Innternet toàn tập

INNTERNET TOAÂN TÊÅP 1 CHÛÚNG 1 INTERNET LAÂ GÒ? TAÅI SAO? INTERNET LAÂ GÒ? Internet - cuäng àûúåc goåi laâ Net - laâ hïå thöëng maáy tñnh lúán nhêët thïë giúái. Baån coá thïí noái rùçng "Thïë thò àaä sao? Töi àaä tûâng thêëy caái cuã caãi lúán nhêët thïë giúái vaâ noá tröng coá veã khöng hêëp dêîn lùæm - vaâ töi àaánh cuöåc rùçng noá cuäng chùèng ngon gò". Vêng, maång thò khöng giöëng nhû cuã caãi, quy mö laâ rêët quan troång vò möåt maång caâng lúán thò noá caâng mang laåi nhiïìu thûá. Thêåt ra, Internet khöng phaãi laâ möåt maång - noá laâ maång cuãa caác maång, têët caã àïìu trao àöíi thöng tin tûå do. Caác maång bao göìm tûâ nhûäng maång lúán vaâ chñnh thûác nhû caác maång cuãa nhûäng cöng ty nhû AT&T, Digital Equipment vaâ Hewlett-Packard cho àïën nhûäng maång nhoã vaâ khöng chñnh thûác nhû maång trïn gaác xeáp cuãa töi (vúái 2 maáy PC cuä mua tûâ muåc quaãng caáo) vaâ moåi thûá nùçm úã khoaãng giûäa. Caác maång úã trûúâng àaåi hoåc tûâ lêu laâ möåt böå phêån cuãa Internet, hiïån nay caác trûúâng trung hoåc vaâ tiïíu hoåc cuäng àaä gia nhêåp. Cho àïën 8/1993, trïn 14.000 maång àaä úã trong Internet vúái möîi thaáng 1.000 maång múái àûúåc thïm vaâo. MÖÅT SÖË CÊU CHUYÏÅN TRONG ÀÚÂI THÛÅC Baån coá thïí coi Internet göìm hai yïëu töë laâ nhûäng ngûúâi sûã duång noá vaâ thöng tin chûáa trong àoá. Caác hoåc sinh lúáp 7 úã San Diego sûã duång Internet àïí trao àöíi thû tûâ vaâ truyïån vúái nhûäng treã em úã Israel. Möåt phêìn àïí vui àuâa vaâ kïët baån úã nûúác ngoaâi nhûng möåt nghiïn cûáu khoa hoåc nghiïm tuác ghi nhêån rùçng khi treã em coá nhûäng khaán giaã thûåc sûå cho caác vêën àïì cuãa mònh thò chuáng seä viïët hay hún (Àaáng ngaåc nhiïn). INTERNET TOAÂN TÊÅP 2 Taåi möåt söë núi trïn thïë giúái, Internet laâ caách nhanh nhêët vaâ àaáng tin cêåy nhêët àïí chuyïín thöng tin. Trong cuöåc chñnh biïën úã Liïn xö nùm 1991, möåt nhaâ cung cêëp Internet nhoã goåi laâ RELCOM vúái möëi liïn kïët túái Phêìn Lan vaâ qua àoá àïën phêìn coân laåi cuãa thïë giúái Internet àaä tûå thêëy rùçng mònh laâ con àûúâng àaáng tin cêåy àïí coá àûúåc nhûäng baáo caáo àïën vaâ tûâ Mosco vò caác àûúâng dêy àiïån thoaåi bõ cùæt àûát vaâ baáo chñ khöng àûúåc xuêët baãn. Caác thaânh viïn cuãa RELCOM gûãi ra nhûäng cêu chuyïån maâ leä ra àaä àûúåc xuêët baãn trïn baáo chñ, caác phaát biïíu cuãa Boris Yelsin (àûúåc baån beâ truyïìn tay nhau) vaâ nhûäng quan saát caá nhên cuãa hoå tûâ ngoaåi ö Moscow. Internet cuäng coá nhûäng cöng duång thöng thûúâng. Dûúái àêy laâ vaâi kinh nghiïåm caá nhên cuãa töi: Möåt ngaây kia, vúå töi muöën tòm loaåi vaãi àïí may möåt caái aáo kiïíu thúâi kyâ quên sûå nùm 1960 (Möåt ngûúâi baån coá möåt chiïëc aáo cuä maâ anh ta ûa thñch tûâ nhûäng ngaây úã trong quên àöåi nhûng noá khöng coân chöî àïí khêu caác miïëng vaá). Do àoá töi yïu cêìu Internet giuáp àúä. Net àaä coá nhiïìu cuöåc thaão luêån vïì chuã àïì quên sûå vaâ möåt vïì trang phuåc quên àöåi. Trong voâng möåt ngaây, nhiïìu ngûúâi khaác nhau àaä traã lúâi bùçng caách cho töi àõa chó baán caác loaåi vaãi naây. Hêìu hïët trong söë àoá noái rùçng hoå vui sûúáng àûúåc cung cêëp caác lúâi khuyïn vaâ meåo vùåt khaác nïëu chuáng töi gùåp rùæc röëi. Internet laâ nguöìn phêìn mïìm töët nhêët. Bêët cûá khi naâo töi nghe noái vïì möåt dõch vuå múái (nhû nhûäng dõch vuå mö taã trong Chûúng 19-22), thûúâng töi chó mêët ñt phuát àïí tòm phêìn mïìm cho maáy tñnh cuãa töi (möåt caái laptop 386 chaåy Windows), download vaâ bùæt àêìu sûã duång noá. Vaâ hêìu hïët moåi phêìn mïìm sùén coá trïn Internet àïìu miïîn phñ. Cuäng coá nhûäng phêìn mang tñnh chêët àõa phûúng vaâ cuåc böå cuãa Internet. Khi töi muöën baán chiïëc xe taãi nhoã àaáng tin cêåy nhûng cuä kyä cuãa mònh, möåt thöng baáo baán trïn Internet tòm àûúåc ngûúâi mua trong voâng 2 ngaây. INTERNET VAÂ BAÅN Nhû vêåy Internet laâ möåt maång, thûåc ra laâ möåt maång cuãa maång vaâ noá rêët lúán. Thêåt vêåy, khöng ai biïët àûúåc noá lúán nhû thïë naâo vò àoá laâ möåt têåp húåp nhûäng maång maáy tñnh nhoã hún hoaåt àöång riïng reä maâ khöng coá möåt chöî duy nhêët naâo ghi nhêån laåi moåi möëi liïn kïët. INTERNET TOAÂN TÊÅP 3 Ñt nhêët möåt triïåu maáy tñnh àûúåc nöëi vúái noá vaâ noá coá nhiïìu triïåu ngûúâi sûã duång trïn moåi luåc àõa (Haäy xem àoaån "Moåi luåc àõa?"). Möåt àiïìu chuáng ta biïët roä laâ noá phaát triïín nhû àiïn, khoaãng chûâng 10% möîi thaáng. Vò hiïån coá ñt nhêët möåt triïåu maáy tñnh trïn Net àiïìu naây coá nghôa laâ 100.000 maáy tñnh múái gia nhêåp möîi thaáng! Möåt àiïìu khaác thûúâng khaác vïì Internet laâ noá coá thïí laâ maång múã nhêët trïn thïë giúái. Haâng ngaân maáy tñnh cung cêëp nhûäng tiïån nghi cho bêët kyâ ai tiïëp cêån àûúåc vúái Net. Tònh huöëng naây hoaân toaân khaác thûúâng - hêìu hïët caác maång rêët nghiïm nhùåt vúái nhûäng gò chuáng cho pheáp ngûúâi sûã duång àûúåc laâm vaâ àoâi hoãi nhûäng sùæp xïëp cuäng nhû mêåt khêíu riïng cho tûâng dõch vuå. Ngoaâi möåt söë ñt dõch vuå laâ phaãi traã tiïìn (vaâ chùæc chùæn seä coá thïm nhiïìu trong tûúng lai) nhûng àaåi àa söë caác dõch vuå Internet àïìu miïîn phñ khi sûã duång. Àiïìu khaác thûúâng nûäa trong Internet laâ àiïìu coá thïí àûúåc goåi laâ "tñnh khöng phên biïåt vïì mùåt xaä höåi". Nghôa laâ khöng coá maáy tñnh naâo laâ töët hún caác maáy khaác vaâ khöng ngûúâi naâo gioãi hún ngûúâi khaác. Baån laâ ai trïn Internet tuây thuöåc vaâo caách baån tûå giúái thiïåu mònh thöng qua baân phñm. Nïëu nhûäng gò baån noái laâm cho baån coá veã nhû laâ möåt ngûúâi thöng minh vaâ thuá võ thò àoá chñnh laâ con ngûúâi cuãa baån. Khöng thaânh vêën àïì viïåc baån bao nhiïu tuöíi, baån tröng giöëng ai hoùåc baån coá phaãi laâ möåt sinh viïn, möåt doanh nhên hay möåt cöng nhên xêy dûång. Khuyïët têåt vïì thïí chêët khöng thaânh vêën àïì - töi liïn laåc vúái nhûäng ngûúâi muâ hoùåc àiïëc. Nïëu hoå khöng thñch kïí àiïìu àoá cho töi biïët thò töi àaä khöng bao giúâ biïët. Coá nhûäng ngûúâi nöíi tiïëng trong cöång àöìng Net, möåt caách thuêån lúåi hoùåc bêët lúåi nhûng hoå trúã nïn nhû vêåy do nöî lûåc cuãa chñnh hoå. Vêåy thò möåt maång maáy tñnh laâ gò? Nïëu baån àaä biïët àiïìu naây thò baån coá thïí boã qua phêìn naây. Nhûng baån cuäng coá thïí muöën àoåc noá chó àïí chùæc chùæn rùçng chuáng ta àang sûã duång nhûäng tûâ ngûä tûúng tûå àïí noái vïì möåt àiïìu giöëng nhau. Vïì cú baãn, möåt maång maáy tñnh laâ möåt nhoám caác maáy tñnh àûúåc nöëi kïët vúái nhau theo möåt caách naâo àoá. (Trong laänh vûåc maáy tñnh, chuáng töi thñch nhûäng àõnh nghôa chñnh xaác vaâ dûát khoaát). Vïì nhêån thûác, noá giöëng nhû kiïíu maång truyïìn hònh hoùåc radio nöëi kïët möåt INTERNET TOAÂN TÊÅP 4 nhoám caác traåm truyïìn hònh hoùåc radio laåi vúái nhau sao cho chuáng coá thïí cuâng chia seã höìi múái nhêët cuãa The Simsons. Nhûng àûâng àêíy sûå tûúng tûå naây ài quaá xa. Caác maång truyïìn hònh gûãi thöng tin tûúng tûå àïën moåi traåm vaâo cuâng luác (àûúåc goåi laâ maång truyïìn hònh vò nhûäng lyá do cuå thïí; trong maång maáy tñnh, möîi thöng àiïåp thûúâng àûúåc dêîn àïën möåt maáy tñnh cuå thïí naâo àoá. Khaác vúái caác maång truyïìn hònh, caác maång maáy tñnh luön hai chiïìu sao cho khi maáy tñnh A gûãi thöng àiïåp túái maáy tñnh B thò B coá thïí traã lúâi laåi cho A. Möåt söë maång maáy tñnh bao göìm möåt maáy tñnh trung têm vaâ möåt nhoám caác traåm tûâ xa coá thïí baáo caáo vïì maáy tñnh trung têm (vñ duå möåt maáy tñnh dõch vuå giûä chöî haâng khöng trung têm coá haâng ngaân kïnh taåi caác sên bay vaâ àaåi lyá du lõch). Nhûäng maång khaác, kïí caã Internet thò bònh àùèng hún vaâ cho pheáp moåi maáy tñnh naâo trïn maång liïn laåc vúái bêët kyâ maáy tñnh naâo khaác. Moåi luåc àõa? Möåt söë àöåc giaã hoaâi nghi, sau khi àaä àoåc thêëy rùçng Internet traãi röång ra moåi luåc àõa, thò coá thïí chó ra rùçng chêu Nam cûåc laâ möåt luåc àõa, tuy rùçng dên söë úã àoá phêìn lúán laâ caác chuá chim caánh cuåt, nhûäng àöëi tûúång maâ theo chuáng töi àïën nay àûúåc biïët khöng quan têm nhiïìu lùæm àïën maáy tñnh. Internet coá àïën àoá khöng? Thûåc sûå laâ coá. Möåt vaâi maáy taåi Scott Base, McMurdo Sound taåi Nam cûåc laâ nùçm trong maång Net àûúåc kïët nöëi bùçng liïn kïët vö tuyïën àïën New Zealand. Cú súã taåi Nam cûåc àûúåc cho thûâa nhêån rùçng coá sûå kïët nöëi túái Myä nhûng hoå khöng cöng böë àõa chó àiïån tûã. Vaâo luác viïët saách naây thò vuâng àêët röång lúán nhêët trïn thïë giúái khöng coá Internet dûúâng nhû laâ Bali hoùåc coá thïí laâ Java (Greenland vaâo Internet nùm 1992). BÙÇNG CAÁCH NAÂO ÀÏÍ COÁ THÏÍ NOÁI RÙÇNG TÖI ÀAÄ VAÂO INTERNET RÖÌI? Nïëu baån àaä tiïëp cêån möåt maáy tñnh hay möåt kïnh maáy tñnh thò baån coá thïí àaä úã trong Internet. Coá möåt vaâi caách àïí kiïím tra: INTERNET TOAÂN TÊÅP 5 Nïëu baån coá möåt taâi khoaãn trïn caác dõch vuå trûåc tuyïën nhû CompuServe, GEnie hoùåc MCI Mail thò baån coá thïí sûã duång hïå thöëng thû àiïån tûã cuãa caác dõch vuå naây àïí trao àöíi caác thöng àiïåp vúái bêët kyâ ai trïn Internet. Möåt söë dõch vuå trûåc tuyïën, àaáng lûu yá nhêët laâ Delphi, cuäng cung ûáng nhiïìu dõch vuå khaác mang tñnh tûúng taác trïn Internet. Nïëu baån sûã duång möåt BBS (Bulletin Board System: Baãng thöng baáo àiïån tûã) trao àöíi caác thöng àiïåp vúái nhûäng BBS khaác thò baån cuäng coá thïí trao àöíi thû àiïån tûã vúái Internet. Nïëu cöng ty baån coá möåt hïå thöëng thû àiïån tûã nöåi böå thò noá cuäng coá thïí àûúåc kïët nöëi vúái Internet. Haäy tham khaão yá kiïën möåt chuyïn gia maång cuåc böå. Nïëu cöng ty baån coá möåt maång cuåc böå thò noá cuäng coá thïí àûúåc kïët nöëi trûåc tiïëp hoùåc giaán tiïëp vúái Internet hoùåc chó duâng cho thû tñn hoùåc cho haâng loaåt caác dõch vuå khaác. Nhûäng maång UNIX thûúâng sûã duång nhûäng quy ûúác kïët maång tûúng tûå nhû Internet do àoá sûå kïët nöëi laâ dïî daâng vïì mùåt kyä thuêåt. Caác maång PC hoùåc Macs sûã duång nhûäng quy ûúác khaác nhau do àoá cêìn coá möåt cöíng nöëi (gateway) àïí diïîn dõch. TÖI COÁ THÏÍ SÛÃ DUÅNG INTERNET NHÛ THÏË NAÂO? Nhûäng tiïån nghi cuãa Internet àûúåc cung cêëp thöng qua rêët nhiïìu loaåi dõch vuå khaác nhau nïn khoá coá àuã chöî liïåt kï toaân böå úã àêy (Thêåt vêåy, möåt danh saách hoaân chónh coá thïí lêëp àêìy nhiïìu quyïín saách coân lúán hún quyïín naây) nhûng möåt söë vñ duå dûúái àêy khuyïën khñch baån tiïëp tuåc àoåc: Thû àiïån tûã: Àêy chùæc chùæn laâ dõch vuå àûúåc sûã duång röång raäi nhêët - baån coá thïí trao àöíi thû àiïån tûã vúái haâng triïåu ngûúâi trïn khùæp thïë giúái. Vaâ ngûúâi ta sûã duång thû àiïån tûã thay cho bêët cûá àiïìu gò maâ leä ra ngûúâi ta coá thïí sûã duång giêëy buát hoùåc àiïån thoaåi: taán gêîu, caách laâm moán ùn, tin àöìn, thû tònh (Töi coân biïët rùçng möåt söë ngûúâi sûã duång chuáng trong nhûäng vêën àïì liïn quan àïën cöng viïåc). Caác danh saách thû àiïån tûã cho pheáp baån tham gia vaâo thaão luêån nhoám vaâ gùåp INTERNET TOAÂN TÊÅP 6 nhûäng ngûúâi khaác trïn Net. Caác mail server (nhûäng chûúng trònh àaáp laåi caác thöng àiïåp thû àiïån tûã) cho pheáp baån truy tòm moåi loaåi thöng tin. Xem caác chûúng 7, 8 vaâ 10 àïí biïët thïm chi tiïët. Àaâm thoaåi trûåc tuyïën: Baån coá thïí "noái chuyïån" nhû thûåc vúái nhûäng ngûúâi sûã duång khaác úã bêët cûá núi naâo trïn Net. Tuy àaâm thoaåi trûåc tuyïën gêìn nhû vö ñch àöëi vúái nhûäng ngûúâi úã rêët gêìn núi baån cû nguå nhûng noá laåi laâ àiïìu lúán lao khi troâ chuyïån vúái nhûäng ngûúâi úã caác luåc àõa khaác àùåc biïåt khi möåt trong caác bïn laåi khöng phaãi laâ nhûäng ngûúâi noái tiïëng Anh baãn ngûä (àaánh maáy thò roä raâng hún laâ troâ chuyïån). Truy tòm thöng tin: Nhiïìu maáy tñnh coá caác file chûáa thöng tin cho pheáp lêëy miïîn phñ. Caác file àoá bao göìm tûâ nhûäng quyïët àõnh cuãa Toâa aán Töëi cao Hoa kyâ, nhûäng danh muåc theã thû viïån cho àïën caác hònh aãnh àûúåc söë hoáa (hêìu hïët trong chuáng àïìu thñch húåp vúái caác khaán giaã gia àònh) vaâ möåt söë lûúång lúán caác phêìn mïìm tûâ troâ chúi cho àïën caác hïå thöëng àiïìu haânh. Nhiïìu cöng cuå àûúåc thaão luêån trong saách naây giuáp baån hiïíu biïët vïì haâng nuái thöng tin sùén coá trïn Internet vaâ chó ra nhûäng gò sùén coá. Nhû àaä nïu trong phêìn "Giúái thiïåu", àöi khi baån seä thêëy muåc "Navigate" (Tòm àûúâng) chó àïën nhûäng phêìn giuáp baån lûu thöng trïn maång. Baãng thöng baáo àiïån tûã (Bulletin Board): Möåt hïå thöëng tïn laâ USENET laâ möåt baãng thöng baáo àiïån tûã vô àaåi vúái 40 triïåu kyá tûå caác thöng àiïåp bao göìm 2.000 nhoám chuã àïì khaác nhau àûúåc tiïëp nöëi haâng ngaây. Caác chuã àïì bao göìm tûâ caác vêën àïì maáy tñnh hoác buáa cho àïën nhûäng troâ giaãi trñ nhû àua xe àaåp, tûâ nhûäng yá kiïën tranh luêån chñnh trõ khöng bao giúâ kïët thuác cho àïën nhûäng vêën àïì têìm thûúâng nhêët. Nhoám USENET àûúåc àoåc röång raäi nhêët laâ caác mêíu chuyïån vui àûúåc choån loåc, möåt söë trong nhûäng chuyïån naây thûåc sûå buöìn cûúâi. Troâ chúi vaâ taán gêîu: Möåt troâ chúi àûúåc goåi laâ MUD (Multi-User Dungeon) coá thïí dïî daâng thu huát toaân böå thúâi gian cuãa baån - trong àoá baån coá thïí thi taâi vúái nhûäng ngûúâi chúi khaác úã bêët cûá núi naâo trïn thïë giúái. Internet Relay Chat (IRC) laâ möåt àûúâng dêy theo nhoám qua àoá baån coá thïí coá nhûäng cuöåc àaâm thoaåi thuá võ vúái nhûäng INTERNET TOAÂN TÊÅP 7 ngûúâi sûã duång khaác úã khùæp moåi núi. IRC dûúâng nhû àûúåc sûã duång nhiïìu nhêët búãi nhûäng sinh viïn àang buöìn chaán nhûng baån seä khöng bao giúâ biïët àûúåc ai laâ ngûúâi àang noái chuyïån vúái baån. INTERNET XUÊËT PHAÁT TÛÂ ÀÊU Töí tiïn cuãa Internet laâ ARPANET, möåt dûå aán do böå Quöëc phoâng khúãi àêìu nùm 1969 vûâa laâ möåt thûåc nghiïåm trong viïåc kïët maång möåt caách àaáng tin cêåy, vûâa laâ möåt kïët nöëi giûäa böå Quöëc phoâng vaâ caác nhaâ thêìu nghiïn cûáu khoa hoåc vaâ quên sûå laåi vúái nhau, bao göìm möåt söë lúán caác trûúâng àaåi hoåc tiïën haânh caác nghiïn cûáu quên sûå àûúåc taâi trúå. (ARPA laâ viïët tùæt cuãa chûä Advanced Research Projects Agency: Cú quan Caác Dûå aán Nghiïn cûáu Cao cêëp, möåt böå phêån thuöåc böå Quöëc phoâng phuå traách viïåc cêëp phaát taâi trúå. Àïí laâm röëi thïm, hiïån nay cú quan naây àûúåc goåi laâ DARPA, trong àoá chûä D thïm vaâo laâ Quöëc phoâng àïì phoâng trûúâng húåp coá sûå nghi ngúâ vïì núi xuêët xûá cuãa tiïìn taâi trúå). Viïåc kïët maång sao cho àaáng tin cêåy bao göìm viïåc taåo laåi àûúâng dêîn möåt caách nùng àöång. Nïëu möåt trong nhûäng liïn kïët maång bõ phaá huãy búãi cuöåc têën cöng cuãa keã thuâ thò lûu thöng trïn àoá coá thïí àûúåc tûå àöång chuyïín sang nhûäng liïn kïët khaác. May mùæn thay, Internet hiïëm khi chõu sûå têën cöng cuãa keã thuâ nhûng ruãi ro do caáp bõ cùæt àûát thûúâng xaãy ra do àoá àiïìu quan troång àöëi vúái Net laâ coá thïí phoâng ngûâa viïåc caáp bõ àûát. ARPANET thaânh cöng vang döåi vaâ moåi trûúâng àaåi hoåc trong nûúác àïìu muöën gia nhêåp. Thaânh cöng naây coá nghôa laâ ARPANET bùæt àêìu khoá quaãn lyá àùåc biïåt vúái söë lûúång lúán vaâ ngaây caâng tùng caác àõa àiïím trûúâng àaåi hoåc trïn àoá. Do àoá, noá àaä àûúåc chia thaânh 2 phêìn: MILNET vúái caác àõa àiïím quên sûå vaâ möåt ARPANET múái, nhoã hún daânh cho caác àõa àiïím phi quên sûå. Tuy nhiïn, hai maång naây vêîn coân liïn kïët vúái nhau nhúâ vaâo möåt chûúng trònh kyä thuêåt àûúåc goåi laâ IP (Internet Protocol: Giao thûác Internet) cho pheáp lûu thöng àûúåc dêîn tûâ maång naây sang maång khaác khi cêìn. Moåi maång nöëi búãi IP àïìu sûã duång IP àïí giao tiïëp nïn chuáng àïìu coá thïí trao àöíi caác thöng àiïåp vúái nhau. INTERNET TOAÂN TÊÅP 8 Tuy vaâo luác àoá chó coá 2 maång nhûng IP àûúåc thiïët kïë àïí cho pheáp khoaãng 10.000 maång. Möåt sûå kiïån khaác thûúâng vïì thiïët kïë IP laâ vïì nguyïn tùæc möîi maáy tñnh trïn maång IP àïìu coá khaã nùng bùçng vúái caác maáy khaác, do àoá möîi maáy àïìu coá thïí giao tiïëp vúái moåi maáy khaác. (Kïë hoaåch giao tiïëp naây toã ra thiïët thûåc nhûng chó úã thúâi àiïím hêìu hïët caác maång bao göìm möåt söë lûúång nhoã caác maáy tñnh trung têm khöíng löì vaâ rêët nhiïìu traåm cuöëi chó coá thïí giao tiïëp vúái caác hïå thöëng trung têm chûá khöng giao tiïëp àûúåc vúái caác maáy khaác). Internet coá thïí thûåc sûå khaáng cûå laåi sûå têën cöng cuãa keã thuâ hay khöng? Haäy nhòn vaâo sûå kiïån sau: Trong cuöåc chiïën tranh vuâng võnh nùm 1991, quên àöåi Myä àaä gùåp rêët nhiïìu khoá khùn khi àaánh guåc maång lûúái ra lïånh cuãa Iraq. Ngûúâi ta khaám phaá ra rùçng phña Iraq àang sûã duång nhûäng hïå thöëng taåo àûúâng dêîn thûúng maåi sùén coá vúái kyä thuêåt phuåc höìi vaâ taåo àûúâng dêîn tiïu chuêín cuãa Internet. Noái möåt caách khaác, sûå taåo laåi àûúâng dêîn möåt caách linh àöång thûåc sûå hoaåt àöång àûúåc. Thêåt thuá võ khi biïët àûúåc sûå hoaåt àöång cuãa viïåc taåo laåi àûúâng dêîn möåt caách linh àöång tuy rùçng coá thïí àêy khöng phaãi laâ luác thñch húåp nhêët àïí tòm ra. HAÄY TRÚÃ LAÅI LÚÁP HOÅC CAÁI ÀAÄ Bùæt àêìu khoaãng nùm 1980, ngaânh tñnh toaán trong caác trûúâng àaåi hoåc thay àöíi tûâ möåt söë lûúång nhoã caác maáy moác phên chia thúâi gian, möîi maáy trong söë àoá phuåc vuå haâng trùm ngûúâi sûã duång àöìng thúâi, àïën möåt söë lûúång lúán caác traåm laâm viïåc nhoã hún daânh cho ngûúâi sûã duång caá nhên. Vò nhûäng ngûúâi sûã duång àaä quen vúái nhûäng thuêån lúåi cuãa caác hïå thöëng phên chia thúâi gian nhû nhûäng thû muåc àûúåc chia seã chûáa caác file vaâ thû àiïån tûã nïn hoå muöën giûä laåi nhûäng tiïån nghi tûúng tûå trïn traåm laâm viïåc cuãa mònh (Hoå hoaân toaân haånh phuác àïí laåi phña sau nhûäng bêët lúåi cuãa caác hïå thöëng phên chia thúâi gian. Möåt chuyïn viïn àaä tûâng noái "Àiïìu töët nhêët úã möåt traåm laâm viïåc laâ noá khöng chaåy nhanh hún vaâo nûãa àïm"). Hêìu hïët nhûäng traåm laâm viïåc chaåy UNIX, möåt loaåi phêìn mïìm phöí biïën (vaâ gêìn nhû miïîn phñ àöëi vúái caác trûúâng àaåi hoåc) àûúåc phaát INTERNET TOAÂN TÊÅP 9 triïín taåi University of California taåi Berkeley. Nhûäng ngûúâi úã àoá rêët hêm möå viïåc kïët maång maáy tñnh do àoá baãn UNIX cuãa hoå bao göìm toaân böå caác phêìn mïìm cêìn thiïët àïí vaâo maång. Nhûäng nhaâ saãn xuêët traåm laâm viïåc cuäng bùæt àêìu laâm luön phêìn cûáng cêìn thiïët cho maång, do àoá têët caã nhûäng gò baån phaãi laâm àïí cho maång hoaåt àöång laâ duâng caáp àïí nöëi caác traåm laâm viïåc laåi vúái nhau, möåt àiïìu maâ caác trûúâng àaåi hoåc coá thïí laâm vúái giaá reã vò hoå thûúâng coá thïí yïu cêìu sinh viïn laâm àiïìu naây. Bêy giúâ, thay vò coá möåt hoùåc hai maáy tñnh kïët nöëi vúái ARPANET, möåt àõa àiïím coá thïí coá haâng trùm. Hún nûäa, möîi traåm laâm viïåc nhanh hún àaáng kïí so vúái toaân böå hïå thöëng àa sûã duång cuãa nhûäng nùm 1970 do àoá möîi traåm laâm viïåc coá thïí phaát sinh àuã lûu thöng maång àïí laâm traân ngêåp ARPANET, vöën àaä trúã nïn oåp eåp tûâng phuát möåt. Phaãi àûa ra möåt àiïìu gò àoá. HÖÅI ÀÖÌNG KHOA HOÅC QUÖËC GIA NHÊÅP CUÖÅC (NATIONAL SCIÏNC FOUNDATION – NSF) Sûå kiïån kïë tiïëp laâ Höåi àöìng Khoa hoåc Quöëc gia (NSF) quyïët àõnh thiïët lêåp 5 trung têm siïu maáy tñnh nhùçm muåc àñch nghiïn cûáu (Möåt siïu maáy tñnh laâ möåt maáy tñnh cûåc kyâ nhanh vúái giaá rêët àùæt, khoaãng 10 triïåu USD möîi maáy). NSF tñnh toaán rùçng nïn taâi trúå cho möåt ñt maáy tñnh, àïí cho caác nhaâ nghiïn cûáu trïn khùæp àêët nûúác sûã duång ARPANET gûãi caác chûúng trònh cuãa hoå àïën àïí àûúåc "siïu tñnh toaán" vaâ röìi gûãi kïët quaã trúã laåi. Kïë hoaåch sûã duång ARPANET khöng thûåc hiïån àûúåc vò möåt söë lyá do caã vïì kyä thuêåt lêîn chñnh trõ. Do àoá NSF, khöng bao giúâ ngaåi phaãi thiïët lêåp möåt vûúng quöëc múái, àaä xêy dûång NSFNET, möåt maång riïng vaâ nhanh hún nhiïìu cuãa mònh àïí nöëi vúái caác trung têm siïu tñnh toaán. Sau àoá, NSF daân xïëp àïí thiïët lêåp möåt chuöîi caác maång khu vûåc nhùçm liïn kïët nhûäng ngûúâi sûã duång trong tûâng khu vûåc vúái NSFNET nöëi moåi maång khu vûåc. NSFNET hoaåt àöång hiïåu quaã ngay tûác thò. Trïn thûåc tïë, cho àïën nùm 1990, rêët nhiïìu doanh nghiïåp àaä chuyïín tûâ ARPANET sang INTERNET TOAÂN TÊÅP 10 NSFNET àïën nöîi sau gêìn 20 nùm, ARPANET àaä khöng coân tñnh hûäu ñch nûäa vaâ àaä bõ deåp boã. Nhûäng trung têm siïu maáy tñnh maâ NSF dûå àõnh höî trúå toã ra khöng thaânh cöng lùæm: möåt söë siïu maáy tñnh khöng hoaåt àöång vaâ nhûäng caái coân laåi thò quaá töën keám khi sûã duång àïën nöîi maâ hêìu hïët caác khaách haâng tiïìm nùng quyïët àõnh rùçng möåt söë ñt traåm laâm viïåc coá hiïåu nùng cao cuäng coá thïí àaáp ûáng cho yïu cêìu cuãa hoå. May mùæn thay, qua thúâi gian khi caác siïu maáy tñnh roä raâng àaä trúã nïn löîi thúâi thò NSF àaä àûúåc xaác lêåp vûäng chùæc trïn Internet nïn coá thïí söëng àûúåc maâ khöng cêìn àïën muåc àñch ban àêìu nûäa. NSFNET chó cho pheáp nhûäng lûu thöng liïn quan àïën nghiïn cûáu vaâ giaáo duåc, do àoá nhûäng dõch vuå maång IP àöåc lêåp, thûúng maåi toã ra coá thïí àûúåc sûã duång cho nhûäng muåc àñch khaác. Caác maång thûúng maåi nöëi vúái caác maång khu vûåc theo caách tûúng tûå nhû kïët nöëi cuãa NSFNET vaâ cung ûáng kïët nöëi trûåc tiïëp àïën khaách haâng. Xem danh saách nhûäng dõch vuå naây trong chûúng 27. ÚÃ bïn ngoaâi Hoa Kyâ, caác maång IP xuêët hiïån taåi nhiïìu nûúác, do caác cöng ty àiïån thoaåi àõa phûúng taâi trúå (thûúâng cuäng laâ bûu àiïån àõa phûúng) hoùåc do möåt nhaâ cung ûáng quöëc gia hoùåc khu vûåc àöåc lêåp. Hêìu hïët trong söë hoå àïìu àûúåc kïët nöëi trûåc tiïëp hoùåc giaán tiïëp vúái möåt maång naâo àoá cuãa Hoa Kyâ, coá nghôa laâ têët caã àïìu coá thïí trao àöíi lûu thöng vúái nhau. Maång quöëc gia Vaâo nùm 1991, Phoá töíng thöëng Al Gore, khi àoá laâ thûúång nghõ sô, àaä quyïët àõnh rùçng Hoa Kyâ tiïëp tuåc laâ möåt quöëc gia àêìu tiïn vaâ mang tñnh caånh tranh trïn thïë giúái vïì nhûäng maáy tñnh vaâ maång lúán. Öng àaä uãng höå cho Àaåo luêåt Tñnh toaán vúái Hiïåu suêët cao 1991 nhùçm kïët nöëi moåi nhaâ nghiïn cûáu, trûúâng àaåi hoåc, tiïíu hoåc, cú quan chñnh phuã... vaâo möåt maång lúán vaâ rêët nhanh (nhanh hún 100 lêìn so vúái caác liïn kïët Internet hiïån thúâi) coá tïn laâ Maång Nghiïn cûáu vaâ Giaáo duåc Quöëc gia (National Research and Education Network - NREN). Kïí tûâ àoá àaä diïîn ra nhûäng cuöåc tranh giaânh àaáng kïí vò rêët nhiïìu nhûäng töí chûác khaác nhau cöë gùæng vêån àöång àïí dûå phêìn vaâo viïåc INTERNET TOAÂN TÊÅP 11 kinh doanh beáo búã nhùçm xêy dûång maång naây. Hiïån nay, tiïën trònh cuå thïí nhêët cho NREN laâ NSFNET àaä àûúåc chñnh thûác xem nhû NREN taåm thúâi. Khöng coân nghi ngúâ gò nûäa, NREN sau cuâng seä àûúåc xêy dûång vaâ noá seä keáo daâi vaâ töën keám hún têët caã nhûäng gò maâ moåi ngûúâi thûâa nhêån. Nhûäng àiïìu àoá coá yá nghôa gò vúái baån vêîn coân laâ möåt àiïìu coân gêy nhiïìu tranh caäi. Möåt söë ngûúâi thêëy àûúåc triïín voång maâ maång mang àïën cho hoå tûâ nhûäng ngûúâi tûúng tûå àang àiïìu haânh bûu àiïån vaâ chùæc chùæn rùçng caác maång thûúng maåi nhanh, hiïån àang àûúåc xêy dûång, seä xuêët hiïån súám hún NREN nhiïìu. Mùåt khaác, nïëu baån àang úã trong möåt cú súã giaáo duåc ngheâo naân, nhû taåi möåt trûúâng tiïíu hoåc cöng lêåp, thò NREN dûå kiïën seä nöëi maång cho baån àïën nhûäng taâi nguyïn cuäng nhû àöëi vúái caác trûúâng lúán khaác - vaâ nhû vêåy thò viïåc truy cêåp àïën Internet cuäng khaá laâ thuá võ. INTERNET TOAÂN TÊÅP 12 CHÛÚNG II TÏN, SÖË VAÂ QUY TÙÆC Vêng, Internet coá hún möåt triïåu maáy tñnh nöëi àïën noá. Laâm thïë naâo baån tòm thêëy maáy tñnh baån muöën? Coá hai caách (khöng ai baão àiïìu naây dïî àêu). Möîi maáy trïn maång àûúåc nhêån diïån bùçng möåt söë vaâ möåt tïn. Trûúác hïët, töi nhòn vaâo söë vaâ sau àoá nhòn vaâo tïn. Toám tùæt cöng viïåc Caách àïí gaán caác söë vaâ tïn trïn Internet thò khöng thïí traánh khoãi mang tñnh chêët kyä thuêåt. Do àoá dûúái àêy laâ baãn ruát goån nhûäng caách sau: Möîi maáy trïn Internet (àûúåc goåi laâ möåt maáy chuã trïn Internet) coá möåt söë àûúåc gaán àïí nhêån diïån noá vúái nhûäng maáy chuã khaác, kiïíu nhû möåt söë àiïån thoaåi. Söë göìm coá 4 phêìn, vñ duå nhû 123.45.67.89. Baån nïn biïët söë cuãa maáy chuã baån sûã duång nhiïìu nhêët, ngûúåc laåi thò coá thïí quïn caác con söë ài àûúåc röìi. Hêìu hïët caác maáy chuã àïìu coá tïn, tïn dïî nhúá hún nhiïìu so vúái söë. Caác tïn coá nhiïìu phêìn ngùn caách nhau búãi caác dêëu chêëm, vñ duå nhû tïn maáy tñnh cuãa töi laâ chico.iecc.com. Möåt söë maáy chuã coá nhiïìu hún möåt tïn nhûng baån sûã duång tïn naâo cuäng àûúåc. Coá nhiïìu quy tùæc phûác taåp kiïím soaát caách gaán tïn vaâ söë nhûng búãi vò baån khöng chùæc seä laâm gò vúái viïåc gaán tïn naây nïn baån thûåc ra khöng cêìn biïët vïì chuáng. Möîi maång trong Internet àïìu coá nhûäng quy tùæc cho pheáp möåt söë loaåi lûu thöng. Baån nïn biïët nhûäng quy tùæc aáp duång cho INTERNET TOAÂN TÊÅP 13 (caác) maång baån sûã duång àïí traánh laâm cho nhûäng ngûúâi àiïìu haânh maång nöíi giêån. TRONG SÖË COÁ NHÛÄNG GÒ ? Bêët kyâ maáy tñnh naâo, tûâ nhoã nhêët cho àïën lúán nhêët, àûúåc gùæn vúái Internet cuäng àïìu àûúåc goåi laâ maáy chuã. Möåt söë maáy chuã laâ nhûäng maáy tñnh mainframe lúán hoùåc siïu maáy tñnh cung ûáng nhûäng dõch vuå cho haâng ngaân ngûúâi sûã duång, möåt söë maáy khaác laâ nhûäng traåm laâm viïåc nhoã hay caác maáy tñnh caá nhên coá möåt ngûúâi sûã duång, vaâ möåt söë laåi laâ nhûäng maáy tñnh chuyïn biïåuât nhû caác maáy taåo àûúâng dêîn nöëi möåt maång vúái maång khaác hoùåc vúái nhûäng terminal server àïí cho caác thiïët bõ àêìu cuöëi àún (dump terminal) (nhû caác maáy caá nhên chaåy Procomm, Crosstalk hoùåc caác loaåi tûúng tûå) goåi àïën vaâ nöëi vúái caác maáy chuã khaác. Nhûng theo quan àiïím cuãa Internet, têët caã àïìu laâ nhûäng maáy chuã. Möîi maáy àûúåc gaán cho möåt söë, kiïíu nhû söë àiïån thoaåi. Vò laâ maáy tñnh nïn caác söë naây laâ nhûäng söë nhõ phên 32 bit. Vñ duå, söë cuãa maáy tñnh cuãa töi laâ 10001100101110100101000100000001 Hûâm. Thêåt khöng dïî nhúá chuát naâo. Àïí laâm cho nhûäng söë naây tûúng àöëi dïî nhúá hún, noá àûúåc chia thaânh 4 nhoám 8 bit vaâ röìi möîi nhoám àûúåc chuyïín thaânh söë thêåp phên tûúng àûúng. Do àoá, söë maáy cuãa töi trúã thaânh 140.186.81.1 cuäng khöng phaãi hoaân toaân töët hún nhûng ñt ra thò ngûúâi ta cuäng coá thïí nhúá trong voâng möåt vaâi phuát. Töi phaãi quan têm àïën nhûäng söë naây nhû thïë naâo? Cho àïën giúâ, baån vêîn chûa biïët bêët kyâ söë maáy chuã naâo vò trong hêìu hïët caác trûúâng húåp, baån seä sûã duång thûúâng xuyïn hún caác tïn seä INTERNET TOAÂN TÊÅP 14 àûúåc mö taã trong chûúng naây. Tuy nhiïn, àöi khi chûúng trònh kiïím soaát tïn bõ sûå cöë. Trong trûúâng húåp nhû vêåy, viïët ra hai söë nhû sau cuäng laâ 1 àiïìu hûäu ñch: Söë maáy baån sûã duång Söë cuãa möåt maáy khaác gêìn àoá maâ baån tiïëp cêån. Lyá do cuãa viïåc biïët con söë thûá hai laâ nïëu baån liïn laåc vúái maáy tñnh thûá hai bùçng söë chûá khöng phaãi bùçng tïn thò baån coá thïí kïët luêån möåt caách húåp lyá laâ kïë hoaåch àùåt tïn àaä thêët baåi. Nïëu baån khöng thïí liïn laåc vúái noá bùçng caã hai caách thò chùæc rùçng maång, hay ñt ra laâ liïn kïët maång cuãa baån àaä thêët baåi hoaân toaân coá thïí do baån àaä sú yá àaá vaâo möåt súåi dêy caáp loãng leão. Oops !! CAÁC MAÅNG CUÄNG COÁ SO SAO? Töi e rùçng nhû vêåy. Haäy thûã xeát trûúâng húåp söë àiïån thoaåi cuãa baån, kiïíu nhû 202-653-1800. Saáu chûä söë àêìu chó àõnh núi àùåt töíng àaâi - trong trûúâng húåp naây laâ Washington D.C. Böën chûä söë cuöëi laâ söë àiïån thoaåi riïng trong töíng àaâi àoá - trong trûúâng húåp naây laâ söë àiïån thoaåi chñnh cuãa US Naval Observatory. Caác söë maáy chuã trong Internet cuäng àûúåc chia laâm 2 phêìn: phêìn àêìu laâ söë cuãa maång (haäy nhúá Internet bao göìm rêët nhiïìu maång khaác nhau nhûng coá thïí liïn kïët àûúåc vúái nhau) vaâ phêìn hai, phêìn cuåc böå laâ söë maáy chuã trïn maång àoá. Trong trûúâng húåp maáy cuãa töi, 140.186.81.1 coá nghôa söë cuãa maång laâ 140.186 coân söë maáy chuã cuåc böå (trïn maång àoá) laâ 81.1. Àöi khi, àïí laâm rùæc röëi thïm, ngûúâi ta viïët söë cuãa maång thaânh 4 phêìn bùçng caách thïm vaâo nhûäng söë 0 nhû 140.186.0.0. Vò möåt söë maång coá nhiïìu maáy chuã trïn àoá hún nhûäng maång khaác nïn caác maång àûúåc chia thaânh 3 loaåi: lúán, trung bònh vaâ nhoã. Trong nhûäng maång lúán (Nhoám A), söë àêìu trong 4 söë laâ söë cuãa maång, coân 3 söë kia laâ phêìn cuåc böå. Trong nhûäng maång trung bònh (Nhoám B), hai söë àêìu laâ söë cuãa maång, coân 2 söë kia laâ phêìn cuåc böå. Trong nhûäng INTERNET TOAÂN TÊÅP 15 maång nhoã (Nhoám C), ba söë àêìu laâ söë cuãa maång, coân söë cuöëi laâ phêìn cuåc böå. Söë àêìu tiïn trong böën söë seä cho baån biïët maång thuöåc loaåi naâo. Baãng 2-1 toám tùæt caác nhoám vaâ quy mö cuãa chuáng. Nhoám Söë àêìu Àöå daâi söë cuãa maång Söë lûúång maáy chuã töëi àa A 1-126 1 16,387,064 B 128-191 2 64,516 C 192-223 3 254 Nhûäng töí chûác lúán (hoùåc ñt ra laâ nhûäng töí chûác coá rêët nhiïìu maáy tñnh) coá xu hûúáng coá nhûäng maång loaåi A. Vñ duå, IBM coá maång 9, AT&T coá maång 12, do àoá söë maáy chuã cuãa IBM coá thïí laâ 9.12.34.56 coân AT&T laâ 12.98.76.54. Nhûäng töí chûác coá quy mö trung bònh, bao göìm hêìu hïët caác trûúâng àaåi hoåc, coá caác maång nhoám B. Rutgers University coá maång 128.6, Goldman Sachs (möåt cöng ty möi giúái àêìu tû sûã duång rêët nhiïìu maáy tñnh àïí theo doäi nhûäng khoaãn tiïìn maâ cöng ty quaãn lyá) coá maång 138.8. Caác maång nhoám C àûúåc sûã duång búãi nhûäng töí chûác nhoã vaâ àöi khi búãi nhûäng böå phêån nhoã trong caác töí chûác lúán. Vñ duå maång 129.65.175 àûúåc sûã duång búãi möåt phoâng nghiïn cûáu cuãa IBM. (Taåi sao hoå laåi khöng sûã duång söë maång cuãa IBM? Ai maâ biïët àûúåc). Möåt vaâi söë cuãa maång vaâ maáy chuã àûúåc daânh cho nhûäng muåc àñch àùåc biïåt. Àùåc biïåt, bêët kyâ söë naâo coá thaânh phêìn laâ 0 hoùåc 255 (hai con söë coá yá nghôa huyïìn thoaåi àöëi vúái maáy tñnh) laâ söë àùåc biïåt vaâ khöng thïí àûúåc sûã duång nhû söë cuãa möåt maáy chuã (àiïìu naây húi cûúâng àiïåu nhûng noá àuã gêìn guäi cho hêìu hïët caác muåc àñch). Caác maång con, siïu maång, siïu siïu maång... Thaão luêån naây àùåc biïåt mang tñnh kyä thuêåt. Àûâng noái rùçng töi khöng baáo trûúác. INTERNET TOAÂN TÊÅP 16 Thöng thûúâng, möåt töí chûác coá möåt söë hiïåu cuãa maång àún muöën caâi àùåt nhûäng maáy tñnh nöåi böå cuãa mònh trïn nhiïìu maång. Vñ duå, toaân böå maáy tñnh trong möåt phoâng ban thûúâng àûúåc gùæn vúái möåt maång àún cuâng vúái möåt loaåi kïët nöëi naâo àoá gùæn caác maång giûäa caác phoâng laåi vúái nhau (Coá nhûäng lyá do caã vïì quaãn lyá lêîn kyä thuêåt cho sûå daân xïëp naây nhûng töi seä khöng giaãi thñch àïí baån khoãi buöìn chaán). Nhûng nïëu theo caách maâ Internet àûúåc caâi àùåt ban àêìu coá nghôa laâ möåt böå göìm 25 maång nöåi böå seä phaãi coá 25 söë khaác nhau daânh cho chuáng. Àêy laâ möåt àiïìu khöng hay vò nhiïìu lyá do. Noá coá nghôa laâ möîi lêìn möåt cöng ty caâi àùåt möåt maång nöåi böå múái thò cöng ty àoá phaãi xin möåt söë hiïåu maång múái. Tïå hún nûäa, phêìn coân laåi cuãa thïë giúái Internet cuäng phaãi àûa söë hiïåu maång múái naây vaâo baãng àïí hoå biïët caách gûãi thöng àiïåp àïën àoá. Roä raâng phaãi laâm möåt àiïìu gò àoá. Àiïìu àoá àûúåc goåi laâ maång con (subnet). Noá coá nghôa laâ möåt maång coá thïí àûúåc chia thaânh nhûäng phêìn nhoã goåi laâ caác maång con bùçng caách xûã lyá phêìn leä ra laâ möåt söë chuã nhû möåt phêìn cuãa söë maång. Vñ duå, trong maång 140.186, con söë thûá ba trong söë chuã laâ söë cuãa maång con, àöëi vúái maáy 140.186.81.1 thò söë maång con laâ 140.186.81 vaâ söë maáy chuã laâ 1. Àiïìu naây cho pheáp caâi àùåt rêët nhiïìu maång cuåc böå (hiïån chuáng töi múái sûã duång 90 trong söë 254 maång con coá thïí àûúåc) vaâ àöëi vúái phêìn coân laåi cuãa thïë giúái thò hoå chó cêìn biïët àïën söë 140.186. Trïn thûåc tïë, têët caã caác maång chó trûâ nhûäng maång nhoã nhêët àïìu coá thïí taåo maång con. Cuäng trïn thûåc tïë, baån gêìn nhû khöng bao giúâ phaãi quan têm àïën caác maång con. Khi maáy tñnh cuãa baån lêìn àêìu àûúåc nöëi vúái maång thò ngûúâi caâi àùåt seä thiïët lêåp cho noá möåt mùåt naå maång con (subnet mask) phaãn aãnh àuáng nhûäng quy ûúác taåo maång con hiïån taåi. Nïëu mùåt naå naây bõ sai baån coá thïí gùåp phaãi nhûäng vêën àïì kyâ quaái, vñ duå nhû chó coá thïí liïn laåc vúái möåt nûãa söë phoâng ban trong cöng ty (nhû chó liïn laåc àûúåc vúái caác maáy coá söë chùén). Möåt söë töí chûác laåi gùåp phaãi vêën àïì ngûúåc laåi. Hoå coá quaá nhiïìu maáy tñnh so vúái maång nhoám C (nhiïìu hún 254) nhûng laåi khöng coá núi INTERNET TOAÂN TÊÅP 17 naâo àuã gêìn àïí caâi àùåt maång nhoám B. Hoùåc möåt cöng ty àang phaát triïín coá thïí coá quaá nhiïìu maáy tñnh àöëi vúái maång nhoám B (hún 64.000) nhûng laåi khöng thïí coá möåt söë maång nhoám A vò nhoám naây coá rêët ñt nïn khöng thïí xin thïm nûäa. Trong trûúâng húåp naây, töí chûác coá thïí lêëy möåt daäy caác söë maång kïë tiïëp vaâ xûã lyá böå phêån cuãa söë maång nhû möåt söë maáy chuã, tiïën trònh naây àûúåc goåi laâ taåo siïu maång. (Sau àoá söë siïu maång laåi àûúåc taåo maång con, möåt tñnh chêët phuå thïm maâ chuáng ta seä khöng xem xeát àïën). Taåo siïu maång hiïån nay khöng phöí biïën nhûng seä àûúåc sûã duång röång raäi hún khi nhiïìu cöng ty àûa rêët nhiïìu maáy tñnh vaâo Internet. Tûúng tûå nhû taåo maång con, baån khöng phaãi quan têm àïën noá trûâ phi ai àoá laâm röëi loaån cêëu hònh cuãa hïå thöëng cuãa baån. Maáy chuã coá nhiïìu söë Sûå rùæc röëi thïm vaâo sau cuâng trong viïåc àaánh söë laâ möåt söë maáy chuã coá nhiïìu söë. Lyá do thûåc ra rêët àún giaãn: möåt söë maáy chuã thuöåc vïì nhiïìu hún möåt maång, do àoá chuáng cêìn möåt söë riïng cho möîi maång gùæn túái. Nïëu baån cêìn liïn hïå möåt maáy tñnh coá nhiïìu söë thò baån coá thïí sûã duång bêët kyâ söë naâo. TRONG TÏN COÁ NHÛÄNG GÒ? Nhûäng ngûúâi bònh thûúâng sûã duång tïn, chûá khöng duâng söë nïn caác maáy chuã Internet thûúâng àûúåc tham chiïëu bùçng tïn chûá khöng bùçng söë. Vñ duå, maáy cuãa chuáng töi vúái söë 140.186.81.1 coá tïn laâ chico. Vaâo nhûäng thúâi kyâ àêìu cuãa ARPANET, caác maáy coá nhûäng tïn àún giaãn chó göìm möåt thaânh phêìn vaâ coá möåt danh saách chuã caác tïn. Maáy taåi Harvard àûúåc goåi laâ HARVARD v.v... Nhûng vúái 1 triïåu maáy trïn Internet thò khoá coá thïí coá nhûäng tïn khaác nhau cho têët caã caác maáy. Àïí traánh möåt sûå khuãng hoaãng trong viïåc taåo tïn, giaãi phaáp laâ caác tïn coá nhiïìu thaânh phêìn, möåt kïë hoaåch àûúåc biïët àïën möåt caách röång raäi laâ Domain Name System hoùåc DNS. Caác tïn chuã laâ möåt chuöîi INTERNET TOAÂN TÊÅP 18 caác tûâ (hoùåc ñt ra laâ nhûäng thûá tûúng tûå nhû tûâ) àûúåc phên caách bùçng nhûäng dêëu chêëm. Trong chïë àöå naây, tïn thûåc cuãa chico laâ CHICO.IECC.COM. (Caách àùåt tïn naây roä raâng àûúåc taåo ra búãi nhûäng ngûúâi THÑCH VIÏËT MOÅI THÛÁ BÙÇNG CHÛÄ HOA. May thay, chûä thûúâng trong tïn maáy chuã luön àûúåc xem nhû tûúng àûúng chûä hoa, do àoá ta seä traánh àûúåc viïåc àùåt tïn bùçng chûä thûúâng). Caác khu vûåc, laänh vûåc... Baån phaãi giaãi maä möåt tïn Internet tûâ phaãi sang traái. Àiïìu naây coá veã ngûúåc àúâi nhûng trïn thûåc tïë noá tiïån lúåi hún nhûäng caách khaác tûúng tûå nhû lyá do ta àùåt tïn gia àònh sau tïn riïng (taåi Anh, núi ngûúâi ta laái xe bïn traái thò hoå viïët tïn maáy chuã tûâ traái sang phaãi). Phêìn bïn phaãi nhêët cuãa möåt tïn goåi laâ khu vûåc (zone). Nïëu ta xem xeát tïn àêìy àuã cuãa chico thò phêìn cûåc phaãi laâ com coá nghôa laâ commercial site (àõa àiïím thûúng maåi, trong laänh vûåc thûúng maåi), traái vúái caác loaåi khu vûåc giaáo duåc, quên sûå... maâ töi seä baân àïën trong chûúng naây. Phêìn kïë tiïëp cuãa tïn chico laâ tïn cöng ty I.E.C.C. Phêìn bïn traái cuãa tïn cöng ty laâ tïn chiïëc maáy trong cöng ty. Cöng ty cuãa töi hoáa ra laâ möåt cöng ty khaá nhoã vúái chó coá 6 maáy tñnh, do àoá caác baån cuãa chico laâ milton, astrud vaâ xuxa àûúåc viïët laâ milton.iecc.com, astrud.iecc.com vaâ xuxa.iecc.com. Thûåc ra kïë hoaåch àùåt tïn maâ töi sûã duång coá logic cuãa noá. Chuáng àûúåc àùåt tïn theo caác ngöi sao nhaåc pop Braxin maâ töi ûa thñch. Chico laâ Chico Buarque, ngûúâi hoaân toaân coá tñnh chñnh trõ. Milton laâ Milton Masiemento, ngûúâi coá tñnh thi sô vaâ êm nhaåc hún. Xuxa laâ möåt loaåi pha tröån giûäa Madonna vaâ Mr.Rogers. Astrud (Astrud "Girl from Ipanema" Gilberto) laâ liïn kïët giûäa maång cuãa töi vaâ phêìn coân laåi cuãa Internet. Hïå thöëng àùåt tïn maáy chuã hoaân toaân bònh àùèng. Trong àoá iecc.com, möåt cöng ty coá 2 nhên viïn thò ngang haâng vúái ibm.com, möåt cöng ty vúái haâng trùm ngaân nhên viïn. Caác töí chûác lúán hún thûúâng coá thïm INTERNET TOAÂN TÊÅP 19 caác tïn maáy àûúåc chia nhoã thïm theo àõa àiïím hoùåc phoâng ban, vñ duå möåt maáy àiïín hònh taåi khoa Computer Science taåi Yale University coá tïn laâ bulldog.cs.yale.edu. Möîi töí chûác coá thïí thiïët lêåp tïn cuãa mònh tuây yá nhûng trïn thûåc tïë caác tïn vúái nhiïìu hún 5 thaânh phêìn thò hiïëm thêëy vò noá khoá nhúá vaâ khoá àûa vaâo. Nïëu baån àaánh vaâo möåt tïn àún giaãn maâ khöng coá caác dêëu chêëm thò maáy tñnh cuãa baån coá thïí cho rùçng phêìn coân laåi cuãa tïn tûúng tûå nhû cuãa maáy maâ baån àang sûã duång. Do àoá, nïëu töi login vaâo laâ milton vaâ liïn laåc vúái chico thò töi coá thïí chó cêìn àaánh vaâo chico thò coá nghôa laâ chico.iecc.com. Caác khu vûåc Caác khu vûåc tïn àûúåc chia laâm 2 loaåi chñnh: loaåi 3 kyá tûå vaâ loaåi 2 kyá tûå. Caác khu vûåc 3 kyá tûå àûúåc thiïët lêåp theo loaåi töí chûác. Chuáng ta àaä thêëy com duâng cho commercial (thûúng maåi). Baãng 2-2 liïåt kï caác loaåi. Khu vûåc YÁ nghôa com Thûúng maåi edu Caác töí chûác giaáo duåc gov Caác böå vaâ cú quan chñnh quyïìn int Caác töí chûác quöëc tïë (hiïån chuã yïëu göìm NATO) mil Caác àõa àiïím quên sûå net Caác töí chûác maång org Caác loaåi khaác, vñ duå nhû caác töí chûác chuyïn mön Taåi Hoa Kyâ hêìu hïët caác àõa àiïím Internet àïìu coá caác tïn vúái möåt trong caác khu vûåc trïn. úã nhûäng núi khaác, viïåc sûã duång tïn theo khu vûåc àõa lyá, seä àûúåc thaão luêån tiïëp theo, laâ phöí biïën hún. INTERNET TOAÂN TÊÅP 20 Vanuatu úã àêu? Caác tïn khu vûåc hai kyá tûå àûúåc töí chûác vïì àõa lyá. Möîi khu vûåc tûúng ûáng vúái möåt quöëc gia hoùåc möåt Thûåc thïí Chñnh trõ àûúåc cöng nhêån. Coá möåt danh saách tiïu chuêín chñnh thûác trïn quöëc tïë göìm caác maä quöëc gia hai chûä söë àûúåc sûã duång hêìu nhû nhûng khöng phaãi hoaân toaân khöng thay àöíi nhû möåt danh saách caác khu vûåc hai kyá tûå. Maä quöëc gia cho Canada laâ CA, do àoá möåt àõa àiïím taåi York University taåi Canada àûúåc goåi laâ nexus.yorku.ca. Caác nhaâ àiïìu haânh maång taåi möîi quöëc gia coá thïí gaán cho caác tïn maâ hoå thêëy thñch húåp. Möåt söë quöëc gia coá nhûäng sûå phên chia nhoã hún úã mûác àöå töí chûác, vñ duå möåt àõa àiïím úã möåt trûúâng àaåi hoåc uác àûúåc goåi laâ sait.edu.au. Caác tïn khaác àûúåc gaán möåt caách tuây yá. Taåi Hoa Kyâ, tûúng àöëi ñt maáy tñnh coá tïn trong khu vûåc àõa lyá Hoa Kyâ, àûúåc töí chûác theo tiïíu bang vaâ thaânh phöë. Vò I.E.C.C úã Cambridge, Massachusetts nïn chico.iecc.com tûâng àûúåc biïët àïën nhû iecc.cambridge.ma.us (Luác àoá töi chûa goåi tïn noá laâ chico vò luác àoá noá laâ maáy tñnh duy nhêët maâ töi coá). Taåi Hoa Kyâ, viïåc choån lûåa caác tïn theo khu vûåc àõa lyá hay theo töí chûác khaá laâ tuây yá. Nïëu baån coá möåt hay hai maáy thò tïn àõa lyá laâ dïî hún. Nïëu baån coá nhiïìu hún söë àoá thò tïn töí chûác laâ dïî hún, cho pheáp baån quaãn lyá tïn ngay trong töí chûác cuãa baån (Xem chûúng 6 àïí biïët thïm chi tiïët vïì caách àùng kyá tïn). Baãng 2-3 liïåt kï möåt söë tïn khu vûåc àõa lyá phöí biïën. Coá möåt danh saách àêìy àuã caác khu vûåc àõa lyá trong Phuå luåc A. Khu vûåc Quöëc gia AU UÁc AT AÁo BE Bó CA Canada CZ Seác INTERNET TOAÂN TÊÅP 21 DK Àan Maåch FI Phêìn Lan FR Phaáp DE CHLB Àûác IN ÊËn Àöå IE Ai len IL Israel IT YÁ JP Nhêåt NL Haâ Lan NO Na Uy RU Nga SU Liïn xö cuä (laåc hêåu vïì mùåt chñnh thûác nhûng vêîn coân sûã duång) ES Têy Ban Nha SE Thuåy Àiïín CH Thuåy Sô TW Àaâi Loan UK Anh US Hoa Kyâ INTERNET TOAÂN TÊÅP 22 Baån coá cêìn möåt con söë àïí coá tïn hay khöng? Khöng. Hoaân toaân coá thïí àùng kyá möåt àõa àiïím nhû Mail Exchange hoùåc MX, nghôa laâ noá khöng thûåc sûå úã trïn Net nhûng baån coá thïí gûãi thû àiïån tûã àïën àoá. Nhiïìu àõa àiïím trïn caác maång khaác, kïí caã nhûäng àõa àiïím trïn caác maång giaãi trñ àïìu coá tïn MX. Àïí gûãi thû, baån coá thïí xûã lyá tïn MX cuäng giöëng nhû bêët kyâ tïn naâo khaác. Tuy nhiïn khöng coá caác dõch vuå Internet naâo khaác cho caác maáy MX. Nïëu baån cöë gùæng liïn hïå vúái chuáng bùçng moåi caách thò hoùåc baån seä thêët baåi hoùåc baån seä àaåt túái möåt maáy trïn Net maâ maáy naây seä chuyïín thû cho baån. Hêìu hïët caác dõch vuå trûåc tuyïën vaâ thû àiïån tûã kïí caã CompuServe, MCI Mail, AT&T Mail vaâ Prodigy cuäng àïìu coá MX trïn Internet. Haäy xem chûúng 9 àïí biïët thïm thöng tin. Möåt söë khu vûåc ngêîu nhiïn khaác Coá möåt söë khu vûåc vaâ khu vûåc giaã àõnh khaác maâ baån coá thïí àïën. Tuy rùçng ARPANET àaä chñnh thûác ngûng hoaåt àöång tûâ nhiïìu nùm nay nhûng vò caác lyá do lõch sûã, möåt söë àõa àiïím vêîn coân coá caác tïn têån cuâng bùçng arpa. Cuäng nhû àöëi vúái caác maáy trïn maång UUCP vaâ BITNET, àöi khi baån seä thêëy caác tïn têån cuâng bùçng uucp vaâ bitnet. Chuáng khöng phaãi laâ caác khu vûåc thûåc, do àoá caác tïn sûã duång khöng phaãi laâ nhûäng tïn chuã thûåc sûå húåp lïå nhûng rêët nhiïìu hïå thöëng àaä daân xïëp àïí xûã lyá nhûäng tïn naây nhû nhûäng trûúâng húåp àùåc biïåt vaâ cuäng vêîn chó àõnh àûúâng dêîn thû tñn àïën. Bêët kyâ àõa àiïím UUCP hoùåc BITNET naâo cuäng coá thïí daân xïëp àïí coá àûúåc möåt tïn chuã thûåc sûå, do àoá caác tïn bitnet vaâ uucp rêët xûáng àaáng chòm vaâo quïn laäng. CAÁC QUY TÙÆC ÀAÅO ÀÛÁC Caác böå phêån khaác nhau cuãa Internet coá möåt söë quy tùæc àaåo àûác khaá chùåt cheä. Tuây vaâo viïåc baån àûúåc gùæn vúái phêìn naâo trïn Internet maâ caác quy tùæc naây coá thïí ñt nhiïìu chùåt cheä khaác nhau. Caác quy tùæc nghiïm nhùåt nhêët daânh cho NSFNET (àûúåc toám tùæt dûúái àêy) trong àoá cêëm moåi hoaåt àöång thûúng maåi. Cho àïën cuöëi nùm 1993, hêìu hïët nhûäng cú súã giaáo duåc taåi Hoa Kyâ àïìu àûúåc kïët nöëi trûåc tiïëp hoùåc INTERNET TOAÂN TÊÅP 23 giaán tiïëp túái NSFNET tuy rùçng kïë hoaåch laâ chuyïín hêìu hïët nhûäng cú súã naây sang caác maång thûúng maåi. Caác maång khu vûåc coá nhûäng chñnh saách ñt nghiïm nhùåt hún vaâ caác maång thûúng maåi coân keám nghiïm nhùåt hún nûäa. Têët caã àïìu giûä laåi quyïìn chaåy chûúng trònh àêíy baån ra khoãi maång trong trûúâng húåp coá haânh vi phaá huãy. Haäy nhêån biïët nhûäng quy tùæc aáp duång cho àõa àiïím cuãa baån vaâ haäy chuêín bõ àïí tön troång chuáng. Cuäng nhúá rùçng ngay caã khi bõ àang úã trïn möåt maång keám nghiïm nhùåt, nïëu baån sûã duång möåt maång nghiïm nhùåt hún - vñ duå nhû login vaâo möåt maáy úã möåt cú súã giaáo duåc thöng qua NSFNET - baån cuäng vêîn phaãi chõu nhûäng quy tùæc nghiïm nhùåt nhêët cuãa bêët kyâ maång naâo maâ baån sûã duång. Chñnh saách sûã duång dõch vuå xûúng söëng cuãa NSFNET NSFNET höî trúå nghiïn cûáu vaâ giaáo duåc, chuã yïëu daânh cho trûúâng hoåc vaâ caác viïån nghiïn cûáu nhûng cuäng daânh cho caác cöng ty thûúng maåi khi hoå tiïën haânh nghiïn cûáu hoùåc giaáo duåc. Dûúái àêy laâ toám tùæt chñnh saách: Coá thïí sûã duång NSFNET àïí giao tiïëp vúái nhûäng ngûúâi trïn caác maång nûúác ngoaâi. Coá thïí sûã duång àïí phaát triïín chuyïn mön, lïn kïë hoaåch höåi nghõ khoa hoåc, caác cuöåc gùåp gúä xaä höåi v.v... Coá thïí sûã duång àïí xin vaâ quaãn lyá caác khoaãn taâi trúå. (Khöng coá gò ngaåc nhiïn vò NSFNET laâ nhaâ taâi trúå lúán nhêët). Coá thïí thöng baáo caác saãn phêím múái; khöng àûúåc quaãng caáo. Caác nhaâ sûã duång vò lúåi nhuêån bõ cêëm trûâ khi hoå höî trúå cho sûå sûã duång àûúåc pheáp nïu trïn. Cêëm sûã duång röång raäi cho doanh nghiïåp tû nhên hoùåc caá nhên. INTERNET TOAÂN TÊÅP 24 Chûúng 3 NÏËU BAÅN LAÂ MÖÅT NGÛÚÂI SÛÃ DUÅNG DOS, HAÄY BÙÆT ÀÊÌU Trïn nhûäng maáy tñnh lúán thò nöëi maång vaâo Internet laâ möåt cöng viïåc tûúng àöëi dïî daâng. Baån chó traã möåt söë tiïìn khöng àaáng kïí cho ngûúâi baán phêìn mïìm, hoå gûãi cho baån phêìn mïìm maång phuâ húåp vúái hïå thöëng cuãa baån, baån thuï möåt chuyïn viïn caâi àùåt phêìn mïìm vaâ sau khoaãng 6 thaáng laâm quen vúái höî trúå kyä thuêåt thò viïåc nöëi maång cuãa baån hoaåt àöång àûúåc. Tuy nhiïn, àöëi vúái nhûäng maáy PC dûåa trïn cú súã DOS thò cuöåc àúâi khöng àún giaãn nhû vêåy. Coá haâng taá nhûäng phêìn mïìm troån goái maång tûúng thñch vúái Internet khaác nhau, bao göìm nhûäng phêìn mïìm duâng thûã nhoã cho àïën nhûäng phêìn mïìm thûúng maåi. Khoá khùn khaác laâ baån coá thïí kïët nöëi maáy PC cuãa baån vaâo Internet vúái khoaãng 4 caách khaác nhau vïì cú baãn. Töi giaã thiïët rùçng baån coá nhûäng viïåc khaác töët hún àïí laâm hún laâ tûå mònh caâi àùåt phêìn mïìm Internet vaâ yïu cêìu möåt chuyïn gia taåi chöî cho biïët caác vêën àïì cêìn thiïët àïí caâi àùåt phêìn mïìm. (Vêng, ngay caã nhû khi baån khöng coá nhûäng viïåc khaác töët hún àïí laâm thò töi cuäng khöng coá caách naâo àûa ra nhûäng chó dêîn vïì nhiïìu hún möåt hai phêìn mïìm troån goái naây vaâ baån chó cêìn biïët rùçng khöng coá phêìn mïìm naâo laâ thñch húåp cho viïåc sûã duång cuãa baån). Do vêåy, trong chûúng naây töi trònh baây nhûäng caách khaác nhau maâ baån coá thïí kïët nöëi maáy PC cuãa baån vúái Internet cuäng nhû thuêån lúåi vaâ bêët lúåi cuãa tûâng caách. Chûúng 28 coá möåt danh saách cuãa hêìu hïët nhûäng phêìn mïìm troån goái sùén coá cho maáy PC àïí kïët nöëi vaâo Internet. Caách töët nhêët laâ baån sûã duång phêìn mïìm naâo maâ chuyïn gia taåi chöî coá thïí giuáp baån caâi àùåt. INTERNET TOAÂN TÊÅP 25 Nhûäng phêìn mïìm troån goái àïí kïët nöëi vaâo Internet naây àûúåc dûåa trïn cú súã giao thûác TCP/IP, àêìu cêìu kyä thuêåt maâ caác maång hïå thöëng sûã duång àïí liïn laåc vúái nhau. Baån seä hoåc hêìu hïët nhûäng gò cêìn biïët vïì TCP/IP trong chûúng 6, do àoá nïëu baån quan têm àïën caác thuêåt ngûä kyä thuêåt, haäy lêåt sang chûúng 6 àïí coá möåt hiïíu biïët cú baãn. THÖNG QUA MÖÅT CÖÍNG NÖËI Cêu hoãi àêìu tiïn laâ maáy PC cuãa baån coá möåt liïn kïët göëc (native connection) vúái Internet hay thöng qua möåt loaåi maång naâo khaác. Nïëu coá liïn kïët göëc thò maáy cuãa baån coá thïí thûåc sûå chaåy phêìn mïìm maång xûã lyá nhûäng giao thûác maång TCP/IP maâ Internet sûã duång. Khaã nùng thûá hai laâ maáy PC cuãa baån àang chaåy möåt loaåi phêìn mïìm maång khaác (phêìn lúán laâ maång Netware cuãa Novell) vaâ àûúåc gùæn vúái möåt hïå thöëng cöíng nöëi maâ möåt phña laâ Netware coân phña kia laâ TCP/IP. Àïí thïm sûå rùæc röëi, cuäng coá thïí naåp caã TCP/IP lêîn möåt loaåi phêìn mïìm maång khaác lïn cuâng möåt maáy PC vaâ chaåy chuáng àöìng thúâi cuäng trïn nhûäng àûúâng caáp vêåt lyá àoá. Caác thuêån lúåi vaâ khoá khùn laâ nhû sau: Nïëu baån àaä coá möåt maång Netware lúán thò ngûúâi àiïìu haânh hïå thöëng cuãa baån coá thïí taãi chûúng trònh lïn möåt cöíng nöëi Netware àún maâ toaân böå caác maáy PC khaác trïn maång àïìu coá thïí sûã duång. Nïëu möîi maáy PC tûå mònh chaåy TCP/IP thò ngûúâi àiïìu haânh maång cuãa baån phaãi naåp TCP/IP lïn tûâng maáy PC, tûác laâ cêìn phaãi laâm nhiïìu viïåc hún nhiïìu. TCP/IP laâm viïåc töët hún trong nhûäng maång dõ biïåt (heterogeneous network) - nghôa laâ nhûäng maång taåo thaânh tûâ rêët nhiïìu loaåi maáy tñnh khaác nhau. Àöëi vúái TCP/IP, khaác biïåt duy nhêët giûäa möåt siïu maáy tñnh Cray trõ giaá 10 triïåu USD vaâ möåt maáy PC giaá 900 USD laâ maáy tñnh Cray chaåy nhanh hún chuát àónh. Novell Netware hoaåt àöång xuêët sùæc trïn nhûäng maång maáy PC vaâ keám hún trïn nhûäng loaåi maáy tñnh khaác vò INTERNET TOAÂN TÊÅP 26 vïì mùåt naây Netware chaåy trïn ñt loaåi maáy tñnh hún nhiïìu so vúái TCP/IP. Tuây loaåi cöíng nöëi baån sûã duång, coá thïí laâ vúái cöíng nöëi Netware baån khöng laâm àûúåc möåt söë viïåc maâ baån coá thïí laâm àûúåc thöng qua TCP/IP. CAÁC KIÏÍU KÏËT NÖËI Haäy giaã thiïët rùçng maáy PC cuãa baån tûå chaåy TCP/IP chûá khöng phaãi thöng qua möåt loaåi maång khaác. Cêu hoãi tiïëp theo laâ: noá àûúåc kïët nöëi nhû thïë naâo àöëi vúái phêìn coân laåi cuãa Internet? Coá 3 lûåa choån chuã yïëu laâ Ethernet, Token Ring vaâ caác àûúâng tuêìn tûå (caách sau cuâng maâ töi thaão luêån trong chûúng naây sûã duång nhûäng chûúng trònh àûúåc goåi laâ SLIP vaâ PPP). ETHERNET Caách thöng thûúâng nhêët àïí kïët nöëi maáy PC vaâo maång laâ Ethernet, möåt loaåi maång nhanh vaâ reã nhûng bõ giúái haån úã töíng khoaãng caách dûúái möåt dùåm. (Àöëi vúái nhûäng maång lúán hún thò ta coá thïí kïët nöëi nhiïìu maång Ethernet laåi vúái nhau nhûng àiïìu naây khaá phûác taåp nïn chuáng ta taåm boã qua). Firewall Ngay caã khi maáy PC cuãa baån chaåy phêìn mïìm TCP/IP göëc, nïëu baån úã trong möåt töí chûác lúán khöng thñch nhûäng bñ mêåt cuãa cöng ty bõ roâ ró ra ngoaâi thöng qua Internet, hoå coá thïí taåo ra möåt hïå thöëng firewall àùåt giûäa maång cöng ty vaâ thïë giúái bïn ngoaâi àïí giúái haån sûå truy cêåp àïën maång nöåi böå. Firewall àûúåc nöëi vúái caã maång nöåi böå lêîn maång bïn ngoaâi, do àoá bêët kyâ lûu thöng naâo giûäa hai maång naây cuäng àïìu phaãi ài qua firewall. Nhûäng chûúng trònh àùåc biïåt trïn firewall giúái haån loaåi kïët nöëi coá thïí àûúåc thûåc hiïån giûäa bïn trong vaâ bïn ngoaâi, nhûäng ngûúâi coá thïí thûåc hiïån chuáng. Trïn thûåc tïë, àiïìu naây coá nghôa laâ baån coá thïí sûã duång bêët kyâ dõch vuå Internet naâo sùén coá trong cöng ty nhûng àöëi vúái caác dõch vuå bïn INTERNET TOAÂN TÊÅP 27 ngoaâi thò baån bõ giúái haån theo nhûäng gò hïå thöëng firewall cho pheáp. Hêìu hïët nhûäng dõch vuå tiïu chuêín bïn ngoaâi nhû login tûâ xa vaâo caác maáy tñnh, cheáp file tûâ maáy naây sang maáy khaác àïìu sùén coá, tuy rùçng thuã tuåc coá thïí tûúng àöëi phûác taåp hún nhûäng gò àûúåc mö taã úã àêy. Thûúâng trûúác hïët baån phaãi login vaâo hïå thöëng firewall röìi tûâ àoá múái ra hïå thöëng bïn ngoaâi. Thöng thûúâng nhûäng ngûúâi ngoaâi cöng ty khöng thïí truy cêåp àïën nhûäng hïå thöëng hoùåc dõch vuå trïn maång nöåi böå trûâ thû àiïån tûã lûu chuyïín khöng bõ giúái haån caã hai hûúáng. Sau cuâng, haäy nhúá rùçng coá thïí baån phaãi xin pheáp àïí sûã duång hïå thöëng firewall trûúác khi baån coá thïí sûã duång bêët kyâ dõch vuå bïn ngoaâi naâo ngoaâi caác dõch vuå thû tñn. Ba loaåi Ethernet chñnh àûúåc biïët laâ thicknet, thinnet (hoùåc cheapernet) vaâ twisted pair. Ethernet cöí àiïín laâ möåt súåi caáp vaâng daây 1/2 inch (baån ñt khi naâo thêëy àûúåc vò noá àûúåc giêëu trong tûúâng hoùåc trïn trêìn nhaâ) nhû trònh baây trong Hònh 3-1. Maáy tñnh cuãa baån àûúåc kïët nöëi túái Ethernet bùçng möåt loaåi caáp khaác àûúåc goåi laâ drop cable coá kñch thûúác tûúng tûå Ethernet nhûng thûúâng coá maâu xaám. Phêìn cuöëi cuãa drop cable nöëi vúái maáy tñnh cuãa baån thöng qua möåt öí cùæm coá 15 pin vaâ möåt chöët trûúåt nhoã. Nïëu maáy tñnh cuãa baån sûã duång thicknet vaâ noá bêët ngúâ laâm cho maång khöng hoaåt àöång thò vêën àïì chùæc chùæn nhêët laâ baån àaä àïí chöët trûúåt húã ra. Haäy cùæm noá laåi vaâ thûã xem baån coá thïí àûa noá vaâo chùåt hún hay khöng. Ethernet daây cöí àiïín duâng trong nhûäng töí chûác coá kïë hoaåch sûã duång maáy tñnh trong nhiïìu nùm vaâ àaä xïëp àùåt vúái nhiïìu dêy nöëi àïí nöëi maång cho toaân böå vùn phoâng. Trïn thûåc tïë caác töí chûác khaác thûúâng khöng nhû vêåy. Hoå coá möåt vaâi maáy PC vaâ muöën nöëi chuáng laåi maâ khöng phaãi àuåc toaân böå tûúâng. Hoå cêìn thinnet (cheapernet). Thinnet thò moãng, dïî co daän vaâ coá maâu àen (Xem Hònh 3-2). Noá tröng giöëng caáp truyïìn hònh tuy khöng hoaân toaân tûúng tûå. Kïët nöëi túái maáy tñnh laâ möåt àêìu nöëi nhoã hònh chûä T cùæm trûåc tiïëp vaâo möåt àêìu nöëi thñch húåp phña sau maáy tñnh. Cheapernet khaá khoá tñnh. Àùåc biïåt, àêìu nöëi chûä T phaãi àûúåc cùæm trûåc tiïëp vaâo maáy tñnh. Baån khöng thïí àïí noá trïn saân vaâ chaåy caáp INTERNET TOAÂN TÊÅP 28 nöëi àïën maáy tñnh vò noá seä khöng laâm viïåc àûúåc. Baån cuäng nïn nhúá rùçng nïëu baån laâm àûát caáp thò kïët nöëi cuãa moåi ngûúâi túái maång seä ngûâng hoaåt àöång (Coá veã dûúâng nhû húåp lyá khi nghô rùçng caác maáy tñnh úã cuâng phña bõ cùæt àûát coá thïí tiïëp tuåc giao tiïëp àûúåc vúái nhau nhûng thêåt ra thò khöng àûúåc. Nïëu baån muöën biïët taåi sao laåi khöng àûúåc thò haäy hoãi möåt ai àoá coá tñ kiïën thûác vïì kyä thuêåt àiïån). Loaåi caáp Ethernet thûá ba laâ twisted-pair, cuâng loaåi vúái dêy àiïån thoaåi (Xem Hònh 3-3). Hêìu hïët caác vùn phoâng àïìu coá haâng têën dêy àiïån thoaåi chûa xaâi àïën trong tûúâng vaâ ngay caã nïëu khöng coá thò cho àïën nay noá vêîn laâ loaåi caáp nöëi reã nhêët. Do àoá, caáp twisted-pair gêìn nhû laâ loaåi duy nhêët àûúåc sûã duång cho nhûäng lêìn caâi àùåt múái. Möåt súåi dêy tröng giöëng nhû dêy àiïån thoaåi vúái jack cùæm àiïån thoaåi quen thuöåc (Xem Hònh 3-4) àûúåc cùæm vaâo phña sau maáy tñnh cuãa baån. Möîi maáy tñnh coá möåt àûúâng dêy riïng dêîn àïën möåt höåp nöëi trung têm àûúåc goåi laâ hub - thûúâng àûúåc àïí trong möåt chöî kñn àaáo naâo àoá àïí nïëu baån ngùæt àiïån maáy tñnh cuãa mònh thò khöng aãnh hûúãng àïën ngûúâi khaác. Nïëu baån khöng laâm hoãng dêy vïì mùåt vêåt lyá thò twisted-pair rêët àaáng tin cêåy. TOKEN RING Caách àêy vaâi nùm, IBM quyïët àõnh rùçng vò moåi nhaâ saãn xuêët maáy tñnh trïn thïë giúái àïìu sûã duång Ethernet nïn coá thïí traánh àûúåc sûå rùæc röëi vïì tñnh tûúng thñch bùçng caách àûa ra maång riïng goåi laâ Token Ring. Àaä coá nhûäng cuöåc tranh caäi kyä thuêåt diïîn ra gay gùæt vïì chêët lûúång giûäa Ethernet vaâ Token Ring maâ chuáng töi coá thïí toám tùæt úã àêy bùçng caách noái rùçng sûå khaác nhau àoá coá túái 95% laâ mang tñnh chñnh trõ. Token Ring sûã duång möåt àêìu nöëi thöng minh hònh chûä nhêåt coá lúåi thïë so vúái nhiïìu loaåi Ethernet úã chöî noá chó bõ ngùæt khi baån muöën. SLIP Möåt àiïím maâ giao thûác maång TCP/IP cuãa Internet chùæc chùæn chiïën thùæng nhûäng nhaän hiïåu maång khaác laâ giaá reã. Têët caã nhûäng gò baån cêìn laâm àïí thiïët lêåp möåt kïët nöëi TCP/IP laâ möåt cöíng tuêìn tûå maâ maáy PC cuãa baån àaä coá. Noá khöng nhanh nhû kïët nöëi Ethernet nhûng noá khöng àùæt tiïìn. Baån coá thïí chaåy möåt dêy caáp trûåc tiïëp àïën möåt maáy tñnh khaác gêìn àoá hoùåc coá thïí duâng möåt modem vaâ möåt àûúâng dêy àiïån thoaåi vaâ goåi cho möåt maáy tñnh úã möåt núi khaác. INTERNET TOAÂN TÊÅP 29 Möåt àiïìu phûác taåp khi sûã duång kïët nöëi tuêìn tûå laâ coá hai loaåi phêìn mïìm khöng tûúng thñch cuâng àûúåc sûã duång. Möåt laâ SLIP (Serial Line IP - Giao thûác Internet àûúâng dêy tuêìn tûå) vaâ hai laâ PPP (Point-to-Point Protocol - Giao thûác trûåc tiïëp giûäa hai àiïím). Phêìn mïìm naâo àûúåc sûã duång tuây thuöåc vaâo hïå thöëng maâ baån àang nöëi túái - baån sûã duång nhûäng gò hoå sûã duång. Nïëu baån àang sûã duång möåt modem vaâ àûúâng dêy àiïån thoaåi, baån nïn sûã duång modem nhanh nhêët maâ baån coá thïí coá. Caác modem reã tiïìn 2.400 bps (bit möîi giêy) toã ra khaá nhanh khi baån goåi túái möåt dõch vuå trûåc tuyïën nhû Compuserve nhûng nhûäng modem naây rêët chêåm trïn Internet. Hiïån cuäng coá caác modem nhanh hún nhû loaåi 9.600 vaâ 14.400 bps vaâ khaá àuã tñnh nùng (Nhûäng ngûúâi sûã duång modem goåi hai loaåi naây laâ V.32 vaâ V.32 bis). (Haäy goåi chuáng bùçng tïn naây taåi cûãa haâng maáy tñnh, ngûúâi ta seä nghô rùçng baån laâ möåt chuyïn gia!). SLIP thûåc sûå hoaåt àöång àûúåc vaâ coá thïí laâm cho maáy tñnh cuãa baån coá àuã tû caách trïn Internet. Vñ duå, töi viïët chûúng naây trong möåt tuáp lïìu trïn baäi biïín New Jersey bùçng möåt maáy tñnh laptop coá modem nöëi àïën Internet thöng qua SLIP nhúâ vêåy töi coá thïí laâm bêët kyâ viïåc gò úã àoá - nhû truy cêåp dûä liïåu tûâ caác maáy tñnh úã uác - maâ sau àoá töi coá thïí tiïëp tuåc cöng viïåc naây úã vùn phoâng töi bùçng caách cùæm vaâo Ethernet. Chó húi chêåm hún thöi. Àõnh àuáng cêëu hònh cho SLIP hoùåc PPP laâ möåt cöng viïåc khoá khùn búãi noá liïn quan àïën caác söë àiïån thoaåi, tïn login, password vaâ moåi thûá cêìn thiïët khaác àïí login vaâo möåt hïå thöëng tûâ xa qua àiïån thoaåi vaâ nhûäng vêën àïì àõnh cêëu hònh maång thöng thûúâng khaác. Trûúác khi mang maáy tñnh ài, baån haäy thûã cùæm noá vaâo möåt àûúâng dêy àiïån thoaåi raãnh taåi vùn phoâng vaâ goåi àiïån àïí chùæc chùæn rùçng cêëu hònh SLIP trïn maáy àang hoaåt àöång töët. Nïëu thêëy noá khöng hoaåt àöång thò nïn ài goåi ngûúâi phuå traách maång trong vùn phoâng àïën àïí tòm xem àiïìu gò sai soát. INTERNET TOAÂN TÊÅP 30 COÁ ÀUÁNG LAÂ WINDOWS THÒ THÛÅC SÛÅ THUÁ VÕ HÚN DOS NHIÏÌU LÙÆM HAY KHÖNG? Töi vêîn coân phên vên vïì Windows noái chung nhûng àöëi vúái TCP/IP thò Windows chiïën thùæng DOS vò hai lyá do. Möåt laâ vïì thêím myä. Hêìu hïët caác ûáng duång TCP/IP cuãa DOS àïìu laâ nhûäng cöíng àún giaãn cuãa UNIX - àiïìu àoá coá nghôa laâ noá sûã duång giao diïån möåt-doâng-möîi-lêìn tûúng tûå nhû ngön ngûä lïånh cuãa DOS hoùåc, mong cho àiïìu naây àûâng xaãy ra, noá sûã duång EDLIN, möåt loaåi xûã lyá vùn baãn cuä cuãa DOS (Thûåc vêåy, khöng coá gò tïå haåi nhû EDLIN). Nïëu baån muöën biïët thïm vïì kiïën thûác cú súã UNIX àöëi vúái Internet, haäy xem àêìy àuã chi tiïët trong chûúng 4. Traái laåi, caác ûáng duång maång trïn Windows coá toaân böå êm thanh vaâ maâu sùæc maâ baån mong àúåi tûâ caác ûáng duång bònh thûúâng cuãa Windows. Trong nhiïìu trûúâng húåp, àiïìu naây laâm chuáng dïî sûã duång hún nhiïìu. Vñ duå, khi baån àang sûã duång FTP - chûúng trònh cheáp file tûâ maáy naây sang maáy khaác - hêìu hïët caác baãn Windows cho pheáp baån choån caác file àïí cheáp bùçng caách click caác tïn file trïn möåt danh saách trong cûãa söí trong khi àoá caác baãn DOS laåi àïí cho baån tûå àûa tïn file vaâo. Lyá do thûá hai laâm cho Windows chaåy töët hún laâ noá cho pheáp xûã lyá àa nhiïåm, trong àoá ngûúâi sûã duång coá thïí chaåy nhiïìu chûúng trònh cuâng luác. Trong Windows, baån coá thïí coá nhiïìu ûáng duång maång chaåy cuâng luác trong nhûäng cûãa söí khaác nhau àûúåc login vaâo nhiïìu maáy tñnh cuâng luác vaâ baån chó click con chuöåt àïí di chuyïín qua laåi. Möåt söë baãn TCP/IP cuãa DOS (nhû chûúng trònh chia seã Ka9q) cuäng àûa ra xûã lyá àa nhiïåm nhûng khöng thïí naâo tiïån lúåi nhû Windows. Xem danh saách caác phêìn mïìm troån goái TCP/IP cuãa DOS vaâ Windows caã miïîn phñ lêîn thûúng maåi trong chûúng 28. KHÖNG PHUÅC VUÅ CHO BAÅN Caác maáy tñnh DOS khöng phaãi laâ nhûäng thaânh viïn thûåc sûå cuãa Internet. Möîi ûáng duång Internet àïìu sûã duång mö hònh client/server, trong àoá möåt phêìn cuãa ûáng duång, client, chaåy trïn maáy tñnh cuãa INTERNET TOAÂN TÊÅP 31 baån coân phêìn kia, server, chaåy trïn möåt maáy tñnh tûâ xa coá nhûäng taâi nguyïn maâ baån muöën sûã duång. (Client/server laâ möåt khaái niïåm múái trong ngaânh tñnh toaán trïn maáy tñnh lúán nhûng Internet vaâ nhûäng baãn trûúác àoá cuãa noá àaä sûã duång khaái niïåm naây ñt ra laâ tûâ nùm 1969. Hoå khöng àïí yá chuyïån hoå àaä ài trûúác khaá xa - hoå chó muöën cöng viïåc àûúåc hoaân thaânh). Thaânh thêåt maâ noái thò maáy PC taåo nïn nhûäng client töët nhûng laåi laâ server keám. DOS vaâ Windows khöng phaãi laâ nhûäng möi trûúâng töët nhêët cho server. Vñ duå nhû baån muöën laâm cho möåt taâi nguyïn naâo àoá trïn Internet trúã thaânh coá sùén, chùèng haån nhû möåt nhoám caác file àïí nhûäng ngûúâi khaác truy cêåp àïën. Baån àïí toaân böå nhûäng file àoá vaâo möåt chöî chung röìi khúãi àöång möåt chûúng trònh server àïí chúâ àúåi caác chûúng trònh client tiïëp xuác àïí yïu cêìu server laâm möåt àiïìu gò àoá. Nhûng vò DOS chó chaåy àûúåc möåt chûúng trònh möîi lêìn nïn nïëu baån khúãi àöång chûúng trònh server thò maáy PC khöng thïí laâm àûúåc àiïìu gò khaác. Àöi khi àiïìu naây cuäng chêëp nhêån àûúåc - möåt maáy tñnh àún laâ caách reã tiïìn àïí cung ûáng möåt dõch vuå khi so saánh vúái nhûäng khaã nùng lûåa choån khaác - nhûng noá khöng thûåc sûå tiïån lúåi nïëu baån duâng cuâng chiïëc maáy PC àoá àïí hoaân thaânh cöng viïåc cuãa mònh. Ngay caã trong Windows, àûúåc thiïët kïë àïí chaåy nhiïìu chûúng trònh cuâng luác, caác server cuäng chaåy khöng hoaân toaân töët - phêìn lúán búãi vò hêìu hïët caác chûúng trònh khöng thuöåc maång àïìu coá xu hûúáng chiïëm giûä maáy tñnh khi baån chaåy chuáng vaâ khöng àïí cho server coá bêët kyâ luác naâo àïí phuåc vuå client cuãa mònh. Chuá yá: Thaão luêån sau àêy vïì nhûäng rùæc röëi thû tñn chó aáp duång cho nhûäng ngûúâi sûã duång thû Internet göëc (àöi khi àûúåc goåi laâ thû tñn SMTP). Nïëu baån coá möåt hïå thöëng thû tñn khaác - tûác laâ sûã duång möåt cöíng nöëi àïën Internet - thò theo quan àiïím cuãa caác hïå thöëng Internet khaác, toaân böå thû cuãa baån àûúåc gûãi ài vaâ nhêån búãi cöíng nöëi vaâ àiïìu dûúái àêy khöng aáp duång àûúåc. Baån coá thïí noái rùçng "Nhûng töi khöng cêìn gûãi file. Töi chó cêìn sûã duång nhûäng taâi nguyïn úã àêu àoá trïn Internet. Töi khöng cêìn chaåy INTERNET TOAÂN TÊÅP 32 bêët kyâ server naâo". Àiïìu naây cuäng gêìn àuáng nhûng khöng hoaân toaân àuáng. Vêën àïì khoá khùn lúán nhêët khi khöng coá server xaãy ra khi baån nhêån thû àiïån tûã. Thû àiïån tûã Internet xem ngûúâi gûãi laâ client coân ngûúâi nhêån laâ server. Caác tònh huöëng xaãy ra: Maáy cuãa ngûúâi gûãi cöë gùæng liïn laåc vúái maáy cuãa ngûúâi nhêån àïí gûãi thöng àiïåp. Nïëu maáy cuãa ngûúâi nhêån khöng coá möåt server thû tñn àang hoaåt àöång thò maáy cuãa ngûúâi gûãi seä cöë gùæng vaâi lêìn nhûng sau cuâng seä boã khöng laâm nûäa. Nïëu chûúng trònh thû tñn cuãa baån khöng àang hoaåt àöång vaâo luác ngûúâi gûãi cöë gùæng gûãi cho baån möåt thûá gò àoá thò thöng àiïåp seä khöng thïí truy cêåp àûúåc. Thûåc tïë: Nïëu baån coá nhûäng ngûúâi trao àöíi thû tûâ trong caác muái giúâ khaác nhau thò hoå coá thïí gûãi thû cho baån vaâo giûäa àïm khi maáy tñnh cuãa baån àaä tùæt. May mùæn thay, coá möåt löëi ra cho vêën àïì naây. Ngûúâi àiïìu haânh hïå thöëng cuãa baån coá thïí (hoùåc àaä) daân xïëp àïí thû gûãi cho baån àûúåc nhêån vaâo möåt maáy tñnh lúán chaåy 24 giúâ möîi ngaây. Khi baån muöën àoåc thû, chûúng trònh thû cuãa baån liïn hïå vúái maáy tñnh àoá vaâ download bêët kyâ thû àang àúåi naâo. Chûúng trònh download thöng thûúâng àûúåc biïët laâ Post Office Protocol (Giao thûác Bûu àiïån) hay POP (trong àoá hiïån coá möåt söë baãn nhû hiïån taåi laâ POP2 vaâ POP3). Nïëu may mùæn thò têët caã nhûäng àiïìu naây diïîn ra tûå àöång, nhûng cêìn nhúá rùçng tuy POP laâ möåt chûúng trònh phöí biïën trïn maáy PC nhûng noá laåi khöng phaãi laâ caách maâ phêìn coân laåi cuãa Internet xûã lyá thû tûâ cuãa noá. Àùåc biïåt, noá coá nghôa laâ khi maáy PC baån duâng àïí gûãi thû khaác vúái maáy nhêån thû cuãa baån (maáy lúán) thò coá thïí coá tònh huöëng laâm hoãng caác robot nhêån thû tûå àöång (Xem chûúng 10). Nïëu baån gùåp phaãi vêën àïì naây thò ngûúâi àiïìu haânh hïå thöëng cuãa baån coá thïí àaánh lûâa bùçng caách thiïët lêåp thû tñn àïí thû tûâ cuãa baån dûúâng nhû àûúåc gûãi vaâ nhêån búãi nhûäng hïå thöëng tûúng tûå. INTERNET TOAÂN TÊÅP 33 WINSOCK? Giöëng nhû taåi sên bay? Khöng. WINSOCK laâ viïët tùæt cuãa Windows Sockets. Noá nhû sau: Möîi baãn TCP/IP cuãa DOS thûåc ra bao göìm 2 phêìn. Möåt phêìn laâ caác chûúng trònh ûáng duång maâ baån sûã duång àïí truy cêåp nhûäng dõch vuå khaác nhau trïn Internet. Phêìn khaác laâ möåt thû viïån caác haâm maång thöng duång maâ moåi ûáng duång maång àïìu sûã duång. Trong möîi trûúâng húåp, ngûúâi baán ghi cheáp thaânh taâi liïåu caác haâm trong thû viïån àïí caác bïn thûá ba coá thïí viïët caác ûáng duång riïng cuãa mònh phuâ húåp vúái phêìn mïìm troån goái TCP/IP cuãa ngûúâi baán. Khöng may thay, caác haâm cuãa tûâng ngûúâi baán laåi húi khaác nhau vïì chi tiïët tuy rùçng vïì chûác nùng thò chuáng tûúng tûå nhau. Do àoá nhûäng ûáng duång chaåy àûúåc vúái haâm naây laåi coá thïí khöng sûã duång àûúåc cho haâm khaác. Möåt söë ngûúâi baán tûå haâo rùçng hoå coá nhûäng thû viïån tûúng thñch vúái böën àïën nùm ngûúâi baán khaác nïn nhûäng chûúng trònh thiïët kïë àïí sûã duång caác thû viïån khaác seä chaåy àûúåc (Giöëng nhû tònh hònh caác thiïët bõ àiïån úã chêu Êu: àiïån thò giöëng nhau nhûng caác phñch cùæm thò khaác. Do àoá nïëu baån mang möåt chiïëc maáy may tûâ Anh sang Phaáp thò baån seä khöng thïí sûã duång noá cho àïën khi tòm àûúåc phñch cùæm nöëi thñch húåp). Vaâo nùm 1991, têët caã caác nhaâ cung ûáng maång àïìu àêíy maånh saãn xuêët caác phêìn mïìm troån goái TCP/IP. Cho àïën möåt ngaây noå, möåt söë tuå hoåp laåi taåi möåt cuöåc triïín laäm thûúng maåi vaâ àûa ra möåt böå lïånh chuêín, phöí biïën cho Windows. Caác ûáng duång TCP/IP dûåa trïn thû viïån Sockets maâ hêìu hïët caác baãn UNIX àïìu sûã duång. Möîi ngûúâi baán TCP/IP (ngay caã Microsoft vúái baãn TCP/IP cho Windows NT) àïìu nhanh choáng àöìng yá höî trúå cho thû viïån Windows Sockets hay WINSOCK naây. Trïn thûåc tïë, àiïìu naây coá nghôa laâ möåt khi vaâi hoãng hoác vïì mùåt tûúng thñch àûúåc giaãi quyïët (coá leä vaâo khoaãng àêìu nùm 1994) thò bêët kyâ ûáng duång TCP/IP naâo cuãa Windows sûã duång WINSOCK, cho duâ laâ thûúng maåi, phêìn mïìm duâng thûã hay miïîn phñ àïìu coá thïí chaåy àûúåc vúái moåi phêìn mïìm troån goái maång TCP/IP cuãa Windows. Trong lõch sûã phaát triïín phêìn mïìm, mûác àöå ûu tiïn cuãa tñnh tûúng thñch naây hêìu nhû khöng thïí dûå baáo trûúác àûúåc, do àoá chuáng ta haäy hy voång rùçng àoá laâ nhûäng dêëu hiïåu cho nhûäng gò sùæp xaãy àïën. INTERNET TOAÂN TÊÅP 34 Chûúng 4 NÏËU BAÅN LAÂ MÖÅT NGÛÚÂI SÛÃ DUÅNG UNIX, HAÄY BÙÆT ÀÊÌU Hêìu hïët caác hïå thöëng UNIX ài keâm vúái phêìn mïìm Internet hoùåc nhû möåt phêìn cuãa phêìn mïìm troån goái chuêín hoùåc nhû möåt phêìn böí sung tûâ ngûúâi cung cêëp hïå àiïìu haânh UNIX. Àöëi vúái nhûäng ngûúâi khöng kïët nöëi túái Internet hoùåc coá kïët nöëi nhûng khöng trûåc tiïëp thò têët caã caác hïå thöëng UNIX àïìu ài keâm vúái möåt phêìn mïìm troån goái cuä nhûng hoaåt àöång töët àûúåc goåi laâ UUCP. UUCP sûã duång nhûäng modem thöng thûúâng vaâ àûúâng dêy àiïån thoaåi àïí xûã lyá caác tin thû àiïån tûã vaâ maång (Xem chûúng 9 àïí biïët thïm thöng tin). MAÅNG UNIX THÖNG THÛÚÂNG CUÃA BAÅN Nïëu baån àang sûã duång möåt traåm laâm viïåc UNIX thò chùæc chùæn noá coá phêìn mïìm Internet. Cêu hoãi chuã yïëu laâ baån àaä àûúåc kïët nöëi vúái Internet möåt caách trûåc tiïëp, giaán tiïëp hoùåc (thêåt tïå haåi) chûa kïët nöëi. Àïí chùæc rùçng baån coá phêìn mïìm Internet àaä àûúåc naåp, haäy thûã àûa vaâo lïånh sau: telnet localhost Baån coá thïí coá dêëu hiïåu sùén saâng login möåt caách mau choáng (trong vaâi giêy) tûâ maáy tñnh cuãa baån. Haäy tûå login vaâo vaâ sau àoá logout. Nhû vêåy töët röìi àêëy. Nïëu maân hònh xuêët hiïån nhûäng cêu nhû telnet: not found thò baån àang sûã duång möåt trong söë ñt nhûäng hïå thöëng UNIX coân soát laåi maâ khöng coá phêìn mïìm maång (Baån vêîn coân coá thïí gûãi vaâ nhêån thû àiïån tûã bùçng UUCP). Baån cuäng coá thïí kiïím tra caác bêîy löîi cuãa maång: coá caáp maång naâo gùæn phña sau maáy tñnh hay khöng? (Xem toaân böå caác kiïíu caáp thöng duång trong chûúng 3). Khi baån in möåt àoaån vùn baãn naâo àoá thò noá coá xuêët hiïån trïn möåt maáy in gùæn vúái möåt maáy tñnh khaác hay khöng? Àoá laâ möåt dêëu hiïåu chùæc chùæn rùçng maång àang úã traång thaái INTERNET TOAÂN TÊÅP 35 hoaåt àöång. Möåt dêëu hiïåu chùæc chùæn khaác laâ baån coá thïí gûãi thû àiïån tûã àïën nhûäng ngûúâi trïn caác maáy khaác. GIUÁP TÖI VÚÁI! TÖI BÕ KEÅT TRONG MAÅNG CUÅC BÖÅ! Ngay caã khi têët caã caác phêìn mïìm maång cuãa baån àïìu phuâ húåp vaâ maáy tñnh àûúåc nöëi vúái möåt maång (thûúâng bùçng möåt caáp Ethernet gùæn phña sau) thò vêîn coân vêën àïì laâ liïåu maång àoá coá gùæn vúái Internet khöng hay chó gùæn vúái möåt söë maáy tñnh cuåc böå. Chi tiïët quan troång naây khöng aãnh hûúãng gò àïën nhûäng thiïët lêåp (setup) cuãa maáy baån nhûng liïåu maång cuåc böå maâ maáy baån nöëi túái coá kïët nöëi vúái Internet hay khöng. Coá thïí caách dïî nhêët àïí kiïím tra laâ xem baån coá thïí liïn laåc vúái nhûäng àõa àiïím Internet nöíi tiïëng hay khöng. Haäy thûã telnet (login nhû möåt traåm cuöëi) túái rs.internic.net. Trung têm Thöng tin Maång (NIC) daânh cho khu vûåc trong nûúác cuãa Internet bùçng caách àaánh vaâo doâng sau: telnet rs.internic.net Nïëu xuêët hiïån Connected vaâ baån thêëy caác thöng àiïåp tûâ NIC cho biïët rùçng baån àaä úã trïn Internet thò baån àaä thaânh cöng (Àaánh exit àïí thoaát khoãi NIC). Nïëu khöng, hoùåc maång cuãa baån khöng trûåc tiïëp nöëi vúái Internet hoùåc baån gùåp möåt vêën àïì gò àoá vïì kïët nöëi - baån seä phaãi yïu cêìu möåt chuyïn viïn giuáp àúä. Tuy nhiïn, ngay caã khi maång cuãa baån khöng trûåc tiïëp nöëi vúái Internet thò baån vêîn coân coá thïí trao àöíi thû tñn vúái nhûäng ngûúâi trïn Net. ÀÏÍ TIÏÅN LÚÅI, CHUÁNG TÖI ÀAÄ LAÂM MOÅI THÛÁ HAI LÊÌN UNIX chêëp nhêån hai loaåi dõch vuå Internet xûa nhêët: telnet àïí login vaâo möåt maáy chuã tûâ xa vaâ FTP àïí cheáp file àïën vaâ tûâ maáy chuã tûâ xa. Caác tiïån nghi maång UNIX àûúåc viïët búãi möåt nhoám caác sinh viïn, tuy nhiïn hoå khöng chó àïí laåi möåt thûá naây. Hoå coân saáng taåo ra möåt loaåt caác chûúng trònh tûúng tûå (nhûng khaác nhau) vúái tïn bùæt àêìu bùçng r chuã yïëu chó hûäu ñch giûäa caác hïå thöëng UNIX. INTERNET TOAÂN TÊÅP 36 rlogin thò gêìn giöëng nhûng khöng hoaân toaân giöëng telnet rsh chaåy möîi lêìn möåt lïånh trïn caác maáy tûâ xa rcp giöëng nhû FTP Möîi chûúng trònh r naây àïìu coá caác ûu thïë riïng vaâ àïìu àaáng hoåc. Ûu thïë chuã yïëu maâ têët caã àïìu coá laâ baån coá thïí sùæp xïëp trïn caác maáy maâ baån coá account sao cho baån coá thïí login tûâ maáy naây sang maáy khaác vaâ cheáp file giûäa caác maáy àoá maâ khöng phaãi àûa vaâo tïn sûã duång vaâ password möîi lêìn baån muöën laâm gò. Chuáng ta thaão luêån caác lïånh r trong chûúng naây vúái nhûäng lïånh töíng quaát khöng thuöåc UNIX. Baån coá thïí tòm thêëy rlogin vaâ rsh trong chûúng 14 vaâ rcp trong chûúng 16. CAÁC FILE CUÃA TÖI ÀÊU? Möåt àùåc àiïím maång khaác àùåc biïåt thöng duång àöëi vúái hïå thöëng UNIX laâ NFS (Network File System - Hïå thöëng file maång), ban àêìu do Sun Microsystems àûa ra nhûng hiïån nay rêët phöí biïën vaâ sùén coá úã hêìu hïët nhûäng ngûúâi cung cêëp UNIX. NFS cho pheáp baån xûã lyá caác file vaâ thû muåc trïn àôa hiïån diïån trïn möåt maáy tñnh nhû thïí chuáng àang úã trïn möåt maáy tñnh khaác. Àùåc biïåt, àiïìu naây coá nghôa laâ nhiïìu file dûúâng nhû úã trïn maáy tñnh cuãa baån laåi thûåc sûå úã trïn maáy tñnh úã têìng dûúái. Tònh huöëng naây thöng thûúâng khöng taåo ra nhiïìu khaác biïåt trïn thûåc tïë trûâ khi maång hoùåc maáy tñnh kia bõ hoãng, khi àoá maáy tñnh cuãa baån bõ àöåt ngöåt ngûâng laåi rêët giöëng nhû caách baån taách rúâi möåt öí àôa gùæn vúái maáy tñnh. May mùæn thay, NFS bùæt àêìu laåi möåt caách khaá tin cêåy tûâ núi noá bõ ngùæt hoùåc khi maång hay maáy tñnh àûúåc sûãa xong. Möåt truyïìn thuyïët kïí laåi rùçng coá möåt chûúng trònh trïn möåt traåm laâm viïåc àaä chúâ àúåi möåt caách rêët kiïn nhêîn khi maáy tñnh vúái caác file NFS bõ hoãng vaâ àûúåc thaáo rúâi ra röìi mang traã laåi ngûúâi baán. Chùèng bao lêu sau möåt hïå thöëng khaác àïën thay thïë, server múái àûúåc lùæp àùåt, naåp laåi tûâ caác bùng tûâ dûå phoâng vaâ àûúåc khúãi àöång laåi. Sau àoá chûúng trònh, khi àoá àaä phaãi chúâ àúåi khoaãng 6 thaáng, laåi tiïëp tuåc chaåy. INTERNET TOAÂN TÊÅP 37 CAÁC KYÄ XAÃO NFS Tuy NFS ban àêìu àûúåc viïët cho caác hïå thöëng UNIX nhûng cuäng coá nhûäng baãn NFS cho rêët nhiïìu loaåi maáy tñnh khaác tûâ Mac, PC cho àïën caác maáy tñnh lúán cuãa IBM. Nhûäng baãn naây cho pheáp cuâng sûã duång file möåt caách àaáng tin cêåy. Vñ duå, khi quyïín saách naây àaä àûúåc viïët, caác file coá vùn baãn vaâ àöì hoåa úã trïn hïå thöëng UNIX nhûng caác vñ duå MS-DOS vaâ Windows àûúåc chaåy trïn möåt maáy PC nöëi maång. Sau àoá caác maân hònh seä àûúåc lûu trûä bùçng cöng cuå NFS vaâo nhûäng file trïn maáy chuã UNIX. Àêìu nöëi vaâ maång Nïëu baån àaä laâm têët caã nhûäng àiïìu naây vaâ vêîn khöng àûúåc maång traã lúâi, möåt vêën àïì thöng thûúâng àïën mûác àaáng ngaåc nhiïn laâ traåm laâm viïåc cuãa baån àaä bõ ngùæt khoãi maång. Ba loaåi caáp Ethernet àûúåc biïët laâ thicknet, thinnet vaâ unshielded twisted pair (UTP). Baån coá thïí thêëy hònh veä nhûäng caáp naây trong chûúng 3. Thicknet sûã duång möåt súåi caáp lúán khoaãng ngoán tay cuãa baån. Àêìu nöëi taåi cuöëi súåi caáp gùæn vúái maáy tñnh bùçng möåt àêìu nöëi deåp vaâ lúán coá möåt chöët trûúåt. Bêët lúåi duy nhêët cuãa chöët trûúåt laâ noá khöng hoaåt àöång töët lùæm. Noá thûúâng bõ loãng vaâ phñch cùæm bõ tuöåt ra. Nïëu xaãy ra nhû vêåy thò chó cêìn cùæm caáp laåi. Thinnet (cuäng àûúåc goåi laâ cheapernet vò súåi caáp naây reã hún thicknet nhiïìu) laâ möåt súåi caáp moãng hún nhiïìu - cuâng cúä nhû caáp tivi. Noá sûã duång caác àêìu nöëi BNC coá thïí xoay chuyïín vaâ trûúåt möåt caách àaáng tin cêåy. Vêën àïì chñnh cuãa thinnet laâ nïëu coá nhiïìu maáy tñnh nöëi vúái thinnet thò súåi caáp phaãi chaåy àïën maáy tñnh núi coá àêìu nöëi hònh chûä T vúái jack cùæm BNC. Vúái kiïíu thiïët lêåp naây, thûúâng coá hai súåi caáp - möåt àïën maáy tñnh vaâ möåt ài tûâ maáy tñnh. Vò kiïíu naây tröng coá veã bûâa böån nïn ngûúâi ta cöë gùæng khùæc phuåc bùçng caách àùåt möåt àoaån caáp úã giûäa àêìu nöëi T vaâ maáy tñnh. Vò nhûäng lyá do phuâ húåp vúái caác quy luêåt vêåt lyá, laâm nhû vêåy seä dêîn àïën rêët nhiïìu tiïëng öìn àiïån trong maång àïën nöîi maâ moåi thöng tin liïn laåc coá thïí bõ ngûâng trïå àöåt ngöåt. Do àoá khöng chêëp nhêån àûúåc. INTERNET TOAÂN TÊÅP 38 Nïëu maáy tñnh cuãa baån laâ maáy cuöëi cuâng trïn caáp thò möåt súåi caáp seä dêîn àïën àêìu nöëi T àûúåc gùæn vaâo phña sau maáy vaâ möåt phñch cùæm khúáp cuöëi nhoã seä úã phña kia cuãa àêìu nöëi T. Vêåy laâ àûúåc. Möåt vaâi núi coá möåt caách thiïët lêåp kheáo leáo vúái möåt caáp àùåc biïåt chaåy tûâ tûúâng àïën maáy tñnh kïët húåp caã caáp àïën lêîn caáp ài thaânh möåt súåi caáp dêîn àïën phñch cùæm BNC vúái àêìu nöëi T àûúåc dêëu trong möåt khuön nhûåa. Loaåi thiïët lêåp naây cuäng töët (vaâ rêët goån) tuy noá rêët mùæc nïn khöng àûúåc sûã duång röång raäi. UTP sûã duång àûúâng dêy àiïån thoaåi thöng thûúâng vaâ möåt àêìu nöëi tûúng tûå nhûng lúán hún àêìu nöëi àiïån thoaåi, do àoá baån ñt gùåp rùæc röëi vúái noá. Vò dêy àiïån thoaåi reã vaâ dïî sûã duång hún nhiïìu so vúái thicknet vaâ thinnet nïn baån coá thïí thùæc mùæc möåt caách húåp lyá laâ taåi sao ban àêìu ngûúâi ta khöng sûã duång noá. Nhûäng ngûúâi thiïët kïë Ethernet khöng nhêån thûác àûúåc rùçng noá hoaåt àöång àûúåc! Nïëu baån laâ möåt trong nhûäng àõa àiïím coá maång Token Ring, baån nïn àïí yá rùçng maång Token Ring sûã duång möåt àêìu nöëi vûäng chùæc ñt gêy cho baån bêët kyâ rùæc röëi naâo trûâ khi baån lúä chên àaá maånh vaâo noá. Nïëu àêìu nöëi naây suát ra, baån phaãi khúãi àöång laåi maáy sau khi àaä cùæm àêìu nöëi vaâo laåi vò maáy tñnh phaãi thûåc hiïån möåt chuöîi khúãi àöång àùåc biïåt àïí trúã laåi hïå thöëng. Nïëu baån sûã duång möåt nhoám caác maáy tñnh khaác loaåi thò NFS thûúâng laâ caách duy nhêët coá thïí nöëi chuáng laåi vúái nhau vò NFS chaåy trïn nhiïìu loaåi maáy tñnh hún bêët kyâ hïå thöëng phên chia file naâo khaác. NFS dûåa trïn möåt cùåp giao thûác truyïìn thöng Internet chuêín goåi laâ UDP/IP (Chûúng 6 giaãi thñch nhûäng giao thûác naây laâ gò nhûng bêy giúâ àiïìu àoá khöng quan troång). Nïëu maáy cuãa baån sûã duång NFS thò vïì nguyïn tùæc baån coá thïí sûã duång caác file NFS coá úã khùæp núi trïn Internet miïîn laâ maâ maáy chuã chûáa nhûäng file àoá cho pheáp baån truy cêåp àïën chuáng. Nïëu maáy tñnh cuãa baån vaâ maáy coá chûáa caác file àoá àûúåc nöëi búãi möåt maång àuã nhanh thò baån coá thïí sûã duång nhûäng file úã caách xa nhiïìu INTERNET TOAÂN TÊÅP 39 dùåm nhû thïí chuáng úã taåi chöî. Caác liïn kïët maång tûâ xa thûúâng chêåm hún möåt caách àaáng kïí so vúái caác maång nöåi böå (thûúâng chêåm hún 100 lêìn). NFS tûâ xa rêët chêåm nïn khöng mong gò sûã duång chuáng àïí lûu trûä file thûúâng xuyïn. Tuy nhiïn, NFS coá thïí àûúåc duâng àïí xem vaâ truy cêåp file tûâ möåt núi lûu trûä. Nhiïìu hïå thöëng coá caác kho lûu trûä file lúán cho pheáp bêët kyâ ai truy cêåp àïën bùçng caách duâng NFS (àïí àoåc chûá khöng phaãi àïí ghi - hoå khöng ngöëc àêu). Vò caác hïå thöëng lûu trûä cöng cöång coá haâng trùm thû muåc vaâ haâng ngaân file nïn kïët nöëi vúái àôa cuãa möåt hïå thöëng tûâ xa bùçng NFS cho pheáp baån sûã duång nhûäng lïånh thû muåc vaâ file quen thuöåc àïí xem chuáng. Àuáng, cêìn möåt ñt thúâi gian àïí liïåt kï caác thû muåc, àoåc file v.v... nhûng laâm gò cuäng phaãi mêët thúâi gian àïí xem duâ baån sûã duång NFS hay FTP (chûúng trònh file tûâ xa tiïu chuêín àûúåc mö taã trong chûúng 16). Khi baån tòm thêëy möåt hoùåc möåt nhoám file maâ baån thñch, haäy cheáp vaâo möåt àôa chaåy nhanh hún nïëu baån dûå àõnh sûã duång chuáng nhiïìu lêìn. Trïn hêìu hïët caác hïå thöëng UNIX, kïët nöëi vúái caác hïå thöëng NFS thûúâng yïu cêìu sûå giuáp àúä tûâ ngûúâi àiïìu haânh hïå thöëng. ÀOÁNG VAI TROÂ BÛU ÀIÏÅN Moåi hïå thöëng UNIX àïìu ài keâm vúái ñt nhêët möåt hïå thöëng thû tñn vaâ hêìu hïët àïìu coá nhûäng cöng cuå thû tñn khaá töët. ñt ra baån cuäng coá thïí gûãi möåt àiïìu gò àoá àïën nhûäng ngûúâi sûã duång khaác trïn hïå thöëng cuåc böå cuãa baån vaâ trïn maång cuåc böå. Ngay caã khi baån khöng trûåc tiïëp úã trïn Net, baån vêîn coân coá thïí gûãi vaâ nhêån thû tñn tûâ vaâ àïën caác hïå thöëng khaác thöng qua nhûäng hïå thöëng trung gian. Nhiïìu àõa àiïím Internet lúán nhû UUNET vaâ PSI cung cêëp hoaåt àöång kïët nöëi thû tñn maång cho haâng trùm (nïëu khöng noái laâ haâng ngaân) hïå thöëng goåi bùçng caách quay söë vaâ nhiïìu hïå thöëng nhoã hún cho pheáp thû àûúåc gûãi ài möåt caách chñnh thûác khöng ñt thò nhiïìu (Xem danh saách möåt söë hïå thöëng naây trong chûúng 27). INTERNET TOAÂN TÊÅP 40 Caách dïî nhêët àïí biïët baån coá thïí gûãi vaâ nhêån thû àiïån tûã Internet hay khöng laâ haäy laâm thûã (Xem chi tiïët trong chûúng 7). Vò coá rêët nhiïìu cöng cuå thû tñn khaác nhau trïn caác hïå thöëng UNIX nïn khoá coá thïí àûa ra nhûäng hûúáng dêîn töíng quaát coá thïí aáp duång cho têët caã. Caác vñ duå cuãa chuáng töi sûã duång elm, coá thïí laâ cöng cuå thû tñn UNIX àûúåc sûã duång röång raäi nhêët (noá hoaåt àöång àûúåc vaâ miïîn phñ). Nïëu baån sûã duång hïå thöëng thû tñn khaác nhû mail hoùåc mh thò baån phaãi liïn hïå chuyïn viïn àïí àûúåc hûúáng dêîn. May mùæn thay, hêìu hïët caác cöng cuå thû tñn UNIX àïìu sûã duång cuâng daång höåp thû, do àoá bêët chêëp loaåi cöng cuå sûã duång, thû àïìu coá thïí chuyïín ài àûúåc. HÏÅ THÖËNG THÖËNG THÖNG TIN MAÅNG (NIS) Khaái niïåm maång sau cuâng maâ ngûúâi sûã duång UNIX cêìn biïët laâ Hïå thöëng Thöng tin Maång (Network Information System - NIS). NIS trûúác àêy àûúåc goåi laâ Nhûäng Trang vaâng (Yellow Page) cho àïën khi möåt ai àoá chó ra rùçng tïn naây laâ nhaän hiïåu thûúng maåi cuãa cöng ty àiïån thoaåi àõa phûúng úã möåt söë nûúác. Tuy vêåy, nhiïìu lïånh cuãa NIS vêîn coân bùæt àêìu bùçng chûä yp. Khi möåt cöng ty hay cú quan coá nhiïìu traåm laâm viïåc thò caách tiïån lúåi nhêët laâ caâi àùåt chuáng bùçng caách cho chuáng toaân böå nhûäng file sûã duång chung thöng qua NFS vaâ cho moåi ngûúâi sûã duång caác taâi khoaãn trïn têët caã caác maáy àïí chuánguâ coá thïí hoaåt àöång nhû möåt hïå thöëng phên chia lúán. (Loaåi thiïët lêåp naây bùæt chûúác caác hïå thöëng phên chia thúâi gian trung têm phöí biïën trong nhûäng nùm 1970 nhûng noái chung hiïån nay àaä laåc hêåu möåt caách khöng cûáu vaän àûúåc). Tuy vêåy, khña caånh thûåc tïë cuãa viïåc giûä cho thöng tin quaãn lyá cuãa moåi traåm laâm viïåc àöìng böå vúái nhau vêîn laâ möåt cún aác möång. Möîi hïå thöëng coá möåt file password liïåt kï nhûäng ngûúâi sûã duång húåp lïå, möåt file tïn thû tñn liïåt kï nhûäng ngûúâi sûã duång thû tñn vaâ danh saách thû tñn vaâ möåt böå nhûäng thû muåc maâ caác file tûâ xa coá thïí àûúåc tham chiïëu àïën (mount points). Vúái möåt nhoám 50 traåm laâm viïåc, khi ngûúâi àiïìu haânh hïå thöëng thïm vaâo möåt ngûúâi sûã duång múái thò INTERNET TOAÂN TÊÅP 41 ngûúâi sûã duång àoá phaãi àûúåc thïm vaâo 50 file password, 50 file thû tñn v.v... vaâ nhûäng cú höåi àïí laâm cho moåi viïåc àïìu töët àeåp gêìn nhû bùçng khöng. Nhûäng ngûúâi àiïìu haânh hïå thöëng luön phaãi voâ àêìu bûát toác, nhûäng súåi toác ñt oãi coân soát laåi trïn àêìu hoå. NIS giaãi quyïët phêìn lúán caác vêën àïì naây bùçng caách àùåt hêìu hïët caác thöng tin quaãn lyá vaâo möåt núi do NIS kiïím soaát vaâ moåi traåm laâm viïåc àïìu tham chiïëu àïën caác file NFS thay vò àïën caác file riïng cuãa hoå. Khi coá möåt ngûúâi sûã duång múái, ngûúâi àiïìu haânh chó phaãi thïm ngûúâi sûã duång àoá vaâo cú súã dûä liïåu NFS àûúåc duâng chung, do àoá tûác thúâi laâm cho ngûúâi múái vaâo coá thïí laâm viïåc vúái têët caã caác traåm laâm viïåc. Àêy laâ möåt khaã nùng tuyïåt vúâi, vïì nguyïn tùæc, vaâ trïn thûåc tïë noá cuäng hoaåt àöång khaá töët. Tuy nhiïn, thónh thoaãng noá cuäng bõ mêët àöìng böå (sau khi ngûúâi quaãn trõ cêåp nhêåt caác file chñnh, cêìn phaãi thûåc hiïån möåt söë lïånh àïí laâm phaát sinh laåi cú súã dûä liïåu NIS vaâ dïî mùæc sai lêìm). Khi NIS khöng àöìng böå, noá coá thïí gêy ra nhûäng kïët quaã rêët kyâ dõ. Thiïët kïë cuãa NIS cuäng laâm cho noá coá thïí taåo ra möåt söë löî höíng gêy böëi röëi vïì tñnh an toaân - möåt sûå khoá chõu nhoã nïëu caác maáy tñnh chó chõu sûå truy cêåp cuãa möåt söë ñt ngûúâi sûã duång àaáng tin cêåy nhûng laåi laâ möåt thaãm hoåa tiïìm taâng nïëu bêët kyâ ai trong söë haâng triïåu ngûúâi sûã duång trïn Internet coá thïí loåt vaâo. HÏÅ THÖËNG THÖNG TIN MAÅNG (NIS) VAÂ THÛ TÑN Möåt àiïìu NIS thûåc hiïån laâ têåp trung caác thû àiïån tûã. Möîi höåp thû àiïån tûã cuãa ngûúâi sûã duång úã trïn möåt maáy taåi nhaâ. Thûúâng cuäng maáy àoá àûúåc sûã duång vaâo cöng viïåc haâng ngaây nhûng khöng phaãi nhû vêåy. NIS têåp trung caác cú súã dûä liïåu àõa chó thû tñn, do àoá cho duâ ngûúâi sûã duång coá caác taâi khoaãn trïn moåi maáy trong nhoám thò thû vêîn àûúåc tûå àöång dêîn àïën höåp thû trïn maáy taåi nhaâ ngûúâi sûã duång. Bêët chêëp maáy naâo maâ ngûúâi sûã duång coá thïí àang duâng, NISuâ cuäng coá thïí àoåc thû tûâ höåp thû cuãa mònh vaâ gûãi thû àïën caã cho nhûäng ngûúâi sûã duång trong nhoám lêîn úã bïn ngoaâi. Khaã nùng naây coá thïí gêy ra möåt söë àõa chó thû tñn tröng coá veã kyâ dõ trong thû gúãi àïën tûâ nhûäng ngûúâi sûã duång trïn caác hïå thöëng NIS. INTERNET TOAÂN TÊÅP 42 Giaã sûã cöng ty coá 26 traåm laâm viïåc àûúåc àùåt tïn theo thûá tûå tûâ àiïín. Vñ duå, baån coá thïí bùæt àêìu bùçng aaron.yoyodyne, tiïëp àoá laâ bertha.yoyodyne.com... cho àïën khi baån coá zelda.yoyodyne.com. Tuây theo maáy maâ baån sûã duång, àõa chó cuãa baån trïn thû àiïån tûã coá thïí laâ lauren@aaron.yoyodyne.com, lauren@bertha.yoyodyne.com... Nïëu baån àang traã lúâi thû tûâ möåt ngûúâi sûã duång trong nhoám, laâm thïë naâo baån biïët maáy naâo àang gûãi àïën? May mùæn thay, cêu traã lúâi laâ àiïìu àoá khöng quan troång. Haäy gûãi cho bêët kyâ ai trong söë hoå. Nïëu maáy baån choån laåi khöng phaãi laâ maáy taåi nhaâ cuãa ngûúâi sûã duång thò noá seä tûå àöång chuyïín thû vïì maáy úã nhaâ. Bûúác chuyïín naây seä laâm töën thïm khoaãng chûâng nûãa giêy vaâo thúâi gian cêìn coá àïí chuyïín möåt thöng àiïåp nhûng khöng thïí nhêån thêëy àûúåc (Nïëu viïåc thû àiïån tûã cuãa baån àïën chêåm nûãa giêy cuäng laâ vêën àïì thò baån àaä coá nhûäng vêën àïì lúán hún caã NIS röìi àêëy). SLIP Möåt caách lyá tûúãng, baån nïn cho maáy baån gùæn vúái Internet bùçng kïët nöëi nhanh nhêët vaâ àaáng tin cêåy nhêët hiïån coá. Trïn thûåc tïë, baån sûã duång caái baån coá thïí coá àûúåc. Àöi khi, caái töët nhêët baån coá àûúåc laâ möåt modem kiïíu login bùçng caách quay söë. May thay, Internet coá rêët nhiïìu ngûúâi sûã duång ngheâo naân vaâ sùén coá rêët nhiïìu höî trúå trïn maång. Hai kyä thuêåt chñnh àïí laâm viïåc bùçng möåt liïn kïët àiïån thoaåi quay söë àûúåc goåi laâ SLIP (Serial Line Internet Protocol - Giao thûác Internet àûúâng dêy tuêìn tûå) vaâ PPP (Point-to-Point Protocol - Giao thûác trûåc tiïëp giûäa hai àiïím) (baån coá thïí quïn nhûäng tïn naây ài). Trong nhûäng thiïët lêåp SLIP vaâ PPP töët nhêët, maáy tñnh cuãa baån tûå àöång goåi cho maáy tñnh gêìn àoá trïn Net vaâ login vaâo bêët cûá khi naâo coá möåt lûu thöng maång phaãi gûãi vaâ röìi noá seä gaác maáy sau möåt hoùåc hai phuát khöng hoaåt àöång. Tuy nhiïn, thûúâng thò baån phaãi tûå mònh login vaâo bùçng caách sûã duång nhûäng chûúng trònh vúái caác tïn nhû slattach. ñt coá sûå àöìng nhêët trong caách bùæt àêìu SLIP hoùåc PPP do àoá thûúâng cêìn àïën sûå höî trúå cuãa chuyïn viïn. Àûâng quïn caám ún khi baån nhêån àûúåc sûå trúå giuáp vò SLIP vaâ PPP thûúâng hay truåc trùåc nïn thónh thoaãng laåi phaãi cêìn àïën àêëy. INTERNET TOAÂN TÊÅP 43 Baån coá thïí tûå hoãi giûäa SLIP vaâ PPP coá gò khaác nhau. Vïì mùåt kyä thuêåt, coá sûå khaác nhau àaáng kïí: SLIP laâ möåt giao thûác nïìn taãng cuãa maång vaâ PPP laâ giao thûác úã cêëp àöå kïët nöëi. Coá hai sûå khaác biïåt thûåc tïë: PPP húi nhanh hún vaâ coá thïí xûã lyá nhûäng loaåi maång khaác nhû DECnet. Tuy vêåy, nïëu baån úã möåt àõa àiïím coá ngên quyä haån heåp thò haäy cûá biïët ún nïëu baån coá bêët kyâ loaåi maång naâo àïí sûã duång. INTERNET TOAÂN TÊÅP 44 Chûúng 5 MOÅI NGÛÚÂI KHAÁC, HAÄY BÙÆT ÀÊÌU ÀÖI ÀIÏÌU VÏÌ MAÁY MACINTOSH Kïët nöëi möåt maáy Mac vaâo maång coá khoá khöng? Moåi ngûúâi àïìu biïët rùçng maáy Mac coá chûác nùng kïët maång tuyïåt vúâi; chó cêìn cùæm vaâo vaâ noá seä hoaåt àöång. Àiïìu naây àuáng cho àïën chûâng naâo nhûäng thûá duy nhêët maâ baån muöën kïët maång túái laâ nhûäng maáy Mac khaác. Kïët nöëi maáy Mac vaâo Internet laâ möåt viïåc khoá khùn möåt phêìn vò kïët cêëu maång àaä xêy dûång sùén trong maáy Mac thûåc sûå coá xu hûúáng hoaåt àöång theo caách riïng cuãa noá. Sú lûúåc Thöng thûúâng, khi nöëi caác maáy Mac laåi vúái nhau, chuáng liïn laåc bùçng caách sûã duång möåt chûúng trònh xêy dûång sùén goåi laâ AppleTalk. Do àoá nïëu baån chó coá maáy Mac thò chuáng seä gêìn guäi nhau vïì mùåt vêåt lyá àuã àïí kïët nöëi bùçng caách sûã duång möåt loaåi caáp Apple chuêín, AppleTalk hoaåt àöång töët. Àöëi vúái nhûäng khoaãng caách xa, AppleTalk khöng hoaåt àöång töët nhû vêåy vaâ àöëi vúái nhûäng maáy khöng phaãi maáy Mac thò noá khöng hïì hoaåt àöång àûúåc. Caách àêy vaâi nùm, Apple cuöëi cuâng cuäng thûâa nhêån rùçng TCP/IP cuãa Internet (Xem chûúng 6 àïí biïët thïm thöng tin) àoáng vai troâ chi phöëi (Kïë hoaåch ban àêìu laâ laâm cho phêìn coân laåi cuãa thïë giúái chuyïín àöíi sang AppleTalk. Cöë gùæng töët nhó). Do àoá hoå àaä viïët möåt höî trúå TCP/IP cêëp thêëp vaâ tiïu chuêín maâ hêìu hïët caác phêìn mïìm Internet Mac hiïån àang sûã duång. Chûúng trònh höî trúå phöí biïën hiïån nay laâ MacTCP, tuy rùçng tïn chñnh thûác cuãa saãn phêím laâ TCP/IP Connection for Macintosh (Xem INTERNET TOAÂN TÊÅP 45 chûúng 28). Baãn hiïån taåi cuãa MacTCP laâ 2.0.2, àûúåc coi laâ àïí sûãa chûäa möåt söë vêën àïì nghiïm troång trong baãn 2.0. Nhûäng baãn MacTCP cuä hún àöi khi àûúåc keâm vúái caác ûáng duång maång; àiïìu naây khöng coân xaãy ra nûäa àêu - baån phaãi nhêën nuát vaâ lêëy möåt baãn cêåp nhêåt hoáa ngay caã khi baån phaãi traã tiïìn. Caâi àùåt MacTCP cêìn khaá nhiïìu kyä xaão; trûâ phi baån coá hiïíu biïët rêët töët vïì Mac, nïn nhúâ möåt chuyïn gia laâm àiïìu naây vaâ àöìng thúâi sùæp xïëp ài dêy cho maång. MacTCP laâm cho baån hai viïåc: noá laâ möåt baãng àiïìu khiïín Mac cung cêëp cho baån möåt vaâi khaã nùng àiïìu chónh nhûäng gò noá àang laâm vaâ noá coá vaâi thû muåc nöåi böå tiïu chuêín hoáa duâng cho caác ûáng duång maång vúái nhiïìu ûáng duång maång coá thïí chaåy maâ khöng xung àöåt vúái nhau. Trong System 7, caác hïå thöëng coân coá thïí chaåy cuâng luác. Nïëu töi phaãi tûå mònh caâi àùåt thò sao? Baãn thên Internet cung cêëp nhûäng lúâi khuyïn tuyïåt vúâi vïì caách nöëi maáy Mac vaâo Net. Nïëu baån àaä truy cêåp Net, möåt böå hûúáng dêîn MacTCP sùén coá bùçng caách FTP hoùåc Gopher (Xem chûúng 16 vaâ 20) tûâ àõa àiïím spider.math.ilstu.edu, dûúái tïn goåi /pub/mac/mac- tcp.txt. Möåt thöng baáo truyïìn thöng vïì Mac bao göìm 4 phêìn Caác cêu hoãi thûúâng àûúåc nïu ra àûúåc àùng taãi haâng thaáng trïn nhoám USENET comp.sys.mac.comm. Noá sùén coá bùçng caách FTP tûâ sumex.aim.stanford.edu nhû info-mac/report/comp-sys-mac-comm- faq.txt. êën phêím naây kïí vïì moåi loaåi truyïìn thöng trïn Mac nhûng phêìn thûá ba hêìu hïët noái vïì TCP/IP. Vaâ àïí biïët möåt thaão luêån àêìy àuã vïì nöëi maång maáy Mac, xin xem Macworld Networking Handbook (Dave Kosiur vaâ Nancy E.H.Jones, IDG Books Worldwide, 1992). INTERNET TOAÂN TÊÅP 46 Naây, MacTCP cuãa töi bõ khoáa röìi! Nïëu maáy Mac cuãa baån àaä àûúåc ai àoá caâi àùåt, baån coá thïí thêëy rùçng baån khöng thïí tiïën haânh bêët kyâ thay àöíi naâo trïn baãng àiïìu khiïín MacTCP vò noá àaä bõ khoáa. Àêy coá thïí laâ àiïìu töët vò noá coá nghôa laâ bêët kyâ ai caâi àùåt cuäng àaä giaãi quyïët caác rùæc röëi vaâ khoáa laåi caác lûåa choån MacTCP cuãa baån. Caách duy nhêët àïí múã khoáa baãng àiïìu khiïín laâ coá möåt baãn MacTCP cuãa ngûúâi àiïìu haânh. Nïëu baån gùåp khoá khùn, nïn thay vò cöë gùæng àaánh cùæp àôa vaâ àaánh lûâa noá thò haäy tòm ngûúâi thiïët lêåp khoáa àïí yïu cêìu ngûúâi àoá thûåc hiïån nhûäng thay àöíi cêìn thiïët. Haäy chuá yá rùçng baån phaãi múã khoáa chó àïí thay àöíi caác thöng söë maång. Baån khöng àûúåc múã khoáa àïí sûã duång - hoùåc ngay caã àïí caâi àùåt - caác ûáng duång maång. CAÁP NÖËI Ba loaåi caáp maång daânh cho maáy Mac laâ: LocalTalk hay PhoneNet: Nhûäng loaåi naây sûã duång caáp moãng vaâ caác àêìu nöëi nhoã. Ethernet: sûã duång caáp daây, caáp moãng nhû caáp tivi hay dêy àiïån thoaåi (Xem thaão luêån vïì caáp Ethernet trong chûúng 3; Mac coá cuâng caác loaåi Ethernet nhû PC). Token Ring: Hïå thöëng naây sûã duång caáp moãng vaâ caác àêìu nöëi lúán hònh vuöng. Têët caã 3 loaåi caáp naây àïìu coá thuêån lúåi vaâ bêët lúåi nhûng phaãi choån lûåa roä raâng: baån phaãi coá bêët kyâ loaåi maång naâo maâ nhûäng maáy xung quanh baån sûã duång àïí baån coá thïí giao tiïëp vúái chuáng. Nïëu baån coá maång LocalTalk thò hêìu hïët caác maáy tñnh khaác trïn maång cuäng seä laâ maáy Mac vaâ baån cêìn möåt höåp cöíng nöëi àïí kïët nöëi baån vúái thïë giúái Internet TCP/IP bïn ngoaâi. Nïëu baån coá Ethernet INTERNET TOAÂN TÊÅP 47 hoùåc Token Ring, baån coá thïí úã trïn cuâng maång vúái moåi loaåi maáy tñnh khaác. Baån coá thïí cêìn hoùåc khöng cêìn möåt höåp cöíng nöëi. GIAO THÛÁC GIAO TIÏËP Khöng may laâ coá quaá nhiïìu caách khaác nhau àïí thiïët lêåp maång Macintosh. Lyá do laâ coá hai loaåi giao thûác maång khaác nhau laâ nhûäng quy ûúác phêìn mïìm duâng àïí liïn laåc giûäa caác maáy tñnh vaâ 3 loaåi phêìn cûáng maång khaác nhau. Hai giao thûác quan troång nhêët laâ: TCP/IP cuãa Internet AppleTalk cuãa Apple Ba loaåi phêìn cûáng nhû sau: LocalTalk (hoùåc PhoneNet, hoaåt àöång theo caách tûúng tûå trong nhûäng muåc àñch thaão luêån cuãa quyïín saách naây). Ethernet (bêët kyâ trong ba loaåi khaác nhau naây) Token Ring Möåt maáy Mac coá thïí xûã lyá AppleTalk trïn LocalTalk, Ethernet hoùåc Token Ring. Noá cuäng coá thïí xûã lyá TCP/IP trïn Ethernet hoùåc Token Ring. Àïën luác naây vêîn töët chûá? (Nïëu khöng, àûâng lo - nïëu may mùæn, baån seä khöng cêìn biïët vïì chuã àïì naây). AppleTalk coá lúåi thïë khi baån sûã duång maáy Mac laâ noá höåi nhêåp töët vaâo phêìn coân laåi cuãa hïå thöëng Mac. Ngay khi baån bùæt àêìu möåt kïët nöëi AppleTalk, maáy cuãa baån coá thïí nhòn thêëy toaân böå caác taâi saãn AppleTalk khaác trïn maång nhû maáy in, caác file server cuãa Mac vaâ nhûäng server Novell AppleShare. AppleTalk coá thïí chaåy trïn bêët kyâ phêìn cûáng naâo vûâa àïì cêåp. Khi maáy Mac cuãa baån gûãi AppleTalk thöng qua Ethernet, noá àûúåc biïët àïën nhû Ethertalk. Khi noá gûãi AppleTalk thöng qua Token Ring, noá laâ Tokentalk. TCP/IP coá lúåi thïë laâ nhiïìu loaåi maáy tñnh khaác nhau coá thïí xûã lyá noá, bao göìm moåi maáy trïn Internet. Khi maáy Mac cuãa baån gûãi TCP/IP INTERNET TOAÂN TÊÅP 48 trïn möåt Ethernet hay Token Ring thò noá àûúåc biïët àïën nhû TCP/IP (Khöng cêìn nhûäng caái tïn boáng bêíy trïn Internet). Khöng coá TCP/ IP göëc trïn LocalTalk. Nïëu baån muöën maáy Mac cuãa baån giao tiïëp vúái Internet thò maáy phaãi sûã duång TCP/IP. Nhûng khi maáy cuãa baån gûãi ài möåt packet caác dûä kiïån TCP/IP Internet thò noá coá thïí laâm bùçng hai caách khaác nhau: Boåc möåt lúáp LocalTalk quanh noá vaâ gûãi ài nhû möåt LocalTalk packet vúái TCP/IP giêëu bïn trong (àûúåc goåi laâ TCP/IP àûúåc bao boåc) Gûãi ài nhû möåt packet TCP/IP göëc thöng thûúâng. Trong trûúâng húåp àêìu, chó coá nhûäng maáy Mac khaác àang chaåy MacTCP vaâ möåt söë hïå thöëng cöíng nöëi tûúng thñch múái coá thïí hiïíu àûúåc. Trong trûúâng húåp sau, bêët kyâ hïå thöëng TCP/IP naâo khaác cuäng hiïíu àûúåc noá ngay. Noái möåt caách vùæn tùæt, nïëu maång cuãa baån sûã duång Ethernet hoùåc Token Ring, baån nïn thiïët lêåp maáy Mac cuãa baån àïí sûã duång TCP/IP göëc. (Baån thiïët lêåp noá trïn baãng àiïìu khiïín MacTCP). Thiïët lêåp naây seä cho pheáp baån truy cêåp töëi àa túái caác hïå thöëng TCP/IP khaác, caã maáy Mac lêîn khöng phaãi maáy Mac. Traái laåi, nïëu sûã duång LocalTalk, baån phaãi duâng TCP/IP bao boåc; nïëu baån muöën kïët nöëi àïën thïë giúái Internet bïn ngoaâi thò baån cêìn möåt höåp cöíng nöëi àïí múã dûä kiïån bõ bao boåc vaâ gûãi noá ra ngoaâi. Coá nhiïìu loaåi cöíng nöëi khaác nhau, bao göìm Shiva's FastPath, Cayman Systems' Gatorbox, Webster Computer Corporation's Multiport Gateway vaâ Compatible Systems' EtherRoute/TCP. Möåt caách tònh cúâ, coá thïí gûãi TCP/IP göëc vaâ AppleTalk trïn cuâng möåt súåi caáp - àiïìu àoá coá nghôa laâ liïn laåc vúái nhûäng maáy Mac úã gêìn àoá bùçng caách sûã duång AppleTalk vaâ vúái thïë giúái bïn ngoaâi bùçng caách sûã duång TCP/IP, caã hai chaåy cuâng luác trïn maáy Mac cuãa baån. INTERNET TOAÂN TÊÅP 49 Baån muöën noái gò, töi khöng nùng àöång sao? Möåt lônh vûåc söi àöång cuãa maång Mac TCP/IP (theo nghôa laâ noá taåo ra möåt sûå söi àöång khöng thïí traánh khoãi ngay caã khi ngûúâi ta muöën bònh thaãn hún) laâ viïåc gaán àõa chó. Möîi maáy tñnh trïn Internet àïìu coá möåt àõa chó söë göìm 4 phêìn tûúng tûå nhû 127.85.46.9 àïí nhêån diïån noá vúái nhûäng maáy tñnh khaác trïn Internet. Möîi maång Internet àûúåc gaán möåt phaåm vi àõa chó cho caác maáy tñnh trïn maång àoá. Caách gaán àõa chó thöng thûúâng cho tûâng maáy tñnh laâ ài möåt voâng àïën caác maáy tñnh trong vùn phoâng vaâ daán möåt nhaän ghi àõa chó lïn maáy. Quaá trònh naây àûúåc goåi laâ gaán àõa chó cöë àõnh (static addressing) vò àõa chó seä thûúâng xuyïn ài keâm theo maáy tñnh. Nïëu maáy Mac cuãa baån liïn laåc vúái caác maáy khaác bùçng caách sûã duång AppleTalk vaâ àûúåc kïët nöëi vúái thïë giúái bïn ngoaâi bùçng caách sûã duång möåt höåp cöíng nöëi thò chuáng duâng möåt hïå thöëng àaánh söë khaác àûúåc goåi laâ gaán àõa chó àöång (dynamic addressing). Thay vò gaán möåt àõa chó thûúâng xuyïn cho maáy Mac, höåp cöíng nöëi àûúåc trao möåt têåp húåp caác àõa chó Internet. Möîi lêìn möåt trong caác maáy Mac liïn hïå höåp cöíng nöëi àïí tiïëp xuác vúái thïë giúái bïn ngoaâi thò höåp naây gaán cho maáy möåt àõa chó coân tröëng. Khi maáy Mac kïët thuác ûáng duång Internet thò àõa chó laåi trúã laåi höåp. Gaán àõa chó àöång coá möåt söë thuêån lúåi: Khöng cêìn ngûúâi àiïìu haânh hïå thöëng phaãi ài quanh vùn phoâng vúái caác nhaän vaâ phaãi duâng thïm nhaän múái möîi khi coá möåt ai àoá coá thïm maáy Mac múái. Baån coá thïí chó duâng söë àõa chó ñt hún söë maáy Mac baån coá. Vò Internet àang úã trong möåt cuöåc khuãng hoaãng vïì söë nïn nïëu baån coá 1000 maáy Mac trong vùn phoâng thò coá àûúåc 1000 àõa chó laâ möåt trúã ngaåi haânh chñnh lúán. Mùåt khaác, lêëy 250 àõa chó thò dïî hún nhiïìu (söë lûúång maâ cêëp àiïìu haânh Internet coá thïí seä trao cho). Nïëu baån khöng mong àúåi hún 1/4 söë maáy Mac cuãa baån sûã duång Internet cuâng luác thò baån coá thïí lêëy 250 àõa chó cho 1000 maáy. INTERNET TOAÂN TÊÅP 50 Caách thûác naây cuäng aáp duång trïn möåt phaåm vi nhoã hún. Nïëu töí chûác cuãa baån coá nhiïìu phoâng ban, noá coá thïí lêëy 250 àõa chó vaâ chia thaânh 8 maång con vúái 30 àõa chó cho möîi maång (möåt söë àõa chó bõ mêët do möåt söë lyá do). Do àoá baån coá thïí coá maång 50 maáy Mac vúái 30 àõa chó. Gaán àõa chó àöång coá möåt bêët lúåi chñnh: thïë giúái bïn ngoaâi khöng thïí tòm ra möåt maáy Mac cuå thïí naâo àoá. Nïëu baån muöën coá möåt server maâ nhûäng ngûúâi khaác coá thïí sûã duång (vñ duå nhû möåt thû muåc caác file cöng cöång hoùåc baán cöng cöång) thò maáy Mac phuåc vuå cho àiïìu naây phaãi coá möåt àõa chó cöë àõnh àïí ngûúâi ngoaâi coá thïí tòm àûúåc. Coá thïí coá nhûäng thiïët lêåp höîn húåp trong àoá hêìu hïët maáy Mac sûã duång àõa chó àöång nhûng möåt söë sûã duång àõa chó cöë àõnh, nhû vêåy caác server coá thïí coá àõa chó cöë àõnh vaâ ngûúâi sûã duång sûã duång àõa chó àöång. Chuyïn viïn maång cuãa baån coá leä àaä thiïët lêåp àõa chó cho baån röìi, do àoá noái chung baån khöng phaãi lo lùæng. Tuy vêåy, nïëu baån muöën cung cêëp möåt vaâi dõch vuå maång cho baån beâ bïn ngoaâi thò nïn chùæc chùæn rùçng server cuãa baån coá möåt àõa chó cöë àõnh. BÊY GIÚÂ TÖI ÀAÄ COÁ NOÁ, TÖI LAÂM GÒ VÚÁI NOÁ ÀÊY? Sau khi baån coá MacTCP hoaåt àöång, baån coá thïí chaåy nhiïìu