Hướng dẫn ôn thi môn Triết học Mác lê nin

HÛÚÁNG DÊÎN ÖN THI MÖN TRIÏËT HOÅC MAÁC - LÏNIN 1 HÛÚÁNG DÊÎN ÖN THI MÖN TRIÏËT HOÅC MAÁC - LÏNIN TRUNG TÊM BÖÌI DÛÚÄNG CAÁN BÖÅ GIAÃNG DAÅY LYÁ LUÊÅN MAÁC - LÏNIN VAÂ TÛ TÛÚÃNG HÖÌ CHÑ MINH PTS. TRÛÚNG VÙN PHÛÚÁC (Chuã biïn) 2 TÊÅP THÏÍ TAÁC GIAÃ 1. PTS. TRÛÚNG VÙN PHÛÚÁC (Chuã biïn) 2. VUÄ NGOÅC PHA 3. PGS, PTS. NGUYÏÎN HÛÄU VUI 4. TRÊÌN BAÅCH TUYÏËT 5. PTS. NGUYÏÎN QUANG LÊÅP 6. PTS. NGUYÏÎN VÙN TÊN 7. PHAÅM KÏË THÏÍ 8. TRÛÚNG HAÃI CÛÚÂNG Ngûúâi sûäa chûäa, böí sung: NGUYÏÎN VÙN TÊN HÛÚÁNG DÊÎN ÖN THI MÖN TRIÏËT HOÅC MAÁC - LÏNIN 3 MUÅC LUÅC I - LÕCH SÛÃ TRIÏËT HOÅC .............................................................................................................. 9 CÊU 1: Triïët hoåc laâ gò? Vêën àïì cú baãn cuãa triïët hoåc. Phûúng phaáp nhêån thûác thïë giúái cuãa triïët hoåc. .......................... 10 CÊU 2: Nhûäng neát cú baãn cuãa triïët hoåc ÊËn Àöå cöí àaåi xung quanh caác vêën àïì: khúãi nguyïn cuãa thïë giúái, con ngûúâi vaâ nhêån thûác. ............................................................................................. 13 CÊU 3: Nhûäng àùåc àiïím cú baãn cuãa triïët hoåc Trung Hoa cöí àaåi vïì caác vêën àïì: khúãi nguyïn cuãa thïë giúái, vêën àïì cú baãn cuãa triïët hoåc, con ngûúâi vaâ nhêån thûác. .............................................. 16 CÊU 4: Phên tñch cuöåc àêëu tranh giûäa chuã nghôa duy vêåt vaâ chuã nghôa duy têm trong triïët hoåc cöí àaåi Hy Laåp thöng qua hai àûúâng löëi triïët hoåc: Àïmöcrit vaâ Platön. Nhûäng giaá trõ triïët hoåc nöíi bêåt cuãa Arixtöët. ............................................................... 20 CÊU 5: Cuöåc àêëu tranh giûäa chuã nghòn duy vêåt vaâ chuã nghôa duy têm tûâ thïë kyã XVII àïën thïë kyã XVIII thöng qua caác triïët gia tiïu biïíu nhû Bïcún, Höëpbú, Àïcaáctú, Xpinöda, Löccú, Beáceli, Hium. ............................................................................... 22 CÊU 6: Trònh baây nhûäng tû tûúãng cú baãn trong pheáp biïån chûáng duy têm cuãa Hïghen vaâ chuã nghôa duy vêåt nhên baãn cuãa Phoiúbùæc. Sûå aãnh hûúãng cuãa nhûäng hïå thöëng triïët hoåc trïn àöëi vúái sûå hònh thaânh triïët hoåc Maác.................................................. 26 CÊU 7: Triïët hoåc Maác - Lïnin ra àúâi laâ möåt têët yïëu lõch sûã vaâ laâ möåt bûúác ngoùåt caách maång trong triïët hoåc. ....................... 30 II- CHUÃ NGHÔA DUY VÊÅT BIÏÅN CHÛÁNG VÏÌ THÏË GIÚÁI ...................................................... 34 CÊU 8: Phên tñch nöåi dung vaâ yá nghôa àõnh nghôa vêåt chêët cuãa V.I.Lïnin. .............................................................................. 35 PTS. TRÛÚNG VÙN PHÛÚÁC (Chuã biïn) 4 CÊU 9: Quan àiïím cuãa chuã nghôa duy vêåt biïån chûáng vïì nguöìn göëc vaâ baãn chêët cuãa yá thûác. YÁ nghôa cuãa viïåc nùæm vûäng vêën àïì naây.................................................................................... 37 CÊU 10: Möëi quan hïå biïån chûáng giûäa vêåt chêët vaâ yá thûác. YÁ nghôa phûúng phaáp luêån cuãa viïåc nùæm vûäng vêën àïì naây trong nhêån thûác vaâ hoaåt àöång thûåc tiïîn............................................... 40 CÊU 11: Trònh baây hai nguyïn lyá cú baãn cuãa pheáp biïån chûáng duy vêåt vaâ yá nghôa phûúng phaáp luêån cuãa vêën àïì àoá. .... 42 CÊU 12: Nöåi dung vaâ yá nghôa cuãa quy luêåt thöëng nhêët vaâ àêëu tranh cuãa caác mùåt àöëi lêåp..................................................... 45 CÊU 13: Phên tñch mêu thuêîn bïn trong vaâ mêu thuêîn bïn ngoaâi, mêu thuêîn cú baãn vaâ khöng cú baãn. YÁ nghôa thûåc tiïîn cuãa viïåc nùæm vûäng vêën àïì naây. ................................................... 48 CÊU 14: Phên tñch mêu thuêîn chuã yïëu vaâ mêu thuêîn khöng chuã yïëu, mêu thuêîn àöëi khaáng vaâ mêu thuêîn khöng àöëi khaáng. YÁ nghôa cuãa viïåc nùæm vûäng vêën àïì naây.......................... 50 CÊU 15: Nöåi dung vaâ yá nghôa cuãa quy luêåt tûâ nhûäng thay àöíi vïì lûúång dêîn àïën nhûäng thay àöíi vïì chêët vaâ ngûúåc laåi........ 52 CÊU 16: Nöåi dung vaâ yá nghôa cuãa quy luêåt phuã àõnh cuãa phuã àõnh....................................................................................... 55 CÊU 17: Möëi quan hïå biïån chûáng giûäa caái chung vaâ caái riïng, yá nghôa phûúng phaáp luêån cuãa noá. ................................... 58 CÊU 18: Möëi quan hïå biïån chûáng giûäa nöåi dung vaâ hònh thûác, yá nghôa phûúng phaáp luêån cuãa vêën àïì. ............................. 60 CÊU 19: Sûå thöëng nhêët biïån chûáng giûäa baãn chêët vaâ hiïån tûúång, yá nghôa phûúng phaáp luêån............................................... 61 CÊU 20: Möëi quan hïå biïån chûáng giûäa nguyïn nhên vaâ kïët quaã, yá nghôa phûúng phaáp luêån cuãa noá. ..................................... 63 CÊU 21: Möëi quan hïå biïån chûáng giûäa têët nhiïn vaâ ngêîu nhiïn, yá nghôa phûúng phaáp luêån cuãa vêën àïì àoá. ...................... 65 HÛÚÁNG DÊÎN ÖN THI MÖN TRIÏËT HOÅC MAÁC - LÏNIN 5 CÊU 22: Möëi quan hïå biïån chûáng giûäa khaã nùng vaâ hiïån thûåc, yá nghôa phûúng phaáp luêån cuãa vêën àïì naây. ...................... 67 CÊU 23: Con àûúâng biïån chûáng cuãa quaá trònh nhêån thûác chên lyá, nhêån thûác hiïån thûåc khaách quan.................................. 69 CÊU 24 : Quan àiïím cuãa chuã nghôa duy vêåt biïån chûáng vïì möëi quan hïå biïån chûáng giûäa lyá luêån vaâ thûåc tiïîn..................... 72 CÊU 25: Chên lyá theo quan àiïím cuãa chuã nghôa duy vêåt biïån chûáng.................................................................................... 74 III- CHUÃ NGHÔA DUY VÊÅT BIÏÅN CHÛÁNG VÏÌ XAÄ HÖÅI ......................................................... 77 CÊU 26: Saãn xuêët cuãa caãi vêåt chêët laâ cú súã cuãa àúâi söëng xaä höåi vaâ vai troâ cuãa phûúng thûác saãn xuêët àöëi vúái sûå töìn taåi vaâ phaát triïín xaä höåi. ......................................................................... 78 CÊU 27: Nöåi dung quy luêåt vïì sûå phuâ húåp cuãa quan hïå saãn xuêët vúái tñnh chêët vaâ trònh àöå cuãa lûåc lûúång saãn xuêët. Sûå vêån duång quy luêåt naây úã nûúác ta........................................................ 81 CÊU 28: Möëi quan hïå biïån chûáng giûäa cú súã haå têìng vaâ kiïën truác thûúång têìng; cú súã haå têìng vaâ kiïën truác thûúång têìng úã nûúác ta trong thúâi kyâ quaá àöå. ...................................................... 85 CÊU 29: Hònh thaái kinh tïë - xaä höåi. Sûå phaát triïín cuãa caác hònh thaái kinh tïë - xaä höåi laâ möåt quaá trònh lõch sûã tûå nhiïn. .... 89 CÊU 30: Giai cêëp laâ gò? Vai troâ cuãa àêëu tranh giai cêëp trong xaä höåi coá giai cêëp. Tñnh têët yïëu cuãa cuöåc àêëu tranh giai cêëp trong thúâi kyâ quaá àöå tûâ chuã nghôa tû baãn lïn chuã nghôa xaä höåi................................................................................................. 91 CÊU 31: Nguöìn göëc vaâ baãn chêët cuãa nhaâ nûúác. Tñnh têët yïëu vaâ àùåc àiïím cuãa nhaâ nûúác xaä höåi chuã nghôa........................ 94 CÊU 32: Tiïën böå xaä höåi; nhûäng tiïu chuêín khaách quan vaâ àöång lûåc cuãa sûå tiïën böå xaä höåi. .................................................... 97 CÊU 33: Baãn chêët con ngûúâi. Möëi quan hïå giûäa caá nhên vaâ têåp thïí; giûäa caá nhên vaâ xaä höåi................................................... 99 PTS. TRÛÚNG VÙN PHÛÚÁC (Chuã biïn) 6 CÊU 34: Vai troâ cuãa quêìn chuáng nhên dên vaâ vô nhên - laänh tuå àöëi vúái sûå phaát triïín cuãa xaä höåi. ........................................................................................................103 CÊU 35: Möëi quan hïå giûäa töìn taåi xaä höåi vaâ yá thûác xaä höåi. ..............................106 HÛÚÁNG DÊÎN ÖN THI MÖN TRIÏËT HOÅC MAÁC - LÏNIN 7 LÚÂI NHAÂÂ XUÊËT BAÃN Àïí phuåc vuå viïåc giaãng daåy vaâ hoåc têåp caác böå mön Lyá luêån chñnh trõ Maác Lïnin trong hïå thöëng trûúâng Àaåi hoåc, cao àùèng vaâ trung hoåc chuyïn nghiïåp. Nhaâ xuêët baãn Àaåi hoåc quöëc gia Haâ Nöåi taái baãn, coá sûãa chûäa vaâ böí sung cuöën Hûúáng dêîn ön thi mön Triïët hoåc Maác - Lïnin. Saách do Trung têm Böìi dûúäng caán böå giaãng daåy lyá luêån Maác - Lïnin vaâ tû tûúãng Höì Chñ Minh, Nhaâ xuêët baãn Tû tûúãng - Vùn hoaá trûúác àêy töí chûác biïn soaån vaâ Nhaâ xuêët baãn Chñnh trõ quöëc gia taái baãn. Saách àûúåc trònh baây dûúái daång hoãi - àaáp vúái nöåi dung àaãm baão tñnh hïå thöëng, coá troång àiïím, saát yïu cêìu cuãa chûúng trònh böå mön Triïët hoåc Maác — Lïnin. Thaáng 3 nùm 2000 NHAÂ XUÊËT BAÃN ÀAÅI HOÅC QUÖËC GIA HAÂ NÖÅI PTS. TRÛÚNG VÙN PHÛÚÁC (Chuã biïn) 8 HÛÚÁNG DÊÎN ÖN THI MÖN TRIÏËT HOÅC MAÁC - LÏNIN 9 I - LÕCH SÛÃ TRIÏËT HOÅC PTS. TRÛÚNG VÙN PHÛÚÁC (Chuã biïn) 10 CÊU 1: Triïët hoåc laâ gò? Vêën àïì cú baãn cuãa triïët hoåc. Phûúng phaáp nhêån thûác thïë giúái cuãa triïët hoåc. 1. Khaái niïåm triïët hoåc - Triïët hoåc laâ möåt trong nhûäng hònh thaái yá thûác xaä höåi, xeát cho cuâng, àïìu bõ caác quan hïå kinh tïë cuãa xaä höåi quy àõnh. Duâ úã xaä höåi naâo, triïët hoåc bao giúâ cuäng göìm hai yïëu töë: 1) Yïëu töë nhêån thûác - sûå hiïíu biïët vïì thïë giúái xung quanh, trong àoá coá con ngûúâi; 2) Yïëu töë nhêån àõnh - àaánh giaá vïì mùåt àaåo lyá. - Triïët hoåc àaä ra àúâi trong xaä höåi chiïëm hûäu nö lïå (úã phûúng Têy) vaâ trong thúâi kyâ chuyïín tûâ xaä höåi chiïëm hûäu nö lïå sang xaä höåi phong kiïën (phûúng Àöng), gùæn liïìn vúái sûå phên cöng lao àöång xaä höåi - taách lao àöång trñ oác ra khoãi lao àöång chên tay. - Phuâ húåp vúái trònh àöå phaát triïín thêëp úã caác giai àoaån àêìu tiïn cuãa lõch sûã loaâi ngûúâi, triïët hoåc ra àúâi vúái tñnh caách laâ möåt khoa hoåc töíng húåp caác tri thûác cuãa con ngûúâi vïì hiïån thûåc xung quanh vaâ baãn thên mònh. Sau àoá, do sûå phaát triïín cuãa thûåc tiïîn xaä höåi vaâ cuãa quaá trònh tñch luyä tri thûác, àaä diïîn ra quaá trònh taách caác khoa hoåc ra khoãi triïët hoåc thaânh caác khoa hoåc àöåc lêåp. Triïët hoåc vúái tñnh caách laâ khoa hoåc, nïn noá coá àöëi tûúång vaâ nhiïåm vuå nhêån thûác riïng cuãa mònh, noá laâ hïå thöëng nhûäng quan niïåm, quan àiïím coá tñnh chêët chónh thïí vïì thïë giúái, vïì caác quaá trònh vêåt chêët vaâ tinh thêìn vaâ möëi liïn hïå giûäa chuáng, vïì nhêån thûác vaâ caãi biïën thïë giúái. 2. Vêën àïì cú baãn cuãa triïët hoåc - Theo Ùngghen, vêën àïì cú baãn cuãa triïët hoåc laâ vêën àïì vïì möëi quan hïå cuãa tû duy vúái töìn taåi, cuãa yá thûác àöëi vúái vêåt chêët. Viïåc giaãi quyïët vêën àïì cú baãn cuãa triïët hoåc laâ cú súã vaâ àiïím xuêët phaát àïí giaãi quyïët caác vêën àïì khaác cuãa triïët hoåc. - Vêën àïì cú baãn cuãa triïët hoåc göìm hai mùåt: + Mùåt thûá nhêët traã lúâi cêu hoãi: giûäa vêåt chêët vaâ yá thûác caái naâo coá trûúác, caái naâo coá sau, caái naâo quyïët àõnh caái naâo? Noái caách khaác, giûäa vêåt chêët vaâ yá thûác caái naâo laâ tñnh thûá nhêët, caái naâo laâ tñnh thûá hai. Coá hai caách traã lúâi khaác nhau dêîn àïën hònh thaânh hai khuynh hûúáng triïët hoåc àöëi lêåp nhau: HÛÚÁNG DÊÎN ÖN THI MÖN TRIÏËT HOÅC MAÁC - LÏNIN 11 * Nhûäng quan àiïím triïët hoåc cho vêåt chêët laâ tñnh thûá nhêët, yá thûác laâ tñnh thûá hai hoåp thaânh chuã nghôa duy vêåt. Trong lõch sûã tû tûúãng triïët hoåc coá ba hònh thûác cú baãn cuãa chuã nghôa duy vêåt: 1) Chuã nghôa duy vêåt chêët phaác, ngêy thú thúâi cöí àaåi; 2) Chuã nghôa duy vêåt maáy moác, siïu hònh thïë kyã XVII-XVIII; 3) Chuã nghôa duy vêåt biïån chûáng. * Ngûúåc laåi, nhûäng quan àiïím triïët hoåc cho yá thûác laâ tñnh thûá nhêët, vêåt chêët laâ tñnh thûá hai, hoåp thaânh chuã nghôa duy têm. Chuã nghôa duy têm laåi àûúåc thïí hiïån qua hai traâo lûu chñnh: chuã nghôa duy têm khaách quan (Platön; Hïghen...) vaâ chuã nghôa duy têm chuã quan (Beccli, Hium...). + Mùåt thûá hai traã lúâi cêu hoãi: con ngûúâi coá khaã nùng nhêån thûác àûúåc thïë giúái hay khöng? * Caác nhaâ triïët hoåc duy vêåt cho rùçng, con ngûúâi coá khaã nùng nhêån thûác thïë giúái. Song, do mùåt thûá nhêët quy àõnh, nïn sûå nhêån thûác àoá laâ sûå phaãn aánh thïë giúái vêåt chêët vaâo oác con ngûúâi. * Möåt söë nhaâ triïët hoåc duy têm cuäng thûâa nhêån con ngûúâi coá khaã nùng nhêån thûác thïë giúái nhûng sûå nhêån thûác àoá laâ sûå tûå nhêån thûác cuãa tinh thêìn, tû duy. * Möåt söë nhaâ triïët hoåc duy têm khaác nhû Hium, Cantú laåi phuã nhêån khaã nùng nhêån thûác thïë giúái cuãa con ngûúâi. Àêy laâ nhûäng ngûúâi theo "bêët khaã tri luêån" (thuyïët khöng thïí biïët). Khuynh hûúáng naây khöng thûâa nhêån vai troâ cuãa nhêån thûác khoa hoåc trong àúâi söëng xaä höåi. Àöëi vúái caác hïå thöëng triïët hoåc, vêën àïì cú baãn cuãa triïët hoåc khöng chó àûúåc thïí hiïån trong caác quan niïåm coá tñnh chêët baãn thïí luêån, maâ coân àûúåc thïí hiïån trong caác quan niïåm chñnh trõ - xaä höåi, àaåo àûác vaâ tön giaáo, têët nhiïn coá thïí laâ nhêët quaán hoùåc laâ khöng nhêët quaán. Cuöåc àêëu tranh giûäa chuã nghôa duy vêåt vaâ chuã nghôa duy têm xuyïn suöët lõch sûã phaát triïín cuãa tû tûúãng triïët hoåc vaâ thïí hiïån tñnh àaãng trong triïët hoåc. 3. Phûúng phaáp nhêån thûác thïë giúái cuãa triïët hoåc PTS. TRÛÚNG VÙN PHÛÚÁC (Chuã biïn) 12 Triïët hoåc nghiïn cûáu nhûäng quy luêåt chung nhêët cuãa töìn taåi vaâ tû duy, giuáp cho viïåc nhêån thûác vaâ hoaåt àöång caãi taåo thïë giúái. Triïët hoåc Maác dûåa vaâo nhûäng thaânh quaã cuãa caác khoa hoåc cuå thïí, nhûng noá khöng lêëy phûúng phaáp cuãa caác ngaânh khoa hoåc cuå thïí àïí laâm phûúng phaáp cuãa mònh. Phûúng phaáp nhêån thûác chung nhêët, àuáng àùæn nhêët cuãa triïët hoåc laâ phûúng phaáp biïån chûáng duy vêåt. Phûúng phaáp biïån chûáng duy vêåt àöëi lêåp vúái phûúng phaáp siïu hònh. Phûúng phaáp biïån chûáng vaâ siïu hònh xuêët hiïån rêët súám, tûâ thúâi cöí àaåi. Phûúng phaáp biïån chûáng laâ phûúng phaáp nhêån thûác sûå vêåt vaâ hiïån tûúång trong sûå liïn hïå, taác àöång qua laåi, vêån àöång vaâ phaát triïín. Ngûúåc laåi, phûúng phaáp siïu hònh xem xeát sûå vêåt, hiïån tûúång trong sûå taách rúâi, khöng vêån àöång vaâ khöng phaát triïín. Cuöåc àêëu tranh giûäa phûúng phaáp biïån chûáng vaâ phûúng phaáp siïu hònh cuäng laâ möåt nöåi dung cú baãn cuãa lõch sûã triïët hoåc. Phûúng phaáp biïån chûáng duy vêåt xuêët hiïån tûâ thúâi kyâ cöí àaåi (biïån chûáng duy vêåt thö sú, möåc maåc tûå phaát). Chó àïën khi triïët hoåc Maác ra àúâi, phûúng phaáp naây múái thûåc sûå trúã thaânh phûúng phaáp triïët hoåc khoa hoåc. Phûúng phaáp naây giuáp cho con ngûúâi khaã nùng nhêån thûác möåt caách àuáng àùæn, khaách quan vïì giúái tûå nhiïn, xaä höåi vaâ tû duy vaâ giuáp con ngûúâi àaåt àûúåc hiïåu quaã trong hoaåt àöång thûåc tiïîn. HÛÚÁNG DÊÎN ÖN THI MÖN TRIÏËT HOÅC MAÁC - LÏNIN 13 CÊU 2: Nhûäng neát cú baãn cuãa triïët hoåc ÊËn Àöå cöí àaåi xung quanh caác vêën àïì: khúãi nguyïn cuãa thïë giúái, con ngûúâi vaâ nhêån thûác. 1. Vêën àïì khúãi nguyïn cuãa thïë giúái Theo caách phên chia truyïìn thöëng, triïët hoåc ÊËn Àöå cöí àaåi coá 9 hïå thöëng thuöåc hai loaåi: - Chñnh thöëng coá 6 hïå thöëng Mimaânsaâ, Vedaânta, Saâmkhuya, Yoga, Nyaâya, Vaiseâsika. Phaái khöng chñnh thöëng hay Taâ giaáo (naâstika) coá 3 hïå thöëng: Buddha (Phêåt giaáo), Jaina giaáo, Lökaâyata. (Tiïu chuêín cuãa chñnh thöëng laââ thûâa nhêån vaâ baão vïå tñnh àuáng àùæn tuyïåt àöëi cuãa kinh Veâda. Coân taâ giaáo thò ngûúåc laåi). Caác trûúâng phaái trïn àïìu ñt nhiïìu baân àïën vêën àïì khúãi nguyïn cuãa thïë giúái. Nhûäng trûúâng phaái coá tñnh chêët duy têm tön giaáo cho rùçng, khúãi nguyïn cuãa thïë giúái laâ Braâhman - laâ thûåc taåi duy nhêët cuãa vuä truå, laâ caái maâ do àoá, moåi vêåt sinh trûúãng, caái trong àoá, moåi vêåt nhêåp vaâo khi bõ huyã diïåt. Braâhman töìn taåi vônh viïîn, vaâ coá khi coân àûúåc coi laâ möåt võ thêìn saáng taåo. Con ngûúâi laâ möåt böå phêån cuãa Braâhman, tûác laâ Atman; muöën trúã vïì vúái caái vônh hùçng, con ngûúâi phaãi tu luyïån, phaãi thoaát tuåc àïí Atman trúã vïì vúái Braâhman. Nhûäng trûúâng phaái coá tñnh chêët duy vêåt cho rùçng, thïë giúái naây (kïí caã con ngûúâi) àûúåc taåo thaânh tûâ nhûäng yïëu töë vêåt chêët, tuyâ theo quan niïåm khaác nhau cuãa caác phaái maâ caác yïëu töë àoá laâ: nûúác, àêët, khöng khñ,... hoùåc trûâu tûúång hún laâ nguyïn tûã. Àöìng thúâi vúái quan niïåm naây, ngûúâi ta coân cho rùçng, linh höìn cuäng àûúåc sinh ra tûâ nhûäng yïëu töë vêåt chêët, noá mêët ài khi vêåt chêët (thïí xaác) bõ tiïu huyã. 2. Vêën àïì con ngûúâi Nhiïìu trûúâng phaái triïët hoåc ÊËn Àöå cöí àaåi cho rùçng, con ngûúâi göìm hai phêìn: höìn vaâ xaác. Phêìn xaác coá thïí bõ huyã diïåt, coân phêìn höìn laâ töìn taåi vônh viïîn, tuyâ theo "nghiïåp" hay do tu luyïån, do laâm PTS. TRÛÚNG VÙN PHÛÚÁC (Chuã biïn) 14 àiïìu thiïån hay aác..., maâ höìn coá thïí trúã vïì vúái coäi "vônh hùçng" hoùåc di chuyïín sang thên xaác khaác (luên höìi). Ngûúåc laåi, möåt söë trûúâng phaái coá tñnh chêët duy vêåt cho rùçng, linh höìn hay tû tûúãng, yá thûác cuãa con ngûúâi àûúåc naãy sinh tûâ vêåt chêët vaâ noá liïn quan àïën thïí xaác cuãa möîi con ngûúâi. Vêåt chêët sinh ra yá thûác cuäng nhû gaåo nêëu thaânh rûúåu (phaái Lökaâyata). YÁ thûác, tû tûúãng con ngûúâi seä mêët ài khi ngûúâi ta chïët. Do coá nhûäng quan niïåm khaác nhau vïì con ngûúâi, nïn trong caác trûúâng phaái triïët hoåc ÊËn Àöå cuäng coá nhûäng quan niïåm khaác nhau vïì yá nghôa cuãa cuöåc söëng vaâ vai troâ cuãa con ngûúâi trong thïë giúái. Nhûng nhòn chung, triïët hoåc ÊËn Àöå cöí àaåi (kïí caã caác trûúâng phaái duy vêåt) àïìu ñt nhiïìu coá quan niïåm duy têm tön giaáo vïì nhûäng vêën àïì trïn. 3. Vïì nhêån thûác Noái àïën nhêån thûác, trûúác hïët phaãi noái àïën pheáp biïån luêån cuãa phaái Nyaâya, Vaiseâsika, pheáp biïån luêån naây coân àûúåc goåi laâ "nguä àoaån luêån". Trong "nguä àoaån luêån", àïí chûáng minh möåt àiïìu gò àoá laâ chên thûåc hay giaã döëi, phaãi qua 5 bûúác sau: luêån àïì, nhên àïì, vñ duå, suy àoaán, kïët luêån. Thñ duå cuå thïí nhû: 1. Àöìi coá lûãa chaáy. 2. Vò àöìi böëc khoái. 3. Têët caã nhûäng caái böëc khoái àïìu coá lûãa chaáy, thñ duå bïëp loâ. 4. Àöìi böëc khoái thò khöng thïí khöng coá lûãa chaáy. 5. Do àoá, àöìi coá lûãa chaáy. Trong triïët hoåc ÊËn Àöå cöí àaåi cuäng coá nhûäng phaái àaä àïì cêåp túái pheáp biïån chûáng, têët nhiïn àoá múái laâ pheáp biïån chûáng möåc maåc, tûå phaát. Nhûäng nhaâ triïët hoåc coá tû tûúãng biïån chûáng cho rùçng, thïë giúái coá sinh, coá diïåt, vêån àöång biïën àöíi khöng ngûâng. Sûå vêån àöång biïën àöíi êëy diïîn ra trong khöng gian vaâ trong tûâng khoaãnh khùæc thúâi gian hïët sûác ngùæn (saátna - cuãa Phêåt giaáo). Hoå coân cho rùçng, sûå vêån àöång àoá laâ do nhûäng lûåc bïn trong cuãa noá. Chñnh Maác vaâ HÛÚÁNG DÊÎN ÖN THI MÖN TRIÏËT HOÅC MAÁC - LÏNIN 15 Ùngghen àaä àaánh giaá cao nhûäng tû tûúãng biïån chûáng naây trong tñn àiïìu Phêåt giaáo sú kyâ. Triïët hoåc ÊËn Àöå cöí àaåi coá sûå pha tröån, hoaâ nhêåp vúái nhûäng tû tûúãng coá tñnh chêët duy linh tön giaáo, trong àoá, coá nhiïìu vêën àïì maâ ngaây nay chuáng ta cêìn phaãi xem xeát; diïîn giaãi nhû: luyïån yoga; luên höìi,... PTS. TRÛÚNG VÙN PHÛÚÁC (Chuã biïn) 16 CÊU 3: Nhûäng àùåc àiïím cú baãn cuãa triïët hoåc Trung Hoa cöí àaåi vïì caác vêën àïì: khúãi nguyïn cuãa thïë giúái, vêën àïì cú baãn cuãa triïët hoåc, con ngûúâi vaâ nhêån thûác. Trung Hoa laâ möåt nûúác coá nïìn vùn minh lúán vaâ súám. Khoaãng tûâ 1.700 nùm àïën 1.000 nùm trûúác cöng nguyïn, ngûúâi Trung Hoa àaä coá böën phaát minh lúán: chïë taåo ra la baân, kyä thuêåt chïë taåo giêëy, chïë taåo thuöëc suáng, phûúng phaáp in chûä. Xaä höåi Trung Hoa thúâi kyâ triïët hoåc cöí àaåi ra àúâi (khoaãng thïë kyã VI trûúác cöng nguyïn) laâ thúâi kyâ àang chuyïín tûâ xaä höåi nö lïå sang xaä höåi phong kiïën. Àêy cuäng laâ thúâi kyâ coá nhiïìu biïën àöång sêu sùæc vaâ röång lúán, do vêåy, úã àoá, àaä naãy sinh nhiïìu hoåc thuyïët chñnh trõ — xaä höåi, triïët hoåc, tön giaáo phong phuá vaâ khöng ngûâng àêëu tranh vúái nhau. Trong àoá, coá hai trûúâng phaái lúán vaâ coá aãnh hûúãng lêu daâi, àoá laâ phaái Khöíng do Khöíng Tûã (551 - 479 trûúác cöng nguyïn) saáng lêåp vaâ phaái Laäo, do Laäo Tûã (khoaãng thïë kyã VI-V trûúác cöng nguyïn) saáng lêåp. Dûúái àêy laâ möåt söë vêën àïì chuã yïëu cuãa triïët hoåc Trung Hoa cöí àaåi: 1. Vêën àïì khúãi nguyïn cuãa thïë giúái vaâ vêën àïì cú baãn cuãa triïët hoåc Trûúác hïët, triïët hoåc Trung Hoa noái riïng vaâ triïët hoåc phûúng Àöng noái chung ñt baân àïën vêën àïì vïì giúái tûå nhiïn, nhûng khi kiïën giaãi nhûäng vêën àïì xaä höåi loaâi ngûúâi, ñt nhiïìu hoå coá àïì cêåp àïën vêën àïì khúãi nguyïn cuãa thïë giúái, vêën àïì cú baãn cuãa triïët hoåc. Laäo Tûã cho rùçng, khúãi nguyïn cuãa thïë giúái laâ "Àaåo". Àaåo" laâ möåt tïn goåi khiïn cûúäng, vò theo öng "Àaåo" laâ caái lúán nhêët, caái möng lung múâ aão. Nhûng "Àaåo" cuäng laâ caái coá trûúác vaån vêåt, caái maâ moåi vêåt àûúåc sinh ra vaâ àûúåc nhêåp vaâo sau khi bõ huyã diïåt. "Àaåo" cuäng laâ caái maâ moåi vêåt vaâ caã con ngûúâi phaãi tuên theo. Öng cho rùçng: "Ngûúâi theo quy luêåt cuãa àêët, àêët theo quy luêåt cuãa trúâi, trúâi theo quy luêåt cuãa àaåo..." vaâ "àaåo theo quy luêåt cuãa tûå nhiïn". Vúái Laäo Tûã, "Àaåo" coá tñnh duy vêåt, song trong àoá, coá chûáa àûång mêìm möëng duy têm. Do vêåy, sau naây, möåt söë nhaâ triïët hoåc kïë tuåc HÛÚÁNG DÊÎN ÖN THI MÖN TRIÏËT HOÅC MAÁC - LÏNIN 17 öng àaä khai thaác yïëu töë duy têm naây vaâ biïën "Àaåo" thaânh caái coá tñnh chêët nhû möåt tinh thêìn tuyïåt àöëi, caái maâ con ngûúâi khöng thïí nhêån thûác àûúåc. Vúái Khöíng Tûã, tuy khöng trûåc tiïëp baân àïën vêën àïì baãn thïí, tûå nhiïn, nhûng öng laåi coá quan niïåm vïì "Trúâi", "mïånh trúâi". Sau naây, möåt söë ngûúâi kïë tuåc öng biïën caác quan niïåm àoá thaânh nhûäng thûåc thïí thêìn thaánh, vúái hoå "Trúâi" laâ võ thêìn coá nhên caách, coá quyïìn thûúãng phaåt..., vaâ laâ keã saáng taåo ra thïë giúái. Khaác vúái nhûäng quan àiïím trïn, möåt söë nhaâ triïët hoåc duy vêåt úã Trung Hoa cöí àaåi cho rùçng vaån vêåt do "nguä haânh" (kim, möåc, thuyã, hoaã, thöí) tûúng sinh tûúng khùæc taåo thaânh. Hoùåc möåt söë khaác cho rùçng, do êm dûúng giao caãm maâ taåo nïn trúâi, àêët, vaån vêåt vaâ con ngûúâi. Triïët hoåc Trung Hoa cöí àaåi giaãi quyïët vêën àïì cú baãn cuãa triïët hoåc thöng qua viïåc luêån giaãi caái phaåm truâ: Têm - Vêåt, Lyá - Khñ, Thêìn - Hònh. Caác nhaâ duy têm cho rùçng, Têm, Lyá, Thêìn laâ coá trûúác, laâ caái chuã àöång; coân Vêåt, Khñ, Hònh laâ coá sau, laâ caái lïå thuöåc. Caác nhaâ duy vêåt àaä phaãn baác laåi quan niïåm duy têm trïn vaâ cho rùçng, caái tinh thêìn, caái têm lyá, caái tû tûúãng luön gùæn vúái caái thên thïí vaâ noá mêët ài khi thên thïí bõ huyã diïåt. 2. Vêën àïì con ngûúâi Triïët hoåc Trung Hoa rêët chuá yá àïën vêën àïì con ngûúâi, nhiïìu vêën àïì "ngoaâi con ngûúâi" coá àûúåc àïì cêåp túái, cuöëi cuâng cuäng chó àïí giaãi quyïët vêën àïì con ngûúâi trong caác möëi quan hïå gia àònh vaâ xaä höåi. Möåt söë quan niïåm coá tñnh chêët duy vêåt cho rùçng, con ngûúâi laâ saãn phêím cuãa sûå vêån àöång, phaát triïín cuãa caác yïëu töë coá tñnh vêåt chêët nhû quan niïåm "nguä haânh", "êm dûúng", hay coi con ngûúâi laâ möåt böå phêån cuãa sûå phaát triïín cuãa caái goåi laâ "Àaåo" hay "tûå nhiïn". Nhûng ngay trong nhûäng quan niïåm trïn cuäng ñt nhiïìu coá biïíu hiïån cuãa yïëu töë duy têm, nhêët laâ trong viïåc giaãi thñch vêën àïì "tñnh ngûúâi". Trong caác quan niïåm naây, "tñnh ngûúâi" àûúåc hiïíu laâ nhûäng phêím chêët, nùng lûåc, yá thûác, tû tûúãng,... Quan niïåm coá tñnh duy têm cho rùçng, tñnh ngûúâi laâ caái coá sùén (tñnh baãn thiïån, tñnh baãn aác, PTS. TRÛÚNG VÙN PHÛÚÁC (Chuã biïn) 18 tñnh ngûúâi do trúâi phuá...,). Cuäng coá nhaâ triïët hoåc cho rùçng tñnh ngûúâi khöng thiïån, khöng aác, vöën dô gêìn nhau (giöëng nhau) vaâ do "têåp, nhiïîm" maâ thaânh thiïån hay aác. Hoå cho rùçng caái àaáng súå khöng phaãi laâ "mïånh trúâi", maâ laâ "nhên hoaå". Vêën àïì vai troâ cuãa con ngûúâi àaä àûúåc caác nhaâ triïët hoåc Trung Hoa cöí àaåi àïì cêåp khaá nhiïìu. Àiïìu àùåc biïåt lûu yá úã àêy laâ, trong nhûäng biïën àöíi sêu sùæc cuãa àúâi söëng xaä höåi àûúng thúâi, möåt söë nhaâ triïët hoåc àaä thêëy àûúåc vai troâ to lúán cuãa con ngûúâi, cuãa nhên dên. Nhû quan niïåm: "dên laâ göëc, xaä tùæc laâ quyá, vua quan laâ thûúâng", hay "dên coá sûác maånh nhû nûúác, lêåt thuyïìn cuäng laâ dên...". Nhûng do sûå phaát triïín trò trïå cuãa xaä höåi Trung Hoa vaâ do haån chïë lõch sûã cuãa chñnh caác nhaâ triïët hoåc maâ cuöëi cuâng hêìu hïët hoå àïìu coá quan niïåm vïì tñnh chêët àùèng cêëp, àõnh mïånh trong vêën àïì con ngûúâi. 3. Vêën àïì nhêån thûác Triïët hoåc Trung Hoa cöí àaåi ñt baân àïën vêën àïì nhêån thûác giúái tûå nhiïn, vaâ nïëu coá thò nhêån thûác êëy cuöëi cuâng cuäng àïí quay vïì nhêån thûác xaä höåi (thñ duå: vêën àïì "Àaåo" vaâ nhêån thûác "Àaåo" cuãa Laäo Tûã,...). Khi baân nhiïìu àïën khaã nùng nhêån thûác cuãa con ngûúâi, Khöíng Tûã cho rùçng thaánh nhên khöng hoåc cuäng biïët, quên tûã hoåc thò biïët, coân tiïíu nhên hoåc cuäng khöng biïët. Möåt söë nhaâ triïët hoåc khaác thò cho rùçng, duâ keã trñ hay ngu cuäng phaãi qua hoåc múái biïët. Nhûng nhiïìu nhaâ triïët hoåc cho rùçng, caái hoåc, biïët êëy laâ nhùçm àïí laâm theo "danh", "phêån" cuãa mònh. Pheáp biïån chûáng cuäng laâ vêën àïì àaä àûúåc àùåt ra trong triïët hoåc Trung Hoa cöí àaåi, thïí hiïån trong kiïën giaãi vïì "Àaåo", vïì "Biïën dõch". Trong àoá, hoå thûâa nhêån rùçng: Thïë giúái vêån àöång biïën àöíi laâ töìn taåi vônh viïîn, coá tñnh quy luêåt vaâ nhúâ nhûäng mêu thuêîn vöën coá cuãa noá. Nhûng do haån chïë lõch sûã, sûå vêån àöång, biïën àöíi àoá laåi àûúåc coi laâ möåt chu trònh kheáp kñn, khöng coá phaát triïín, khöng coá sûå àöíi múái vïì chêët. * * * HÛÚÁNG DÊÎN ÖN THI MÖN TRIÏËT HOÅC MAÁC - LÏNIN 19 Do nhûäng àiïìu kiïån lõch sûã cuå thïí maâ Viïåt Nam coá sûå tiïëp thuå vaâ caãi biïën nhûäng tû tûúãng triïët hoåc cuãa Trung Hoa, àoá laâ möåt têët yïëu lõch sûã. Do vêåy, khi nghiïn cûáu tû tûúãng triïët hoåc Viïåt Nam khöng thïí khöng tñnh àïën sûå tiïëp thuå vaâ caãi biïën êëy. PTS. TRÛÚNG VÙN PHÛÚÁC (Chuã biïn) 20 CÊU 4: Phên tñch cuöåc àêëu tranh giûäa chuã nghôa duy vêåt vaâ chuã nghôa duy têm trong triïët hoåc cöí àaåi Hy Laåp thöng qua hai àûúâng löëi triïët hoåc: Àïmöcrit vaâ Platön. Nhûäng giaá trõ triïët hoåc nöíi bêåt cuãa Arixtöët. 1. Cuöåc àêëu tranh giûäa chuã nghôa duy vêåt vaâ chuã nghôa duy têm trong triïët hoåc cöí àaåi Hy Laåp - Àïmöcrit (460-370 TCN) laâ àaåi biïíu xuêët sùæc nhêët cuãa chuã nghôa duy vêåt Hy Laåp cöí àaåi. Chuã nghôa duy vêåt cuãa Àïmöcrit laâ thïë giúái quan cuãa böå phêån giai cêëp chuã nö dên chuã tiïën böå. Triïët hoåc cuãa Platön (427-347 TCN) laâ chuã nghôa duy têm khaách quan, thïë giúái quan cuãa böå phêån giai cêëp chuã nö quyá töåc phaãn àöång. - Vïì vêën àïì khúãi nguyïn cuãa thïë giúái, Àïmöcrit coi nguyïn tûã vaâ khoaãng tröëng laâ cú súã àêìu tiïn cuãa thïë giúái, trong àoá, nguyïn tûã laâ haåt vêåt chêët khöng thïí phên chia àûúåc luön vêån àöång. Nhûäng nguyïn tûã àöìng nhêët vïì chêët lûúång, vö têån vïì söë lûúång; khaác nhau vïì hònh thûác, kñch thûúác, võ trñ vaâ trêåt tûå. Nhiïìu nguyïn tûã kïët húåp thaânh vêåt thïí, khi vêåt thïí phên raä laåi trúã vïì nguyïn tûã. Nguyïn tûã laâ töìn taåi, vò tûâ caác nguyïn tûã sinh ra caác sûå vêåt; khoaãng tröëng do khöng sinh ra caái gò caã, chó laâ khöng gian àïí caác nguyïn tûã vêån àöång, kïët húåp vaâ phên raä, cho nïn khoaãng tröëng khöng töìn taåi. Ngûúåc laåi, Platön coi "yá niïåm" laâ töìn taåi chên thûåc vaâ vônh cûãu, coân vêåt chêët laâ khöng töìn taåi. Trong quan hïå vúái caác sûå vêåt caãm tñnh, "yá niïåm" vûâa laâ nguyïn nhên, vûâa laâ hònh mêîu, muåc àñch cuãa caán sûå vêåt caãm tñnh. - Vïì vêën àïì linh höìn, Àïmöcrit coi linh höìn àûúåc cêëu taåo tûâ möåt loaåi nguyïn tûã àùåc biïåt - hònh cêìu, giöëng nguyïn tûã lûãa. Linh höìn khöng bêët tûã. Traái laåi, Platön coi linh höìn laâ bêët tûã, linh höìn bõ giam haäm trong thïí xaác vaâ coá thïí nhêåp vaâo thïí xaác khaác. - Vïì vêën àïì nhêån thûác, Àïmöcrit coi caãm giaác laâ nguöìn göëc cuãa nhêån thûác. Song, tri thûác dûåa trïn caãm giaác laâ tri thûác múâ töëi. Coân tri thûác dûåa trïn lyá tñnh cho chuáng ta tri thûác xaác thûåc, àaåt àïën hiïíu biïët vïì baãn chêët cuãa thïë giúái laâ nguyïn tûã vaâ khoaãng tröëng. Àïmöcrit coân àùåt ra vêën àïì vïì möëi quan hïå giûäa caãm giaác vaâ HÛÚÁNG DÊÎN ÖN THI MÖN TRIÏËT HOÅC MAÁC - LÏNIN 21 lyá tñnh trong nhêån thûác. Ngûúåc laåi, Platön coi nhêån thûác vïì sûå vêåt laâ khöng xaác thûåc, "múâ töëi", chó coá nhêån thûác vïì nhûäng yá niïåm laâ xaác thûåc vaâ àaåt àûúåc bùçng "sûå höìi tûúãng" cuãa linh höìn bêët tûã nhûäng gò maâ noá àaä thêëy úã thïë giúái yá niïåm trûúác àoá. - Vïì quan àiïím chñnh trõ, Àïmöcrit uãng höå chïë àöå dên chuã, coân Platön laåi àïì cao chïë àöå quyá töåc, chöëng laåi chïë àöå dên chuã tiïën böå. 2. Arixtöët (384-322 TCN). - Triïët hoåc cuãa öng phaãn aánh chïë àöå chiïëm hûäu nö lïå Hy Laåp thúâi suy taân. Cöng lao lúán cuãa Arixtöët laâ úã chöî: Öng àaä chöëng laåi chuã nghôa duy têm khaách quan cuãa Platön. Trong hoåc thuyïët vïì töìn taåi, öng àaä thûâa nhêån vêåt chêët laâ vônh viïîn. Song öng laåi taách rúâi hònh thûác ra khoãi vêåt chêët, coi hònh thûác khöng coá tñnh vêåt chêët, nhûng coá tñnh tñch cûåc, laâ nguyïn nhên sinh ra caác sûå vêåt cuå thïí. Coân vêåt chêët laâ thuå àöång, noá chó coá thïí biïën thaânh sûå vêåt cuå thïí nhúâ nguyïn nhên hònh thûác. Bêåc thang hònh thûác àaä dêîn öng àïën tû tûúãng duy têm vïì hònh thûác cao nhêët (àöång lûåc àêìu tiïn) úã bïn ngoaâi thïë giúái. - Trong hoåc thuyïët vïì linh höìn, öng àaä coi linh höìn phuå thuöåc vaâo traång thaái cú thïí vaâ khöng bêët tûã. Khöng chó cú thïí con ngûúâi, maâ caã thûåc vêåt, àöång vêåt cuäng coá linh höìn. - Trong hoåc thuyïët vïì nhêån thûác, öng àaä phï phaán thuyïët "höìi tûúãng" cuãa linh höìn vïì thïë giúái yá niïåm cuãa Platön. Öng coi caãm giaác laâ cú súã cuãa nhêån thûác vaâ öng chöëng laåi viïåc taách rúâi nhêån thûác caãm tñnh vúái nhêån thûác lyá tñnh. Öng coá nhiïìu àoáng goáp vïì lögic hoåc. Öng àaä àûa ra caác quy luêåt cú baãn cuãa lögic hònh thûác. Ngoaâi ra, öng coân coá nhûäng tû tûúãng quyá baáu vïì möëi quan hïå biïån chûáng giûäa caái chung vaâ caái riïng, giûäa quy naåp vaâ diïîn dõch, v.v.. PTS. TRÛÚNG VÙN PHÛÚÁC (Chuã biïn) 22 CÊU 5: Cuöåc àêëu tranh giûäa chuã nghòn duy vêåt vaâ chuã nghôa duy têm tûâ thïë kyã XVII àïën thïë kyã XVIII thöng qua caác triïët gia tiïu biïíu nhû Bïcún, Höëpbú, Àïcaáctú, Xpinöda, Löccú, Beáceli, Hium. - Cuöåc àêëu tranh giûäa chuã nghôa duy vêåt vaâ chuã nghôa duy têm thïë kyã XVII, XVIII phaãn aánh hoaân caãnh lõch sûã múái: thúâi kyâ phûúng thûác saãn xuêët tû baãn chuã nghôa ra àúâi vaâ phaát triïín trong loâng xaä höåi phong kiïën; mêu thuêîn giai cêëp, àêëu tranh giai cêëp ngaây caâng trúã nïn gay gùæt, laâ thúâi kyâ cuãa caác cuöåc caách maång tû saãn; khoa hoåc (àùåc biïåt laâ cú hoåc) àaä phaát triïín. Luác naây, chuã nghôa duy vêåt laâ thïë giúái quan cuãa giai cêëp tû saãn, giai cêëp tiïën böå, caách maång àêëu tranh maånh meä vúái chuã nghôa duy têm, tön giaáo - thïë giúái quan cuãa giai cêëp quyá töåc phong kiïën, giai cêëp laåc hêåu, phaãn àöång. - Ngûúâi coá cöng lao to lúán chöëng laåi chuã nghôa kinh viïån, khöi phuåc vaâ phaát triïín truyïìn thöëng duy vêåt cöí àaåi trong thúâi kyâ múái laâ Bïcún. + Bïcún àaä coi chuã nghôa kinh viïån laâ vö ñch, chó laâ nhûäng lêåp luêån trûâu tûúång, khöng coá nöåi dung. Khoa hoåc múái (phûúng phaáp luêån cuãa khoa hoåc tûå nhiïn thûåc nghiïåm) seä àem laåi cho con ngûúâi sûác maånh trong cuöåc chinh phuåc giúái tûå nhiïn. Àïí àaåt àûúåc àiïìu àoá, nhêån thûác khoa hoåc phaãi dûåa trïn caác sûå kiïån vaâ tûâ àoá khaái quaát thaânh lyá luêån. Phûúng phaáp quy naåp dûåa trïn quan saát phên tñch, so saánh, thûåc nghiïåm laâ phûúng phaáp chuã yïëu àïí nhêån thûác chên lyá. Song, àïí coá àûúåc phûúng phaáp trûúác hïët phaãi gaåt boã nhûäng "lêìm lêîn" caãn trúã con àûúâng nhêån thûác nhû: "lêìm lêîn cuãa chuãng töåc", "lêìm lêîn cuãa hang àöång", "lêìm lêîn cuãa núi cöng cöång" vaâ "lêìm lêîn cuãa raåp haát". + Bïcún àaä àûa ra nhûäng quan àiïím duy vêåt, coi vêåt chêët laâ töíng húåp caác haåt, coi giúái tûå nhiïn laâ töíng húåp caác vêåt thïí àa daång vïì chêët. Vêån àöång cuäng àa daång vaâ laâ thuöåc tñnh khöng taách rúâi vêåt chêët... Nhûäng tû tûúãng duy vêåt cuãa Bïcún coá yá nghôa lúán chöëng laåi chuã nghôa duy têm tön giaáo.. Song chuã nghôa duy vêåt cuãa Bïcún laâ siïu hònh vaâ khöng triïåt àïí. Öng quaá nhêën maånh àïën phûúng phaáp quy naåp, àïì cao HÛÚÁNG DÊÎN ÖN THI MÖN TRIÏËT HOÅC MAÁC - LÏNIN 23 phên tñch. Tuy chöëng laåi chuã nghôa kinh viïån, nhûng laåi thûâa nhêån sûå töìn taåi cuãa Thûúång àïë, thûâa nhêån lyá luêån vïì "chên lyá hai mùåt"... - Höëpxú àaä tiïëp tuåc phaát triïín tû tûúãng duy vêåt cuãa Bï cún. + Öng àaä khùèng àõnh chó coá caác vêåt thïí laâ taåm thúâi, coân vêåt chêët laâ töìn taåi vônh viïîn. Do thïë giúái quan siïu hònh nïn öng àaä phuã nhêån sûå àa daång vïì chêët cuãa thïë giúái, coi sûå vêån àöång cuãa thïë giúái vêåt chêët chó laâ sûå di chuyïín võ trñ àún giaãn trong khöng gian. + Àiïím tiïën böå hún so vúái Bïcún laâ Höëpxú àaä kiïn quyïët chöëng laåi chuã nghôa kinh viïån vaâ tön giaáo, öng khöng thûâa nhêån "chên lyá hai mùåt". Öng phï phaán hoåc thuyïët duy têm cuãa Àïcaáctú vïì "yá niïåm bêím sinh" vaâ phaát triïín caãm giaác luêån duy vêåt trong lyá luêån nhêån thûác. Öng coi caãm giaác, kinh nghiïåm laâ nguöìn göëc cuãa moåi tri thûác, song öng cuäng khöng coi nheå vai troâ cuãa lyá tñnh. - Nïëu nhû Bïcún, Höëpxú chó ra phûúng phaáp cú baãn cuãa nhêån thûác khoa hoåc laâ phûúng phaáp kinh nghiïåm, thûåc nghiïåm vïì giúái tûå nhiïn, thò ngûúåc laåi, Àïcaáctú laåi àïì cao vai troâ cuãa lyá tñnh. + Triïët hoåc cuãa Àïcaáctú laâ nhõ nguyïn luêån àiïín hònh, vò öng thûâa nhêån coá hai thûåc thïí àêìu tiïn cuâng töìn taåi, àöåc lêåp vúái nhau: thûåc thïí vêåt chêët coá quaãng tñnh, hònh thaânh nïn thïë giúái vêåt chêët, coân thûåc thïí tinh thêìn coá tû duy taåo nïn thïë giúái tinh thêìn. Quan àiïím àoá biïíu hiïån roä trong hoåc thuyïët vïì thïí xaác vaâ linh höìn cuãa con ngûúâi laâm cho triïët hoåc cuãa Àïcaáctú lêîn löån giûäa chuã nghôa duy vêåt vaâ chuã nghôa duy têm. + Chuã nghôa duy vêåt cuãa Àïcaáctú àûúåc thïí hiïån trong vuä truå hoåc, vêåt lyá hoåc, sinh lyá hoåc; chuã nghôa duy têm thïí hiïån trong têm lyá hoåc, hoåc thuyïët vïì töìn taåi, lyá luêån nhêån thûác. + Cuäng nhû Bïcún, Àïcaáctú àïì cao vai troâ cuãa tri thûác trong viïåc thöëng trõ giúái tûå nhiïn, trong sûå hoaân thiïån baãn thên con ngûúâi. Àïí àaåt àûúåc àiïìu àoá, trûúác hïët phaãi hoaâi nghi têët caã. Àïcaáctú àaä àûa ra möåt nguyïn lyá duy têm nöíi tiïëng: "Töi suy nghô, do àoá töi töìn taåi" vaâ coi àêy laâ cú súã cho moåi tri thûác. + Phûúng phaáp nhêån thûác cuãa Àïcaáctú, vïì cú baãn laâ phûúng phaáp phên tñch, duy lyá. Noá àoâi hoãi úã tñnh roä raâng vaâ khöng mêu PTS. TRÛÚNG VÙN PHÛÚÁC (Chuã biïn) 24 thuêîn trong caác thao taác tû duy, úã viïåc phên chia khaách thïí tû duy thaânh caác böå phêån àún giaãn nhêët vaâ bùæt àêìu nghiïn cûáu tûâ caái àún giaãn àïën caái phûác taåp. - Xpinöda àaä chöëng laåi nhõ nguyïn luêån cuãa Àïcaáctú, phaát triïín chuã nghôa duy vêåt vaâ chuã nghôa duy lyá cuãa triïët hoåc Àïcaáctú. + Xpinöda coi giúái tûå nhiïn laâ thûåc thïí saáng taåo duy nhêët, hay laâ Chuáa. Giúái tûå nhiïn laâ nguyïn nhên cuãa chñnh noá (Causasui), noá khöng cêìn möåt nguyïn nhên naâo khaác. Ngoaâi tû tûúãng duy vêåt biïån chûáng trïn, vïì cú baãn, thïë giúái quan cuãa Xpinöda laâ siïu hònh. Öng coi: thûåc thïí duy nhêët coá hai thuöåc tñnh khöng taách rúâi nhau àoá laâ tû duy vaâ quaãng tñnh; vêån àöång khöng phaãi laâ thuöåc tñnh chung cuãa thûåc thïí; sûå tûúng xûáng giûäa möàuxú tû duy vaâ möàuxú quaãng tñnh (thïí xaác) trong con ngûúâi... + Ngoaâi quan àiïím vïì thûåc thïí, hoåc thuyïët cuãa Xpinöda vïì möëi quan giûäa tûå do vaâ têët yïëu coá yá nghôa chöëng laåi quan àiïím duy têm, tön giaáo vïì tûå do yá chñ. Xpinöda coi yá chñ bao giúâ cuäng phuå thuöåc vaâo àöång cú vaâ chó coá thïí coá tûå do khi haânh vi cuãa chuáng ta dûåa trïn sûå nhêån thûác tñnh têët yïëu. - Löëccú àaä phaát triïín hún nûäa caãm giaác luêån duy vêåt cuãa Bïcún, Höëpbú, phï phaán hoåc thuyïët duy têm cuãa Àïcaáctú vïì "yá niïåm bêím sinh". Löëccú coi kinh nghiïåm laâ nguöìn göëc duy nhêët cuãa yá niïåm. Öng àaä phên chia yá niïåm ra thaânh "YÁ niïåm cuãa caãm giaác" vaâ "yá niïåm cuãa phaãn tû". Song, úã vêën àïì naây chuã nghôa duy vêåt cuãa Löëccú khöng triïåt àïí khi öng cho rùçng, nhúâ yá niïåm cuãa caãm giaác, chuáng ta tri giaác àûúåc chêët thûá nhêët (àùåc tñnh coá trûúác) vaâ chêët thûá hai (àùåc tñnh coá sau). Ngoaâi ra, öng coân coi nhûäng chêët thûá hai: muâi võ, maâu sùæc, êm thanh, khöng coá yá nghôa khaách quan maâ chó laâ nhûäng caãm giaác chuã quan dûåa trïn cú súã kïët húåp nhûäng chêët thûá nhêët theo caác caách khaác nhau. - Beáccli àaä lúåi duång sûå dao àöång trïn cuãa Löëccú àïí chöëng laåi chuã nghôa duy vêåt, baão vïå chuã nghôa duy têm, tön giaáo. + Dûåa trïn duy danh luêån cûåc àoan cuãa Tömaát, Àacanh, Beáccli àaä phï phaán thûåc thïí vêåt chêët cuãa chuã nghôa duy vêåt, coi àêy laâ möåt sûå trûâu tûúång tröëng röîng, àêìy mêu thuêîn, vò chó coá HÛÚÁNG DÊÎN ÖN THI MÖN TRIÏËT HOÅC MAÁC - LÏNIN 25 nhûäng thuöåc tñnh riïng leã cuãa sûå vêåt (tû tûúãng") laâ töìn taåi thöi, chûá chuáng ta khöng thïí tri giaác àûúåc vêåt chêët noái chung. Con ngûúâi chó tri giaác trûåc tiïëp àûúåc nhûäng "tû tûúãng" (caãm giaác) cuãa mònh. Tûâ àoá Beáccli ài àïën kïët luêån rùçng, sûå töìn taåi cuãa sûå vêåt laâ úã tñnh coá thïí tri giaác àûúåc (töìn taåi coá nghôa laâ àûúåc tri giaác), sûå vêåt chùèng qua chó laâ "phûác húåp" caác caãm giaác, caác biïíu tûúång, caác tû tûúãng cuãa Töi maâ thöi. Song, khi lyá giaãi vïì tñnh liïn tuåc trong sûå töìn taåi cuãa sûå vêåt vaâ àïí traánh chuã nghôa duy ngaä cûåc àoan, Beáccli àaä chuyïín tûâ chuã nghôa duy têm chuã quan sang chuã nghôa duy têm khaách quan úã sûå thûâa nhêån sûå töìn taåi cuãa caác "tinh thêìn khaác" vaâ cuöëi cuâng laâ "tinh thêìn vö haån" cuãa Thûúång àïë. - Nïëu nhû baãn chêët triïët hoåc cuãa Beáccli laâ chuã nghôa duy têm chuã quan thò triïët hoåc cuãa Hium hûúáng chuã nghôa duy têm chuã quan àoá àïën bêët khaã tri luêån. Khi traã lúâi vêën àïì thïë giúái coá töìn taåi hay khöng? Hium cho rùçng: "Töi khöng biïët", vò chñnh con ngûúâi khöng vûúåt ra khoãi giúái haån nhûäng caãm giaác riïng cuãa mònh àïí nhêån thûác nhûäng caái gò bïn ngoaâi mònh. Öng coân coi kinh nghiïåm chó laâ doâng caác êën tûúång vaâ vïì nguyïn nhên chuáng ta khöng thïí biïët. + Hium cuäng phï phaán hoåc thuyïët vïì thûåc thïí vêåt chêët vaâ thûåc thïí tinh thêìn, coi àêy laâ nhûäng trûâu tûúång giaã döëi, hònh thaânh trïn cú súã cuãa thoái quen têm lyá giaãn àún. Öng phuã nhêån tñnh khaách quan cuãa möëi liïn hïå nhên quaã, coi àêy chó laâ möëi liïn hïå chuã quan, thuöåc têm lyá. + Ngoaâi ra, Hium coân phï phaán tön giaáo, song àiïìu àoá cuäng khöng thïí thay thïë àûúåc baãn chêët cuãa triïët hoåc Hium laâ chuã nghôa duy têm chuã quan vaâ bêët khaã tri luêån. - Cuöåc àêëu tranh giûäa chuã nghôa duy vêåt vaâ chuã nghôa duy têm thïë kyã XVII-XVIII laâ sûå thïí hiïån tñnh àaãng trong triïët hoåc. Cuöåc àêëu tranh naây vêîn tiïëp tuåc cho àïën giai àoaån ngaây nay trong lõch sûã triïët hoåc vúái nhûäng hònh thûác àa daång hún vaâ nöåi dung, tñnh chêët sêu sùæc hún. PTS. TRÛÚNG VÙN PHÛÚÁC (Chuã biïn) 26 CÊU 6: Trònh baây nhûäng tû tûúãng cú baãn trong pheáp biïån chûáng duy têm cuãa Hïghen vaâ chuã nghôa duy vêåt nhên baãn cuãa Phoiúbùæc. Sûå aãnh hûúãng cuãa nhûäng hïå thöëng triïët hoåc trïn àöëi vúái sûå hònh thaânh triïët hoåc Maác. 1. Nhûäng tû tûúãng cú baãn trong pheáp biïån chûáng duy têm cuãa Hïghen - Pheáp biïån chûáng duy têm cuãa Hïghen laâ möåt trong nhûäng hònh thûác cú baãn, laâ àónh cao trong sûå phaát triïín cuãa pheáp biïån chûáng trûúác Maác, phaãn aánh hoaân caãnh lõch sûã àùåc biïåt, àêìy mêu thuêîn cuãa xaä höåi Àûác vaâ tñnh chêët hai mùåt cuãa giai cêëp tû saãn Àûác trûúác caách maång tû saãn. - Quan àiïím phaát triïín laâ tû tûúãng cú baãn, xuyïn suöët triïët hoåc cuãa Hïghen. Hïghen àaä coi sûå àöìng nhêët giûäa tû duy vaâ töìn taåi dûúái nhûäng tïn goåi nhû: "yá niïåm tuyïåt àöëi", "lyá tñnh thïë giúái", "tinh thêìn thïë giúái" laâ baãn nguyïn cuãa moåi hiïån tûúång trong giúái tûå nhiïn vaâ xaä höåi. Sûå àöìng nhêët giûäa tû duy vaâ töìn taåi theo Hïghen khöng phaãi laâ sûå àöìng nhêët tuyïåt àöëi, siïu hònh, maâ laâ sûå àöìng nhêët bao haâm sûå khaác biïåt. Chñnh mêu thuêîn giûäa àöìng nhêët vaâ khaác biïåt àaä laâm cho baãn nguyïn cuãa thïë giúái — "yá niïåm tuyïåt àöëi" coá tñnh tñnh cûåc vaâ hoaåt àöång. Sûå hoaåt àöång cuãa "yá niïåm tuyïåt àöëi" thïí hiïån qua ba giai àoaån phaát triïín: 1) "yá niïåm tuyïåt àöëi phaát triïín úã trong loâng noá vaâ vò noá. Àêy laâ àöëi tûúång nghiïn cûáu cuãa lögñc hoåc; 2) "yá niïåm tuyïåt àöëi" phaát triïín dûúái hònh thûác "töìn taåi khaác" - hònh thûác giúái tûå nhiïn. Àêy laâ àöëi tûúång nghiïn cûáu cuãa triïët hoåc tûå nhiïn. Song, Hïghen coi giúái tûå nhiïn khöng coá sûå phaát triïín, maâ noá chó laâ thïí hiïån (triïín khai) sûå tûå phaát triïín cuãa caác phaåm truâ lögñc. Caác phaåm truâ lögñc àûúåc coi laâ baãn chêët tinh thêìn cuãa giúái tûå nhiïn. Cuöëi cuâng, "yá niïåm tuyïåt àöëi" phaát triïín trong tû duy laâ lõch sûã nhên loaåi — triïët hoåc tinh thêìn. ÚÃ giai àoaån naây, "yá niïåm tuyïåt àöëi" laåi trúã vïì baãn thên mònh, tûå nhêån thûác mònh vúái tû caách laâ tinh thêìn tuyïåt àöëi", thïí hiïån qua yá thûác vaâ tûå yá thûác cuãa nhên loaåi. - Àiïìu nöíi bêåt cuäng laâ haåt nhên húåp lyá trong triïët hoåc Hïghen laâ pheáp biïån chûáng, trong àoá bao göìm caã ba quy luêåt cú HÛÚÁNG DÊÎN ÖN THI MÖN TRIÏËT HOÅC MAÁC - LÏNIN 27 baãn cuãa pheáp biïån chûáng. Phaát triïín khöng phaãi laâ möåt voâng troân kheáp kñn, maâ laâ möåt quaá trònh chuyïín tûâ hònh thûác thêëp lïn hònh thûác cao do sûå chuyïín hoaá tûâ nhûäng thay àöíi vïì lûúång dêîn àïën nhûäng thay àöíi vïì chêët, do cuöån àêëu tranh giûäa caác mùåt àöëi lêåp trong baãn thên hònh thûác, do sûå phuã àõnh biïån chûáng (loåc boã) cuãa nhûäng hònh thûác múái àöëi vúái nhûäng hònh thûác cuä. Tû tûúãng cuãa Hïghen vïì viïåc moåi caái àïìu têët yïëu dêîn àïën sûå phuã àõnh baãn thên mònh coá yá nghôa caách maång trong cuöåc söëng vaâ tû tûúãng. - Trïn cú súã chuã nghôa duy têm khaách quan, ngoaâi viïåc phaát triïín hoåc thuyïët vïì caác quy luêåt vaâ caác phaåm truâ cú baãn cuãa pheáp biïån chûáng, lêìn àêìu tiïn Hïghen àaä nghiïn cûáu caác nguyïn tùæc cú baãn cuãa lögñc biïån chûáng. Chñnh Hïghen àaä àùåt ra vêën àïì vïì sûå thöëng nhêët giûäa pheáp biïån chûáng, lögñc hoåc vaâ lyá luêån nhêån thûác. + Hïghen coi lögñc hoåc laâ khoa hoåc vïì möëi liïn hïå biïån chûáng cuãa caác khaái niïåm, laâ khoa hoåc "mö taã lônh vûåc tû tûúãng... trong sûå hoaåt àöång nöåi taåi cuãa baãn thên noá, hay noái möåt caách khaác, trong sûå phaát triïín têët yïëu cuãa noá". Theo Hïghen, sûå vêån àöång vaâ phaát triïín cuãa caác khaái niïåm chõu sûå quy àõnh búãi nhûäng möëi liïn hïå têët yïëu giûäa caác khaái niïåm vaâ búãi nhûäng mêu thuêîn naãy sinh trong baãn thên khaái niïåm àoá. + Hïghen coân àem laåi cho lyá luêån nhêån thûác nhûäng tû tûúãng biïån chûáng. Ngoaâi viïåc phï phaán tñnh trûåc quan, nhõ nguyïn luêån cuãa Cantú vïì "vêåt tûå noá" vaâ hiïån tûúång, Hïghen laâ ngûúâi àêìu tiïn àaä phaát hiïån ra àùåc àiïím quan troång nhêët trong quaá trònh vêån àöång cuãa tû duy lyá thuyïët laâ ài tûâ tri thûác trûâu tûúång àïën tri thûác cuå thïí. Hïghen àaä àùåt ra vêën àïì vïì möëi quan hïå biïån chûáng giûäa nhêån thûác lyá thuyïët vaâ hoaåt àöång thûåc tiïîn. Theo öng, quaá trònh biïën àöíi hiïån thûåc vaâ quaá trònh nhêån thûác laâ möåt quaá trònh duy nhêët. Song, úã Hïghen, hoaåt àöång thûåc tiïîn chó laâ hoaåt àöång tinh thêìn. - Hïghen cuäng thûâa nhêån xaä höåi phaát triïín tiïën böå vaâ mang tñnh quy luêåt. Mêu thuêîn giûäa caái hoaân thiïån vaâ khöng hoaân thiïån laâ àöång lûåc cuãa tiïën böå xaä höåi. Sûå phaát triïín tiïën böå cuãa xaä höåi PTS. TRÛÚNG VÙN PHÛÚÁC (Chuã biïn) 28 àûúåc Hïghen trònh baây möåt caách duy têm, laâ "úã sûå yá thûác vïì tûå do", vaâ nhû laâ quaá trònh tûå phaát triïín cuãa "yá niïåm tuyïåt àöëi". - Pheáp biïån chûáng laâ haåt nhên húåp lyá, laâ mùåt tiïën böå cuãa triïët hoåc Hïghen. Ngûúåc laåi, hïå thöëng triïët hoåc cuãa Hïghen laâ duy têm, siïu hònh. Chñnh hïå thöëng àoá àaä dêîn Hïghen àïën thûâa nhêån àiïím cuöëi cuâng trong sûå phaát triïín cuãa thïë giúái laâ nhêån thûác. Vïì thûåc chêët, Hïghen aáp duång nguyïn lyá phaát triïín chó àöëi vúái hiïån tûúång tinh thêìn. Tuy thûâa nhêån mêu thuêîn laâ nguöìn göëc, àöång lûåc cuãa sûå phaát triïín, nhûng khöng phaãi laâ mêu thuêîn thûåc sûå cuãa giúái tûå nhiïn vaâ xaä höåi, maâ chó laâ mêu thuêîn trong sûå phaát triïín cuãa tinh thêìn. Mêu thuêîn khöng phaãi àûúåc giaãi quyïët bùçng caách maång, maâ bùçng con àûúâng hoaâ bònh: caái múái thoaã hiïåp vúái caái cuä. 2. Chuã nghôa duy vêåt nhên baãn cuãa Phoiúbùæc Phoiúbùæc laâ àaåi diïån vô àaåi cuöëi cuâng cuãa triïët hoåc cöí àiïín Àûác. Ngûúâi coá cöng lao to lúán àêëu tranh chöëng laåi chuã nghôa duy têm, tön giaáo, phuåc höìi vaâ phaát triïín chuã nghôa duy vêåt trong thúâi kyâ chuêín bõ caách maång tû saãn Àûác (1848). - Phoiúbùæc laâ nhaâ triïët hoåc duy vêåt vò öng khùèng àõnh vêåt chêët laâ tñnh thûá nhêët; yá thûác, tû duy laâ tñnh thûá hai. Song laâ nhaâ duy vêåt nhên baãn, öng coi con ngûúâi laâ saãn phêím cao nhêët cuãa giúái tûå nhiïn, vêën àïì quan hïå giûäa tû duy vaâ töìn taåi laâ vêën àïì baãn chêët cuãa con ngûúâi, vò thïë, àêy laâ àöëi tûúång duy nhêët, phöí biïën vaâ cao nhêët cuãa triïët hoåc. Chuã nghôa duy vêåt nhên baãn cuãa Phoiúbùæc laâ àoáng goáp to lúán vaâo cuöåc àêëu tranh chöëng laåi viïåc giaãi thñch duy têm, nhõ nguyïn luêån, thêåm chñ caã chuã nghôa duy têm têìm thûúâng vïì vêën àïì con ngûúâi. Song, nguyïn lyá nhên baãn hoåc cuãa Phoiúbùæc khöng triïåt àïí, vò öng hiïíu con ngûúâi chó laâ nhûäng caá nhên trûâu tûúång, laâ thûåc thïí thuêìn tuyá tûå nhiïn - sinh vêåt. Öng khöng thêëy àûúåc mùåt xaä höåi cuãa con ngûúâi trong hoaåt àöång biïën àöíi hiïån thûåc. - Trong quan hïå àöëi vúái triïët hoåc cuãa Hïghen, öng coá thaái àöå phuã àõnh saåch trún, khöng thêëy àûúåc thaânh tûåu quyá giaá cuãa Hïghen laâ pheáp biïån chûáng àïí kïë thûâa vaâ phaát triïín. Öng hiïíu tñnh quy luêåt, tñnh têët yïëu, tñnh nhên quaã... möåt caách siïu hònh. HÛÚÁNG DÊÎN ÖN THI MÖN TRIÏËT HOÅC MAÁC - LÏNIN 29 Cho nïn chuã nghôa duy vêåt nhên baãn cuãa öng coân mang nùång tñnh siïu hònh. - Trong lyá luêån nhêån thûác, Phoiúbùæc àaä tiïëp tuåc truyïìn thöëng caãm giaác luêån duy vêåt, chöëng laåi thuyïët khöng thïí biïët vaâ löëi tû biïån trûâu tûúång. Öng khöng phuã nhêån vai troâ cuãa tû duy trong nhêån thûác, nhûng öng khöng thêëy àûúåc vai troâ cuãa thûåc tiïîn trong nhêån thûác, nïn chuã nghôa duy vêåt nhên baãn cuãa Phoiúbùæc chûa thoaát khoãi tñnh trûåc quan cuãa chuã nghôa duy vêåt trûúác Maác. - Nhûäng haån chïë cuãa nguyïn tùæc nhên baãn trong thïë giúái quan cuãa Phoiúbùæc coân thïí hiïån roä trong viïåc nghiïn cûáu tön giaáo vaâ àaåo àûác. ÚÃ lônh vûåc naây, öng laåi rúi vaâo lêåp trûúâng duy têm thïí hiïån trong viïåc giaãi quyïët vêën àïì tön giaáo vaâ yá àõnh àûa ra nhûäng nguyïn tùæc àaåo àûác chung cho moåi dên töåc, moåi thúâi àaåi lõch sûã. 3. Sûå aãnh hûúãng cuãa triïët hoåc Hïghen vaâ triïët hoåc Phoiúbùæc àöëi vúái sûå hònh thaânh triïët hoåc Maác Triïët hoåc cuãa Hïghen vaâ triïët hoåc cuãa Phoiúbùæc laâ hai nguöìn göëc trûåc tiïëp vïì lyá luêån cuãa triïët hoåc Maác. Caác nhaâ saáng lêåp chuã nghôa Maác àaä kïë thûâa haåt nhên húåp lyá trong triïët hoåc Hïghen laâ pheáp biïån chûáng, caãi taåo noá trïn tinh thêìn cuãa chuã nghôa duy vêåt, biïën noá thaânh pheáp biïån chûáng duy vêåt nhû laâ hoåc thuyïët khoa hoåc vïì caác quy luêåt chung nhêët cuãa tûå nhiïn, xaä höåi vaâ tû duy. Cuäng chñnh nhúâ chuã nghôa duy vêåt cuãa Phoiúbùæc àaä giuáp Maác vaâ Ùngghen àoaån tuyïåt vúái chuã nghôa duy têm cuãa Hïghen vaâ phaái Hïghen treã. Maác vaâ Ùngghen àaä caãi taåo chuã nghôa duy vêåt cuãa Phoiúbùæc phaát triïín lïn möåt hònh thûác múái cao nhêët àoá laâ chuã nghôa duy vêåt biïån chûáng vaâ chuã nghôa duy vêåt lõch sûã. PTS. TRÛÚNG VÙN PHÛÚÁC (Chuã biïn) 30 CÊU 7: Triïët hoåc Maác - Lïnin ra àúâi laâ möåt têët yïëu lõch sûã vaâ laâ möåt bûúác ngoùåt caách maång trong triïët hoåc. 1. Tñnh têët yïëu lõch sûã cuãa sûå ra àúâi triïët hoåc Maác Triïët hoåc Maác khöng phaãi laâ möåt saãn phêím coá tñnh chêët chuã quan, àöìng thúâi noá cuäng khöng phaãi tûâ trïn trúâi rúi xuöëng. Triïët hoåc àoá laâ saãn phêím têët yïëu cuãa lõch sûã. - Triïët hoåc Maác àaä kïë thûâa coá phï phaán toaân böå triïët hoåc trûúác àoá nhêët laâ triïët hoåc duy vêåt vaâ pheáp biïån chûáng. Àoá laâ nhûäng tiïìn àïì lyá luêån khöng thïí thiïëu àûúåc cuãa triïët hoåc Maác. - Triïët hoåc Maác ra àúâi coân gùæn liïìn vúái nhûäng àiïìu kiïån khaách quan cuãa sûå phaát triïín kinh tïë - xaä höåi vaâ sûå phaát triïín cuãa khoa hoåc àûúng thúâi. Trong khoa hoåc tûå nhiïn thïë kyã XIX àaä coá ba phaát minh lúán: àõnh luêåt baão toaân vaâ chuyïín hoaá nùng lûúång; hoåc thuyïët tïë baâo; hoåc thuyïët tiïën hoaá. Àöìng thúâi vïì mùåt xaä höåi thïë kyã XIX cuäng laâ thúâi kyâ chuã nghôa tû baãn àaä böåc löå nhûäng mêu thuêîn xaä höåi sêu sùæc. Àùåc biïåt laâ mêu thuêîn giûäa giai cêëp tû saãn vaâ giai cêëp vö saãn. Mêu thuêîn êëy àûúåc biïíu hiïån thöng qua caác cuöåc àêëu tranh giai cêëp hïët sûác söi àöång vaâ quyïët liïåt úã chêu Êu. Trûúác tònh hònh trïn, cêìn phaãi coá möåt sûå kiïën giaãi múái vïì sûå phaát triïín cuãa tûå nhiïn, xaä höåi vaâ tû duy. Vaâ têët yïëu xuêët hiïån möåt hoåc thuyïët múái àoá laâ hoåc thuyïët triïët hoåc khoa hoåc, do Maác vaâ Ùngghen àïì xûúáng, sau naây àûúåc Lïnin phaát triïín. 2. Sûå ra àúâi cuãa triïët hoåc Maác - Lïnin laâ möåt bûúác ngoùåt caách maång trong triïët hoåc Cú súã cuãa chuã nghôa Maác laâ chuã nghôa duy vêåt biïån chûáng vaâ chuã nghôa duy vêåt lõch sûã. Vúái cú súã naây, lêìn àêìu tiïn giai cêëp vö saãn vaâ nhên dên lao àöång àaä coá möåt vuä khñ tinh thêìn àïí àêëu tranh giaãi phoáng giai cêëp mònh vaâ caã xaä höåi ra khoãi sûå aáp bûác boác löåt. Nhû vêåy, triïët hoåc Maác laâ vuä khñ tinh thêìn cuãa giai cêëp vö saãn, coân giai cêëp vö saãn laâ lûåc lûúång "vêåt chêët" cuãa triïët hoåc Maác. Sûå thöëng nhêët chùåt cheä giûäa triïët hoåc Maác vúái giai cêëp vö saãn, laâm cho triïët hoåc Maác thûåc sûå thïí hiïån tñnh caách maång cuãa mònh vaâ giai cêëp vö HÛÚÁNG DÊÎN ÖN THI MÖN TRIÏËT HOÅC MAÁC - LÏNIN 31 saãn múái thûåc hiïån àûúåc sûá mïånh lõch sûã laâ lêåt àöí xaä höåi cuä, tûâng bûúác xêy dûång möåt xaä höåi múái. - Khaác vúái têët caã caác hïå thöëng triïët hoåc trûúác àoá, triïët hoåc Maác àaä chó ra vai troâ quyïët àõnh cuãa hoaåt àöång thûåc tiïîn trong sûå töìn taåi, phaát triïín cuãa xaä höåi vaâ trong nhêån thûác. Nïëu khöng hiïíu àuáng vai troâ cuãa thûåc tiïîn, nhêët laâ thûåc tiïîn saãn xuêët xaä höåi, thò têët yïëu dêîn àïën chuã nghôa duy têm. Trong nhêån thûác, thûåc tiïîn laâ cú súã, àöång lûåc, muåc àñch cuãa nhêån thûác, laâ núi maâ lyá luêån hûúáng àïën àïí giaãi thñch vaâ caãi taåo thïë giúái. Maác àaä cho rùçng: "Caác nhaâ triïët hoåc trûúác kia chó giaãi thñch thïë giúái bùçng nhiïìu caách khaác nhau, song vêën àïì laâ úã chöî caãi taåo thïë giúái". Têët nhiïn, khi nhêën maånh àïën vai troâ cuãa hoaåt àöång thûåc tiïîn, Maác vaâ Ùngghen khöng coi nheå vai troâ cuãa lyá luêån. Caác öng cho rùçng, lyá luêån khi àaä thêm nhêåp vaâo quêìn chuáng, seä trúã thaânh lûåc lûúång vêåt chêët vö cuâng to lúán. - Bûúác ngoùåt caách maång vô àaåi nhêët maâ chuã nghôa Maác thûåc hiïån laâ àaä àûa ra quan àiïím duy vêåt vïì lõch sûã. Trûúác Maác, caác nhaâ triïët hoåc hiïíu sûå phaát triïín cuãa xaä höåi möåt caách duy têm - coi àöång lûåc phaát triïín cuãa xaä höåi laâ úã trong yá thûác, tinh thêìn cuãa con ngûúâi. Àöëi lêåp vúái quan àiïím trïn, Maác, Ùngghen àaä giaãi quyïët àuáng àùæn vêën àïì cú baãn cuãa triïët hoåc trong àúâi söëng xaä höåi; khöng phaãi yá thûác xaä höåi quyïët àõnh töìn taåi xaä höåi, maâ ngûúåc laåi töìn taåi xaä höåi quyïët àõnh yá thûác xaä höåi; sûå phaát triïín cuãa xaä höåi phuå thuöåc vaâo nguyïn nhên vêåt chêët, chûá khöng phuå thuöåc vaâo yá thûác cuãa con ngûúâi; sûå phaát triïín cuãa xaä höåi mang tñnh quy luêåt, laâ quaá trònh lõch sûã tûå nhiïn. Do sûå taác àöång cuãa caác quy luêåt vöën coá cuãa xaä höåi, caác hònh thaái kinh tïë - xaä höåi thay thïë nhau möåt caách khaách quan àöåc lêåp vúái yá chñ vaâ yá thûác cuãa con ngûúâi; trong sûå phaát triïín êëy, quêìn chuáng nhên dên laâ lûåc lûúång quyïët àõnh saáng taåo ra lõch sûã... Vúái chuã nghôa duy vêåt biïån chûáng vaâ chuã nghôa duy vêåt lõch sûã, Maác vaâ Ùngghen àaä biïën àöíi cùn baãn tñnh chêët cuãa triïët hoåc, àöëi tûúång nghiïn cûáu vaâ möëi liïn hïå cuãa noá vúái caác khoa hoåc khaác. Triïët hoåc Maác àoáng vai troâ laâ thïë giúái quan vaâ phûúng phaáp luêån PTS. TRÛÚNG VÙN PHÛÚÁC (Chuã biïn) 32 cuãa caác khoa hoåc cuå thïí. Caác tri thûác cuãa caác khoa hoåc cuå thïí laâ cú súã àïí cuå thïí hoaá vaâ phaát triïín triïët hoåc Maác. Lïnin àaä baão vïå vaâ tiïëp tuåc phaát triïín triïët hoåc Maác trong thúâi kyâ chuã nghôa tû baãn chuyïín sang giai àoaån àïë quöëc chuã nghôa. Öng cho rùçng, àêy laâ thúâi kyâ caách maång xaä höåi xaä höåi chuã nghôa vaâ cöång saãn chuã nghôa, vaâ öng àaä trûåc tiïëp laänh àaåo, thûåc hiïån cuöåc Caách maång Thaáng Mûúâi Nga. Luác naây, khoa hoåc coá nhiïìu phaát minh lúán, nhêët laâ trong vêåt lyá hoåc, Lïnin àaä khaái quaát nhûäng thaânh tûåu cuãa khoa hoåc, phaát triïín hún nûäa chuã nghôa duy vêåt biïån chûáng vaâ chuã nghôa duy vêåt lõch sûã. HÛÚÁNG DÊÎN ÖN THI MÖN TRIÏËT HOÅC MAÁC - LÏNIN 33 PTS. TRÛÚNG VÙN PHÛÚÁC (Chuã biïn) 34 II- CHUÃ NGHÔA DUY VÊÅT BIÏÅN CHÛÁNG VÏÌ THÏË GIÚÁI HÛÚÁNG DÊÎN ÖN THI MÖN TRIÏËT HOÅC MAÁC - LÏNIN 35 CÊU 8: Phên tñch nöåi dung vaâ yá nghôa àõnh nghôa vêåt chêët cuãa V.I.Lïnin. Lïnin àaä àõnh nghôa: "Vêåt chêët laâ möåt phaåm truâ triïët hoåc duâng àïí chó thûåc taåi khaách quan àûúåc àem laåi cho con ngûúâi trong caãm giaác, àûúåc caãm giaác cuãa chuáng ta cheáp laåi, chuåp laåi, phaãn aánh vaâ töìn taåi khöng lïå thuöåc vaâo caãm giaác" (V.I.Lïnin: Toaân têåp, t.18, Nxb. Tiïën böå, M., 1980, tr.151). Trong àõnh nghôa naây, Lïnin àaä chó roä: + "Vêåt chêët laâ möåt phaåm truâ triïët hoåc". Àoá laâ möåt phaåm truâ röång vaâ khaái quaát nhêët, khöng thïí hiïíu theo nghôa heåp nhû caác khaái niïåm vêåt chêët thûúâng duâng trong caác lônh vûåc khoa hoåc cuå thïí hoùåc àúâi söëng haâng ngaây. + Thuöåc tñnh cú baãn cuãa vêåt chêët laâ "thûåc taåi khaách quan", "töìn taåi khöng lïå thuöåc vaâo caãm giaác". Àoá cuäng chñnh laâ tiïu chuêín àïí phên biïåt caái gò laâ vêåt chêët vaâ caái gò khöng phaãi laâ vêåt chêët. + "Thûåc taåi khaách quan àûúåc àem laåi cho con ngûúâi trong caãm giaác", "töìn taåi khöng lïå thuöåc vaâo caãm giaác". Àiïìu àoá khùèng àõnh "thûåc taåi khaách quan" (vêåt chêët) laâ caái coá trûúác (tñnh thûá nhêët), coân "caãm giaác" (yá thûác) laâ caái coá sau (tñnh thûá hai). Vêåt chêët töìn taåi khöng lïå thuöåc vaâo yá thûác. + "Thûåc taåi khaách quan àûúåc àem laåi cho con ngûúâi trong caãm giaác, àûúåc caãm giaác cuãa chuáng ta cheáp laåi, chuåp laåi, phaãn aánh". Àiïìu àoá noái lïn "thûåc taåi khaách quan" (vêåt chêët) àûúåc biïíu hiïån thöng qua caác daång cuå thïí, bùçng "caãm giaác" (yá thûác) con ngûúâi coá thïí nhêån thûác àûúåc Vaâ "thûåc taåi khaách quan" (vêåt chêët) chñnh laâ nguöìn göëc, nöåi dung khaách quan cuãa "caãm giaác" (yá thûác). Àõnh nghôa cuãa Lïnin vïì vêåt chêët àaä giaãi quyïët àûúåc caã hai mùåt cuãa vêën àïì cú baãn cuãa triïët hoåc theo lêåp trûúâng cuãa chuã nghôa duy vêåt biïån chûáng. Àõnh nghôa vêåt chêët cuãa Lïnin coá yá nghôa: 1. Chöëng laåi têët caã caác loaåi quan àiïím cuãa chuã nghôa duy têm vïì phaåm truâ vêåt chêët PTS. TRÛÚNG VÙN PHÛÚÁC (Chuã biïn) 36 (Àöëi chiïëu vúái caác quan àiïím duy têm úã hoåc phêìn I). 2. Àêëu tranh khùæc phuåc triïåt àïí tñnh chêët trûåc quan, siïu hònh, maáy moác vaâ nhûäng biïën tûúáng cuãa noá trong quan niïåm vïì vêåt chêët cuãa caác nhaâ triïët hoåc tû saãn hiïån àaåi. Do àoá, àõnh nghôa naây cuäng àaä giaãi quyïët àûúåc sûå khuãng hoaãng trong quan àiïím vïì vêåt chêët cuãa caác nhaâ triïët hoåc vaâ khoa hoåc theo quan àiïím cuãa chuã nghôa duy vêåt siïu hònh. 3. Khùèng àõnh thïë giúái vêåt chêët khaách quan laâ vö cuâng, vö têån, luön vêån àöång vaâ phaát triïín khöng ngûâng, nïn àaä coá taác àöång cöí vuä, àöång viïn caác nhaâ khoa hoåc ài sêu nghiïn cûáu thïë giúái vêåt chêët, tòm ra nhûäng kïët cêëu múái, nhûäng thuöåc tñnh múái vaâ nhûäng quy, luêåt vêån àöång cuãa vêåt chêët àïí laâm phong phuá thïm kho taâng tri thûác cuãa nhên loaåi. HÛÚÁNG DÊÎN ÖN THI MÖN TRIÏËT HOÅC MAÁC - LÏNIN 37 CÊU 9: Quan àiïím cuãa chuã nghôa duy vêåt biïån chûáng vïì nguöìn göëc vaâ baãn chêët cuãa yá thûác. YÁ nghôa cuãa viïåc nùæm vûäng vêën àïì naây. Chuã nghôa duy vêåt biïån chûáng khùèng àõnh: yá thûác cuãa con ngûúâi laâ saãn phêím cuãa quaá trònh phaát triïín tûå nhiïn vaâ lõch sûã - xaä höåi. Àïí hiïíu àûúåc nguöìn göëc vaâ baãn chêët cuãa yá thûác cêìn phaãi xem xeát trïn caã hai mùåt tûå nhiïn vaâ xaä höåi. I. Nguöìn göëc cuãa yá thûác 1. Thuöåc tñnh phaãn aánh cuãa vêåt chêët vaâ sûå ra àúâi cuãa yá thûác - Phaãn aánh laâ thuöåc tñnh chung cuãa moåi daång vêåt chêët. Àoá laâ nùng lûåc giûä laåi, taái hiïån cuãa hïå thöëng vêåt chêët naây nhûäng àùåc àiïím cuãa hïå thöëng vêåt chêët khaác trong quaá trònh taác àöång qua laåi. - Cuâng vúái sûå tiïën hoaá cuãa thïë giúái vêåt chêët, thuöåc tñnh phaãn aánh cuãa noá cuäng phaát triïín tûâ thêëp àïën cao, tûâ àún giaãn àïën phûác taåp. Trong àoá yá thûác laâ hònh thûác phaãn aánh cao nhêët cuãa thïë giúái vêåt chêët. - YÁ thûác laâ möåt thuöåc tñnh cuãa möåt daång vêåt chêët coá töí chûác cao cuãa böå naäo ngûúâi, laâ sûå phaãn aánh thïë giúái khaách quan vaâo böå oác con ngûúâi. 2. Vai troâ cuãa lao àöång vaâ ngön ngûä trong sûå hònh thaânh vaâ phaát triïín cuãa yá thûác - Lao àöång laâ hoaåt àöång àùåc thuâ cuãa con ngûúâi, laâm cho con ngûúâi khaác vúái têët caã caác àöång vêåt khaác. + Trong lao àöång, con ngûúâi àaä biïët chïë taåo ra caác cöng cuå vaâ sûã duång caác cöng cuå àïí taåo ra cuãa caãi vêåt chêët. + Lao àöång cuãa con ngûúâi laâ haânh àöång coá muåc àñch - taác àöång vaâo thïë giúái vêåt chêët khaách quan laâm biïën àöíi thïë giúái nhùçm thoaã maän nhu cêìu cuãa con ngûúâi. + Trong quaá trònh lao àöång, böå naäo ngûúâi àûúåc phaát triïín vaâ ngaây caâng hoaân thiïån, laâm cho khaã nùng tû duy trûâu tûúång cuãa con ngûúâi cuäng ngaây caâng phaát triïín. PTS. TRÛÚNG VÙN PHÛÚÁC (Chuã biïn) 38 - Lao àöång saãn xuêët coân laâ cú súã cuãa sûå hònh thaânh vaâ phaát triïín ngön ngûä. + Trong lao àöång, con ngûúâi têët yïëu coá nhûäng quan hïå vúái nhau vaâ coá nhu cêìu cêìn trao àöíi kinh nghiïåm. Tûâ àoá naãy sinh sûå "cêìn thiïët phaãi noái vúái nhau möåt caái gò àêëy". Vò vêåy, ngön ngûä ra àúâi vaâ phaát triïín cuâng vúái lao àöång. + Ngön ngûä laâ hïå thöëng tñn hiïåu thûá hai, laâ caái "voã vêåt chêët" cuãa tû duy, laâ phûúng tiïån àïí con ngûúâi giao tiïëp trong xaä höåi, phaãn aánh möåt caách khaái quaát sûå vêåt, töíng kïët kinh nghiïåm thûåc tiïîn vaâ trao àöíi chuáng giûäa caác thïë hïå. Chñnh vò vêåy Ùngghen coi: lao àöång vaâ ngön ngûä laâ "hai sûác kñch thñch chuã yïëu biïën" böå naäo con vêåt thaânh böå naäo con ngûúâi, phaãn aánh têm lyá àöång vêåt thaânh phaãn aánh yá thûác. Lao àöång vaâ ngön ngûä, àoá chñnh laâ nguöìn göëc xaä höåi quyïët àõnh sûå hònh thaânh vaâ phaát triïín yá thûác. II. Baãn chêët cuãa yá thûác Chuã nghôa duy vêåt biïån chûáng cho yá thûác laâ sûå phaãn aánh thïë giúái khaách quan vaâo böå naäo ngûúâi thöng qua hoaåt àöång thûåc tiïîn, nïn baãn chêët cuãa yá thûác laâ hònh aãnh chuã quan cuãa thïë giúái khaách quan, laâ sûå phaãn aánh saáng taåo thïë giúái vêåt chêët. - YÁ thûác laâ hònh aãnh chuã quan cuãa thïë giúái khaách quan. Àiïìu àoá coá nghôa laâ nöåi dung cuãa yá thûác laâ do thïë giúái khaách quan quy àõnh, nhûng yá thûác laâ hònh aãnh chuã quan, laâ hònh aãnh tinh thêìn chûá khöng phaãi laâ hònh aãnh vêåt lyá, vêåt chêët nhû chuã nghôa duy vêåt têìm thûúâng quan niïåm. - Khi noái yá thûác laâ hònh aãnh chuã quan cuãa thïë giúái khaách quan, cuäng coá nghôa laâ yá thûác laâ sûå phaãn aánh tûå giaác, saáng taåo thïë giúái. + Phaãn aánh yá thûác laâ saáng taåo, vò noá bao giúâ cuäng do nhu cêìu thûåc tiïîn quy àõnh. Nhu cêìu àoá àoâi hoãi chuã thïí phaãn aánh phaãi hiïíu àûúåc caái àûúåc phaãn aánh. Trïn cú súã àoá hònh thaânh nïn hònh aãnh tinh thêìn vaâ nhûäng hònh aãnh àoá ngaây caâng phaãn aánh àuáng àùæn HÛÚÁNG DÊÎN ÖN THI MÖN TRIÏËT HOÅC MAÁC - LÏNIN 39 hún hiïån thûåc khaách quan. Song, sûå saáng taåo cuãa yá thûác laâ sûå saáng taåo cuãa phaãn aánh, dûåa trïn cú súã phaãn aánh. + Phaãn aánh yá thûác laâ saáng taåo, vò phaãn aánh àoá bao giúâ cuäng dûåa trïn hoaåt àöång thûåc tiïîn vaâ laâ saãn phêím cuãa caác quan hïå xaä höåi. Laâ saãn phêím cuãa caác quan hïå xaä höåi, baãn chêët cuãa yá thûác coá tñnh xaä höåi. Quan àiïím trïn cuãa triïët hoåc Maác vïì nguöìn göëc vaâ baãn chêët cuãa yá thûác hoaân toaân àöëi lêåp vúái chuã nghôa duy têm coi yá thûác, tû duy laâ caái coá trûúác, sinh ra vêåt chêët vaâ chuã nghôa duy vêåt têìm thûúâng coi yá thûác laâ möåt daång vêåt chêët hoùåc coi yá thûác laâ sûå phaãn aánh giaãn àún, thuå àöång thïë giúái vêåt chêët. III- YÁ nghôa phûúng phaáp luêån 1. Do yá thûác chó laâ hònh aãnh chuã quan cuãa thïë giúái khaách quan nïn trong nhêån thûác vaâ hoaåt àöång thûåc tiïîn phaãi xuêët phaát tûâ thûåc tïë khaách quan. Cêìn phaãi chöëng bïånh chuã quan duy yá chñ. 2. Do yá thûác laâ sûå phaãn aánh tûå giaác, saáng taåo hiïån thûåc, nïn cêìn chöëng tû tûúãng thuå àöång vaâ chuã nghôa giaáo àiïìu xa rúâi thûåc tiïîn. PTS. TRÛÚNG VÙN PHÛÚÁC (Chuã biïn) 40 CÊU 10: Möëi quan hïå biïån chûáng giûäa vêåt chêët vaâ yá thûác. YÁ nghôa phûúng phaáp luêån cuãa viïåc nùæm vûäng vêën àïì naây trong nhêån thûác vaâ hoaåt àöång thûåc tiïîn. 1. Phaåm truâ vêåt chêët (xem cêu 8) vaâ phaåm truâ yá thûác (xem cêu 9). 2. Möëi quan hïå biïån chûáng giûäa vêåt chêët vaâ yá thûác. a) Vêåt chêët quyïët àõnh yá thûác: - Vêåt chêët coá trûúác, yá thûác coá sau. Vêåt chêët sinh ra yá thûác, yá thûác laâ chûác nùng cuãa oác ngûúâi - daång vêåt chêët coá töí chûác cao nhêët cuãa thïë giúái vêåt chêët. - YÁ thûác laâ sûå phaãn aánh thïë giúái vêåt chêët vaâo oác con ngûúâi. Thïë giúái vêåt chêët laâ nguöìn göëc khaách quan cuãa yá thûác. b) YÁ thûác coá tñnh àöåc lêåp tûúng àöëi, taác àöång trúã laåi vêåt chêët: - YÁ thûác coá thïí thuác àêíy hoùåc kòm haäm vúái möåt mûác àöå nhêët àõnh sûå biïën àöíi cuãa nhûäng àiïìu kiïån vêåt chêët. - Sûå taác àöång cuãa yá thûác àöëi vúái vêåt chêët phaãi thöng qua hoaåt àöång cuãa con ngûúâi. Con ngûúâi dûåa trïn caác tri thûác vïì nhûäng quy luêåt khaách quan maâ àïì ra muåc tiïu, phûúng hûúáng thûåc hiïån; xaác àõnh caác phûúng phaáp vaâ bùçng yá chñ thûåc hiïån muåc tiïu êëy. Sûå taác àöång cuãa yá thûác àöëi vúái vêåt chêët duâ coá àïën mûác àöå naâo ài chùng nûäa thò noá vêîn phaãi dûåa trïn sûå phaãn aánh thïë giúái vêåt chêët. c) Biïíu hiïån cuãa möëi quan hïå giûäa vêåt chêët vaâ yá thûác trong àúâi söëng xaä höåi laâ quan hïå giûäa töìn taåi xaä höåi vaâ yá thûác xaä höåi, trong àoá töìn taåi xaä höåi quyïët àõnh yá thûác xaä höåi vaâ yá thûác xaä höåi coá tñnh àöåc lêåp tûúng àöëi taác àöång trúã laåi töìn taåi xaä höåi. Ngoaâi ra, möëi quan hïå giûäa vêåt chêët vaâ yá thûác coân laâ cú súã àïí xem xeát caác möëi quan hïå khaác nhû: chuã thïí vaâ khaách thïí, lyá luêån vaâ thûåc tiïîn, àiïìu kiïån khaách quan vaâ nhên töë chuã quan v.v.. 3. YÁ thûác phûúng phaáp luêån HÛÚÁNG DÊÎN ÖN THI MÖN TRIÏËT HOÅC MAÁC - LÏNIN 41 - Vêåt chêët quyïët àõnh yá thûác, yá thûác laâ.sûå phaãn aánh vêåt chêët, cho nïn trong nhêån thûác phaãi baão àaãm nguyïn tùæc "tñnh khaách quan cuãa sûå xem xeát" vaâ trong hoaåt àöång thûåc tiïîn phaãi luön luön xuêët phaát tûâ thûåc tïë, tön troång vaâ haânh àöång theo caác quy luêåt khaách quan. - YÁ thûác coá tñnh àöåc lêåp tûúng àöëi, taác àöång trúã laåi vêåt chêët thöng qua hoaåt àöång cuãa con ngûúâi, cho nïn cêìn phaãi phaát huy tñnh tñch cûåc cuãa yá thûác àöëi vúái vêåt chêët bùçng caách nêng cao nùng lûåc nhêån thûác caác quy luêåt khaách quan vaâ vêån duång chuáng vaâo trong hoaåt àöång thûåc tiïîn cuãa con ngûúâi. - Cêìn phaãi chöëng laåi bïånh chuã quan duy yá chñ cuäng nhû thaái àöå thuå àöång, chúâ àúåi vaâo àiïìu kiïån vêåt chêët, hoaân caãnh khaách quan... PTS. TRÛÚNG VÙN PHÛÚÁC (Chuã biïn) 42 CÊU 11: Trònh baây hai nguyïn lyá cú baãn cuãa pheáp biïån chûáng duy vêåt vaâ yá nghôa phûúng phaáp luêån cuãa vêën àïì àoá. I. Nguyïn lyá vïì möëi liïn hïå phöí biïën cuãa caác sûå vêåt vaâ hiïån tûúång 1. Khaái niïåm möëi liïn hïå phöí biïën laâ khaái niïåm duâng àïí chó sûå taác àöång vaâ raâng buöåc lêîn nhau, quy àõnh vaâ chuyïín hoaá lêîn nhau giûäa caác mùåt, caác yïëu töë, caác böå phêån trong möåt sûå vêåt hoùåc giûäa caác sûå vêåt, hiïån tûúång vúái nhau. 2. Nöåi dung vaâ tñnh chêët cuãa möëi liïn hïå - Tñnh khaách quan vaâ phöí biïën cuãa möëi liïn hïå: Nhúâ coá möëi liïn hïå maâ coá sûå vêån àöång, maâ vêån àöång laåi laâ phûúng thûác töìn taåi cuãa vêåt chêët, laâ möåt têët yïëu khaách quan, do àoá möëi liïn hïå cuäng laâ möåt têët yïëu khaách quan. Möëi liïn hïå töìn taåi trong têët caã moåi sûå vêåt, hiïån tûúång úã têët caã lônh vûåc tûå nhiïn, xaä höåi vaâ tû duy. Möëi liïn hïå phöí biïën laâ hiïån thûåc, laâ caái vöën coá cuãa moåi sûå vêåt, hiïån tûúång, noá thïí hiïån tñnh thöëng nhêët vêåt chêët cuãa thïë giúái. - Do möëi liïn hïå laâ phöí biïën, nïn noá coá tñnh àa daång: Caác sûå vêåt; hiïån tûúång trong thïë giúái vêåt chêët laâ àa daång nïn möëi liïn hïå giûäa chuáng cuäng àa daång, vò thïë, khi nghiïn cûáu caác sûå vêåt, hiïån tûúång cêìn phaãi phên loaåi möëi liïn hïå möåt caách cuå thïí. Cùn cûá vaâo tñnh chêët, phaåm vi, trònh àöå, coá thïí coá nhûäng loaåi möëi liïn hïå sau: chung vaâ riïng, cú baãn vaâ khöng cú baãn, bïn trong vaâ bïn ngoaâi, chuã yïëu vaâ thûá yïëu, khöng gian vaâ thúâi gian, v.v.. Sûå phên loaåi naây laâ tûúng àöëi, vò möëi liïn hïå chó laâ möåt böå phêån, möåt mùåt trong toaân böå möëi liïn hïå phöí biïën noái chung. - Pheáp biïån chûáng duy vêåt nghiïn cûáu nhûäng möëi liïn hïå chung nhêët vaâ phöí biïën nhêët cuãa thïë giúái khaách quan. Coân nhûäng hònh thûác cuå thïí cuãa möëi liïn hïå laâ àöëi tûúång nghiïn cûáu cuãa caác ngaânh khoa hoåc cuå thïí. II. Nguyïn lyá vïì sûå phaát triïín 1. Khaái niïåm phaát triïín HÛÚÁNG DÊÎN ÖN THI MÖN TRIÏËT HOÅC MAÁC - LÏNIN 43 - Phaát triïín laâ sûå vêån àöång tiïën lïn (tûâ thêëp àïën cao, tûâ àún giaãn àïën phûác taåp, tûâ keám hoaân thiïån àïën hoaân thiïån hún). - Tûâ khaái niïåm trïn cho thêëy: + Nguyïn lyá vïì möëi liïn hïå phöí biïën vaâ nguyïn lyá vïì sûå phaát triïín coá möëi quan hïå biïån chûáng vúái nhau, vò nhúâ coá möëi liïn hïå thò sûå vêåt múái coá sûå vêån àöång vaâ phaát triïín. + Cêìn phên biïåt khaái niïåm vêån àöång vúái khaái niïåm phaát triïín. Vêån àöång laâ moåi biïën àöíi noái chung, coân phaát triïín laâ sûå vêån àöång coá khuynh hûúáng vaâ gùæn liïìn vúái sûå ra àúâi cuãa caái múái húåp quy luêåt. 2. Nöåi dung vaâ tñnh chêët cuãa sûå phaát triïín - Phaát triïín laâ thuöåc tñnh vöën coá cuãa moåi sûå vêåt, hiïån tûúång, laâ khuynh hûúáng chung cuãa thïë giúái. - Sûå phaát triïín coá tñnh chêët tiïën lïn, kïë thûâa, liïn tuåc. - Sûå phaát triïín thûúâng diïîn ra quanh co, phûác taåp, phaãi traãi qua nhûäng khêu trung gian, thêåm chñ coá luác coá sûå thuåt luâi taåm thúâi. - Phaát triïín laâ sûå thay àöíi vïì chêët cuãa sûå vêåt. Nguöìn göëc cuãa sûå phaát triïín laâ do sûå àêëu tranh cuãa caác mùåt àöëi lêåp trong baãn thên sûå vêåt. 3. Phên biïåt quan àiïím biïån chûáng vaâ siïu hònh vïì sûå phaát triïín - Quan àiïím biïån chûáng xem sûå phaát triïín laâ möåt quaá trònh vêån àöång tiïën lïn thöng qua nhûäng bûúác nhaãy voåt vïì chêët. Nguöìn göëc cuãa sûå phaát triïín laâ cuöåc àêëu tranh cuãa caác mùåt àöëi lêåp úã trong sûå vêåt. - Quan àiïím siïu hònh noái chung laâ phuã àõnh sûå phaát triïín, vò hoå thûúâng tuyïåt àöëi hoaá mùåt öín àõnh cuãa sûå vêåt, hiïån tûúång. Sau naây, khi khoa hoåc àaä chûáng minh cho quan àiïím vïì sûå phaát triïín cuãa sûå vêåt, buöåc hoå phaãi noái àïën sûå phaát triïín, song vúái hoå phaát triïín chó laâ sûå tùng hay giaãm àún thuêìn vïì lûúång khöng coá sûå PTS. TRÛÚNG VÙN PHÛÚÁC (Chuã biïn) 44 thay àöíi vïì chêët vaâ nguöìn göëc cuãa noá úã bïn ngoaâi sûå vêåt, hiïån tûúång. III. YÁ nghôa phûúng phaáp luêån cuãa viïåc nùæm vûäng hai nguyïn lyá naây Nguyïn lyá vïì liïn hïå phöí biïën àoâi hoãi trong nhêån thûác sûå vêåt cêìn phaãi coá quan àiïím toaân diïån. Vúái quan àiïím naây, khi nghiïn cûáu sûå vêåt phaãi xem xeát têët caã caác möëi liïn hïå cuãa baãn thên sûå vêåt vaâ vúái caác sûå vêåt vaâ hiïån tûúång khaác. + Phaãi phên loaåi caác möëi liïn hïå àïí hiïíu roä võ trñ, vai troâ cuãa tûâng möëi liïn hïå àöëi vúái sûå vêån àöång vaâ phaát triïín cuãa sûå vêåt. Nïëu khuynh hûúáng cuãa caác sûå vêåt, hiïån tûúång trong thïë giúái khaách quan laâ vêån àöång ài lïn thò trong nhêån thûác vaâ thûåc tiïîn cêìn phaãi coá quan àiïím phaát triïín. Quan àiïím phaát triïín àoâi hoãi: phaãi phên tñch sûå vêåt trong sûå phaát triïín, cêìn phaát hiïån àûúåc caái múái, uãng höå caái múái, cêìn phaãi tòm nguöìn göëc cuãa sûå phaát triïín trong baãn thên sûå vêåt. Toám laåi: Hai nguyïn lyá cú baãn cuãa pheáp biïån chûáng duy vêåt laâ cú súã lyá luêån cuãa quan àiïím toaân diïån, lõch sûã cuå thïí vaâ phaát triïín. Vúái caách xem xeát, nghiïn cûáu theo quan àiïím toaân diïån vaâ phaát triïín seä giuáp ta hiïíu àûúåc baãn chêët sûå vêåt, laâm cho nhêån thûác phaãn aánh àuáng àùæn vïì sûå vêåt vaâ hoaåt àöång thûåc tiïîn coá hiïåu quaã cao. HÛÚÁNG DÊÎN ÖN THI MÖN TRIÏËT HOÅC MAÁC - LÏNIN 45 CÊU 12: Nöåi dung vaâ yá nghôa cuãa quy luêåt thöëng nhêët vaâ àêëu tranh cuãa caác mùåt àöëi lêåp. Trong ba quy luêåt cú baãn cuãa pheáp biïån chûáng duy vêåt, V.I.Lïnin àaä coi quy luêåt thöëng nhêët vaâ àêëu tranh cuãa caác mùåt àöëi lêåp laâ "haåt nhên cuãa pheáp biïån chûáng", búãi vò quy luêåt naây àaä chó roä nguöìn göëc, àöång lûåc bïn trong cuãa sûå vêån àöång vaâ phaát triïín cuãa sûå vêåt; vaâ laâ "chòa khoaá" giuáp chuáng ta nùæm vûäng thûåc chêët cuãa caác quy luêåt cú baãn vaâ caác cùåp phaåm truâ cuãa chuã nghôa duy vêåt biïån chûáng. I. Nöåi dung cuãa quy luêåt thöëng nhêët vaâ àêëu tranh cuãa caác mùåt àöëi lêåp (quy luêåt mêu thuêîn) 1. Mêu thuêîn laâ möåt hiïån tûúång khaách quan vaâ phöí biïën - Mêu thuêîn laâ möåt khaái niïåm àïí chó sûå liïn hïå vaâ taác àöång lêîn nhau cuãa caác mùåt àöëi lêåp. Àoá laâ nhûäng mùåt coá khuynh hûúáng phaát triïín traái ngûúåc nhau cuâng töìn taåi trong möåt sûå vêåt. Mêu thuêîn laâ sûå thöëng nhêët cuãa hai mùåt àöëi lêåp. - Mêu thuêîn coá tñnh khaách quan, vò laâ caái vöën coá trong caác sûå vêåt hiïån tûúång vaâ tñnh phöí biïën - töìn taåi trong têët caã caác lônh vûåc (tûå nhiïn, xaä höåi vaâ tû duy). - Do mêu thuêîn coá tñnh khaách quan vaâ phöí biïën, nïn mêu thuêîn coá tñnh àa daång vaâ phûác taåp. Mêu thuêîn trong möîi sûå vêåt vaâ trong caác lônh vûåc khaác nhau cuäng khaác nhau. Trong möîi sûå vêåt, hiïån tûúång khöng phaãi chó coá möåt mêu thuêîn, maâ coá nhiïìu mêu thuêîn. Möîi mêu thuêîn vaâ möîi mùåt cuãa mêu thuêîn laåi coá àùåc àiïím, coá vai troâ taác àöång khaác nhau àöëi vúái sûå vêån àöång vaâ phaát triïín cuãa sûå vêåt. Vò vêåy, cêìn phaãi coá phûúng phaáp phên tñch vaâ giaãi quyïët mêu thuêîn möåt caách cuå thïí. 2. Mêu thuêîn laâ möåt chónh thïí, trong àoá, hai mùåt àöëi lêåp vûâa thöëng nhêët, vûâa àêëu tranh vúái nhau - Sûå thöëng nhêët cuãa caác mùåt àöëi lêåp laâ sûå liïn hïå, quy àõnh, raâng buöåc lêîn nhau cuãa caác mùåt àöëi lêåp, mùåt naây lêëy mùåt kia laâm tiïìn àïì töìn taåi cho mònh. PTS. TRÛÚNG VÙN PHÛÚÁC (Chuã biïn) 46 Chuá yá: Trong quy luêåt mêu thuêîn, khaái niïåm "thöëng nhêët" vaâ "àöìng nhêët" thûúâng àûúåc duâng cuâng möåt nghôa. Nhûng cuäng coá luác, khaái niïåm "àöìng nhêët" àûúåc hiïíu theo nghôa laâ sûå chuyïín hoaá lêîn nhau giûäa caác mùåt àöëi lêåp. - Sûå àêëu tranh cuãa caác mùåt àöëi lêåp laâ sûå xung àöåt, baâi trûâ vaâ phuã àõnh lêîn nhau cuãa caác mùåt àöëi lêåp. Trong möåt mêu thuêîn, sûå thöëng nhêët cuãa caác mùåt àöëi lêåp khöng taách rúâi vúái sûå àêëu tranh giûäa chuáng, búãi vò trong quy àõnh, raâng buöåc lêîn nhau, hai mùåt àöëi lêåp vêîn luön coá xu hûúáng phaát triïín traái ngûúåc nhau, àêëu tranh vúái nhau. - Phaát triïín laâ möåt sûå àêëu tranh giûäa caác mùåt àöëi lêåp: + Quaá trònh hònh thaânh vaâ phaát triïín cuãa möåt mêu thuêîn: luác àêìu múái xuêët hiïån, mêu thuêîn thïí hiïån úã sûå khaác biïåt; sau àoá phaát triïín lïn thaânh hai mùåt àöëi lêåp; khi hai mùåt àöëi lêåp cuãa mêu thuêîn xung àöåt vúái nhau gay gùæt vaâ coá àiïìu kiïån thò giûäa chuáng coá sûå chuyïín hoaá - mêu thuêîn àûúåc giaãi quyïët. Mêu thuêîn cuä mêët ài, mêu thuêîn múái àûúåc hònh thaânh vaâ laåi möåt quaá trònh múái laâm cho sûå vêåt khöng ngûâng vêån àöång vaâ phaát triïín. + Nïëu mêu thuêîn khöng àûúåc giaãi quyïët (caác mùåt àöëi lêåp khöng chuyïín hoaá), thò khöng coá sûå phaát triïín. Chuyïín hoaá cuãa caác mùåt àöëi lêåp laâ têët yïëu, laâ kïët quaã cuãa sûå àêëu tranh giûäa caác mùåt àöëi lêåp. Do sûå àa daång cuãa thïë giúái, nïn caác hònh thûác chuyïín hoaá cuäng rêët àa daång: coá thïí hai mùåt àöëi lêåp chuyïín hoaá lêîn nhau vaâ cuäng coá thïí chuyïín hoaá lïn hònh thûác cao hún... Sûå vêån àöång vaâ phaát triïín cuãa sûå vêåt thïí hiïån trong sûå thöëng nhêët biïån chûáng giûäa hai mùåt: thöëng nhêët cuãa caác mùåt àöëi lêåp vaâ àêëu tranh cuãa hai mùåt àöëi lêåp, trong àoá: thöëng nhêët cuãa caác mùåt àöëi lêåp laâ taåm thúâi, tûúng àöëi; coân àêëu tranh cuãa caác mùåt àöëi lêåp laâ tuyïåt àöëi. Tñnh tuyïåt àöëi cuãa àêëu tranh giûäa caác mùåt àöëi lêåp laâm cho sûå vêån àöång vaâ phaát triïín cuãa sûå vêåt laâ sûå tûå thên vaâ diïîn ra liïn tuåc. Tñnh tûúng àöëi cuãa thöëng nhêët giûäa caác mùåt àöëi lêåp laâm cho thïë giúái vêåt chêët phên hoaá thaânh caác böå phêån, caác sûå vêåt àa daång, phûác taåp, giaán àoaån. HÛÚÁNG DÊÎN ÖN THI MÖN TRIÏËT HOÅC MAÁC - LÏNIN 47 Toám laåi: moåi sûå vêåt vaâ hiïån tûúång trong thïë giúái khaách quan àïìu laâ thïí thöëng nhêët cuãa caác mùåt àöëi lêåp, chñnh sûå àêëu tranh cuãa caác mùåt àöëi lêåp vaâ sûå chuyïín hoaá giûäa chuáng laâ nguöìn göëc, àöång lûåc cuãa sûå phaát triïín. II. YÁ nghôa phûúng phaáp luêån - Mêu thuêîn laâ khaách quan, laâ nguöìn göëc, àöång lûåc cuãa sûå phaát triïín, nïn muöën nùæm àûúåc baãn chêët cuãa sûå vêåt cêìn phaãi phên àöi caái thöëng nhêët vaâ nhêån thûác caác böå phêån àöëi lêåp cuãa chuáng. - Mêu thuêîn laâ phöí biïën, àa daång, do àoá trong nhêån thûác vaâ hoaåt àöång thûåc tiïîn, phaãi coá phûúng phaáp phên tñch mêu thuêîn vaâ giaãi quyïët mêu thuêîn möåt caách cuå thïí. Viïåc giaãi quyïët mêu thuêîn chó bùçng con àûúâng àêëu tranh giûäa caác mùåt àöëi lêåp vaâ vúái nhûäng àiïìu kiïån chñn muöìi. PTS. TRÛÚNG VÙN PHÛÚÁC (Chuã biïn) 48 CÊU 13: Phên tñch mêu thuêîn bïn trong vaâ mêu thuêîn bïn ngoaâi, mêu thuêîn cú baãn vaâ khöng cú baãn. YÁ nghôa thûåc tiïîn cuãa viïåc nùæm vûäng vêën àïì naây. Mêu thuêîn mang tñnh khaách quan, phöí biïën vaâ àa daång. Caác sûå vêåt, quaá trònh khaác nhau mêu thuêîn coá khaác nhau. Möîi sûå vêåt, quaá trònh laåi coá nhiïìu mêu thuêîn, möîi möåt mêu thuêîn coá àùåc àiïím riïng; vaâ ngay caã quaá trònh phaát triïín cuãa möåt mêu thuêîn, úã möîi giai àoaån, tûâng mùåt àöëi lêåp cuãa noá laåi coá vai troâ riïng. Cho nïn, cêìn phaãi coá phûúng phaáp phên tñch mêu thuêîn vaâ giaãi quyïët mêu thuêîn möåt caách cuå thïí. I. Mêu thuêîn bïn trong vaâ mêu thuêîn bïn ngoaâi 1. Khaái niïåm Mêu thuêîn bïn trong laâ sûå taác àöång qua laåi cuãa caác mùåt, caác khuynh hûúáng àöëi lêåp cuãa cuâng möåt sûå vêåt. Mêu thuêîn bïn ngoaâi laâ sûå taác àöång qua laåi giûäa nhûäng mùåt àöëi lêåp thuöåc caác sûå vêåt khaác nhau. Song, sûå phên biïåt hai mêu thuêîn naây coá tñnh tûúng àöëi, phuå thuöåc vaâo phaåm vi quan hïå àûúåc xem xeát. 2. Vai troâ cuãa hai loaåi mêu thuêîn àöëi vúái sûå vêån àöång vaâ phaát triïín cuãa sûå vêåt - Mêu thuêîn bïn trong coá vai troâ quyïët àõnh sûå vêån àöång, phaát triïín cuãa sûå vêåt vò noá laâ nguyïn nhên cuãa sûå "tûå thên vêån àöång". Noá khöng taách rúâi vúái mêu thuêîn bïn ngoaâi. - Mêu thuêîn bïn ngoaâi coá aãnh hûúãng àïën sûå vêån àöång, phaát triïín cuãa sûå vêåt. Mêu thuêîn bïn ngoaâi phaãi thöng qua mêu thuêîn bïn trong múái phaát huy àûúåc taác duång. 3. YÁ nghôa cuãa viïåc nùæm vûäng vêën àïì naây - Nïëu mêu thuêîn bïn trong quyïët àõnh sûå vêån àöång phaát triïín cuãa sûå vêåt thò trong thûåc tiïîn muöën taác àöång laâm cho sûå vêåt vêån àöång, phaát triïín, trûúác hïët cêìn phaát hiïån, taåo àiïìu kiïån giaãi quyïët mêu thuêîn bïn trong. Mùåt khaác, cuäng khöng nïn coi nheå nhûäng aãnh hûúãng cuãa mêu thuêîn bïn ngoaâi, vò giaãi quyïët mêu HÛÚÁNG DÊÎN ÖN THI MÖN TRIÏËT HOÅC MAÁC - LÏNIN 49 thuêîn bïn ngoaâi, cuäng coá taác duång rêët quan troång àöëi vúái sûå phaát triïín cuãa sûå vêåt. Trong quaá trònh hoåc têåp vaâ cöng taác cuãa baãn thên cêìn phaát huy tñnh àöåc lêåp, tûå chuã, phaát hiïån vaâ giaãi quyïët nhûäng mêu thuêîn cuãa baãn thên, àöìng thúâi cêìn chuã àöång tranh thuã sûå giuáp àúä cuãa baån beâ, vúái tinh thêìn thûåc sûå cêìu thõ vaâ saáng taåo. II. Mêu thuêîn cú baãn vaâ mêu thuêîn khöng cú baãn 1. Khaái niïåm - Mêu thuêîn cú baãn laâ mêu thuêîn xuêët phaát tûâ baãn chêët cuãa sûå vêåt, noá quy àõnh quaá trònh töìn taåi vaâ phaát triïín cuãa sûå vêåt vaâ laâ cú súã naãy sinh caác mêu thuêîn khaác. - Mêu thuêîn khöng cú baãn laâ mêu thuêîn àùåc trûng cho möåt phûúng diïån naâo àoá cuãa sûå vêåt, coá aãnh hûúãng àïën quaá trònh vêån àöång, phaát triïín cuãa sûå vêåt. Trong caác sûå vêåt phûác taåp coá thïí coá nhiïìu mêu thuêîn cú baãn. 2. Vai troâ cuãa hai loaåi mêu thuêîn naây àöëi vúái sûå vêån àöång, phaát triïín cuãa sûå vêåt Mêu thuêîn cú baãn xuêët phaát tûâ baãn chêët cuãa sûå vêåt, quy àõnh sûå töìn taåi cuãa sûå vêåt vaâ coá taác duång chi phöëi vaâ laâm naãy sinh nhûäng mêu thuêîn khöng cú baãn. - Mêu thuêîn khöng cú baãn tuy àoáng vai troâ phuå thuöåc nhûng cuäng coá aãnh hûúãng nhêët àõnh àöëi vúái sûå phaát triïín cuãa sûå vêåt. 3. YÁ nghôa phûúng phaáp luêån cuãa viïåc nùæm vûäng hai loaåi mêu thuêîn naây. - Trong nhêån thûác cêìn phaãi xaác àõnh àuáng mêu thuêîn cú baãn, thò múái hiïíu àuáng àûúåc baãn chêët cuãa sûå vêåt. Trong thûåc tiïîn xaä höåi, coá xaác àõnh àuáng mêu thuêîn cú baãn, thò múái xaác àõnh àûúåc àûúâng löëi chiïën lûúåc cuãa caách maång möåt caách khoa hoåc. PTS. TRÛÚNG VÙN PHÛÚÁC (Chuã biïn) 50 CÊU 14: Phên tñch mêu thuêîn chuã yïëu vaâ mêu thuêîn khöng chuã yïëu, mêu thuêîn àöëi khaáng vaâ mêu thuêîn khöng àöëi khaáng. YÁ nghôa cuãa viïåc nùæm vûäng vêën àïì naây. I. Mêu thuêîn chuã yïëu vaâ mêu thuêîn khöng chuã yïëu 1. Khaái niïåm - Mêu thuêîn chuã yïëu laâ mêu thuêîn nöíi lïn haâng àêìu úã möîi giai àoaån nhêët àõnh cuãa quaá trònh phaát triïín cuãa sûå vêåt. Noá coá taác duång quyïët àõnh àöëi vúái nhûäng mêu thuêîn khaác trong cuâng möåt giai àoaån cuãa quaá trònh àoá. - Mêu thuêîn khöng chuã yïëu laâ nhûäng mêu thuêîn khöng àoáng vai troâ quyïët àõnh. Cêìn chuá yá: + Viïåc phên ranh giúái giûäa mêu thuêîn chuã yïëu vaâ mêu thuêîn khöng chuã yïëu laâ coá yá nghôa tûúng àöëi. Búãi vò, tuyâ theo hoaân caãnh cuå thïí, coá nhûäng mêu thuêîn trong àiïìu kiïån naây laâ chuã yïëu, nhûng trong àiïìu kiïån khaác laåi àûúåc coi laâ khöng chuã yïëu vaâ ngûúåc laåi. + Mêu thuêîn chuã yïëu thûúâng laâ hònh thûác biïíu hiïån cuãa mêu thuêîn cú baãn trong tûâng giai àoaån. Do àoá, viïåc giaãi quyïët mêu thuêîn chuã yïëu cuäng laâ quaá trònh giaãi quyïët dêìn dêìn mêu thuêîn cú baãn. 2. YÁ nghôa phûúng phaáp luêån - Trong caách maång, viïåc xaác àõnh mêu thuêîn chuã yïëu rêët quan troång. Noá giuáp cho caách maång xaác àõnh àûúåc keã thuâ trûúác mùæt, àïì ra nhiïåm vuå trung têm cêìn giaãi quyïët vaâ coá saách lûúåc phuâ húåp àïí àûa cuöåc caách maång tiïën lïn. - Trong hoaåt àöång thûåc tiïîn, möîi ngûúâi, möîi ngaânh cuäng cêìn tòm ra mêu thuêîn chuã yïëu cuãa baãn thên, cuãa ngaânh mònh àïí coá hûúáng têåp trung vaâo cöng viïåc chñnh, trûúác mùæt àïí giaãi quyïët kõp thúâi. II. Mêu thuêîn àöëi khaáng vaâ mêu thuêîn khöng àöëi khaáng HÛÚÁNG DÊÎN ÖN THI MÖN TRIÏËT HOÅC MAÁC - LÏNIN 51 Àêy laâ loaåi mêu thuêîn àùåc thuâ, chó töìn taåi trong nhûäng xaä höåi coá giai cêëp àöëi khaáng. 1. Khaái niïåm - Mêu thuêîn àöëi khaáng laâ mêu thuêîn giûäa nhûäng giai cêëp, têåp àoaân ngûúâi coá khuynh hûúáng àöëi lêåp nhau vïì lúåi ñch cú baãn. - Mêu thuêîn khöng àöëi khaáng laâ mêu thuêîn giûäa nhûäng lûåc lûúång coá khuynh hûúáng àöëi lêåp nhau vïì lúåi ñch khöng cú baãn. 2. Tñnh chêët vaâ phûúng phaáp giaãi quyïët hai loaåi mêu thuêîn naây laâ khaác nhau. - Tñnh chêët: Mêu thuêîn àöëi khaáng coá xu hûúáng phaát triïín ngaây caâng gay gùæt lïn, coân mêu thuêîn khöng àöëi khaáng coá xu hûúáng ngaây caâng dõu ài. - Phûúng phaáp vaâ biïån phaáp giaãi quyïët: + Mêu thuêîn àöëi khaáng nhòn chung thûúâng àûúåc giaãi quyïët bùçng baåo lûåc caách maång. + Mêu thuêîn khöng àöëi khaáng thûúâng àûúåc giaãi quyïët bùçng phûúng phaáp giaáo duåc, thuyïët phuåc, phï bònh vaâ tûå phï bònh. Song, duâ tiïën haânh bùçng phûúng phaáp naâo thò caã hai loaåi mêu thuêîn àoá àïìu phaãi giaãi quyïët bùçng àêëu tranh, chûá khöng thïí bùçng caách dung hoaâ, àiïìu hoaâ giûäa caác mùåt àöëi lêåp. 3. YÁ nghôa phûúng phaáp luêån Trong thûåc tiïîn caách maång khöng àûúåc lêîn loan hai loaåi mêu thuêîn naây àïí traánh phaåm phaãi sai lêìm nghiïm troång. Nïëu mêu thuêîn àöëi khaáng maâ xaác àõnh thaânh mêu thuêîn khöng àöëi khaáng thò seä dêîn àïën "hûäu khuynh". Ngûúåc laåi, mêu thuêîn khöng àöëi khaáng — thaânh mêu thuêîn àöëi khaáng thò seä dêîn àïën "taã khuynh" trong viïåc giaãi quyïët mêu thuêîn. Do àoá, cêìn phaãi phên tñch vaâ giaãi quyïët möåt caách khoa hoåc hai loaåi mêu thuêîn naây. PTS. TRÛÚNG VÙN PHÛÚÁC (Chuã biïn) 52 CÊU 15: Nöåi dung vaâ yá nghôa cuãa quy luêåt tûâ nhûäng thay àöíi vïì lûúång dêîn àïën nhûäng thay àöíi vïì chêët vaâ ngûúåc laåi. Quy luêåt tûâ nhûäng thay àöíi vïì lûúång dêîn àïën nhûäng thay àöíi vïì chêët vaâ ngûúåc laåi laâ möåt trong ba quy luêåt cú baãn cuãa pheáp biïån chûáng duy vêåt. Quy luêåt naây chó roä caách thûác cuãa sûå phaát triïín cuãa sûå vêåt, hiïån tûúång. I. Nöåi dung cuãa quy luêåt lûúång - chêët Möîi sûå vêåt, hiïån tûúång àïìu laâ möåt thïí thöëng nhêët cuãa hai mùåt chêët vaâ lûúång. Àïí hiïíu àûúåc möëi quan hïå biïån chûáng giûäa hai mùåt naây, trûúác hïët cêìn phaãi nùæm vûäng caác khaái niïåm chêët vaâ lûúång. 1. Cùåp phaåm truâ chêët vaâ lûúång - Chêët: laâ möåt phaåm truâ triïët hoåc duâng àïí chó tñnh quy àõnh vöën coá cuãa caác sûå vêåt vaâ hiïån tûúång, laâ sûå thöëng nhêët hûäu cú cuãa nhûäng thuöåc tñnh, laâm cho noá laâ noá vaâ phên biïåt noá vúái caái khaác. Tûâ quan niïåm trïn chuáng ta khöng nïn àöìng nhêët khaái niïåm chêët vúái khaái niïåm thuöåc tñnh. + Möîi sûå vêåt, hiïån tûúång coá nhiïìu thuöåc tñnh. Nhûng nhûäng thuöåc tñnh naây khöng tham gia vaâo viïåc quy àõnh chêët nhû nhau, maâ chó coá nhûäng thuöåc tñnh cú baãn múái quy àõnh chêët cuãa sûå vêåt. Vò thïë, chó khi naâo thuöåc tñnh cú baãn thay àöíi thò chêët cuãa sûå vêåt múái thay àöíi. Khi caác thuöåc tñnh khöng cú baãn coá thïí thay àöíi, nhûng khöng laâm cho chêët cuãa sûå vêåt thay àöíi. + Mùåt khaác, caác thuöåc tñnh cuäng nhû chêët cuãa sûå vêåt chó böåc löå qua nhûäng möëi liïn hïå cuå thïí. Do àoá, viïåc phên biïåt thuöåc tñnh cú baãn vaâ khöng cú baãn, chêët vaâ thuöåc tñnh cuäng chó laâ tûúng àöëi. Vaâ nhû vêåy, möîi sûå vêåt, hiïån tûúång khöng chó coá möåt chêët, maâ coá nhiïìu chêët tuyâ theo nhûäng möëi quan hïå cuå thïí cuãa noá vúái nhûäng caái khaác. + Chêët biïíu hiïån tñnh öín àõnh tûúng àöëi cuãa sûå vêåt, laâ caái vöën coá vaâ khöng taách rúâi sûå vêåt. Do àoá, khöng thïí coá chêët töìn taåi HÛÚÁNG DÊÎN ÖN THI MÖN TRIÏËT HOÅC MAÁC - LÏNIN 53 "thuêìn tuyá" hoùåc phuå thuöåc vaâo caãm giaác chuã quan cuãa con ngûúâi nhû caác nhaâ triïët hoåc duy têm chuã quan quan niïåm. - Lûúång: laâ phaåm truâ triïët hoåc duâng àïí chó tñnh quy àõnh vöën coá cuãa sûå vêåt, vïì mùåt quy möå, trònh àöå phaát triïín cuãa sûå vêåt, biïíu thõ söë lûúång caác thuöåc tñnh, caác yïëu töë... cêëu thaânh sûå vêåt. + Àùåc trûng cuãa lûúång àûúåc biïíu thõ bùçng con söë hoùåc caác àaåi lûúång chó kñch thûúác daâi hay ngùæn, quy mö to hay nhoã, töíng söë nhiïìu hay ñt, trònh àöå cao hay thêëp, töëc àöå nhanh hay chêåm v.v.. Nhûng àöëi vúái caác sûå vêåt phûác taåp, khöng thïí chó diïîn taã bùçng nhûäng con söë chñnh xaác, maâ coân phaãi àûúåc nhêån thûác bùçng khaã nùng trûâu tûúång hoaá. + Cuäng giöëng nhû chêët, lûúång laâ caái khaách quan vöën coá bïn trong cuãa sûå vêåt. + Sûå phên biïåt giûäa chêët vaâ lûúång cuäng laâ tûúng àöëi, nghôa laâ, coá caái úã trong quan hïå naây laâ chêët, nhûng úã trong quan hïå khaác laåi laâ lûúång vaâ ngûúåc laåi. Do àoá, cêìn chöëng quan àiïím siïu hònh tuyïåt àöëi hoaá ranh giúái giûäa chêët vaâ lûúång. 2. Möëi quan hïå biïån chûáng giûäa chêët vaâ lûúång - Chêët vaâ lûúång laâ hai mùåt àöëi lêåp: chêët tûúng àöëi öín àõnh, coân lûúång thûúâng xuyïn biïën àöíi. Song, hai mùåt àoá khöng taách rúâi nhau, maâ taác àöång lêîn nhau möåt caách biïån chûáng. Sûå thöëng nhêët giûäa chêët vaâ lûúång úã trong möåt àöå nhêët àõnh, khi sûå vêåt àang töìn taåi. Àöå laâ möåt phaåm truâ triïët hoåc duâng àïí chó sûå thöëng nhêët giûäa lûúång vaâ chêët, laâ khoaãng giúái haån, maâ trong àoá sûå thay àöíi vïì lûúång chûa laâm thay àöíi cùn baãn vïì chêët cuãa sûå vêåt. Àiïím giúái haån khi maâ lûúång àaåt túái seä laâm thay àöíi chêët cuãa sûå vêåt thò goåi laâ àiïím nuát. - Sûå thay àöíi vïì chêët qua àiïím nuát àûúåc goåi laâ bûúác nhaãy. Àoá laâ bûúác ngoùåt cùn baãn kïët thuác möåt giai àoaån trong sûå biïën àöíi vïì lûúång, laâ sûå giaán àoaån trong quaá trònh biïën àöíi liïn tuåc cuãa caác sûå vêåt. Do vêåy coá thïí noái phaát triïín laâ sûå "àûát àoaån" trong liïn tuåc, laâ traång thaái liïn húåp cuãa caác àiïím nuát. PTS. TRÛÚNG VÙN PHÛÚÁC (Chuã biïn) 54 - Khi sûå vêåt múái ra àúâi vúái chêët múái laåi coá möåt lûúång múái phuâ húåp, taåo nïn sûå thöëng nhêët múái giûäa chêët vaâ lûúång. Sûå taác àöång cuãa chêët múái àöëi vúái lûúång múái àûúåc biïíu hiïån úã quy mö, nhõp àiïåu phaát triïín múái cuãa lûúång. Toám laåi: Quy luêåt lûúång - chêët àaä chó roä caách thûác biïën àöíi cuãa sûå vêåt vaâ hiïån tûúång. Trûúác hïët, lûúång biïën àöíi dêìn dêìn vaâ liïn tuåc vaâ khi àaåt àïën àiïím nuát (giúái haån cuãa sûå thöëng nhêët giûäa chêët vaâ lûúång) seä dêîn àïën bûúác nhaãy vïì chêët; chêët múái ra àúâi laåi taåo nïn sûå thöëng nhêët múái giûäa chêët vaâ lûúång. Têët nhiïn, thïë giúái sûå vêåt, hiïån tûúång laâ àa daång, phong phuá, do àoá hònh thûác cuãa caác bûúác nhaãy cuäng rêët àa daång vaâ phong phuá. II - YÁ nghôa phûúng phaáp luêån 1. Quy luêåt lûúång chêët coá yá nghôa phûúng phaáp luêån quan troång trong nhêån thûác vaâ hoaåt àöång thûåc tiïîn. Do sûå vêån àöång vaâ phaát triïín cuãa sûå vêåt, trûúác hïët, laâ sûå tñch luyä vïì lûúång vaâ khi sûå tñch luyä vïì lûúång vûúåt quaá giúái haån àöå, thò têët yïëu coá bûúác nhaãy vïì chêët, nïn trong nhêån thûác vaâ hoaåt àöång thûåc tiïîn cêìn chöëng caã hai khuynh hûúáng: thûá nhêët, "taã khuynh" - tû tûúãng nön noáng, chuã quan duy yá chñ, thïí hiïån úã chöî khi chûa coá sûå tñch luyä vïì lûúång àaä muöën thûåc hiïån bûúác nhaãy vïì chêët; thûá hai, "hûäu khuynh" - tû tûúãng baão thuã, chúâ àúåi, khöng daám thûåc hiïån bûúác nhaãy vïì chêët, khi àaä coá sûå tñch luyä àêìy àuã vïì lûúång hoùåc chó nhêën maånh àïën sûå biïën àöíi dêìn dêìn vïì lûúång. 2. Cêìn coá thaái àöå khaách quan khoa hoåc vaâ coá quyïët têm thûåc hiïån caác bûúác nhaãy khi coá caác àiïìu kiïån àêìy àuã. HÛÚÁNG DÊÎN ÖN THI MÖN TRIÏËT HOÅC MAÁC - LÏNIN 55 CÊU 16: Nöåi dung vaâ yá nghôa cuãa quy luêåt phuã àõnh cuãa phuã àõnh. Quy luêåt phuã àõnh cuãa phuã àõnh laâ möåt trong ba quy luêåt cú baãn cuãa pheáp biïån chûáng duy vêåt, chó roä khuynh hûúáng cuãa sûå vêån àöång, phaát triïín cuãa sûå vêåt vaâ sûå liïn hïå giûäa caái múái vaâ caái cuä. Àïí hiïíu àûúåc baãn chêët cuãa quy luêåt, trûúác hïët cêìn nùæm àûúåc khaái niïåm phuã àõnh vaâ phuã àõnh biïån chûáng. I - Phuã àõnh vaâ phuã àõnh biïån chûáng 1. Khaái niïåm phuã àõnh Trong thïë giúái vêåt chêët, caác sûå vêåt àïìu coá quaá trònh sinh ra, töìn taåi, mêët ài vaâ àûúåc thay thïë bùçng sûå vêåt khaác. Sûå thay thïë caái cuä bùçng caái múái laâ sûå phuã àõnh. Nhû vêåy, phuã àõnh laâ thuöåc tñnh khaách quan cuãa thïë giúái vêåt chêët. 2. Khaái niïåm phuã àõnh biïån chûáng Nïëu quan àiïím siïu hònh coi phuã àõnh laâ sûå xoaá boã hoaân toaân caái cuä, thò triïët hoåc Maác - Lïnin coi phuã àõnh laâ sûå phuã àõnh biïån chûáng - sûå phuã àõnh coá kïë thûâa, taåo àiïìu kiïån cho sûå phaát triïín. - Quan niïåm vïì sûå phuã àõnh biïån chûáng nhû trïn têët yïëu seä gùæn vúái sûå giaãi quyïët mêu thuêîn vaâ thûåc hiïån bûúác nhaãy. Chñnh sûå ra àúâi cuãa sûå vêåt múái vïì chêët phaãi thöng qua viïåc giaãi quyïët mêu thuêîn (àoá cuäng chñnh laâ bûúác nhaãy vïì chêët). 3. Nhûäng àùåc àiïím cuãa phuã àõnh biïån chûáng - Tñnh khaách quan thïí hiïån úã chöî nguyïn nhên cuãa phuã àõnh nùçm ngay trong baãn thên sûå vêåt. Àoá laâ kïët quaã cuãa viïåc giaãi quyïët mêu thuêîn bïn trong cuãa sûå vêåt vaâ cuãa quaá trònh tûâ nhûäng tñch luyä vïì lûúång dêîn àïën sûå nhaãy voåt vïì chêët. - Tñnh kïë thûâa: Caái múái ra àúâi trïn cú súã cuãa caái cuä àoá laâ sûå phuã àõnh coá kïë thûâa. Phuã àõnh coá kïë thûâa - sûå loaåi boã nhûäng yïëu töë àaä löîi thúâi, laåc hêåu, gêy caãn trúã cho sûå phaát triïín; àöìng thúâi cuäng choån loåc, giûä laåi nhûäng yïëu töë tñch cûåc vaâ caãi biïën ài cho phuâ húåp vúåi caái múái. II - Nöåi dung cuãa quy luêåt phuã àõnh cuãa phuã àõnh PTS. TRÛÚNG VÙN PHÛÚÁC (Chuã biïn) 56 - Thïë giúái vêåt chêët vêån àöång vaâ phaát triïín diïîn ra thöng qua quaá trònh phuã àõnh biïån chûáng vö têån. Sûå phaát triïín cuãa caác sûå vêåt diïîn ra qua nhiïìu lêìn phuã àõnh, taåo ra möåt khuynh hûúáng ài tûâ thêëp àïën cao coá tñnh chu kyâ. Tñnh chu kyâ cuãa sûå phuã àõnh biïån chûáng biïíu hiïån úã chöî thöng qua möåt söë lêìn phuã àõnh, caái múái xuêët hiïån dûúâng nhû lùåp laåi caái cuä nhûng trïn cú súã cao hún. Thñ duå: Haåt luáa Cêy luáa Böng luáa (khùèng àõnh) (1) (phuã àõnh) (2) (phuã àõnh cuãa phuã àõnh) + Qua sûå phuã àõnh lêìn thûá nhêët, sûå vêåt chuyïín thaânh mùåt àöëi lêåp vúái chñnh mònh (cêy luáa phuã àõnh haåt luáa). + Qua sûå phuã àõnh lêìn thûá hai, sûå vêåt múái naây laåi chuyïín thaânh mùåt àöëi lêåp vúái noá vaâ dûúâng nhû trúã laåi daång ban àêìu nhûng trïn cú súã cao hún (böng luáa phuã àõnh cêy luáa). Nhû vêåy, kïët quaã cuãa sûå phuã àõnh cuãa phuã àõnh laâ caái töíng húåp têët caã nhûäng yïëu töë tñch cûåc àaä àûúåc phaát triïín tûâ trûúác, trong caái khùèng àõnh ban àêìu vaâ caái phuã àõnh lêìn thûá nhêët. Àoá laâ sûå "loåc boã" biïån chûáng nhûäng giai àoaån àaä qua àïí àaåt àïën caái múái vïì chêët cao hún. Àoá chñnh laâ quaá trònh "loåc boã" biïån chûáng. ÚÃ thñ duå trïn, qua hai lêìn phuã àõnh sûå vêåt traãi qua möåt chu kyâ phaát triïín. Roä raâng, úã sûå vêåt àún giaãn, ñt ra cuäng phaãi thöng qua hai lêìn phuã àõnh múái coá àûúåc sûå phaát triïín, úã caác sûå vêåt phûác taåp söë lêìn phuã àõnh coá thïí nhiïìu hún. Sûå phuã àõnh cuãa phuã àõnh laâ sûå kïët thuác cuãa möåt chu kyâ phaát triïín, àöìng thúâi laåi laâ àiïím xuêët phaát cuãa möåt chu kyâ múái vaâ cûá nhû thïë tiïëp tuåc maäi maäi, taåo nïn hònh thaái "xoaáy trön öëc" cuãa sûå phaát triïín. III - YÁ nghôa phûúng phaáp luêån 1. Quy luêåt phuã àõnh cuãa phuã àõnh àaä chó roä sûå phaát triïín laâ khuynh hûúáng chung, laâ têët yïëu cuãa caác sûå vêåt, hiïån tûúång trong thïë giúái khaách quan. Song, quaá trònh phaát triïín khöng diïîn ra theo àûúâng thùèng maâ quanh co phûác taåp, phaãi traãi qua nhiïìu lêìn phuã HÛÚÁNG DÊÎN ÖN THI MÖN TRIÏËT HOÅC MAÁC - LÏNIN 57 àõnh, nhiïìu khêu trung gian. Àiïìu àoá giuáp chuáng ta traánh àûúåc caách nhòn phiïën diïån, giaãn àún trong viïåc nhêån thûác caác sûå vêåt, hiïån tûúång, àùåc biïåt laâ caác hiïån tûúång xaä höåi. 2. Quy luêåt phuã àõnh cuãa phuã àõnh cuäng khùèng àõnh tñnh têët thùæng cuãa caái múái, vò caái múái, laâ caái ra àúâi phuâ húåp vúái quy luêåt phaát triïín cuãa sûå vêåt. Mùåc duâ khi múái ra àúâi, caái múái coá thïí coân non yïëu, song noá laâ caái tiïën böå hún, laâ giai àoaån phaát triïín cao hún vïì chêët so vúái caái cuä. Vò vêåy, trong nhêån thûác vaâ hoaåt àöång thûåc tiïîn cêìn coá yá thûác phaát hiïån ra caái múái, taåo àiïìu kiïån cho caái múái phaát triïín. 3. Trong khi phï phaán caái cuä, cêìn phaãi biïët saâng loåc, kïë thûâa nhûäng yïëu töë húåp lyá cuãa caái cuä, traánh thaái àöå "hû vö chuã nghôa", "phuã àõnh saåch trún". PTS. TRÛÚNG VÙN PHÛÚÁC (Chuã biïn) 58 CÊU 17: Möëi quan hïå biïån chûáng giûäa caái chung vaâ caái riïng, yá nghôa phûúng phaáp luêån cuãa noá. I. Khaái niïåm caái chung, caái riïng vaâ caái àún nhêët 1. Caái chung laâ phaåm truâ triïët hoåc duâng àïí chó nhûäng mùåt, nhûäng thuöåc tñnh, nhûäng möëi quan hïå giöëng nhau úã nhiïìu sûå vêåt, hiïån tûúång hay quaá trònh riïng leã. 2. Caái riïng laâ phaåm truâ triïët hoåc duâng àïí chó möåt sûå vêåt, möåt hiïån tûúång, möåt quaá trònh riïng leã nhêët àõnh. 3. Caái àún nhêët laâ phaåm truâ triïët hoåc duâng àïí chó nhûäng mùåt, thuöåc tñnh chó coá úã möåt kïët cêëu vêåt chêët nhêët àõnh, maâ khöng lùæp laåi úã kïët cêëu khaác. II. Möëi quan hïå biïån chûáng giûäa caái chung, caái riïng vaâ caái àún nhêët Pheáp biïån chûáng duy vêåt cho rùçng, caái riïng vaâ caái chung àïìu töìn taåi khaách quan vaâ giûäa chuáng coá sûå thöëng nhêët biïån chûáng. Cuå thïí: 1. Caái chung chó töìn taåi trong caái riïng, thöng qua caái riïng. Àiïìu àoá coá nghôa laâ khöng coá caái chung thuêìn tuyá, trûâu tûúång töìn taåi bïn ngoaâi caái riïng. Thñ duå: Thuöåc tñnh cú baãn cuãa vêåt chêët laâ vêån àöång. Vêån àöång laåi töìn taåi dûúái caác hònh thûác riïng biïåt nhû vêån àöång vêåt lyá, vêån àöång hoaá hoåc, vêån àöång xaä höåi v.v.. 2. Caái riïng chó töìn taåi trong möëi liïn hïå vúái caái chung. Àiïìu àoá coá nghôa laâ khöng coá caái riïng àöåc lêåp thuêìn tuyá khöng coá caái chung vúái nhûäng caái riïng khaác. Thñ duå: Caác chïë àöå kinh tïë - chñnh trõ riïng biïåt àïìu bõ chi phöëi búãi caác quy luêåt chung cuãa xaä höåi nhû: quy luêåt quan hïå saãn xuêët phuâ húåp vúái lûåc lûúång saãn xuêët. 3. Caái chung laâ böå phêån cuãa caái riïng, coân caái riïng khöng gia nhêåp hïët vaâo caái chung. Caái riïng phong phuá hún caái chung, vò ngoaâi nhûäng àùåc àiïím gia nhêåp vaâo caái chung, caái riïng coân coá nhûäng àùåc àiïím riïng biïåt maâ chó riïng noá coá. HÛÚÁNG DÊÎN ÖN THI MÖN TRIÏËT HOÅC MAÁC - LÏNIN 59 Caái chung laâ caái sêu sùæc hún caái riïng búãi vò noá phaãn aánh nhûäng mùåt, nhûäng thuöåc tñnh, nhûäng möëi liïn hïå bïn trong, têët nhiïn, öín àõnh, phöí biïën töìn taåi trong caái riïng cuâng loaåi. Caái chung gùæn liïn hïå vúái caái baãn chêët, quy àõnh sûå töìn taåi vaâ phaát triïín cuãa sûå vêåt. 4. Caái àún nhêët vaâ caái chung coá thïí chuyïín hoaá lêîn nhau; coá thïí coi àêy laâ sûå chuyïín hoaá giûäa hai mùåt àöëi lêåp. Sûå chuyïín hoaá giûäa caái àún nhêët vaâ caái chung diïîn ra theo hai hûúáng: caái àún nhêët biïën thaânh caái chung, laâm sûå vêåt phaát triïín vaâ ngûúåc laåi, caái chung biïën thaânh caái àún nhêët, laâm cho sûå vêåt dêìn dêìn mêët ài. III. YÁ nghôa phûúng phaáp luêån 1. Caái chung vaâ caái riïng thöëng nhêët vúái nhau, nïn trong nhêån thûác vaâ hoaåt àöång thûåc tiïîn, chuáng ta phaãi biïët phaát hiïån caái chung vaâ caá biïåt hoaá caái chung, khi aáp duång vaâo caái riïng. 2. Giûäa caái chung vaâ caái àún nhêët coá sûå chuyïín hoaá lêîn nhau. Cêìn phaãi taåo àiïìu kiïån cho sûå chuyïín hoaá caái àún nhêët tiïën böå thaânh caái chung vaâ biïën caái chung laåc hêåu thaânh caái àún nhêët. PTS. TRÛÚNG VÙN PHÛÚÁC (Chuã biïn) 60 CÊU 18: Möëi quan hïå biïån chûáng giûäa nöåi dung vaâ hònh thûác, yá nghôa phûúng phaáp luêån cuãa vêën àïì. I. Khaái niïåm nöåi dung vaâ hònh thûác 1. Nöåi dung laâ phaåm truâ chó toaân böå nhûäng yïëu töë, nhûäng mùåt vaâ nhûäng quaá trònh taåo nïn sûå vêåt. 2. Hònh thûác laâ phaåm truâ chó phûúng thûác töìn taåi vaâ phaát triïín cuãa sûå vêåt, laâ hïå thöëng caác möëi liïn hïå tûúng àöëi öín àõnh giûäa caác yïëu töë cuãa noá. II. Möëi quan hïå biïån chûáng giûäa nöåi dung vaâ hònh thûác 1. Nöåi dung vaâ hònh thûác gùæn boá chùåt cheä vúái nhau. Khöng coá möåt hònh thûác naâo laåi khöng chûáa nöåi dung vaâ khöng coá möåt nöåi dung naâo laåi khöng töìn taåi trong möåt hònh thûác nhêët àõnh. 2. Nöåi dung giûä vai troâ quyïët àõnh. Sûå biïën àöíi vaâ phaát triïín cuãa sûå vêåt bao giúâ cuäng bùæt àêìu tûâ nöåi dung. Coân hònh thûác cuäng biïën àöíi nhû