Hình thành năng lực sử dụng thí nghiệm gắn kết cuộc sống trong dạy học cho sinh viên sư phạm hóa học - Phạm Đồng Châu Thủy

JOURNAL OF SCIENCE OF HNUE DOI: 10.18173/2354-1075.2016-0077 Educational Sci., 2016, Vol. 61, No. 6A, pp. 124-135 This paper is available online at HÌNH THÀNH NĂNG LỰC SỬ DỤNG THÍ NGHIỆM GẮN KẾT CUỘC SỐNG TRONG DẠY HỌC CHO SINH VIÊN SƯ PHẠMHÓA HỌC Phan Đồng Châu Thủy Khoa Hóa học, Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh Tóm tắt. Thực hiện đổi mới mục tiêu giáo dục và đào tạo trong giai đoạn hiện tại và tương lai, bên cạnh trang bị kiến thức chuyên ngành vững chắc, Khoa Hóa học, Trường Đại học Sư phạm Tp.HCM - chúng tôi còn rất quan tâm đến việc hình thành và phát triển các năng lực nghề nghiệp đặc thù cho sinh viên. Bài báo này giới thiệu biện pháp hình thành năng lực sử dụng thí nghiệm gắn kết cuộc sống trong dạy học cho sinh viên sư phạm hóa học, Trường Đại học Sư phạm Tp.HCM. Từ khóa: Thí nghiệm, thí nghiệm gắn kết cuộc sống, thí nghiệm hóa học, hình thành năng lực, đào tạo giáo viên hóa học. 1. Mở đầu Hội nghị Trung ương 8 khóa XI thể hiện quan điểm chỉ đạo về định hướng đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo như sau: “Chuyển mạnh quá trình giáo dục từ chủ yếu trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học. Học đi đôi với hành; lí luận gắn với thực tiễn; giáo dục nhà trường kết hợp với giáo dục gia đình và giáo dục xã hội” [5]. Do đó, quá trình đào tạo giáo viên ở các trường sư phạm cần gắn chặt với thực tiễn giáo dục ở trường phổ thông. Không những chương trình, nội dung và kế hoạch đào tạo cần đáp ứng yêu cầu của người giáo viên hiện đại mà phương pháp đào tạo cũng phải phù hợp nhằm hình thành và phát triển những năng lực chung và năng lực đặc thù của ngành nghề sư phạm. Hóa học là môn khoa học vừa lí thuyết vừa thực nghiệm, do đó thí nghiệm có ý nghĩa to lớn và giữ vai trò rất quan trọng trong việc thực hiện những mục tiêu, nhiệm vụ dạy học Hóa học ở trường phổ thông. Bên cạnh đó, Hóa học có mối liên hệ mật thiết với các ngành khoa học liên quan như Vật lí, Sinh học,. . . và thực tiễn đời sống con người. Việc gắn kết thí nghiêm hóa học với cuộc sống hằng ngày sẽ góp phần giúp học sinh phát triển được năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo. Để làm được điều đó, giáo viên cần có năng lực sử dụng thí nghiệm theo hướng gắn kết với thực tiễn cuộc sống trong dạy học các môn khoa học nói chung và môn Hóa học nói riêng. Sử dụng thí nghiệm hóa học gắn kết cuộc sống trong dạy học đã được nghiên cứu và sử dụng ở các nước có nền giáo dục tiến tiến trên thế giới. Một số nghiên cứu về thí nghiệm gắn Ngày nhận bài: 23/3/2016. Ngày nhận đăng: 15/7/2016. Liên hệ: Phan Đồng Châu Thủy, e-mail: thuypdc@hcmup.edu.vn. 124 Hình thành năng lực sử dụng thí nghiệm gắn kết cuộc sống trong dạy học... kết cuộc sống như của nhóm tác giả Gimenez, S. M., Yabe, M. J., Kondo, N. K., & Mourino, R. O., Levitt, S. D., & List, J. A., [7,8],. . . đã được thực hiện cách đây hơn một thập niên. Rất nhiều website hướng dẫn thí nghiệm hóa học gắn kết với cuộc sống hằng ngày như Royal Society of Chemistry [9], Home science tools-the gateway to discovery [10], Steve Spangler Science [11], Home Experiments [12],. . . đã ra đời và được sự quan tâm không chỉ của giáo viên và học sinh mà của cả cộng đồng. Ở Việt Nam, hiện nay vẫn chưa có công trình nghiên cứu nào về sử dụng thí nghiệm gắn kết cuộc sống trong dạy học Hóa học. Theo kết quả điều tra của chúng tôi tại các trường phổ thông ở Tp.HCM, chưa có giáo viên nào sử dụng loại thí nghiệm này trong dạy học. Tuy nhiên, một số ít giáo viên thỉnh thoảng đã thực hiện hoặc hướng dẫn học sinh thực hiện những thí nghiệm gắn kết cuộc sống trong các chương trình ngoại khóa. Từ thực trạng và lí do trên, chúng tôi nhận thấy sự cần thiết của việc hình thành cho sinh viên sư phạm hóa học - những giáo viên tương lai - năng lực sử dụng thí nghiệm gắn kết cuộc sống trong dạy học Hóa học. 2. Nội dung nghiên cứu 2.1. Phương pháp nghiên cứu Đề tài được tiến hành nghiên cứu qua việc phối hợp đồng bộ một số phương pháp sau: Phương pháp nghiên cứu lí luận, phương pháp thực nghiệm - đối chứng, phương pháp quan sát hành động, phương pháp thống kê toán học. - Phương pháp nghiên cứu lí luận: Dựa trên sự tổng hợp các tài liệu và công trình nghiên cứu có liên quan, kết hợp với lí luận riêng, chúng tôi sẽ xây dựng một hệ thống những khái niệm có liên quan để định hướng cho việc toàn bộ quá trình điều tra thực tiễn cũng như nghiên cứu thực nghiệm. - Phương pháp thực nghiệm - đối chứng: Tiến hành dạy học dự án về thí nghiệm gắn kết cuộc sống đối với nhóm thực nghiệm, dạy học thuyết trình kết hợp đàm thoại đối với nhóm đối chứng. - Phương pháp quan sát hành động: Sử dụng để đánh giá năng lực sử dụng thí nghiệm hóa học gắn kết cuộc sống trong dạy học của sinh viên nhóm đối chứng và nhóm thực nghiệm sau khi tiến hành thực nghiệm sư phạm. - Phương pháp thống kê toán học: Phần mềm SPSS phiên bản 15.0 sẽ được sử dụng để xử lí các dữ kiện thu được, phục vụ cho việc phân tích số liệu cũng như đảm bảo tối đa tính khách quan trong quá trình nghiên cứu. 2.2. Thời gian nghiên cứu Nghiên cứu được thực hiện trong học kì 1 và 2 của năm học 2014-2015. 2.3. Đối tượng và phương tiện nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu: Chúng tôi đã thực hiện nghiên cứu trên đối tượng sinh viên năm 2 và 3 của Khoa Hóa học, 125 Phan Đồng Châu Thủy Trường Đại học Sư phạm Tp.HCM. - Phương tiện nghiên cứu: Trong chương trình đào tạo [4] của Khoa Hóa học, Trường Đại học Sư phạm Tp.HCM, chúng tôi có thể thông qua các môn học sau để hình thành năng lực sử dụng thí nghiệm gắn kết cuộc sống trong dạy học Hóa học cho sinh viên: Lí luận và phương pháp dạy học Hóa học 2 (3 tín chỉ) (ở một số trường Đại học Sư phạm, môn học này có tên gọi khác là Phương pháp dạy học Hóa học ở trường phổ thông), Tập giảng (2 tín chỉ). Trong nghiên cứu này, chúng tôi đã sử dụng quá trình dạy học môn Lí luận và phương pháp dạy học Hóa học 2 làm phương tiện để hình thành năng lực sử dụng thí nghiệm gắn kết cuộc sống trong dạy học Hóa học cho sinh viên. Vì việc hình thành năng lực là cả quá trình và cần nhiều thời gian nên chúng tôi đã lựa chọn môn học này. Đồng thời, chúng tôi đã sử dụng quá trình dạy học môn Tập giảng để tạo cơ hội cho sinh viên thể hiện năng lực sử dụng thí nghiệm gắn kết cuộc sống trong dạy học Hóa học và tiến hành đánh giá. 2.4. Kết quả nghiên cứu 2.4.1. Cơ sở lí luận a. Thí nghiệm hóa học gắn kết cuộc sống Theo chúng tôi, thí nghiệm hóa học gắn kết cuộc sống là thí nghiệm hóa học có sử dụng dụng cụ và hóa chất trong sinh hoạt hằng ngày của con người và thiết lập được mối liên hệ giữa kiến thức khoa học hóa học với thực tiễn cuộc sống. b. Mục đích sử dụng thí nghiệm hóa học gắn kết cuộc sống trong dạy học Cũng như những thí nghiệm hóa học truyền thống (sử dụng dụng cụ hóa chất trong phòng thí nghiệm và không liên kết được kiết thức môn Hóa học với thực tiễn), thí nghiệm hóa học gắn kết cuộc sống được sử dụng trong dạy học nhằm giúp học sinh nâng cao hứng thú học tập, tạo niềm tin vào khoa học, phát triển khả năng quan sát, khắc sâu kiến thức bài học, rèn luyện kĩ năng thực hành, . . . đặc biệt chúng còn nâng cao ý nghĩa thực tiễn của môn Hóa học ở trường phổ thông, tăng khả năng vận dụng kiến thức đã học vào thực tế, góp phần phát triển năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo cho học sinh. c. Năng lực sử dụng thí nghiệm hóa học gắn kết cuộc sống trong dạy học Theo dự thảo Chuẩn đầu ra ngành đào tạo sư phạm Hóa học [3] của Khoa Hóa học, Trường Đại học Sư phạm Tp.HCM, năng lực dạy học Hóa học của sinh viên sư phạm bao gồm những năng lực sau: - Tìm hiểu cá nhân người học và môi trường dạy học - Hiểu biết về hệ thống quan điểm và tư tưởng dạy học Hóa học - Làm chủ kiến thức các khoa học liên môn, bổ trợ, nền tảng - Phát triển chương trình môn học - Vận dụng phương pháp, phương tiện và hình thức tổ chức dạy học Hóa học - Xây dựng và thực hiện kế hoạch dạy học - Dạy học phân hoá - Dạy học tích hợp 126 Hình thành năng lực sử dụng thí nghiệm gắn kết cuộc sống trong dạy học... - Kiểm tra đánh giá trong dạy học Hóa học - Xây dựng, quản lí và sử dụng hồ sơ dạy học Năng lực sử dụng thí nghiệm gắn kết cuộc sống trong dạy học Hóa học là một năng lực thành phần của năng lực Vận dụng phương pháp, phương tiện và hình thức tổ chức dạy học Hóa học. Biểu hiện của năng lực này là sinh viên có thể thiết kế và thực hiện được những thí nghiệm hóa học gắn kết cuộc sống, có khả năng sử dụng các thí nghiệm hóa học gắn kết cuộc sống trong dạy học một cách hiệu quả (sử dụng đúng mục đích, thời điểm, nội dung nhằm nâng cao hiệu quả dạy học). Chúng ta có thể đánh giá năng lực này của sinh viên thông qua quan sát tiết dạy có sử dụng thí nghiệm gắn kết cuộc sống mà các em thực hiện. 2.4.2. Biện pháp hình thành năng lực sử dụng thí nghiệm gắn kết cuộc sống trong dạy học cho sinh viên sư phạm hóa học Lí luận và phương pháp dạy học Hóa học 2 là môn học mang tính đặc thù của ngành sư phạm Hóa học, gắn kết chặt chẽ với chương trình và thực tế dạy học Hóa học ở trường phổ thông. Môn học này không chỉ trang bị cho sinh viên kiến thức, phương pháp dạy học các loại bài cụ thể trong chương trình hóa học phổ thông mà nó còn hình thành và phát triển năng lực phân tích chương trình, lựa chọn kiến thức, thí nghiệm, chế tạo thiết bị dạy học phù hợp với nội dung dạy học, xây dựng giáo án một số buổi dạy cụ thể. Nội dung của môn Lí luận và phương pháp dạy học Hóa học 2 gồm hai phần: - Phần lí luận [6] 2 tín chỉ, gồm 6 chương, nội dung gồm phân tích chương trình hóa học phổ thông, dạy học hóa học ở trường trung học cơ sở, phương pháp dạy học các dạng bài về thuyết và định luật, nguyên tố và chất hóa học, hóa học hữu cơ, luyện tập - ôn tập - thực hành. - Phần thực hành [1] 1 tín chỉ, gồm các thí nghiệm trong chương trình hóa học phổ thông. Với mục đích hình thành năng lực sử dụng thí nghiệm hóa học gắn kết cuốc sống trong dạy học cho sinh viên, chúng tôi đã sử dụng phương pháp dạy học dự án trong môn học này. Một nghiên cứu của TS. Nguyễn Anh Dũng và PGS. TS Đặng Thị Oanh [2] nhấn mạnh rằng vận dụng phương pháp dạy học dự án sẽ tạo điều kiện hình thành và phát triển năng lực, do người học có cơ hội được hoạt động để tự lĩnh hội kiến thức và rèn luyện kĩ năng nhằm giải quyết vấn đề thực tiễn của dự án. Chúng tôi đã xây dựng dự án sau và yêu cầu các nhóm sinh viên thực hiện trong thời gian 3 tuần. a. Dự án dạy học: Sử dụng thí nghiệm gắn kết cuộc sống trong dạy học Hóa học ở trường phổ thông Ý tưởng dự án: Nhằm thực hiện mục tiêu đổi mới giáo dục của Bộ Giáo dục và Đào tạo từ năm 2015, Trường trung học phổ thông ABC phát động cuộc thi “Sáng tạo trong dạy học nhằm phát triển năng lực học sinh”. Là giáo viên dạy môn Hóa học của Trường, em hãy thiết kế, thực hiện những thí nghiệm hóa học gắn kết cuộc sống để dự thi (quay clip hoặc thể hiện qua một presentation để nộp cho Trường) và xây dựng giáo án có sử dụng loại thí nghiệm này để thao giảng trong học kì này. Mục tiêu dự án: Sau khi thực hiện dự án, sinh viên sẽ được định hướng hình thành năng lực sử dụng thí nghiệm gắn kết cuốc sống trong dạy học Hóa học, cụ thể như sau: 127 Phan Đồng Châu Thủy - Có khả năng thiết kế và thực hiện các thí nghiệm hóa học gắn kết cuộc sống. - Có khả năng sử dụng các thí nghiệm hóa học gắn kết cuộc sống trong dạy học một cách hiệu quả. Bộ câu hỏi định hướng Câu hỏi khái quát: Làm thế nào để phát triển năng lực học sinh? Câu hỏi bài học: Sử dụng thí nghiệm hóa học trong dạy học như thế nào để có thể phát triển năng lực cho học sinh? Câu hỏi nội dung: - Thí nghiệm hóa học gắn kết cuộc sống là gì? - Mục đích của việc sử dụng thí nghiệm gắn kết cuộc sống trong dạy học Hóa học là gì? - Làm sao để thiết kế thí nghiệm gắn kết cuộc sống? - Thí nghiệm gắn kết cuộc sống có thể được sử dụng trong các loại bài nào thuộc chương trình Hóa học phổ thông? - Sử dụng thí nghiệm hóa học gắn kết cuộc sống trong dạy học như thế nào thì hiệu quả? Kế hoạch đánh giá Bảng 1. Kế hoạch đánh giá được sử dụng trong dự án Trước dự án Trong khi thực hiện dự án Sau khi thực hiện dự án - Bảng KWL - Bảng KWL - Tiêu chí đánh giá thí nghiệm gắn kết thực tiễn - Tiêu chí đánh giá giáo án có sử dụng thí nghiệm gắn kết thực tiễn - Tự đánh giá và đánh giá đồng đẳng - Bảng KWL - Tiêu chí đánh giá thí nghiệm gắn kết thực tiễn - Tiêu chí đánh giá giáo án có sử dụng thí nghiệm gắn kết thực tiễn Nguồn tài nguyên - Sách giáo khoa Hóa học 10, 11, 12 - Đặng Thị Oanh, Nguyễn Thị Sửu, 2014. Phương pháp dạy học Môn hóa học ở trường phổ thông, NXB ĐHSP Hà Nội. - Trịnh Văn Biều (chủ biên), Đào Thị Hoàng Hoa, Trịnh Lê Hồng Phương, Thái Hoài Minh, Phan Đồng Châu Thủy, 2013. Thực hành thí nghiệm phương pháp dạy học Hóa học, Tài liệu lưu hành nội bộ, TP. HCM. - Nguyễn Cương (chủ biên), Nguyễn Xuân Trường, Nguyễn Thị Sửu, Đặng Thị Oanh, Hoàng Văn Côi, Trần Trung Ninh, 2005. Thực hành thí nghiệm phương pháp dạy học Hóa học, NXB Đại học Sư phạm Hà Nội. - Nguyễn Thị Sửu, Hoàng Văn Côi, 2008. Thí nghiệm hóa học ở trường phổ thông, NXB Khoa học và kĩ thuật. - Royal Society of Chemistry, 2016. Learn chemistry enhancing learning and teaching, - Home science tools-the gateway to discovery, 128 Hình thành năng lực sử dụng thí nghiệm gắn kết cuộc sống trong dạy học... - Steve Spangler Science, - Home Experiments, b. Một số thí nghiệm trong sản phẩm dự án Bảng 2. Các thí nghiệm gắn kết thực tiễn cuộc sống được sử dụng trong dạy học hóa học ở trường phổ thông STT Thí nghiệm Bài học có thể sử dụng thí nghiệm 1 Tính tẩy màu của nước Ja-ven Bài Sơ lược về hợp chất có oxi của clo, Hoá học 10 chương trình cơ bản 2 Phản ứng màu giữa iot và tinh bột (thuốc iot và bột gạo) Bài Flo - Brom - Iot, Hoá học 10 chương trình cơ bản Bài Saccarozơ, tinh bột và xenlulozơ, Hoá học 12 chương trình cơ bản 3 Phản ứng oxi hoá - khử giữa hiđro peoxit và kali pemanganat (nước oxi già và thuốc tím rửa rau) Bài Ozon và hiđro peoxit, Hoá học 10 chương trình nâng cao 4 Phản ứng oxi hoá - khử giữa hiđro peoxit và iot (nước oxi già và thuốc sát trùng Providine) Bài Ozon và hiđro peoxit, Hoá học 10 chương trình nâng cao 5 Đốt cháy etanol (cồn y tế) trong không khí Bài Oxi - Ozon, Hoá học 10 chương trình cơ bản 6 Phản ứng đốt cháy axeton trong không khí Bài Oxi - Ozon, Hoá học 10 chương trình cơ bản Bài Anđehit - Xeton, Hoá học 11 chương trình cơ bản 7 Đốt cháy dây đồng trong không khí Bài Oxi - Ozon, Hoá học 10 chương trình cơ bản Bài Đồng và hợp chất của đồng, Hoá học 12 chương trình cơ bản 8 Ảnh hưởng của diện tích bề mặt đến tốc độ phản ứng giữa vỏ trứng và giấm Bài Tốc độ phản ứng, Hoá học 10 chương trình cơ bản 9 Ảnh hưởng của diện tích bề mặt đến tốc độ phản ứng giữa cam sủi và nước Bài Tốc độ phản ứng, Hoá học 10 chương trình cơ bản 10 Ảnh hưởng của nồng độ đến tốc độ phản ứng giữa vỏ trứng và giấm Bài Tốc độ phản ứng, Hoá học 10 chương trình cơ bản 11 Ảnh hưởng của nồng độ đến tốc độ phản ứng giữa phấn và nước 7Up Bài Tốc độ phản ứng, Hoá học 10 chương trình cơ bản 12 Ảnh hưởng của nhiệt độ đến tốc độ phản ứng giữa vỏ trứng và giấm Bài Tốc độ phản ứng, Hoá học 10 chương trình cơ bản 13 Ảnh hưởng của xúc tác gỉ sắt đến tốc độ phản ứng phân huỷ nước oxi già Bài Tốc độ phản ứng, Hoá học 10 chương trình cơ bản 129 Phan Đồng Châu Thủy 14 Chất chỉ thị màu làm từ nước bắp cải tím Bài Sự điện li của nước, pH. Chất chỉ thị axit - bazơ, Hoá học 11 chương trình cơ bản 15 Chất chỉ thị màu làm từ nước hoa hồng Bài Sự điện li của nước, pH. Chất chỉ thị axit - bazơ, Hoá học 11 chương trình cơ bản 16 Tính chất hóa học của axit cacboxylic Bài Axit cacboxylic, Hoá học 11 chương trình cơ bản 17 Khả năng hấp phụ của than Bài Cacbon, Hoá học 11 chương trình cơ bản 18 Chứng minh tính lưỡng tính của natri hiđrocacbonat trong bột nở Bài Hợp chất của cacbon, Hoá học 11 chương trình cơ bảnBài Kim loại kiềm và hợp chất quan trọng của kim loại kiềm, Hoá học 12 chương trình cơ bản 19 Phản ứng giữa nước vôi và khí cacbonic Bài Hợp chất của cacbon, Hoá học 11 chương trình cơ bản Bài Kim loại kiềm thổ và hợp chất quan trọng của kim loại kiềm thổ, Hoá học 12 chương trình cơ bản 20 Phản ứng oxi hoá etanol (cồn y tế) bằng lõi dây đồng Bài Ancol, Hoá học 11 chương trình cơ bản 21 Tính chất của saccarozo Bài Saccarozơ, tinh bột và xenlulozơ, Hoá học 12 chương trình cơ bản 22 Viết chữ bằng chanh Bài Saccarozơ, tinh bột và xenlulozơ, Hoá học 12 chương trình cơ bản 23 Phản ứng giữa kẽm và dung dịch nước phèn xanh (chứa đồng (II) sunfat) Bài Tính chất của kim loại - Dãy điện hoá của kim loại, Hoá học 12 chương trình cơ bản 24 Điện phân dung dịch nước phèn xanh (chứa đồng (II) sunfat) Bài Điều chế kim loại, Hoá học 12 chương trình cơ bản 25 Tác dụng làm sạch nước của phèn chua Bài Nhôm và hợp chất của nhôm, Hoá học 12 chương trình cơ bản Hình 1. Một số hình ảnh về sản phẩm dự án của sinh viên 130 Hình thành năng lực sử dụng thí nghiệm gắn kết cuộc sống trong dạy học... 2.4.3. Đánh giá năng lực sử dụng thí nghiệm hóa học gắn kết cuộc sống trong dạy học Năng lực sử dụng thí nghiệm hóa học gắn kết cuộc sống trong dạy học của sinh viên sẽ được thể hiện thông qua các hoạt động dạy học ở một tiết lên lớp cụ thể. Chúng tôi đã thiết kế bảng kiểm quan sát để đánh giá năng lực này của sinh viên như sau: Bảng 3. Bảng kiểm quan sát đánh giá năng lực sử dụng thí nghiệm hóa học gắn kết cuộc sống trong dạy học Tiêu chí Mức độ biểu hiện 0 1 2 3 Thiết kế thí nghiệm Không thiết kế được thí nghiệm - Thí nghiệm được thiết kế chưa gắn kết được nội dung bài học với thực tiễn cuộc sống - Kém an toàn - Thí nghiệm được thiết kế gắn kết được nội dung bài học với thực tiễn cuộc sống - Còn sử dụng dụng cụ hoặc hóa chất trong phòng thí nghiệm - An toàn - Thí nghiệm được thiết kế gắn kết được nội dung bài học với thực tiễn cuộc sống - Dụng cụ, hóa chất được lấy từ đời sống hằng ngày - An toàn Thực hiện thí nghiệm Không thực hiện được - Một số thao tác thí nghiệm chưa khoa học - Hiện tượng thí nghiệm không rõ hoặc chậm xuất hiện - Thao tác thí nghiệm đơn giản, khoa học - Hiện tượng chưa rõ hoặc chậm xuất hiện - Thao tác đơn giản, khoa học - Hiện tượng rõ ràng, xuất hiện trong thời gian ngắn Sử dụng thí nghiệm Không sử dụng - Có sử dụng trong dạy học nhưng chưa phù hợp với mục tiêu bài dạy - Sử dụng phù hợp với mục tiêu bài dạy nhưng chưa lựa chọn đúng thời điểm dạy học để thực hiện - Sử dụng đúng mục tiêu, nội dung, thời điểm dạy học Sau khi tính trung bình điểm quan sát, để đánh giá năng lực thí nghiệm hóa học gắn kết cuộc sống trong dạy học của sinh viên, chúng tôi có quy ước sau: Quy ước: Khoảng điểm quan sát từ 0-1: Không có năng lực, 1-2: Có năng lực, 2-3: Có năng lực ở mức độ cao. Bảng kiểm quan sát trên đã được chúng tôi kiểm định độ giá trị bằng cách hỏi ý kiến 16 chuyên gia về giáo dục và kiểm tra đánh giá công tác tại Trường Đại học Sư phạm Tp.HCM. 131 Phan Đồng Châu Thủy 2.5. Thực nghiệm sư phạm a. Mục đích Nhằm đánh giá hiệu quả của biện pháp hình thành năng lực sử dụng thí nghiệm gắn kết cuộc sống trong dạy học cho sinh viên sư phạm hóa học. b. Nhiệm vụ - Lựa chọn nhóm thực nghiệm và nhóm đối chứng (sinh viên nhóm thực nghiệm và đối chứng là những sinh viên đăng kí học cả môn Lí luận và phương pháp dạy học Hóa học 2 và môn Tập giảng, có trình độ tương đương) - Xây dựng dự án thực nghiệm - Chuẩn bị các công cụ đánh giá dự án, đánh giá năng lực sử dụng thí nghiệm hóa học gắn kết cuộc sống - Tiến hành thực nghiệm sư phạm - Xử lí kết quả, phân tích và kết luận c. Tiến hành thực nghiệm - Đối với nhóm thực nghiệm, trước khi hướng dẫn sinh viên tìm hiểu nội dung về phương pháp dạy học các bài về nguyên tố và chất hóa học (trong môn học Lí luận và phương pháp dạy học Hóa học), giảng viên phổ biến và hướng dẫn thực hiện dự án đã xây dựng (được trình bày ở mục 2.4.2). Giảng viên không sử dụng dự án này đối với nhóm đối chứng mà chỉ tiến hành dạy học bằng phương pháp thuyết trình kết hợp đàm thoại. - Đối với môn Tập giảng, Giảng viên yêu cầu sinh viên (cả 2 nhóm thực nghiệm và đối chứng) soạn và thực hiện giảng dạy giáo án có sử dụng thí nghiệm gắn kết cuộc sống. Giảng viên dự giờ tiết giảng của sinh viên và sử dụng bảng kiểm quan sát đánh giá năng lực sử dụng thí nghiệm hóa học gắn kết cuộc sống để đánh giá sinh viên nhóm thực nghiệm và đối chứng. d. Kết quả thực nghiệm và nhận xét Kết quả điểm quan sát năng lực sử dụng thí nghiệm hóa học gắn kết cuộc sống trong dạy học của sinh viên nhóm thực nghiệm và đối chứng được trình bày ở bảng dưới đây. Bảng 4. Kết quả điểm quan sát năng lực sử dụng thí nghiệm hóa học trong dạy học STT Học kì Nhóm TN Nhóm ĐC Sĩ số Điểm quan sát Sĩ số Điểm quan sát 1 Học kì 1 (2014-2015) 33 141 33 86 2 Học kì 2 (2014-2015) 49 315 50 148 Tổng 82 456 83 234 Giá trị trung vị và trung bình cộng điểm quan sát của các nhóm thực nghiệm nằm trong khoảng từ 1-2 chứng tỏ các sinh viên thực nghiệm có năng lực sử dụng thí nghiệm hóa học gắn kết cuộc sống khi được áp dụng biện pháp đề xuất ở trên. Các giá trị tương ứng của nhóm đối chứng nằm trong khoảng từ 0-1 chứng tỏ sinh viên đối chứng không có năng lực đó khi học theo phương pháp thuyết trình kết hợp đàm thoại. 132 Hình thành năng lực sử dụng thí nghiệm gắn kết cuộc sống trong dạy học... Bảng 5. Mô tả và so sánh các dữ liệu kết quả điểm quan sát trung bình của nhóm thực nghiệm và đối chứng Các dữ liệu TN ĐC Trung vị 2,00 0,90 Giá trị trung bình 1,85 0,94 Giá trị T-test 5,38.10−18 Chênh lệch giá trị trung bình chuẩn 1,65 Giá trị T-test là 5,38.10-18 < 0,05 (có ý nghĩa), tức là sự chênh lệch điểm giữa các nhóm thực nghiệm và đối chứng không xảy ra ngẫu nhiên mà do có tác động. Chênh lệch giá trị trung bình chuẩn là 1,65 (>1), chứng tỏ biện pháp đã đề xuất có ảnh hướng lớn trong việc hình thành năng lực cho sinh viên. Kiểm chứng độ tin cậy của kết quả quan sát Chúng tôi đã sử dụng phương pháp chia đôi dữ liệu để kiểm chứng độ tin cậy của kết quả điểm quan sát năng lực sử dụng thí nghiệm hóa học gắn kết cuộc sống. Bảng 6. Sử dụng phương pháp chia đôi dữ liệu để kiểm chứng độ tin cậy của kết quả điểm quan sát STT Năm học Điểm quan sát Điểm các biểuhiện số lẻ Điểm các biểu hiện số chẵn 1 Học kì 1 TN 141 90 51 2014-2015 ĐC 86 57 29 2 Học kì 2 TN 315 165 150 2014-2015 ĐC 148 79 69 Bảng 7. Kết quả kiểm chứng độ tin cậy của điểm quan sát Tính giá trị độ tin cậy số liệu Năng lực sử dụng thí nghiệm hóa họcgắn kết cuộc sống rhh (hệ số tương quan chẵn lẻ) 0,97 rSB (độ tin cậy Spearman–Brown) 0,98 Dựa vào bảng đánh giá độ tin cậy của số liệu thống kê Spearman-Brown, chúng ta thấy hệ số rSB > 0,7. Điều đó cho thấy các số liệu có độ tin cậy. Trong đợt thực tập sư phạm vừa qua, có rất nhiều sinh viên trong nhóm thực nghiệm đã mạnh dạn sử dụng các thí nghiệm hóa học gắn kết cuộc sống trong các tiết dạy ở trường thực tập. Sau đây là một số hình ảnh của lớp học: 133 Phan Đồng Châu Thủy Hình 2. Một số hình ảnh lớp học 3. Kết luận Mặc dù quá trình tác động lên đối tượng nghiên cứu của đề tài chỉ được thực hiện thông qua một môn học và trong một học kì nhưng kết quả thực nghiệm chứng tỏ sinh viên đã hình thành được năng lực sử dụng thí nghiệm hóa học gắn kết cuộc sống trong dạy học với biện pháp chúng tôi đã đề xuất. Do giới hạn về thời gian nên năng lực của sinh viên khi được hình thành chưa thể đạt mức độ cao (điểm quan sát năng lực trung bình của nhóm thực nghiệm là 1,85). Năng lực sử dụng thí nghiệm gắn kết cuộc sống trong dạy học là một năng lực quan trọng mà sinh viên sư phạm hóa học cần phải có, góp phần thực hiện đổi mới giáo dục, phát triển năng lực học sinh. Vì vậy, chúng tôi mong muốn sẽ tiếp tục thực hiện biện pháp này cho các khóa sau của Khoa Hóa học, Trường Đại học Sư phạm Tp.HCM. Đồng thời, chúng tôi cũng rất mong có điều kiện để tổ chức thêm các hoạt động khác như hội trại hóa học ở trường phổ thông, hướng dẫn nghiên cứu khoa học cho sinh viên về hướng đề tài này nhằm giúp sinh viên có thể phát triển hơn nữa năng lực sử dụng thí nghiệm hóa học gắn kết cuộc sống trong dạy học. TÀI LIỆU THAM KHẢO [1] Trịnh Văn Biều (chủ biên), Đào Thị Hoàng Hoa, Trịnh Lê Hồng Phương, Thái Hoài Minh, Phan Đồng Châu Thủy, 2013. Thực hành thí nghiệm phương pháp dạy học Hóa học, Tài liệu lưu hành nội bộ, TP. HCM. [2] Nguyễn Anh Dũng, Đặng Thị Oanh (2014). Dạy học tích hợp trong chương trình giáo dục phổ thông và vấn đề đào tạo giáo viên dạy tích hợp các môn khoa học tự nhiên ở các trường đại học sư phạm”. Hội thảo “Nâng cao năng lực đào tạo giáo viên dạy tích hợp môn Khoa học tự nhiên ở trường đại học sư phạm”, Đại học Sư phạm Hà Nội. [3] Khoa Hóa học, Trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh, 2015. Dự thảo Chuẩn đầu ra ngành đào tạo sư phạm Hóa học. [4] Khoa Hóa học, Trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh, 2011. Chương trình đào tạo ngành sư phạm Hóa học. [5] Nghị quyết Hội nghị lần thứ 8, 2013. Ban chấp hành Trung ương Đảng khóa XI (Nghị quyết số 29-NQ/TW) về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo. 134 Hình thành năng lực sử dụng thí nghiệm gắn kết cuộc sống trong dạy học... [6] Đặng Thị Oanh, Nguyễn Thị Sửu, 2014. Phương pháp dạy học Môn hóa học ở trường phổ thông, Nxb Đại học Sư phạm Hà Nội. [7] Gimenez, S. M., Yabe, M. J., Kondo, N. K., & Mourino, R. O., 2000. Linking the lab experience with everyday life: An analytical chemistry experiment for agronomy students. Journal of Chemical Education, 181-183. [8] Levitt, S. D., & List, J. A., 2006. What Do Laboratory Experiments Tell Us About the Real World? The 2005 International Meetings of the ESA. Fort Lauderdale, Florida: Entomological Society of America. [9] Royal Society of Chemistry, 2016. Learn chemistry enhancing learning and teaching, [10] Home science tools-the gateway to discovery. [11] Steve Spangler Science. [12] Home Experiments. ABSTRACT Forming the ability to use experiments in our daily lives among chemistry pedagogy students To reform the objectives of education and training now and in the future at the Faculty of Chemistry in the HCMC University of Pedagogy, we provide core knowledge to students while attempting to form and develop professional competency in them. This article presents a way to increase competency among chemistry pedagogy students at HCMC University of Pedagogy by using experiments that are related to daily life. Keywords: Experiments, experiments which integrate daily life activities, chemistry experiments, forming competency, training teachers. 135