Góp phần nghiên cứu bệnh vẩy nến thông thường chưa biến chứng được điều trị bằng chất kẽm (ZINC)

Nghieân cöùu Y hoïc Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 6 * Soá 3 * 2002 1 GOÙP PHAÀN NGHIEÂN CÖÙU BEÄNH VAÅY NEÁN THOÂNG THÖÔØNG CHÖA BIEÁN CHÖÙNG ÑÖÔÏC ÑIEÀU TRÒ BAÈNG CHAÁT KEÕM (ZINC) Nguyeãn Taát Thaéng * TOÙM TAÉT Aùp duïng chaát keõm (Zinc) trong ñieàu trò beänh vaåy neán thoâng thöôøng chöa bieán chöùng. Khaûo saùt 88 tröôøng hôïp vaåy neán ñieàu trò baèng keõm so saùnh vôùi nhoùm chöùng 87 tröôøng hôïp ñieàu trò baèng Pommade Salicyleeù 5%, Vitamin C. Hai nhoùm töông ñoàng veà tuoåi, giôùi, trieäu chöùng laâm saøng. Hai nhoùm ñöôïc theo doõi vaø höôùng daãn nhö nhau veà cheá ñoä aên uoáng, traùnh lo nghó... Keát quaû cho thaáy taùc duïng cuûa keõm trong beänh vaåy neán toát hôn so vôùi nhoùm chöùng (P < 0,001), thôøi gian trò lieäu nhanh hôn. Sau trò lieäu haøm löôïng keõm trong huyeát thanh trôû veà bình thöôøng trong ña soá tröôøng hôïp. Taùc duïng phuï cuûa thuoác raát ít. Duøng Zinc ñeå ñieàu trò vaåy neán thaät toát cho beänh nhaân vì döïa treân cô sôû khoa hoïc vaø giaù thaønh khoâng maéc, raát phuø hôïp khaû naêng taøi chaùnh cuûa beänh nhaân. Ñeà taøi naøy caàn ñöôïc nghieân cöùu theâm. SUMMARY CONTRIBUTING TO STUDY THE ORDINARY UNCOMPLICATED PSORIASIS TREATED BY ZINC Nguyen Tat Thang * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 6 - No 3 - 2002: 141 - 148 Application of Zinc in ordinary uncomplicated psoriatic treatment. Examining 88 psoriatic patients treated by Zinc in comparison with 87 psoriatic patients treated by salicylic acid 5% ointment, Vitamin C. Both groups have been similar in age, sex, clinical symptoms. Both groups have been monitored, guided with the same regimen, prevented from stress... The results have shown that Zinc has effected to treat psoriasis better than the control group (P < 0.001). The time has been faster than that of the control group. After treatment, the Zinc serum concentration has returned normally in most cases. Its side effects have been rare. Using Zinc in Psoriatic treatment has been very good for patients because it is founded on scientific basis and the cost is not expensive, suitable for the patients’ financial ability. So it needs further research. ÑAËT VAÁN ÑEÀ Beänh vaåy neán laø moät beänh da maõn tính thöôøng gaëp, chieám tyû leä 1,5-2% daân soá theá giôùi. Caên sinh beänh hoïc nhieàu phöùc taïp, nhieàu giaû thuyeát ñaõ ñöôïc ñöa ra nhöng vaãn chöa coù moät giaû thuyeát naøo ñöôïc chaáp nhaän hoaøn toaøn. Ña soá taùc giaû cho raèng beänh vaåy neán laø beänh coù cô ñòa di truyeàn vaø cô cheá töï mieãn (3,9) . Caùc thuoác ñieàu trò hieän nay coù raát nhieàu loaïi, thöôøng laø ñaét tieàn vaø nhieàu taùc duïng phuï ñoäc haïi nhö Cyclosporin, Reùtinoid, Methotrexat... (3,9,10) . Theo y vaên, trong beänh vaåy neán trò soá keõm trong huyeát thanh giaûm (2) . Do ñoù coù theå duøng Zinc (keõm) ñeå ñieàu trò vaåy neán. Trong ñeà taøi naøy, chuùng toâi tieán haønh nghieân cöùu, ñieàu trò vaåy neán baèng chaát keõm. Ñaây laø moät loaïi thuoác reû, ít taùc duïng phuï coù theå phuø hôïp cho hoaøn caûnh cuûa nhöõng beänh nhaân coù thu nhaäp thaáp. Muïc tieâu nghieân cöùu 1. Khaûo saùt hieäu quaû ñieàu trò cuûa Zinc treân beänh vaåy neán thoâng thöôøng chöa bieán chöùng. 2. So saùnh hieäu quaû cuûa phöông phaùp ñieàu trò vaåy neán baèng Zinc vaø phöông phaùp ñieàu trò baèng * Boäâ moân Da Lieãu - Ñaïi hoïc Y Döôïc Tp Hoà Chí Minh Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 6 * Soá 3 * 2002 Nghieân cöùu Y hoïc 2 Pommade Salicyleeù 5% keát hôïp vôùi Vitamin C. 3. Khaûo saùt taùc duïng phuï cuûa Zinc trong quaù trình ñieàu trò. ÑOÁI TÖÔÏNG VAØ PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU Ñoái töôïng Tieâu chuaån choïn löïa Caùc beänh nhaân vaåy neán ñeán khaùm beänh vaø theo doõi ñieàu trò taïi phoøng khaùm beänh vieän Da Lieãu Tp. Hoà Chí Minh töø thaùng 10 naêm 1998 ñeán thaùng 4 naêm 2001 chæ soá PASI töø 4 ñeán 23. Tuoåi töø 16 trôû leân. Theå beänh ñöôïc choïn: Vaåy neán thoâng thöôøng chöa coù bieán chöùng. Tieâu chuaån loaïi tröø - Caùc beänh nhaân vaåy neán theå naëng, coù bieán chöùng naëng, ñoû da toaøn thaân. - Beänh nhaân ñieàu trò vaåy neán baèng thuoác khaùc (uoáng, chích) trong voøng 2 thaùng hoaëc boâi trong voøng 1 thaùng. - Beänh nhaân coù thai, cho con buù. - Beänh nhaân bò beänh noäi khoa naëng (tim, gan, phoåi, thaän, nhieãm HIV...). - Beänh nhaân khoâng theå theo doõi thöôøng xuyeân. Phöông phaùp nghieân cöùu AÙp duïng phöông phaùp thöïc nghieäm laâm saøng coù ñoái chöùng. Beänh nhaân ñöôïc chia thaønh hai loâ ngaãu nhieân: Loâ nghieân cöùu: 88 beänh nhaân. Ñieàu trò baèng Zinc: 100mg/ ngaøy trong 1 – 2 tuaàn ñaàu. Sau ñoù 15 – 50mg/ngaøy. Loâ chöùng: 87 ca ñieàu trò baèng phöông phaùp thoâng thöôøng, uoáng Vitamin C, keát hôïp Pommade Salicyleùe 5% boâi. Caùc beänh nhaân ñöôïc laøm beänh aùn tæ mæ, ghi laïi ñòa chæ, soá ñieän thoaïi ñeå môøi goïi khi caàn thieát. - Beänh nhaân ñöôïc khaùm laâm saøng, chaån ñoaùn vaåy neán treân laâm saøng, phöông phaùp caïo Brocq (+). Giaûi phaãu beänh chæ laøm ñöôïc neáu coù söï ñoàng yù cuûa beänh nhaân. - Ñaùnh giaù möùc ñoä toån thöông baèng chæ soá PASI. - Hai loâ töông ñoàng veà tuoåi, giôùi, trieäu chöùng laâm saøng. Hai loâ ñöôïc theo doõi vaø höôùng daãn nhö nhau veà cheá ñoä aên uoáng, cöõ röôïu, thuoác laù, traùnh lo nghó... Caùc xeùt nghieäm - Coâng thöùc maùu hoàng caàu, baïch caàu, tieåu caàu. - Thöû nghieäm Zinc, huyeát thanh. Thöïc hieän taïi Trung taâm Dòch vuï Phaân tích Thí Nghieäm TP.HCM (ñöôïc chöùng nhaän ISO 9002 bôûi AFAQ) baèng caùc phöông phaùp sau: - Phöông phaùp AAS-V söû duïng maùy haáp thu nguyeân töû AAS (Atomic Absorption Spectrometre). - Phöông phaùp ICP-V söû duïng maùy phaùt xaï nguyeân töû Plasma ICP (Inductively Coupled Plasma). - Giaûi phaãu beänh lyù: ñöôïc laøm tröôùc khi ñieàu trò vaø sau khi ñieàu trò coù keát quaû. Ñaùnh giaù keát quaû döïa treân chæ soá PASI (Psoriasis Area Severity Index) - Laønh maïnh : 95 – 100% - Toát : 80 – 94% - Khaù : 60 – 79% - Trung bình : 40 – 59% - Keùm : < 40% Phaân tích soá lieäu baèng thoáng keâ y hoïc, thöïc hieän treân maùy vi tính baèng phaàn meàm SPSS. KEÁT QUAÛ NGHIEÂN CÖÙU Tuoåi vaø phaùi Töø thaùng 10/1998 ñeán thaùng 4/2001 coù 88 beänh nhaân ñeán khaùm taïi Beänh vieän Da lieãu Tp. Hoà Chí Minh ñöôïc choïn vaøo loâ nghieân cöùu vaø 87 beänh nhaân ñöôïc choïn vaøo loâ chöùng. Nam: 114 (65,14%) Nöõ : 61 (34,85%) Nghieân cöùu Y hoïc Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 6 * Soá 3 * 2002 3 Baûng 1: Tuoåi cuûa caùc beänh nhaân vaø tæ leä TUOÅI LOÂ ZINC LOÂ CHÖÙNG So saùnh tuoåi phaùi Soá beänh nhaân Tiû leä Soá beänh nhaân Tæ leä 16 – 19 10 11,36% 7 8,04% P > 0,05 20 – 29 27 30,68% 33 35,63% P > 0,05 30 – 39 28 31,81% 29 31,03% P > 0,05 40 – 49 12 13,63% 11 12,64% P > 0,05 50 – 59 4 4,54% 5 5,74% P > 0,05 60 – 69 6 6,81% 4 4,59% P > 0,05 > 70 2 2,27% 2 2,29% P > 0,05 Toång coäng 88 87 Ñoä tuoåi chieám tæ leä cao nhaát: 20 – 29 vaø 30 – 39 tuoåi (66,85%) Thôøi gian ñieàu trò Baûng 2: Thôøi gian ñieàu trò cuûa 2 loâ beänh nhaân Thôøi gian Loâ Zinc = 88 Loâ chöùng n = 87 1 – 2 thaùng 18 ca (20,45%) 2 – 4 thaùng 43 ca (48,86%) 3 ca (3,44%) 4 – 6 thaùng 19 ca (21,59%) 21 ca (24,13%) 6 – 8 thaùng 8 ca (9,09%) 24 ca (27,58%) 8 – 12 thaùng 39 ca (44,82%) * Ñaùnh giaù thôøi gian: Trong voøng 1 ñeán 2 tuaàn ñaàu tieân, ôû loâ Zinc thaáy ñöôïc thuoác baét ñaàu coù taùc duïng: vaåy bôùt daày, hoàng ban baét ñaàu lôït daàn. ÔÛ loâ chöùng thì chaäm hôn phaûi 3 ñeán 4 tuaàn môùi thaáy vaåy moûng ñi. Thôøi gian trung bình ñeå thaáy thuoác coù taùc duïng toát - Ñoái vôùi Zinc : 6 tuaàn - Ñoái vôùi nhoùm chöùng : 4 thaùng Thôøi gian toái thieåu ñeå thaáy laønh maïnh: - Ñoái vôùi Zinc : 2 thaùng röôõi - Ñoái vôùi nhoùm chöùng : 6 thaùng Nhöng caàn keùo daøi theâm 3 thaùng (duy trì) ñeå traùnh taùi phaùt. Söï khaùc bieät veà thôøi gian giöõa 2 loâ coù yù nghóa thoáng keâ P < 0,001. Hieäu quaû ñieàu trò Veà da Baûng 3: Hieäu quaû ñieàu trò treân toån thöông da Toån thöông da Loâ Zinc = 88 Loâ chöùng n = 87 Laønh maïnh 28 (31,81%) 7 (8,04%) Toát 38 (43,18%) 16 (18,39%) Khaù 9 (10,22%) 20 (22,98%) Trung bình 8 (9,09%) 23 (26,43%) Keùm 5 (5,68%) 21 (24,13%) Toång soá (khaù + toát + laønh maïnh) cho thaáy tyû leä giaûm beänh cuûa loâ Zinc cao hôn loâ chöùng. P < 0,001. Moùng Coù 53 ca hö moùng töø 1 ñeán 10 moùng vaø töø baøn tay ñeán baøn chaân (30,28%). Baûng 4: Hieäu quaû ñieàu trò treân toån thöông moùng Toån thöông da Loâ Zinc n = 28 Loâ chöùng n = 25 Laønh maïnh 7 (25%) Toát 11 (39,28%) 4 (16%) Khaù 5 (17,85%) 5 (20%) Trung bình 4 (14,28%) 8 (32%) Keùm 1 (3,57%) 8 (32%) Toån thöông moùng cuõng giaûm nhieàu qua hai phöông phaùp ñieàu trò. Tyû leä töø khaù ñeán toát laø 23 ca (82,14%) ôû loâ DDS. Tyû leä töø khaù ñeán toát laø 9 ca (36%) ôû loâ chöùng. Söï khaùc bieät coù yù nghóa, P < 0,01. Maët moùng daàn daàn maát caùc choã loõm, ñeàu hôn, laùng hôn. Hoùa söøng döôùi moùng ít hôn. Moùng ít ñoäi bôø töï do vaø maøu lôït ñi. Toùc 17 ca ruïng toùc coù caûi thieän. Trong loâ ñieàu trò Zinc toùc ngöng ruïng roõ vaø trong loâ chöùng toùc ruïng caûi thieän ít. Möùc ñoä giaûm beänh cuûa hai phöông phaùp 0 10 20 30 40 50 Laønh maïnh Toát Khaù Trung bình Keùm Loâ Zinc Loâ chöùng Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 6 * Soá 3 * 2002 Nghieân cöùu Y hoïc 4 Bieåu ñoà 1: Tyû leä giaûm beänh cuûa hai phöông phaùp Thöû nghieäm Zinc 75 tröôøng hôïp ñöôïc xeùt nghieäm Zinc tröôùc khi ñieàu trò. Keát quaû nhö sau: Baûng 6: Keõm huyeát thanh treân 75 beänh nhaân vaåy neán Zinc / huyeát thanh Soá tröôøng hôïp Tyû leä 0,4 – 0,5 mg/dL 8 10,67% > 0,5 – 0,6 mg/dL 10 13,33% > 0,6 – 0,7 mg/dL 17 22,66% > 0,7 – 0,8 mg/dL 14 18,66% > 0,8 – 0,9 mg/dL 10 13,33% > 0,9 – 1,0 mg/dL 9 12% > 10 – 1,1 mg/dL 5 6,66% > 1,1 – 1,3 mg/dL 2 2,66% > 1,3 mg/dL 0 Theo GS. Ñoã Ñình Hoà, trò soá bình thöôøng keõm trong huyeát thanh töø 1,1 ñeán 1,3 mg/dL (4) . Baûng treân cho thaáy 65,33% beänh nhaân coù trò soá keõm huyeát thanh döôùi 0,8 mg/dL. Sau ñieàu trò Sau thôøi gian boå sung keõm 2 – 5 thaùng. 51 ca coù haøm löôïng keõm trôû veà bình thöôøng (68%). 14 ca haøm löôïng keõm ñaõ taêng leân nhöng chöa ñaït möùc bình thöôøng (18,66%). 10 ca haøm löôïng keõm taêng töông ñoái ít (13,33%). Caàn boå sung theâm keõm. Giaûi phaãu beänh Tröôùc ñieàu trò laøm ñöôïc 125 tröôøng hôïp, haàu heát ñeàu phuø hôïp vôùi chaån ñoaùn laâm saøng (99,2%) Loâ Zinc 65 tröôøng hôïp ñöôïc laøm giaûi phaãu beänh lyù tröôùc ñieàu trò. Sau ñieàu trò kieåm tra 64 ca vôùi keát quaû 54 ca oån ñònh (84,37%) vaø 10 ca chöa oån ñònh (15,62%). Loâ chöùng 60 tröôøng hôïp ñöôïc laøm giaûi phaãu beänh lyù tröôùc ñieàu trò. Sau ñieàu trò kieåm tra ñöôïc 56 ca vôùi 25 ca oån ñònh (44,64%) vaø 31 ca chöa oån ñònh (55,35%) Söï khaùc bieät veà giaûi phaãu beänh lyù sau ñieàu trò giöõa 2 loâ coù yù nghóa thoáng keâ P < 0,01. Hình aûnh giaûi phaãu beänh Tröôùc ñieàu trò Lôùp thöôïng bì: Taát caû ñeàu coù hieän töôïng taêng söøng töø nheï, vöøa, ñeán naëng. Taêng söøng loaïi tröïc söøng (orthokeratose) nhieàu hôn aù söøng (parakeratose). Taát caû ñeàu coù taêng gai töø yeáu, vöøa ñeán maïnh ôû lôùp Malpighi taïo ra caùc maøo thöôïng bì laán saâu vaøo moâ bì noâng nhö hình ngoùn tay. 52 tröôøng hôïp (40%) taïo ra caùc ñaùm roái. Hieän töôïng xoáp baøo (Spongiosiforme) hieän dieän 53 tröôøng hôïp (40,76%). Vi aùp xe Munro: coù 53 tröôøng hôïp hieän dieän (40,76%). Trong moâ bì: Haàu heát ñeàu coù thaâm nhieãm vieâm ôû moâ bì noâng töø ít ñeán nhieàu. Moät soá ít tröôøng hôïp coù thoaùi baøo, taêng saûn moâ sôïi, taêng sinh mao maïch nhuù bì. Haàu heát ñeàu coù hieän töôïng vieâm maïch (vascularite) töø yeáu, vöøa ñeán maïnh. Nghieân cöùu Y hoïc Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 6 * Soá 3 * 2002 5 Nhöõng thay ñoåi cuûa hình aûnh giaûi phaãu beänh Töø luùc baét ñaàu ñieàu trò ñeán khi khoûi beänh: hình aûnh giaûi phaãu beänh coù nhöõng thay ñoåi: - Ñaàu tieân laø hieän töôïng maát ñi caùc vi aùp xe Munro. - Sau ñoù laø hieän töôïng taêng söøng töø maïnh seõ chuyeån thaønh taêng söøng vöøa; beänh tieán trieån toát hôn seõ coøn raát nheï. Khoâng thaáy taêng söøng loaïi aù söøng maø chæ coøn loaïi tröïc söøng. - Hieän töôïng xoáp baøo (Spongiosiforme) giaûm nhieàu cho ñeán maát haún. - Hieän töôïng taêng gai töø maïnh giaûm ñeán vöøa roài nheï vaø raát nheï chæ coøn raát ít tröôøng hôïp coù maøo thöôïng bì nhöng chæ hôi laán vaøo moâ bì noâng cho neân khoâng thaáy ñöôïc hình caùc ngoùn tay. - Khoâng coøn taïo ra caùc ñaùm roái vaø cuõng khoâng coù phuø treân nhuù bì. - ÔÛ moâ bì thaâm nhieãm vieâm caøng giaûm vaø caùc thoaùi baøo cuõng khoâng coøn hieän dieän hoaëc raát ít. - Taêng saûn moâ sôïi vaø moâ lieân keát cuõng giaûm daàn roài maát ñi. - Hieän töôïng vieâm maïch (Vascularite) khoâng coøn maïnh maø giaûm coøn vöøa vaø nheï cho ñeán maát haún. NHAÄN XEÙT VAØ BAØN LUAÄN Veà lyù do söû duïng keõm trong ñieàu trò vaåy neán Baûng 6 cho thaáy 65,33% beänh nhaân vaåy neán coù trò soá keõm huyeát thanh döôùi 0,8 mg/dL. Theo GS Ñoà Ñình Hoà (4) , trò soá bình thöôøng cuûa keõm trong huyeát thanh töø 1,1 ñeán 1,3 mg/dL. Theo GS Nguyeãn Vaên UÙt, trong beänh vaåy neán laø coù söï thieáu keõm (8) Taùc giaû Dreùno B cuõng neâu leân tình traïng thieáu keõm trong moät soá beänh da trong ñoù coù vaåy neán (2) . Vì coù söï thieáu keõm ôû beänh nhaân vaåy neán neân coù theå duøng chaát keõm ñeå ñieàu trò beänh naøy. Hieäu quaû ñieàu trò Ñoái vôùi Zinc Toång soá khaù, toát, laønh maïnh chieám 75/88 ca = 85,22% so vôùi keát quaû naêm 1981 cuûa Gs. Nguyeãn Vaên UÙt, Bs. Nguyeãn Taát Thaéng, Bs. Hoaøng Khaûi Nguyeân laø 5/6 tröôøng hôïp (83,33%) (8) cuõng gaàn gioáng keát quaû trong nghieân cöùu naøy. Tuy nhieân vì soá ca nhoû (6 ca) neân keát luaän luùc ñoù chöa ñöôïc chính xaùc. Taùc giaû Aliaga ñieàu trò vaåy neán baèng thuoác boâi Zinc Pyrithione 0,2% vaø Methyl Ethyl Sulfate 0,1% ñaõ ñaït keát quaû 77,6% treân 76 beänh nhaân ôû beänh vieän General Valencia (1) . Ñoái vôùi loâ chöùng Toång soá khaù, toát, laønh maïnh chieám 43/87 ca = 49,42%. So saùnh keát quaû ñieàu trò cuûa Zinc vôùi loâ chöùng thì ñieàu trò baèng Zinc coù hieäu quaû hôn. Söï khaùc bieät coù yù nghóa thoáng keâ P < 0,001. (Baûng 3) Veà thôøi gian ñieàu trò Ñoái vôùi Zinc thuoác baét ñaàøu coù taùc duïng trong 1 – 2 tuaàn ñaàu ñieàu trò. Rieâng veà loâ chöùng thôøi gian coù chaäm hôn. Thôøi gian trung bình ñeå thaáy thuoác coù taùc duïng toát ôû nhoùm Zinc (6 tuaàn) nhanh hôn so vôùi nhoùm chöùng (4 thaùng). Thôøi gian toái thieåu ñeå thaáy laønh maïnh ôû nhoùm Zinc laø 10 tuaàn so vôùi nhoùm chöùng 6 thaùng. Trong beänh vaåy neán coù söï taùi phaùt neân caàn phaûi ñieàu trò duy trì töø 3 thaùng trôû leân. Söï khaùc bieät veà thôøi gian giöõa caùc loâ coù yù nghóa thoáng keâ (P < 0,001) (baûng 2) So saùnh möùc ñoä giaûm beänh ÔÛ bieåu ñoà 1 cho thaáy soá beänh nhaân ñieàu trò baèng Zinc ñaït keát quaû toát, khaù, laønh maïnh laø 85,22%. Tröôøng hôïp trung bình laø 8 ca (9,09%), keùm laø 5 ca (5,68%), coøn ôû nhoùm chöùng keát quaû toát, khaù, laønh maïnh laø 43 (49,42%), trung bình 23 (26,43%) vaø keùm 21 (24,13%). Nhö vaäy laø ñieàu trò baèng Zinc ñaït keát quaû toát cao hôn so vôùi nhoùm chöùng. Ngöôïc laïi ôû nhoùm chöùng tæ leä beänh nhaân ñaït keát quaû trung bình vaø keùm cao hôn so vôùi nhoùm Zinc. Söï khaùc bieät coù yù nghóa thoáng keâ P < 0,001. Taùc duïng cuûa thuoác Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 6 * Soá 3 * 2002 Nghieân cöùu Y hoïc 6 Ñieàu trò baèng Zinc qua ñöôøng uoáng raát ñôn giaûn, trong phaàn lôùn tröôøng hôïp khoâng caàn keøm thuoác boâi, beänh nhaân ñaùp öùng trong tuaàn ñaàu hay tuaàn thöù nhì cuûa ñieàu trò. Hoàng ban bôùt ñoû, vaåy giaûm, khoâng coøn ngöùa. Khi laønh ñeå laïi veát tích hôi traéng hôn da thöôøng. Vôùi thôøi gian veát traéng naøy phuïc hoài laïi nhö maøu da thöôøng. Yeáu toá thaàn kinh taâm lyù ñöôïc oån ñònh, beänh nhaân bôùt caêng thaúng lo nghó. Toùc ngöng ruïng trong moät soá tröôøng hôïp coù ruïng toùc. Toång traïng toát, aên nguû toát. Ñoái vôùi moùng vaåy neán: Thuoác cuõng coù taùc duïng thuaän lôïi nhöng chaäm hôn vaø ít roõ reät hôn nhöõng ca thoâng thöôøng. Cô cheá taùc duïng Hieän nay chöa coù taøi lieäu noùi veà cô cheá taùc duïng cuûa Zinc treân beänh vaåy neán, tuy nhieân döïa treân nhöõng keát quaû ñaõ nghieân cöùu trong caùc taøi lieäu ñaõ daãn chöùng, coù theå ñeà xuaát cô cheá taùc duïng sau: - Keõm ñoùng vai troø moät ñoàng xuùc taùc, taùc ñoäng ñeán hôn 200 phaûn öùng sinh hoùa trong cô theå can döï vaøo hoaït tính cuûa töø 200 – 700 enzyme(2,6,7). - Keõm coù vai troø ñieàu hoøa chuyeån hoùa lipid vaø ngaên ngöøa söï hoùa môõ gan (6,7) . - Keõm caàn thieát cho söï bieät hoùa teá baøo vaø gia taêng oån ñònh maøng. Thieáu keõm quaù trình toång hôïp DNA vaø quaù trình sao cheùp trong teá baøo bò suy yeáu (2,7) . - Thieáu keõm aûnh höôûng xaáu tôùi toác ñoä haáp thu caùc acid amin. Keõm caàn thieát cho toång hôïp tryptophane. - Keõm coù vai troø ngaên chaën söï sinh saûn cuûa caùc teá baøo baát thöôøng; caùc teá baøo maø ADN cuûa chuùng bò hö hoûng bôûi nhöõng goác töï do vaø söï oâ nhieãm. Keõm coù vai troø choáng oxy hoùa (5) . * Keõm taïo thuaän lôïi cho söï bieät hoùa teá baøo söøng vaø tham gia vaøo trong lôùp bì baèng caùch kích thích söï taêng sinh cuûa caùc Fibroblast vaø laøm gia taêng söï taïo ra chaát keo (collageøne) vaø caùc sôïi ñaøn hoài nhaát laø thöïc hieän caùc hoaït ñoäng enzym ôû möùc ñoä lysyl oxidase (2) . - Moät taùc ñoäng öùc cheá vaøi gaén keát cuûa teá baøo söøng ñöôïc bieåu hieän bôûi thöôïng bì töø toån thöông vieâm cuûa da ñöôïc bieát Intercellular adhesion molecule 1 (2,6) . - Keõm coù vai troø trong heä mieãn dòch – noù kích thích söï phaùt trieån vaø bieät hoùa Limpho baøo (trong vaåy neán thì coù taêng TCD8, TCD3 vaø TCD4 taêng nheï – Ñaëng Vaên Em)(3), keõm ñaåy maïnh söï xuaát tieát caùc Cytokin (nhaát laø interleukin 2) ñeå ñaùp öùng laïi caùc kích thích khaùng nguyeân (6,7) . - Keõm coù theå taùc duïng leân nhieàu truïc Hormone quan troïng baèng caùch taùc ñoäng vaøo caùc quaù trình toång hôïp, noäi tieát, hoaït tính hoaëc giai ñoaïn gaén keát cuûa hormone vôùi caùc thuï theå ôû teá baøo ñích (7) . - Tính ña naêng cuûa keõm trong heä thoáng sinh hoïc: protein gaén keát vôùi keõm maø noù gheùp vaøo DNA coøn goïi laø protein “ngoùn tay keõm” (Zinc finger). Moâ thöùc cuûa caùc protein ngoùn tay keõm naøy coù moät vai troø roäng khaép cho söï ñieàu hoøa cuûa keõm ñoái vôùi söï töông taùc cuûa caùc gien. Protein ngoùn tay keõm laø yeáu toá phieân maõ trong nhaân teá baøo (6,7) - Keõm laø ñieåm maáu choát cho söï phaùt trieån vaø thöïc hieän caùc chöùc naêng cuûa teá baøo Limpho T vaø B coù vai troø trong ñieàu hoaø mieãn dòch cuûa cô theå (2,7) . - Keõm ñieàu hoøa söï toång hôïp Interferon, Interleukin 1 vaø 6, TNF vaø caùc thuï theå Interleukin 2. Nhö vaäy keõm coù vai troø ñieàu hoaø mieãn dòch, ñieàu hoøa töông taùc gien vaø ñieàu hoøa söï sinh saûn, bieät hoùa teá baøo trong beänh vaåy neán. Taùc duïng phuï Khoâng coù taùc duïng phuï naøo ñöôïc ghi nhaän ngoaïi tröø 3 tröôøng hôïp keâu nhöùc ñaàu thoaùng qua sau ñoù töï heát maø khoâng caàn ñieàu trò gì. Veà giaûi phaãu beänh lyù Ñoái vôùi nhöõng tröôøng hôïp ñöôïc laøm giaûi phaãu beänh lyù sau ñieàu trò cho thaáy ôû loâ Zinc coù 54/64 ca oån ñònh (84,37%) vaø 10/64 ca chöa oån ñònh (15,62%). ÔÛ loâ chöùng coù 25/56 ca oån ñònh (44,64%) vaø 31/56 ca chöa oån ñònh (55,35%). Nhö theá veà maët Nghieân cöùu Y hoïc Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 6 * Soá 3 * 2002 7 giaûi phaãu beänh lyù cuõng cho thaáy tæ leä beänh nhaân oån ñònh sau ñieàu trò ôû loâ Zinc cao hôn loâ chöùng. Söï khaùc bieät coù yù nghóa thoáng keâ vôùi P < 0,01. Veà söï taùi phaùt Coù nhöõng tröôøng hôïp taùi phaùt sau ngöøng ñieàu trò. Tuy nhieân tieâu chuaån ñeå ñaùnh giaù taùi phaùt laø raát khoù, hôn nöõa khoâng ñuû thôøi gian ñeå theo doõi. Vaán ñeà naøy caàn ñöôïc nghieân cöùu theâm. Lyù do taùi phaùt beänh raát phöùc taïp vaø coù theå do caùc yeáu toá (8) - Thôøi gian ñieàu trò khoâng ñuû, khoâng coù trò lieäu cuûng coá. - Nguyeân do chuû yeáu laø heä thoáng thaàn kinh trung öông baát oån do lo nghó nhieàu, maëc caûm beänh taät (gioáng cuøi, phong)... - Uoáng röôïu, huùt thuoác laù - Duøng thöùc aên môõ ñöôøng nhieàu, maën vaø khoâng töôi - Laøm vieäc meät nhoïc quaù söùc - Lo hoïc thi - Vieäc khoâng may: nhaø chaùy, tang toùc, ly dò, toøa aùn... - Beänh gian phaùt: caûm cuùm, ho, söng phoåi, nhieãm truøng... - Tieâm chuûng. Do ñoù vieäc theo doõi beänh nhaân ñang ñieàu trò vaø sau khi laønh maïnh raát caàn thieát ñeå coù höôùng ñieàu trò toát, cuûng coá keát quaû toát ñaõ ñaït ñöôïc hay caàn thieát, kòp thôøi khi taùi phaùt. KEÁT LUAÄN Qua nghieân cöùu 88 tröôøng hôïp vaåy neán ñieàu trò baèng Zinc vaø 87 tröôøng hôïp vaåy neán ñieàu trò baèng Pommade Salicyleeù 5% vaø Vitamin C, chuùng toâi ruùt ra moät soá keát luaän sau: - Chæ ñònh Zinc trong vaåy neán döïa treân cô sôû khoa hoïc: Ña soá beänh nhaân thieáu chaát keõm trong maùu. - Keát quaû nghieân cöùu: 1/ Bieåu hieän da khaù, toát, laønh maïnh ñoái vôùi Zinc 75/88 ca (85,22%). Bieåu hieän da khaù,toát,laønh maïnh ñoái vôùi loâ chöùng 43/87 ca (49,42%) (P < 0,001) 2/ Toån thöông moùng cuõng toát hôn so vôùi loâ chöùng. Nhö theá taùc duïng cuûa Zinc toát hôn so vôùi loâ chöùng. 3/ Thôøi gian trò lieäu cho tôùi laønh maïnh 2 thaùng röôõi, nhanh hôn so vôùi loâ chöùng (P < 0,001). 4/ Cô sôû khoa hoïc giaûi thích chöùng minh söï löïa choïn cuûa Zinc laø hôïp lyù: + Kieåm tra maùu cuûa beänh nhaân trò lieäu vôùi Zinc cho thaáy Zinc trôû laïi bình thöôøng trong ña soá beänh nhaân. + Giaûi phaãu beänh: Qua trò lieäu aùp xe Munro khoâng coøn nöõa, cuõng nhö vieâm maïch. 5/ Taùc duïng phuï Chæ coù moät soá beänh nhaân hôi naëng, nhöùc ñaàu trong vaøi ngaøy roài töï nhieân heát khoâng ñieàu trò gì khaùc. Nhö theá duøng chaát keõm (Zinc) ñeå ñieàu trò vaåy neán thaät coù lôïi cho beänh nhaân vì keát quaû toát, döïa treân cô sôû khoa hoïc. Khoâng coù taùc duïng phuï ñaùng keå, phuø hôïp vôùi khaû naêng taøi chaùnh cuûa beänh nhaân. Ngoaøi ra, taâm lyù trò lieäu, söï coäng taùc tích cöïc nghieâm tuùc cuûa beänh nhaân, cöõ huùt thuoác, uoáng röôïu, cheá ñoä aên uoáng... cuõng khoâng keùm phaàn quan troïng. TAØI LIEÄU THAM KHAÛO 1. ALIAGA A (1982), “Psoriasis: Clinical Trial of an aerosol for topical use formulated with Zinc Pyrithione at 0,2% and Sodium Methyl Ethyl Sulfate at 0,1% “, Hospital General Valencia, 12 8 82 pp 1- 7. 2. DREÙNO B (1997) “Le Zinc: Un oligo d’avenir!”. Les Nouvelles Dermatologiques 16 (10) pp. 422 – 423. 3. ÑAËNG VAÊN EM (2000) Nghieân cöùu moät soá yeáu toá khôûi ñoäng, cô ñòa vaø moät soá thay ñoåi mieãn dòch trong beänh vaåy neán thoâng thöôøng Luaän aùn Tieán só Y hoïc. Tröôøng ñaïi hoïc Y Haø Noäi, trang 1 – 126. 4. ÑOÃ ÑÌNH HOÀ (1998) “Keõm” Soå tay Xeùt nghieäm Hoùa Sinh laâm saøng. Nhaø xuaát baûn Y Hoïc, trang 76. 5. LEPAGNOL F, MANCIET JR (1998) “Le Zinc – Photoprotection et radicaux libres”, Reùaliteùs theùrapeutique en Dermato – Veùneùrologie, No 79. Juin, pp. 26 6. NELDER KH (1999) “Acrodermatitis Enteropathica and other Zinc- Deficiency Disorders”. Dermatology in General Medicine, Fitzpatrick Fifth Edition pp. 1738 – 1743 7. NGUYEÃN THANH DANH (2002), Vai troø cuûa yeáu toá vi löôïng keõm trong phoøng choáng suy dinh döôõng treû em, Luaän aùn Tieán só Y hoïc, Tröôøng Ñaïi Hoïc Y Döôïc Tp. Hoà Chí Minh, trang 1 – 30. Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 6 * Soá 3 * 2002 Nghieân cöùu Y hoïc 8 8. NGUYEÃN VAÊN UÙT, NGUYEÃN TAÁT THAÉNG, HOAØNG KHAÛI NGUYEÂN (1981) “Thöû duøng chaát keõm (phenol sulfite de Zinc) ñeå ñieàu trò beänh vaåy neán”. Toùm taét coâng trình nghieân cöùu khoa hoïc cuûa Ngaønh Da lieãu Vieät Nam, kyû nieäm 5 naêm ngaøy thaønh laäp Vieän Da Lieãu Vieät Nam. Haø Noäi, thaùng 2, 1987, trang 127. 9. NGUYEÃN VAÊN UÙT, NGUYEÃN THANH MINH (1999). “Beänh vaåy neán”. Beänh Da lieãu, tröôøng Ñaïi Hoïc Y Döôïc Tp. Hoà Chí Minh, tr 280 – 289. 10. NGUYEÃN XUAÂN HIEÀN, NGUYEÃN CAÛNH CAÀU, TRÖÔNG MOÄC LÔÏI (1992) Beänh vaåy neán, Nhaø xuaát baûn Y Hoïc chi nhaùnh Tp. Hoà Chí Minh, tr. 5 – 133..