin lieân laïc. Caùc cô sôû taïo neân caùc dòch vuï ñaøo taïo nghieân cöùu khoa hoïc, caùc phöông tieän phuïc vuï y teá, vaên hoùa, giaûi trí. Voán hieän vaät khaùc vôùi ñaát ñai, voán hieän vaät hoaøn toaøn laø keát quaû cuûa saûn xuaát, coøn ñaát ñai do thieân nhieân taïo ra, con ngöôøi chæ caûi taïo laïi. Voán taøi chính laø söï bieåu hieän baèng tieàn cuûa voán hieän vaät, voán hieän vaät laø yeáu toá vaät chaát cuûa quaù trình saûn xuaát. b) Giaù thueâ voán Voán hieän vaät laø yeáu toá saûn xuaát cuõng gioáng nhö lao ñoäng, tieàn coâng laø chi phí veà voán lao ñoäng. Tieàn thueâ voán laø khaùi nieäm moâ taû chi phí caùc dòch vuï veà yeáu toá saûn xuaát, laø caùc loaïi voán hieän vaät. Moãi möùc giaù thueâ voán hieän vaät theå hieän chi phí söû duïng caùc dòch vuï veà yeáu toá saûn xuaát. Chi phí dòch vuï voán phuï thuoäc: Giaù thueâ voán = Chi phí dòch vuï voán 81 + Giaù caû mua taøi saûn ( voán hieän vaät ) + Chi phí cô hoäi cuûa taøi saûn (laõi suaát ) + Tæ leä khaáu hao vaø baûo döôõng taøi saûn Chaúng haïn : moät coã maùy giaù mua 10.000 USD laõi suaát 5% naêm, chi baûo döôõng vaø khaáu hao maùy haøng naêm 1000USD töông ñöông 10% giaù trò maùy. Vaäy : Chi phí haøng naêm = 10.000 (0.05 + 0.1 ) = 1500 USD Chi phí haøng naêm cuûa dòch vuï voán ñoøi hoûi möùc giaù cho thueâ phaûi buø ñaép chi phí cuûa voán. R = PK ( i + rD ) Vôùi R : chi phí veà dòch vuï voán ( giaù thueâ voán ) PK : giaù caû taøi saûn i : laõi suaát rD : tæ leä khaáu hao vaø baûo döôõng taøi saûn Töø ñaây suy ra giaù m voán : ua saém taøi saûn 2) Caàu veà dòch vuï voán a) Moãi möùc giaù thueâ voán hieän vaät theå hieän chi phí söû duïng caùc dòch vuï yeáu toá saûn xuaát . Töø ñaây cho ta khaùi nieäm : saûn phaåm giaù trò caän bieân cuûa voán (MVPK – Marginal Value Product of Capital). Saûn phaåm giaù trò caän bieân cuûa voán laø möùc gia taêng doanh thu khi söû duïng theâm moät ñôn vò voán (giaù caû saûn phaåm khoâng ñoåi). Vôùi löïc löôïng lao ñoäng coá ñònh maø doanh nghieäp ñang söû duïng thì MVPK seõ giaûm xuoáng khi löôïng voán tính treân ñaàu coâng nhaân taêng daàn leân, maëc duø giaù caû saûn phaåm cuûa doanh nghieäp khoâng thay ñoåi. Ñieàu naøy do MPK tuaân theo quy luaät : naêng suaát caän bieân cuûa yeáu toá saûn xuaát giaûm daàn. Ñöôøng MVPK cuûa doanh nghieäp doác xuoáng. 82 83 H6.7 cho bieát doanh nghieäp thueâ voán taïi möùc : tieàn thueâ voán baèng vôùi saûn phaåm giaù trò caän bieân cuûa voán (R1 = MVPK). Nhö vaäy vôùi möùc giaù caû saûn phaåm cuûa doanh nghieäp vaø caùc yeáu toá saûn xuaát khaùc khoâng ñoåi thì MVPK laø ñöôøng caàu cuûa doanh nghieäp ñoái vôùi DV voán. Vôùi baát cöù möùc tieàn thueâ naøo thì ñöôøng MVPK cuõng cho möùc DV voán ñeå toái ña hoùa lôïi nhuaän cuûa doanh nghieäp. Ñöôøng MVPK coù theå dòch chuyeån leân phía treân hay xuoáng döôùi do caùc nguyeân nhaân : + Giaù caû saûn phaåm cuûa doanh nghieäp thay ñoåi. + Söï thay ñoåi hieäu quaû lao ñoäng laøm thay ñoåi soá löôïng : MPK. + Söï thay ñoåi kyõ thuaät saûn xuaát laøm thay ñoåi naêng suaát cuûa voán hieän vaät. 3) Cung veà dòch vuï voán a) Trong ngaén haïn M VPK H6.7 Caàu veà voán cuûa doanh nghieäp R1 R K1O K Möùc cung caùc dòch vuï voán trong ngaén haïn laø coá ñònh, bôûi caùc taøi saûn, vaät chaát cuûa saûn xuaát, nhaø maùy, xí nghieäp khoâng theå ngaøy moät ngaøy hai coù theå xaây döïng. Ñoái vôùi toaøn boä neàn kinh teá cung öùng caùc dòch vuï voán trong ngaén haïn laø khoâng ñoåi, ñöôøng cung laø ñöôøng thaúng ñöùng. 84 b) Trong daøi haïn Toång löôïng voán trong neàn kinh teá thay ñoåi caùc maùy moùc môùi ñöôïc xaây döïng, quy moâ cung öùng dòch vuï voán taêng. Ñieàu naøy ñoøi hoûi phaûi coù ñaàu tö môùi veà cung öùng cuûa thò tröôøng voán. Ñeå coù ñaàu tö môùi, caùc nhaø ñaàu tö phaûi ñaït giaù cho thueâ caàn coù: möùc toái thieåu cuûa gía cho thueâ caàn coù phaûi baèng vôùi chi phí haøng naêm cuûa voán. Trong daøi haïn giaù cho thueâ caøng cao, löôïng ñaàu tö vaø cung öùng voán caøng lôùn. Ñöôøng cung laø ñöôøng doác leân phaûn aùnh möùc cung cuûa voán taêng cuøng chieàu vôùi giaù cho thueâ. SK' SK K R H6.8 Ñöôøng cung ngaén haïn vaø daøi haïn veà DV voán . O 4) Caân baèng thò tröôøng voán a) Caân baèng cung caàu veà DV voán Ñeå khaûo saùt söï caân baèng vaø söï ñieàu chænh treân thò tröôøng voán cho ñôn giaûn, ta söû duïng ñöôøng cung daøi haïn veà DV voán naèm ngang, vôùi yù nghóa raèng löôïng cung thay ñoåi ôû möùc giaù thueâ khoâng ñoåi. R1 85 H6.9 Caân baèng thò tröôøng voán . H6.9 moâ taû caân baèng thò tröôøng voán cuûa moät ngaønh vôùi möùc thueâ R1 vaø löôïng thueâ k1. b) Söï ñieàu chænh ngaén haïn vaø daøi haïn H6.10 Söï ñieàu chænh voán theo tieàn coâng lao ñoäng H6.10 ban ñaàu ngaønh caân baèng taïi E1 vôùi ñöôøng cung ngaén haïn SK vôùi löôïng k1. Giaû ñònh tieàn coâng taêng laøm dòch chuyeån DK sang traùi : DK’. Doanh nghieäp buoäc phaûi CB taïi E2 tieàn thueâ voán giaûm töø R1 xuoáng R2. R SK K E1 D O K1 K SK' E1' E1 K2 E2 DK' DK SK K1 R1 R2 O Giaù R2 khoâng ñaûm baûo giaù cho thueâ caàn coù khoâng kíchthích duy trì hay taêng voán. Voán giaûm daàn, ñaït möùc caân baèng môùi taïi E ’ vôùi löôïng k giaù thueâ trôû veà R . 1 2 1 Taïi caân baèng môùi E ’ vôùi giaù thueâ R1 1 caùc chuû voán thu ñöôïc giaù cho thueâ caàn coù laïi saün saøng ñaàu tö taêng löôïng voán. IV) Thò tröôøng ñaát ñai 1) Cung vaø caàu veà ñaát ñai a) Cung vaø caàu veà ñaát ñai Ñaëc ñieåm noåi baät cuûa ñaát ñai laø nguoàn cung coá ñònh caû trong ngaén haïn vaø daøi haïn. Vì vaäy ñöôøng cung veà ñaát ñai laø ñöôøng thaúng ñöùng, hoaøn toaøn khoâng co giaõn. Caàu veà ñaát ñai bao goàm toaøn boä nhu caàu söû duïng ñaát ñai cuûa con ngöôøi phuïc vuï cho ñôøi soáng cuûa xaõ hoäi. Vôùi hai nhu caàu cô baûn : + Nhu caàu ñaát ñai cho xaây döïng nhaø ôû , cô sôû saûn xuaát coâng nghieäp, dòch vuï, kho baõi, cô sôû haï taàng … goïi chung laø ñaát xaây döïng cô baûn. + Nhu caàu ñaát ñai cho saûn xuaát noâng, laâm, ngö nghieäp … goïi chung laø ñaát canh taùc. Ñaëc ñieåm caàu veà ñaát ñai phuï thuoäc vaøo daân soá vaø nhu caàu veà taát caû caùc haøng hoùa vaø dòch vuï phuïc vuï cho ñôøi soáng xaõ hoäi. Daân soá vaø nhu caàu gia taêng, caàu veà ñaát ñai taêng theo thôøi gian. b) Giaù thueâ ñaát Giaù thueâ ñaát laø khaùi nieäm moâ taû chi phí saûn xuaát cho yeáu toá saûn xuaát laø ñaát ñai. Giaù thueâ ñaát do cung vaø caàu veà dòchvuï ñaát ñai quyeát ñònh , cung veà dòch vuï ñaát ñai coá ñònh giaù thueâ ñaát ñai, laø giaù caân baèng thò tröôøng do caàu veà dòch vuï ñaát ñai quy ñònh. 86 D' D S La (Löôïng ñaát ñai) R R1 R2 O Giaù thueâ ñaát ñai vaø söï phaân boå nguoàn cung 2) coá ñònh 87 LH’ LHLF R S L LA LF H6.12 Söï phaân boå nguoàn cung veà ñaát ñai. H6.12 moâ taû : DH laø ñöôøng caàu veà ñaát ñai xaây döïng cô baûn , DF laø ñöôøng caàu veà ñaát ñai canh taùc. Ñöôøng cung (S) cho thaáy toång löôïng cung ñaát ñai coá ñònh phaûi ñöôïc phaân boå cho hai ngaønh. Möùc phaân boå ñaát ñai giöõa hai ngaønh khoâng coá ñònh , neáu giaù thueâ khaùc nhau, chuû ñaát ñai seõ chuyeån löôïng cung cuûa hoï töø ngaønh coù giaù cho thueâ thaáp sang ngaønh coù giaù cho thueâ cao. Do ñoù giaù cho thueâ ñaát trong daøi haïn cuûa hai ngaønh phaûi baèng nhau, taïi möùc R1 löôïng caàu ñaát ñai hai ngaønh baèng toång löôïng cung (LF + LH = L). Giaû thieát chính phuû trôï caáp cho ngaønh xaây döïng cô baûn, laøm caàu ñaát xaây döïng dòch chuyeån töø DH leân DH’. Taïi löôïng ñaát ñai nhö cuõ : LH ngöôøi thueâ phaûi traû giaù caân baèng R2 do nhu caàu gia R2 1R R3 ' O F H H D D ' D taêng. Taïi möùc LF caùc ñieàn chuû coù xu höôùng chuyeån ñaát canh taùc thaønh ñaát xaây döïng ñang coù giaù thueâ cao hôn, söï dòch chuyeån naøy taïo ra möùc caân baèng môùi cho möùc giaù thueâ caân baèng R3. Möùc giaù thueâ R3 laøm caân baèng tieàn thueâ vaø phaân boå caân baèng nguoàn cung giöõa hai ngaønh vôùi L 88 H’ vaø LF’. * Ñieàu chænh ngaén haïn vaø daøi haïn + Trong ngaén haïn löôïng ñaát ñai cung caáp cho moãi ngaønh laø khoâng ñoåi, ngaønh naøo gia taêng nhu caàu ngaønh ñoù phaûi traû giaù cao hôn. + Trong daøi haïn coù söï phaân boå laïi nguoàn cung coá ñònh cho nhu caàu hai ngaønh vaø hình thaønh giaù caû caân baèng ñoàng thôøi cho caû hai ngaønh. 3) Giaù caû cuûa ñaát ñai BAØI TAÄP 1 . Moät doanh nghieäp trong thò tröôøng caïnh tranh coù haøm soá saûn xuaát : Q = 24L - L2 (L laø ñaàu vaøo lao ñoäng, Q laø saûn löôïng 1 ngaøy) giaù saûn phaåm 10 USD/ñv. a) Vieát haøm soá caàu veà lao ñoäng vaø veõ ñoà thò. b) Neáu giaù thò tröôøng cuûa saûn phaåm laø 12 USD/ñv ñöôøng caàu lao ñoäng cuûa doanh nghieäp dòch chuyeån theá naøo ? c) Vôùi tieàn löông W = 40 USD/ñv lao ñoäng doanh nghieäp thueâ bao nhieâu coâng nhaân ôû moãi möùc giaù caû saûn phaåm ? 2 . Cho cung vaø caàu veà lao ñoäng cuûa doanh nghieäp saûn xuaát haøng tieâu duøng nhö sau : Vôùi W laø tieàn löông ngaøy, L laø soá löôïng lao ñoäng a) Xaùc ñònh soá löôïng lao ñoäng vaø tieàn löông caân baèng thò tröôøng. Veõ ñoà thò. b) Xaùc ñònh soá ñôn vò lao ñoäng dö thöøa cuûa doanh nghieäp khi möùc löông toái thieåu ñöôïc ñaët ra laø 8 USD / ngaøy . 89 90 c) Do bieán ñoäng thò tröôøng haøng hoaù laøm caàu veà lao ñoäng giaûm 10% soá ñôn vò lao ñoäng. Tìm caân baèng thò tröôøng môùi. 3 . Laõi suaát giaûm töø 15% xuoáng 10%, ñieàu ñoù aûnh höôûng nhö theá naøo ñeán giaù thueâ dòch vuï voán vaø möùc quyõ voán cuûa moät ngaønh trong ngaén haïn. 4 . Moät nhaø ñaàu tö xaây döïng 1 phaân xöôûng vôùi möùc ñaàu tö 10.000 USD (khoâng keå tieàn thueâ ñaát), thôøi gian söû duïng cuûa nhaø xöôûng 20 naêm vôùi chi phí baûo döôõng bình quaân 100 USD naêm, laõi suaát 5% naêm. a) Tính giaù cho thueâ xöôûng (chi phí haøng naêm cuûa voán). b) Neáu laõi suaát taêng leân 7% naêm, giaù cho thueâ xöôûng baây giôø thay ñoåi nhö theá naøo ? c) Heát naêm thöù 10 nhaø ñaàu tö baùn xöôûng ñöôïc 5000USD (ñöôïc bieát trong 10 naêm söû duïng nhaø ñaàu tö ñaõ tính ñuû chi phí haøng naêm cuûa xöôûng ).Vaäy taøi saûn naøy coù mang laïi lôïi nhuaän khoâng ? 5 . Treân moät hoøn ñaûo löôïng cung veà ñaát ñai coá ñònh vôùi QS =1000 ha.Trong ñoù caàu veà ñaát xaây döïng QH = 500 – 2R caàu veà ñaát ñai QD = 1200 – 4R. a) Giaù cho thueâ ñaát caân baèng thò tröôøng laø 50USD ha/naêm. Tính löôïng ñaát cho xaây döïng vaø canh taùc. b) Veõ ñoà thò caân baèng thò tröôøng ñaát ñai cho hai nhu caàu caàu xaây döïng vaø canh taùc . c) Do khaùch du lòch nhieàu trong moät thôøi gian ngaén nhu caàu xaây döïng gia taêng laøm giaù thueâ ñaát xaây döïng taêng voït 70USD ha . Tìm soá löôïng ñaát ñai vaø giaù caân baèng daøi haïn cho caû hai nhu caàu xaây döïng vaø canh taùc. 91 MUÏC LUÏC CHÖÔNG I: KHAÙI QUAÙT VEÀ KINH TEÁ VI MOÂ I - Ñoái töôïng , noäi dung vaø phöông phaùp nghieân cöùu kinh teá hoïc vi moâ 1 II - Doanh nghieäp vaø nhöõng vaán ñeà kinh teá cô baûn cuûa doanh nghieäp 2 III - Löïa choïn kinh teá toái öu cuûa doanh nghieäp 4 IV – Nhöõng aûnh höôûng ñeán löïa choïn kinh teá toái öu cuûa doanh nghieäp 5 CHÖÔNG II : CUNG – CAÀU I - Caàu 8 II - Cung 10 III - Caân baèng cung – caàu 14 Baøi taäp 18 CHÖÔNG III : LYÙ THUYEÁT NGÖÔØI TIEÂU DUØNG I - Lyù thuyeát veà lôïi ích ( hay höõu duïng ) 18 II - Söï co giaõn cuûa caàu 21 III - Löïa choïn saûn phaåm cuûa ngöôøi tieâu duøng 26 Baøi taäp 30 CHÖÔNG IV : LYÙ THUYEÁT VEÀ HAØNH VI CUÛA DN I - Lyù thuyeát saûn xuaát 32 92 II - Lyù thuyeát veà chi phí saûn xuaát 39 Baøi taäp 52 CHÖÔNG V : CAÏNH TRANH VAØ ÑOÄC QUYEÀN I - Thò tröôøng caïnh tranh hoaøn haûo 54 II - Ñoäc quyeàn 59 III - Caïnh tranh khoâng hoaøn haûo 65 Baøi taäp 71 CHÖÔNG VI : THÒ TRÖÔØNG YEÁU TOÁ SAÛN XUAÁT I - Nhöõng vaán ñeà chung 74 II - Thò tröôøng lao ñoäng 75 III - Thò tröôøng voán 81 IV – Thò tröôøng ñaát ñai 86 Baøi taäp 89 93