Góp ý bản dịch “Thiền uyển tập anh” của ông Ngô Đức Thọ và bà Nguyễn Thúy Nga (Tiếp theo) - Song Hào Lý Việt Dũng

100 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 9 (126) . 2015 GOÙP YÙ BAÛN DÒCH “THIEÀN UYEÅN TAÄP ANH” cuûa oâng Ngoâ Ñöùc Thoï vaø baø Nguyeãn Thuùy Nga (Tieáp theo) Song Haøo Lyù Vieät Duõng* Saùch Thieàn uyeån taäp anh (Anh tuù vöôøn thieàn) do oâng Ngoâ Ñöùc Thoï vaø baø Nguyeãn Thuùy Nga dòch vaø chuù thích, ñöôïc Nhaø xuaát baûn Vaên hoïc hôïp taùc vôùi Phaân vieän Nghieân cöùu Phaät hoïc Haø Noäi xuaát baûn naêm 1990. Coâng söùc, cuûa hai dòch giaû thaät ñaùng traân troïng, chæ coù ñieàu ñaùng tieác laø baûn dòch naøy maéc khaù nhieàu sai soùt maø qua caùc laàn taùi baûn vaãn chöa ñöôïc hai dòch giaû chænh söûa heát. Treân tinh thaàn cuøng nhau goùp söùc ñeå coù ñöôïc moät baûn dòch khaû dó mang laïi cho baïn ñoïc caùi nhìn töông ñoái chính xaùc veà caùc thieàn sö Vieät Nam thôøi xa xöa, chuùng toâi maïnh daïn goùp yù cuøng hai dòch giaû Ngoâ Ñöùc Thoï vaø Nguyeãn Thuùy Nga qua baøi vieát naøy. Mong oâng Ngoâ Ñöùc Thoï vaø baø Nguyeãn Thuùy Nga nguyeân löôïng cho vieäc chaúng ñaëng ñöøng. Caùch laøm cuûa chuùng toâi laø nhaët ra caùc sai soùt vaø goùp yù chænh söûa, töø ñaàu ñeán cuoái saùch Thieàn uyeån taäp anh do Ngoâ Ñöùc Thoï vaø Nguyeãn Thuùy Nga dòch vaø chuù thích, baûn in cuûa Nxb Vaên hoïc, naêm 1990 (trong baøi vieát taét laø Baûn NÑT). Phaàn ñoái chieáu nguyeân vaên, chuùng toâi caên cöù vaøo baûn khaéc in Thieàn uyeån taäp anh nieân hieäu Vónh Thònh thöù 11 (1715) vaø baûn khaéc in Ñaïi Nam Thieàn uyeån truyeàn ñaêng taäp luïc nieân hieäu Töï Ñöùc thöù 12 (1859) cuûa hoøa thöôïng Phuùc Ñieàn Boà Sôn. Trang 67 (Tieåu truyeän thieàn sö Vieân Chieáu) Nguyeân vaên: Höïu vaán: Nhö haø thò xuùc muïc boà ñeà? Sö vaân: Kyû kinh khuùc moäc ñieåu (幾惊曲木鳥) Taàn xuy laõnh teâ nhaân (頻吹冷虀人) Tieán vaân: Hoïc nhaân baát hoäi Sö vaân: Lung nhaân thính caàm höôûng Manh giaû voïng thieàm thöø Baûn NÑT dòch: “Laïi hoûi: “Theá naøo laø ‘xuùc muïc boà ñeà?’ (Chaân lyù ngay tröôùc maét)” Ñaùp: Caây cong chim hoaûng sôï Thoåi maõi laïnh coùng ngöôøi Hoûi: Keû hoïc naøy chöa hieåu, xin thaày ñoåi cho thí duï khaùc * Thaønh phoá Bieân Hoøa, tænh Ñoàng Nai. TRAO ÑOÅI 101Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 9 (126) . 2015 Ñaùp: Keû ñieác nghe ñaøn saùo Ngöôøi muø ngaém traêng sao” Hai caâu “Kyû kinh khuùc moäc ñieåu. Taàn xuy laõnh teâ nhaân” maø dòch “Caây cong chim hoaûng sôï. Thoåi maõi laïnh coùng ngöôøi” thì vöøa sai ngöõ nghóa maø cuõng khoâng noùi leân ñöôïc yù thieàn. Chöõ kyû (幾) trong caâu ñaàu coù nghóa laø nhieàu laàn, maõi maõi, yù toaøn caâu laø: “Con chim bao laàn sôï caønh caây cong”. Chöõ teâ (虀) trong caâu keá laø moät chöõ Nho chôù khoâng phaûi chöõ Noâm, neân khoâng theå qua aâm teâ maø hieåu laø teâ coùng roài dòch laõnh teâ (冷虀) laø laïnh coùng ngöôøi. Chöõ teâ (虀) naøy nghóa thoâng thöôøng laø rau döa ñem muoái. Vaäy laõnh teâ chæ thöùc aên nguoäi laïnh, vaø yù toaøn caâu laø “ngöôøi thoåi maõi thöùc aên döa muoái nguoäi laïnh”. Ñaây laø hai caâu thô bieàn ngaãu ñöôïc taùc giaû vieát theo loái ñaûo trang, töùc ñem chuû töø ñieåu (鳥) vaø nhaân (人) ra cuoái caâu, cho neân muoán dòch toát hai caâu treân chuùng ta phaûi hieåu thöù töï caùc chöõ cuûa chuùng laø: “Ñieåu kyû kinh khuùc moäc. Nhaân taàn xuy laõnh teâ”. Vaø coù leõ neân dòch laø: Chim sôï maõi caønh caây cong Ngöôøi thoåi hoaøi döa muoái nguoäi Maø “Ngöôøi thoåi hoaøi döa muoái nguoäi” laø gì? Ñaây laáy yù töø tích xöa coù anh chaøng noï raát haùu aên, leân maâm côm laø anh ta gaép huùp lia lòa nhaèm phaûi canh noùng bò phoûng mieäng. Töø ñoù veà sau, vì sôï bò phoûng mieäng neân duø treân maâm côm doïn toaøn thöùc aên rau döa muoái nguoäi, anh ta cuõng sôï seät voâ lyù, cöù thoåi maõi cho noù nguoäi, töùc chæ moät haønh ñoäng ngu xuaån voâ lyù chaúng khaùc naøo con chim chæ bò cung baén moät laàn laø maõi maõi veà sau heã thaáy caønh caây naøo coù daùng cong cong laø noù hoaûng sôï. Maø taïi sao taêng hoûi veà “xuùc muïc boà ñeà” maø sö Vieân Chieáu laïi ñöa ra hình aûnh hai chuyeän ngu xuaån nghòch lyù ñeå ñaùp laïi? Nguyeân “xuùc muïc boà ñeà” coù nghóa laø: “Nhìn baát cöù ñaâu cuõng thaáy chaân lyù khi ñaõ giaùc ngoä” ñöôïc theå hieän qua ngöõ luïc sau ñaây: Thaïch Söông Khaùnh Chö tham kieán Ñaïo Ngoâ hoûi: - Theá naøo laø xuùc muïc boà ñeà? Ñaïo Ngoâ goïi: - Sa di! Sa di ñaùp: - Daï. Ñaïo Ngoâ noùi: - Theâm nöôùc vaøo tònh bình. Haøm yù khaûi thò Thaïch Söông laø khi ngöôøi ñaõ ngoä thì nhìn ñaâu ñaâu cuõng thaáy chaân lyù. Chaân lyù aáy giaûn dò bình thöôøng nhö chuyeän sa di theâm nöôùc vaøo tònh bình (Caûnh Ñöùc truyeàn ñaêng luïc, q. 15). Muoán “xuùc muïc boà ñeà” thì ñöøng chaáp tröôùc voâ lyù nhö con chim chæ bò baén moät laàn thaáy caây cong laø hoaûng sôï, hoaëc do huùp phaûi thöùc aên noùng moät laàn phoûng mieäng roài veà sau duø gaëp thöùc aên rau döa muoái nguoäi laïnh cuõng cöù thoåi hoaøi. Sö ñaõ khaûi thò nhö theá maø oâng taêng toái daï vaãn khoâng hieåu xin cho ví duï khaùc, neân sö phaûi boå sung baèng moät thí duï deã hieåu hôn laø muoán “xuùc muïc boà ñeà” thì ñöøng laøm nhöõng haønh ñoäng haøm hoà, nghòch lyù nhö keû ñieác nghe tieáng ñaøn, ngöôøi muø ngaém aùnh traêng. 102 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 9 (126) . 2015 Trang 70 (Tieåu truyeän thieàn sö Vieân Chieáu) Nguyeân vaên: “Xaûo ngoân lònh saéc giaû (巧言令色者) Toaûn quy ñaû ngoõa nhaân (鑽龜打瓦人)” Baûn NÑT dòch: “Keû kheùo moàm giaû doái. Mai trô ngoùi vôõ thoâi” vaø chuù: “Toaûn quy ñaû ngoõa nhaân: Keû duøi mai ruøa vaø ñaäp ngoùi (mai ruøa cöùng duøi maõi vaãn trô khoâng thuûng. Ñaäp ngoùi cho nhoû thì ngoùi vôõ khoâng duøng ñöôïc) chæ ngöôøi laøm nhöõng vieäc uoång coâng voâ ích”. Dòch vaø chuù nhö theá cuõng khoâng coù gì sai, vì toaûn quy ñaû ngoõa (鑽龜 打瓦) ñuùng laø duøi mai ruøa vaø ñaäp ngoùi haøm yù chæ ngöôøi laøm nhöõng vieäc voâ ích, nhöng yù nghóa vieäc laøm voâ ích thì khoâng phaûi nhö Baûn NÑT giaûi thích. Nguyeân khi xöa ñeå tìm ngoïc trai ngöôøi ta taùch voû con trai, ñeå tìm baïch ngoïc ngöôøi ta ñaäp vôõ khoái ñaù ra. Laém keû ngu si thaáy theá beøn duøi, naïy mai ruøa ñeå tìm ngoïc trai”, ñaäp vôõ ngoùi ñeå tìm baïch ngoïc, nhöng naøo tìm thaáy vì ñoù chæ laø nhöõng haønh ñoäng hö voïng voâ ích. Haønh ñoäng ngu xuaån: “Soi ruøa tìm ngoïc trai (toaûn quy mòch chaâu), “Ñaäp ngoùi tìm ngoïc bích” (ñaû ngoõa ñaéc ngoïc) coøn ñöôïc dieãn dòch caùch khaùc nhö “toaûn thuûy ñaéc toâ” (khuaáy nöôùc laõ thaønh söõa bô) hay noùi theo ngöõ khí Vieät Nam laø “nöôùc laõ khuaáy neân hoà” hoaëc “toaûn hoûa ñaéc baêng” (moi trong löûa tìm nöôùc ñaù). Coøn “xaûo ngoân lònh saéc” laø chöõ trong Luaän ngöõ: “Xaûo ngoân lònh saéc tieãn hyõ nhaân”, vaäy neân dòch laø “keû kheùo moàm mò maët”. Trang 72 (Tieåu truyeän thieàn sö Vieân Chieáu) Nguyeân vaên: “Höïu vaán: “Chuûng chuûng thuû xaû giai thò luaân hoài. Baát thuû baát xaû thôøi nhö haø?” Sö vaân: Tuøng lai hoàng hieän thuø thöôøng saéc (從來紅莧殊常色) Höõu dieäp saâm si baát höõu hoa (有葉參差不有花)” Baûn NÑT dòch: “Hoûi: “Thuû hay xaû ñeàu laø ôû trong voøng luaân hoài. Khoâng thuû khoâng xaû thì theá naøo?”. Ñaùp: Xöa nay hoàng ñeïp saéc nay khaùc Caønh laù xum xueâ chaúng coù hoa” Dòch nhö vaäy coù maáy ñieåm khoâng oån vì hoàng hieän (紅莧) laø töø ñoâi coù nghóa laø caây “deàn ñoû” chöù khoâng phaûi laø “caây hoàng ñeïp”. Thöù ñeán chöõ thuø (殊) trong ngöõ caûnh caâu naøy khoâng coù nghóa “khaùc bieät” theo nghóa thoâng thöôøng cuûa noù maø coù nghóa laø “haàu nhö” vaø “thuø thöôøng saéc” coù nghóa laø: “haàu nhö luoân luoân coù maøu saéc” chöù khoâng phaûi “saéc nay khaùc”. Vaäy toaøn caâu thô coù nghóa laø: 103Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 9 (126) . 2015 “Töø xöa tôùi giôø, caây deàn ñoû haàu nhö luoân luoân coù maøu saéc”. Chöõ thuø (殊) vôùi nghóa “haàu nhö” naøy ñöôïc caùc tröôùc taùc Hoa vaên duøng raát nhieàu, thí duï nhö trong Lieâu trai chí dò, ôû truyeän Thanh Phuïng, Boà Tuøng Linh vieát: “ Sinh vieát: ‘Laâu haï chi tu, caûnh caûnh taïi nieäm. Tha söï baát caûm döõ vaên, taát duïc boäc hieäu mieân baïc, phi Thanh Phuïng lai baát khaû’. Hieáu nhi linh theâ vieát: ‘Phuïng muoäi dó daõ töû tam nieân hó!’. Sinh phaát y vieát: ‘Kyù nhó, haän tö thaâm nhó’. Chaáp quyeån cao ngaâm thuø baát coá chieâm. Hieáu nhi khôûi khoác thaát thanh”, nghóa laø: “Sinh noùi: ‘Caùi nhuïc bò chöôûi bôùi döôùi laàu vaãn canh caùnh beân loøng. Chuyeän gì khaùc thì khoâng daùm nghe ñaâu, taát muoán keû heøn naøy goùp chuùt coâng moïn, ngoaøi Thanh Phuïng ñeán ñaây thì chaúng ñöôïc ñaâu’. Hieáu nhi khoùc thaûm noùi: ‘Em Phuïng noù ñaõ cheát ngoaøi ñoàng ñöôïc ba naêm roài!’. Sinh phaát aùo noùi: ‘Neáu vaäy thì haän naøy caøng saâu!’. Noùi ñoaïn caàm saùch ngaâm to, haàu nhö chaúng theøm ñeå yù ñeán Hieáu Nhi. Hieáu Nhi ñöùng daäy khoùc ngaát”. Hoaëc ôû quyeån 7, saùch Nguõ ñaêng hoäi nguyeân cheùp: “Sö coá thò phöông tröôïng vieát: ‘Höõu ma? Höõu ma?’. Sôn toïa thöù thuø baát coá phaùn”, nghóa laø: “(Thieàn sö Tuyeân Giaùm luùc coøn laø taêng nhaân, ñeán phaùp ñöôøng Quy Sôn) nhìn phöông tröôïng noùi: ‘Coù khoâng? Coù khoâng vaäy caø?’, hoøa thöôïng Quy Sôn luùc ñoù ñang ngoài, haàu nhö chaúng theøm nhìn ngoù ñeå yù ñeán Giaùm ta”. Chuyeän “caây deàn ñoû luoân coù laù maøu töôi thaém nhöng khoâng coù hoa” naøy, taùc giaû ñaõ möôïn yù ôû caâu noùi cuûa hoøa thöôïng Loäc Thanh cheùp trong quyeån 15, saùch Caûnh Ñöùc truyeàn ñaêng luïc (Ñaïi 51-321): Taêng vaán: “Baát laïc Ñaïo Ngoâ cô, thænh sö ñaïo”. Sö vaân: “Ñình tieàn hoàng hieän thoï. Sanh dieäp baát sanh hoa”, nghóa laø taêng hoûi: “Khoâng rôi vaøo cô ngöõ cuûa Ñaïo Ngoâ, thænh sö noùi!”. Thieàn sö Loäc Thanh noùi: ‘Tröôùc saân caây deàn ñoû. Coù laù chaúng coù hoa”. Vaäy xin dòch hai caâu thô treân laø: Deàn ñoû xöa nay haàu ñaày saéc Coù laù sum sueâ chaúng coù hoa Veà töø hoàng hieän thuï (紅莧樹) naøy, chuùng toâi xin boå sung theâm laø quyeån 22, saùch Caûnh Ñöùc truyeàn ñaêng luïc (Ñaïi 51-384) coù cheùp: Vieát: “Hoøa thöôïng nhö haø thò nhaân?”, sö vieát: “Truø tröôùng ñình tieàn hoàng hieän thuï. Nieân nieân sanh dieäp baát sanh hoa”, nghóa laø taêng hoûi: “Hoøa thöôïng daïy ngöôøi theá naøo?”, hoøa thöôïng Huyeàn Kieåm Sôn Tröøng ñaùp: “Thaån thôø deàn ñoû moïc tröôùc saân. Quanh naêm ra laù chaúng ra hoa”. Trang 74 (Tieåu truyeän thieàn sö Vieân Chieáu) Nguyeân vaên: “Toå yù döõ Giaùo yù nhö haø?” Baûn NÑT dòch: “YÙ cuûa Toå vaø yù trong kinh saùch theá naøo?”. Dòch nhö vaäy laø dòch theo nghóa töøng chöõ moät: Toå yù töùc yù Toå, coøn Giaùo yù töùc yù cuûa kinh giaùo, töùc yù trong kinh saùch. Dòch voâ thöôûng voâ phaït nhö theá ñoái vôùi tröôùc taùc Thieàn toâng thì khoâng hay laém, vì Toå yù vaø Giaùo yù laø nhöõng thuaät ngöõ coù nghóa raát ñaëc thuø. Toå yù laø duïng ngöõ cuûa Thieàn laâm, laø töø goïi taét cuûa “Toå sö Taây lai yù”, töùc chæ yù vi dieäu cuûa Thieàn toâng. Nhaân chæ yù vi dieäu naøy ñöôïc Toå Thieàn toâng Boà 104 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 9 (126) . 2015 Ñeà Ñaït Ma truyeàn cho ñôøi sau qua caùch baát laäp vaên töï, giaùo ngoaïi bieät truyeàn, tröïc chæ taâm aán neân goïi laø Toå yù. Toå yù cuõng ñöôïc duøng ñeå aùm chæ Thieàn toâng. Coøn Giaùo yù laø töø ñoái laäp vôùi Toå yù, aùm chæ Giaùo toâng, ñoái nghóa cuûa Thieàn toâng. Giaùo toâng truyeàn thöøa qua ngoân ngöõ vaên töï ghi cheùp trong kinh giaùo cho neân cuõng goïi laø noäi truyeàn. Chæ yù cuûa caùc toâng ngoaøi Thieàn toâng maø tieâu bieåu laø Tònh ñoä toâng, Thieân Thai toâng vaø Chaân ngoân toâng goïi laø Giaùo yù. Vaäy caâu treân neân dòch laø: “Chæ yù cuûa Thieàn toâng vaø chæ yù cuûa Giaùo toâng ra sao?”. Trang 76 (Tieåu truyeän thieàn sö Vieân Chieáu) Nguyeân vaên: “Voâ taät thò chuùng vaân: “Ngaõ thöû thaân trung coát tieát caân maïch, töù ñaïi ñieàu hôïp, sôû höõu voâ thöôøng, thí nhö oác vuõ hoaïi thôøi, löông löõ caâu laïc. Döõ nhöõ traân troïng! Thính ngoâ keä vaän”. Baûn NÑT dòch: “ Sö khoâng beänh cho goïi ñeä töû ñeán baûo raèng: “Thaân mình ta ñaây, xöông thòt gaân coát ñeàu do boán ñaïi hôïp thaønh, taát khoâng theå thöôøng toàn ñöôïc, cuõng nhö khi nhaø ñaõ hö hoûng thì rui meø ñeàu rôi ruïng. Caùc ngöôi haõy traân troïng lôøi keä cuûa ta ñaây”. Dòch nhö vaäy laø chaám caâu chöa chính xaùc vaø khoâng ñeå yù ñaëc nghóa cuûa töø traân troïng (珍重). Trong ngöõ caûnh ôû ñoaïn treân, traân troïng laø moät thuaät ngöõ thieàn maø caùc tröôùc taùc Thieàn toâng thöôøng duøng vôùi yù nghóa “chia tay”, töùc lôøi caùc thieàn sö caùo bieät caùc moân ñoà khi qua ñôøi. Vaäy ñoaïn treân ñöôïc chaám caâu nhö sau: “ Thí nhö oác vuõ hoaïi thôøi löông löõ caâu laïc. Döõ nhöõ traân troïng! Thính ngoâ keä vaân”, vaø neân dòch laø: “ Gioáng nhö khi nhaø cöûa muïc naùt thì rui meø ñeàu rôi ruïng. Nay xin caùo bieät caùc oâng! Haõy nghe lôøi keä cuûa ta ñaây”. Chuùng toâi xin trích daãn moät vaøi ñoaïn ngöõ luïc trong Thieàn toâng ñeå ñoäc giaû thaáy roõ theâm nghóa töø bieät, caùo bieät, giaõ bieät cuûa töø traân troïng (珍重): - (Ñaïo Nhaøn thieàn sö) laâm thieân hoùa, thöôïng ñöôøng taäp chuùng. Löông cöûu trieån taû thuû. Chuû söï voõng traéc, naõi lònh ñoâng bieân sö taêng thoaùi haäu. Höïu trieån höõu thuû, höïu lònh taây bieân sö taêng thoaùi haäu. Sö vò chuùng vieát: “Duïc baùo Phaät aân, voâ quaù löu thoâng ñaïi giaùo. Quy khöù daõ! Traân troïng! Ngoân caät hoaõn nhó nhi tòch”, nghóa laø: “Luùc saép qua ñôøi, thieàn sö Ñaïo Nhaøn thöôïng ñöôøng taäp hoïp ñoà chuùng. Sau moät luùc im laëng ngaøi dang caùnh tay traùi ra, vò chuû söï taêng khoâng hieåu yù thaày neân ra lònh cho caùc taêng nhaân ñöùng beân meù ñoâng lui ra. Sö laïi dang caùnh tay phaûi ra, chuû söï taêng laïi ra lònh cho caùc taêng nhaân ñöùng beân meù taây lui ra. Sö noùi vôùi ñoà chuùng raèng: “Muoán baùo ñaùp ôn Phaät khoâng gì baèng keá thöøa vaø môû roäng ñaïi giaùc. Ta quay veà ñaây! Xin caùo bieät nheù!” Noùi xong mæm cöôøi qua ñôøi. (Caûnh Ñöùc truyeàn ñaêng luïc, q. 17) (Chuù: Dang hai tay yù noùi nay buoâng boû heát!). 105Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 9 (126) . 2015 - (Nghóa Thanh thieàn sö) thò tòch, thò keä vieát: “Löôõng xöù truï trì Voâ khaû trôï ñaïo Traân troïng chö nhaân Baát ñaéc taàm thaûo” Ñaàu buùt yeâm töùc! Nghóa laø: Thieàn sö Nghóa Thanh saép qua ñôøi, thò keä raèng: “Truï trì hai nôi Khoâng trôï noåi ñaïo Töø bieät caùc ngöôi Xin chôù taàm thaûo” Neùm buùt thò tòch. (Nguõ ñaêng hoäi nguyeân, q. 14) Qua hai trích daãn treân haún quyù ñoäc giaû thaáy dòch: “Caùc ngöôi haõy traân troïng lôøi keä cuûa ta ñaây”, nhö Baûn NÑT laø coù phaàn nhaàm laãn, vì dòch nhö theá ñaõ bieán yù caùo bieät moân ñoà cuûa thieàn sö thaønh lôøi thieàn sö daën doø moân ñoà haõy coi troïng baøi keä cuûa mình! ÔÛ moät soá tröôùc taùc thieàn laâm coù khi taùc giaû duøng thaúng töø caùo bieät nhö ôû tieåu truyeän thieàn sö Ñònh Khoâng trong TUTA, nguyeân vaên vieát: “Ngoâ moät haäu, nhöõ thieän trì kyø phaùp, Ñinh nhaân töùc truyeàn, taéc ngoâ chi nguyeän taát hó! Ngoân caät caùo bieät nhi chung”, nghóa laø: “Sau khi ta qua ñôøi ngöôi haõy kheùo giöõ gìn ñaïo phaùp naøy, heã gaëp ngöôøi hoï Ñinh thì truyeàn laïi, töùc nguyeän öôùc cuûa ta ñaõ veïn. Noùi xong caùo bieät qua ñôøi”. ÔÛ ngöõ caûnh khaùc, töø traân troïng coù nghóa nheï hôn, töùc lôøi chaøo taïm bieät cuûa thieàn sö vôùi moân ñoà khi chaám döùt buoåi thuyeát phaùp, hoaëc coù nghóa töông ñöông nhö caùo töø. Chuùng toâi xin trích dòch moät soá ngöõ luïc ñeå chöùng minh: - Thöôïng ñöôøng: “Tröø lieãu nhaät minh daï aùm, caùnh thuyeát thaäm ma khöôùc ñaéc? Traân troïng!”, nghóa laø (thieàn sö Töï Maõn) thöôïng ñöôøng noùi: “Tröø chuyeän bình thöôøng nhö ngaøy saùng ñeâm toái, thì neân noùi chuyeän gì môùi ñöôïc ñaây? Xin taïm bieät nheù (haõy baûo troïng)!” (Nguõ ñaêng hoäi nguyeân, q. 3). - (Sö vieát): “Taùc ma sanh?”, taêng traân troïng. Sö ñaû chi, saán haï phaùp ñöôøng. Nghóa laø (thieàn sö Baûo ÖÙng) hoûi: “Theá laø theá naøo?”, vò taêng caùo töø. Sö ñaùnh vaø ñuoåi ra phaùp ñöôøng. (Caûnh Ñöùc truyeàn ñaêng luïc, q. 6). - Sö vaán: “Töû höïu taùc ma sanh?”, Ngöôõng Sôn dieäc traân troïng xuaát khöù. Sö ha ha ñaïi tieáu vaân: “Nhö thuûy nhuõ hôïp”, nghóa laø (thieàn sö Quy Sôn) hoûi: “Coøn oâng thì theá naøo?”, Ngöôõng Sôn cuõng noùi lôøi caùo bieät lui ra. Quy Sôn cöôøi ha haû noùi: “Nhö nöôùc vaø söõa hoøa nhau!” (Linh Höïu ngöõ luïc). - Sö naõi khôûi thaân laäp vaân: “Hoaøn höõu nhaân maõi ma? Nhöôïc höõu nhaân maõi khöôùc xuaát lai, nhöôïc voâ nhaân maõi, töùc tieän hoùa töï thu. Cöûu laäp, traân troïng!”, nghóa laø (thieàn sö Ngaïn Caàu) beøn ñöùng daäy noùi: “Coøn coù ai mua khoâng? Neáu coù ai mua thì xin böôùc ra, neáu khoâng ai mua thì haøng xaáu naøy xin töï thu veà vaäy. Caùc vò ñöùng nghe ñaõ laâu roài, xin taïm bieät!” (Caûnh Ñöùc truyeàn ñaêng luïc). 106 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 9 (126) . 2015 Trang 78 (Tieåu truyeän thieàn sö Cöùu Chæ) Nguyeân vaên: “Cö phuû tam nieân (居甫三年)” Baûn NÑT dòch laø: “Sö truï trì chuøa Dieân Linh chæ ñöôïc hôn ba naêm”. Trong Haùn vaên, chöõ phuû (甫) coù nghóa laø môùi vöøa. Vaäy “cö phuû tam nieân” laø “ôû vöøa ñöôïc ba naêm”, chöù khoâng phaûi hôn ba naêm. Ñaây chæ laø chi tieát nhoû nhöng vì muoán cho baûn dòch ñöôïc chính xaùc neân chuùng toâi tieän goùp yù luoân thoâi. Trang 78 (Tieåu truyeän thieàn sö Cöùu Chæ) Nguyeân vaên: “Lyù Thaùi Toâng Hoaøng ñeá, luïy trieäu baát töïu. Phaøm tam haïnh kyø töï dó uûy vaán dieân”. Baûn NÑT dòch boû soùt nhieàu chi tieát nhö sau: “Vua Lyù Thaùi Toâng ñeán chuøa thaêm hoûi”. Ñoaïn treân neáu dòch ñaày ñuû laø: “Hoaøng ñeá Lyù Thaùi Toâng bao phen trieäu thænh khoâng thaønh, neân phaûi ba laàn giaù laâm chuøa aáy ñeå thaêm nom an uûi sö”. Cho neân neáu dòch thieáu seõ khoâng loät taû heát thaønh yù cuûa vua ñoái vôùi sö! (Tuy nhieân chuùng toâi vaãn ngôø do baûn in saép thieáu moät ñoaïn). Trang 81 (Tieåu truyeän hai thieàn sö Baûo Tính vaø Minh Taâm) Nguyeân vaên: “Tính Nghieâm thò, Taâm Phaïm thò. Taûo tueá coäng aáu, xuaát gia chi ñoàng chí höõu”. Baûn NÑT dòch: “Baûo Tính hoï Nghieâm, Minh Taâm hoï Phaïm, cuøng moät tuoåi, xuaát gia laøm baïn vôùi nhau töø nhoû”. Dòch nhö vaäy laø laøm loaõng yù taùc giaû nhieàu laém. Trong nguyeân vaên khoâng coù chi tieát naøo noùi hai oâng cuøng moät tuoåi caû, cuõng khoâng coù chi tieát naøo noùi hai oâng “xuaát gia laøm baïn vôùi nhau töø nhoû” maø yù cuûa nguyeân vaên laø: “Thuôû nhoû hai oâng cuøng traûi qua thôøi thô aáu beân nhau (töùc laø baïn aáu thôøi vôùi nhau), khi xuaát gia (khoâng noùi roõ töø luùc naøo) laïi laøm baïn ñoàng chí höôùng tu haønh vôùi nhau (töùc baïn ñoàng tu)”. Trang 81 (Tieåu truyeän hai thieàn sö Baûo Tính vaø Minh Taâm) Nguyeân vaên: “ nhieáp löu theâ töông vò vieát: ‘Boà taùt nhaân ñòa luïy kieáp huaân tu, ö Ñaïi thöøa taâm, do naêng phaùt ñaïi duõng maõnh tinh taán, baát tích thaân meänh, huoáng ngaõ ñaúng boái, ö maït phaùp trung, sô phaùt taâm nhaân, nhöôïc baát nhö thò chí thaønh”. 107Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 9 (126) . 2015 Baûn NÑT dòch: “(Hai sö) ñeàu rôi nöôùc maét maø baûo nhau: ‘Caùc vò Boà taùt doác loøng tu haønh trong bao nhieâu kieáp maø ñoái vôùi taâm Ñaïi thöøa vaãn coøn phaûi phaán phaùt maïnh meõ ñeå tinh taán, khoâng tieác thaân maïng. Huoáng chi boïn ta soáng ôû thôøi maït phaùp, neáu khoâng coù loøng chí thaønh”. Dòch nhö vaäy laø ñaõ boû maát moät chi tieát raát quan troïng laø “sô phaùt (taâm) nhaân” nghóa laø keû vöøa môùi phaùt taâm tu haønh. Quan troïng vì trong ñoaïn naøy Minh Taâm vaø Baûo Tính ñöa ra hai hoaøn caûnh ñoái laäp ñeå baûo ban nhau. Ñoù laø “Caùc vò Boà taùt thôøi nhaân ñòa, coâng khoå tu haønh trong bao nhieâu kieáp, vaäy maø ñoái vôùi taâm Ñaïi thöøa coøn phaûi duõng maõnh tinh taán khoâng tieác thaân maïng, trong khi chuùng ta ñaõ soáng ôû thôøi maït phaùp, laïi môùi vöøa phaùt taâm tu haønh, neáu khoâng heát söùc chí thaønh thì”. Chi tieát “môùi phaùt taâm tu haønh” ñoái yù vôùi “nhieàu kieáp khoå tu” maø Baûn NÑT sô yù dòch soùt laøm yeáu ñi giaù trò vaên hoïc ñoaïn vaên treân. Trang 82 (Tieåu truyeän hai thieàn sö Baûo Tính vaø Minh Taâm) Nguyeân vaên: “Dó Thieân Thaønh thaát nieân, töù nguyeät, nhò sö töông phaàn (焚) thaân (baûn khaéc Vónh Thònh 1715 khaéc laàm laø phaøn (樊) thaân, nghóa laø nhoát mình trong loàng, khoâng thích hôïp vôùi ngöõ caûnh ñoaïn treân, chuùng toâi maïn pheùp söûa laïi laø phaàn thaân töùc thieâu thaân), ñaéc thænh vu trieàu, toaïi kieán giaûng kinh hoäi, ñoàng nhaäp hoûa quang tam muoäi. Kyø dö haøi, di coát, caâu thaønh thaát baûo. Höõu chieáu löu Tröôøng Thaùnh töï cuùng döôøng. Lyù Thaùi Toâng dó kyø linh dò, caûi nguyeân Thoâng Thuïy töï thaùp”. Baûn NÑT dòch: “Ngaøy thaùng tö naêm Thieân Thaønh thöù 7 (1034) hai sö ñònh töï thieâu. Vua Lyù Thaùi Toâng bieát tin sai söù thænh veà kinh. Hai sö beøn môû hoäi giaûng kinh roài cuøng vaøo trong löûa hoûa quang tam muoäi, di coát keát thaønh thaát baûo, vua xuoáng chieáu ñem thaát baûo aáy giöõ ôû chuøa Tröôøng Thaùnh ñeå cuùng döôøng. Lyù Thaùi Toâng cho laø vieäc kinh dò, ñoåi nieân hieäu laø Thoâng Thuïy (1034) sai döïng thaùp cuùng döôøng”. Dòch nhö vaäy coù nhaàm laãn maáy choã. YÙ cuûa toaøn maïch vaên ñoaïn treân laø: “Thaùng 4 nieân hieäu Thieân Thaønh thöù 7, hai sö ñònh töï thieâu. Sau khi thænh caàu vaø ñöôïc trieàu ñình chaáp thuaän, hai ngaøi beøn môû hoäi giaûng kinh roài sau ñoù cuøng vaøo hoûa quang tam muoäi. Haøi coát coøn laïi ñeàu bieán thaønh thaát baûo. Trieàu ñình ra chieáu chæ ñem xaù lôïi hai ngaøi thôø ôû chuøa Tröôøng Thaùnh, vua Lyù Thaùi Toâng nhaân chuyeän linh dò ñoù môùi ñoåi nieân hieäu laø Thoâng Thuïy (coù nghóa chan hoøa ñieàm toát)ø”. Caâu “ñaéc thænh vu trieàu” maø dòch: “Vua Lyù Thaùi Toâng bieát tin sai söù thænh veà kinh” laø nhaàm laãn, coù leõ dòch giaû queân laø trong thôøi kyø quaân chuû Phaät giaùo höng thònh nhö ñôøi Lyù nöôùc ta thì trieàu ñình ñaët ra chöùc taêng quan ñeå giaùm saùt moïi haønh ñoäng cuûa caùc chuøa chieàn trong nöôùc. Do ñoù, tuy töï thieâu ñeå cuùng döôøng Phaät phaùp laø moät haïnh nguyeän lôùn ñöôïc moïi ngöôøi kính phuïc, nhöng 108 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 9 (126) . 2015 nhaân maïng laø troïng, neân tröø phi töï ñoäng thieâu mình rieâng leû nôi vaéng veû khoâng ai bieát thì thoâi, coøn muoán laäp giaøn hoûa quang tam muoäi, môû hoäi giaûng kinh, tuï taäp ñoà chuùng cuøng Phaät töû thuyeát phaùp long troïng roài nhaäp giaøn thì phaûi xin pheùp vôùi trieàu ñình. Dòch giaû khoâng ñeå yù chöõ toaïi 遂 (laø beøn) taùc giaû söû duïng trong ñoaïn treân thaät laø ñaéc theå vì noù xaùc ñònh sau khi ñöôïc trieàu ñình chaáp thuaän hai sö beøn môû hoäi giaûng kinh sau ñoù nhaäp giaøn hoûa. Caàn noùi theâm laø ôû vaên phong TUTA, taùc giaû khoâng bao giôø duøng chöõ thænh (請) ñeå dieãn ñaït yù vua môøi caùc thieàn sö veà trieàu maø luoân duøng haàu nhö nhaát quaùn chöõ trieäu (召) ôû caùc truyeän: - Khuoâng Vieät ñaïi sö: “ Danh traán vu trieàu, Ñinh Tieân hoaøng ñeá trieäu ñoái”, nghóa laø: “ Danh tieáng sö vang doäi tôùi trieàu ñình, vua Ñinh Tieân Hoaøng trieäu sö veà kinh hoûi vieäc”. - Thieàn sö Ña Baûo: “Caäp ñeá töùc vò, luïy trieäu sö phoù khuyeát”, nghóa laø: “Ñeán khi vua leân ngoâi, nhieàu laàn trieäu sö veà trieàu ñình”. - Thieàn sö Giaùc Haûi: “Ñaõi Thaàn Toâng trieàu luïy trieäu”, nghóa laø: “Ñeán trieàu Thaàn Toâng, vua nhieàu laàn trieäu sö veà kinh”. - Thieàn sö Ma Ha: “Leâ Ñaïi Haønh hoaøng ñeá tam trieäu chí khuyeát”, nghóa laø: “Vua Leâ Ñaïi Haønh ba laàn trieäu sö veà trieàu ñình”. - Thieàn sö Suøng Phaïm: “Leâ Ñaïi Haønh hoaøng ñeá luïy trieäu phoù khuyeát”, nghóa laø: “Vua Leâ Ñaïi Haønh nhieàu laàn trieäu sö veà trieàu ñình”. - Thieàn sö Thieàn Nham: “Thieân Thuaän gian haïn, trieäu sö ngheä khuyeát”, nghóa laø: “Khoaûng nieân hieäu Thieân Thuaän bò haïn haùn, vua trieäu sö veà trieàu ñình”. - Thieàn sö Khaùnh Hyû: “Thieân Chöông Baûo Töï trieäu khuyeát”, nghóa laø: “Nieân hieäu Thieân Chöông Baûo Töï, vua trieäu sö veà saân roàng”. - Quoác sö Vieân Thoâng: “Ñaïi Thuaän tam nieân, Lyù Thaàn Toâng trieäu nhaäp Suøng Khai ñieän”, nghóa laø: “Nieân hieäu Ñaïi Thuaän thöù 3, vua Lyù Thaàn Toâng trieäu sö vaøo ñieän Suøng Khai”. Hoaëc chöõ tröng (徴) ôû caùc truyeän: - Thieàn sö Giôùi Khoâng: “Lyù Thaàn Toâng tröng chi, luïy töø naõi töïu”, nghóa laø: “Ñöôïc vua Lyù Thaàn Toâng vôøi veà trieàu, sö töø choái maáy phen roài môùi ñeán”. - Thieàn sö Trí Thieàn: “Anh-Cao löôõng trieàu, luïy tröng baát khôûi”, nghóa laø: “Hai trieàu vua Anh Toâng vaø Cao Toâng ñeàu maáy phen vôøi goïi nhöng sö khoâng ñi”. Ngoaøi ra, chuyeän hai thieàn sö Minh Taâm vaø Baûo Tính thieâu thaân cuùng döôøng Phaät phaùp caùc cuoán saùch lòch söû cuûa ta ghi raát roõ, nhöng khoâng thaáy saùch naøo cheùp chuyeän hai sö ñöôïc vua môøi veà kinh ñeå thieâu thaân caû. Nhö An Nam chí nguyeân 5, tôø 211 vieát: “Hai thieàn sö Baûo Tính vaø Minh Taâm laø sö huyeän Ñoâng Ngaïn, ñöùng ñaàu choán tuøng laâm, coù laàn döïng hoäi giaûng kinh, cuøng vaøo hoûa quang tam muoäi, xöông coát ñeàu hoùa thaønh thaát baûo”. Hoaëc Toaøn thö (B2 tôø 22a 4-6) vaø Cöông muïc chính bieân (tôø 38b 6-39a1) vieát: “Thaùng 4 nieân hieäu Thieân Thaønh thöù 7 (1034) caûi nguyeân thaønh Thoâng Thuïy naêm thöù nhaát vì baáy giôø coù hai nhaø sö Nghieâm Baûo Tính vaø Phaïm Minh Taâm thieâu thaân mình töï 109Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 9 (126) . 2015 thaønh baûy baùu. Vua xuoáng chieáu ñem baûy baùu ñoù giöõ laïi ôû chuøa Tröôøng Thaùnh ñeå cuùng döôøng höông khoùi, vua cho ñoù laø ñieàm laønh neân caûi nguyeân Thoâng Thuïy”. Trang 83 (Tieåu truyeän thieàn sö Quaûng Trí) Nguyeân vaên: “(Sö) daïo thaùo baêng khieát, baát söï tieân myõ (不事鮮靡)” Baûn NÑT dòch: “OÂng laø ngöôøi coù tieát thaùo thanh cao, khoâng ñeå yù ñeán nhöõng ñieàu nhoû moïn”. Chuùng toâi thaät khoâng bieát ñöôïc taïi sao Baûn NÑT laïi dòch “baát söï tieân myõ” laø “khoâng ñeå yù ñeán nhöõng ñieàu nhoû moïn”, vì tieân (鮮) laø thöùc aên töôi ngon, coøn myõ (靡) laø quaàn aùo loäng laãy. Vaäy baát söï tieân myõ laø khoâng baän bòu vieäc aên ngon maëc ñeïp, töùc soáng ñôøi ñaïm baïc chöù khoâng coù chi tieát naøo trong nguyeân vaên coù theå hieåu laø nhöõng ñieàu nhoû moïn ñöôïc! Hoaëc giaû ngöôøi dòch muoán dòch thoaùt yù chaêng? Trang 83 (Tieåu truyeän thieàn sö Quaûng Trí) Nguyeân vaên: “Haäu ö tö sôn traùc tích, thöôøng quaûi naïp y, nhò toøng thöïc, döõ sôn taêng Minh Hueä vi phöông ngoaïi kheá (為方外契)”. Baûn NÑT dòch: “Veà sau sö truï trì ôû nuùi Khoâng Loä, maëc aùo vaù, aên haït, keát baïn vôùi sôn taêng Minh Hueä”. Cuïm töø vi phöông ngoaïi kheá (為方外契) maø chæ dòch suoâng laø keát baïn thì chöa heát yù, vì chöõ phöông ngoaïi (方外) laø moät thuaät ngöõ thieàn, chæ nôi ngoaøi coõi theá tuïc, töùc nôi non cao röøng thaúm xa haún choán thò töù phoàn hoa. Töø naøy cuõng ñoàng nghóa vôùi chöõ theá ngoaïi (世外), vaät ngoaïi (物外). Vaäy ñoaïn treân neân dòch laø: “Sau sö veà truï ôû nuùi Khoâng Loä naøy, thöôøng maëc aùo vaù, aên haït tuøng, keát baïn thoaùt tuïc vôùi sôn taêng Minh Hueä”. Chuùng toâi xin trích daãn moät vaøi ngöõ luïc Thieàn toâng Hoa Vieät ñeå thuyeát minh nghóa töø phöông ngoaïi (方外): - Trong baøi “Phoùng cuoàng ngaâm” ôû saùch Tueä Trung Thöôïng só ngöõ luïc: “Thieân ñòa dieáu voïng heà haø mang mang Tröôïng saùch öu du heà phöông ngoaïi phöông” Taïm dòch: Trôøi ñaát thoaùng troâng chöø sao meânh mang Choáng gaäy rong chôi chöø ngoaøi coõi theá Trong Nguõ ñaêng hoäi nguyeân, quyeån 4: “Vu Baùch Tröôïng haï ñaéc chæ, haäu vaên Thieân Thai thaéng khaùi, Thaùnh hieàn gian xuaát, tö duïc cao ñaïp phöông ngoaïi, vieãn truy haø truïc”, nghóa laø: “(Sö Phoå An) ñaéc phaùp taïi ñaïo traøng cuûa Baùch Tröôïng Hoaøi Haûi. Veà sau nghe caûnh töôïng nuùi Thieân Thai ñeïp ñeõ, Thaùnh hieàn thöôøng hieän ra nôi ñoù, beøn coù yù muoán daãm chaân coõi xa ngoaøi theá tuïc, ñeå tìm daáu veát Thaùnh hieàn thuôû tröôùc”. 110 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 9 (126) . 2015 Trang 85 (Tieåu truyeän vua Lyù Thaùi Toâng) Nguyeân vaên: “Thôøi Lyù Thaùi Toâng hoaøng ñeá thöôøng ö Thieân Phuùc Thieàn Laõo tham vaán thieàn chæ. Chaâm chuøy taïi haï, naõo caùi thoâng phong. Vaïn ky chi dö, thieàn duyeät vi laïc”. Baûn NÑT dòch: “Nhaø vua thöôøng ñeán tham vaán nhöõng ñieàu chæ yeáu cuûa ñaïo thieàn vôùi thieàn sö Thieàn Laõo ôû nuùi Thieân Phuùc. Nhöõng lôøi chæ giaùo cuûa thieàn sö nhö muõi kim, muõi duøi vöøa chaâm vaøo, vua lieàn thaáy trí naõo thoâng saùng. Chæ trong voøng maáy naêm, vua trôû thaønh ngöôøi ham thích ñaïo thieàn”. Dòch nhö treân vöøa thieáu soùt, vöøa sai töø lyù ñôøi maø cuõng nhaàm thuaät ngöõ ñaïo. Tröôùc heát xin noùi veà thieáu soùt. Nguyeân vaên vieát: “Thôøi Lyù Thaùi Toâng hoaøng ñeá thöôøng ö Thieân Phuùc Thieàn Laõo tham vaán thieàn chæ” maø Baûn NÑT chæ dòch taét: “Nhaø vua thöôøng ñeán tham vaán”, boû haún chi tieát “Lyù Thaùi Toâng hoaøng ñeá”. Ñaønh raèng qua töïa ñeà “Vua Thaùi Toâng” ghi treân ñaàu tieåu truyeän, ai cuõng bieát “nhaø vua” ñaây töùc hoaøng ñeá Lyù Thaùi Toâng, nhöng dòch phôùt nhö vaäy khoâng neân! Thöù ñeán noùi veà nhaàm laãn thuaät ngöõ ñaïo. Töø chaâm chuøy (針錐), hay noùi ñuû laø ñính moân thöôïng nhaát chuøy (頂門上一錐) nghóa ñen laø laáy caây kim, caây duøi nhoïn ñaâm vaøo ñaàu vaøo traùn, aùm chæ thuû thuaät cuûa thieàn sö khaùm nghieäm hoïc nhaân hay ñoái phöông xem hoï coù trình ñoä lónh ngoä thieàn chæ tôùi ñaâu. Chuùng toâi xin trích daãn moät ngöõ luïc ñeå thuyeát minh yù nghóa cuûa chöõ chaâm chuøy neâu treân: Thieàn sö Hy Vaän noùi: “Thuôû laõo taêng ta coøn ñi haønh cöôùc, thaûng hoaëc gaëp moät ngöôøi taïi choán coû raäm thì phaûi laáy duøi nhoïn ñaâm vaøo traùn haén, neáu thaáy haén coù caûm bieát ñau ngöùa (yù noùi khaùm nghieäm neáu thaáy haén coù trình ñoä lónh hoäi ñaïo phaùp) thì môùi ñoäi bao taûi gaïo ñeán cuùng döôøng cho haén” (Laõo haùn haønh cöôùc thôøi, hoaëc ngoä thaûo caên haï nhaát caù haùn, tieän ñính moân thöôïng nhaát chuøy, khaùn tha nhöôïc tri thoáng döôõng, khaû dó boá ñaïi thaïnh meã cuùng döôøng tha - Nguõ ñaêng hoäi nguyeân, q. 4). Sau heát laø nhaàm laãn töø lyù ñôøi thöôøng. Töø vaïn ky hoaëc vaïn cô (萬機) cuõng vieát (萬幾) nguyeân coù nghóa laø muoân vieäc vaët vaõnh (Töø nguyeân: “(Thö) nhaát nhaät, nhò nhaät vaïn ky”, yù noùi ñaáng quaân vöông trò nöôùc phaûi bieát löu taâm deø chöøng nhöõng choã vuïn vaët cuûa moïi chuyeän trong ñôøi). Veà sau goïi muoân vieäc maø ñaáng thieân töû phaûi lieäu lyù laø vaïn ky (萬幾) ñoàng nghóa vôùi (萬機). Trong ngöõ caûnh cuûa caâu vaïn ky chi dö (萬機之餘) töø vaïn ky coù nghóa laø coâng vieäc trieàu chính beà boän cuûa nhaø vua. Vaäy vaïn ky chi dö coù nghóa laø ngoaøi coâng vieäc trieàu chính beà boän ra hay khi roãi raõi coâng vieäc trieàu chính beà boän. Dòch “chæ trong voøng maáy naêm” laø quaù xa nguyeân vaên. Vaäy toaøn boä ñoaïn treân neân dòch laø: “Luùc baáy giôø, hoaøng ñeá Lyù Thaùi Toâng thöôøng ñeán nuùi Thieân Phuùc tham vaán nhöõng ñieàu cöông yeáu cuûa ñaïo vôùi thieàn sö Thieàn Laõo. Thieàn cô vöøa neâu 111Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 9 (126) . 2015 ra laø ñaàu oùc nhaø vua thoâng suoát naém baét ngay. Töø ñoù nhöõng khi nhaøn roãi coâng vieäc trieàu chính beà boän, nhaø vua chæ laáy thuù thieàn laøm vui”. Cuïm töø vaïn cô chi dö coøn ñöôïc duøng khaùc ñi laø vaïn cô chi haï (萬機 之暇) thaáy cheùp ôû quyeån 5, saùch Caûnh Ñöùc truyeàn ñaêng luïc (Ñaïi 51-235 haï): Trung Toâng Thaàn Long nguyeân nieân giaùng chieáu vaân: “Traãm thænh An, Tuù nhò sö cung trung cuùng döôøng, vaïn cô chi haï, moãi cöùu Nhaát thöøa”, nghóa laø: Naêm Thaàn Long nguyeân nieân, vua Ñöôøng Trung Toâng xuoáng chieáu: “Traãm vôøi hai vò thieàn sö An vaø Tuù vaøo cung cuùng döôøng ñeå khi raûnh roãi vieäc trieàu chính, nghieân cöùu phaùp Nhaát thöøa”. Trang 86 (Tieåu truyeän quoác sö Thoâng Bieän) Nguyeân vaên: “Thoâng Bieän quoác sö, Ñan Phuïng nhaân daõ, tính Ngoâ thò, Thích löu töû daõ. Tính thoâng tueä vöu minh tam hoïc (尤明三學)”. Baûn NÑT dòch: “Quoác sö ngöôøi höông Ñan Phöôïng, hoï Ngoâ, voán doøng doõi Phaät töû, baûn tính thoâng tueä, hoïc thoâng tam giaùo”. Dòch nhö vaäy chöùng toû ngöôøi dòch chæ bieát Haùn hoïc, coøn thuaät ngöõ Phaät hoïc thì hình nhö coù phaàn haïn cheá. Thaät ta töø tam hoïc (三學) khoâng phaûi chæ coù caùc töï ñieån Phaät hoïc môùi chuù giaûi maø caû töï ñieån ñôøi thöôøng nhö Töø nguyeân chaúng haïn cuõng ñeàu giaûi thích roõ raøng. Tam hoïc tieáng Sanskrit laø tisrah síksaøh, tieáng Pali laø tisso sikkhaø, laø ba moân giôùi ñònh tueä maø ngöôøi hoïc Phaät naøo cuõng lo phaûi tu taäp. Tam hoïc (三學) goïi ñuû laø giôùi ñònh tueä tam hoïc. Tam hoïc cuõng coøn ñöôïc goïi khaùc ñi laø Tam thaéng hoïc (三勝學), Tam voâ laäu hoïc (三無漏學). Ñöùng veà maët tam taïng kinh ñieån maø noùi thì giôùi hoïc thuoäc luaät, ñònh hoïc thuoäc kinh, tueä hoïc thuoäc luaän. Coøn tam giaùo laø Nho giaùo, Ñaïo giaùo vaø Phaät giaùo; hay coøn goïi caùch khaùc laø Khoång giaùo, Laõo giaùo vaø Thích giaùo. Hai töø coù nghóa khaùc xa khoâng theå laàm laãn ñöôïc. Töø tam hoïc naøy khoâng nhöõng ngöôøi dòch sô yù dòch nhaàm ôû tieåu truyeän quoác sö Thoâng Bieän maø coøn dòch sai ôû caû moät soá tieåu truyeän cuûa caùc thieàn sö khaùc trong TUTA nhö: - Tieåu truyeän thieàn sö Hieän Quang, trang 159 Nguyeân vaên: “(Sö) nieân phuû thaäp nhaát, Luïc Toå Thöôøng Chieáu kieán nhi phuû chi, ñoä vi ñeä töû. Hoïc vaán thoâng maïi, nhaät tuïng vaïn ngoân. Baát maõn thaäp nieân, cai ñoãng tam hoïc”, nghóa laø: “Naêm sö vöøa möôøi moät tuoåi, thieàn sö Thöôøng Chieáu ôû chuøa Luïc Toå troâng thaáy ñem veà nuoâi, ñoä cho tu hoïc laøm ñeä töû ngöôøi. Töø ñoù, sö thoâng hieåu hoïc vaán saâu xa, moãi ngaøy tuïng muoân lôøi, neân chöa ñaày möôøi naêm maø ñaõ thoâng suoát caû giôùi ñònh tueä (hoaëc kinh luaät luaän)”. Baûn NÑT laïi dòch nhaàm: “Naêm möôøi moät tuoåi ñöôïc thieàn sö Thöôøng Chieáu ôû chuøa Luïc Toå nhaän nuoâi laøm ñeä töû. Sö hoïc taäp thoâng minh taán tôùi, moãi ngaøy tuïng ñoïc caû vaïn caâu. Chöa ñaày möôøi naêm thoâng gioûi caû tam giaùo”. 112 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 9 (126) . 2015 - Tieåu truyeän thieàn sö Vaïn Haïnh, trang 188 Nguyeân vaên: “Gia theá phuïng Phaät, sö aáu tueá sieâu dò, cai quaùn tam hoïc”, nghóa laø: “Gia toäc sö nhieàu ñôøi thôø phuïng Phaät. Rieâng sö hoài coøn beù thoâng minh dò thöôøng, thoâng suoát kinh luaät luaän (hoaëc giôùi ñònh tueä)”. Baûn NÑT cuõng dòch nhaàm laø: “Gia ñình ñaõ maáy ñôøi thôø Phaät. Thuôû nhoû thoâng minh khaùc thöôøng, hoïc thoâng ba giaùo, ñoïc kyõ traêm nhaø”. Töø tam giaùo (三教) vôùi nghóa Nho-Laõo-Phaät cuõng ñöôïc söû duïng trong TUTA nhö ôû tieåu truyeän quoác sö Vieân Thoâng, nguyeân vaên vieát: “Hoäi Phong luïc nieân trung, tam giaùo thí, truùng giaùp khoa”, nghóa laø: “Nieân hieäu Hoäi Phong thöù 6, sö ñoã ñaàu khoa thi tam giaùo”. Hoaëc thaáy cheùp thaät roõ neùt trong quyeån 28 saùch Caûnh Ñöùc truyeàn ñaêng luïc (Ñaïi 51-441 trung): Höïu vaán: “Nho, Ñaïo, Thích tam giaùo ñoàng dò nhö haø”, sö vieát: “Ñaïi löôïng giaû duïng chi töùc ñoàng, tieåu cô giaû chaáp chi töùc dò”. Nghóa laø: Laïi hoûi: “Tam giaùo Nho-Ñaïo-Thích gioáng vaø khaùc nhau theá naøo?”, thieàn sö Tueä Haûi ñaùp: “Keû khí löôïng roäng raõi söû duïng thì caû ba gioáng nhau, keû caên cô nhoû heïp thì caû ba khaùc nhau”. Trang 86 (Tieåu truyeän quoác sö Thoâng Bieän) Nguyeân vaên: “Naõi ö Thaêng kinh quoác töï quaûi ñaùp, töï hieäu Trí Khoâng”. Baûn NÑT dòch: “Sau ñoù coù chieáu chæ trieäu veà kinh ñoâ Thaêng Long truï trì chuøa Khai Quoác”. Trong nguyeân vaên khoâng coù chi tieát naøo noùi ñeán chuyeän coù chieáu chæ trieäu sö veà kinh ñoâ Thaêng Long truï trì chuøa Khai Quoác caû. Do ngöôøi dòch khoâng ñeå yù thuaät ngöõ thieàn quaûi ñaùp (掛塔) neân coù phaàn luùng tuùng ôû caâu naøy roài nhaân thaáy chöõ “Thaêng kinh quoác töï” töùc chuøa chaùnh ôû kinh ñoâ neân nghó laø sö ñöôïc chieáu chæ veà truï trì chuøa Khai Quoác. Thaät ra chöõ thaùp (塔) trong tröôùc taùc thieàn laâm duøng noù ñeå taù aâm cho chöõ ñaùp (搭) neân phaûi ñoïc laø ñaùp vaø coù nghóa laø caùi aùo ngaén cuûa nhaø sö hay caùi bò ñöïng y phuïc cuûa haønh cöôùc taêng. Nguyeân ban ñaàu töø quaûi ñaùp (掛塔) chæ coù nghóa caùc nhaø sö haønh cöôùc du phöông khi ñeán chuøa naøo taïm döøng chaân thì tröôùc heát phaûi treo caùi bò ñöïng quaàn aùo cuûa mình leân caùi moùc treân vaùch taêng ñöôøng. Veà sau dieãn dòch theâm töø höùa quaûi ñaùp (許掛塔) ñeå chæ hoøa thöôïng truï trì töï vieän ñoàng yù thu naïp, cho taêng nhaân haønh cöôùc y truï (löu nguï) laïi chuøa mình. Saùch Baùch Tröôïng thanh quy, töùc quyeån saùch ghi cheùp quy ñònh sinh hoaït cuûa caùc töï vieän Thieàn toâng, ôû quyeån 8 (Ñaïi 48-1158 haï) ghi: “Baát keå hoïc chuùng chuøa mình ñoâng hay ít, töï vieän ñeàu phaûi an baøi cho hoï caùc ñaïo cuï caàn thieát nhö saäp daøi ñeå naèm nghæ taäp theå (tröôøng lieân saøng), moùc treo laøm giaù cho bò quaàn aùo (Thi di giaù quaûi ñaùp 施椸架掛塔)”. Veà sau nöõa töø quaûi ñaùp (掛塔) coù nghóa thieàn sö hay taêng nhaân döøng chaân y truï laïi töï vieän naøo ñoù, chöù khoâng nhaát thieát phaûi laøm truï trì. Vaäy caâu “Naõi ö Thaêng kinh quoác töï quaûi ñaùp, töï hieäu Trí Khoâng” coù nghóa laø: “Sö beøn truï laïi chuøa Khai Quoác ôû kinh ñoâ Thaêng Long vaø töï xöng 113Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 9 (126) . 2015 hieäu laø Trí Khoâng” (Coù theå veà sau sö ñöôïc toân laøm truï trì roài thaêng chöùc quoác sö, nhöng ôû thôøi ñieåm maø ñoaïn vaên treân ñeà caäp thì sö chæ y truï laïi maø thoâi!). Töø quaûi ñaùp (掛塔) naøy cuõng coøn ñöôïc goïi laø quaûi ñôn (挂單), quaûi ñaùp ñôn (掛褡單), quaûi tích (掛錫), quaûi ñaùp (掛褡), quaûi baùt (掛鉢). Trang 87 (Tieåu truyeän quoác sö Thoâng Bieän) Nguyeân vaên: (Phuø Thaùnh Caûm Linh Nhaân Hoaøng thaùi haäu) vaán: “Phaät Toå chi nghóa höõu haø öu tieâm Nhi nieäm Phaät danh, ñaït Toå taâm giaû, vò tri haø giaû thò chæ? (未知何者是旨)”. Baûn NÑT dòch: “Phaät vaø Toå nghóa theá naøo? Ai hôn ai keùm?... Maø ngöôøi nieäm teân Phaät, ñaït taâm aán cuûa Toå chöa roõ laø nhöõng ai?”. Dòch nhö vaäy laø khoâng ñeå yù caâu hoûi cuûa Hoaøng thaùi haäu Phuø Thaùnh Caûm Linh: “Phaät Toå chi nghóa höõu haø öu tieâm”, töùc “YÙ nghóa cuûa Phaät vaø Toå, coù gì hôn keùm nhau?”, töø ñoù môùi daãn ñeán chuyeän Thaùi haäu thaéc maéc, so saùnh keû nieäm teân Phaät (töùc ngöôøi tu theo Giaùo toâng maø tieâu bieåu laø Tònh ñoä toâng) vaø ngöôøi ñaït ñöôïc taâm aán cuûa Toå (töùc ngöôøi tu theo Thieàn toâng) thì ai môùi laø ngöôøi ñaït ñöôïc yeáu chæ Phaät moân. Vaø ñeå traû lôøi caâu hoûi hoùc buùa naøy, quoác sö Thoâng Bieän ñaõ giaûi ñaùp moät caùch dung hoøa ôû ñoaïn keá ñoù nhö sau: “Giaùo yù ñöôïc truyeàn ñeán Thieân Thai toâng laø thònh nhaát vaø goïi laø Giaùo toâng, coøn Toå yù töùc thieàn chæ thì ñeán phaùi Taøo Kheâ cuûa Luïc Toå Hueä Naêng laø saùng choùi nhaát vaø goïi laø Thieàn toâng” (Truyeàn kyø giaùo daõ chí Thieân Thai vi thaïnh, vò chi Giaùo toâng. Ñaéc kyø chæ chí Taøo Kheâ vi minh, vò chi Thieàn toâng). Ngaøi Thoâng Bieän ñaõ kheùo leùo traùnh traû lôøi thaúng ai hôn keùm ai, vì theo lôøi ngaøi thì “Phaät (Giaùo toâng) vaø Toå (Thieàn toâng) voán chæ laø moät, nhöng bò boïn hoïc giaû caøn dôû phaân bieät thaønh hôn keùm (Phaät Toå nhaát daõ, caùi laïm hoïc giaû löu, yeáu töï xöng öu tieâm nhó)”. Xöa nay Toå yù vaø Giaùo yù, Thieàn toâng vaø Giaùo toâng (töùc chö toâng ngoaøi Thieàn toâng) laø moät vaán ñeà gaây laém tranh caõi vaø ñoà ñeä hai toâng naøy ñôøi noï sang ñôøi kia ñaõ kích baùc nhau naëng neà. Ñeå giuùp ñoäc giaû thaáy roõ quan ñieåm thaät ñuùng ñaén “Phaät Toå nhaát daõ” cuûa quoác sö Thoâng Bieän, chuùng toâi xin trích daãn moät vaøi ngöõ luïc coù lieân quan ñeán Toå yù vaø Giaùo yù ñeå chöùng minh: - Thieàn sö Nguyeân Lai ñôøi Thanh noùi: “Do chuyeän ñöùc Thích Ca Maâu Ni ñaïi sö ngoài taïi ñaïo traøng 49 naêm, roát laïi ñeå naâng hoa khaûi thò ñoà chuùng, neân môùi coù yù chæ ‘giaùo ngoaïi bieät truyeàn’. Quaû thaät coù chuyeän truyeàn thuï ngoaøi kinh giaùo chaêng? ‘Thieàn chæ’ laø gieàng moái cuûa ‘giaùo nghóa’, coøn ‘giaùo nghóa’ laø nhöõng maéc löôùi cuûa ‘thieàn chæ’. Caêng daây gieàng leân thì caùc maéc löôùi bung ra. Nhöng neáu chæ bieát ñeán caùc maéc löôùi nhoû maø khoâng hieåu raønh gieàng moái toång quaùt, laø khoâng lónh hoäi chæ yù ñaïo lyù hôïp nhaát cuûa Thieàn toâng, Giaùo toâng. Theá thì laø taïi ñöôøng reõ laïi gaëp ñöôøng reõ daãy ñaày. Neáu chòu khoù taïi ñaùm ñöôøng reõ roái muø maø doø tìm laïi gieàng moái chaùnh thì trong giaùo nghóa ñeàu 114 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 9 (126) . 2015 coù thieàn chæ. Neáu nhaän thöùc ñöôïc thieàn chæ vôùi yù nghóa ñoù thì moãi lôøi, moãi chöõ, ñeàu laø thieàn cô toái dieäu. Neáu khoâng nhaän thöùc ñöôïc thieàn chæ nhö theá, maø chæ caâu neä vaøo vaên töï thì ‘thieàn chæ’ kia cuõng chæ laø ‘giaùo nghóa’ maø thoâi!” (Dòch töø Nguyeân lai quaûng luïc, q. 21). - Vaán: “Toå yù, Giaùo yù, thò ñoàng thò bieät?”, sö vaân: “Nham cao tuøng laõnh kieän, Giaûn khuùc thuûy löu trì”. Nghóa laø: Hoûi: “Thieàn chæ vaø Giaùo nghóa gioáng nhau hay khaùc nhau?”, thieàn sö Thieän Chieâu noùi: “Treân ñaàu non cao, gioáng tuøng chòu laïnh caøng maïnh meõ; döôùi loøng khe uoán khuùc, nöôùc chaûy löø ñöø” (Phaàn döông ngöõ luïc, quyeån thöôïng). Gôïi yù: Tuøy theo baûn chaát, caên cô chuùng sanh maø öùng duïng Thieàn chæ hay Giaùo nghóa. - Sö truï haäu, taêng vaán: “Toå yù, Giaùo yù thò ñoàng, thò bieät?”. Sö vieát: “Keâ haøn thöôïng thoï, AÙp haøn nhaäp thuûy”. Nghóa laø, sau khi (thieàn sö Haïo Giaùm) truï trì töï vieän, coù taêng nhaân hoûi: “Thieàn chæ vaø Giaùo nghóa gioáng hay khaùc nhau?”. Sö ñaùp: “Gaø gaëp trôøi laïnh nhaûy leân cao, vòt gaëp trôøi laïnh loäi xuoáng nöôùc” (Caûnh Ñöùc truyeàn ñaêng luïc, q. 22). Gôïi yù: Gaëp trôøi laïnh gaø nhaûy leân caây maø vòt thì laïi loäi xuoáng nöôùc. Tuy phöông caùch coù khaùc nhau, nhöng muïc ñích vaãn laø moät: traùnh laïnh. Toå yù vaø Giaùo yù cuõng vaäy, tuy phöông tieän khaùc nhau, nhöng muïc ñích chæ laø moät: cöùu ñoä chuùng sanh giaûi thoaùt luaân hoài phieàn naõo! Trang 95 (Tieåu truyeän thieàn sö Ngoä AÁn) Nguyeân vaên: Sô vò giaù thôøi, gia taïi moä laâm chi traéc, kieán daëc tuùc ñieåu giaû, taän nhieân (尽然) vò vieát: “Ninh thuï töû vi thieän, baát thuï sinh vi aùc”. Baûn NÑT dòch laø: (Meï hoï Cuø) khi chöa laáy choàng, nhaø ôû caïnh nghóa ñòa gaàn khu röøng, thaáy ngöôøi ta ñaët baãy baét heát caû chim, baø noùi: “Thaø cheát maø laøm ngöôøi thieän, coøn hôn soáng maø laøm keû aùc”. Dòch nhö vaäy laø khoâng ñeå yù chöõ taän (尽) trong nguyeân vaên ñoàng nghóa vôùi chöõ taãn (烬) khaéc soùt boä hoûa, vaø töø ñoâi taän nhieân (尽然) ñi lieàn vôùi töø vò vieát chöù khoâng phaûi ñi lieàn vôùi “daëc tuùc ñieåu giaû”, nghóa laø daáu phaåy phaûi ñöôïc ñaët sau chöõ giaû chöù khoâng phaûi sau chöõ nhieân. Vaø caâu “kieán daëc tuùc ñieåu giaû” coù nghóa laø thaáy keû ñaët baãy baét chim ñeâm. Töø taän nhieân (尽然) naøy chæ laø moät traïng thaùi taâm lyù nhö di nhieân (怡然) laø vui möøng, ñieán nhieân (靦然) laø maéc côõ v.v vaø coù nghóa laø buoàn baõ rôi leä. Chöõ taãn (烬) laø leä ñeøn saùp rôi chaûy, töø ñoù daãn tôùi taän nhieân (尽然) laø buoàn baõ rôi leä. Chöõ taãn (烬) naøy ñöôïc duøng ôû tieåu truyeän thieàn sö Töø Ñaïo Haïnh, trong caâu: “Sö phöông cöû aùn nhi thuøy, thuû vò thích quyeån, ñaêng chi dö taãn ñaõi duïc doanh caùi”, nghóa laø: “Sö ñang töïa baøn maø nguû, tay chöa rôøi quyeån, leä neán thöøa rôi ñoïng gaàn bít khay ñeøn”. Roõ neùt hôn caû laø quyeån 7, saùch Caûnh Ñöùc truyeàn ñaêng luïc ñaõ söû duïng töø taãn nhieân (烬然) nhö sau: “Duy Khoan thieàn sö giaû Nieân thaäp tam kieán saùt sanh giaû, taãn nhieân baát nhaãn thöïc”, nghóa laø: “Thieàn sö Duy Khoan, naêm möôøi ba tuoåi, thaáy saùt sanh, buoàn baõ khoâng nôõ aên”. 115Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 9 (126) . 2015 Vaäy caâu treân coù leõ neân dòch laø: (Meï hoï Cuø) khi coøn chöa laáy choàng nhaø ôû caïnh baõi tha ma gaàn khu röøng, thaáy ngöôøi ta ñaët baãy baét chim ñeâm, baø buoàn baõ noùi raèng: “Ta thaø chòu cheát maø laøm ñieàu thieän, hôn laø soáng maø laøm ñieàu aùc!”. Nguyeân vaên (Cuõng trang 95): “Nhaát nhaät phöông chöùc caåm, höõu ñaïi nhó haàu töï laâm trung xuaát lai baûo kyø boái caùnh nhaät naõi khöù. Cuø thò giaùc höõu döïng, caäp sinh nhi oá chi, khí vu laâm gian”. Baûn NÑT dòch laø: “Moät hoâm baø ñang ngoài deät vaûi, coù con khæ lôùn töø trong röøng chaïy ra, oâm laáy löng baø suoát ngaøy môùi boû ñi. Sau ñoù baø bieát mình coù mang. Ñeán khi sinh ra, ñöùa con maët muõi xaáu xí, baø laáy laøm gheùt, beøn ñem boû vaøo röøng”. Dòch nhö vaäy coù hai ñieåm ñaùng noùi. Thöù nhaát haún ai cuõng bieát chöõ caåm (錦) nghóa laø gaám maø sao laïi dòch laø vaûi. Trong nguyeân vaên ôû caû hai baûn TUTA vaø Ñaïi Nam Thieàn uyeån truyeàn ñaêng taäp luïc (ÑNTUTÑTL) ñeàu khoâng thaáy coù caâu naøo noùi ñeán chi tieát “ñöùa con maët muõi xaáu xí”. Chöõ oá (惡) ôû ñaây laø gheùt chöù khoâng phaûi xaáu. Vaäy caâu treân neân dòch laø: “Moät hoâm, baø ñang deät gaám thì coù con khæ lôùn töø trong röøng ra oâm laáy löng baø suoát ngaøy môùi boû ñi. Baø Cuø bieát mình coù thai, khi sinh con laáy laøm gheùt, beøn ñem boû vaøo röøng”. Nguyeân vaên (Cuõng trang 95): “Ñoàng höông Chieâm Thaønh cuï sö Ñaøm thò (具師譚氏), thuû nhi cuùc chi, nhaân danh dó Khí”. Baûn NÑT dòch: “Trong höông coù sö cuï ngöôøi Chieâm Thaønh hoï Ñaøm troâng thaáy ñem veà nuoâi, nhaân ñoù ñaët teân laø Khí”. Theo chuùng toâi nghó töø cuï sö maø dòch theo kieåu “mot aø mot” laø sö cuï e khoâng oån. Vì sö cuï laø töø Noâm ñeå goïi toân kính nhaø sö giaø theo kieåu ngöôøi bình daân vaø khoâng coù töø Haùn vaên naøo laø cuï sö (具師) ñeå chæ sö cuï theo nghóa treân. Theo choã chuùng toâi nghó coù leõ ñaây laø teân ngöôøi Chieâm Thaønh ñöôïc phieân aâm nhö theá, baèng côù laø ôû saùch Toaøn thö (B3 tôø 22b5 vaø 37a7) coù ghi teân hai ngöôøi Chieâm Thaønh laø Cuï OÂng vaø Cuï Ban. Veà Cuï OÂng, Toaøn thö vieát: “Nieân hieäu Thieân Phuø Dueä thöù 5 (1124), ngöôøi nöôùc Chieâm Thaønh laø Cuï OÂng vaø ñoà ñeä ba ngöôøi ñeán chaàu”. Veà Cuï Ban, saùch aáy vieát: “Muøa thu thaùng 7 nieân hieäu Thieân Thuaän thöù 5 (1132), ngöôøi nöôùc Chieâm Thaønh laø Cuï Ban v.v troán veà nöôùc hoï, ñeán Nhaät Leä thì bò ngöôøi traïi Nhaät Leä baét giaûi veà kinh sö”. Vaäy coù leõ ñoaïn treân neân dòch laø: “Trong laøng coù ngöôøi Chieâm Thaønh laø Ñaøm Cuï Sö nhaët veà nuoâi neân môùi ñaët teân laø Khí”. Tuy nhieân ñaây cuõng chæ laø choã suy nghó cuûa chuùng toâi coù tính caùch gôïi yù chôù khoâng daùm cho laø ñuùng! Trang 96 (Tieåu truyeän thieàn sö Ngoä AÁn) Nguyeân vaên: Thöôøng höõu taêng vaán: “Nhö haø thò ñaïi ñaïo”. Sö vaân: “Ñaïi loä”. Taêng vaán: “Hoïc nhaân vaán ‘ñaïi ñaïo’, ñoái dó ñaïi loä! Vò thaåm haø nhaät ñaït ñaïi ñaïo?”. Sö vaân: “Mieâu nhi vò giaûi troùc thöû (猫兒未解捉鼠)”. 116 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 9 (126) . 2015 Baûn NÑT dòch: “Coù taêng khaùch thænh vaán: - Theá naøo laø ñaïi ñaïo? Sö ñaùp: - Con ñöôøng lôùn. Khaùch hoûi: - Keû hoïc naøy hoûi veà ñaïi ñaïo theá maø hoøa thöôïng laïi ñaùp laø con ñöôøng lôùn, ñeä töû chöa bieát bao giôø thì ñaït tôùi ñaïi ñaïo. Sö ñaùp: - Meøo con chöa bieát baét chuoät”. Dòch nhö vaäy ñoái vôùi vaên lyù ñôøi thöôøng thì cuõng chöa oån, maø ñoái vôùi thieàn lyù thì laïi caøng khoâng oån hôn. Tröôùc heát xin noùi veà töø ngöõ ñôøi thöôøng. Töø mieâu nhi (猫兒) maø ña soá ngöôøi Vieät ta hoïc chöõ Nho thöôøng hieåu giaûn dò theo nghóa töøng tieáng laø meøo con, thì ñoái vôùi ngöôøi Hoa, mieâu nhi chæ coù nghóa ñôn giaûn laø con meøo. Cuõng nhö caåu töû (狗子) laø con choù chöù khoâng phaûi choù con. Chöõ nhi (兒) ñöùng sau teân loaøi vaät nho nhoû coù nghóa nhö tieáng con trong tieáng Vieät. Chaúng haïn, con nhoàng töùc con baùt baùt thì goïi laø baùt baùt nhi, con hoaøng oanh thì goïi laø hoaøng oanh nhi Hoaëc ñöùng sau giai caáp coù nghóa laø “ngöôøi, keû”, nhö khaát nhi (乞兒) laø ngöôøi aên maøy, ñoà nhi (屠兒) laø keû ñoà teå v.v Chuùng toâi xin tröng daãn moät ngöõ luïc ñaõ söû duïng töø mieâu nhi vôùi nghóa con meøo: Vaán: “Phaøm Thaùnh ñoàng cö thôøi nhö haø?”, sö vaân: “Löôõng caù mieâu nhi, nhaát caù ninh”. Nghóa laø: Hoûi “Phaøm Thaùnh cuøng chung loän thì theá naøo?”, sö ñaùp “Caû hai con meøo ñeàu cuøng moät baûn tính laø hung döõ” (Nguõ ñaêng hoäi nguyeân, q. 11). Gôïi yù: YÙ noùi phaøm, Thaùnh khoâng coù gì khaùc nhau, nhö tuy hai con meøo nhöng cuõng ñeàu coù chung moät caù tính laø hung döõ. Hay trong quyeån 8, saùch Caûnh Ñöùc truyeàn ñaêng luïc (Ñaïi 51-258 thöôïng) cheùp: Sö nhaân Ñoâng Taây löôõng ñöôøng caùc tranh mieâu nhi. Sö ngoä chi vò chuùng vieát: “Ñaïo ñaéc töùc cöùu thuû mieâu nhi. Ñaïo baát ñaéc töùc traûm khöôùc giaû”. Nghóa laø: Thieàn sö (Nam Tuyeàn Phoå Nguyeän) nhaân taêng chuùng hai ñöôøng Ñoâng Taây tranh nhau con meøo, sö baét gaëp môùi noùi vôùi hoï: “Noùi ñuùng thì cöùu ñöôïc con meøo. Neáu khoâng noùi ñuùng thì ta cheùm quaùch noù”. Veà thieàn lyù thì taïi sao caâu “Mieâu nhi vò giaûi troùc thöû” dòch “Meøo con chöa bieát baét chuoät”, laïi khoâng ñuùng? Meøo con chöa bieát baét chuoät laø phaûi roài coøn sai choã naøo! Ñeå laøm saùng toû choã sai naøy chuùng ta caàn raø soaùt laïi taäp quaùn Thieàn toâng. Theo quan ñieåm cuûa Thieàn toâng thì nhöõng vaán ñeà thuoäc chæ yù huyeàn dieäu cuûa thieàn nhö “Toå sö Taây lai yù”, “Phaät phaùp ñaïi yù”, “Töï kyû Phaät”, “Ñaïi ñaïo”, “Lieân hoa vò xuaát thuûy”, “Lieân hoa xuaát thuûy haäu” v.v laø nhöõng ñieàu baát khaû tö nghì, cho neân chuùng ta khoâng theå ñem tri kieán haïn löôïng cuûa chuùng sanh, hoaëc ngoân ngöõ, vaên töï maø hoûi baøn, giaûi thích ñöôïc. Trong con maét cuûa caùc thieàn sö ñaéc ñaïo neáu keû naøo hoûi baøn tôùi nhöõng vaán ñeà ñoù laø ñaõ haønh ñoäng moät caùch meâ muoäi, ngöôïc ñôøi, chaïy ñuoåi hö voïng. Do ñoù khi gaëp hoïc nhaân hay ñoái phöông 117Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 9 (126) . 2015 ñem nhöõng vaán ñeà ñoù ra maø hoûi vieãn voâng thì haàu heát thaùi ñoä cuûa caùc thieàn sö laø im laëng moät laùt roài hoûi: “Ñaõ hieåu chöa?”, hoaëc laøm moät cöû chæ bieåu thò chuyeän ngöôïc ñôøi nhö doäng ñaàu xuoáng ñaát, choång caúng leân trôøi ñeå ñi, hay laáy ñoâi deùp ñeå treân ñaàu roài ñi ra, hoaëc traû lôøi moät caâu baâng quô vôù vaån, hoaëc traû lôøi moät caâu nghòch lyù ngöôïc ñôøi, hoaëc moät caâu bieåu thò chuyeän thaät bình thöôøng giaûn dò, ñeå doàn ngöôøi hoûi vaøo choã cuøng ñöôøng kieán giaûi, may ra ôû ñoù coù chuùt cô hoäi naøo chaêng?! Chuùng toâi xin tröng daãn moät soá ngöõ luïc chöùng minh: - Vaán: “Nhö haø thò Taây lai yù?”, sö vieát: “Vaên töû thöôïng thieát ngöu”. Nghóa laø taêng nhaân hoûi: “Theá naøo laø yù cuûa Toå Ñaït Ma töø AÁn Ñoä sang?”, thieàn sö Ñaïo Khuoâng ñaùp: “Con muoãi ñaùp leân mình traâu saét ñeå ñoát” (Caûnh Ñöùc truyeàn ñaêng luïc, q. 21). - Taêng vaán: “Nhö haø thò Phaät phaùp ñaïi yù?”, sö vieát: “Lö Laêng meã taùc ma giaù?”. Nghóa laø taêng nhaân hoûi: “Theá naøo laø ñaïi yù cuûa Phaät phaùp?”, thieàn sö Haønh Tö noùi: “Giaù gaïo ôû Lö Laêng bao nhieâu vaäy caø?” (Toå Ñöôøng taäp, q. 3). - Taêng vaán: “Nhö haø thò Phaät phaùp ñaïi yù?”, sö vieát: “Hoaøng Haø voâ trích thuûy, Hoa Nhaïc toång bình traàm”. Nghóa laø taêng nhaân hoûi: “Theá naøo laø ñaïi yù cuûa Phaät phaùp?”, thieàn sö Thieân Phöôùc ñaùp: “Soâng Hoàng Haø caïn queo khoâng gioït nöôùc, nuùi Hoa Nhaïc hoaøn toaøn bò ngaäp chìm” (Caûnh Ñöùc truyeàn ñaêng luïc, q. 15). - Taêng vaán: “Nhö haø thò Phaät phaùp ñaïi yù?”, sö vaán: “Xuaân nhaät keâ minh”. Vieát: “Hoïc nhaân baát hoäi”, sö vieát: “Trung thu khuyeån pheä”. Nghóa laø taêng nhaân hoûi: “Theá naøo laø ñaïi yù cuûa Phaät phaùp?”, thieàn sö Ñaïi Thieän ñaùp: “Ngaøy xuaân gaø gaùy”, taêng nhaân noùi: “Hoïc nhaân khoâng hieåu”. Sö noùi theâm: “Trung thu choù suûa” (Nguõ ñaêng hoäi nguyeân, q. 3). - Vaán: “Nhö haø thò ñaïo?”, sö vieát: “Töôøng ngoaïi ñeå”. Vieát: “Baát vaán giaù caù”. Sö vieát: “Neã vaán na caù?”, vieát: “Ñaïi ñaïo”. Sö vieát: “Ñaïi ñaïo thaáu Tröôøng An”. Nghóa laø taêng hoûi: “Theá naøo laø ñaïo?”, thieàn sö Trieäu Chaâu Tuøng Thaåm (giaû boä töôûng hoûi con ñöôøng) ñaùp: “ÔÛ beân ngoaøi töôøng raøo”. Taêng nhaân noùi: “Ñeä töû khoâng hoûi chuyeän con ñöôøng ñoù”, sö hoûi: “Vaäy chöù oâng hoûi caùi gì?”, taêng ñaùp: “Hoûi veà ñaïi ñaïo (ñaïo lôùn) kia”. Sö (vaãn giaû boä hieåu laàm caâu hoûi) ñaùp: “AØ con ñöôøng lôùn haû, noù thoâng thaáu taän Tröôøng An laän” (Nguõ ñaêng hoäi nguyeân, q. 4). Vôùi ngaàn aáy tröng daãn, chuùng ta ñaõ taïm naém ñöôïc taäp quaùn Thieàn toâng khi gaëp ngöôøi hoûi veà nhöõng vaán ñeà baát khaû tö nghì. Giôø xin trôû laïi chuyeän meøo chöa töøng bieát baét chuoät. Khi oâng taêng hoûi theá naøo laø ñaïi ñaïo, thieàn sö Ngoä AÁn ñaõ khoâng chòu traû lôøi maø giaû boä hieåu nhaàm neân ñaùp neù laø con ñöôøng lôùn ñeå ngaàm khaûi thò oâng taêng ñöøng hoûi vôù vaån chuyeän ñoù. Nhöng oâng taêng khoâng lónh hoäi, laïi naèng naëc hoûi cho ñöôïc “Chöøng naøo ñaït tôùi ñaïo lôùn”, neân sö Ngoä AÁn môùi ñöa ra moät caâu noùi ngöôïc ñôøi: “Meøo chöa töøng bieát baét chuoät”. Dòch theo thuaän yù thì khoâng hieåu ñuùng thaâm yù cuûa thieàn sö khi traû lôøi oâng taêng! Dòch thieàn vaø dòch vaên hoïc ñôøi thöôøng coù khaùc nhau vaäy. 118 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 9 (126) . 2015 Trang 100-101 (Tieåu truyeän thieàn sö Ñaïo Hueä vaø Bieän Taøi) Nguyeân vaên: “Thò daï tam canh maãn nhieân nhi teä. Moân nhaân Quaùch taêng thoáng bò leã vaät quy boån quaän traø-tyø taâm tang taát, thaùp vu Tieân Du sôn, Baûo Kham töï, thieân xaù-lôïi an trí”. “Long kinh Vaïn Tueá töï, Bieän Taøi thieàn sö, Quaûng Chaâu nhaân”. Baûn NÑT dòch: “Canh ba ñeâm aáy sö laëng leõ qua ñôøi. Hoïc troø laø Quaùch taêng thoáng lo lieäu leã vaät, ñöa thi haøi sö veà quaän nhaø laøm leã hoûa taùng roài xaây thaùp ôû beân caïnh chuøa Long Khaùm nuùi Tieân Du, moät phaàn xaù-lôïi ñem veà thôø ôû chuøa Vaïn Tueá taïi Thaêng Long”. “Thieàn sö Bieän Taøi ngöôøi Quaûng Chaâu Trung Quoác”. Ñoaïn naøy ngöôøi dòch phaïm nhieàu sai soùt. Thöù nhaát nguyeân vaên cuûa caû hai baûn TUTA vaø ÑNTUTÑTL ñeàu vieát laø chuøa Baûo Kham (Khaùm), nhöng Baûn NÑT laïi dòch laø chuøa Long Khaùm. Thöù ñeán caû hai cuõng ñeàu vieát: “traø-tyø taâm tang taát”, nghóa laø: “Laøm leã hoûa taùng vaø chòu taâm tang xong”, nhöng ngöôøi dòch laïi boû maát chi tieát quan troïng laø Quaùch taêng thoáng laøm leã hoûa taùng chòu taâm tang xong (töùc sau 3 naêm) môùi dôøi xaù lôïi cuûa sö veà chuøa Baûo Kham. Vaø quan troïng hôn heát laø do trong nguyeân vaên ôû caû hai baûn TUTA vaø ÑNTUTÑTL ñeàu khoâng chaám caâu xuoáng doøng sau chöõ cuoái cuûa phaàn tieåu truyeän Ñaïo Hueä thieàn sö ñeå sang phaàn tieåu truyeän thieàn sö Bieän Taøi neân ngöôøi dòch ñaõ nhaàm laãn khi ñem caâu “Long kinh Vaïn Tueá töï” laø caâu ñaàu cuûa tieåu truyeän thieàn sö Bieän Taøi gheùp vaøo phaàn cuoái tieåu truyeän thieàn sö Ñaïo Hueä vaø laøm tieåu truyeän thieàn sö Bieän Taøi maát phaàn neâu teân ngoâi chuøa maø sö truï trì. Ñieàu naøy cuõng laï vì tieåu truyeän cuûa taát caû caùc thieàn sö ñöôïc keå trong TUTA ñeàu theo moät boá cuïc duy nhaát laø tröôùc heát neâu ñòa danh ngoâi chuøa maø thieàn sö truï trì toïa laïc, keá neâu teân ngoâi chuøa ñoù, roài tôùi phaùp danh thieàn sö. Dòch nhö Baûn NÑT thì hoùa ra thieàn sö Bieän Taøi khoâng bieát ñaõ truï trì ôû chuøa naøo, vaø ngoâi chuøa ñoù khoâng bieát toïa laïc ôû ñaâu! Vaäy ñoaïn treân neân dòch laø: “Canh ba ñeâm ñoù, sö laëng leõ qua ñôøi. Hoïc troø laø taêng thoáng hoï Quaùch chuaån bò leã vaät, ñöa thi haøi sö veà quaän nhaø hoûa taùng, chòu taâm tang xong môùi xaây thaùp ôû chuøa Baûo Kham treân nuùi Tieân Du, dôøi xaù lôïi cuûa sö an trí vaøo ñaáy”. (Keát thuùc tieåu truyeän thieàn sö Ñaïo Hueä, chuyeån sang tieåu truyeän thieàn sö Bieän Taøi vôùi caâu môû ñaàu: “Thieàn sö Bieän Taøi ôû chuøa Vaïn Tueá taïi kinh ñoâ Thaêng Long, ngöôøi Quaûng Chaâu Trung Quoác”). Ñeå xaùc minh caâu “Long kinh Vaïn Tueá töï, Bieän Taøi thieàn sö, Quaûng Chaâu nhaân” thuoäc caâu ñaàu cuûa tieåu truyeän thieàn sö Bieän Taøi, töùc chuøa Vaïn Tueá ôû kinh ñoâ Thaêng Long laø nôi truï trì cuûa thieàn sö Bieän Taøi, chuùng toâi xin trích daãn ñoaïn sau ñaây trong tieåu truyeän thieàn sö Khaùnh Hyû: “Sö (Khaùnh Hyû) baát hoäi naõi töø (Boån Tòch) khöù, chí Vaïn Tueá Bieän Taøi. Taøi vaán”, nghóa laø: “Sö Khaùnh Hyû khoâng kheá hoäi ñöôïc, beøn giaõ töø thaày laø Boån Tòch, ñeán (tham vaán) thieàn sö Bieän Taøi chuøa Vaïn Tueá. Bieän Taøi hoûi”. 119Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 9 (126) . 2015 Trang 114 (Tieåu truyeän thieàn sö Tín Hoïc) Nguyeân vaên: “(Sö) nhaät duy nhöùt thöïc, hình dung khoâ tuïy, nhö thöû höõu nieân, tuyeät voâ yeám saéc (絕無厭色)”. Baûn NÑT dòch: “(Sö) trong nhieàu naêm, haøng ngaøy chæ aên moät böõa, hình dung khoâ heùo tieàu tuïy, döùt heát loøng ham muoán”. Dòch nhö vaäy laø nhaàm laãn vì tuyeät voâ yeám saéc coù nghóa laø (maët) tuyeät ñoái khoâng loä veû chaùn naûn chuùt naøo, yù noùi tuy trong nhieàu naêm, ñôøi soáng thanh baàn ñaïm baïc, thaân theå heùo moøn, nhöng thaàn saéc thieàn sö Tín Hoïc vaãn thaûn nhieân, ung dung voâ söï, chaúng loä veû chaùn naûn. Trang 120 (Tieåu truyeän thieàn sö Tònh Khoâng) Nguyeân vaên: Vaán: “Toå yù döõ Giaùo yù thò ñoàng thò bieät?”. Sö vaân: “Vaïn lyù theâ haøng giai trieàu khuyeát”. Vaán: “Hoøa thöôïng höõu kyø ñaëc söï nhö haø baát höôùng hoïc nhaân thuyeát?”. Baûn NÑT dòch: Hoûi: “YÙ Toå vaø yù Phaät gioáng (nhau) khaùc nhau theá naøo?”. Ñaùp: “Treøo non vöôït bieån muoân daëm ñeàu höôùng veà cöûa khuyeát”. Hoûi: “Trí tueä cuûa hoøa thöôïng thaät ñaëc saéc kyø laï, sao khoâng cho caùc ñeä töû cuøng bieát?”. Caâu “Treøo non vöôït bieån muoân daëm ñeàu höôùng veà cöûa khuyeát” dòch raát hay, ñaït thaáu yù thieàn, khoâng nhaàm laãn nhö hoøa thöôïng Thanh Töø khi ngaøi dòch “Muoân daëm nhôø thuyeàn ñeàu ñeán beán”. Nhöng tôùi caâu “Hoøa thöôïng höõu kyø ñaëc söï nhö haø baát höôùng hoïc nhaân thuyeát?” maø dòch “Trí tueä cuûa hoøa thöôïng thaät ñaëc saéc kyø laï, sao khoâng cho caùc ñeä töû cuøng bieát?” thì laïi hoûng naëng vì ngöôøi dòch khoâng naém ñöôïc xuaát xöù caâu naøy. Thaät ra trong truyeän thieàn sö Tònh Khoâng, ñoaïn töø caâu “Toå yù döõ Giaùo yù nhö haø thò bieät?” ñeán caâu “Daï Tyù thôøi phu toïa tröôøng vaõng” haàu nhö TUTA ñaõ cheùp laïi gioáng 90% moät ñoaïn trong tieåu truyeän thieàn sö Thieän Hoäi ôû quyeån 15, saùch Caûnh Ñöùc truyeàn ñaêng luïc (Ñaïi 51-324 trung). Vaäy ñoaïn treân coù leõ neân dòch laø: “Hoøa thöôïng coù baûn söï ñoäc ñaëc nhö theá sao khoâng noùi cho hoïc nhaân moã ñaây bieát?”, nghóa laø sao khoâng noùi cho rieâng baûn thaân tieåu sö bieát maø thoâi, chöù khoâng phaûi “cho caùc ñeä töû cuøng bieát”. Vaø “kyø ñaëc söï” ñaây laø “baûn söï”, phong caùch, söï vieäc saéc neùt ñoäc ñaùo chöù khoâng phaûi “trí tueä cuûa hoøa thöôïng thaät ñaëc saéc kyø laï” nhö Baûn NÑT dòch! Thuaät ngöõ “kyø ñaëc söï” ñöôïc tröôùc taùc Thieàn laâm söû duïng raát nhieàu nhö: - Quyeån 21, saùch Caûnh Ñöùc truyeàn ñaêng luïc (Ñaïi 51-371 haï) cheùp: Sö thöôïng ñöôøng vieát: “Toâng moân huyeàn dieäu, vi ñöông chæ nhaãm (taãm) ma daõ, caùnh bieät höõu kyø ñaëc”. Nghóa laø thieàn sö La Haùn Queá Saâm thöôïng ñöôøng noùi: “Toâng moân huyeàn dieäu, chæ neân nhö theá, chöù ñaâu coù neùt gì ñoäc ñaùo ñaâu!”. 120 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 9 (126) . 2015 - Quyeån 18, saùch Caûnh Ñöùc truyeàn ñaêng luïc (Ñaïi 51-344 thöôïng) vieát: Sö höõu thôøi vaân: “Chö thieàn ñöùc nhöõ chö nhaân taän tuaàn phöông haønh cöôùc lai, xöng ngaõ tham thieàn hoïc ñaïo, vi höõu kyø ñaëc xöù khöù, vi ñöông chæ nhaãm ma Ñoâng vaán Taây vaán?”. Nghóa laø thieàn sö (Huyeàn Sa Sö Bò) coù khi noùi: “Thieàn ñöùc caùc oâng ñeàu ñaõ ñi haønh cöôùc caùc nôi trôû veà ñaây xöng ta ñaõ tham thieàn hoïc ñaïo. Vaäy coù baûn saéc gì ñoäc ñaùo? Hay chæ coù hoûi naøy, hoûi noï nhö theá?”. Coøn caâu “Toå yù döõ Giaùo yù thò ñoàng thò bieät?”, Baûn NÑT dòch: “YÙ Toå vaø yù Phaät gioáng nhau khaùc nhau theá naøo?”. Dòch nhö theá coù leõ do ngöôøi dòch chöa ñeå yù nghóa ñích thöïc cuûa caùc thuaät ngöõ Toå yù vaø Giaùo yù, neân tuy veà ñieåm chung chung thì dòch nhö theá khoâng coù gì sai, nhöng ñoäc giaû seõ khoâng naém ñöôïc yù nghóa maáu choát cuûa caâu hoûi treân. (Vaán ñeà Toå yù vaø Giaùo yù ñaõ ñeà caäp ôû tieåu truyeän quoác sö Thoâng Bieän, xin khoâng nhaéc laïi). Vaäy caâu treân phaûi dòch ñaày ñuû hôn laø: “Chæ yù cuûa Toå Thieàn toâng vaø giaùo nghóa cuûa chö gia Giaùo toâng gioáng hay khaùc nhau?”. Trang 120 (Tieåu truyeän thieàn sö Ñaïi Xaû) Nguyeân vaên: Nhaát nhaät Lyù Anh Toâng vaán: “Traãm ña phieàn hoaëc, haø thuaät thò chi?”, sö vaân: “Thaäp nhò nhaân duyeân phaùp, thò sanh töû tuaàn hoaøn chi caên boån. Duïc dó trò chi, thöû kyø döôïc daõ”. Baûn NÑT dòch: “Moät hoâm vua Lyù Anh Toâng vôøi sö ñeán hoûi: - Traãm nhieàu phieàn caûm, coù pheùp gì chöõa khoûi khoâng? Sö noùi: - Phaùp thaäp nhò nhaân duyeân laø goác reã cuûa voøng sanh töû tuaàn hoaøn. Beä haï duøng pheùp aáy thì ñoù laø thuoác chöõa beänh vaäy!”. Chuùng toâi xem kyõ nguyeân vaên, ôû caû hai baûn TUTA vaø ÑNTUTÑTL ñeàu thaáy cheùp laø: “Traãm ña phieàn hoaëc (煩惑)”, chöù khoâng phaûi phieàn caûm (煩感). Phieàn hoaëc laø phieàn naõo vaø nghi hoaëc meâ laàm, khoâng theå dòch laø phieàn caûm ñöôïc. Phaûi chaêng ngöôøi dòch ñaõ sô yù ñoïc nhaàm hoaëc thaønh caûm, vì töï daïng hai chöõ hoaëc vaø caûm khaù gioáng nhau? Ñoaïn naøy taùc giaû TUTA sao cheùp laïi gaàn nhö nguyeân yù ñoaïn vieát veà tieåu truyeän thieàn sö Baûo Chí ôû quyeån 27, saùch Caûnh Ñöùc truyeàn ñaêng luïc (Ñaïi 51- 430 thöôïng) nhö sau: “Ñeá nhaát nhaät vaán sö vieát: “Ñeä töû phieàn hoaëc haø dó trò chi?”, sö vieát: “Thaäp nhò thöùc giaû dó vi thaäp nhò nhaân duyeân trò hoaëc döôïc daõ”. Trang 122 (Tieåu truyeän thieàn sö Ñaïi Xaû) Nguyeân vaên: “ Tích Löông Vuõ Ñeá thöôøng dó thò vaán Baûo Chí thieàn sö, Chí dieäc nhö thò ñoái. Kim thieát vi beä haï cöû töï (舉似)”. Baûn NÑT dòch: “ Ngaøy xöa, Löông Vuõ Ñeá töøng hoûi Baûo Chí thieàn sö, Baûo Chí cuõng traû lôøi nhö theá. Nay baàn ñaïo troäm pheùp noùi töông töï ñeå beä haï tham cöùu”. 121Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 9 (126) . 2015 “Cöû töï” (舉似) laø thuaät laïi y heät hoài tröôùc, chöù khoâng phaûi noùi töông töï, vì noùi töông töï coù nghóa laø noùi laïi, keå laïi gaàn gioáng, na naù, chöù khoâng y heät. Do ñoù khoâng dieãn taû heát yù chöõ cöû töï ñöôïc, cöû töï laø moät thuaät ngöõ thieàn cho neân caàn phaûi ñöôïc dòch saùt chöù khoâng theå phoûng dòch ñöôïc. Vaäy caâu treân coù leõ neân dòch laø: “ Ngaøy xöa Löông Vuõ Ñeá töøng hoûi thieàn sö Baûo Chí, Baûo Chí cuõng traû lôøi nhö theá. Nay (baàn ñaïo) troäm pheùp thuaät laïi y heät cho beä haï nghe”. Trang 123 (Tieåu truyeän thieàn sö Ñaïi Xaû) Nguyeân vaên: “Ñoà trung nhaân coäng quaù (徒中人共過) Maõ thöôïng nhaân baát haønh (馬上人不行)” Baûn NÑT trích baûn dòch baøi thô treân cuûa oâng Minh Chi nhö sau: “Treân ñöôøng ngöôøi cuøng qua Côõi ngöïa, ngöôøi khoâng ñi!” Dòch nhö vaäy khoâng ñaït yù taùc giaû, maø veà caâu cuù nghe cuõng khoâng hôïp nghóa. YÙ cuûa hai caâu naøy cheâ chuùng sanh ai cuõng coù Phaät tính, töï kyû Phaät maø khoâng bieát söû duïng laïi ñi tìm Phaät ñaâu ñaâu ôû beân ngoaøi. Chaúng khaùc naøo treân ñöôøng laém keû qua laïi nhöng ñeàu cuoác boä coøn treân löng ngöïa thì chaúng thaáy ai côõi caû (yù noùi keû coù ngöïa cuõng chæ daét ngöïa cuoác boä chöù khoâng bieát côõi treân löng noù). Hai caâu naøy yù cuõng gioáng nhö hai caâu thô cuûa thieàn sö Ñaïo Haïnh: Phuù nhaân höõu caâu töû Boä haønh baát kî caâu Nghóa laø: Keû giaøu coù ngöïa tô Cuoác boä chaúng côõi ñaâu Trang 124 (Tieåu truyeän thieàn sö Tònh Löïc) Nguyeân vaên: “ (Sö) tính Ngoâ, huùy Traïm, thieáu thoâng bieän, tröôøng ö vaên ngheä (長於 文藝)”. Baûn NÑT dòch: “(Sö) hoï Ngoâ, teân huùy laø Traïm. Töø thuôû nhoû thoâng minh, gioûi bieän luaän, coù taøi vaên ngheä...”. Dòch nhö vaäy tuy khoâng coù gì sai, nhöng chung chung quaù, coù leõ vì ngöôøi dòch khoâng ñeå yù ñeán nghóa cuûa töø vaên ngheä (文藝) trong thôøi quaân chuû xa xöa. Thuôû ñoù, töø vaên ngheä khoâng coù nghóa laø vaên hoïc ngheä thuaät nhö ta hieåu ngaøy nay, maø laø moät töø duøng ñeå chæ moät theå vaên duøng trong khoa cöû laø theå “cheá ngheä”. Vaên ngheä hay vaên cheá ngheä ñöôïc vieát theo theå baùt coå, goàm hai veá ñoái nhau vaø coù chuùt ít thay ñoåi tuøy theo cuoäc thi ôû moãi trieàu ñaïi, nhöng töïu trung goàm thi, phuù, vaên, saùch, cheá, chieáu, bieåu v.v... 122 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 9 (126) . 2015 Vaäy ñoaïn treân neân dòch: “(Sö) hoï Ngoâ, teân huùy laø Traïm, töø nhoû thoâng minh, bieän baùc lanh leï, gioûi vaên baùt coå khoa cöû cheá ngheä”. Töø naøy Boà Tuøng Linh duøng raát nhieàu trong Lieâu trai chí dò, thí duï nhö ôû truyeän Tö Vaên Lang: “Sinh taøm phaãn, hieân mi, nhöôõng uyeån nhi ñaïi ngoân vieát: “Caûm ñöông tieàn meänh ñeà, nhaát hieäu vaên ngheä hoà?”. Nghóa laø: Sinh xaáu hoå ñoå quaïu, trôïn maét, xaén tay aùo, thaùch lôùn loái: “Caùc anh coù daùm ra ñaàu ñeà ngay taïi ñaây ñeå cuøng nhau thi ñaáu vaên chöông cheá ngheä khoâng?”. Töø vaên ngheä cuõng coù khi ñöôïc Boà Tuøng Linh vieát laø cheá ngheä, nhö trong truyeän Long Phi töôùng coâng: “Lòch thôøi nhöôïc höõu soá nieân chi cöûu, nhieân haïnh voâ khoå ñaùn voâ bieät thö khaû ñoäc, duy cheá ngheä baùch thuû”, nghóa laø: “Traûi qua coù leõ ñaõ maáy naêm, nhöng may cuõng khoâng buoàn khoå gì, coù ñieàu chaúng coù saùch chi khaùc ñeå ñoïc, chæ coù hôn traêm baøi vaên cheá ngheä!”. Nguyeân vaên (Cuõng trang 124): “ Du hoïc thôøi, ngoä Tieân Du Ñaïo Hueä, chaâm giôùi töông ñaàu (針芥相投), theâ taâm Phaät ñòa”. Baûn NÑT dòch: “Khi du hoïc ñöôïc gaëp thieàn sö Ñaïo Hueä, oâng bò cuoán huùt, beøn doác loøng nöông nhôø ñaát Phaät”. Dòch nhö vaäy, ngoaøi loãi boû soùt ñòa phöông Tieân Du, coøn phaïm phaûi nhaàm laãn khi hieåu “chaâm giôùi töông ñaàu” laø “bò cuoán huùt”. Cuïm töø chaâm giôùi töông ñaàu (針芥相投) nguyeân coù nghóa thöôøng laø hoät caûi neùm ra ghim truùng ñaàu muõi kim, laø moät chuyeän thaät khoù xaûy ra, ñöôïc saùng taùc tuøng laâm söû duïng ñeå chæ thaày troø nhaân duyeân kheá hôïp thaät ñaëc bieät hieám thaáy. Trang 125 (Tieåu truyeän thieàn sö Tònh Löïc) Nguyeân vaên: “ Caän thieän tri thöùc, phaùt ngoân hoøa duyeät, thuyeát taát dó thôøi, noäi voâ boá uùy, lieãu ñaït ö nghóa”. Baûn NÑT dòch: “ thaân gaàn keû thieän tri thöùc, lôøi noùi hoøa nhaõ, chaúng bao laâu trong taâm heát sôï haõi, hieåu thaáu giaùo lyù”. “Thuyeát taát dó thôøi, noäi voâ boá uùy” töùc “noùi naêng phaûi tuøy luùc, trong loøng khoâng sôï haõi” laø hai veá phaân bieät, neân khoâng theå dòch chung thaønh “chaúng bao laâu trong taâm heát sôï haõi” ñöôïc. Vaäy ñoaïn treân neân dòch laø: “ thaân gaàn baäc thieän tri thöùc, môû lôøi hoøa nhaõ, noùi naêng löïa luùc, trong taâm khoâng sôï haõi, thaáu ñaït yù nghóa”. Nguyeân vaên (Cuõng trang 125): “Quaùn nhaát thieát phaùp voâ thieàn, voâ ngaõ, voâ taùc, xöù sôû ly phaân bieät, thò vi hoïc ñaïo nhaân daõ”. Baûn NÑT dòch: “Taát caû moïi phaùp voâ thöôøng, voâ ngaõ, voâ taùc, voâ vi choã naøo thaáy cheânh leäch xa rôøi phaûi bieát phaân bieät ñeå hieåu roõ”. Xöù sôû ly phaân bieät (處所離分別) laø lìa xa phaân bieät “coù khoâng” cuûa theá giôùi yù nieäm nhò nguyeân, moät yeáu lyù cuûa thieàn Phaät giaùo maø Thieàn toâng thöôøng nhaán maïnh. 123Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 9 (126) . 2015 Ñoaïn vaên xöù sôû ly phaân bieät taùc giaû ñaõ laáy yù ôû quyeån 3, saùch Caûnh Ñöùc truyeàn ñaêng luïc (Ñaïi 51-221 trung) nhö sau: “Nhöõ duïc minh boån taâm giaû, ñöông thaåm ñeá suy saùt. Ngoä saéc ngoä thanh, vò khôûi giaùc quaùn thôøi, taâm haø sôû chi thò voâ da? Thò höõu da? Kyù baát ñoïa höõu voâ xöù sôû, tuùc taâm chaâu ñoäc laõng, thöôøng chieáu theá gian”, nghóa laø (Taêng Na noùi vôùi moân nhaân Tueä Maõn): “OÂng muoán saùng toû boån taâm thì phaûi suy xeùt caån thaän. Ngoä hình saéc, ngoä aâm thanh maø chöa khôûi giaùc thì taâm ôû ñaâu? Ñoù laø voâ chaêng? Ñoù laø höõu chaêng? Neáu ñaõ khoâng rôi vaøo choã ñoái ñaõi höõu-voâ thì vieân ngoïc taâm kia töï aùnh ngôøi, thöôøng chieáu saùng khaép theá gian”. Vaäy caâu treân coù nghóa laø: “Quaùn saùt taát caû caùc phaùp ñeàu khoâng coù thieàn, voâ ngaõ, voâ taùc, voâ vi, xa lìa phaân bieät ñoái ñaõi coù-khoâng, thì môùi laø ngöôøi hoïc ñaïo”. Neáu dòch nhö Baûn NÑT thì khoâng nhöõng traùi haún yù cuûa nguyeân vaên maø coøn ñaûo loän lyù thieàn nöõa. Trang 127 (Tieåu truyeän thieàn sö Trí Baûo) Nguyeân vaên: Sö töï thaùn vieát: “Ngaõ tuy höõu xuaát gia chi taâm, vò ñaéc xuaát gia chi chæ, thí nhö quaät tænh, tuy chí cöûu nhaän, nhi baát caäp tuyeàn, do vi khí tænh, huoáng tu thaân baát ngoä ñaïo daõ”. Baûn NÑT dòch: Sö than raèng: “Ta tuy coù loøng xuaát gia maø chöa hieåu thaáu toâng chæ cuõng ví nhö ngöôøi ñaøo gieáng saâu ñeán chín nhaän maø khoâng gaëp nöôùc, coøn ñôïi gì maø khoâng boû caùi gieáng aáy ñi! Huoáng chi ta tu thaân maø khoâng ngoä ñaïo, bieát tính theá naøo?”. “Do vi khí tænh” (由爲棄井) coù nghóa laø cuõng keå nhö caùi gieáng boû ñi. Toaøn ñoaïn “thí nhö quaät tænh, tuy chí cöûu nhaän, nhi baát caäp tuyeàn, do vi khí tænh”, coù nghóa laø: “Ví nhö ñaøo gieáng, tuy ñaõ saâu ñeán chín nhaän(*) maø vaãn chöa gaëp maïch nöôùc, thì caùi gieáng ñoù cuõng keå nhö caùi gieáng boû ñi”. Dòch “coøn ñôïi gì maø khoâng boû caùi gieáng aáy ñi” laø khoâng ñuùng vôùi yù nguyeân vaên laém. Trang 130 (Tieåu truyeän thieàn sö Tröôøng Nguyeân) Nguyeân vaên: “Naõi meänh sö coá giao phieân thaàn Leâ Hoái khoa trí khuyeát haï. Caäp chí, quaùn Höông Saùt töï, sö töï hoái ñaøo quy (及至舘香剎寺師自悔逃歸)”. Baûn NÑT dòch: “(Vua) beøn sai baïn cuõ cuûa sö laø phieân thaàn Leâ Hoái ñeán khuyeân môøi. Sö nhaän lôøi cuøng ñi, nhöng khi ñeán chuøa Quaùn Höông laïi laáy laøm hoái, beøn troán veà”. Tröôùc heát, dòch “chuøa Quaùn Höông” laø do ngöôøi dòch khoâng ñeå yù nghóa chöõ quaùn (舘) ôû ngöõ caûnh caâu naøy. Chöõ quaùn khoâng phaûi ñi chung vôùi chöõ Höông (香) thaønh danh töø ñoâi chæ teân chuøa Quaùn Höông maø laø ñoäng töø coù nghóa saép xeáp, boá trí cho thieàn taêng nguï taïm ôû chuøa naøo ñoù, vôùi yù trang troïng. * Nhaän 仞 : ñôn vò ño löôøng thôøi nhaø Chu, 1 nhaän = 8 thöôùc. BBT. 124 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 9 (126) . 2015 Thöù ñeán dòch vaø chaám caâu nhö Baûn NÑT laøm cho caâu vaên trôû neân maäp môø, khoâng roõ nghóa. Trong khi yù nguyeân vaên thì trình töï dieãn bieán roõ reät nhö sau: “Vua sai baïn cuõ cuûa sö laø phieân thaàn Leâ Hoái khuyeán duï môøi sö veà kinh (chuyeän ñoù ñaõ xong), vaø khi ñeán nôi thì saép xeáp cho sö taïm nguï taïi chuøa Höông Saùt (cuõng ñaõ xong), (sau ñoù) sö töï hoái troán veà”. Ngoaøi ra, tuy chöõ saùt (剎) coù nghóa thoâng thöôøng laø coät phöôùn, caùi thaùp thôø Phaät, hay chæ caùi chuøa nhö nghóa cuûa chöõ “töï” (寺), nhöng trong ñoaïn naøy khi noù ñi chung vôùi chöõ Höông (香) ñeå chæ teân chuøa laø Höông Saùt thì coù nghóa ñaïi khaùi “ñaát Phaät thôm tho, tinh khieát” chaúng haïn. Neáu hieåu chöõ saùt (剎) nghóa laø chuøa thì ñi lieàn vôùi Quaùn Höông thaønh Quaùn Höông saùt laø chuøa Quaùn Höông thì sau chöõ saùt (剎) taùc giaû coøn theâm chöõ töï (寺) laøm chi! Khoâng daùm töï tin vaøo kieán thöùc cuûa mình, chuùng toâi ñaõ thaän troïng tra cöùu caùc töï ñieån Phaät hoïc, cuõng nhö ñoïc kyõ laïi nhieàu tröôùc taùc Thieàn laâm nhöng cuõng chöa thaáy coù töø ñoâi “saùt töï” (剎寺) naøo ñöôïc duøng ñeå chæ caùi chuøa caû! Do vaäy “quaùn Höông Saùt töï” (舘香剎寺) neân hieåu laø: “Boá trí cho sö ôû taïm taïi chuøa Höông Saùt”, vaø toaøn ñoaïn treân xin ñeà nghò dòch laø: “(Vua) beøn sai ngöôøi baïn coá giao cuûa sö laø phieân thaàn Leâ Hoái khuyeán duï ngöôøi ñeán kinh ñoâ. Khi ñeán nôi boá trí sö taïm nguï taïi chuøa Höông Saùt, sö töï hoái haän troán veà”. Hôn nöõa, chi tieát sau ñaây cuûng coá cho luaän cöù cuûa chuùng toâi: Chöõ quaùn vôùi nghóa laø boá trí ñeå thieàn sö taïm nguï taïi chuøa khaùch ñöôïc taùc giaû duøng ôû tieåu truyeän thieàn sö Ñaïo Hueä nhö sau: “Caäp chí cung Lyù Anh Toâng ñaïi duyeät, quaùn vu Baùo Thieân töï”, nghóa laø: “Khi sö ñeán cung Lyù Anh Toâng raát ñeïp daï, boá trí ngöôøi taïm nguï taïi chuøa Baùo Thieân”. Trang 131 (Tieåu truyeän thieàn sö Tröôøng Nguyeân) Nguyeân vaên: Höïu thöôøng ngöõ nhaân vieát: “Kyø tai! Kyø tai! Thöû chö chuùng sanh vaân haø cuï höõu Nhö Lai trí tueä, ngu si meâ hoaëc”. Baûn NÑT dòch: Sö laïi töøng noùi vôùi moân ñoà: “Laï thay! Laï thay! Taïi sao laïi noùi caùc chuùng sanh ñeàu coù trí tueä cuûa Nhö Lai maø vaãn ngu si meâ hoaëc”. Chuùng toâi xem kyõ nguyeân vaên ôû caû hai baûn TUTA vaø ÑNTUTÑTL ñeàu khoâng thaáy chi tieát naøo coù nghóa laø “taïi sao laïi noùi”, coù leõ ngöôøi dòch hieåu vaân (云) laø noùi, haø (何) laø taïi sao. Nhöng chöõ vaân haø (云何) trong caâu chæ coù nghóa ñôn thuaàn laø taïi sao vaø chæ traïng thaùi ngaïc nhieân cuûa thieàn sö maø thoâi. Vaäy ñoaïn treân coù nghóa laø: “Laï thay! Laï thay! Taïi sao caùc chuùng sanh kia ñeàu coù trí hueä cuûa Nhö Lai maø vaãn ngu si meâ hoaëc?!”. Tuy laø hoûi “taïi sao” nhöng ñaây khoâng phaûi laø moät nghi vaán maø chæ baøy toû moät söï ngaïc nhieân coù tính chaát than traùch hoaëc thöông caûm chuùng sanh coù trí hueä cuûa Nhö Lai maø khoâng bieát duøng. Traùi laïi, neáu dòch “taïi sao laïi noùi” thì trôû thaønh haøm yù phaân vaân nghi hoaëc trí hueä Nhö Lai nôi chuùng sanh. Hai yù xa nhau moät trôøi moät vöïc! 125Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 9 (126) . 2015 Trang 131 (Tieåu truyeän thieàn sö Tònh Giôùi) Nguyeân vaên: “Nhò thaäp luïc tueá anh taät (嬰疾) moäng thieân nhaân toáng döôïc, giaùc nhi ñoán chi”. Baûn NÑT dòch: “Naêm hai möôi saùu tuoåi bò oám, chieâm bao thaáy ngöôøi trôøi xuoáng cho thuoác, tænh daäy thì khoûi beänh”. Chöõ anh taät (嬰疾) khoâng chæ coù nghóa bò oám thoâng thöôøng khoâng thoâi, maø laø bò bònh traàm kha daèn vaët ñau khoå. Nguyeân vaên duøng chöõ anh taät raát ñaéc theå vì noù noùi leân tình traïng sö bò bònh nan y daèn vaët ñau khoå neân môùi phaûi nhôø ñeán ngöôøi trôøi xuoáng cho thuoác vaø khi khoûi bònh caûm caûnh ñôøi ñaày ñau khoå maø xuaát gia. Khoâng phaûi chuùng toâi caàu toaøn, traùch bò, vaïch laù tìm saâu, bôùi loâng tìm veát, nhöng dòch “bò oám” nhö treân thì chöa loät taû ñöôïc yù nghóa ñaëc bieät cuûa chöõ anh taät, vaø cuõng khoâng yù thöùc ñöôïc caùi caûm caûnh ñôøi ñaày ñau khoå khieán sö phaûi xuaát gia sau khi heát bònh. Trang 137 (Tieåu truyeän thieàn sö Tònh Giôùi) Nguyeân vaên: “Thu lai löông khí saûng hung khaâm Baùt ñaåu taøi cao ñoái nguyeät ngaâm (八斗才高對月吟) Kham tieáu thieàn gia si ñoän khaùch Vi haø töông ngöõ dó truyeàn taâm (為何將語以傳心)” Baûn NÑT trích baûn dòch baøi thô cuûa oâng Ngoâ Taát Toá trong quyeån Vaên hoïc ñôøi Lyù: “EÂm dòu hôi thu maùt coõi loøng Taøi thô ngaâm choïi boùng traêng trong Cöûa thieàn nhöõng theïn ngöôøi si ñoän Ñeå laïi caâu gì, nghó chöûa thoâng.” Coá thi só, hoïc giaû Ngoâ Taát Toá dòch baøi thô naøy coù hôi non veà caû töø lyù ñôøi thöôøng vaø thieàn lyù. Töø ñoái nguyeät aâm coù moät yù nghóa raát thoâng thöôøng laø ngaâm thô döôùi aùnh traêng khoâng theå dòch quaù chôn chaát bình daân laø ngaâm choïi boùng traêng trong ñöôïc. Ñoù laø dòch non veà töø lyù ñôøi thöôøng. Coøn veà thieàn lyù, caâu “Vi haø töông ngöõ dó truyeàn taâm” coù nghóa raát giaûn dò laø: “Taïi sao laïi toan ñem lôøi leõ, ngoân ngöõ ñeå truyeàn taâm?” thay vì phaûi laáy taâm truyeàn taâm theo quan ñieåm baát laäp vaên töï, giaùo ngoaïi bieät truyeàn, dó taâm truyeàn taâm cuûa Thieàn toâng. Toaøn baøi thô coù yù cheâ bai, pheâ bình nhöõng thieàn khaùch nhaân coù taøi cao vaên hoïc neân thöôøng hay möôïn chuyeän ngaâm vònh cuûa caùc thi nhaân ñôøi thöôøng ñeå trình kieán giaûi, nhöõng mong qua ñoù maø coù theå truyeàn taâm aán, töùc chæ yù Thieàn toâng. Vaäy toaøn baøi thô coù leõ taïm dòch nhö sau: 126 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 9 (126) . 2015 Thu sang hôi maùt khoûe hung khaâm Taøi thô taùm ñaáu döôùi traêng ngaâm Luoáng theïn thieàn gia kia si ñoän Sao ñem lôøi leõ ñeå truyeàn taâm? Trang 139-140 (Tieåu truyeän thieàn sö Giaùc Haûi) Nguyeân vaên: Taêng vaán: “Phaät döõ chuùng sanh thuøy taân thuøy chuû?”. Sö thò keä vaân: A giaùc nöõ ñaàu baïch (丫角女頭白) Baùo nhó taùc giaû thöùc Nhöôïc vaán Phaät caûnh giôùi Long moân tao ñieåm ngaïch (龍門遭點額) Vì chöõ A (丫) trong caâu ñaàu ôû baûn Vónh Thònh khaéc raát gioáng chöõ lieãu (了) neân ngöôøi dòch ñaõ ñoïc nhaàm laø lieãu, roài töï thaáy lieãu giaùc (了角) coù veû khoâng coù nghóa neân töï ñoäng söûa laïi laø lieãu duïng (了用) roài chuù thích nhaàm laãn nhö sau: “Nguyeân baûn in chöõ giaùc 角 (goùc, söøng) khoâng coù nghóa, do chöõ duïng (用) laøm thaønh” neân phieân aâm nhaàm laãn, caâu ñaàu baøi thô nhö sau: “Lieãu duïng nöõ ñaàu baïch” vaø dòch baøi thô vôùi caâu ñaàu thaät voâ nghóa: “Bieát duøng gaùi ñaàu baïc Baùo oâng ngöôøi kheùo bieát Neáu hoûi caûnh giôùi Phaät Cöûa roàng bò ñieåm traùn” Chöõ A (丫) coøn ñoïc laø nha coù nghóa laø xoøe ra thaønh hai goùc. A giaùc (丫角) chæ toùc caùc coâ gaùi coøn nhoû tuoåi buùi thaønh hai traùi ñaøo troâng nhö hai caùi söøng. Vaäy a giaùc nöõ (丫角女) haøm yù chæ coâ con gaùi nhoû tuoåi. Toaøn caâu “A giaùc nöõ ñaàu baïch” chæ moät söï voâ lyù ngöôïc ñôøi laø “Coâ con gaùi toùc coøn ñeå choûm maø ñaàu ñaõ baïc”. Taïi sao taêng hoûi: “Phaät vaø chuùng sanh ai khaùch, ai chuû?” maø thieàn sö Giaùc Haûi laïi traû lôøi baèng moät caâu nghòch lyù nhö theá? Laø vì, hoûi nhö theá laø hoûi caûnh giôùi cuûa Phaät hay caûnh giôùi cuûa caùc cao taêng ñaéc ñaïo, hoaëc ñaïi yù Phaät phaùp, hoaëc ñaïi yù Toå sö Taây lai v.v voán laø nhöõng vaán ñeà baát khaû tö nghì, khoâng theå duøng phaøm tình maø hoûi baøn, cuõng khoâng theå duøng ngoân ngöõ vaên töï maø lyù giaûi ñöôïc. Cho neân trong con maét caùc thieàn sö ngoä ñaïo thì keû naøo toan ñem nhöõng chuyeän ñoù hoûi baøn laø ñaõ laøm moät chuyeän vieãn voâng, hö voïng, voâ ích ngöôïc ñôøi neân caùc ngaøi thöôøng duøng moät hình aûnh voâ lyù, moät caâu noùi nghòch thöôøng ñeå ñaùp laïi haàu ngầm khaûi thò hoï. Trong baøi keä treân, thieàn sö Giaùc Haûi coøn noùi roõ theâm laø “Baùo cho baäc thieän tri thöùc trong nhaø hieàn bieát, neáu hoûi ñeán caûnh giôùi Phaät khoâng kheùo laïi bò phaït nhö con caù cheùp vöôït vuõ moân khoâng ñöôïc bò ñieåm moät chaám treân traùn”. Caâu “A giaùc nöõ ñaàu baïch” (丫角女頭白) naøy thieàn sö Giaùc Haûi möôïn lôøi cuûa thieàn sö Ñaàu Töû Ñaïi Ñoàng (coù söûa laïi ñoâi chöõ). Quyeån 15, saùch Caûnh Ñöùc truyeàn ñaêng luïc (Ñaïi 51-319 haï) cheùp: Vaán: “Nhö haø thò Toå sö yù (Toå sö Taây lai yù)?”, sö vieát: “Di Laëc mòch caù thoï kyù xöù baát ñaéc”. Vaán: “Hoøa thöôïng truï thöû lai höõu haø caûnh giôùi?”, sö vieát: “Quaùn (丱) giaùc nöõ töû baïch ñaàu ty (Saùch cöôùc chuù: Quaùn 丱 = A 丫)”. Ñoaïn treân coù nghóa laø: Hoûi: “Theá naøo laø yù cuûa Toå Ñaït Ma töø 127Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 9 (126) . 2015 AÁn Ñoä sang? (töùc dieäu chæ Thieàn toâng)”. Thieàn sö Ñaàu Töû Ñaïi Ñoàng ñaùp: “Phaät Di Laëc tìm moät choã thoï kyù maø khoâng ñöôïc” (cuõng chæ moät chuyeän nghòch lyù). Hoûi: “Hoøa thöôïng truï trì nôi ñaây coù caûnh giôùi gì?”, sö ñaùp: “Coâ gaùi toùc coøn ñeå choûm hai traùi ñaøo maø ñaàu ñaõ baïc nhö tô”. Vaäy baøi thô treân coù leõ neân taïm dòch nhö sau: Beù gaùi ñaàu baïc phô Baûo khaùch thieàn kieät xuaát Caûnh giôùi Phaät hoûi baøn Long moân bò ñieåm traùn Xin noùi theâm laø ñoái vôùi caâu hoûi lieân quan ñeán caûnh giôùi, coù khi thieàn sö khoâng duøng töø aån yù A giaùc nöõ (丫角女) ñeå chæ beù gaùi maø duøng thaúng töø anh nhi (嬰兒) ñeå chæ ñöùa beù con nhö ôû quyeån 12, saùch Caûnh Ñöùc truyeàn ñaêng luïc (Ñaïi 51-295 haï): Chæ Y hoøa thöôïng sô vaán Laâm Teá: “Nhö haø thò ñoaït nhaân baát ñoaït caûnh?”, Laâm Teá vieát: “Xuaân khí phaùt sinh phoâ ñòa caåm. Anh nhi tuøy phaùt baïch nhö ty”. Nghóa laø buoåi ñaàu, hoøa thöôïng Chæ Y hoûi Laâm Teá: “Theá naøo laø ñoaït ngöôøi chaúng ñoaït caûnh?”, Laâm Teá ñaùp: “Khí xuaân phaùt sinh traûi gaám treân ñaát, treû con xoõa toùc baïc nhö tô”. Trang 144 (Tieåu truyeän thieàn sö Quaûng Nghieâm) Nguyeân vaên: “ Ñan Phuïng nhaân daõ, tính Nguyeãn thò, taûo khuyeát hoã thò (缺怙恃), tuøng cöïu thò Baûo Nhaïc thuï nghieäp”. Baûn NÑT dòch: “Thieàn sö hoï Nguyeãn, ngöôøi Ñan Phöôïng, töø nhoû moà coâi cha, theo haàu caäu laø Baûo Nhaïc”. Kinh Thi: “Voâ phuï haø hoã, voâ maãu haø thò” (無父何怙,無母何恃) nghóa laø: “Khoâng cha nöông ai, khoâng meï caäy ai”. Do ñoù töø hoã thò (怙恃) chæ caû cha laãn meï. Vaäy khuyết hoã thò (缺怙恃) laø moà coâi caû cha laãn meï. Trang 152 (Tieåu truyeän cö só Thoâng Sö) Nguyeân vaên: “ Thöôøng nhaát nhaät nhaäp thaát thænh ích vaân: “Nhö haø giaùc lieãu Phaät phaùp?”, Chieáu sö vaân: “Phaät phaùp baát khaû giaùc, lieãu thöû ninh giaùc phaùp. Chö Phaät nhö thò tu: nhaát thieát phaùp baát khaû ñaéc”. Baûn NÑT dòch: Moät hoâm vaøo phoøng hoûi thaày: “Laøm theá naøo hieåu roõ Phaät phaùp?”. Thöôøng Chieáu ñaùp: “Phaät phaùp khoâng theå bieát roõ, hieåu ñieàu naøy thì seõ khoâng caàn hieåu phaùp. Chö Phaät ñeàu tu haønh nhö khoâng coù phaùp gì ñeå bieát roõ ñöôïc. Chö Phaät ñeàu nhö theá, tu taát caû phaùp ñeàu baát khaû ñaéc”. Dòch nhö vaäy laø thieáu chính xaùc veà vaên laãn yù thaønh ra röôøm raø luùng tuùng. Tröôùc heát laø caâu traû lôøi cuûa thieàn sö Thöôøng Chieáu: “Phaät phaùp baát khaû giaùc, lieãu thöû ninh giaùc phaùp”, coù nghóa laø: “Phaät phaùp khoâng theå hieåu roõ, lieãu ngoä ñöôïc nguyeân lyù ñoù môùi goïi laø hieåu phaùp”. Dòch: “Hieåu ñieàu naøy thì seõ khoâng caàn hieåu phaùp” laø traùi ngöôïc yù sö Thöôøng Chieáu. Coøn caâu: “Chö Phaät nhö thò tu: nhaát thieát phaùp baát khaû ñaéc” coù nghóa laø: “Chö Phaät tu nhö vaäy: taát caû phaùp 128 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 9 (126) . 2015 khoâng theå ñaéc”. Caâu naøy coù yù töông töï nhö caâu: “Dó voâ sôû ñaéc coá ñaéc A naäu ña la tam mieäu tam boà ñeà” trong kinh Kim Cang. Ñaây laø moät quan ñieåm heát söùc quan troïng cuûa Thieàn toâng, ngöôøi dòch phaûi heát söùc beùn nhaïy môùi naém baét ñöôïc dieäu yù: Caùc phaùp voán traïm nhieân khoâng tòch, lìa taát caû töôùng (cuûa yù nieäm) neân khoâng theå duøng lyù trí voïng thöùc ñeå tìm hieåu, ngoân ngöõ vaên töï ñeå dieãn taû hoaëc tö duy haïn löôïng ñeå suy löôøng, cho neân lieãu ngoä taùnh baát khaû ñaéc cuûa taát caû phaùp chính laø giaùo phaùp, laø tu taäp theo Phaät ñaïo vaäy. Trong Thieàn toâng ñoâi luùc cuõng duøng töø “ñaéc phaùp” hoaëc trong kinh noùi “ñaéc A La Haùn”, “ñaéc Phaät” v.v ñeàu coù nghóa laø ñaõ giaùc ngoä ra thaät taùnh baát khaû ñaéc cuûa taát caû phaùp, chöù khoâng phaûi laø naém baét hay sôû höõu ñöôïc moät phaùp naøo caû! Trang 153 (Tieåu truyeän cö só Thoâng Sö) Nguyeân vaên: “Haäu dó hoaøng trieàu Kieán Trung (皇朝建中) töù nieân, Maäu Tyù, thaát nguyeät thò tòch”. Baûn NÑT dòch: “Sau sö qua ñôøi ngaøy thaùng 7 naêm Maäu Tyù nieân hieäu Kieán Trung thöù 4 (1228) ñôøi Hoaøng Trieàu (Traàn)”. Hai chöõ 皇朝 maø dòch ñôøi Hoaøng Trieàu thì thaät nhaàm laãn quaù! Hoaøng trieàu (皇朝) khoâng phaûi chæ ñôøi vua, maø laø moät töø thöôøng duøng trong saùch vôû goïi toân voïng vöông trieàu ñang trò vì. Töø naøy thöôøng ñaët tröôùc nieân hieäu nhö tröôøng hôïp “hoaøng trieàu Kieán Trung” neâu treân, hoaëc nhö ôû cuoái baøi tieåu daãn “Truøng san Thöôïng só ngöõ luïc” cuûa tyø kheo Thanh Hanh in ôû ñaàu saùch Tueä Trung Thöôïng só ngöõ luïc: “Hoaøng trieàu Thaønh Thaùi thaäp nguõ nieân” töùc “Naêm thöù 15 hoaøng trieàu Thaønh Thaùi ta”, hoaëc “Naêm thöù 15 hoaøng trieàu Thaønh Thaùi nhaø Nguyeãn ta”. Hoaëc nhö ôû cuoái baøi töï daãn “Ngöï cheá khoùa hö” cuûa Nguyeãn Thaän Hieân, phaùp danh Ñaïi Phöông, in ôû ñaàu saùch Traàn Thaùi Toâng ngöï cheá khoùa hö (töùc Khoùa hö luïc): “Thôøi hoaøng trieàu Minh Maïng vaïn vaïn nieân, tueá taïi Canh Tyù, thu quyù, haï caùn, khaùnh hæ nhaät”, nghóa laø: “Ngaøy toát ñeïp, haï tuaàn thaùng 10, naêm Canh Tyù, hoaøng trieàu Minh Maïng vaïn vaïn naêm”. Töø hoaøng trieàu duøng keøm vôùi nieân hieäu nhö “hoaøng trieàu Kieán Trung” coù khi chæ duøng coù moät chöõ hoaøng (皇) duøng keøm vôùi trieàu ñaïi nhö töïa saùch Hoaøng Leâ nhaát thoáng chí, hoaëc nhö quyeån 3, saùch Caûnh Ñöùc truyeàn ñaêng luïc (Ñaïi 51-232 thöôïng) cheùp: “Chí hoaøng Toáng Caûnh Ñöùc nguyeân nieân”, nghóa laø: “Ñeán naêm ñaàu nieân hieäu Caûnh Ñöùc hoaøng trieàu nhaø Toáng ta”. Vaäy “hoaøng trieàu Kieán Trung töù nieân” neân dòch laø: “Naêm thöù 4 hoaøng trieàu Kieán Trung ta”, hoaëc “Naêm thöù 4 hoaøng trieàu Kieán Trung nhaø Traàn ta”. Trang 157 (Tieåu truyeän thieàn sö Töùc Löï) Nguyeân vaên: “Thöôøng ö giaûi haï nhaät, thieát cô daëc ñaéc nhaát maõi nguy töû (設機弋得 一買危子) dó taán”. Baûn NÑT dòch: “Moät hoâm vaøo ngaøy giaûi haï, sö buûa löôùi baét ñöôïc con caù treâ (!) ñem ñeán bieáu thaày”. 129Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 9 (126) . 2015 Dòch nhö vaäy vì khoâng ñeå yù nghóa cuûa töø maõi nguy töû (買危子) maø töø ñieån Töø nguyeân coù ghi roõ laø teân rieâng cuûa con chim boá coác, moät loaøi chim na naù nhö con anh vuõ maø tieáng keâu cuûa noù khieán ngöôøi noâng daân nghó tôùi vieäc mua löôõi mai, löôõi thuoång ñeå laøm muøa (nguy töû 危子 laø caây mai, caây thuoång ñeå laøm muøa). Hôn nöõa, neáu tinh yù ngöôøi dòch cuõng khoâng theå naøo dòch “buûa löôùi baét ñöôïc con caù treâ”, vì roõ raøng trong nguyeân vaên taùc giaû duøng töø thieát cô daëc ñaéc (設機弋得). Thieát cô laø ñaët baãy baét loaøi chim, loaøi thuù, coøn daëc (弋) laø töø chæ rieâng vieäc baãy chim, coøn neáu muoán noùi ñeán löôùi caù thì ngöôøi ta thöôøng duøng töø voõng ñaéc (網得). Vaäy caû ñoäng töø laãn danh töø ñeàu chöùng toû laø baãy chim chöù khoâng theå löôùi caù ñöôïc. Con caù treâ chöõ Haùn laø hoà töû ngö (鬍子魚) töùc con caù coù choøm raâu (hoà töû 鬍子 laø choøm raâu). Sôû dó goïi nhö theá laø vì con caù treâ coù moät choøm raâu nôi meùp. Ngoaøi ra coøn coù teân khaùc laø ñöôøng saét (塘虱), hoaëc thu ngö (鰍 = 鰌魚) yù noùi laø con caù mình trôn nhôùt nhö con caù chaïch, chöõ thu 鰍 laø con caù chaïch. Trang 159 (Tieåu truyeän thieàn sö Hieän Quang) Nguyeân vaên: “Taàm dó thuï Hoa Döông coâng chuùa ñaøn thí, thôøi baùng phong khôûi. Sö vaên vò vieát: Phuø! Döõ theá tuïc nhaïng giaû, taát baát mieãn ö huûy nhuïc”. Baûn NÑT dòch: “Sö töøng nhaän leã cuùng döôøng cuûa coâng chuùa Hoa Döông. Baáy giôø nhöõng lôøi huûy baùng ñaïo Phaät daáy leân nhö ong, sö nghe bieát, töï nghó raèng: “Phaøm coù quan heä vôùi nhöõng ngöôøi ñöôïc theá tuïc ngöôõng moä taát khoâng traùnh khoûi bò ñieàu tieáng cheâ bai”. “Thôøi baùng phong khôûi” (時謗蜂起) maø dòch laø: “Baáy giôø nhöõng lôøi huûy baùng ñaïo Phaät daáy leân nhö ong” thì toäi cho Phaät giaùo thôøi ñoù quaù! Vaø chuùng toâi cuõng khoâng bieát ngöôøi dòch caên cöù vaøo ñieåm naøo trong hai nguyeân vaên cuûa TUTA vaø ÑNTUTÑTL maø cöôøng ñieäu theâm chi tieát “ñaïo Phaät” vaøo, trong khi nghóa cuûa boán chöõ thôøi baùng phong khôûi chæ laø “nhöõng lôøi huûy baùng (thieàn sö Hieän Quang) noåi leân nhö ong”. Thieàn sö Hieän Quang nhaân chuyeän nhaän tieàn cuûa cuùng döôøng töø coâng chuùa Hoa Döông neân baûn thaân oâng bò dò nghò, chöù ñaïo Phaät coù maéc môù gì maø bò huûy baùng. Ñoù laø noùi veà sai laàm ôû töø lyù, coøn veà söï thì coâng chuùa Hoa Döông ôû cuoái ñôøi Traàn, laø thôøi ñaïi maø daân chuùng raát suøng ñaïo Phaät, thì chuyeän “huûy baùng ñaïo Phaät daáy leân nhö ong” laø khoâng theå coù ñöôïc. Coøn caâu “Phuø! Döõ theá tuïc nhaïng giaû, taát baát mieãn ö huûy nhuïc” coù nghóa laø “OÂi, phaøm keû nöông caäy, nhôø vaû ngöôøi theá tuïc thì taát nhieân khoâng traùnh khoûi chuyeän bò huûy baùng, sæ nhuïc”. Baûn NÑT dòch: “Phaøm coù quan heä vôùi nhöõng ngöôøi ñöôïc theá tuïc ngöôõng moä” coù leõ muoán chæ coâng chuùa Hoa Döông, laø ngöôøi hoaøng toäc ñöôïc nhieàu ngöôøi ngöôõng moä. Sôû dó dòch nhö vaäy laø do ngöôøi dòch phieân aâm nhaàm roài hieåu khoâng ñuùng nghóa chöõ nhaïng trong nguyeân vaên. Chöõ nhaïng naøy (仰) ôû nhöõng ngöõ caûnh thoâng thöôøng khaùc ñöôïc phieân aâm laø ngöôõng vaø coù nghóa laø ngöôõng moä, nhöng trong ngöõ caûnh ôû caâu treân thì noù ñöôïc phieân aâm laø nhaïng vaø coù nghóa laø nöông töïa, nhôø caäy. (Haùn Vieät töï ñieån cuûa cuï Thieàu Chöûu: Chöõ 仰 aâm laø nhaïng, nhö nhaïng tröôïng laø nhôø caäy. Töø nguyeân: 仰: Nhò daïng thieát daïng vaän (nhaïng): y laïi tha nhaân vieát nhaïng, nghóa laø “Nöông töïa nhôø vaû ngöôøi khaùc goïi laø nhaïng). 130 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 9 (126) . 2015 Trang 160 (Tieåu truyeän thieàn sö Hieän Quang) Nguyeân vaên: “Nhaát nhaät kieán thò giaû (侍者) cung meã, ngoä phuùc ö ñòa”. Baûn NÑT dòch: “Moät hoâm (sö) thaáy ngöôøi haàu cuûa moät tín chuû mang gaïo leân cuùng cho chuøa”. Chöõ thò giaû (侍者) maø dòch laø “ngöôøi haàu cuûa moät tín chuû” e khoâng oån, vì neáu laø ngöôøi haàu cuûa moät tín chuû thì chaéc phaûi ñöôïc goïi baèng ñoàng, boäc hoaëc noâ chöù khoâng theå laø thò giaû, moät chöõ chæ ñöôïc duøng ñeå chæ ngöôøi haàu cuûa caùc thieàn sö. Vaäy thò giaû trong ñoaïn naøy coù leõ laø ngöôøi haàu cuûa thieàn sö truï trì Phaùp Giôùi ñem gaïo thoùc ñeán cung öùng cho sö Hieän Quang. Nguyeân vaên (Cuõng trang 160): “Sö töï hoái vaân: ‘Dö sinh voâ ích ö nhaân, ñoà lao cung caáp, dó chí nhö thöû’. Naõi y dieäp, höu löông (衣葉休糧)”. Baûn NÑT dòch: Sö thaáy vaäy laáy laøm hoái nghó raèng: “Ta sinh ra chaúng coù ích gì cho ai, chæ laøm cho moïi ngöôøi cung ñoán vaát vaû neân môùi ñeán noãi nhö theá”. Töø ñoù sö chæ aên rau, maëc laù khoâng phaûi lo löôøng gì nöõa”. Y dieäp, höu löông (衣葉休糧) maø dòch laø “aên rau maëc laù” thì hay quaù roài. Giaù maø ngöôøi dòch ñöøng theâm voâ maáy chöõ “khoâng phaûi lo löôøng gì caû” thì hay bieát maáy. Chuùng toâi ñoaùn sôû dó ngöôøi dòch theâm voâ maáy chöõ sai nhaàm ñoù laø do boái roái khi thaáy trong nguyeân vaên ôû baûn TUTA coù cheùp laø höu löôïng (休量) vaø chöõ löôïng (量) naøy coù nghóa laø lo löôøng, neân môùi dòch laø “khoâng phaûi lo löôøng gì nöõa!”. Thaät ra ñaây laø höu löông (休糧) töùc khoâng duøng löông thöïc gaïo, meø, ñaäu v.v maø chæ duøng rau coû. Chöõ löông (糧) ôû caâu naøy nguyeân vaên TUTA khaéc thieáu boä meã (米) thaønh löôïng (量) trong khi nguyeân vaên ôû baûn ÑNTUTÑTL laïi khaéc ñuùng laø chöõ löông (糧). Tuy nhieân, neáu tinh yù haún ngöôøi dòch phaûi nhôù laø töø höu löông naøy tröôùc ñoù ôû tieåu truyeän thieàn sö Ñaïi Xaû, nguyeân vaên TUTA cuõng vieát ñuùng chöõ löông (糧) trong caâu: “Thôøi hoaëc taùn phaùt höu löông, theâ chæ voâ ñòch sôû”, nghóa laø: “Thöôøng sö xoõa toùc nhòn aên côm, döøng nghæ khoâng nôi naøo nhaát ñònh”. (Coøn tieáp) L V D TOÙM TAÉT Baøi vieát neâu leân caùc sai soùt vaø goùp yù chænh söûa caùc sai soùt aáy trong cuoán Thieàn uyeån taäp anh (Anh tuù vöôøn Thieàn) do Ngoâ Ñöùc Thoï vaø Nguyeãn Thuùy Nga dòch vaø chuù thích, Nxb Vaên hoïc aán haønh naêm 1990. Caùc sai soùt naøy, ñaùng tieác ñaõ khoâng ñöôïc caùc dòch giaû chænh söûa heát trong nhöõng laàn taùi baûn sau naøy. ABSTRACT SOME SUGGESTIONS FOR THE TRANSLATION OF “THIEÀN UYEÅN TAÄP ANH” BY MR. NGOÂ ÑÖÙC THOÏ AND MS. NGUYEÃN THUÙY NGA The article refers to the errors in Thieàn uyeån taäp anh (Collection of Outstanding Figures in Zen Garden) translated and annotated by Ngoâ Ñöùc Thoï and Nguyeãn Thuùy Nga, published by Literature Publishing House in 1990; simultaneously, it offers some suggestions on correcting these errors which, unfortunately, have not been corrected thoroughly in subsequent reprints.