Giáo trình Tổng quan ô tô chuyên dùng

1 CHÖÔNG 1: TOÅNG QUAN OÂ TOÂ CHUYEÂN DUØNG I. OÂ TOÂ CHUYEÂN DUØNG Ñònh nghóa: Hieän nay khoâng coù chuaån möïc chung veà oâ toâ chuyeân duøng maø tuøy moãi nöôùc. Taïi Vieät nam, caên cöù theo TCVN 6211:2003 - Phöông tieän giao thoâng ñöôøng boä, kieåu , thuaät ngöõ vaø ñònh nghóa, ta coù theå phaân ra caùc loaïi oâ toâ sau: OÂ toâ (motor vehicle): Laø loaïi PTGTÑB chaïy baèng ñoäng cô coù töø boán baùnh xe trôû leân, khoâng chaïy treân ñöôøng ray vaø thöôøng ñöôïc duøng ñeå chôû ngöôøi vaø haøng hoaù, keùo caùc rômooùc, sômi rômooùc, thöïc hieän caùc chöùc naêng, coâng duïng ñaëc bieät. OÂ toâ coøn bao goàm caû caùc xe ñöôïc noái vôùi moät ñöôøng daây daãn ñieän, ví duï oâ toâ ñieän baùnh loáp (trolley bus) vaø caùc xe ba baùnh coù khoái löôïng baûn thaân lôùn hôn 400kg. OÂ toâ chuyeân duøng: Coù keát caáu vaø trang bò ñeå thöïc hieän moät chöùc naêng, coâng duïng ñaëc bieät. Ví duï: Xe chöõa chaùy, xe huùt haàm caàu, xe thang, xe troän beâ toâng, xe queùt ñöôøng. Phaân loaïi: Coù 2 caùch phaân loaïi, theo muïc ñích söû duïng hoaëc theo keát caáu. Phaân loaïi theo muïc ñích söû duïng: 1. XCD trong ngaønh thöông nghieäp: Xe chôû gia suùc, chôû bia, chôû xe maùy 2. XCD trong ngaønh veä sinh moâi tröôøng ñoâ thò: Xe eùp raùc, töôùi ñöôøng, queùt ñöôøng 3. XCD trong ngaønh xaây döïng: Xe uûi, xe xuùc, xe lu, xe troän beâ toâng 4. XCD trong ngaønh noâng thuûy saûn:Xe ñoâng laïnh, xe chôû traùi caây, xe boàn 5. XCD trong ngaønh y teá: Xe cöùu thöông 6. XCD trong ngaønh saân bay, haûi caûng: Xe naïp nhieân lieäu, xe caåu 7. XCD trong ngaønh laâm nghieäp: Xe keùo goã 8. XCD trong ngaønh moû, ñòa chaát: Xe caàn truïc, xe ben 9. XCD trong ngaønh an ninh quoác phoøng: Xe chöõa chaùy, xe vieät daõ.. 10. Phaân loaïi theo keát caáu: 1. Xe töï ñoå (xe ben) 2. Xe töï xeáp dôõ haøng (xe taûi caåu) 3. Xe thuøng kín coù baûo oân (xe ñoâng laïnh) hay khoâng coù baûo oân (xe raùc, xe queùt ñöôøng) 4. Xe boàn (chôû xaêng daàu, söõa, chöõa chaùy, töôùi ñöôøng) 5. Xe coù keát caáu chuyeân bieät khaùc (xe thang, xe bôm beâ toâng) 2 Vai troø OÂ toâ chuyeân duøng ñoùng vai troø quan troïng trong neàn kinh teá quoác daân. Vôùi oâ to â chuyeân duøng, ta coù theå: - Môû roäng coâng naêng vaän taûi: Coù theå chôû caùc loaïi haøng hoaù ñaëc bieät nhö chaát loûng (xe boàn), chaát oâ nhieãm nhôø thuøng kín (xe eùp raùc, xe huùt haàm caàu), coù khaû naêng töï boác dôõ haøng hoùa, giaûm ñöôïc chi phí, thôøi gian boác xeáp (xe taûi caåu) - Naâng cao löôïng haøng hoaù chuyeân chôû höõu ích: Taêng löôïng haøng hoùa /m2 saøn xe nhôø keát caáu chuyeân duøng (xe chôû gia suùc nhieàu taàng, xe chôû oâtoâ), nhôø cô caáu ñaëc bieät (xe eùp raùc), . - Ñaûm baûo an toaøn cho haøng hoaù chuyeân chôû, giaûm tyû leä hö hoûng do vaän chuyeån gaây neân: Xe ñoâng laïnh, xe vaän chuyeån hoa quaû. - Giaûm bao bì khi vaän chuyeån, do ñoù giaûm chi phí vaän chuyeån vaø coâng lao ñoäng: Xe ben, xe boàn. - Thöïïc hieän caùc chöùc naêng ñaëïc bieät khoâng theå thieáu cho an ninh – quoác phoøng, giao thoâng coâng chaùnh: Xe chöõa chaùy, xe thang, xe cöùu thöông, xe huùt caàu coáng Xu höôùng hieän nay trong nöôùc laø caûi taïo xe vaän taûi thaønh xe chuyeân duøng nhaèm taêng tính kinh teá – an toaøn cho vieäc vaän chuyeån haøng hoùa. II. PHÖÔNG PHAÙP LUAÄN TRONG VIEÄÂC THIEÁT KEÁ XE CHUYEÂN DUØNG OÂ toâ chuyeân duøng laø söï keát hôïp giöõa caùc thieát bò chuyeân duøng, thuøng chuyeân duøng vôùi oâ toâ cô sôû. Coâng thöùc thaønh laäp oâ toâ chuyeân duøng laø: OÂ toâ chuyeân duøng = OÂ toâ cô sôû + Thieát bò chuyeân duøng + Thuøng chuyeân duøng Caùc thieát bò chuyeân duøng treân oâ toâ laø nhöõng thieát bò ñaëc bieät, taïo ñöôïc nhöõng thao taùc rieâng bieät cho oâ toâ chuyeân duøng ñoù. Ví duï: Thieát bò naâng haï thuøng cuûa xe ben; thieát bò laáy raùc, eùp raùc, thaûi raùc cuûa xe chôû raùc; thieát bò laøm laïnh treân xe ñoâng laïnh; thieát bò bôm huùt treân xe huùt haàm caàu.. Caùc thieát bò naøy coù theå söû duïng caùc kieåu ñieàu khieån cô hoïc, thuûy löïc, khí neùn, ñieän hoaëc hoãn hôïp caùc kieåu treân. Hieän nay kieåu ñieàu khieån thuûy löïc ñöôïc söû duïng roäng raõi do nhöõng öu ñieåm cuûa noù, vì vaäy ôû ñaây chuùng ta ñi saâu nghieân cöùu caùc chi tieát cuûa heä thoáng ñieàu khieån thuûy löïc. Ñeå saûn xuaát xe chuyeân duøng, chuùng ta coù caùc phöông phaùp sau: - Theá giôùi: Saûn xuaát coâng nghieäp, coù thieát keá ngay töø ñaàu. - Vieät nam: Moät soá lieân doanh coù cheá taïo xe chuyeân duøng, nhöng coù giaù thaønh cao. Phöông phaùp phoå bieán hieän nay laø caûi taïo töø caùc loaïi xe taûi thoâng thöôøng thaønh caùc xe chuyeân duøng. Phöông phaùp naøy coù caùc öu ñieåm chính sau:  Giaù thaønh haï  Coù kích thöôùc phuø hôïp vôùi nhu caàu, ñieàu kieän hoaït ñoäng cuï theå cuûa töøng loaïi haøng hoaù chuyeân chôû.  Thuøng xe ñoùng chaéc hôn, thaønh cao neân chôû ñöôïc nhieàu haøng so vôùi xe nguyeân thuûy nhaäp veà. 3  Tieát kieäm ñöôïc ngoaïi teä, taïo vieäc laøm cho löïc löôïng coâng nhaân kyõ thuaät trong nöôùc. Veà nguyeân lyù, xe chuyeân duøng goàm ba cuïm chính : 1. Xe cô sôû: - Cabin chassis - Chassis - Xe taûi hieän höõu - Xe naøo ñoù 2. Thieát bò chuyeân duøng 3. Thuøng chuyeân duøng - Thuøng nhaäp (boàn ) - Thuøng töï cheá taïo - Thuøng caûi taïo töø thuøng cuõ Treân cô sôû phoái hôïp ba cuïm naøy, ta seõ coù boá trí chung cuûa xe, thoûa maõn caùc tieâu chuaån kyõ thuaät – kinh teá – xaõ hoäi. Troïng löôïng xe sau caûi taïo : Ga = Gcs + Gtbcd + Gtcd Gcs – Troïng löôïng xe cô sôû Gtcd – Troïng löôïng thuøng chuyeân duøng Gtbcd – Troïng löôïng thieát bò chuyeân duøng Yeâu caàu xe sau caûi taïo: - Xe sau caûi taïo phaûi coù taûi troïng töông ñöông taûi troïng cho pheùp cuûa xe neàn. - Caùc thoâng soá, yeâu caàu kyõ thuaät thoûa maõn caùc quy ñònh, tieâu chuaån Vieät Nam. - Phaûi baûo ñaûm tính an toaøn trong söû duïng. Trình töï thieát keá: 1. Töø muïc ñích söû duïng, xaùc ñònh caùc thoâng soá cô baûn cuûa xe:  Loaïi xe cô sôû, taûi troïng xe cô sôû.  Loaïi haøng, tyû troïng haøng.  Kích thöôùc thuøng haøng sau caûi taïo. 2. Thieát keá sô boä: Choïn phöông aùn boá trí chung (xe cô sôû, thuøng chuyeân duøng, thieát bò chuyeân duøng), xaây döïng caùc kích thöôùc cô baûn L x B x H. 3. Thieát keá kyõ thuaät: Thieát keá thuøng; boá trí laép ñaët thieát bò chuyeân duøng; tính toaùn kieåm tra beàn caùc chi tieát cuûa thuøng, cuûa heä thoáng daãn ñoäng; kieåm tra caùc cuïm quan troïng cuûa xe sau caûi taïo: Khung xe, heä thoáng phanh, heä thoáng laùi. 4. Kieåm tra tính oån ñònh xe sau caûi taïo: Oån ñònh doïc, oån ñònh ngang, oån ñònh tónh, oån ñònh ñoäng 5. Tính toaùn kinh teá. III. VAÄT LIEÄU SÖÛ DUÏNG TREÂN CAÙC OÂ TOÂ CHUYEÂN DUØNG Treân oâ toâ chuyeân duøng hieän nay, ngoaøi caùc vaät lieäu thoâng thöôøng nhö goã, theùp taám . theùp ñònh hình, ngöôøi ta coøn söû duïng caùc loaïi vaät lieäu khaùc, tuøy theo coâng naêng cuûa xe, ví duï nhoâm (thuøng xe ñoâng laïnh), polyurethan (vaät lieäu caùch nhieät thuøng baûo oân, ñoâng laïnh), fiberglass (thuøng thao taùc xe thang, xe naâng). Ñeå coù theå thieát keá phuø hôïp, ngöôøi kyõ sö thieát keá caàn hieåu theâm cô, lyù, hoaù tính caùc loaïi vaät lieäu môùi naøy. 4 IV. ÑAÏI CÖÔNG VEÀ HEÄ THOÁNG THUÛY LÖÏC SÖÛ DUÏNG TREÂN OÂ TOÂ CHUYEÂN DUØNG Heä thoáng thuûy löïc Truyeàn ñoäng daàu eùp laø truyeàn ñoäng trong ñoù thaønh phaàn laøm vieäc chuû yeáu laø chaát loûng (daàu thuûy löïc), ñöôïc thöïc hieän baèng caùch cung caáp cho daàu moät naêng löôïng döôùi daïng theá naêng (bôm daàu neùn daàu döôùi aùp suaát nhaát ñònh), sau ñoù bieán ñoåi theá naêng daàu thaønh cô naêng (ñaåy piston cuûa xy lanh thuûy löïc) ñeå thöïc hieän coâng caàn thieát. Treân caùc oâ toâ chuyeân duøng, heä thoáng thuûy löïc ñöôïc söû duïng roäâng raõi do caùc ñaëc ñieåm sau: Öu ñieåm: - Truyeàn ñöôïc löïc vaø coâng suaát lôùn vôùi cô caáu coù kích thöôùc, troïng löôïng nhoû goïn. - Söû duïng deã daøng: Söï ña daïng caùc chi tieát thuûy löïc cho pheùp taïo nhieàu chöùc naêng khaùc nhau: Chuyeån ñoäng thaúng vaø quay hai chieàu, khoaù, khoâng taûi, thay ñoåi vaän toác.. - Ñieàu khieån linh hoaït, deã daøng töï ñoäng hoùa, truyeàn ñoäng eâm dòu: Coù theå ñieàu chænh deã daøng aùp suaát ñeå coù löïc theo yù muoán. Coù theå thay ñoåi löu löôïng ñeå thay ñoåi vaän toác caùc cô caáu chaáp haønh. Coù theå duøng caùc tín hieäu ñieän raát nhoû vaãn ñieàu khieån ñöôïc heä thoáng. - Laøm vieäc oån ñònh, ít phuï thuoäc vaøo taûi troïng beân ngoaøi. - Caùc chi tieát, boä phaän ñöôïc tieâu chuaån hoùa vaø phoå bieán. - Coù cô caáu an toaøn choáng quaù taûi. - Tính khoâng neùn ñöôïc cuûa daàu: Taïi aùp suaát thoâng thöô øng (<350 bar), daàu ñöôïc xem laø khoâng neùn ñöôïc. Ñieàu ñoù cho pheùp:  Döøng caùc chuyeån ñoäng moät caùch töùc thôøi vaø chính xaùc;  Giöõ ñöôïc caùc löïc maø khoâng tieâu toán naêng löôïng;  Taïo ra caùc chuyeån ñoäng raát chính xaùc. Khuyeát ñieåm: - Giaù thaønh: Aùp suaát laøm vieäc cao neân ñoøi hoûi heä thoáng phaûi ñaûm baûo kín khít, khoâng roø ræ. Vieäc naøy ñoøi hoûi ñoä chính xaùc khi gia coâng chi tieát, neân giaù thaønh töông ñoái cao. - Ñoøi hoûi thieát bò chuyeân duøng: Moãi heä thoáng thuûy löïc phaûi bao goàm caùc linh kieän caàn thieát nhö beå chöùa, bôm, ñöôøng oáng, van. - Giaùm saùt: Caàn giaùm saùt thöôøng xuyeân heä thoáng thuûy löïc , baûo ñaûm ñoä kín khít caùc moái gheùp, vaø ñaëc bieät laø giaùm saùt daàu: Möïc daàu, ñoä saïch cuûa daàu, nhieät ñoä laøm vieäc cuûa daàu - Vaän toác truyeàn ñoäng bò haïn cheá vì caàn ñeà phoøng hieän töôïng va ñaäp thuûy löïc, toån thaát coät aùp, toån thaát coâng suaát lôùn. - Aûnh höôûng bôûi nhieät ñoä: Trong quaù trình bieán ñoåi naêng löôïng, moät phaàn naêng löôïng tieâu hao bieán thaønh nhieät laøm ñoä nhôùt daàu giaûm. Keát quaû laø laøm taêng roø ræ vaø keøm theo laø maát aùp, giaûm vaän toác 5 Daàu thuûy löïc (nhieäm vuï, yeâu caàu, phaân loaïi, tính toaùn vaø choïn . . . Bôm thuûy löïc (nhieäm vuï, yeâu caàu, phaân loaïi, öùng duïng, kyù hieäu, tính toaùn vaø choïn . . . Van thuûy löïc (nhieäm vuï, yeâu caàu, phaân loaïi, kyù hieäu, vò trí trung gian, tính toaùn vaø choïn . . . Xylanh thuûy löïc (nhieäm vuï, yeâu caàu, phaân loaïi, kyù hieäu, tính toaùn vaø choïn . . . Ñoäng cô thuûy löïc (nhieäm vuï, yeâu caàu, phaân loaïi, kyù hieäu, vò trí trung gian, tính toaùn vaø choïn . . . Sô ñoà maïch thuûy löïc Tính toaùn thuûy löïc: Löu löôïng, aùp suaát, toån thaát, ñoä cao, . . . Sô ñoà toång quaùt heä thoáng thuûy löïc Moät heä thoáng thuûy löïc cô baûn söû duïng treân oâ toâ phaûi bao goàm caùc chi tieát sau (hình 1.5): 1. Thuøng daàu 2. Bôm daàu 3. Caùc van ñieàu chænh (van phaân phoái, van an toaøn, van tieát löu, van 1 chieàu). 4. Cô caáu chaáp haønh (xy lanh thuûy löïc, ñoäng cô thuûy löïc) 5. Oáng daãn, loïc daàu. 6. Ñoàng hoà aùp suaát Kyù hieäu caùc chi tieát heä thoáng thuûy löïc Caùc thaønh phaàn cuûa heä thoáng thuûy löïc phaûi coù kyù hieäu thoáng nhaát ñeå theå hieän treân caùc sô ñoà nguyeân lyù. Caùc kyù hieäu naøy caên cöù theo TCVN 1806 – 76 hoaëc ISO 1219:1976. Ta coù theå toå hôïp (hôïp lyù veà maët kyõ thuaät) caùc kyù hieäu cô baûn ñeå taïo neân caùc kyù hieäu khaùc. Tính ñieàu chænh ñöôïc Ñöôøng daàu chính Ñöôøng daàu ñieàu khieån, daàu hoài Hình 1.5 – Sô ñoà heä thoáng thuûy löïc cô baûn 1. Xy lanh thuûy löïc 2. Piston thuûy löïc 3. Van tieát löu 4. Van moät chieàu 5. Van phaân phoái 5/3 6. Cô caáu ñieàu khieån van 7. Bôm daàu 8. Ñöôøng daàu 9. Van an toaøn 10. Ñöôøng daàu veà 11. Thuøng daàu 6 OÁng daãn cheùo nhau OÁng daãn noái nhau OÁng daãn bò bòt OÁng daãn meàm Noái cô khí Ñieàu khieån baèng tay gaït Ñieàu khieån baèng nuùt nhaán Ñieàu khieån baèng cam Ñieàu khieån baèng baøn ñaïp chaân 1 chieàu Ñieàu khieån baèng baøn ñaïp chaân 2 chieàu Ñieàu khieån baèng khí neùn Ñieàu khieån baèng thuûy löïc Ñieàu khieån baèng ñieän Thuøng chöùa chaát loûng laøm vieäc Aéc quy thuûy löïc Boä loïc Boä taûn nhieät Boä gia nhieät Ñoàng hoà ño aùp Bôm thuûy löïc, moät chieàu, löu luôïng khoâng ñoåi Bôm thuûy löïc, ñoåi chieàu, löu löôïng thay ñoåi Ñoäng cô thuûy löïc Ñoäng cô ñieän Ñoäng cô ñoát trong Xy lanh thuûy löïc caùn piston moät phía Xy lanh thuûy löïc caùn piston hai phía Xy lanh loàng taùc duïng ñôn Xy lanh coù loã daãn trong caùn piston Van nhieàu vò trí: (Giaûi thích kyù hieäu cöûa/vò trí) Hai vò trí Ba vò trí Vò trí oáng daãn Vò trí noái, chieàu chaûy 7 Noái caùc raõnh beân trong Caùc raõnh bò bòt kín Phoå bieán nhaát laø loaïi boán cöûa: P – Pressure (supply) A , B – Output ports T – Tank (return) Van moät chieàu Ñoùng bôûi loø xo Aùp suaát môû quan troïng Coù ñieàu khieån Van ñieàu aùp (pressure control valve), van an toaøn , van traøn Van thöôøng ñoùng Van thöôøng môû Van töï ñieàu khieån Van ñieàu khieån töø beân ngoaøi Van tieát löu Khoâng ñieàu chænh Coù ñieàu chænh Ñieàu chænh theo moät chieàu Bôm thuûy löïïc: Laø thieát bò bieán ñoåi cô naêng (ngaãu löïc, vaän toác quay) cuûa ñoäng cô ñieän cung caáp thaønh ñoäng naêng (löu löôïng) vaø theá naêng (döôùi daïng aùp suaát) cuûa daàu. Phaân loaïi: Coù hai nhoùm chính: Bôm coù löu löôïng thay ñoåi vaø bôm coù löu löôïng coá ñònh. a) Bôm coù löu löôïng thay ñoåi: Ñieån hình laø bôm ly taâm (hình 1.6a). Khi aùp suaát taêng, löu löôïng bôm giaûm (hình 1.6b). Neáu bòt kín ñaàu ra cuûa bôm laøm taêng aùp suaát, thì löu löôïng bôm giaûm baèng 0. Bôm hoaït ñoäng nhôø caùnh quaït quay, huùt chaát loûng vaøo qua cöûa huùt beân hoâng, vaø ñaåy chaát loûng ra baèng löïc ly taâm. Loaïi bôm naøy söû duïng haïn cheá trong heä thoáng thuûy löïc, thöôøng duøng laøm bôm moài cho moät bôm chính daïng theå tích xaùc ñònh, hoaëc bôm chuyeån chaát loûng, bôm heä thoáng laøm maùt. Hình 1.6 – Bôm ly taâm, sô ñoà caáu taïo vaø bieåu ñoà löu löôïng – aùp suaát 8 b) Bôm coùlöu löôïng coá ñònh: Ñaây laø loaïi bôm maø löu löôïng lyù thuyeát bôm cung caáp khoâng thay ñoåi theo aùp suaát ra. Khi ñaàu ra cuûa bôm bòt kín, do löu löôïng cung caáp khoâng thay ñoåi, aùp suaát seõ taêng voït nhanh choùng ñeán giaù trò toái ña bôm chòu ñöôïc veà maët cô khí. Bôm coù löu löôïng coá ñònh luoân ñöôïc duøng laøm bôm chính trong heä thoáng thuûy löïc. Coù hai nhoùm bôm chính: Bôm quay vaø bôm tònh tieán, trong moãi nhoùm laïi coù nhieàu daïng khaùc nhau:  Chuyeån ñoäng bôm quay  Bôm baùnh raêng aên khôùp ngoaøi  Bôm baùnh raêng aên khôùp trong  Bôm rotor quay  Bôm truïc vít  Bôm caùnh gaït  Chuyeån ñoäng bôm tònh tieán  Bôm piston höôùng kính  Bôm piston höôùng truïc  Bôm piston thaúng haøng Hình 1.7 – Sô ñoà caáu taïo caùc loaïi bôm coù löu löôïng coá ñònh 9 Thoâng soá caùc loaïi bôm : Baûng 1.1 Loaïi bôm Löu löôïng (lít/phuùt) Aùp suaát (kG/cm 2 ) Truïc vít Aùp suaát thaáp 3 – 5.103 10 – 15 Aùp trung bình 30 – 60 Aùp suaát cao 60 - 200 Baùnh raêng 3 – 200 10 – 200 Caùnh gaït 1.6 – 378 0.6 – 175 Piston Höôùng kính Ñeán 800 Ñeán 320 Höôùng truïc 30 – 640 Ñeán 175 Daõy (thaúng haøng) 0.8 – 65 Coù theå ñeán 500 Tieâu chuaån choïn löïa bôm: Do caùc bôm raát ña daïng veà chuûng loaïi neân vieäc choïn löïa bôm thích hôïp cho heä thoáng phaûi ñöôïc caên cöù treân nhöõng thoâng soá chính sau ñaây: a) Löu löôïng toái ña bôm cung caáp: Bôm ñöôïc choïn phaûi coù khaû naêng cung caáp ñuû löu löôïng yeâu caàu cuûa heä thoáng. Tuøy theo hieäu suaát theå tích cuûa bôm maø ta choïn vöôït 10 - 15 % löu löôïng max coù ích. Nhaø cheá taïo thöôøng cho bieát löu löôïng rieâng cuûa bôm q (cm3/voøng), töø ñoù ta tính toaùn ñöôïc löu löôïng cuûa bôm: q - löu löôïng rieâng (cm 3 /voøng) n – soá voøng quay bôm (voøng / phuùt) Löu löôïng bôm lyù thuyeát : Q = 10 -3 .q.n (lít/phuùt) Löu löôïng bôm thöïc teá Qtt < Q do toån thaát theå tích (roø ræ, tröôït). Hieäu suaát theå tích : Löu löôïng bôm thöïc teá / löu löôïng bôm lyù thuyeát Löu löông bôm thöïc teá: Qtt = Q. ηv = 10 -3 . q.n. ηv (l/p) Hieäu suaát cô khí: ηck do ma saùt cuûa caùc chi tieát chuyeån ñoäng Hieäu suaát toång hôïp: η = ηv. ηck Coâng suaát cung caáp cho bôm hoaït ñoäng: (kW) P – Aùp suaát bôm (bar) b) Aùp suaát laøm vieäc toái ña: Choïn vöôït 15 – 30 % aùp suaát coù ích cuûa heä thoáng. Aùp suaát laøm vieäc cuûa heä thoáng laïi phuï thuoäc nhieàu yeáu toá khaùc. Toång quaùt, aùp suaát laøm vieäc caøng cao thì chi phí cho caùc thieát bò caøng cao vaø khaû naêng choïn löïa thieát bò caøng thaáp. Buø laïi, söû duïng aùp suaát cao seõ giaûm löu löôïng, kích thöôùc bôm vaø caùc chi tieát khaùc trong heä thoáng nhoû goïn hôn. c) Caùc ñieàu kieän laøm vieäc: Ñoä nhôùt daàu thuûy löïc, khoaûng nhieät ñoä laøm vieäc, vaän toác quay, nhòp söû duïng. Q Qtt v  .600 .PQ N tt 10 d) Caùc tính chaát khaùc: - Moâi tröôøng xung quanh (buïi, nhieät ñoä, hoûa hoaïn) - Caùch thaùo laép döï kieán. - Möùc oàn coù theå chaáp nhaän ñöôïc. - Söï deã daøng trong baûo trì, phuï tuøng thay theá. - Tuoåi thoï döï kieán. - Giaù thaønh. Van thuûy löïc : Ñaây laø nhöõng thieát bò taïo neân giao tieáp giöõa daàu eùp, tín hieäu ñieàu khieån vaø cô caáu chaáp haønh. Chuùng duøng ñeå kieåm soaùt aùp suaát daàu eùp, löu löôïng vaø höôùng doøng daàu. Toång quaùt, van thuûy löïc goàm caùc loaïi van chính sau: a) Van ñieàu aùp : Duøng giôùi haïn aùp suaát cöïc ñaïi (van an toaøn), xaùc ñònh aùp suaát môû ñöôøng daàu veà (van traøn), thay ñoåi aùp suaát trong ñöôøng oáng (van giaûm aùp). Nguyeân lyù hoaït ñoäng chính laø aùp suaát daàu phaûi thaéng löïc caûn gaây neân bôûi loø xo. Kyù hieäu van ñieàu aùp : Ñaây laø van thöôøng ñoùng, chæ môû moät phaàn cho pheùp daàu chaûy veà beå chöùa khi aùp suaát daàu vaøo lôùn hôn löïc eùp cuûa loø xo. Neáu khoâng coù muõi teân treân hình loø xo, coù nghóa aùp suaát môû van ñaõ ñöôïc ñònh saün. Coù theå duøng bi, maët coân hay taám phaúng ñeå bít loã vaøo van. b) Van tieát löu: Duøng ñieàu chænh löu löôïng daàu, do ñoù ñieàu chænh ñöôïc vaän toác cô caáu chaáp haønh (thöôøng laø xy lanh thuûy löïc) trong heä thoáng. Coù hai loaïi van tieát löu: Ñieàu chænh doïc truïc vaø ñieàu chænh quanh truïc. Hình 1.8 – Van ñieàu aùp 1, 2 – Loø xo 3 – Bi 4 – Vít ñieàu chænh 5 – Piston 6 – Raõnh tam giaùc hay chöõ nhaät 7 – Loã tieát löu 11 c) Van moät chieàu: Chæ cho pheùp daàu chaûy theo moät chieàu vaø haïn cheá theo chieàu nguôïc laïi. Kyù hieäu van moät chieàu nhö hình veõ. Löu yù khi giaù trò löïc eùp loø xo coù yù nghóa quan troïng, ta theå hieän hình loø xo treân kyù hieäu. d) Van ñieàu khieån: 3.4.2.1 Cô caáu chaáp haønh Xy lanh thuûy löïc Xy lanh quay Coù tröôøng hôïp van moät chieàu ñöôïc ñieàu khieån ñoùng hoaëïc môû baèng aùp suaát ñöôøng daàu ñieàu khieån (hình 1.11 vaø 1.12) Hình 1.9 – a) Van tieát löu doïc truïc b) Van tieát löu quanh truïc 1. Vít ñieàu chænh 2. Raõnh tieát löu 1. Raõnh tieát löu 2. Loã thoâng Hình 1.10 – Van moät chieàu a) Sô ñoà nguyeân lyù b) Kyù hieäu c) Quan heä löu löôïng – suït aùp 12 Treân hình 1.11, khi coù hieän töôïng “tuoät” ôû ñaàu xy lanh döôùi, aùp suaát ñaàu treân (laø aùp suaát ñieàu khieån van moät chieàu) giaûm, khieán van ñöôïc ñoùng chaët, hieän töôïng giaät ngöøng laïi. Treân hình 1.12, van moät chieàu laøm nhieäm vuï nhö van an toaøn. Khi aùp suaát daàu maïch 1 giaûm, ngay laäp töùc maïch daàu 2 cuõng ñöôïc môû. d) Van ñieàu khieån: Thöôøng gaëp nhaát laø van vôùi ty van tröôït. Vieäc ñieàu khieån ty van coù theå baèng cô khí, thuûy löïc hoaêïc ñieän. H. 1.11 – Van moät chieàu coù ñieàu khieån môû : a) Sô ñoà b) Aùp duïng H.1.12 – Van moät chieàu coù ñieàu khieån ñoùng Hình 1.13 – Van ñieàu khieån 5 cöûa 2 vò trí 13 Vôùi van 5/3, coù theâm vò trí trung gian. Tuøy keát caáu , vò trí trung gian coù theå coù nhöõng kieåu noái khaùc nhau.(Baûng 1.2) Baûng 1.2 – Vò trí trung gian van ñieàu khieån Xy lanh thuûy löïc : Ñaây laø chi tieát tieâu chuaån veà ñöôøng kính trong. Ñöôøng kính naøy thay ñoåi töø 25 – 320mm, coù theå môû roäng ñeán 500mm hay hôn nöõa. Haønh trình thoâng thöôøng töø 30 ñeán 1000mm. 14 Aùp suaát danh ñònh laø 60, 80, 120, 160, 250 bars. Thoâng thöôøng ngöôøi ta chia laøm hai loaïi: - Xy lanh thuûy löïc taùc ñoäng ñôn (1 chieàu) - Xy lanh thuûy löïc taùc ñoäng keùp (2 chieàu) Hình 1.14 – a) Xy lanh khoâng pis ton, b) Xy lanh taùc duïng ñôn, c) Xy lanh taùc duïng keùp