Tài liệu Giáo trình Quản lý ngân sách (Phần 1): Trường Cao Đẳng Nghề Nam Định Bộ môn Kinh tế
Giáo trình Quản lý ngân sách Soạn giả: Nguyễn Tiến Thư 1
Lời nói đầu
Quản lý ngân sách là một bộ phận quan trọng cấu thành của hệ thống quản
lý kinh tế tài chính. Thông qua kiến thức chuyên môn về quản lý ngân sách,
người học thực hiện được các nội dung về nghiệp vụ quản lý ngân sách .
Với mục tiêu trang bị cho học sinh, sinh viên các kiến thức cơ bản về quản
lý ngân sách và kỹ năng giải quyết những vấn đề về quản lý ngân sách trong hệ
thống quản lý ngân sách và tài chính kế toán trong các đơn vị sự nghiệp Nhà
nước và nhằm đáp ứng yêu cầu về giáo trình giảng dạy học tập và nghiên cứu
của học sinh, sinh viên, đồng thời đáp ứng được chương trình khung của Bộ lao
động-TBXH, Bộ môn Kinh tế-Trường Cao Đẳng Nghề Nam Định biên soạn
Giáo trình quản lý ngân sách (Dùng cho trình độ cao đẳng nghề).
Cuốn sách gồm 05 chương :
- Chương I : Những vấn đề cơ bản về quản lý ngân sách Nhà nước
- Chương II : Thu chi ngân sách Nhà nư...
61 trang |
Chia sẻ: honghanh66 | Lượt xem: 679 | Lượt tải: 0
Bạn đang xem trước 20 trang mẫu tài liệu Giáo trình Quản lý ngân sách (Phần 1), để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
Trêng Cao §¼ng NghÒ Nam §Þnh Bé m«n Kinh tÕ
Gi¸o tr×nh Qu¶n lý ng©n s¸ch So¹n gi¶: NguyÔn TiÕn Th 1
Lêi nãi ®Çu
Qu¶n lý ng©n s¸ch lµ mét bé phËn quan träng cÊu thµnh cña hÖ thèng qu¶n
lý kinh tÕ tµi chÝnh. Th«ng qua kiÕn thøc chuyªn m«n vÒ qu¶n lý ng©n s¸ch,
ngêi häc thùc hiÖn ®îc c¸c néi dung vÒ nghiÖp vô qu¶n lý ng©n s¸ch .
Víi môc tiªu trang bÞ cho häc sinh, sinh viªn c¸c kiÕn thøc c¬ b¶n vÒ qu¶n
lý ng©n s¸ch vµ kü n¨ng gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò vÒ qu¶n lý ng©n s¸ch trong hÖ
thèng qu¶n lý ng©n s¸ch vµ tµi chÝnh kÕ to¸n trong c¸c ®¬n vÞ sù nghiÖp Nhµ
níc vµ nh»m ®¸p øng yªu cÇu vÒ gi¸o tr×nh gi¶ng d¹y häc tËp vµ nghiªn cøu
cña häc sinh, sinh viªn, ®ång thêi ®¸p øng ®îc ch¬ng tr×nh khung cña Bé lao
®éng-TBXH, Bé m«n Kinh tÕ-Trêng Cao §¼ng NghÒ Nam §Þnh biªn so¹n
Gi¸o tr×nh qu¶n lý ng©n s¸ch (Dïng cho tr×nh ®é cao ®¼ng nghÒ).
Cuèn s¸ch gåm 05 ch¬ng :
- Ch¬ng I : Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ qu¶n lý ng©n s¸ch Nhµ níc
- Ch¬ng II : Thu chi ng©n s¸ch Nhµ níc
- Ch¬ng III : LËp dù to¸n ng©n s¸ch Nhµ níc
- Ch¬ng IV : ChÊp hµnh ng©n s¸ch vµ quyÕt to¸n ng©n s¸ch Nhµ níc
- Ch¬ng V : Qu¶n lý ng©n s¸ch x·, phêng, thÞ trÊn
Néi dung biªn so¹n theo h×nh thøc tÝch hîp gi÷a lý thuyÕt vµ thùc hµnh.
Trong qu¸ tr×nh biªn so¹n, t¸c gi¶ ®· tham kh¶o nhiÒu tµi liÖu liªn quan cña c¸c
trêng §¹i häc, Cao ®¼ng, Trung cÊp chuyªn nghiÖp, d¹y nghÒ vµ cËp nhËt
nh÷ng kiÕn thøc míi nhÊt.
MÆc dï ®· cã nhiÒu cè g¾ng nhng kh«ng tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt. T¸c
gi¶ rÊt mong nhËn ®îc sù ®ãng gãp ý kiÕn cña c¸c thÇy, c« gi¸o vµ c¸c b¹n häc
sinh, sinh viªn cïng ®«ng ®¶o b¹n ®äc ®Ó gi¸o tr×nh ngµy cµng hoµn thiÖn h¬n.
Xin tr©n träng c¶m ¬n !
Trêng Cao §¼ng NghÒ Nam §Þnh Bé m«n Kinh tÕ
Gi¸o tr×nh Qu¶n lý ng©n s¸ch So¹n gi¶: NguyÔn TiÕn Th 2
Ch¬ng I
Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ qu¶n lý ng©n s¸ch Nhµ níc
1. Tæng quan vÒ ng©n s¸ch Nhµ níc:
1.1. Kh¸i niÖm ng©n s¸ch Nhµ níc:
LuËt ng©n s¸ch Nhµ níc ®îc Níc CHXHCN ViÖt Nam khãa IX kú häp
thø 2 th«ng qua ngµy 16/12/2002 quy ®Þnh “Ng©n s¸ch Nhµ níc vµ toµn bé c¸c
kho¶n thu, chi cña Nhµ níc ®· ®îc c¬ quan cã thÈm quyÒn quyÕt ®Þnh vµ
®îc thùc hiÖn trong mét n¨m ®Ó ®¶m b¶o thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng, nhiÖm vô
cña Nhµ níc”.
1.2. Mét sè quan ®iÓm vÒ ng©n s¸ch Nhµ níc:
Trong hÖ thèng tµi chÝnh Nhµ níc, ng©n s¸ch Nhµ níc lµ kh©u tËp trung
gi÷ vai trß chñ ®¹o, còng lµ kh©u tµi chÝnh ®îc h×nh thµnh sím nhÊt, ra ®êi vµ
tån t¹i g¾n víi hÖ thèng qu¶n lý Nhµ níc. Song ®Õn nay cha cã mét quan
niÖm thèng nhÊt vÒ ng©n s¸ch Nhµ níc. Trªn thùc tÕ ngêi ta ®· ®a ra nhiÒu
®Þnh nghÜa vÒ ng©n s¸ch Nhµ níc kh«ng gièng nhau tïy theo quan ®iÓm ngêi
®Þnh nghÜa thuéc trêng ph¶i kinh tÕ kh¸c nhau, hoÆc theo môc ®Ých nghiªn cøu.
HiÖn nay cã hai quan niÖm phæ biÕn:
Quan niÖm 1: “Ng©n s¸ch nhµ níc lµ b¶n dù to¸n thu chi tµi chÝnh cña
Nhµ níc trong thêi gian nhÊt ®Þnh, thêng lµ 1 n¨m”
Quan niÖm 2: “Ng©n s¸ch nhµ níc lµ quü tiÒn tÖ cña Nhµ níc”
C¸c quan niÖm trªn ®· lét t¶ ®îc mÆt vËt chÊt, nhng cha thÓ hiÖn ®îc
néi dung kinh tÕ cña ng©n s¸ch nhµ níc, tøc ph¶i xem xÐt trªn c¸c mÆt h×nh
thøc, thùc thÓ vµ quan hÖ kinh tÕ chøa trong ng©n s¸ch Nhµ níc.
XÐt vÒ h×nh thøc ng©n s¸ch Nhµ níc lµ b¶n b¸o c¸o thu chi do ChÝnh phñ
lËp ra, ®Ö tr×nh lªn Quèc héi phª duyÖt vµ giao cho ChÝnh phñ thùc hiÖn.
XÐt vÒ thùc thÓ: Ng©n s¸ch Nhµ níc bao gåm c¸c kho¶n thu cô thÓ, nh÷ng
kho¶n chi cô thÓ vµ ®Þnh lîng.
C¸c kho¶n thu ®îc nép vµo quü vµ c¸c kho¶n chi rót tõ quü ®ã. XÐt vÒ
quan hÖ kinh tÕ. Chøa ®ùng trong ng©n s¸ch Nhµ níc c¸c kho¶n thu, chi ®Òu
ph¶n ¸nh quan hÖ nhÊt ®Þnh gi÷a Nhµ níc víi ngêi nép; nhµ níc víi c¬ quan,
®¬n vÞ thô hëng.
Trêng Cao §¼ng NghÒ Nam §Þnh Bé m«n Kinh tÕ
Gi¸o tr×nh Qu¶n lý ng©n s¸ch So¹n gi¶: NguyÔn TiÕn Th 3
Tõ c¸c ph©n tÝch trªn chóng ta rót ra kÕt luËn: “Ng©n s¸ch nhµ níc ph¶n
¸nh quan hÖ kinh tÕ ph¸t sinh g¾n liÒn víi qu¸ tr×nh t¹o lËp, ph©n phèi vµ sö
dông c¸c quü tiÒn tÖ tËp trung cña Nhµ níc khi Nhµ níc tham gia ph©n phèi
c¸c nguån tµi chÝnh quèc gia nh»m thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng cña Nhµ níc trªn
c¬ së luËt ®Þnh.
1.3 §Æc ®iÓm cña ng©n s¸ch Nhµ níc
Ng©n s¸ch nhµ níc bao gåm nh÷ng quan hÖ tµi chÝnh:
- Quan hÖ tµi chÝnh Nhµ níc víi d©n c.
- Quan hÖ Nhµ níc víi c¸c doanh nghiÖp thuéc mäi thµnh phÇn kinh tÕ,
®Æc biÖt kinh tÕ Nhµ níc.
- Quan hÖ tµi chÝnh Nhµ níc víi c¸c tæ chøc x· héi
- C¸c quan hÖ tµi chÝnh trªn cã c¸c ®Æc ®iÓm sau:
- ViÖc t¹o lËp vµ sö dông c¸c quü ng©n s¸ch nhµ níc lu«n g¾n víi quyÒn
lùc Nhµ níc vµ thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng nhµ níc, ®îc Nhµ níc tiÒn hµnh
trªn c¬ së luËt lÖ nhÊt ®Þnh.
- Ng©n s¸ch Nhµ níc g¾n chÆt víi së h÷u nhµ níc, lu«n chøa ®ùng lîi
Ých chung, lîi Ých c«ng céng. Ho¹t ®éng thu – chi ng©n s¸ch nhµ níc lµ sù thÓ
hiÖn c¸c mÆt ho¹t ®éng kinh tÕ – x· héi Nhµ níc, lµ viÖc xö lý c¸c quan hÖ lîi
Ých trong x· héi khi Nhµ níc tham gia ph©n phèi tµi chÝnh quèc gia thÓ hiÖn c¶
trong ph©n phèi thu nhËp cña c¸c doanh nghiÖp, d©n c, ph©n bæ nguån lùc cho
kinh tÕ – x· héi, an ninh, quèc phßng, ng©n s¸ch nhµ níc còng cã ®Æc ®iÓm
nh quü tµi chÝnh kh¸c. NÐt riªng biÖt cña ng©n s¸ch nhµ níc víi t c¸ch lµ
mét quü tiÒn tÖ tËp trung cña Nhµ níc lµ nã ®îc chia thµnh nhiÒu quü nhá, cã
t¸c dông riªng vµ chØ ng©n s¸ch nhµ níc míi ®îc dïng cho nh÷ng môc ®Ých
nhÊt ®Þnh.
Ho¹t ®éng thu, chi ng©n s¸ch nhµ níc ®îc thùc hiÖn theo nguyªn t¾c
kh«ng hoµn tr¶ trùc tiÕp chñ yÕu.
Nghiªn cøu nh÷ng ®Æc ®iÓm cña ng©n s¸ch nhµ níc kh«ng nh÷ng cho
phÐp t×m ®îc ph¬ng ph¸p, ph¬ng thøc qu¶n lý ng©n s¸ch nhµ níc cã hiÖu
qu¶ h¬n, mµ cßn gióp chóng ta nhËn thøc, ph¸t huy tèt h¬n c¸c chøc n¨ng, vai
trß cña ng©n s¸ch nhµ níc.
Trêng Cao §¼ng NghÒ Nam §Þnh Bé m«n Kinh tÕ
Gi¸o tr×nh Qu¶n lý ng©n s¸ch So¹n gi¶: NguyÔn TiÕn Th 4
1.4 Chøc n¨ng cña ng©n s¸ch nhµ níc
1.4.1 Chøc n¨ng ph©n phèi
Kh¸c víi chøc n¨ng ph©n phèi cña c¸c phôm trï gi¸ trÞ kh¸c, chøc n¨ng
ph©n phèi cña ng©n s¸ch Nhµ níc mang ®Æc trng riªng sau:
- Chñ thÓ ph©n phèi: Ph©n phèi cña ng©n s¸ch Nhµ níc g¾n víi mét chñ
thÓ duy nhÊt lµ Nhµ níc. Nhµ níc sö dông NSNN lµm c«ng cô ph©n phèi
GDP, cïng c¸c nguån tµi chÝnh kh¸c nh»m h×nh thµnh quü tÝch lòy vµ quü tiªu
dïng trong ph¹m vi toµn x· héi.
- §èi tîng ph©n phèi: Lµ toµn bé GDP ®îc biÓu hiÖn díi h×nh thøc
gi¸ trÞ.
- §Æc ®iÓm ph©n phèi: Kh«ng mang tÝnh hoµn tr¶ trùc tiÕp vµ dùa trªn
quyÒn lùc kinh tÕ, chÝnh trÞ cña Nhµ níc. Ph©n phèi cña ng©n s¸ch Nhµ níc
võa cã thÓ g¾n víi viÖc sö dông trùc tiÕp liÒn ngay sau qu¸ tr×nh ph©n phèi, võa
cã thÓ h×nh thµnh quü tiÒn tÖ víi nh÷ng môc ®Ých kh¸c nhau trong nÒn kinh tÕ.
+ Sù ph©n phèi cña ng©n s¸ch Nhµ níc vµo GDP ®îc thùc hiÖn b»ng
nh÷ng ph¬ng ph¸p kh¸c nhau, cã thÓ thùc hiÖn b»ng ph¬ng ph¸p cìng chÕ
"thu b¾t buéc", cã thÓ thùc hiÖn b»ng ph¬ng ph¸p tù nguyÖn "viÖn trî, biÓu
tîng". Dï sö dông ph¬ng ph¸p nµo, ph©n phèi cña ng©n s¸ch Nhµ níc còng
cã t¸c dông to lín ®èi víi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi.
+ Ph©n phèi ng©n s¸ch Nhµ níc mang tÝnh hai mÆt râ rµng, nã phô thuéc
vµo chÝnh s¸ch sö dông ng©n s¸ch Nhµ níc trong tõng giai ®o¹n. NÕu chÝnh
s¸ch ph©n phèi ng©n s¸ch ®øng ®¾n, phï hîp quy luËt sÏ thôc ®Èy sù ph¸t triÓn,
g©y rèi ren trong lÜnh vùc ph©n phèi vµ lu th«ng, t¹o sù bÊt c«ng trong x· héi
1.4.2. Chøc n¨ng gi¸m ®èc.
Còng nh chøc n¨ng cña tµi chÝnh nãi chung, chøc n¨ng gi¸m ®èc cña ng©n
s¸ch Nhµ níc còng ®îc thùc hiÖn b»ng tiÒn, nã kiÓm tra viÖc gi¸m s¸t ®«n
®èc qu¸ tr×nh t¹o lËp vµ sö dông quü ng©n s¸ch Nhµ níc trong ph¹m vi toµn bé
nÒn kinh tÕ quèc d©n
Trong thùc tiÔn, chøc n¨ng gi¸m ®èc cña ng©n s¸ch Nhµ níc ®îc thùc
hiÖn bëi c¬ quan tµi chÝnh, thuÕ, kho b¹c nhµ níc...
Néi dung kiÓm tra cña ng©n s¸ch Nhµ níc bao gåm:
Trêng Cao §¼ng NghÒ Nam §Þnh Bé m«n Kinh tÕ
Gi¸o tr×nh Qu¶n lý ng©n s¸ch So¹n gi¶: NguyÔn TiÕn Th 5
+ KiÓm tra viÖc chÊp hµnh chÝnh s¸ch, chÕ ®é, thÓ lÖ cña Nhµ níc trong
lÜnh vùc tµi chÝnh
+ KiÓm tra qu¸ tr×nh sö dông vèn cña ng©n s¸ch Nhµ níc.
Môc ®Ých cña kiÓm tra ng©n s¸ch Nhµ níc gåm:
+ N©ng cao hiÖu qu¶ sö dông ng©n s¸ch Nhµ níc
+ Ph¸t huy vai trß tÝch cùc cña ng©n s¸ch Nhµ níc ®èi víi qu¸ tr×nh tæ
chø, qu¶n lý vÜ m« nÒn kinh tÕ.
+ Bæ sung, hoµn thiÖn c¬ chÕ qu¶n lý ng©n s¸ch Nhµ níc, lµm cho ho¹t
®éng ng©n s¸ch Nhµ níc phï hîp c¬ chÕ qu¶n lý Nhµ níc.
1.5. Vai trß cña ng©n s¸ch Nhµ níc:
Ng©n s¸ch Nhµ níc cã vai trß rÊt quan träng trong toµn bé ho¹t ®éng kinh
tÕ-x· héi, quèc phßng vµ ®èi ngo¹i cña ®Êt níc, tuy nhiªn vai trß cña ng©n s¸ch
bao giê còng g¾n liÒn víi vai trß cña ®Êt níc trong mét thêi kú nhÊt ®Þnh.
Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng, ng©n s¸ch Nhµ níc ®¶m nhËn vai trß qu¶n lý vÜ
m« ®èi víi toµn bé nÒn kinh tÕ-x· héi .
a. Ng©n s¸ch nhµ níc lµ c«ng cô chñ yÕu ph©n bæ trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp
c¸c nguån tµi chÝnh quèc gia, ®Þnh híng ph¸t triÓn s¶n xuÊt, h×nh thµnh c¬ cÊu
kinh tÕ míi, thóc ®Èy t¨ng trëng kinh tÕ æn ®Þnh, bÒn v÷ng .
Vèn ng©n s¸ch Nhµ níc lµ nguån tµi chÝnh cã tÝnh chÊt chñ ®¹o trong qu¸
tr×nh vËn ®éng cña toµn bé vèn x· héi. Bëi lÏ, qua thu, phÇn lín nguån tµi chÝnh
quèc gia ®îc tËp trung vµo ng©n s¸ch nh»m ®¸p øng nhu cÇu cña Nhµ níc,
c¸c kho¶n chi cña ng©n s¸ch cã ý nghÜa quèc gia, cã ph¹m vi t¸c ®éng réng lín
nh»m vµo c¸c môc tiªu cña chiÕn lîc kinh tÕ vµ th«ng qua mäi ho¹t ®éng thu
chi cña vèn ng©n s¸ch, Nhµ níc thùc hiÖn viÖc híng dÉn, chi phèi c¸c nguån
tµi chÝnh ë c¸c chñ thÓ kh¸c trong x· héi. V× vËy, qua viÖc ph©n bæ nguån tµi
chÝnh cña ng©n s¸ch Nhµ níc, Nhµ níc trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp t¸c ®éng ®Õn
møc ®é, c¬ cÊu cña c¸c nguån tµi chÝnh ë c¸c chñ thÓ ®ã theo ®Þnh híng cña
Nhµ níc .
Th«ng qua c¸c kho¶n chi kinh tÕ vµ chi ®Çu t x©y dùng c¸c c«ng tr×nh kÕt
cÊu h¹ tÇng kinh tÕ, ph¸t triÓn nh÷ng ngµnh, lÜnh vùc cã tû suÊt lîi nhuËn cao,
thu håi vèn nhanh, u tiªn c¸c ngµnh mòi nhän cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh trªn thÞ
trêng ®Èy m¹nh s¶n xuÊt c¸c mÆt hµng thuéc thÕ m¹nh xuÊt khÈu..., ChÝnh phñ
cã thÓ t¹o ®iÒu kiÖn vµ híng nguån vèn ®Çu t cña c¸c doanh nghiÖp vµo
Trêng Cao §¼ng NghÒ Nam §Þnh Bé m«n Kinh tÕ
Gi¸o tr×nh Qu¶n lý ng©n s¸ch So¹n gi¶: NguyÔn TiÕn Th 6
nh÷ng lÜnh vùc, nh÷ng vïng cÇn thiÕt ®Ó h×nh thµnh c¬ cÊu kinh tÕ míi còng nh
t¹o ra m«i trêng thuËn lîi cho s¶n xuÊt kinh doanh. C¸c kho¶n chi nµy cña
ng©n s¸ch Nhµ níc kh«ng thu håi trùc tiÕp, nhng hiÖu qu¶ cña nã l¹i ®îc
tÝnh b»ng sù t¨ng trëng cña GDP, sù ph©n bè chung hîp lý cña nÒn kinh tÕ
hoÆc b»ng c¸c chØ tiªu kh¸c nh t¹o ra kh¶ n¨ng tèc ®é lu chuyÓn hµng hãa vµ
dÞch vô...
Th«ng qua thu ng©n s¸ch, chñ yÕu lµ thuÕ còng gãp phÇn ®Þnh híng ph¸t
triÓn s¶n xuÊt. ViÖc ®Æt ra c¸c lo¹i thuÕ víi thuÕ suÊt u ®·i, c¸c quy ®Þnh miÔn,
gi¶m thuÕ... cã t¸c dông kÝch thÝch m¹nh mÏ ®èi víi doanh nghiÖp bá vèn ®Çu t
vµo n¬i cÇn thiÕt, ngîc l¹i, mét chÝnh s¸ch thuÕ kh¾t khe sÏ gi¶m bít luång di
chuyÓn vèn vµo n¬i cÇn h¹n chÕ s¶n xuÊt kinh doanh.
Râ rµng lµ chÝnh s¸ch thu, chi ng©n s¸ch g¾n liÒn víi chÝnh s¸ch ph¸t triÓn
kinh tÕ-x· héi vµ phôc vô trùc tiÕp cho chÝnh s¸ch nµy cña Nhµ níc.
b. Ng©n s¸ch Nhµ níc lµ c«ng cô ®Ó ®iÒu tiÕt thÞ trêng, b×nh æn gi¸ c¶ vµ
kiÓm chÕ l¹m ph¸t.
Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng, quy luËt cung cÇu chi phèi thÞ trêng rÊt
m¹nh mÏ. Mäi sù biÕn ®éng cña gi¸ c¶ ®Òu cã nguyªn nh©n tù sù mÊt c©n ®èi
cung cÇu. Ngêi kinh doanh nãi chung rÊt nh¹y c¶m víi t×nh h×nh gi¸ c¶ ®Ó di
chuyÓn nguån vèn tõ lÜnh vùc nµy sang lÜnh vùc kh¸c. Nhng ®èi víi ngêi s¶n
xuÊt, sù di chuyÓn nµy lµ rÊt khã kh¨n vµ ®èi víi nguån kinh tÕ, th× viÖc di
chuyÓn vèn sÏ g©y ra nh÷ng ph¶n øng d©y chuyÒn dÉn tíi lµm mÊt sù æn ®Þnh
cña c¬ cÊu. V× vËy, ChÝnh phñ cÇn cã sù t¸c ®éng tÝch cùc ®Õn thÞ trêng nh»m
®¶m b¶o lîi Ých cho c¶ ngêi s¶n xuÊt vµ ngêi tiªu dïng, còng nh ®Ó gi÷ v÷ng
c¬ cÊu kinh tÕ ®· ®îc ho¹ch ®Þnh.
§èi víi thÞ trêng hµng hãa, ho¹t ®éng ®iÒu tiÕt cña ChÝnh phñ ®îc thùc
hiÖn th«ng qua viÖc sö dông c¸c quü dù tr÷ cña Nhµ níc (b»ng tiÒn, b»ng ngo¹i
tÖ, c¸c lo¹i hµng hãa, vËt t chiÕn lîc...) ®îc h×nh thµnh tõ nguån thu cña
ng©n s¸ch Nhµ níc. Mét c¸ch tæng qu¸t, c¬ chÕ ®iÒu tiÕt lµ khi gi¸ c¶ cña mét
lo¹i hµng hãa nµo ®ã lªn cao, ®Ó k×m h·m vµ chèng ®Çu c¬, ChÝnh phñ ®a dù
tr÷ hµng hãa ®ã ra thÞ trêng ®Ó t¨ng cung, trªn c¬ së ®ã sÏ b×nh æn ®îc gi¸ c¶.
Cßn khi gi¸ c¶ mét lo¹i hµng hãa nµo ®ã bÞ gi¶m m¹nh, cã kh¶ n¨ng g©y thiÖt
h¹i cho ngêi s¶n xuÊt t¹o ra xu híng di chuyÓn vèn sang lÜnh vùc kh¸c, ChÝnh
phñ sÏ bá tiÒn ®Ó mua c¸c hµng hãa ®ã theo mét gi¸ nhÊt ®Þnh nh»m ®¶m b¶o
Trêng Cao §¼ng NghÒ Nam §Þnh Bé m«n Kinh tÕ
Gi¸o tr×nh Qu¶n lý ng©n s¸ch So¹n gi¶: NguyÔn TiÕn Th 7
quyÒn lîi cho ngêi s¶n xuÊt. B»ng c«ng cô thuÕ vµ chÝnh s¸ch chi tiªu ng©n
s¸ch Nhµ níc, ChÝnh phñ cã thÓ t¸c ®éng vµo tæng cung hoÆc tæng cÇu ®Ó gãp
phÇn æn ®Þnh gi¸ c¶ trªn thÞ trêng.
§èi víi thÞ trêng tiÒn tÖ, thÞ trêng vèn, thÞ trêng søc lao ®éng, ho¹t
®éng ®iÒu tiÕt cña ChÝnh phñ th«ng qua viÖc thùc hiÖn mét c¸ch ®ång bé gi÷a
c¸c c«ng cô tµi chÝnh, tiÒn tÖ, gi¸ c¶ ... trong ®ã c«ng cô ng©n s¸ch víi c¸c biÖn
ph¸p nh ph¸t hµnh c«ng tr¸i, chi tr¶ nî, c¸c biÖn ph¸p tiªu dïng cña ChÝnh phñ
cho toµn x· héi, ®µo t¹o ...
Nh vËy thu, ®Æc biÖt lµ thuÕ, chi tiªu, dù tr÷ Nhµ níc cã t¸c ®éng rÊt lín
®Õn quan hÖ cung cÇu vµ b×nh æn gi¸ c¶ thÞ trêng.
KiÒm chÕ l¹m ph¸t lu«n ®îc coi lµ môc tiªu träng yÕu trong ®iÒu chØnh vÜ
m« nÒn kinh tÕ-x· héi cña quèc gia. L¹m ph¸t, víi sù bïng næ c¸c c¬n sèt vÒ
gi¸, g©y ra nh÷ng hËu qu¶ nÆng nÒ cho nÒn kinh tÕ, cho ngêi s¶n xuÊt vµ ngêi
tiªu dïng. Gi÷a l¹m ph¸t vµ ho¹t ®éng thu-chi cña ng©n s¸ch Nhµ níc lu«n cã
mèi quan hÖ chÆt chÏ víi nhau. V× vËy, cã thÓ kh¼ng ®Þnh, c¸c gi¶i ph¸p nh»m
kiÒm chÕ l¹m ph¸t ®Òu liªn quan ®Õn ho¹t ®éng cña ng©n s¸ch Nhµ níc.
Khi x¶y ra l¹m ph¸t, gi¸ c¶ t¨ng lªn do cung cÇu mÊt c©n ®èi (cung nhá
h¬n cÇu), ChÝnh phñ cã thÓ sö dông biÖn ph¸p thuÕ nh t¨ng thuÕ tiªu dïng,
gi¶m thuÕ ®èi víi ®Çu t vµ th¾t chÆt chi tiªu cña ng©n s¸ch Nhµ níc, nhÊt lµ
c¸c kho¶n chi cho tiªu dïng ®Ó n©ng ®ì vµ gi¶m bít cÇu.
c. Ng©n s¸ch Nhµ níc lµ c«ng cô cã hiÖu lùc cña Nhµ níc ®Ó ®iÒu chØnh
trong lÜnh vùc thu nhËp, gãp phÇn gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò vÒ x· héi.
Mét m©u thuÉn gay g¾t ®ang n¶y sinh ë níc ta hiÖn nay lµ mÉu thuÉn gi÷a
tÝnh nh©n ®¹o cña chñ nghÜa x· héi vµ quy ®Þnh kh¾t khe cña nÒn kinh tÕ thÞ
trêng xung quanh vÊn ®Ò thu nhËp, viÖc lµm vµ phóc lîi x· héi. VÊn ®Ò ®Æt ra
lµ ph¶i cã mét chÝnh s¸ch ph©n phèi hîp lý thu nhËp cña toµn x· héi, nhÊt lµ
nh÷ng ngêi nghÌo khæ. ViÖc sö dông ng©n s¸ch Nhµ níc nh mét c«ng cô ®Ó
®iÒu chØnh vÜ m« trong lÜnh vùc thu nhËp ®èi víi c¸c thµnh viªn cña x· héi nh»m
thùc hiÖn c«ng b»ng x· héi vÒ thu nhËp, ®¶m b¶o vµ æn ®Þnh cuéc sèng cña c¸c
tÇng líp d©n c, ®¶m b¶o vai trß kÝch thÝch cña thu nhËp ®èi víi sù ph¸t triÓn ®êi
sèng vËt chÊt vµ khèng chÕ møc tiªu dïng phï hîp víi tr×nh ®é, n¨ng lùc s¶n
xuÊt cña nÒn s¶n xuÊt hµng hãa nhiÒu thµnh phÇn ®ang trong qu¸ tr×nh h×nh
thµnh vµ ph¸t triÓn.
Trêng Cao §¼ng NghÒ Nam §Þnh Bé m«n Kinh tÕ
Gi¸o tr×nh Qu¶n lý ng©n s¸ch So¹n gi¶: NguyÔn TiÕn Th 8
ChÝnh s¸ch ng©n s¸ch, cô thÓ lµ chÝnh s¸ch thuÕ vµ chÝnh s¸ch chi ng©n
s¸ch, gãp phÇn lµm gi¶m bít sù chªnh lÖch qu¸ lín vÒ thu nhËp vµ tiÒn l¬ng
gi÷a nh÷ng ngêi lµm viÖc trong khu vùc s¶n xuÊt kinh doanh, khu vùc hµnh
chÝnh sù nghiÖp, an ninh quèc phßng, gi÷a nh÷ng ngêi sèng ë thµnh thÞ, n«ng
th«n, miÒn nói, h¶i ®¶o nh»m æn ®Þnh ®êi sèng cña c¸c tÇng líp d©n c trong
ph¹m vi c¶ níc.
d. Ng©n s¸ch Nhµ níc ®èi víi viÖc cñng cè, t¨ng cêng søc m¹nh bé m¸y
Nhµ níc, b¶o vÖ ®Êt níc vµ gi÷ g×n an ninh.
Ng©n s¸ch Nhµ níc lµ c«ng cô tµi chÝnh quan träng nhÊt ®Ó cung øng
nguån tµi chÝnh cho ho¹t ®éng cña bé m¸y Nhµ níc tõ trung ¬ng ®Õn x·,
phêng. ë níc ta, nguån ng©n s¸ch Nhµ níc hÇu nh lµ nguån duy nhÊt ®Ó
phôc vô cho c¸c ho¹t ®éng cña bé m¸y Nhµ níc tõ c¸c c¬ quan quyÒn lùc, c¬
quan hµnh chÝnh Nhµ níc ®Õn c¸c c¬ quan t ph¸p, ng©n s¸ch Nhµ níc cßn
cung øng nguån tµi chÝnh cho ®¶ng céng s¶n l·nh ®¹o ho¹t ®éng, tµi trî cho c¸c
tæ chøc, x· héi mµ nguån tµi chÝnh cña c¸c tæ chøc nµy kh«ng ®¶m b¶o. Nh
vËy, cã thÓ nãi c¶ hÖ thèng chÝnh trÞ cña níc ta ®Òu do ng©n s¸ch Nhµ níc
cung øng nguån tµi chÝnh.
e. Vai trß kiÓm tra cña ng©n s¸ch Nhµ níc:
Ng©n s¸ch Nhµ níc cã mèi quan hÖ mËt thiÕt víi c¸c kh©u tµi chÝnh kh¸c
trong hÖ thèng tµi chÝnh quèc gia. Nã thÓ hiÖn ë chç : c¸c kh©u tµi chÝnh kh¸c
®Òu ph¶i lµm nghÜa vô víi ng©n s¸ch Nhµ níc, mÆt kh¸c l¹i nhËn ®îc sù tµi
trî, hç trî cña ng©n s¸ch Nhµ níc díi nh÷ng h×nh thøc kh¸c nhau trùc tiÕp
hoÆc gi¸n tiÕp.
XuÊt ph¸t tõ lîi Ých chung, ng©n s¸ch Nhµ níc kiÓm tra c¸c ho¹t ®éng tµi
chÝnh kh¸c kh«ng chØ trong viÖc lµm nghÜa vô nép thuÕ vµ c¸c kho¶n ph¶i nép,
trong viÖc sö dông c¸c nguån tµi chÝnh Nhµ níc, sö dông c¸c tµi s¶n quèc gia,
mµ cßn trong viÖc thùc hiÖn c¸c ph¸p luËt, chÝnh s¸ch vÒ ng©n s¸ch còng nh
c¸c ph¸p luËt, chÝnh s¸ch cã liªn quan.
KiÓm tra cña ng©n s¸ch Nhµ níc g¾n chÆt víi quyÒn lùc Nhµ níc, nhÊt lµ
quyÒn lùc cña hÖ thèng hµnh chÝnh nhµ níc. Nã lµ mét lo¹i kiÓm tra ®¬n
ph¬ng theo hÖ thèng thø bËc c¬ quan quyÒn lùc vµ c¬ quan hµnh chÝnh nhµ
níc c¸c cÊp vÒ nghÜa vô ph¶i thùc hiÖn ®èi víi ng©n s¸ch còng nh viÖc sö
dông vèn, kinh phÝ, tµi s¶n nhµ níc. Nh vËy, kiÓm tra ng©n s¸ch Nhµ níc ®èi
Trêng Cao §¼ng NghÒ Nam §Þnh Bé m«n Kinh tÕ
Gi¸o tr×nh Qu¶n lý ng©n s¸ch So¹n gi¶: NguyÔn TiÕn Th 9
víi c¸c ho¹t ®éng tµi chÝnh kh¸c lµ mét mÆt trong ho¹t ®éng qu¶n lý vµ kiÓm tra
cña Nhµn íc, cã t¸c ®éng s©u s¾c tíi c¸c ho¹t ®éng tµi chÝnh kh¸c cã vai trß
quan träng gãp phÇn x©y dùng mét x· héi c«ng b»ng, v¨n minh vµ d©n chñ.
2. Tæ chøc vµ ph©n cÊp ng©n s¸ch Nhµ níc
2.1. Kh¸i niÖm c¨n cø vµ nguyªn t¾c tæ chøc hÖ thèng ng©n s¸ch nhµ níc:
a. Kh¸i niÖm: HÖ thèng ng©n s¸ch Nhµ níc lµ tæng thÕ c¸c cÊp ng©n s¸ch
Nhµ níc g¾n bã h÷u c¬ víi nhau trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn nhiÖm vô thu chi
mçi cÊp ng©n s¸ch.
b. C¨n cø:
Sù h×nh thµnh hÖ thèng ng©n s¸ch Nhµ níc b¾t nguån tõ sù h×nh thµnh hÖ
thèng chÝnh quyÒn Nhµ níc c¸c cÊp vµ qu¸ tr×nh thùc hiÖn ph©n cÊp qu¶n lý
kinh tÕ x· héi gi÷a c¸c cÊp chÝnh quyÒn. Qu¸ tr×nh h×nh thµnh hÖ thèng chÝnh
quyÒn Nhµ níc c¸c cÊp lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan cña mäi chñ thÓ chÝnh trÞ
nh»m cho nh÷ng chøc n¨ng vèn cã cña Nhµ níc ®îc thùc thi. Sù ra ®êi cña hÖ
thèng chÝnh quyÒn Nhµ níc c¸c cÊp ®ßi hái nhu cÇu chi tiªu ë mçi cÊp chÝnh
quyÒn lµ mét tiÒn ®Ò xuÊt hiÖn hÖ thèng ng©n s¸ch Nhµ níc c¸c cÊp.
Song trªn thùc tÕ, viÖc tæ chøc hÖ thèng c¸c cÊp ng©n s¸ch kh«ng b¾t buéc
theo nguyªn t¾c mçi cÊp chÝnh quyÒn ph¶i h×nh thµnh mét cÊp ng©n s¸ch t¬ng
®¬ng. ViÖc h×nh thµnh mçi cÊp ng©n s¸ch Nhµ níc t¬ng ®èi hoµn chØnh
trong thùc tiÔn phô thuéc phÇn lín vµo møc ®é ph©n cÊp qu¶n lý kinh tÕ x· héi
cho chÝnh quyÒn c¸c cÊp vµ kh¶ n¨ng ®iÒu hµnh qu¶n lý ng©n s¸ch cña mçi cÊp
chÝnh quyÒn. Møc ®é ph©n cÊp qu¶n lý kinh tÕ-x· héi cho chÝnh quyÒn Nhµ
níc c¸c t¹o ra sù cÇn thiÕt vµ kh¶ n¨ng h×nh thµnh mét cÊp ng©n s¸ch t¬ng
øng víi mét cÊp chÝnh quyÒn.
Nh vËy sù h×nh thµnh hÖ thèng ng©n s¸ch Nhµ níc gåm mét sè cÊp ng©n
s¸ch hoµn chØnh xuÊt ph¸t tõ c¸ch tæ chøc bé m¸y chÝnh quyÒn Nhµ níc vµ
møc ®é ph©n cÊp qu¶n lý kinh tÕ-x· héi cho c¸c cÊp chÝnh quyÒn.
c. Tæ chøc hÖ thèng ng©n s¸ch Nhµ níc dùa trªn hai nguyªn t¾c sau:
* Nguyªn t¾c thèng nhÊt vµ tËp trung d©n chñ:
Trong ho¹t ®éng ng©n s¸ch ®iÒu nµy cã tÇm quan träng ®Æc biÖt. Mét mÆt
®¶m b¶o sù thèng nhÊt ý trÝ vµ lîi Ých qua ph©n bæ ng©n s¸ch ®Ó cã hµng hãa vµ
dÞch vô c«ng céng cã tÝnh chÊt quèc gia. MÆt kh¸c nã ®¶m b¶o ph¸t huy tÝnh
chñ ®éng vµ s¸ng t¹o cña c¸c ®Þa ph¬ng, c¸c tæ chøc, c¸ nh©n trong gi¶i quyÕt
Trêng Cao §¼ng NghÒ Nam §Þnh Bé m«n Kinh tÕ
Gi¸o tr×nh Qu¶n lý ng©n s¸ch So¹n gi¶: NguyÔn TiÕn Th 10
tõng vÊn ®Ò cô thÓ. TËp trung kh«ng ph¶i ®éc ®o¸n chuyªn quyÒn mµ trªn c¬ së
ph¸t huy d©n chñ.
* Nguyªn t¾c ®¶m b¶o tÝnh phï hîp cÊp ng©n s¸ch víi cÊp chÝnh quyÒn
nhµ níc.
Nh»m ®¶m b¶o cho nguyªn t¾c thèng nhÊt vµ tËp trung d©n chñ. HiÖn nay
theo LuËt ng©n s¸ch Nhµ níc, hÖ thèng ng©n s¸ch gåm ng©n s¸ch Trung ¬ng
vµ ng©n s¸ch ®Þa ph¬ng.
Ng©n s¸ch Trung ¬ng bao gåm c¸c ®¬n vÞ dù to¸n cña cÊp nµy. Mçi bé,
mçi c¬ quan trung ¬ng lµ mét ®¬n vÞ dù to¸n cña ng©n s¸ch trung ¬ng.
Ng©n s¸ch ®Þa ph¬ng lµ tªn chung ®Ó chØ c¸c cÊp ng©n s¸ch chÝnh quyÒn
bªn díi phï hîp víi ®Þa giíi hµnh chÝnh c¸c cÊp. Ng©n s¸ch x·, phêng, thÞ
trÊn võa lµ mét cÊp ng©n s¸ch võa lµ bé phËn cÊu thµnh ng©n s¸ch huyÖn, quËn.
Ng©n s¸ch huyÖn, quËn võa lµ mét cÊp ng©n s¸ch võa lµ bé phËn cÊu thµnh ng©n
s¸ch tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung ¬ng. Ngoµi ng©n s¸ch x·, phêng, thÞ trÊn
cha cã ®¬n vÞ dù to¸n ra, c¸c cÊp ng©n s¸ch kh¸c ®Òu bao gåm mét sè ®¬n vÞ
dù to¸n cña cÊp ng©n s¸ch Êy hîp thµnh.
Ng©n s¸ch Trung ¬ng
Ng©n s¸ch cÊp tØnh
Ng©n s¸ch cÊp huyÖn
Ng©n s¸ch cÊp x·
Ng©n
s¸ch
cÊp ®Þa
ph¬ng
Ng©n
s¸ch
cÊp
Nhµ
níc
Trêng Cao §¼ng NghÒ Nam §Þnh Bé m«n Kinh tÕ
Gi¸o tr×nh Qu¶n lý ng©n s¸ch So¹n gi¶: NguyÔn TiÕn Th 11
Ng©n s¸ch trung ¬ng cung øng nguån tµi chÝnh cho c¸c nhiÖm vô, môc
tiªu chung c¶ níc trªn tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc : kinh tÕ, chÝnh trÞ, v¨n hãa, x· héi,
quèc phßng, an ninh, ®èi ngo¹i vµ hç trî chuyÓn giao nguån tµi chÝnh cho ng©n
s¸ch tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung ¬ng.
Ng©n s¸ch ®Þa ph¬ng cung øng tµi chÝnh cho nhiÖm vô cña chÝnh quyÒn
nhµ níc ë ®Þa ph¬ng vµ hç trî chuyÓn giao tµi chÝnh cho chÝnh quyÒn cÊp
díi.
2.2. Ph©n cÊp ng©n s¸ch Nhµ níc:
2.2.1. Kh¸i niÖm ph©n cÊp ng©n s¸ch Nhµ níc:
Ph©n cÊp qu¶n lý ng©n s¸ch lµ qu¸ tr×nh Nhµ níc trung ¬ng ph©n giao
nhiÖm vô, quyÒn h¹n, tr¸ch nhiÖm nhÊt ®Þnh cho chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng trong
ho¹t ®éng qu¶n lý ng©n s¸ch Nhµ níc .
Khi nãi tíi ph©n cÊp qu¶n lý ng©n s¸ch Nhµ níc ngêi ta thêng hiÓu
theo nghÜa trùc diÖn, dÔ c¶m nhËn ®ã lµ viÖc ph©n giao nhiÖm vô thu chi gi÷a
c¸c cÊp chÝnh quyÒn. Thùc chÊt néi dung ph©n cÊp réng h¬n nhiÒu. Nã gi¶i
quyÕt mèi quan hÖ gi÷a chÝnh quyÒn nhµ níc trung ¬ng vµ c¸c cÊp chÝnh
quyÒn ®Þa ph¬ng trong viÖc xö lý c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn ho¹t ®éng ng©n
s¸ch Nhµ níc.
2.2.2. Néi dung cña ph©n cÊp ng©n s¸ch Nhµ níc:
Trong qu¸ tr×nh qu¶n lý, sö dông ng©n s¸ch Nhµ níc gi÷a c¸c cÊp chÝnh
quyÒn thêng n¶y sinh c¸c quan hÖ quyÒn lùc, quan hÖ vËt chÊt. Gi¶i quyÕt c¸c
mèi quan hÖ ®ã ®îc coi lµ néi dung c¬ b¶n cña ph©n cÊp qu¶n lý ng©n s¸ch
Nhµ níc. Cô thÓ ph©n cÊp qu¶n lý ng©n s¸ch Nhµ níc bao gåm c¸c néi dung
chñ yÕu sau:
Gi¶i quyÕt mèi quan hÖ quyÒn lùc gi÷a c¸c cÊp chÝnh quyÒn trong viÖc ban
hµnh c¸c chÝnh s¸ch, chÕ ®é thu chi, chÕ ®é qu¶n lý ng©n s¸ch Nhµ níc. §©y
lµ mét trong nh÷ng néi dung tÊt yÕu cña ph©n cÊp qu¶n lý ng©n s¸ch Nhµ níc.
Qua ph©n cÊp qu¶n lý ng©n s¸ch Nhµ níc ph¶i x¸c ®Þnh râ quyÒn h¹n ban
hµnh c¸c chÝnh s¸ch, chÕ ®é, tiªu chuÈn ®Þnh møc, ph¹m vi møc ®é quyÒn h¹n
cña mçi cÊp trong viÖc ban hµnh chÝnh s¸ch, chÕ ®é ng©n s¸ch Nhµ níc.
VÒ c¬ b¶n, Nhµ níc trung ¬ng vÉn gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh c¸c lo¹i thu nh
thuÕ, phÝ, lÖ phÝ, vay nî vµ c¸c chÕ ®é, tiªu chuÈn, ®Þnh møc chi tiªu thùc hiÖn
thèng nhÊt trong c¶ níc.
Trêng Cao §¼ng NghÒ Nam §Þnh Bé m«n Kinh tÕ
Gi¸o tr×nh Qu¶n lý ng©n s¸ch So¹n gi¶: NguyÔn TiÕn Th 12
Ngoµi c¸c chÕ ®é, tiªu chuÈn, ®Þnh møc chi tiªu do ChÝnh phñ, Thñ tíng
ChÝnh phñ, Bé trëng Bé Tµi chÝnh ban hµnh, ®èi víi mét sè nhiÖm vô chi cã
tÝnh chÊt ®Æc thï ë ®Þa ph¬ng, H®ND cÊp tØnh ®îc quyÕt ®Þnh chÕ ®é chi ng©n
s¸ch, phï hîp víi ®Æc ®iÓm thùc tÕ ë ®Þa ph¬ng. Riªng nh÷ng chÕ ®é chi cã
tÝnh chÊt tiÒn l¬ng, tiÒn c«ng, phô cÊp, tríc khi quyÕt ®Þnh ph¶i cã ý kiÕn cña
c¸c Bé qu¶n lý ngµnh, lÜnh vùc.
UBND cÊp tØnh b¸o c¸o Bé Tµi chÝnh viÖc ban hµnh c¸c chÕ ®é chi ng©n
s¸ch ë ®Þa ph¬ng ®Ó tæng hîp vµ gi¸m s¸t viÖc thùc hiÖn.
H§ND cÊp tØnh quyÕt ®Þnh mét sè chÕ ®é thu phÝ g¾n víi qu¶n lý ®Êt ®ai,
tµi nguyªn thiªn nhiªn, g¾n víi chøc n¨ng qu¶n lý hµnh chÝnh nhµ níc cña
chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng vµ c¸c kho¶n ®ãng gãp cña nh©n d©n theo quy ®Þnh cña
ph¸p luËt.
ViÖc huy ®éng vèn ®Ó ®Çu t x©y dùng c«ng tr×nh kÕt cÊu h¹ tÇng thuéc
ph¹m vi ng©n s¸ch cÊp tØnh ®îc quy ®Þnh theo nh÷ng ®iÒu kiÖn nghiªm ngÆt
nh»m tr¸nh t×nh tr¹ng sö dông vèn phi hiÖu qu¶, chång chÊt nî nÇn lªn chÝnh
quyÒn trung ¬ng. vÝ dô : c«ng tr×nh ph¶i cã trong kÕ ho¹ch ®Çu t 5 n¨m thuéc
nguån ng©n s¸ch cÊp tØnh b¶o ®¶m ®· ®îc H§ND cÊp tØnh phª duyÖt; dù kiÕn
nguån b¶o ®¶m tr¶ nî cña ng©n s¸ch cÊp tØnh; møc d nî tõ nguån vèn huy
®éng kh«ng vît qu¸ 30% vèn ®Çu t x©y dùng c¬ b¶n trong níc hµng n¨m
cña ng©n s¸ch cÊp tØnh ...
Gi¶i quyÕt mèi quan hÖ vËt chÊt trong qu¸ tr×nh ph©n giao nhiÖm vô chi,
nguån thu vµ c©n dèi ng©n s¸ch nhµ níc.
Trong ph©n cÊp qu¶n lý ng©n s¸ch, viÖc gi¶I quyÕt mèi quan hÖ vËt chÊt
gi÷a c¸c cÊp chÝnh quyÒn thêng phøc t¹p nhÊt, bëi lÏ mèi quan hÖ nµy lµ mèi
quan hÖ lîi Ých. §Ó gi¶i quyÕt nã, cÇn x¸c ®Þnh râ nhiÖm vô kinh tÕ, chÝnh trÞ
cña mçi cÊp chÝnh quyÒn, kh¶ n¨ng t¹o nguån thu trªn tõng ®Þa bµn mµ chÝnh
quyÒn ®ã qu¶n lý, ®ång thêi nghiªn cøu, sö dông c¸c ph¬ng ph¸p ®iÒu hßa
thÝch h¬p.
Trong LuËt ng©n s¸ch nhµ níc quy ®Þnh cô thÎ nguån thu, nhiÖm vô chi
gi÷a ng©n s¸ch trung ¬ng vµ ng©n s¸ch ®Þa ph¬ng ®îc æn ®Þnh tõ 3 ®Õn 5
n¨m. Bao gåm c¸c kho¶n thu mµ tõng cÊp ®îc hëng 100%; c¸c kho¶n thu
ph©n chia theo tû lÖ phÇn tr¨m (%) còng nh nhiÖm vô chi cña tøng cÊp trªn c¬
së qu¸n triÖt c¸c nguyªn t¾c ph©n cÊp trªn ®©y.
Trêng Cao §¼ng NghÒ Nam §Þnh Bé m«n Kinh tÕ
Gi¸o tr×nh Qu¶n lý ng©n s¸ch So¹n gi¶: NguyÔn TiÕn Th 13
Ng©n s¸ch trung ¬ng hëng c¸c kho¶n thu tËp trung quan träng kh«ng g¾n
trùc tiÕp víi céng t¸c qu¶n lý cña ®Þa ph¬ng nh: thuÕ xuÊt khÈu, thuÕ nhËp
khÈu, thu tõ dÇu th« hoÆc kh«ng ®ñ c¨n cø chÝnh x¸c ®Ó ph©n chia nh: thuÕ
thu nhËp doanh nghiÖp cña c¸c ®¬n vÞ h¹ch to¸n toµn ngµnh.
Ng©n s¸ch trung ¬ng chi cho c¸c ho¹t ®éng cã tÝnh chÊt b¶o ®¶m thùc
hiÖn c¸c nhiÖm vô chiÕn lîc, quan träng cña quèc gia nh: chØ ®Çu t c¬ së h¹
tÇng kinh tÕ – x· héi, chi quèc phßng, an ninh, chi gi¸o dôc, y tÕ, chi b¶o ®¶m
x· héi do Trung ¬ng qu¶n lý vµ hç trî c¸c ®Þa ph¬ng cha c©n ®èi ®îc
thu, chi ng©n s¸ch.
Ng©n s¸ch ®Þa ph¬ng ®îc ph©n cÊp nguån thu ®Ó ®¶m b¶o chñ ®éng thùc
hiÖn nh÷ng nhiÖm vô ®îc giao, g¾n trùc tiÕp víi c«ng t¸c qu¶n lý t¹i ®Þa
ph¬ng nh: thuÕ nhµ ®Êt, thuÕ m«n bµi, thuÕ chuyÓn quyÒn sö dông ®Êt, thuÕ
thu nhËp ®èi víi ngêi cã thu nhËp cao
Chi ng©n s¸ch ®Þa ph¬ng chñ yÕu g¾n liÒn víi nhiÖm vô qu¶n lý kinh tÕ –
x· héi. quèc phßng, an ninh do ®Þa ph¬ng trùc tiÕp qu¶n lý. ViÖc ®Èy m¹nh
ph©n cÊp qu¶n lý ng©n s¸ch trong ®iÒu kiÖn tù nhiªn, x· héi vµ tr×nh ®é qu¶n lý
ë c¸c vïng, miÒn kh¸c nhau lµ ®éng lùc quan träng ®Ó kh¬i dËy c¸c kh¶ n¨ng
cña ®Þa ph¬ng, xö lý kÞp thêi c¸c nhiÖm vô cña Nhµ níc trªn ph¹m vi tõng ®Þa
ph¬ng.
Ng©n s¸ch cÊp trªn thùc hiÖn nhiÖm vô bæ sung ng©n s¸ch cho cÊp díi
díi hai h×nh thøc: bæ sung c©n ®èi vµ bæ sung cã môc tiªu.
§¶m b¶o nguån lùc cho chÝnh quyÒn c¬ së còng ®îc LuËt ng©n s¸ch hÕt
søc quan t©m. LuËt ng©n s¸ch nhµ níc quy ®Þnh c¸c nguån thu vÒ nhµ ®Êt ph¶i
ph©n cÊp kh«ng díi 70% cho ng©n s¸ch x·, ®èi víi lÖ phÝ tríc b¹ th× ph¶i
ph©n cÊp kh«ng díi 50% cho ng©n s¸ch c¸c thÞ x·, thµnh phè thuéc tØnh.
Gi¶i quyÕt mèi quan hÖ trong qu¸t tr×nh thùc hiÖn chu tr×nh ng©n s¸ch.
MÆc dï ng©n s¸ch ViÖt Nam vÉn n»m trong t×nh tr¹ng ng©n s¸ch lång ghÐp
gi÷a c¸c cÊp chÝnh quyÒn trong chu tr×nh ng©n s¸ch nhng quyÒn h¹n, tr¸ch
nhiÖm cña Héi ®ång nh©n d©n c¸c cÊp trong viÖc quyÕt ®Þnh dù to¸n ng©n s¸ch,
ph©n bæ ng©n s¸ch vµ phª chuÈn quyÕt to¸n ng©n s¸ch ®· ®îc t¨ng lªn ®¸ng kÓ.
Ngoµi c¸c quyÒn cã tÝnh chÊt truyÒn thèng nh: quyÕt ®Þnh dù to¸n ng©n
s¸ch ®Þa ph¬ng; ph©n bæ ng©n s¸ch ®Þa ph¬ng hoặc ph©n bæ dù to¸n chi ng©n
s¸ch cho së, ban , ngµnh theo tõng lÜnh vùc cô thÓ, quyÕt ®Þnh sè bæ sung tõ
Trêng Cao §¼ng NghÒ Nam §Þnh Bé m«n Kinh tÕ
Gi¸o tr×nh Qu¶n lý ng©n s¸ch So¹n gi¶: NguyÔn TiÕn Th 14
ng©n s¸ch cÊp m×nh cho tõng ng©n s¸ch cÊp díi; trùc tiÕp phª chuÈn quyÕt to¸n
ng©n s¸ch ®Þa ph¬ng, héi ®ång nh©n d©n cÊp tØnh cßn cã nhiÖm vô:
QuyÕt ®Þnh viÖc ph©n cÊp nguån thu, nhiÖm vô chi cho tõng cÊp ng©n s¸ch
ë ®Þa ph¬ng
QuyÕt ®Þnh tû lÖ phÇn tr¨m ph©n chia gi÷a ng©n s¸ch c¸c cÊp chÝnh quyÒn
®Þa ph¬ng ®èi víi phÇn ng©n s¸ch ®Þa ph¬ng ®îc hëng tõ c¸c kho¶n thu
ng©n chia gi÷a ng©n s¸ch trung ¬ng víi ng©n s¸ch ®Þa ph¬ng vµ c¸c kho¶n thu
cã ph©n chia gi÷a c¸c cÊp ng©n s¸ch ë ®Þa ph¬ng.
Ngoµi ra, viÖc tæ chøc lËp ng©n s¸ch ë c¸c ®Þa ph¬ng ®îc ph©n cÊp cho
ñy ban nh©n d©n c¸c tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung ¬ng quy ®Þnh cô thÓ cho
tõng cÊp ë ®Þa ph¬ng. Th¶o luËn vÒ dù to¸n víi c¬ quan tµi chÝnh chØ thùc hiÖn
vµo n¨m ®Çu cña thêi kú æn ®Þnh ng©n s¸ch,c¸c n¨m tiÕp theo chØ tiÕn hµnh khi
®Þa ph¬ng cã ®Ò nghÞ.
Gi¶i quyÕt c¸c mèi quan hÖ nãi trªn, trong ph©n cÊp qu¶n lý ng©n s¸ch nhµ
níc vÇn ph¶i thùc hiÖn mét sè nguyªn t¾c nhÊt ®Þnh:
- Ph©n cÊp qu¶n lý ng©n s¸ch ph¶i ®îc tiÕn hµnh ®ång bé víi ph©n cÊp
kinh tÕ vµ tæ chøc bé m¸y hµnh chÝnh.
Tu©n thñ nguyªn t¸c nµy t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc gi¶i quyÕt mèi
quan hÖ vËt chÊt gi÷a c¸c cÊp chÝnh quyÒn, x¸c ®Þnh râ nguån thu trªn dÞa bµn
vµ quy ®Þnh nhiÖm vô chi cña c¸c c¸p chÝnh quyÒn mét c¸ch chÝnh x¸c.
- Ph©n cÊp kinh tÕ lµ tiÒn ®Ò vµ ®iÒu kiÖn b¾t buéc ®Ó thùc hiÖn ph©n cÊp
qu¶n lý ng©n s¸ch nhµ níc; tæ chøc bé m¸y nhµ níc lµ c¬ së ®Ó x¸c ®Þnh
ph¹m vi, møc ®é cña ng©n s¸ch nhµ níc ë mçi cÊp chÝnh quyÒn. Trong t¬ng
lai kh«ng xa, víi viÖc hoµn hiÖn c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ vµ c¶i c¸ch bé m¸y hµnh
chÝnh, c¸c cÊp chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng sÏ kh«ng cßn ®îc giao ch¾c n¨ng qu¶n
lý kinh tÕ th× nguyªn t¾c nµy sÏ ®îc thay ®æi mét c¸ch t¬ng øng.
- §¶m b¶o thÓ hiÖn vai trß chñ ®¹o cña ng©n s¸ch Trung ¬ng vµ vÞ trÝ ®éc
lËp cña ng©n s¸ch ®Þa ph¬ng trong hÖ thèng ng©n s¸ch thèng nhÊt.
- §¶m b¶o vai trß chñ ®¹o cña ng©n s¸ch trung ¬ng lµ mét ®ßi hái kh¸ch
quan, b¾t nguån tõ vÞ trÝ, vai trß cña chÝnh quyÒn trung ¬ng ®· ®îc HiÕn ph¸p
quy ®Þnh ®èi víi viÖc thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi cña ®Êt
níc.
Trêng Cao §¼ng NghÒ Nam §Þnh Bé m«n Kinh tÕ
Gi¸o tr×nh Qu¶n lý ng©n s¸ch So¹n gi¶: NguyÔn TiÕn Th 15
- Ng©n s¸ch trung ¬ng trªn thùc tÕ lµ ng©n s¸ch cña c¶ níc, tËp trung
®¹i bé phËn nguån thu cña quèc gia vµ thùc hiÖn c¸c kho¶n thu chñ yÕu cña
quèc gia.
- VÞ trÝ ®éc lËp cña ng©n s¸ch ®Þa ph¬ng ®îc thÓ hiÖn: c¸c cÊp chÝnh
quyÒn cã quyÒn lËp, chÊp hµnh vµ quyÕt to¸n ng©n s¸ch cña m×nh trªn c¬ së
chÝnh s¸ch, chÕ ®é ®· ban hµnh. MÆt kh¸c, c¸c cÊp chÝnh quyÒn ph¶i chñ ®éng,
s¸ng t¹o trong viÖc ®éng viªn, khai kh¸c c¸c thÕ m¹nh cña ®Þa ph¬ng ®Ó t¨ng
nguån thu, ®¶m b¶o chi, thùc hiÖn c©n ®èi ng©n s¸ch cña cÊp m×nh.
- §¶m b¶o nguyªn t¾c c«ng b»ng trong ph©n cÊp ng©n s¸ch.
- §Ó gi¶i quyÕt ®óng ®¾n mèi quan hÖ vËt chÊt gi÷a c¸c cÊp chÝnh quyÒn,
viÖc giao nhiÖm vô thu, chi cho ®Þa ph¬ng ph¶i cè g¾ng h¹n chÕ ®Õn m¾c thÊp
nhÊt sù chªnh lÖch vÒ kinh tÕ, v¨n hãa, x· héi do hËu qu¶ cña ph©n cÊp n¶y sinh
gi÷a c¸c vïng l·nh thæ.
2.2.4. Ph©n ®Þnh nguån thu, nhiÖm vô chi gi÷a c¸c cÊp ng©n s¸ch
2.2.4.1. Nguån thu cña ng©n s¸ch trung ¬ng gåm:
a) C¸c kho¶n thu ng©n s¸ch trung ¬ng hëng 100%
ThuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng hµng hßa nhËp khÈu
ThuÕ xuÊt khÈu, thuÕ nhËp khÈu.
ThuÕ tiªu thô ®Æc biÖt hµng hãa nhËp khÈu
ThuÕ thu nhËp doanh nghiÖp cña c¸c ®¬n vÞ h¹ch to¸n toµn ngµnh
C¸c kho¶n thuÕ vµ thu kh¸c tõ dÇu, khÝ theo quy ®Þnh cña ChÝnh phñ.
TiÒn thu håi vèn cña ng©n s¸ch trung ¬ng t¹i c¸c tæ chøc kinh tÕ. thu håi
tiÒn cho vay cña ng©n s¸ch trung ¬ng ( c¶ gèc lÉn l·i), thu tõ quü dù tr÷ tµi
chÝnh cña trung ¬ng, thu nh©p tõ vèn gãp cña Nhµ níc.
ViÖn trî kh«ng hoµn l¹i cña ChÝnh phñ c¸c níc, c¸c tæ chøc quèc tÕ, c¸c
tæ chøc kh¸c,c¸c c¸ nh©n ë níc ngoµi cho ChÝnh phñ ViÖt Nam.
C¸c kho¶n phÝ, lÖ phÝ nép vµo ng©n s¸ch trung ¬ng.
Thu kÕt d ng©n s¸ch trung ¬ng
C¸c kho¶n thu kh¸c theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt
b. C¸c kho¶n thu ph©n chia theo tû lÖ phÇn tr¨m (%) gi÷a ng©n s¸ch trung
¬ng vµ ng©n s¸ch ®Þa ph¬ng.
Trêng Cao §¼ng NghÒ Nam §Þnh Bé m«n Kinh tÕ
Gi¸o tr×nh Qu¶n lý ng©n s¸ch So¹n gi¶: NguyÔn TiÕn Th 16
ThuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng, kh«ng kÓ thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng hµng hãa nhËp
ThuÕ thu nhËp doanh nghiÖp
ThuÕ thu nhËp ®èi víi ngêi cã thu nhËp cao.
ThuÕ chuyÓn lîi nhuËn ra níc ngoµi, kh«ng kÓ thuÕ chuyÓn lîi nhuËn ra
níc ngoµi tõ lÜnh vùc dÇu, khÝ.
ThuÕ tiªu thô ®Æc biÖt thu tõ hµng hãa, dÞch vô trong níc.
PhÝ x¨ng, dÇu
2.2.4.2. NhiÖm vô chi cña ng©n s¸ch trung ¬ng gåm:
a. Chi ®Çu t ph¸t triÓn:
§Çu t x©y dùng c¸c c«ng tr×nh kÕt cÊu h¹ tÇng kinh tÕ - x· héi kh«ng cã
kh¶ n¨ng thu håi vèn do trung ¬ng qu¶n lý.
§Çu t vµ hç trî cho c¸c doanh nghiÖp, c¸c tæ chøc kinh tÕ, c¸c tæ chøc tµi
chÝnh cña Nhµ níc; gãp vèn cæ phÇn, liªn doanh vµo c¸c doanh nghiÖp thuéc
lÜnh vùc cÇn thiÕt cã sù tham gia cña Nhµ níc.
C¸c kho¶n chi kh¸c theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt.
b. Chi thêng xuyªn:
C¸c ho¹t ®éng sù nghiÖp gi¸o dôc vµ ®µo t¹o, y tÕ, x· héi, v¨n hãa th«ng
tin v¨n häc nghÖ thuËt, thÓ dôc thÓ thao, khoa häc vµ c«ng nghÖ, m«i trêng, c¸c
ho¹t ®éng sù nghiÖp kh¸c do c¸c c¬ quan trung ¬ng qu¶n lý.
C¸c ho¹t ®éng sù nghiÖp kinh tÕ do c¸c c¬ quan trung ¬ng qu¶n lý.
Quèc phßng, an ninh vµ trËt tù, an toµn x· héi, kh«ng kÓ phÇn giao cho ®Þa
ph¬ng.
Ho¹t ®éng cña c¸c c¬ quan trung ¬ng cña Nhµ níc §¶ng céng s¶n ViÖt
Nam vµ c¸c tæ chøc chÝnh trÞ - x· héi
Trî gi¸ theo chÝnh s¸ch cña Nhµ níc.
C¸c ch¬ng tr×nh quèc gia do trung ¬ng thùc hiÖn
Hç trî quü b¶o hiÓm x· héi theo quy ®Þnh ChÝnh phñ
Trî cÊp cho c¸c ®èi tîng chÝnh s¸ch x· héi do trung ¬ng ®¶m nhËn.
Hç trî cho c¸c tæ chøc chÝnh trÞ x· héi - nghÒ nghiÖp, tæ chøc x· héi, tæ
chøc x· héi - nghÒ nghiÖp ë trung ¬ng theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt.
C¸c kho¶n chi kh¸c theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt.
Trêng Cao §¼ng NghÒ Nam §Þnh Bé m«n Kinh tÕ
Gi¸o tr×nh Qu¶n lý ng©n s¸ch So¹n gi¶: NguyÔn TiÕn Th 17
c. Chi tr¶ gèc vµ l·i c¸c kho¶n tiÒn do ChÝnh phñ vay.
d. Chi viÖn trî
e. Chi cho vay theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt
f. CHi bæ sung quü dù tr÷ tµi chÝnh cña trung ¬ng;
g. Chi bæ sung cho ng©n s¸ch ®Þa ph¬ng
2.2.4.3. Nguån thu cña ng©n s¸ch ®Þa ph¬ng gåm:
a. C¸c kho¶n thu ng©n s¸ch ®Þa ph¬ng hëng 100%.
ThuÕ nhµ, ®Êt
ThuÕ tµi nguyªn, kh«ng kÓ thuÕ tµi nguyªn thu tõ dÇu, khÝ.
ThuÕ m«n bµi
ThuÕ chuyÓn quyÒn sö dông ®Êt.
ThuÕ sö dông ®Êt n«ng nghiÖp
TiÒn sö dông ®Êt.
TiÒn cho thuª ®Êt.
TiÒn cho thuª vµ tiÒn b¸n nhµ ë thuéc së h÷u nhµ níc.
LÖ phÝ tríc b¹
Thu tõ ho¹t ®éng xæ sè kiÕn thiÕt
Thu håi vèn cña ng©n s¸ch ®Þa ph¬ng t¹i c¸c tæ chøc kinh tÕ, thu tõ quü
dù tr÷ tµi chÝnh cña ®Þa ph¬ng, thu nhËp tõ vèn gãp cña ®Þa ph¬ng.
ViÖn trî kh«ng hoµn l¹i cña c¸c tá chøc quèc tÕ, c¸c tæ chøc kh¸c, c¸c c¸
nh©n ë níc ngoµi trùc tiÕp cho ®Þa ph¬ng.
C¸c kho¶n phÝ, lÖ phÝ, thu tõ c¸c ho¹t ®éng sù nghiÖp vµ c¸c kho¶n thu
kh¸c nép vµo ng©n s¸ch ®Þa ph¬ng theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt.
Thu tõ quü ®Êt c«ng Ých vµ thu hoa lo¹i c«ng s¶n kh¸c.
Huy ®éng tõ c¸c tæ chøc, c¸ nh©n theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt.
§ãng gãp tù nguyÖn cña c¸c tæ chøc, c¸ nh©n ë trong níc vµ ngoµi níc.
Thu kÕ d ng©n s¸ch ®Þa ph¬ng theo quy ®Þnh
C¸c kho¶n thu kh¸c theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt
b. C¸c kho¶n thu ph©n chia theo tû lÖ phÇn tr¨m (%) gi÷a ng©n s¸ch trung
¬ng vµ ng©n s¸ch ®Þa ph¬ng
Trêng Cao §¼ng NghÒ Nam §Þnh Bé m«n Kinh tÕ
Gi¸o tr×nh Qu¶n lý ng©n s¸ch So¹n gi¶: NguyÔn TiÕn Th 18
c. Thu bæ sung tõ ng©n s¸ch trung ¬ng.
d. Thu tõ huy ®éng ®Çu t x©y dùng c¸c c«ng tr×nh kÕt cÊu h¹ tÇng theo
quy ®Þnh.
2.2.4.4. NhiÖm vô chi cña ng©n s¸ch ®Þa ph¬ng gåm:
a. Chi ®Çu t ph¸t triÓn:
§Çu t x©y dùng c¸ c«ng tr×nh kÕt cÊu h¹ tÇng kinh tÕ - x· héi do ®Þa
ph¬ng qu¶n lý.
§Çu t vµ hç trî cho c¸c doanh nghiÖp, c¸c tæ chøc kinh tÕ, c¸c tæ chøc tµi
chÝnh cña Nhµ níc theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt.
C¸c kho¶n chi kh¸c theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt.
b. Chi thêng xuyªn:
C¸c ho¹t ®éng sù nghiÖp kinh tÕ, gi¸o dôc vµ ®µo t¹o, y tÕ, x· héi, v¨n hãa
th«ng tin v¨n häc nghÖ thuËt, thÓ dôc thÓ thao, khoa häc vµ c«ng nghÖ, m«i
trêng, c¸c ho¹t ®éng sù nghiÖp kh¸c do ®Þa ph¬ng qu¶n lý
Quèc phßng, an ninh vµ trËt tù, an toµn x· héi (phÇn giao cho ®Þa ph¬ng).
Ho¹t ®éng cña cña c¸c c¬ quan Nhµ níc, c¬ quan §¶ng céng s¶n ViÖt
Nam vµ c¸c tæ chøc chÝnh trÞ - x· héi ë ®Þa ph¬ng.
Hç trî cho c¸c tæ chøc chÝnh trÞ x· héi - nghÒ nghiÖp, tæ chøc x· héi, tæ
chøc x· héi - nghÒ nghiÖp ë ®Þa ph¬ng theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt.
Thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch x· héi ®èi víi c¸c ®èi tîng do ®Þa ph¬ng
qu¶n lý.
Ch¬ng tr×nh quèc gia do ChÝnh phñ giao cho ®Þa ph¬ng qu¶n lý.
Trî gi¸ theo chÝnh s¸ch cña Nhµ níc.
C¸c kho¶n chi kh¸c theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt.
Chi tr¶ nî gèc vµ l·i c¸c kho¶n tiÒn huy ®éng cho ®Çu t.
d. Chi bæ sung quü dù tr÷ tµi chÝnh cña cÊp tØnh
e. Chi bæ sung cho ng©n s¸ch cÊp díi.
2.3. NhiÖm vô, quyÒn h¹n cña Quèc héi, Chñ tÞch níc, ChÝnh phñ vµ
c¸c c¬ quan kh¸c trong qu¶n lý ng©n s¸ch nhµ níc
2.3.1. NhiÖm vô, quyÒn h¹n cña Quèc héi
- Lµm luËt vµ söa ®æi luËt trong lÜnh vùc tµi chÝnh - ng©n s¸ch
Trêng Cao §¼ng NghÒ Nam §Þnh Bé m«n Kinh tÕ
Gi¸o tr×nh Qu¶n lý ng©n s¸ch So¹n gi¶: NguyÔn TiÕn Th 19
- QuyÕt ®Þnh chÝnh s¸ch tµi chÝnh, tiÒn tÖ quèc gia ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ - x·
héi, b¶o ®¶m c©n ®èi thu, chi ng©n s¸ch nhµ níc.
QuyÕt ®Þnh dù to¸n ng©n s¸ch nhµ níc. Tæng sè ng©n s¸ch nhµ níc, bao
gåm thu néi ®Þa, thu tõ ho¹t ®éng xuÊt khÈu vµ nhËp khÈu, thu viÖn trî kh«ng
hoµn l¹i; tæng sè chi ng©n s¸ch nhµ níc bao gåm chi ng©n s¸ch trung ¬ng vµ
chi ng©n s¸ch ®Þa ph¬ng, chi tiÕt theo c¸c lÜnh vùc chi ®Çu t ph¸t triÓn, chi
thêng xuyªn, chi tr¶ nî vµ viÖn trî, chi bæ sung quü dù tr÷ tµi chÝnh, dù phßng
ng©n s¸ch. Trong chi ®Çu t ph¸t triÓn vµ chi thêng xuyªn cã møc chi cô thÓ
cho c¸c lÜnh vùc gi¸o dôc vµ ®µo t¹o, khoa häc vµ c«ng nghÖ.
- Møc béi chi ng©n s¸ch nhµ níc vµ nguån bï ®¾p
- QuyÕt ®Þnh ph©n bè ng©n s¸ch trung ¬ng.
- Tæng sè vµ møc chi tõng lÜnh vùc:
- Dù to¸n chi cña tõng Bé, c¬ quan ngang Bé, c¬ quan thuéc ChÝnh phñ vµ
c¬ quan kh¸c ë trung ¬ng theo tõng lÜnh vùc.
- Møc bæ sông tõ ng©n s¸ch trung ¬ng cho ng©n s¸ch tõng ®Þa ph¬ng,
bao gåm bæ sung c©n ®èi ng©n s¸ch vµ bæ sung cã môc tiªu.
- QuyÕt ®Þnh c¸c dù ¸n, c¸c c«ng tr×nh quan träng quèc gia ®îc ®Çu t tõ
nguån ng©n s¸ch nhµ níc.
- QuyÕt ®Þnh ®iÒu chØnh dù to¸n ng©n s¸ch nhµ níc trong trêng hîp cÇn
thiÕt.
- Gi¸m s¸t viÖc thùc hiÖn ng©n s¸ch nhµ níc, chÝnh s¸ch tµi chÝnh, tiÒn tÖ
quèc gia, nghÞ quyÕt cña Quèc héi vÒ ng©n s¸ch nhµ níc, c¸c dù ¸n vµ c«ng
tr×nh quan träng quèc gia, c¸c ch¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi, c¸c dù ¸n
vµ c«ng tr×nh x©y dùng c¬ b¶n quan träng kh¸c.
- Phª chuÈn quyÕt to¸n ng©n s¸ch Nhµ níc.
- B·i bá v¨n b¶n cña Chñ tÞch, ñy ban Thêng vô Quèc héi, ChÝnh phñ,
Thñ tíng chÝnh phñ, Tßa ¸n nh©n d©n tèi cao, ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n tèi cao
vÒ lÜnh vùc tµi chÝnh - ng©n s¸ch tr¸i víi HiÕn ph¸p, luËt vµ nghÞ quyÕt cña Quèc
héi.
2.3.2. NhiÖm vô quyÒn h¹n cña Chñ tÞch níc
- C«ng bè luËt, ph¸p lÖnh vÒ lÜnh vùc tµi chÝnh - ng©n hµng
Trêng Cao §¼ng NghÒ Nam §Þnh Bé m«n Kinh tÕ
Gi¸o tr×nh Qu¶n lý ng©n s¸ch So¹n gi¶: NguyÔn TiÕn Th 20
- Thùc hiÖn nhiÖm vô, quyÒn h¹n do HiÕn ph¸p vµ ph¸p luËt quy ®Þnh trong
viÖc tiÕn hµnh ®µm ph¸n, ký kÕt íc quèc tÕ nh©n d©n Nhµ níc céng hßa x·
héi chñ nghÜa ViÖt Nam víi ngêi ®øng ®Çu Nhµ níc kh¸c; tr×nh Quèc héi phª
chuÈn ®iÒu íc quèc tÕ ®· trùc tiÕp ký; quyÕt ®Þnh phª chuÈn hoÆc gia nhËp ®iÒu
íc quèc tÕ, trõ trêng hîp cÇn tr×nh Quèc héi quyÕt ®Þnh vÒ lÜnh vùc taifchinhs
- ng©n s¸ch
Yªu cÇu ChÝnh phñ b¸o c¸o vÒ c«ng t¸c tµi chÝnh - ng©n s¸ch khi cÇn thiÕt.
2.3.3. NhiÖm vô quyÒn h¹n cña ChÝnh phñ
- Tr×nh Quèc héi, ñy ban thêng vô Quèc héi c¸c dù ¸n luËt, ph¸p lÖnh vµ
c¸c dù ¸n kh¸c vÒ lÜnh vùc tµi chÝnh - ng©n s¸ch; ban hµnh c¸c v¨n b¶n quy
ph¹m ph¸p luËt vÒ lÜnh vùc tµi chÝnh - ng©n s¸ch theo thÈm quyÒn.
- LËp vµ tr×nh Quèc héi dù to¸n ng©n s¸ch nhµ níc vµ ph¬ng ph¸p ph©n
bæ ng©n s¸ch trung ¬ng hµng n¨m; dù to¸n ®iÒu chØnh ng©n s¸ch nhµ níc
trong trêng hîp cÇn thiÕt; c¨n cø vµo nghÞ quyÕt cña Quèc héi vÒ dù to¸n ng©n
s¸ch nhµ níc vµ ph©n bæ ng©n s¸ch trung ¬ng, quyÕt ®Þnh giao nhiÖm vô thu,
chi ng©n s¸ch cho tõng bé, c¬ quan ngang bé, c¬ quan thuéc ChÝnh phñ vµ c¬
quan kh¸c ë Trung ¬ng theo quy ®Þnh; c¨n cø vµo nghÞ quyÕt cña ñy ban
thêng vô Quèc héi, giao tû lÖ phÇn tr¨m (%) ph©n chia gi÷a ng©n s¸ch trung
¬ng vµ ng©n s¸ch tõng ®Þa ph¬ng ®èivíi c¸c kho¶n thu ph©n chia; quy ®Þnh
nguyªn t¾c bè trÝ vµ chØ ®¹o thùc hiÖn dù to¸n ng©n s¸ch ®Þa ph¬ng ®èi víi mét
sè lÜnh vùc chi ®îc Quèc héi quyÕt ®Þnh.
- Thèng nhÊt qu¶n lý ng©n s¸ch nhµ níc, b¶o ®¶m sù phèi hîp chÆt chÏ
gi÷a c¬ quan qu¶n lý ngµnh vµ ®Þa ph¬ng trong viÖc thùc hiÖn ng©n s¸ch nhµ
níc.
- Tæ chøc vµ ®iÒu hµnh thùc hiÖn ng©n s¸ch nhµ níc ®îc Quèc héi quyÕt
®Þnh; kiÓm tra viÖc thùc hiÖn ng©n s¸ch nhµ níc, b¸o c¸o Quèc héi, ñy ban
Thêng vô Quèc héi vÒ t×nh h×nh thùc hiÖn ng©n s¸ch nhµ níc, c¸c dù ¸n vµ
c«ng tr×nh quan träng quèc gia, c¸c ch¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi, c¸c
dù ¸n vµ c«ng tr×nh x©y dùng c¬ b¶n quan träng kh¸c.
- QuyÕt ®Þnh viÖc sö dông dù phßng ng©n s¸ch; quy ®Þnh viÖc sö dông quỹ
dự trữ tài chính và các nguồn dự trữ tài chính khác của Nhà nước theo quy định;
phân cấp cho cơ quan nhà nước có thẩm quyền quy định các định mức phân bổ
và các chế độ, tiêu chuẩn, định mức chi ngân sách nhà nước để làm căn cứ xây
Trêng Cao §¼ng NghÒ Nam §Þnh Bé m«n Kinh tÕ
Gi¸o tr×nh Qu¶n lý ng©n s¸ch So¹n gi¶: NguyÔn TiÕn Th 21
dựng, phân bổ và quản lý ngân sách nhà nước thực hiện thống nhất trong cả
nước; đối với những định mức phân bổ và chế độ chi ngân sách quan trọng,
phạm vi ảnh hưởng rộng, liên quan đến việc thực hiện nhiệm vụ kinh tế - xã
hội, quốc phòng, an ninh của cả nước, báo cáo Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho
ý kiến bằng văn bản trước khi ban hành
- Kiểm tra nghị quyết của Hội đồng nhân dân cấp tỉnh về dự toán ngân
sách, quyết toán ngân sách và cá vấn đề khác thuộc lĩnh vực tài chính, ngân
sách; trường hợp nghị quyết của Hội đồng nhân dân cấp tỉnh trái với quy định
của Hiến pháp, luật, nghị quyết của Quốc hội và các văn bản của các cơ quan
nhà nước cấp trên thì Thủ tướng chính phủ đình chỉ việc thực hiện và đề nghị
Ủy ban thường vụ quốc hội bãi bỏ.
- Lập và trình Quốc hội quyết toán ngân sách nhà nước, quyết toán các dự
án và công trình quan trọng quốc gia do Quốc hội quyết định.
- Ban hành Quy chế xem xét, quyết định dự toán và phân bổ ngân sách địa
phương, phê chuẩn quyết toán ngân sách địa phương
2.3.4. Tổ chức, cá nhân có trách nhiệm và nghĩa vụ
- Nộp đầy đủ, đúng hạn các khoản thuế, phí, lệ phí và các khoản phải nộp
khác vào ngân sách theo quy định của pháp luật; trường hợp được Nhà nước trợ
cấp, hỗ trợ vốn và kinh phí theo dự toán được giao thì phải quản lý, sử dụng các
khoản vốn và kinh phí đó đúng mục đích, đúng chế độ, tiết kiệm, có hiệu quả và
quyết toán với cơ quan tài chính.
- Chấp hành đúng quy định của pháp luật về kế toán, thống kê và công khai
ngân sách.
2.4. Mục lục ngân sách nhà nước:
Mục lục ngân sách nhà nước là bảng phân loại các khoản thu, chi ngân
sách theo những tiêu thức, phương pháp nhất định nhằm phục vụ cho công tác
hạch toán, kế toán, quyết toán cũng như kiểm soát và phân tích các hoạt động
tài chính của Nhà nước. Hệ thống mục lục ngân sách hiện tại của nước ta được
thiết kế dựa trên 3 cách phân loại trên : phân loại theo tổ chức thể hiện qua
chương; theo chức năng (ngành kinh tế quốc dân) thể hiện qua loại, khoản và
theo nội dung kinh tế thể hiện qua nhóm, tiểu nhóm, mục, tiểu mục .
Trêng Cao §¼ng NghÒ Nam §Þnh Bé m«n Kinh tÕ
Gi¸o tr×nh Qu¶n lý ng©n s¸ch So¹n gi¶: NguyÔn TiÕn Th 22
2.4.1. Chương
Phân loại theo chương và cấp quản lý (viết tắt là chương) là phân loại dựa
trên cơ sở hệ thống tổ chức của các cơ quan, tổ chức trực thuộc một cấp chính
quyền (gọi chung là cơ quan chủ quản) được tổ chức quản lý ngân sách riêng
nhằm xác định trách nhiệm quản lý của cơ quan, tổ chức đó đối với ngân sách
nhà nước. Trong các chương có một số chương đặc biệt dùng để phản ánh
nhóm tổ chức, nhóm cá nhân có cùng tính chất, nhưng không thuộc cơ quan chủ
quản. Ví dụ : các HTX của các loại hình do cấp huyện quản lý đều được phản
ánh vào Chương 756.
Các nội dung phân loại được mã số hóa 3 ký tự - N1N2N3, quy định
như sau:
- N1N2N3 có giá trị từ 001 đến 399 dùng để mã số hóa các cơ quan, tổ
chức thuộc Trung ương quản lý.
- N1N2N3 có giá trị từ 400 đến 599 dùng để mã số hóa các cơ quan, tổ
chức thuộc cấp tỉnh quản lý.
- N1N2N3 có giá trị từ 600 đến 799 dùng để mã số hóa các cơ quan, tổ
chức thuộc cấp huyện quản lý.
- N1N2N3 có giá trị từ 800 đến 989 dùng để mã số hóa các cơ quan, tổ
chức thuộc cấp xã quản lý.
Ví dụ : Mã 018 dùng để chỉ các cơ quan, đơn vị thuộc Bộ Tài chính.
Mã 418 dùng để chỉ đơn vị thuộc Sở Tài chính
Mã 618 dùng để chỉ Phòng Tài chính-Kế hoạch
Mã 818 dùng để chỉ Tài chính xã.
2.4.2. Loại, khoản:
Phân loại theo ngành kinh tế (viết tắt là loại, khoản) là dựa vào tính
chất hoạt động kinh tế (ngành kinh tế quốc dân) để hạch toán thu, chi ngân sách
Nhà nước .
Loại được xác định trên cơ sở tính chất hoạt động của ngành kinh tế cấp I .
Khoản được xác định trên cơ sở tính chất hoạt động của ngành kinh tế cấp
II hoặc cấp III theo phân ngành kinh tế quốc dân nhằm bảo đảm yêu cầu quản lý
ngân sách Nhà nước. Do yêu cầu quản lý và theo dõi số chi của ngân sách nhà
nước cho các chương trình, mục tiêu, Bộ Tài chính quy định một số khoản có
Trêng Cao §¼ng NghÒ Nam §Þnh Bé m«n Kinh tÕ
Gi¸o tr×nh Qu¶n lý ng©n s¸ch So¹n gi¶: NguyÔn TiÕn Th 23
tính chất đặc thù trong các loại để hạch toán và quyết toán số chi của ngân sách
nhà nước cho các chương trình, mục tiêu, chương trình mục tiêu của loại nào thì
mở khoản trong loại đó để hạch toán.
Các nội dung phân loại (loại, khoản) được mã số hóa 3 ký tự - N1N2N3,
quy định như sau:
- Loại: được mã số hóa N1N2N3, trong đó ký tự N3 với giá trị chẵn không
(0), khoảng cách giữa các loại là 30 giá trị (riêng loại công nghiệp chế biến, chế
tạo là 60 giá trị) các giá trị liền sau mã số loại dùng để mã số các khoản thuộc
loại đó.
- Khoản của từng loại: được mã số hóa N1N2N3, trong đó ký tự N3 với giá
trị từ 1 đến 9, riêng giá trị N3 là 9 dùng để mã hóa các hoạt động khác (chưa
được phân loại vào các khoản có tên trong 01 loại ).
Căn cứ tính chất của hoạt động phát sinh nguồn thu ngân sách hoặc khoản
chi ngân sách cho hoạt động có tính chất gì để xác định mã số loại, khoản. khi
hạch toán thu, chi ngân sách Nhà nước, chỉ hạch toán mã số khoản, căn cứ vào
khoảng cách nằm trong khoảng sẽ xác định được khoản thu, chi ngân sách
thuộc về loại nào.
2.4.3. Nhóm, tiểu nhóm, mục, tiểu mục:
Phân loại theo nội dung kinh tế là dựa vào nội dung kinh tế (hay tính chất
kinh tế) của khoản thu, chi ngân sách nhà nước để phân loại vào các mục, tiểu
mục, nhóm, tiểu nhóm khác nhau .
Các mục thu ngân sách Nhà nước quy định trên cơ sở chế độ, chính
sách thu ngân sách Nhà nước; các mục chi ngân sách nhà nước quy định trên cơ
sở chế độ, tiêu chuẩn, định mức chi tiêu ngân sách nhà nước. Trong từng mục
thu, chi để phục vụ yêu cầu quản lý chi tiết, quy định các tiểu mục. Các mục
thu, chi có nội dung gần giống nhau lập thành tiểu nhóm; các tiểu nhóm có tính
chất gần giống nhau lập thành nhóm để phục vụ yêu cầu quản lý, đánh giá ngân
sách nhà nước .
Các nội dung phân loại được mã số hóa 4 ký tự - N2N2N3N4, quy định cụ
thể như sau:
- N1N2N3N4 có giá trị từ 0001 đến 0099 dùng để mã số hóa các Mục tạm
thu, tạm chi (Mục III).
- Các số có giá trị từ 0001 đến 0049 dùng để mã số hóa các mục tạm thu.
Trêng Cao §¼ng NghÒ Nam §Þnh Bé m«n Kinh tÕ
Gi¸o tr×nh Qu¶n lý ng©n s¸ch So¹n gi¶: NguyÔn TiÕn Th 24
- Các số có giá trị từ 0051 đến 0099 dùng để mã số hóa các mục tạm chi.
- N1N2N3N4 có giá trị từ 0110 đến 0799 dùng để mã số hóa các nhóm,
tiểu nhóm.
- N1N2N3N4 có giá trị từ 0800 đến 0899 dùng để mã số hóa các mục vay
và trả nợ gốc vay (Mục IV) : mỗi mục có 20 giá trị. Các số có N4 với giá trị
chẵn không (0) dùng để chi các mục vay và trả nợ gốc vay. Khi hạch toán vay
và trả nợ gốc vay hạch toán chung vào một mục, khi báo cáo phải rõ số phát
sinh vay trong niên độ, số phát sinh trả nợ trong niên độ và số dư nợ vay.
- N1N2N3N4 có giá trị từ 0900 đến 0999 dùng để mã số hóa mục theo dõi
chuyển nguồn giữa các năm (Mục V).
- Các giá trị từ 0900 đến 0949 dùng để mã số hóa nội dung nguồn năm
trước chuyển sang năm nay; các giá trị từ 0950 đến 0999 dùng để mã số hóa nội
dung nguồn năm nay chuyển sang năm sau.
- N1N2N3N4 có giá trị từ 1000 đến 5999 chỉ mục, tiểu mục thu ngân sách
nhàn ước (mục I).
- N1N2N3N4 có giá trị từ 6000 đến 9989 chỉ mục, tiểu mục chi ngân sách
nhà nước (Mục II).
Các số có ký tự N4 với giá trị chẵn không (0) dùng để chỉ các Mục. Giữa
các mục cách đều nhau 50 giá trị; các giá trị liền sau giá trị của mục để mã số
hóa các tiểu mục của mục đó.
Các số có ký tự N4 với các giá trị từ 1 đến 9 dùng để mã số hóa các tiểu
mục; riêng ký tự N4 có giá trị là 9 chỉ tiểu mục "khác" và chỉ hạch toán vào tiểu
mục "khác" khi có hướng dẫn cụ thể.
Ví dụ : Tiểu mục 1099 là thuế thu nhập doanh nghiệp khác.
Khi hạch toán thu, chi ngân sách Nhà nước chỉ hạch toán tiểu mục, trên cơ
sở đó có các thông tin về mục, tiểu nhóm, nhóm.
Các cơ quan, đơn vị trung ương và địa phương cơ quan tài chính, cơ quan
kho bạc Nhà nước và cơ quan thu các cấp không được mở thêm chương, loại,
khoản, nhóm, tiểu nhóm, mục và tiểu mục khi chưa có ý kiến của Bộ Tài chính.
Trêng Cao §¼ng NghÒ Nam §Þnh Bé m«n Kinh tÕ
Gi¸o tr×nh Qu¶n lý ng©n s¸ch So¹n gi¶: NguyÔn TiÕn Th 25
3. Quá trình quản lý ngân sách Nhà nước:
Một trong những điểm khác biệt của quản lý ngân sách so với quản lý của
các khu vực khác như doanh nghiệp hay hộ gia đình là quản lý ngân sách theo
năm.
Năm ngân sách là giai đoạn mà trong đó dự toán thu, chi ngân sách được
Quốc hội quyết định có hiệu lực thi hành. Năm ngân sách vủa Việt Nam giống
đại đa số bộ phận ngân sách các nước khác như : Malaixia, Hàn Quốc, Trung
Quốc trùng với năm dương lịch; một số nước như : Mỹ, Thái Lan từ ngày
1/10 năm trước đến ngày 30/9 năm sau. Năm ngân sách ở Anh, Canada, Nhật
Bản từ ngày 1/4 năm trước đến 31/3 năm sau. Khi năm ngân sách kết thúc cũng
là thời điểm bắt đầu một năm ngân sách mới.
Quy định năm ngân sách là một trong những quy tắc của mô hình quản lý
ngân sách kiểu truyền thống theo nguyên tắc niên độ. Theo đó mọi vấn đề liên
quan đến ngân sách như thời hạn hiệu lực sử dụng các khoản kinh phí đã được
Quốc hội quyết định, hạch toán, quyết toán, đều được thực hiện trong năm
ngân sách. Tuy nhiên nếu theo mô hình quản lý ngân sách dựa trên kết quả gắn
với tầm nhìn trung hạn thì khi năm tài khóa kết thúc kinh phí chưa sử dụng hết
vẫn có thể chuyển sang năm sau. Hiện nay nước ta đang thực hiện giao quyền
tự chủ đối với các đơn vị hành chính và đơn vị sự nghiệp công, phần kinh phí
thường xuyên được giao tự chủ các đơn vị được phép chuyển sang năm sau nếu
chưa sử dụng hết.
Chu trình ngân sách gồm 3 khâu nối tiếp nhau, đó là: lập ngân sách nhà
nước, chấp hành ngân sách nhà nước, quyết toán ngân sách nhà nước.
Trong chu trình ngân sách, lập ngân sách là khâu khởi đầu có ý nghĩa quan
trọng đối với các khâu của chu trình quản lý ngân sách. Lập ngân sách thực chất
là dự toán các khoản thu chi ngân sách trong một năm ngân sách.
Sau khi ngân sách được phê chuẩn và năm ngân sách bắt đầu, việc thực
hiện ngân sách được triển khai. Nội dung quá trình này là tổ chức thu ngân sách
Nhà nước và bố trí cấp kinh phí của ngân sách nhà nước cho các nhu cầu được
phê chuẩn. Việc chấp hành ngân sách nhà nước thuộc về tất cả các pháp nhân
và thể hiện dưới sự điều hành của Chính phủ, trong đó Bộ Tài chính có vị trí
quan trọng.
Trêng Cao §¼ng NghÒ Nam §Þnh Bé m«n Kinh tÕ
Gi¸o tr×nh Qu¶n lý ng©n s¸ch So¹n gi¶: NguyÔn TiÕn Th 26
Quyết toán ngân sách Nhà nước là khâu cuối cùng trong chu kỳ quản lý
ngân sách Nhà nước. Thông qua quyết toán ngân sách Nhàn ước sẽ thấy được
kết quả toàn diện về hoạt động kinh tế-xã hội của Nhà nước, hoạt động ngân
sách Nhà nước với tư cách là công cụ vĩ mô của Nhà nước trong thời gian qua,
từ đó rút kinh nghiệm cần thiết trong điều hành ngân sách nhà nước.
Chu trình ngân sách thường bắt đầu từ trước n¨m ngân sách và kết thúc sau
năm ngân sách. Trong một năm ngân sách đồng thời diễn ra cả 3 khâu của chu
trình ngân sách đó là : chấp hành ngân sách của chu trình ngân sách hiện tại;
quyết toán ngân sách của chu trình ngân sách trước đó và lập ngân sách cho chu
trình tiếp theo.
Trêng Cao §¼ng NghÒ Nam §Þnh Bé m«n Kinh tÕ
Gi¸o tr×nh Qu¶n lý ng©n s¸ch So¹n gi¶: NguyÔn TiÕn Th 27
C©u hái «n tËp ch¬ng I
1. H·y trình bày khái niệm ngân sách Nhà nước?
2. H·y nªu chức năng và vai trò của công tác quản lý ngân sách?
3. H·y phân biệt các hoạt động thu chi ngân sách?
4. H·y phân tích các nội dung cơ bản của mục lục ngân sách?
5. H·y trình bày các quá trình quản lý ngân sách?
Trêng Cao §¼ng NghÒ Nam §Þnh Bé m«n Kinh tÕ
Gi¸o tr×nh Qu¶n lý ng©n s¸ch So¹n gi¶: NguyÔn TiÕn Th 28
Ch¬ng II
thu chi ng©n s¸ch nhµ níc
1. Nh÷ng vÊn ®Ò chung vÒ thu ng©n s¸ch Nhµ níc:
1.1. Kh¸i niÖm, ®Æc ®iÓm vµ vai trß cña thu ng©n s¸ch Nhµ níc:
a. Kh¸i niÖm:
Thu ng©n s¸ch Nhµ níc lµ viÖc Nhµ níc dïng quyÒn lùc cña m×nh ®Ó tËp
trung mét phÇn nguån tµi chÝnh quèc gia h×nh thµnh quü ng©n s¸ch Nhµ níc
nh»m tháa m·n c¸c nhu cÇu cña Nhµ níc.
Khi Nhµ níc ra ®êi, ®Ó cã tiÒn chi tiªu cho ho¹t ®éng cña m×nh, Nhµ níc
®Æt ra chÕ ®é thuÕ khãa b¾t d©n ph¶i gãp ®Ó h×nh thµnh quü tiÒn tÖ, lóc ®Çu chØ
lµ nu«i bé m¸y nhµ níc, sau ®ã ph¹m vi ®îc më réng theo chøc n¨ng, nhiÖm
vô cña Nhµ níc. Ngµy nay Nhµ níc cßn dïng quü tiÒn tÖ ng©n s¸ch nhµ níc
®Ó chi tiªu cho c¸c kho¶n phóc lîi x· héi vµ ph¸t triÓn kinh tÕ. Do vËy thu ng©n
s¸ch ngµy cµng ph¸t triÓn.
b. §Æc ®iÓm
Nguån tµi chÝnh ®îc tËp trung vµo ng©n s¸ch Nhµ níc lµ nh÷ng kho¶n
thu nhËp cña Nhµ níc ®îc h×nh thµnh trong qu¸ tr×nh nhµ níc tham gia ph©n
phèi cña c¶i x· héi.
Thu nhµ níc ph¶n ¸nh c¸c quan hÖ kinh tÕ n¶y sinh trong qu¸ tr×nh ph©n
chia c¸c nguån tµi chÝnh quèc gia gi÷a nhµ níc vµ c¸c chñ thÓ x· héi.
Thu ng©n s¸ch g¾n víi thùc tr¹ng kinh tÕ vµ sù vËn ®éng cña c¸c ph¹m trï
gi¸ trÞ nh gi¸ c¶, l·i suÊt, thu nhËp Sù vËn ®éng cña c¸c ph¹m trï nµy võa t¸c
®éng ®Õn sù gi¶m møc thu, võa ®Æt ra yªu cÇu n©ng cao t¸c dông c«ng cô ®iÒu
tiÕt cña c¸c c«ng cô thu ng©n s¸ch nhµ níc
c. Vai trß cña thu ng©n s¸ch nhµ níc
Díi gãc ®é ®èi víi ng©n s¸ch nhµ níc.
Thu ng©n s¸ch lµ c«ng cô ®éng viªn, huy ®éng c¸c nguån tµi chÝnh cÇn
thiÕt nh»m t¹o lËp quü tiÒn tÖ tËp trung cña ng©n s¸ch nhµ níc
Díi gãc ®é thµnh phÇn tæ chøc qu¶n lý kinh tÕ:
Trêng Cao §¼ng NghÒ Nam §Þnh Bé m«n Kinh tÕ
Gi¸o tr×nh Qu¶n lý ng©n s¸ch So¹n gi¶: NguyÔn TiÕn Th 29
Thu ng©n s¸ch nhµ níc lµ mét trong nh÷ng c«ng cô quan träng cña Nhµ
níc trong qu¸ tr×nh tæ chøc qu¶n lý kinh tÕ. Mçi thêi kú, vai trß can thiÖp cña
Nhµ níc vµo qu¸ tr×nh kinh tÕ b»ng c¸c c¸ch kh¸c nhau.
C¸c h×nh thøc thu, møc thu thÝch hîp víi chÕ ®é miÔn gi¶m c«ng b»ng thu
ng©n s¸ch mét mÆt t¸c ®éng trùc tiÕp vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh, mÆt
kh¸c ¶nh hëng ®Õn c¸c ph¹m trï gi¸ trÞ kh¸c. V¬i sù t¸c ®éng nh vËy, thu
ng©n s¸ch sÏ gãp phÇn t¹o nªn m«i trêng kinh tÕ thuËn lîi ®èi víi qu¸ trinh s¶n
xuÊt kinh doanh
Thu ng©n s¸ch lµ c«ng cô gãp phÇn híng dÉn vµ ®iÒu tiÕt ho¹t ®éng s¶n
xuÊt kinh doanh.
Thu ng©n s¸ch cßn gãp phÇn thùc hiÖn chøc n¨ng kiÓm tra, kiÓm so¸t cña
Nhµ níc ®èi víi toµn bé chøc n¨ng s¶n xuÊt kinh doanh cña x· héi.
1.2. Nguån thu, c¸c nh©n tè ¶nh hëng ®Õn nguån thu ng©n s¸ch nhµ
níc
1.2.1. Nguån thu cña ng©n s¸ch nhµ níc
Thu ng©n s¸ch nhµ níc bao gåm:
a) ThuÕ
ThuÕ lµ mét h×nh thøc huy ®éng nguån tµi chÝnh cho Nhµ níc ®· cã tõ l©u
®êi. Khi Nhµ níc ra ®êi, thuÕ trë thµnh c«ng cô ®Ó nhµ níc cã nguån thu
nh»m trang tr¶i c¸c chi tiªu cña Nhµ níc.
ThuÕ lµ h×nh thøc ®ãng gãp theo nghÜa vô ®èi víi Nhµ níc ®îc quy ®Þnh
bëi ph¸p luËt do c¸c ph¸p nh©n vµ thÓ nh©n thùc hiÖn nh»m ®¸p øng nhu cÇu chi
tiªu cña Nhµ níc.
* §Æc ®iÓm
ThuÕ cã c¸c ®Æc ®iÓm c¬ b¶n sau ®©y:
ThuÕ lµ h×nh thøc ®éng viªn mang tÝnh b¾t buéc trªn nguyªn t¾c luËt ®Þnh.
Nhµ níc dùa vµo quyÒn lùc to lín cña m×nh ®Ó Ên ®Þnh c¸c thø thuÕ, b¾t buéc
ngêi nép thuÕ ph¶i thùc hiÖn ®Ó nhµ níc cã nguån thu æn ®Þnh, thêng xuyªn,
®¶m b¶o trang tr¶i c¸c kho¶n chi trong ho¹t ®éng hµng ngµy cña Nhµ níc mµ
vÉn æn ®Þnh ®îc ng©n s¸ch Nhµ níc.
Trêng Cao §¼ng NghÒ Nam §Þnh Bé m«n Kinh tÕ
Gi¸o tr×nh Qu¶n lý ng©n s¸ch So¹n gi¶: NguyÔn TiÕn Th 30
- ThuÕ lµ kho¶n ®ãng gãp kh«ng hoµn tr¶ trùc tiÕp cho ngêi nép, Nã vËn
®éng mét chiÒu kh«ng ph¶i lµ kho¶n thï lao mµ ngêi nép thuÕ ph¶i tr¶ cho nhµ
níc do ®îc hëng c¸c dÞch vô Nhµ níc cung cÊp.
- ThuÕ lµ h×nh thøc ®ãng gãp ®îc quy ®Þnh tríc. ThuÕ mang tÝnh giai cÊp
cña Nhµ níc ®· ban hµnh ra nã. Mçi nhµ níc l¹i mang tÝnh giai cÊp kh¸c nhau
nªn khi vËn dông c¸c ®Æc ®iÓm vèn cã cña thuÕ ®Òu ph¶i t×m c¸ch b¶o vÖ lîi Ých
cña giai cÊp mµ Nhµ níc ®¹i ®iÖn.
C¸c yÕu tè cÊu thµnh cña mét s¾c thuÕ
Mét luËt thuÕ th«ng thêng cã c¸c yÕu tè cÊu thµnh sau:
- Ngêi nép thuÕ: Lµ chñ thÓ cña thuÕ, lµ mét ph¸p nh©n hay thÓ nh©n cã
nghÜa vô ph¶i nép kho¶n thuÕ do LuËt thuÕ quy ®Þnh
Ngêi chÞu thuÕ: Lµ ngêi trÝch mét phÇn thu nhËp cña m×nh ®Ó g¸nh chÞu
kho¶n thuÕ cña Nhµ níc. Nãi c¸ch kh¸c, ®©y lµ ngêi g¸nh v¸c sau cïng kho¶n
thuÕ ph¶i nép vµo ng©n s¸ch nhµ níc.
- §èi tîng ®¸nh thuÕ: lµ c¸c kh¸ch thÓ cña thuÕ, lµ nh÷ng thu nhËp (cña
c¶i) mµ mét luËt thuÕ nhÊt ®Þnh t¸c ®éng vµo, ®iÒu tiÕt nã. §èi tîng ®¸nh thuÕ
cã thÓ lµ lîi nhuËn thu ®îc, lîi tøc nhËn ®îc, thu nhËp nhËn ®îc, mét tµi s¶n
®em b¸n trong nhiÒu trêng hîp, ngêi ta thêng thÊy ®èi tîng cña thuÕ thu
nhËp c¸ nh©n, thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng
- C¨n cø tÝnh thuÕ: Lµ nh÷ng yÕu tè mµ ngêi thu thuÕ dùa vµo ®ã ®Ó tÝnh
thuÕ ph¶i nép. C¸c lo¹i thuÕ kh¸c nhau th× c¨n cø tÝnh thuÕ còng kh¸c nhau.
Ch¼ng h¹n, thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng cã c¨n cø tÝnh thuÕ lµ gi¸ tÝnh thuÕ vµ thuÕ suÊt;
c¨n cø tÝnh thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp lµ thu nhËp chÞu thuÕ vµ thuÕ suÊt; c¨n
cø tÝnh thuÕ xuÊt khÈu, thuÕ nhËp khÈu l¹i bao gåm sè lîng, chñng lo¹i hµng
hãa xuÊt nhËp khÈu, gi¸ tÝnh thuÕ vµ thuÕ suÊt
- ThuÕ suÊt: Lµ phÇn thuÕ ph¶i nép trªn mçi ®¬n vÞ tÝnh cña ®èi tîng ®¸nh
thuÕ.
Cã nhiÒu c¸ch quy ®Þnh thuÕ suÊt kh¸c nhau cho tõng ®èi tîng ®¸nh thuÕ
kh¸c nhau trong c¸c luËt thuÕ.
ThuÕ suÊt tû lÖ lµ thuÕ suÊt ®îc quy ®Þnh theo tû lÖ phÇn tr¨m trªn ®èi
tîng ®¸nh thuÕ.
Trêng Cao §¼ng NghÒ Nam §Þnh Bé m«n Kinh tÕ
Gi¸o tr×nh Qu¶n lý ng©n s¸ch So¹n gi¶: NguyÔn TiÕn Th 31
ThuÕ suÊt lòy tiÕn lµ thuÕ suÊt t¨ng dÇn lªn theo ®é lín cña ®èi tîng ®¸nh
thuÕ. ThuÕ suÊt lòy tiÕn cã hai lo¹i:
ThuÕ suÊt lòy tiÕn tõng phÇn lµ thuÕ suÊt t¨ng dÇn lªn theo tõng nÊc cña ®èi
tîng ®¸nh thuÕ.
ThuÕ suÊt lòy tiÕn toµn phÇn lµ thuÕ suÊt t¨ng lªn theo toµn bé møc t¨ng
cña ®èi tîng ®¸nh thuÕ.
VÝ dô: §¬n vÞ tÝnh thuÕ cña thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp lµ ®ång ViÖt Nam
(VN§); ®¬n vÞ tÝnh thuÕ sö dông ®Êt n«ng nghiÖp lµ kg thãc tÝnh theo h¹ng ®Êt.
- Gi¸ tÝnh thuÕ: lµ gi¸ trÞ cña ®èi tîng ®¸nh thuÕ. VÝ dô: ThuÕ ®¸nh vµo tµi
s¶n chuyÓn nhîng nªn ph¶i ®Þnh gi¸ tµi s¶n theo mét gi¸ c¶ nµo ®ã ®Ó tÝnh
thuÕ, nã cã thÓ lµ gi¸ thÞ trêng, cã thÓ lµ gi¸ do c¬ quan thuÕ Ên ®Þnh gi¸ tÝnh
thuÕ liªn quan mËt thiÕt ®Õn møc ph¶i nép. Mét khèi lîng hµng hãa nh nhau,
gi¸ tÝnh thuÕ kh¸c nhau sÏ dÉn ®Õn møc thuÕ ph¶i nép kh¸c nhau.
- MiÔn, gi¶m thuÕ: Lµ mét biÖn ph¸p Nhµ níc gióp ®ì nh÷ng ngêi khã
kh¨n, nh÷ng ngêi u ®·i b»ng c¸ch cho phÐp hä kh«ng ph¶i nép kho¶n thuÕ
®¸ng lÏ ph¶i nép. §ã còng lµ h×nh thøc chi ngÇm cã møc ®é.
- Thëng ph¹t: Thëng lµ h×nh thøc Nhµ níc khuyÕn khÝch ngêi cã thµnh
tÝch trong viÖc thùc hiÖn c¸c luËt thuÕ. Cßn ph¹t lµ h×nh thøc kû luËt ®èi víi
ngêi vi ph¹m luËt thuÕ .
- Thñ tôc vÒ thuÕ : Lµ nh÷ng quy ®Þnh vÒ giÊy tê vµ tr×nh tù thu nép mang
tÝnh hµnh chÝnh ®Ó thi hµnh luËt thuÕ (nh thñ tôc kª khai, tÝnh thuÕ vµ nép thuÕ)
Ngoµi c¸c yÕu tè trªn ®©y, trong luËt thuÕ bao giê còng quy ®Þnh râ tr¸ch
nhiÖm vµ quyÒn h¹n cña ChÝnh phñ, cña UBND c¸c cÊp, cña Bé Tµi chÝnh, c¬
quan thuÕ ë trung ¬ng vµ ë c¸c ®Þa ph¬ng, nghÜa vô cña ngêi nép thuÕ.
* Vai trß cña thuÕ trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng:
Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng, thuÕ ®îc coi lµ c«ng cô quan träng ®Ó ®iÒu
tiÕt vÜ m« nÒn kinh tÕ, thuÕ kh«ng nh÷ng lµ nguån thu quan träng chñ yÕu cña
ng©n s¸ch nhµ níc mµ cßn ¶nh hëng to lín tíi c«ng cuéc ph¸t triÓn kinh tÕ.
ThuÕ gãp phÇn ®iÒu chØnh nÒn kinh tÕ, kÝch thÝch tÝch lòy t b¶n ®Þnh híng s¶n
xuÊt vµ tiªu dïng.
ChÝnh s¸ch thuÕ cã ¶nh hëng trùc tiÕp tíi gi¸ c¶, quan hÖ cung cÇu, c¬ cÊu
®Çu t vµ sù ph¸t triÓn hay suy tho¸i cña nÒn kinh tÕ.
Trêng Cao §¼ng NghÒ Nam §Þnh Bé m«n Kinh tÕ
Gi¸o tr×nh Qu¶n lý ng©n s¸ch So¹n gi¶: NguyÔn TiÕn Th 32
ThuÕ lµ mét c«ng cô ph©n phèi l¹i lîi tøc, lµm gia t¨ng tiÕt kiÖm trong khu
vùc t nh©n vµ ®¶m b¶o c«ng b»ng x· héi.
ThuÕ lµ mét trong nh÷ng biÖn ph¸p chÕ ngù l¹m ph¸t.
* C¸c lo¹i thuÕ:
C¨n cø vµo møc ®é chuyÓn dÞch cña thuÕ, thuÕ ®îc chia thµnh:
ThuÕ trùc thu ®¸nh trùc tiÕp vµo thu nhËp cña ngêi chÞu thuÕ. VÝ dô: thuÕ
thu nhËp doanh nghiÖp.
ThuÕ gi¸n thu lµ lo¹i thuÕ ®¸nh vµo ngêi tiªu dïng th«ng qua gi¸ c¶ hµng
hãa vµ dÞch vô.
b. PhÝ vµ lÖ phÝ:
PhÝ, lÖ phÝ lµ kho¶n thu mang tÝnh chÊt b¾t buéc nhng cã tÝnh chÊt ®èi gi¸,
nghÜa lµ phÝ vµ lÖ phÝ thùc chÊt lµ kho¶n tiÒn mµ d©n chóng tr¶ cho Nhµ níc khi
hä hëng thô c¸c dÞch vô do Nhµ níc cÊp. So víi thuÕ, tÝnh ph¸p lý cña phÝ vµ
lÖ phÝ thÊp h¬n.
PhÝ g¾n liÒn víi vÊn ®Ò thu håi mét phÇn hay toµn bé chi phÝ ®Çu t ®èi víi
hµng hãa, dÞch vô c«ng céng h÷u h×nh.
LÖ phÝ g¾n liÒn víi viÖc thô hëng nh÷ng lîi Ých do viÖc cung cÊp c¸c dÞch
vô hµnh chÝnh, ph¸p lý cho c¸c thÓ nh©n vµ ph¸p nh©n.
c. C¸c kho¶n thu tõ ho¹t ®éng kinh tÕ cña Nhµ níc:
C¸c kho¶n thu tõ ho¹t ®éng kinh tÕ cña Nhµ níc bao gåm:
Thu nhËp tõ vèn gãp cña Nhµ níc vµo c¸c c¬ së kinh tÕ: Bªn c¹nh viÖc
gãp phÇn t¨ng thu cho ng©n s¸ch nhµ níc nã cßn cã t¸c dông quan träng trong
viÖc gióp nhµ níc qu¶n lý cã hiÖu qu¶ c¸c kho¶n vèn ®· ®Çu t vµo nÒn kinh tÕ.
Nhµ níc thùc hiÖn ®Çu t vèn vµo s¶n xuÊt kinh doanh b»ng h×nh thøc mua
hoÆc gãp cæ phÇn. Kho¶n tiÒn mµ Nhµ níc gãp hoÆc mua cæ phÇn cña c¸c c«ng
ty cæ phÈn sÏ sinh lîi. PhÇn lîi tøc cæ phÇn nµy ®îc tËp trung vµo ng©n s¸ch
nhµ níc gäi lµ thu lîi tøc cæ phÇn cña nhµ níc.
TiÒn thu håi vèn cña Nhµ níc t¹i c¸c c¬ së kinh tÕ.
Thu håi tiÒn cho vay cña Nhµ níc (c¶ gèc lÉn l·i).
d. Thu tõ b¸n hoÆc cho thuª tµi s¶n thuéc së h÷u nhµ níc.
Trêng Cao §¼ng NghÒ Nam §Þnh Bé m«n Kinh tÕ
Gi¸o tr×nh Qu¶n lý ng©n s¸ch So¹n gi¶: NguyÔn TiÕn Th 33
Thùc chÊt kho¶n thu nµy lµ kho¶n thu mang tÝnh chÊt thu håi vèn vµ cã mét
phÇn mang tÝnh chÊt ph©n phèi l¹i, nã võa cã t¸c dông n©ng cao hiÖu qu¶ sö
dông tµi s¶n quèc gia võa t¨ng nguån thu cho ng©n s¸ch nhµ níc.
Thu vÒ b¸n hoÆc cho thuª tµi nguyªn thiªn nhiªn : cho thuª mÆt níc, vïng
trêi
Thu vÒ b¸n tµi s¶n thuéc së h÷u nhµ níc nhng kh«ng thuéc tµi nguyªn
thiªn nhiªn nh b¸n hoÆc cæ phÇn hãa doanh nghiÖp nhµ níc cho t nh©n hoÆc
níc ngoµi.
®. Thu vÒ hîp t¸c lao ®éng víi níc ngoµi vµ thu kh¸c.
Thùc chÊt cña kho¶n thu nµy lµ kho¶n tiÒn thu håi cña quèc gia ®· bá ra
nh÷ng chi phÝ ban ®Çu ®Ó b¶o vÖ vµ nu«i dìng, ®µo t¹o, rÌn luyÖn ngêi lao
®éng, ®ång thêi còng lµ kho¶n tiÒn mµ ngêi lao ®éng trÝch ra tõ tiÒn c«ng cña
m×nh ®ãng gãp cho Tæ quèc.
Ngoµi c¸c kho¶n thu trªn cßn cã c¸c kho¶n thu kh¸c nh thu tõ b¸n tµi s¶n
kh«ng cã ngêi thõa nhËn, c¸c kho¶n tiÒn ph¹t, tÝch thu, c¸c kho¶n viÖn trî
kh«ng hoµn l¹i cña chÝnh phñ c¸c níc, tæ chøc, c¸ nh©n ë níc ngoµi
1.2.2. C¸c nh©n tè ¶nh hëng ®Õn nguån thu ng©n s¸ch Nhµ níc:
- Thu nhËp tõ GDP b×nh qu©n ®Çu ngêi lµ mét chØ tiªu ph¶n ¸nh kh¶ n¨ng
t¨ng trëng vµ ph¸t triÓn cña mét quèc gia, ph¶n ¸nh kh¶ n¨ng tiÕt kiÖm, tiªu
dïng vµ ®Çu t cña mét níc. GDP b×nh qu©n ®Çu ngêi lµ mét nh©n tè kh¸ch
quan quyÕt ®Þnh møc ®éng viªn cña ng©n s¸ch nhµ níc. V× vËy, khi Ên ®Þnh
møc ®éng viªn vµo ng©n s¸ch nhµ níc cÇn c¨n cø vµo chØ tiªu nµy. NÕu kh«ng
tÝnh ®Õn chØ tiªu nµy khi x¸c ®Þnh møc ®éng viªn vµo ng©n s¸ch nhµ níc sÏ ¶nh
hëng tiªu cùc ®Õn c¸c vÊn ®Ò tiÕt kiÖm, tiªu dïng, ®Çu t cña c¸c tæ chøc kinh
tÕ, cña c¸c tÇng líp d©n c .
- Tû suÊt doanh lîi cña nÒn kinh tÕ: Tû suÊt doanh lîi cña nÒn kinh tÕ ph¶n
¸nh hiÖu qu¶ cña ®Çu t ph¸t triÓn kinh tÕ. Tû suÊt doanh lîi cµng lín th× nguån
tµi chÝnh cµng lín. ®ã lµ nh©n tè quyÕt ®Þnh ®Õn viÖc n©ng cao tû suÊt thu ng©n
s¸ch nhµ níc .
Dùa vµo tû suÊt doanh lîi trong nÒn kinh tÕ ®Ó x¸c ®Þnh tû suÊt thu ng©n
s¸ch nhµ níc sÏ tr¸nh ®îc viÖc ®éng viªn vµo ng©n s¸ch nhµ níc g©y khã
kh¨n vÒ tµi chÝnh cho ho¹t ®éng kinh tÕ. HiÖn nay, tû suÊt lîi nhuËn trong nÒn
Trêng Cao §¼ng NghÒ Nam §Þnh Bé m«n Kinh tÕ
Gi¸o tr×nh Qu¶n lý ng©n s¸ch So¹n gi¶: NguyÔn TiÕn Th 34
kinh tÕ níc ta ®¹t thÊp trong khi chi phÝ tiÒn l¬ng ngµy cµng t¨ng nªn tû suÊt
thu ng©n s¸ch kh«ng cao.
- Kh¶ n¨ng xuÊt khÈu nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn (dÇu má, kho¸ng s¶n).
§©y lµ mét nh©n tè ¶nh hëng rÊt lín ®Õn sè thu ng©n s¸ch nhµ níc. Kinh
nghiÖm cña c¸c níc cho thÊy nÕu tû träng xuÊt khÈu dÇu má vµ kho¸ng s¶n
chiÕm trªn 20% kim ng¹ch xuÊt khÈu th× tû suÊt ng©n s¸ch nhµ níc sÏ cao vµ
cã kh¶ n¨ng t¨ng nhanh. ë níc ta trong t¬ng lai, viÖc xuÊt khÈu dÇu má vµ
kho¸ng s¶n chiÕm tû träng lín trong kim ng¹ch xuÊt khÈu. §ã lµ nh©n tè rÊt
quan träng ¶nh hëng to lín ®Õn viÖc n©ng cao tû suÊt thu ng©n s¸ch Nhµ níc.
Møc ®é trang tr¶i c¸c kho¶n chi phÝ cña Nhµ níc phô thuéc vµo c¸c
yÕu tè:
+ Quy m« tæ chøc cña bé m¸y nhµ níc vµ hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña bé
m¸y ®ã.
+ Nh÷ng nhiÖm vô kinh tÕ-x· héi mµ nhµ níc ®¶m nhËn trong tõng giai
®o¹n lÞch sö.
+ ChÝnh s¸ch sö dông kinh phÝ cña Nhµ níc.
Trong ®iÒu kiÖn c¸c nguån tµi trî kh¸c cho chi phÝ nhµ níc kh«ng cã kh¶
n¨ng t¨ng lªn, viÖc t¨ng møc ®é chi phÝ cña Nhµ níc sÏ dÉn ®Õn tû suÊt thu
ng©n s¸ch nhµ níc t¨ng lªn. ë hÇu hÕt c¸c níc ®ang ph¸t triÓn, Nhµ níc ®Òu
cã tham väng ®Èy nhanh sù t¨ng trëng kinh tÕ b»ng viÖc ®Çu t vµo c¸c c«ng
tr×nh lín mµ ®Ó cã nguån vèn ®Çu t ph¶i t¨ng thu. Nhng trong thùc tÕ t¨ng thu
qu¸ møc l¹i lµm cho tèc ®é t¨ng trëng chËm l¹i. ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®ã Nhµ
níc ph¶i cã mét ch¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi mét c¸ch thËn träng trªn
c¬ së khoa häc thùc tiÔn ®Ó ®¹t hiÖu qu¶ cao, tõ ®ã x¸c lËp mét chÝnh s¸ch chi
tiªu hiÖu qu¶ vµ tiÕt kiÖm.
+ Tæ chøc bé m¸y thu nép
Tæ chøc bé m¸y thu nép gän nhÑ, ®¹t hiÖu qu¶ cao, chèng l¹i thÊt thu do
trèn lËu thuÕ sÏ lµ nh©n tè tÝch cùc lµm gi¶m tû suÊt thu ng©n s¸ch Nhµ níc mµ
vÉn tháa m·n ®îc nhu cÇu chi tiªu cña ng©n s¸ch nhµ níc.
Ngoµi c¸c nh©n tè trªn néi dung c¬ cÊu chi ng©n s¸ch nhµ níc cña mçi
quèc gia trong tõng giai ®o¹n nhÊt ®Þnh chÞu ¶nh hëng cña c¸c nh©n tè: biÕn
®éng kinh tÕ chÝnh trÞ, x· héi, gi¸ c¶, l·i suÊt
Trêng Cao §¼ng NghÒ Nam §Þnh Bé m«n Kinh tÕ
Gi¸o tr×nh Qu¶n lý ng©n s¸ch So¹n gi¶: NguyÔn TiÕn Th 35
Tãm l¹i: §Ó cã ®îc møc thu ®óng ®¾n cã t¸c dông thóc ®Èy t¨ng trëng
kinh tÕ cÇn ph¶i cã sù ph©n tÝch ®¸nh gi¸ tû mû, cô thÓ vµ ph¶i ®îc xem xÐt
mét c¸ch toµn diÖn.
1.3. Ph©n lo¹i thu ng©n s¸ch Nhµ níc
- Thu trong c©n ®èi ng©n s¸ch nhµ níc: bao gåm c¸c kho¶n thu néi ®Þa
nh c¸c lo¹i thuÕ, phÝ, lÖ phÝ, thu vÒ nhµ ®Êt thuéc së h÷u nhµ níc, thu huy
®éng quü dù tr÷ tµi chÝnh, thu kÕt d ng©n s¸ch n¨m tríc, thu viÖn trî kh«ng
hoµn l¹i, thu huy ®éng ®Çu t cña cÊp tØnh x©y dùng kÕt cÊu h¹ tÇng theo quy
®Þnh cña LuËt ng©n s¸ch Nhµ níc.
Thu vay ®Ó c©n ®èi ng©n s¸ch trung ¬ng bao gåm vay trong níc díi
h×nh thøc tr¸i phiÕu chÝnh phñ, c«ng tr¸i, vay níc ngoµi.
Thu ®Ó l¹i ®¬n vÞ qu¶n lý qua ng©n s¸ch vÝ dô c¸c kho¶n phÝ, lÖ phÝ nh häc
phÝ, viªn phÝ thu ph¹t an toµn giao th«ng, c¸c kho¶n huy ®éng ®ãng gãp x©y
dùng c¬ së h¹ tÇng, c¸c kho¶n phô thu kh¸c.
Thu chuyÓn giao gi÷a c¸c cÊp ng©n s¸ch bao gåm sè bæ sung c©n ®èi ng©n
s¸ch vµ bæ sung cã môc tiªu tõ ng©n s¸ch cÊp trªn.
C¸c kho¶n t¹m thu vµ vay kh¸c cña ng©n s¸ch nhµ níc nh vay níc
ngoµi vÒ cho vay l¹i, thu nî gèc vµ l·i cho vay tõ nguån vay Nhµ níc vÒ cho
vay l¹i. C¸c kho¶n vay kh¸c nh vay ng©n hµng nhµ níc, c¸c quü dù phßng
tµi chÝnh.
Thu ®Ó bï ®¾p thiÕu hôt ng©n s¸ch.
1.4. Quan ®iÓm thu ng©n s¸ch Nhµ níc:
Thu ng©n s¸ch kh«ng chØ nh»m mét môc ®Ých duy nhÊt lµ ®¶m b¶o nguån
thu tµi chÝnh cho nhµ níc mµ nã cßn chøa ®ùng c¸c môc tiªu kinh tÕ-x· héi
kh¸c, do vËy khi tiÕn hµnh ho¹t ®éng thu chi tµi chÝnh Nhµ níc cÇn dùa trªn
nh÷ng quan ®iÓm nhÊt ®Þnh, cô thÓ lµ c¸c quan ®iÓm sau:
Khai th¸c mét c¸ch tèt nhÊt c¸c nguån lùc tµi chÝnh trong vµ ngoµi níc
phôc vô viÖc thùc hiÖn chøc n¨ng, nhiÖm vô cña nhµ níc. Nhu cÇu chi tiªu bé
m¸y Nhµ níc ®îc ng©n s¸ch nhµ níc ®¶m b¶o, nhµ níc dïng quyÒn lùc cña
m×nh ®Ó ph©n phèi cña c¶i x· héi nh»m ®¸p øng nhu cÇu duy tr× sù tån t¹i vµ
ho¹t ®éng cña bé m¸y nhµ níc. C¸c nguån lùc tµi chÝnh ®éng viªn vµo tay
Nhµn íc ë c¶ trong vµ ngoµi níc, nhng chñ yÕu lµ trong níc, tõ mäi lÜnh
vùc ho¹t ®éng, mäi thµnh phÇn kinh tÕ, mäi chñ thÓ kinh tÕ x· héi díi nhiÒu
Trêng Cao §¼ng NghÒ Nam §Þnh Bé m«n Kinh tÕ
Gi¸o tr×nh Qu¶n lý ng©n s¸ch So¹n gi¶: NguyÔn TiÕn Th 36
h×nh thøc kh¸c nhau. C¸c nguån lùc trong tay Nhµ níc ®îc sö dông mét c¸ch
tèt nhÊt ®Ó thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng nhiÖm vô cña Nhµ níc vÒ qu¶n lý kinh tÕ-
x· héi.
KÕt hîp hµi hßa c¸c lîi Ých, thùc hiÖn c«ng b»ng x· héi võa ®¶m b¶o møc
®éng viªn vµo ng©n s¸ch nhµ níc, võa thóc ®Èy s¶n xuÊt, kinh doanh ph¸t triÓn.
Ng©n s¸ch Nhµ níc ®îc huy ®éng tõ nhiÒu nguån kh¸c nhau, tõ mäi lÜnh vùc
ho¹t ®éng, mäi chñ thÓ kh¸c nhau, tuy nhiªn cÇn chó ý khi ph¸t triÓn nguån thu
ph¶i ®¶m b¶o thóc ®Èy s¶n xuÊt kinh doanh, bëi khi t¨ng nguån thu qu¸ lín sÏ
kh«ng phï hîp víi thùc tr¹ng kinh tÕ-x· héi, lµm gi¶m ®éng lùc ph¸t triÓn kinh
tÕ. MÆt kh¸c, qu¸ tr×nh ®éng viªn c¸c nguån lùc vµo ng©n s¸ch nhµ níc lu«n
lu«n chøa ®ùng c¸c m©u thuÉn xung ®ét vÒ lîi Ých. NÕu qu¸ tr×nh ®éng viªn
thiÕu sù kÕt hîp hµi hßa c¸c lîi Ých kinh tÕ n¶y sinh gi÷a nhµ níc vµ c¸c chñ
thÓ kinh tÕ-x· héi lµm t¨ng sù m©u thuÉn ®ã. §ång thêi trong qu¸ tr×nh qu¶n lý
thu ng©n s¸ch nhµ níc cßn ph¶i ®¶m b¶o thùc hiÖn c«ng b»ng x· héi, ®ßi hái
viÖc tæ chøc ®éng viªn ph¶i s¸t víi kh¶ n¨ng ®ãng gãp cña ngêi d©n theo
nguyªn t¾c c«ng b»ng.
T¨ng cêng hiÖu lùc ph¸p lý trong viÖc chÊp hµnh chÝnh s¸ch, chÕ ®é cña
Nhµ níc. Trong ho¹t ®éng thu ng©n s¸ch nhµ níc, tÊt c¶ c¸c chñ thÓ ph¶i tu©n
theo c¸c quy ®Þnh ph¸p luËt vÒ thu chi ng©n s¸ch, còng nh chÝnh s¸ch chÕ ®é,
tiªu chuÈn, ®Þnh møc chi. ViÖc thu ng©n s¸ch ph¶i ®¶m b¶o x¸c ®Þnh ®óng ®¾n
®èi tîng nép, ®èi tîng tÝnh kho¶n nép, møc thu, quyÒn vµ nghÜa vô cña ngêi
nép. ViÖc t¨ng cêng hiÖu lùc ph¸p lý trong viÖc chÊp hµnh chÝnh s¸ch, chÕ ®é
thu ng©n s¸ch nhµ níc sÏ cã t¸c dông gãp phÇn thóc ®Èy qu¸ tr×nh thu ng©n
s¸ch cã hiÖu qu¶ h¬n.
2. Nh÷ng vÊn ®Ò chung vÒ chi ng©n s¸ch nhµ níc
2.1. Kh¸i niÖm, ®Æc ®iÓm, néi dung vµ ph©n lo¹i ng©n s¸ch nhµ níc:
a. Kh¸i niÖm: lµ viÖc ph©n phèi vµ sö dông quü tiÒn tÖ tËp trung lín nhÊt
cña nhµ níc, nh»m phôc vô cho viÖc thùc hiÖn chøc n¨ng nhµ níc vÒ mäi mÆt
theo nh÷ng nguyªn t¾c nhÊt ®Þnh.
Chi ng©n s¸ch nhµ níc lµ sù phèi hîp gi÷a hai qu¸ tr×nh ph©n phèi vµ sö
dông quü ng©n s¸ch nhµ níc.
Qu¸ tr×nh ph©n phèi lµ qu¸ tr×nh cÊp ph¸t kinh phÝ tõ ng©n s¸ch nhµ níc
®Ó h×nh thµnh c¸c lo¹i quü tríc khi ®em vµo sö dông.
Trêng Cao §¼ng NghÒ Nam §Þnh Bé m«n Kinh tÕ
Gi¸o tr×nh Qu¶n lý ng©n s¸ch So¹n gi¶: NguyÔn TiÕn Th 37
Qu¸ tr×nh sö dông : lµ trùc tiÕp chi dïng kho¶n tiÒn cÊp ph¸t tõ ng©n s¸ch
nhµ níc mµ kh«ng tr¶i qua viÖc h×nh thµnh c¸c lo¹i quü tríc khi ®a vµo sö
dông. VD: chi cho ®Çu t x©y dùng c¬ b¶n, ch¬ng tr×nh kinh tÕ.
b. §Æc ®iÓm
Chi ng©n s¸ch nhµ níc g¾n chÆt bé m¸y nhµ níc vµ nh÷ng nhiÖm vô kinh
tÕ - chÝnh trÞ - x· héi mµ Nhµ níc ph¶i ®¶m ®¬ng trong thêi kú.
Chi ng©n s¸ch g¾n liÒn víi quyÒn lùc nhµ níc.
C¸c kho¶n chi cña ng©n s¸ch nhµ níc ®îc xem xÐt trªn hiÖu qu¶ tÇm vÜ
m«, ®iÒu ®ã cã nghÜa lµ hiÖu qu¶ c¸c kho¶n chi ng©n s¸ch nhµ níc ph¶i ®îc
xem xÐt toµn diÖn.
C¸c kho¶n chi cña ng©n s¸ch nhµ níc kh«ng mang tÝnh chÊt hoµn tr¶ trùc
tiÕp. C¸c kho¶n cÊp ph¸t tõ ng©n s¸ch nhµ níc cho c¸c ngµnh, c¸c cÊp, cho
ho¹t ®éng v¨n hãa x· héi, cho ngêi nghÌo kh«ng ph¶i tr¶ l¹i cho Nhµ níc.
C¸c kho¶n chi ng©n s¸ch nhµ níc g¾n chÆt víi c¸c ph¹m trï gi¸ trÞ kh¸c
nh: tiÒn l¬ng, gi¸ c¶, l·i suÊt c¸c ph¹m trï thuéc lÜnh vùc tµi chÝnh tiÒn tÖ.
c. Néi dung:
Chi ng©n s¸ch nhµ níc rÊt ®· d¹ng, ®iÒu nµy xuÊt ph¸t tõ vai trß qu¶n lý vÜ
m« cña Nhµ níc trong viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi. HÖ thèng c¸c kho¶n chi
ng©n s¸ch nhµ níc bao gåm c¸c kho¶n chi vµ tû träng cña chóng, ®îc hiÓu lµ
c¬ cÊu chi ng©n s¸ch nhµ níc. Nh»m ph©n tÝch ®¸nh gi¸ viÖc qu¶n lý vµ ®Þnh
híng c¸c kho¶n chi cÇn tiÕn hµnh ph©n lo¹i chi ng©n s¸ch nhµ níc. Ph©n lo¹i
c¸c kho¶n chi ng©n s¸ch nhµ níc lµ viÖc s¾p xÕp c¸c kho¶n chi ng©n s¸ch nhµ
níc cã cïng tÝnh chÊt, cïng môc ®Ých h×nh thµnh c¸c lo¹i chi.
d. Ph©n lo¹i: Cã vai trß quan träng trong viÖc phôc vô qu¸ tr×nh ho¹ch ®Þnh
chÝnh s¸ch vµ ph©n bæ ng©n s¸ch gi÷a c¸c lÜnh vùc; ®¶m b¶o tr¸ch nhiÖm cña c¬
quan nhµ níc trong viÖc qu¶n lý ng©n s¸ch. Nã gióp cho qu¸ tr×nh ph©n tÝch
kinh tÕ vµ qu¶n lý thùc hiÖn ng©n s¸ch hµng ngµy ®îc thuËn lîi còng nh ®Þnh
híng chi ng©n s¸ch trong t¬ng lai. Tïy theo môc ®Ých nghiªn cøu mµ chi ng©n
s¸ch cã nhiÒu c¸ch ph©n lo¹i.
- C¨n cø vµo môc ®Ých chi tiªu, néi dung chi ng©n s¸ch nhµ níc ®îc chia
thµnh 2 nhãm lµ chi tÝch lòy vµ tiªu dïng.
Trêng Cao §¼ng NghÒ Nam §Þnh Bé m«n Kinh tÕ
Gi¸o tr×nh Qu¶n lý ng©n s¸ch So¹n gi¶: NguyÔn TiÕn Th 38
+ Chi tÝch lòy cña ng©n s¸ch nhµ níc lµ nh÷ng kho¶n chi lµm t¨ng c¬ së
vËt chÊt vµ tiÒm lùc cho nÒn kinh tÕ, gãp phÇn t¨ng trëng kinh tÕ, lµ c¸c kho¶n
chi ®Çu t ph¸t triÓn vµ c¸c kho¶n ®Çu t tÝch lòy kh¸c.
+ Chi tiªu dïng lµ nh÷ng kho¶n chi kh«ng t¹o ra s¶n phÈm vËt chÊt ®Ó tiªu
dïng trong t¬ng lai, bao gåm: chi cho c¸c ho¹t ®éng sù nghiÖp, chi qu¶n lý
hµnh chÝnh nhµ níc, chi quèc phßng, an ninh, vµ tiªu dïng kh¸c.
- C¨n cø vµo lÜnh vùc chi tiªu, néi dung chi ng©n s¸ch ®îc h×nh thanh:
+ Chi ®Çu t kinh tÕ.
+ Chi cho y tÕ.
+ Chi cho gi¸o dôc, ®µo t¹o, khoa häc.
+ Chi cho v¨n hãa, thÓ dôc, thÓ thao.
+ Chi vÒ x· héi.
+ Chi qu¶n lý nhµ níc, §¶ng, ®oµn thÓ.
+ Chi cho an ninh, quèc phßng.
+ Chi kh¸c.
C¸ch ph©n lo¹i nµy cã t¸c dông ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ c¸c mÆt ho¹t ®éng cña
Nhµ níc. Th«ng qua tû träng cña c¸c lo¹i chi, c¨n cø vµo tõng thùc tr¹ng cña
tõng lÜnh vùc vµ sù biÕn ®æi cña nã ®Ó ®¸nh gi¸ ®óng ®¾n cña viÖc sö dông ng©n
s¸ch cña Nhµ níc
- C¨n cø theo yÕu tè vµ ph¬ng thøc qu¶n lý ng©n s¸ch nhµ níc, néi dung
ng©n s¸ch ®îc chia thµnh 3 nhãm sau:
Nhãm chi thêng xuyªn lµ nh÷ng kho¶n chi cã t¸c ®éng ng¾n thêng díi
mét n¨m. Nh×n chung ®©y lµ nh÷ng kho¶n chi chñ yÕu phôc vô chøc n¨ng qu¶n
lý, ®iÒu hµnh x· héi mét c¸ch thêng xuyªn cña Nhµ níc nh: quèc phßng, an
ninh, ®µo t¹o, y tÕ, v¨n hãa th«ng tin, thÓ dôc thÓ thao, khoa häc c«ng nghÖ
gåm c¸c kho¶n chi thêng xuyªn duy tr× ho¹t ®éng thêng xuyªn cña Nhµ níc
vÒ, tÝnh chÊt nã mang tÝnh chi tiªu dïng, chi thêng xuyªn kh«ng ®îc chøa hÕt
kho¶n thu tõ phÝ, lÖ phÝ v× ng©n s¸ch nhµ níc hµng n¨m cßn ph¶i dµnh mét
phÇn thu tõ thuÕ, vµ phÝ cho ®Çu t ph¸t triÓn. Thuéc vÒ chi thêng xuyªn bao
gåm c¸c nhãm môc: chi thanh to¸n tiÒn c«ng, tiÒn l¬ng; chi sù nghiÖp chuyªn
m«n; chi hµng hãa dÞch vô; chi mua s¾m söa ch÷a vµ c¸c kho¶n chi kh¸c.
Trêng Cao §¼ng NghÒ Nam §Þnh Bé m«n Kinh tÕ
Gi¸o tr×nh Qu¶n lý ng©n s¸ch So¹n gi¶: NguyÔn TiÕn Th 39
+ Nhãm chi ®Çu t ph¸t triÓn lµ nh÷ng kho¶n chi cã h¹n t¸c ®éng dµi
thêng trªn mét n¨m, h×nh thµnh nªn nh÷ng tµi s¶n vËt chÊt cã kh¶ n¨ng t¹o
nguån thu, trùc tiÕp lµm t¨ng c¬ së vËt chÊt cña ®Êt níc bao gåm c¸c kho¶n chi
lµm t¨ng c¬ së vËt chÊt cña ®Êt níc vµ gãp phÇn t¨ng trëng kinh tÕ. Nã lµ c¸c
kho¶n mang tÝnh chÊt tÝch lòy nh chi ®Çu t c¬ së h¹ tÇng, chi hç trî doanh
nghiÖp nhµ níc, chi c¸c dù ¸n, ch¬ng tr×nh dù ¸n cña Nhµ níc.
+ Chi kh¸c bao gåm c¸c kho¶n chi cßn l¹i kh«ng ®îc xÕp vµo nhãm trªn
nh chi tr¶ nî gèc vµ l·i, chi viÖn trî, chi cho vay; chi bæ sung quü dù tr÷ tµi
chÝnh; chi bæ sung ng©n s¸ch cÊp díi; chi chuyÓn nguån tõ ng©n s¸ch n¨m
tríc sang n¨m sau.
2.2 Vai trß cña chi NSNN
Chi ng©n s¸ch Nhµ níc lµ mét mÆt cña ho¹t ®éng ng©n s¸ch Nhµ níc, nã
g¾n chÆt víi viÖc thùc hiÖn chøc n¨ng, vai trß cña Nhµ níc, nªn chi ng©n s¸ch
Nhµ níc cã nh÷ng vai trß c¬ b¶n sau:
Lµ ®iÒu kiÖn quyÕt ®Þnh ®Õn viÖc thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô cña Nhµ níc.
Sù tån t¹i cña Nhµ níc tÊt yÕu sÏ ph¸t sinh chi phÝ ®Ó duy tr× bé m¸y, ®Ó
thùc hiÖn chøc n¨ng, nhiÖm vô vèn cã cña Nhµ níc. Kh«ng cã c¸c kho¶n chi
cña ng©n s¸ch Nhµ níc, Nhµ níc kh«ng thÓ tån t¹i vµ ph¸t triÓn víi t c¸ch lµ
bé m¸y qu¶n lý mäi hiÖu qu¶ kinh tÕ, chÝnh trÞ cña x· héi
Lµ c«ng cô quan träng ®Ó thùc hiÖn vai trß cña ng©n s¸ch Nhµ níc.
Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng, vÊn ®Ò c«ng b»ng x· héi, « nhiÔm m«i trêng,
æn ®Þnh chu kú kinh doanh lu«n diÔn ra bøc xóc. §Ó kh¾c phôc phÇn nµo vÊn ®Ò
trªn ®ßi hái ph¶i cã sù can thiÖp cña Nhµ níc. Ngµy nay c¸c nhµ kinh tÕ cho
r»ng chøc n¨ng can thiÖp cña Nhµ níc vµ c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ thÓ hiÖn trªn ba
mÆt: hiÖu qu¶, c«ng b»ng vµ æn ®Þnh.
- TÝnh hiÖu qu¶ lµ mét ®ßi hái kh¸ch quan cña mäi nÒn kinh tÕ. XÐt trªn
tæng thÓ cã thÓ kh¼ng ®Þnh ho¹t ®éng kinh tÕ thÞ trêng lµ ho¹t ®éng cã hiÖu
qu¶, song kh«ng hoµn toµn lµ tuyÖt ®èi. §øng trªn lîi Ých tæng thÓ, chóng ta cã
thÓ nh×n nhËn ho¹t ®éng kinh tÕ thÞ trêng cã nh÷ng khuyÕt tËt dÉn ®Õn hiÖu qu¶
nÒn kinh tÕ cÊp thÊp. V× vËy, kh«ng ai kh¸c buéc Nhµ níc ph¶i dïng c¸c c«ng
cô ®Ó can thiÖp vµ trong nh÷ng c«ng cô mµ Nhµ níc sö dông lµ chi ng©n s¸ch
®Ó:
Trêng Cao §¼ng NghÒ Nam §Þnh Bé m«n Kinh tÕ
Gi¸o tr×nh Qu¶n lý ng©n s¸ch So¹n gi¶: NguyÔn TiÕn Th 40
T¹o m«i trêng kinh doanh thuËn lîi cho c¸c doanh nghiÖp b»ng c¸ch ®Çu
t x©y dùng c¬ së h¹ tÇng, t¹o ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ trêng cã ®Þnh
híng cña Nhµ níc.
Ng¨n chÆn t×nh tr¹ng « nhiÔm m«i trêng, chèng ®éc quyÒn trong kinh
doanh.
§¶m b¶o nh÷ng c©n ®èi lín trong nÒn kinh tÕ, ®¶m b¶o viÖc sö dông tµi
nguyªn thiªn nhiªn tiÕt kiÖm vµ hiÖu qu¶.
Tuy nhiªn, cÇn nhËn thøc r»ng sù can thiÖp cña Nhµ níc kh«ng ph¶i bao
giê còng ®em l¹i hiÖu qu¶ thùc sù cho nÒn kinh tÕ. §iÒu ®ã phô thuéc vµo nghÖ
thuËt ph©n phèi vµ sö dông vèn cña ng©n s¸ch Nhµ níc.
- KhÝa c¹nh thø hai bµn ®Õn ®èi víi vai trß kinh tÕ cña nhµ níc lµ khÝa
c¹nh c«ng b¨ng.
§¶m b¶o c«ng b»ng trong ph©n phèi kh«ng chØ cã ý nghÜa vÒ mÆt x· héi
mµ cßn cã ý nghÜa vÒ mÆt kinh tÕ. §øng trªn gãc ®é x· héi mµ xÐt, trong nÒn
kinh tÕ thÞ trêng do nh÷ng khuyÕt tËt vèn cã cña nã, viÖc ph©n phèi hµng hãa
®Õn tay ngêi tiªu dïng ®îc quyÕt ®Þnh bëi khèi lîng tiÒn, ý muèn cña ngêi
tiªu dïng vµ gi¸ c¶ cña hµng hãa ®ã. V× vËy, víi bµn tay v« h×nh viÖc ph©n phèi
hµng hãa vµ cña c¶i khã ®¹t ®Õn yªu cÇu trong c«ng b»ng x· héi. ChÝnh v× thÕ
cÇn ®Õn sù can thiÖp cña Nhµ níc. Nhµ níc cã thÓ th«ng qua c¸c chÝnh s¸ch
ph©n phèi ®Ó thùc hiÖn lý tëng c«ng b»ng cña m×nh. XÐt trªn gãc ®é ng©n s¸ch
Nhµ níc, chÝnh s¸ch ph©n phèi ®ã l¹i chøa ®ùng hai néi dung chñ yÕu thuÕ vµ
chi ng©n s¸ch.
- KhÝa c¹nh thø ba thÓ hiÖn vai trß kinh tÕ cña Nhµ níc lµ sù ®¶m b¶o æn
®Þnh kinh tÕ.
Mét ®Æc ®iÓm cã tÝnh chÊt næi bËt cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng lµ sù biÕn
®éng cña chu kú kinh doanh. Sù biÕn ®éng ®ã thÓ hiÖn ë møc ®é l¹m ph¸t, thÊt
nghiÖp, ph¸ s¶n.
ViÖc kiÓm so¸t nh÷ng biÕn ®éng cña chu kú kinh doanh t¹o nªn thÕ æn ®Þnh
cho nÒn kinh tÕ lµ mét ®ßi hái kh¸ch quan, cÇn cã sù can thiÖp cña Nhµ níc.
§Ó thùc hiÖn vai trß nµy, nhµ níc sö dông mét c¸ch thËn träng quyÒn lùc, tiÒn
tÖ, tµi chÝnh cña m×nh t¸c ®éng ®Õn s¶n lîng, viÖc lµm, l¹m ph¸t. §èi víi c«ng
cô tµi chÝnh, Nhµ níc thêng sö dông ®Õn chi ng©n s¸ch vµ thuÕ
Trêng Cao §¼ng NghÒ Nam §Þnh Bé m«n Kinh tÕ
Gi¸o tr×nh Qu¶n lý ng©n s¸ch So¹n gi¶: NguyÔn TiÕn Th 41
Trong mét chõng mùc nhÊt ®Þnh, chi ng©n s¸ch ®îc coi nh "c¸i van" tµi
chÝnh cña Nhµ níc ®Ó gãp phÇn ®iÒu chØnh sù t¨ng trëng, viÖc lµm, l¹m ph¸t.
§Ó cho viÖc chi tiªu ng©n s¸ch Nhµ níc cã hiÖu qu¶, thùc sù trë thµnh "c¸i
van" ®iÒu chØnh gãp phÇn æn ®Þnh nÒn kinh tÕ, ®iÒu cÇn thiÕt Nhµ níc ph¶i cã:
+ C¸c ch¬ng tr×nh chi tiªu c«ng céng thùc tÕ phï hîp víi diÔn biÕn c¸c
giai ®o¹n chu tr×nh kinh doanh.
+ §a ra nh÷ng dù ¸n c«ng céng vÒ gi¶i quyÕt c«ng ¨n viÖc lµm thÝch øng
víi tõng giai ®o¹n cña chu kú kinh doanh.
+ LËp ra c¸c ch¬ng tr×nh chuyÓn kho¶n chi tiªu
2.3. Nh÷ng nguyªn t¾c vµ c«ng cô qu¶n lý ng©n s¸ch nhµ níc
a) Nguyªn t¾c chi ng©n s¸ch nhµ níc
Nguyªn t¾c 1: g¾n chÆt kh¶ n¨ng thu ®Ó bè trÝ c¸c kho¶n chi
Nguyªn t¾c nµy ®ßi hái møc ®é chi chung vµ c¬ cÊu c¸c kho¶n chi ph¶i dùa
vµo kh¶ n¨ng t¨ng trëng GDP cña c¶ níc. NÕu vi ph¹m nguyªn t¾c nµy sÏ dÉn
®Õn t×nh tr¹ng béi chi, mét nguyªn nh©n dÉn ®Õn l¹m ph¸t, g©y mÊt æn ®Þnh ph¸t
triÓn kinh tÕ - x· héi.
Nguyªn t¾c 2: B¶o ®¶m yªu cÇu tiÕt kiÖm vµ hiÖu qu¶ trong viÖc bè trÝ c¸c
kho¶n chi tiªu cña ng©n s¸ch nhµ níc.
Nguyªn t¾c 3: Tu©n thñ nguyªn t¸c nhµ níc vµ nh©n d©n cïng lµm trong
viÖc bè trÝ kho¶n chi cña ng©n s¸ch nhµ níc, nhÊt lµ c¸c kho¶n chi mang tÝnh
chÊt phóc lîi.
Nguyªn t¾c 4: TËp trung cã träng ®iÓm.
Ph¶i c¨n cø vµo c¸c ch¬ng tr×nh cã träng ®iÓm cña Nhµ níc, v× viÖc
th¾ng lîi cña c¸c ch¬ng tr×nh nµy cã t¸c dông ph¶n øng d©y chuyÒn thóc ®Èy
c¸c ngµnh nghÒ lÜnh vùc lÜnh vùc ph¸t triÓn.
Nguyªn t¾c 5: Ph©n biÖt râ nhiÖm vô ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña c¸c cÊp
theo luËt ®Þnh ®Ó bè trÝ c¸c kho¶n chi cho phï hîp.
Nguyªn t¾c 6: KÕt hîp chÆt chÏ c¸c kho¶n chi ng©n s¸ch nhµ níc víi khèi
lîng tiÒn tÖ, l·i suÊt, tû gi¸ hèi ®o¸i t¹o nªn c«ng cô tæng hîp cïng t¸c ®éng
®Õn c¸c vÊn ®Ò kinh tÕ vÜ m«.
b. C«ng cô qu¶n lý cña ng©n s¸ch nhµ níc
C«ng cô ph¸p luËt.
Trêng Cao §¼ng NghÒ Nam §Þnh Bé m«n Kinh tÕ
Gi¸o tr×nh Qu¶n lý ng©n s¸ch So¹n gi¶: NguyÔn TiÕn Th 42
§©y lµ c«ng cô cã sím nhÊt vµ chung nhÊt ®Ó phôc vô cho qu¶n lý nhµ
níc ë mäi quèc gia. Nã lu«n g¾n liÒn víi sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña Nhµ
níc. Theo xu híng chung, cïng víi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ, n¨ng
lùc qu¶n lý cña Nhµ níc còng ngµy cµng ®îc n©ng cao ®· lµm cho hÖ thèng
ph¸p luËt - víi t c¸ch lµ c«ng cô phôc vô cho qu¶n lý nhµ níc,còng ngµy cµng
®îc ®Çy ®ñ h¬n, hoµn thiÖn h¬n. Ph¸p luËt ®· lu«n gi÷ vÞ trÝ quan träng hµng
®Çu trong sè c¸c c«ng cô mµ Nhµ níc ph¶i sö dông ®Ó qu¶n lý nÒn kinh tÕ; bëi:
(i) nã ®iÒu chÝnh hµnh vi cho mäi tæ chøc, c¸ nh©n khi tham gia vµo c¸c ho¹t
®éng cña x· héi: (ii) lµ níc ®o chung møc ®é chÊp hµnh ph¸p luËt cña mäi chñ
thÓ, kh«ng ph©n biÖt cao - thÊp, sang - hÌn.
ChÝnh v× vËy, tõ xa xa, khi nãi ®Õn ph¸p luËt mäi ngêi ®Òu biÕt: "Ph¸p
luËt bÊt vÞ th©n". Cßn ngµy nay, §¶ng vµ Nhµ níc ta lu«n khuyÕn c¸o mäi
ngêi r»ng: "Sèng vµ lµm viÖc theo HiÕn ph¸p vµ ph¸p luËt" vµ "Mäi ngêi ®Òu
cã quyÒn b×nh ®¼ng tríc ph¸p luËt".
TÇm quan träng cña c«ng cô ph¸p luËt lín nh vËy, nhng hÖ thèng ph¸p
luËt cã rÊt nhiÒu s¾c luËt, lµm sao c¸c ®¹i biÓu cña c¬ quan quyÒn lùc nhµ níc
c¸c cÊp cã thÓ am têng ®îc tÊt c¶. §©y thùc sù lµ th¸ch thøc lín cho c¸c ®¹i
biÓu cña c¸c c¬ quan nµy. V× thÕ, cÇn ph¶i cã sù chän lùa c¸c phÇn s¾c luËt chñ
yÕu cho mçi ho¹t ®éng mµ c¸c c¬ quan quyÒn lùc cÇn ph¶i thùc hiÖn. Cô thÓ lµ:
muèn thøc hiÖn quyÒn gi¸m s¸t ng©n s¸ch nhµ níc, th× c¸c ®¹i biÓu cña c¬
quan quyÒn lùc nhµ níc c¸c cÊp tríc hÕt buéc ph¶i hiÓu têng tËn c¸c v¨n b¶n
quy ph¹m ph¸p luËt cã liªn quan ®Õn thu, chi ng©n s¸ch nhµ níc (tõ LuËt ng©n
s¸ch nhµ níc, LuËt thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng, luËt thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp ®Õn
c¸c v¨n b¶n híng dÉn thi hµnh c¸c LuËt nµy); tiÕp ®Õn lµ c¸c s¾c luËt ®iÒu
chØnh vµo c¸c ho¹t ®éng qu¶n lý tµi chÝnh - tiÒn tÖ ngoµi ph¹m vi ho¹t ®éng cña
ng©n s¸ch nhµ níc vµ c¸c s¾c luËt ®iÒu chØnh c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ kh¸c.
NÕu hiÓu kh«ng têng tËn c¸c s¾c luËt qu¶n lý ng©n s¸ch nhµ níc, th× sÏ
g©y ra xung ®ét ngay trong hÖ thèng chÝnh s¸ch vµ lµm mÐo mã qu¸ tr×nh ph¸t
triÓn cña nÒn kinh tÕ quèc d©n. Thùc tÕ ®iÒu hµnh ng©n s¸ch nhµ níc cña níc
ta nh÷ng th¸ng ®Çu n¨m 2008 ®· ph¶n ¸nh râ nÐt hËu qu¶ cña sù thiªn lÖch nµy
vµ lµ b»ng chøng sinh ®éng ®Ó chøng minh r¨ng: Víi t c¸ch lµ c«ng cô - ph¸p
luËt còng nh con dao hai lìi.
- Môc lôc ng©n s¸ch nhµ níc
Trêng Cao §¼ng NghÒ Nam §Þnh Bé m«n Kinh tÕ
Gi¸o tr×nh Qu¶n lý ng©n s¸ch So¹n gi¶: NguyÔn TiÕn Th 43
Lµ b¶ng ph©n lo¹i thu, chi ng©n s¸ch nhµ níc theo nh÷ng tiªu thøc khoa
häc gióp cho qu¸ tr×nh h¹ch to¸n kiÓm to¸n vµ thèng kª ng©n s¸ch nhµ níc
®îc nhanh, chÝnh x¸c nªn môc lôc ng©n s¸ch nhµ níc ®· trë thµnh c«ng cô rÊt
quan träng trong suèt qu¸ tr×nh qu¶n lý ng©n s¸ch nhµ níc. Thùc tiÔn qu¶n lý
ng©n s¸ch nhµ níc ë tÊt c¶ c¸c quèc gia trªn thÕ giíi. Níc nµo còng ph¶i thiÕt
lËp hÖ thèng môc lôc ng©n s¸ch nhµ níc cho riªng m×nh.
Khi thùc hiÖn quyÒn gi¸m s¸t ë mçi kh©u cña chu tr×nh ng©n s¸ch nhµ
níc, c¸c ®¹i biÓu dùa vµo c¸c chØ tiªu, sè liÖu ®· thèng kª theo môc lôc ng©n
s¸ch nhµ níc cã thÓ thÊy:
Tr¸ch nhiÖm, quyÒn h¹n cña c¸c c¬ quan, tæ chøc cã liªn quan ®Õn thu, chi
ng©n s¸ch nhµ níc th«ng qua m· sè "Ch¬ng" cña môc lôc ng©n s¸ch nhµ
níc. Tõ ®ã c¬ quan quyÒn lùc nhµ níc cã thÓ sö dông ®ßn bÈy ng©n s¸ch nhµ
níc mµ khuyÕn khÝch hay b¾t buéc c¸c tæ chøc, c¸ nh©n tiÕp tôc ph¶i lµm tèt
h¬n phËn sù cña m×nh.
Th«ng qua sù ph©n lo¹i c¬ cÊu thu, chi ng©n s¸ch nhµ níc theo c¸c chØ
tiªu " Lo¹i, kho¶n" cña môc lôc ng©n s¸ch nhµ níc c¸c ®¹i biÓu cña c¬ quan
quyÒn lùc nhµ níc biÕt ®îc thø tù u tiªn trong ph©n bæ ng©n s¸ch g¾n víi c¸c
ngµnh kinh tÕ sÏ hoÆc ®ang vµ ®· diÔn ra nh thÕ nµo? Cã phï hîp víi c¬ cÊu
ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi ®· ®îc x¸c lËp trong nghÞ quyÕt cïng kú cña c¬ quan
quyÒn lùc nhµ níc cã thÈm quyÒn hay kh«ng? HoÆc nÕu c¬ cÊu thu, chi ng©n
s¸ch nhµ níc ®· cã sù phï hîp víi thø tù u tiªn theo c¬ cÊu cña ngµnh cña c¬
quan quyÒn lùc nhµ níc nhng kÕt qu¶ ho¹t ®éng cña c¸c ngµnh, lÜnh vùc ®îc
u tiªn kinh phÝ cña ng©n s¸ch nhµ níc nµy vÉn kh«ng cã c¶i thiÖn g× ®ang kÓ,
th× nhÊt thiÕt ph¶i xem l¹i n¨ng lùc qu¶n lý ®iÒu hµnh ng©n s¸ch cña c¬ quan
hµnh ph¸p; ®Æc biÖt lµ vai trß cña ngêi ®øng ®Çu c¬ quan hµnh ph¸p nµy,
Th«ng qua sù ph©n lo¹i thu, chi ng©n s¸ch nhµ níc theo nhãm, tiÓu nhãm
mµ gi¸m s¸t møc ®é g¾n kÕt gi÷a c¸c nguån thu vµ c¬ chÕ sö dông c¸c nguån
thu cña ng©n s¸ch nhµ níc mçi cÊp. Tr¸ch nhiÖm nµy thuéc vÒ ngêi ®øng ®Çu
c¸c c¬ quan hµnh ph¸p ë mçi cÊp ®îc giao ®iÒu hµnh ng©n s¸ch nhµ níc ë cÊp
®ã. VÝ dô: NÕu ph¸t hiÖn cã hµnh vi sö dông quü ng©n s¸ch nhµ níc ®îc h×nh
thµnh tõ nguån vay bï ®¾p béi chi ®Ó sö dông cho nhu cÇu mua s¾m tµi s¶n cè
®Þnh cña c¸c c¬ quan quyÒn lùc nhµ níc ph¶i yªu cÇu ngêi ®øng ®Çu c¬ quan
hµnh ph¸p cïng cÊp dõng ngay hµnh ®éng nµy vµ thu håi sè vèn ®· cÊp.
Trêng Cao §¼ng NghÒ Nam §Þnh Bé m«n Kinh tÕ
Gi¸o tr×nh Qu¶n lý ng©n s¸ch So¹n gi¶: NguyÔn TiÕn Th 44
Th«ng qua sù ph©n lo¹i thu, chi ng©n s¸ch nhµ níc theo môc, tiÓu môc mµ
gi¸m s¸t møc ®é phï hîp gi÷a thùc tiÔn qu¶n lý kinh tÕ, tµi chÝnh n¶y sinh vµ
c¸c h×nh thøc thu, chi ®· ®îc x¸c lËp trong môc lôc ng©n s¸ch nhµ níc. nÕu cã
ph¸t sinh c¸c nguån tµi chÝnh míi, cã thÓ huy ®éng vµo ng©n s¸ch nhµ níc
nhng cha cã h×nh thøc ®éng viªn th× ph¶i x©y dùng va ban hµnh chÝnh s¸ch
thu míi vµ ngîc l¹i. hay cã ph¸t sinh c¸c nhu cÇu chi míi vµ kh¶ n¨ng ng©n
s¸ch nhµ níc cã thÓ ®¶m b¶o, th× ph¶i bæ sung c¸c h×nh thøc chi míi vµ ngîc
l¹i. MÆt kh¸c,còng th«ng qua c¸c h×nh thøc thu, chi nµy mµ gi¸m s¸t tr¸ch
nhiÖm thùc thi cña nh÷ng tæ chøc, c¸ nh©n cã nhiÖm vô qu¶n lý ng©n s¸ch nahf
níc vµ c¶ tr¸ch nhiÖm cña c¸c tæ chøc, c¸ nh©n cã nghÜa vô thùc thi c¸c h×nh
thøc thu, chi ng©n s¸ch nhµ níc.
- KÕ ho¹ch hãa
KÕ ho¹ch hãa còng lµ c«ng cô quan träng mµ Nhµ níc ph¶i sö dông trong
qu¶n lý ®iÒu hµnh nÒn kinh tÕ. Gi÷a c¸c níc kh¸c nhau chØ kh¸c nhau ë ph¹m
vi vµ c¸ch thøc sö dông c«ng cô kÕ ho¹ch hãa nµy mµ th«i. HoÆc trong ph¹m vi
mét quèc gia c¸ch thøc vµ ph¹m vi sö dông c«ng cô kÕ ho¹ch hãa còng cã sù
thay ®æi qua c¸c thêi kú tïy thuéc vµo Nhµ níc ë quèc gia ®ã lùa chän c¬ chÕ
qu¶n lý ®èi víi sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ quèc d©n.
Thùc hiÖn quyÒn gi¸m s¸t ng©n s¸ch nhµ níc khi sö dông c«ng cô kÕ
ho¹ch hãa, c¸c ®¹i biÓu cña c¬ quan quyÒn lùc nhµ níc cÇn ph¶i:
C¨n cø vµo c¸c chØ tiªu cña kÕ ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi mµ thÈm
tra, ®¸nh gi¸ tÝnh phï hîp cña c¸c chØ tiªu thu, chi trong dù ®o¸n ng©n s¸ch nhµ
níc. §ång thêi còng ph¶i c¨n cø vµo møc ®é cña c¸c chØ tiªu thu, chi ®· ®îc
x¸c lËp trong dù to¸n ng©n s¸ch nhµ níc mµ ®iÒu chØnh l¹i møc ®é cña c¸c chØ
tiªu cña kÕ ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi. ChØ cã nh vËy míi lµm cho 2 b¶n
kÕ ho¹ch lín cña Nhµ níc cã sù phï hîp vµ cã tÝnh kh¶ thi. Thùc chÊt ®©y lµ
mèi quan hÖ gi÷a kÕ ho¹ch hiÖn vËt vµ kÕ ho¹ch gi¸ trÞ cña toµn bé nÒn kinh tÕ
quèc d©n (hoÆc cña mét ®Þa ph¬ng) cho mét n¨m s¾p tíi mµ ChÝnh phñ (hoÆc
ñy ban nh©n d©n) ph¶i cã tr¸ch nhiÖm x©y dùng tr×nh Quèc héi hoÆc Héi ®ång
nh©n d©n th¶o luËn vµ quyÕt ®Þnh.
Trong qu¸ tr×nh chÊp hµnh ng©n s¸ch nhµ níc còng ph¶i lu«n ®èi chiÕu so
s¸nh gi÷a møc ®é chÊp hµnh thu, chi ng©n s¸ch nhµ níc víi møc ®é thùc hiÖn
c¸c chØ tiªu cña kÕ ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi. Mçi ®ång tiÒn chi ra tõ
Trêng Cao §¼ng NghÒ Nam §Þnh Bé m«n Kinh tÕ
Gi¸o tr×nh Qu¶n lý ng©n s¸ch So¹n gi¶: NguyÔn TiÕn Th 45
ng©n s¸ch nhµ níc nhÊt thiÕt ph¶i g¾n víi viÖc thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô kinh tÕ -
xa héi mµ Nhµ níc ph¶i lµm vµ ®· ®îc x¸c ®Þnh trong kÕ ho¹ch ph¸t triÓn
kinh tÕ - x· héi. Mçi ®ång tiÒn thu vµo ng©n s¸ch nhµ níc ph¶i ®îc h×nh
thµnh tõ kÕt qu¶ cña c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ thùc thô cña c¸c tæ chøc, c¸ nh©n hay
tõ c¸ch quyÒn së h÷u ®Ých thùc cña Nhµ níc.
Khi phª chuÈn quyÕt to¸n ng©n s¸ch cho mét n¨m ®· qua nhÊt thiÕt ph¶i rµ
so¸t l¹i c¸c kÕt qu¶ ®Ých thùc vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña n¨m ®ã. §©y míi
chÝnh lµ nh÷ng kÕt qu¶ mµ x· héi mong ®îi. Nh÷ng thµnh tùu hay nh÷ng yÕu
kÐm trong qu¶n lý cña Nhµ níc ®îc béc lé mét c¸ch râ nÐt nhÊt th«ng qua sè
liÖu quyÕt to¸n ng©n s¸ch nhµ níc vµ kÕt qu¶ thùc hiÖn kÕ ho¹ch ph¸t triÓn
kinh tÕ - x· héi cïng kú quyÕt to¸n ®ã.
- KiÓm to¸n
Cïng víi triÓn khai thùc hiÖn qu¶n lý nÒn kinh tÕ theo c¬ chÕ thÞ trêng, th×
vÊn ®Ò c«ng khai, minh b¹ch ng©n s¸ch nhµ níc ®· trë thµnh mét ®ßi hái tÊt
yÕu. Qu¶n lý ng©n s¸ch nhµ níc chØ ®îc coi lµ c«ng khai, minh b¹ch khi cã sù
®¸nh gi¸ cña c¸c tæ chøc, c¸ nh©n tõ bªn ngoµi (kh«ng trùc tiÕp tham gia qu¶n
lý ®iÒu hµnh ng©n s¸ch nhµ níc). Mét trong nh÷ng chç dùa cho nh÷ng ngêi
cÇn th«ng tin vÒ t×nh h×nh qu¶n lý ng©n s¸ch nhµ níc lµ b¸o c¸o cña c¸c tæ
chøc kiÓm to¸n; ®Æc biÖt lµ KiÓm to¸n nhµ níc.
§èi víi níc ta, kiÓm to¸n ng©n s¸ch nhµ níc hµng n¨m lµ tr¸ch nhiÖm
cña c¬ quan KiÓm to¸n nhµ níc ®· ®îc chÝnh thøc thÓ chÕ hãa trong LuËt
ng©n s¸ch nhµ níc. Do vËy, ng©n s¸ch nhµ níc níc c¸c cÊp, c¸c ®¬n vÞ sö
dông ng©n s¸ch ®Òu thuéc ph¹m vi kÕ to¸n cña KiÓm to¸n nhµ níc. Víi mét
®éi ngò chuyªn nghiÖp, tr×nh ®é chuyªn m«n ®îc trang bÞ tèt, KiÓm to¸n nhµ
níc cã tr¸ch nhiÖm ph¶i ®¸nh gi¸, x¸c nhËn mét c¸ch chÝnh x¸c tÝnh hîp lÖ,
hîp ph¸p; vµ ®Æc biÖt lµ tÝnh hiÖu lùc, hiÖu qu¶ cña qu¶n lý ng©n s¸ch nhµ níc.
B¸o c¸o kÕt qu¶ tõ c¸c cuéc kÕ to¸n cña KiÓm to¸n nhµ níc lu«n lµ nguån
th«ng tin tin cËy nhÊt ®Ó c¬ quan quyÒn lùc nhµ níc c¸c cÊp vµ nh÷ng tæ chøc,
c¸ nh©n cã nhu cÇu th«ng tin vÒ ng©n s¸ch sö dông cho c¸c ho¹t ®éng cña m×nh.
Khi thùc hiÖn quyÒn gi¸m s¸t c¬ quan quyÒn lùc nhµ níc võa co quyÒn sö
dông c¸c th«ng tin ®· cã, võa cã quyÒn yªu cÇu c¬ quan KiÓm to¸n nhµ níc
tiÕp tôc kiÓm to¸n, x¸c nhËn c¸c th«ng tin cÇn thiÕt, bæ sung thªm cho viÖc ®a
Trêng Cao §¼ng NghÒ Nam §Þnh Bé m«n Kinh tÕ
Gi¸o tr×nh Qu¶n lý ng©n s¸ch So¹n gi¶: NguyÔn TiÕn Th 46
ra c¸c nhËn xÐt, ®¸nh gi¸ chuÈn x¸c h¬n vÒ kÕt qu¶ qu¶n lý ®iÒu hµnh ng©n s¸ch
nhµ níc cña ChÝnh phñ vµ ñy ban nh©n d©n c¸c cÊp.
- Th«ng tin
Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn nhiÖm vô gi¸m s¸t ng©n s¸ch nhµ níc, c¬ quan
quyÒn lùc nhµ níc ph¶i thu thËp th«ng tin tõ nhiÒu nguån kh¸c nhau. Nªn
th«ng tin võa ph¬ng tiÖn, võa lµ c«ng cô phôc vô cho qu¸t tr×nh gi¸m s¸t cña
c¬ quan quyÒn lùc nhµ níc c¸c cÊp. Trong ph¹m vi cuèn s¸ch chóng t«i chØ
khai th¸c th«ng tin víi t c¸ch lµ c«ng cô ®Ó c¬ quan quyÒn lùc nhµ níc thùc
hiÖn nhiÖm vô gi¸m s¸t cña m×nh. Th«ng tin sÏ trë thµnh c«ng cô cho gi¸m s¸t
ng©n s¸ch nhµ níc khi:
Th«ng tin cung cÊp cho c¸c ®¹i biÓu cña c¬ quan quyÒn lùc nhµ níc hiÓu
râ h¬n vÒ t×nh h×nh qu¶n lý thu, chi ng©n s¸ch nhµ níc t¹i mét ngµnh, ®Þa
ph¬ng sau mét thêi gian nhÊt ®Þnh. Nh÷ng th«ng tin lo¹i nµy, c¸c ®¹i biÓu c¬
quan quyÒn lùc nhµ níc cã thÓ t×m thÊy vµ tæng hîp ®îc tõ hÖ thèng sæ s¸ch,
b¸o c¸o cña kÕ to¸n ng©n s¸ch nhµ níc vµ ho¹t ®éng nghiÖp vô kho b¹c nhµ
níc hay b¸o c¸o t×nh h×nh kinh phÝ vµ quyÕt to¸n kinh phÝ cña c¸c ®¬n vÞ hµnh
chÝnh sù nghiÖp vµ mét sè b¸o c¸o kÕ to¸n ë c¸c ®¬n vÞ ®Æc thï kh¸c.
Th«ng tin ph¶n håi tõ phÝa ngêi d©n hay cña c¸c c¬ quan ®¬n vÞ cã liªn
quan ®Õn thu, chi ng©n s¸ch nhµ níc. Kªnh th«ng tin nµy rÊt ®a d¹ng, nhng ®é
chuÈn x¸c kh«ng h¼n ®· cao. Song nã cã kh¶ n¨ng t¹o ra ¸p lùc m¹nh vµ buéc
c¸c c¬ quan nhµ níc ph¶i cã tr¸ch nhiÖm ®Çy ®ñ h¬n trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn
c«ng khai, minh b¹ch t×nh h×nh tµi chÝnh ng©n s¸ch hµng n¨m hay c¸c n¨m ®·
qua.
C¸c ph¬ng tiÖn th«ng tin lu«n trë thµnh c¸c c«ng cô h÷u hiÖu phôc vô cho
viÖc thu nhËp vµ xö lý c¸c th«ng tin, ®Ó ®a ra c¸c nhËn xÐt, ®¸nh gi¸ vÒ t×nh
h×nh qu¶n lý ng©n s¸ch nhµ níc cña mçi ngµnh, mçi ®Þa ph¬ng, mçi ®¬n vÞ.
ChØ khi c¸c nhËn xÐt, ®¸nh gi¸ ®îc dÞnh lîng b»ng mét sè chØ tiªu cô thÓ th×
tÝnh thuyÕt phôc cña ho¹t ®éng gi¸m s¸t míi ®îc n©ng cao.
- Chuyªn gia
Ph¹m vi t¸c ®éng cña ng©n s¸ch nhµ níc rÊt réng, cã liªn quan tíi ho¹t
®éng cña mäi ngµnh, mäi cÊp, mäi lÜnh vùc. Do vËy, ®ßi hái mét ®¹i biÓu c¬
quan quyÒn lùc nhµ níc cã thÓ am hiÓu têng tËn tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc qu¶ lµ
kh«ng thÓ cã ®îc Nhng hä l¹i cã tr¸ch nhiÖm khi biÓu quyÕt hay thùc hiÖn
Trêng Cao §¼ng NghÒ Nam §Þnh Bé m«n Kinh tÕ
Gi¸o tr×nh Qu¶n lý ng©n s¸ch So¹n gi¶: NguyÔn TiÕn Th 47
gi¸m s¸t bÊt cø vÊn ®Ò nµo cña ng©n s¸ch nhµ níc. ChÝnh ®ã lµ m©u thuÉn
lu«n x¶y ra vµ lµm ®au ®Çu c¸c vÞ ®¹i biÓu cã tr¸ch nhiÖm cña c¸c c¬ quan
quyÒn lùc nhµ níc c¸c cÊp.
Muèn gi¶i quyÕt mÉu thuÉn nµy chØ cã mét c¸ch duy nhÊt lµ thuª chuyªn
gia ë lÜnh vùc kh¸c nhau t vÊn cho c¸c ®¹i biÓu c¬ quan quyÒn lùc nhµ níc
tríc mçi vÉn ®Ò mµ c¸c ®¹i biÓu nµy kh«ng ®ñ tù tin ®Ó nªu ra c¸c ý kiÕn nhËn
xÐt ®¸nh gi¸ hay biÓu quyÕt. Khi ®ã c¸c chuyªn gia ®· trë thµnh mét trong
nh÷ng c«ng cô trî gióp cho c¸c ®¹i biÓu cña c¬ quan quyÒn lùc nhµ níc.
3. Chi ng©n s¸ch nhµ níc cho ®Çu t ph¸t triÓn
3.1. Vai trß vµ ®Æc ®iÓm cña ng©n s¸ch nhµ níc cho ®Çu t vµ ph¸t triÓn
Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng, ®Çu t ®îc hiÓu lµ viÖc bá vèn vµo ho¹t ®éng
kinh tÕ - x· héi ®Ó mong cã ®îc nh÷ng lîi Ých kinh tÕ, hoÆc lîi Ých x· héi trong
t¬ng lai.
Chi ®Çu t ph¸t triÓn cña ng©n s¸ch nhµ níc lµ qu¸ tr×nh ph©n phèi sö
dông mét phÇn vèn tiÒn tÖ tõ quü ng©n s¸ch nhµ níc ®Ó ®Çu t x©y dùng c¬ së
h¹ tÇng kinh tÕ, dù tr÷ hµng hãa cña Nhµ níc nh»m thùc hiÖn môc tiªu æn ®Þnh,
thóc ®Èy t¨ng trëng kinh tÕ vµ ph¸t triÓn x· héi
a) Vai trß
Chi ®Çu t ph¸t triÓn cña ng©n s¸ch nhµ níc lµ qu¸ tr×nh ph©n phèi sö
dông mét phÇn vèn tiÒn tÖ tõ quü s¸ch nhµ níc ®Ó ®Çu t x©y dùng c¬ së vËt
chÊt.
§Çu t ph¸t triÓn lµ lo¹i h×nh cã liªn quan ®Õn sù t¨ng trëng quy m« vèn
cña nhµ ®Çu t vµ quy m« vèn trªn toµn ph¹m vi x· héi. Th«ng qua ®Çu t ph¸t
triÓn, c¬ së vËt chÊt vµ kü thuËt, n¨ng lùc s¶n xuÊt phôc vô cho nÒn kinh tÕ ®îc
t¨ng cêng, ®æi míi, hoµn thiÖn, hiÖn ®¹i hãa, gãp phÇn trong viÖc h×nh thµnh vµ
®iÒu chØnh c¬ cÊu cña nÒn kinh tÕ ®îc t¨ng cêng, ®æi míi, hoµn thiÖn, hiÖn
®¹i hãa, gãp phÇn trong viÖc h×nh thµnh vµ ®iÒu chØnh c¬ cÊu cña nÒ kinh tÕ,
thùc hiÖn môc tiªu æn ®Þnh vµ t¨ng trëng cao, bÒn v÷ng cña nÒn kinh tÕ.
Chi ®Çu t ng©n s¸ch nhµ níc cßn cã ý nghÜa måi vèn ®Ó t¹o m«i trêng
thuËn lîi nh»m thu hót nguån vèn trong níc vµ ngoµi níc vµo ®Çu t ph¸t
triÓn ho¹t ®éng kinh tÕ - x· héi theo ®Þnh híng nhµ níc trong tõng thêi kú
b. §Æc ®iÓm
Trêng Cao §¼ng NghÒ Nam §Þnh Bé m«n Kinh tÕ
Gi¸o tr×nh Qu¶n lý ng©n s¸ch So¹n gi¶: NguyÔn TiÕn Th 48
Chi ®Çu t ph¸t triÓn lµ kho¶n chi lín cña ng©n s¸ch nhµ níc nhng
kh«ng cã tÝnh æn ®Þnh.
Tríc hÕt chi ®Çu t ph¸t triÓn tõ ng©n s¸ch nhµ níc lµ yªu cÇu tÊt yÕu
®¶m b¶o cho sù ph¸t triÓn cña quèc gia: nh»m t¹o c¬ së vËt chÊt kü thuËt, n¨ng
lùc s¶n xuÊt phôc vô vµ vËt t hµng hãa dù tr÷ cÇn thiÕt lµ nÒn t¶ng ®¶m b¶o sù
ph¸t triÓn cho quèc gia ®ång thêi cã t¸c dông thu hót vèng vµo ho¹t ®éng ®Çu t
vèn theo ®Þnh híng cña Nhµ níc theo tõng thêi kú.
Quy m« vµ tû träng chi ng©n s¸ch nhµ níc cho ®Çu t ph¸t triÓn trong
tõng thêi kú phô thuéc chñ tr¬ng, ®êng lèi ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña Nhµ
níc. ë ViÖt Nam dï kh¶ n¨ng ng©n s¸ch cßn h¹n chÕ nhng lu«n cã sù u tiªn
ng©n s¸ch nhµ níc cho chi ®Çu t ph¸t triÓn.
XÐt theo môc ®Ých kinh tÕ - x· héi th× chi ®Çu t ph¸t triÓn cña ng©n s¸ch
nhµ níc mang tÝnh chÊt chi cho tÝch lòy.
Chi ®Çu t ph¸t triÓn lµ nh÷ng kho¶n chi nh»m t¹o c¬ së vËt chÊt kü thuËt,
n¨ng lùc s¶n xuÊt, t¨ng tÝch lòy tµi s¶n cho nÒn kinh tÕ quèc d©n. MÆt kh¸c
th«ng qua c¸c kho¶n chi ph¸t triÓn cña ng©n s¸ch nhµ níc chÝnh lµ nÒn t¶ng vËt
chÊt ®¶m b¶o cho t¨ng trëng kinh tÕ vµ ph¸t triÓn x· héi lµm t¨ng tæng s¶n
phÈm quèc héi. Víi tÝnh chÊt Êy, chØ ®Çu t vËt chÊt mang tÝnh chÊt tÝch lòy.
Ph¹m vi vµ møc ®é chi ®Çu t ph¸t triÓn cña ng©n s¸ch nhµ níc lu«n g¾n
liÒn viÖc thùc hiÖn môc tiªu kÕ ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña Nhµ níc
trong tõng thêi kú.
Chi ng©n s¸ch nhµ níc cho ph¸t triÓn lµ nh»m thùc hiÖn c¸c môc tiªu cô
thÓ cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña Nhµ níc trong tõng thêi kú. KÕ
ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña Nhµ níc trong tõng thêi kú. KÕ ho¹ch
ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi lµ c¬ së nÒn t¶ng trong viÖc x©y dùng kÕ ho¹ch chi
®Çu t ph¸t triÓn. KÕ ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi trong tõng thêi kú cã ý
nghÜa quyÕt ®Þnh ®Õn møc ®é vµ thø tù chi ng©n s¸
Các file đính kèm theo tài liệu này:
- giao_trinh_quan_ly_ngan_sach_2010_p1_4162.pdf