Giáo trình Lý thuyết phục chế trong ngành in

Giáo trình LÝ THUYẾT PHỤC CHẾ TRONG NGÀNH IN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM KỸ THUẬT TP. HCM KHOA IN & TRUYỀN THÔNG Năm 2011 Biên soạn: TS. NGÔ ANH TUẤN Con ngöôøi coù khaû naêng nhaän bieát theá giôùi xung quanh baèng nhieàu giaùc quan, moät trong nhöõng giaùc quan ñoù laø khaû naêng nhìn vaø nhaän bieát ñöôïc toâng maøu, ñoä saùng toái. Trong raát nhieàu tröôøng hôïp thì söï nhaän bieát ñöôïc ñoä saùng toái laø ñuû cho maét nhaän bieát caùc thoâng tin cuûa theá giôùi xung quanh, chính vì vaäy trong söï phaùt trieån cuûa caùc kyõ thuaät in khaùc nhau, bao giôø ngöôøi ta cuõng coù cuøng moät coá gaéng phaân chia cöôøng ñoä saùng giöõa nôi saùng maøu vaø nôi toái maøu thaønh töøng baäc. Lòch söû phaùt trieån cuûa caùc coâng vieäc naøy ñöôïc chia laøm boán giai ñoaïn. Chöông 1 Lòch söû phaùt trieån cuûa kyõ thuaät tram hoùa hình aûnh (Phaàn ñoïc theâm) Cheá taïo baûn in baêèng thuû coâng ñeå taùi taïo laïi taàng thöù cuûa hình aûnh Töø theá kyû 15 thì kyõ thuaät khaéc goã hay khaéc treân ñoàng ñaõ ñöôïc phaùt trieån thaønh kyõ thuaät cheá baûn, maëc duø chöa hoaøn thieän nhöng noù laø phöông phaùp ñaàu tieân phuïc vuï cho vieäc taùi taïo taàng thöù. Ñaàu tieân thì ñoä roäng cuûa caùc ñöôøng gaïch vaø söï caét nhau giöõa caùc ñöôøng gaïch cho moät khaû naêng ñeå taùi taïo taàng thöù. Phöông phaùp naøy do LUDUIG VON SIEGEN tìm ra vaøo naêm 1642, trong phöông phaùp naøy oâng duøng moät baûn ñoàng coù beà maët nhaùm ñoàng ñeàu, neáu chaø leân beà maët baûn ñoàng moät lôùp möïc ñeàu thì khi in leân giaáy ta seõ coù moät dieän tích maøu ñeàu ñaën, neáu muoán phaàn dieän tích naøo ñoù treân baûn ñoàng saùng hôn (möïc dính vaøo ít hôn) oâng duøng moät caùi ñuõa baèng theùp maøi leân baûn ñoàng laøm cho noù bôùt nhaùm thì choã ñoù seõ nhaän möïc ít hôn. Baûn in kieåu naøy coù ñaëc tröng cuûa phöông phaùp in oáng ñoàng vôùi söï thay ñoåi caû chieàu saâu laãn dieän tích, phöông phaùp naøy phaùt trieån nhaát vaøo khoaûng giöõa theá kyû 17-18. 2 chöông 1 Hình 1.1: Baûn khaéc ñoàng “Kî syõ, caùi cheát vaø quûy döõ” cuûa ALBRECHT cho ta thaáy khaû naêng bieán ñoåi aûnh thaät thaønh aûnh aûo, hình beân phaûi laø hình phoùng to maët ngöôøi minh hoïa cho kyõ thuaät naøy. Cuõng taïo neân moâät hieäu quaû nhö vaäy laø phöông phaùp cuûa JEAN BAPTISTA LEPRINCE phaùt minh naêm 1760, trong phöông phaùp naøy ngöôøi ta phuû leân beà maët ñoàng moâät lôùp nhöïa ñöôïc nung chaûy moâät caùch ñeàu ñaën, lôùp nhöïa naøy ñöôïc taïo bôûi caùc haït nhöïa nhoû khi ta aên moøn baûn ñoàng thì hoùa chaát seõ aên moøn phaàn ñoàng loä ra giöõa caùc haït nhöïa. Sau khi aên moøn xong laàn thöù nhaát neáu muoán aên moøn phaàn naøo nöõa thì ta chæ caàn phuû moät lôùp baûo veä leân phaàn naøo khoâng caàn aên moøn nöõa vaø tieáp tuïc aên moøn cöù nhieàu laàn nhö vaäy ta seõ taïo ñöôïc baûn ñoàng coù taàng thöù. Phöông phaùp naøy gioáng nhö phöông phaùp in oáng ñoàng vôùi ñoä saâu thay ñoåi nhö ngaøy nay trong ñoù nhieäm vuï cuûa caùc haït nhöïa coù taùc duïng nhö bôø cuûa haït tram oáng ñoàng, vaø maøu in hay möïc in seõ naèm ôû caùc choã truõng. Naêm 1798, ALOIS SENEFELDER ñaõ tìm ñöôïc quaù trình in taïo ñöôïc taàng thöù maø trong ñoù phaàn töû graphic rieâng reõ ngöôøi ta khoâng nhaän bieát ñöôïc, vieäc nghieân cöùu cuûa oâng tieáp theo trong theá kyû 19 cung caáp cho chuùng ta nhöõng khaû naêng ñaàu tieân veà phöông phaùp in offset sau naøy. ÖÙng duïng kyõ thuaät sao cheùp Naêm 1820, JOSEPH NICEÙPHORE NIEÙPCE ñaõ söû duïng nhöõng vaät lieäu nhaïy saùng ñeå taïo neân lôùp baûo veä treân beà maët ñoàng, oâng phaùt hieän ra raèng dung dòch Asphalt ñöôïc phuû moät lôùp moûng treân beà maët ñoàng döôùi taùc duïng cuûa nguoàn saùng seõ bò oxi hoùa vaø khoâng tan. Baèng phöông phaùp naøy ta coù theå taïo ñöôïc baûn in coù teân goïi “Cardinal d’Amboise”. Trong nhöõng naêm 1853 ñeán 1858 WILLIAM HENRY FOX TAL- BOT ñaõ phaùt trieån kyõ thuaät khaéc ñoàng. Baèng phöông phaùp naøy ta chæ coù theå cheá baûn phuïc vuï cho in soá löôïng nhoû vì caùc baûn in baèng ñoàng khoâng chòu ñöôïc aùp löïc lôùn khi in vaø choùng bò moøn. Vôùi söï phaùt trieån cuûa kyõ thuaät nhieáp aûnh (PHOTOGRAPHIC) vaø khaû naêng sao truyeàn qua nhieàu vaät lieäu mang khaùc nhau GUSTAV LE GRAYE vaø FRED- Lòch söû phaùt trieån cuûa kyõ thuaät tram hoùa hình aûnh 3 ERIC SCOTT ARCHER vaøo naêm 1851 ñaõ nghieân cöùu khaû naêng truyeàn hình aûnh sang baûn in, baûn ñaù hay caùc daïng in khaùc baèng vieäc öùng duïng lôùp croâm gelatine, cuøng luùc ñoù thì phöông phaùp aên moøn cho baûn in noåi cuõng ñöôïc phaùt trieån. Hai phöông phaùp aên moøn: Phöông phaùp aên moøn Pariser cuûa FIRMIN GILLOT vaø”aên moøn Wiener” cuûa CARL ANGERER vaãn coøn coù yù nghóa tôùi nay. Lòch söû phaùt trieån cuûa tram Autotypisch Lòch söû phaùt trieån cuûa tram Autotypisch baûn thaân noù cuõng ñaõ vieát neân lòch söû cuûa tram, trong ñoù nhaán maïnh ñeán quaù trình bieán ñoåi töø toâng maøu thaät sang toâng maøu aûo, lòch söû phaùt trieån cuûa noù tieán cuøng vôùi lòch söû phaùt trieån cuûa caùc kyõ thuaät taïo lôùp nhuõ töông phuïc vuï caùc phaûn öùng quang hoùa vaø caùc maùy chuïp quang cô. Nhöõng maãu tram Autotypisch ñaàu tieân ñöôïc laøm töø caùc löôùi luïa hay löôùi mòn khi chieáu saùng seõ taïo treân vaät lieäu nhaïy saùng moät baûn tram. Töø naêm 1852 WILLIAM HENRY FOX TALBOT ñaõ trình baøy phaùt minh veà vieäc taïo baûn tram trong ñoù oâng söû duïng moät baûn luïa 4 chöông 1 Hình 1.2: Baûn in ñaàu tieân ñöôïc cheá baûn baèng phöông phaùp sao chuïp do NICEÙPHORE NIEÙPCE thöïc hieän, baøi maãu laø moät baûn khaéc ñoàng. Ñaàu tieân noù ñöôïc phuû moät lôùp parafin trong suoát tröôùc khi noù ñöôïc sao chuïp sang lôùp Asphalt treân baûn ñoàng roài noù ñöôïc aên moøn. ñöôïc nhuoäm ñen, ngay trong giai ñoaïn ñaàu tieân naøy oâng ñaõ coù yù töôûng ñeå giöõa baûn nöûa toâng negative vaø vaät lieäu nhaïy saùng moät taám löôùi ñeå phaân tích hình aûnh nöûa toâng thaønh nhöõng ñöôøng gaïch hay ñieåm. Moät loaïi löôùi khaùc laø loaïi löôùi coù caùc ñieåm xuaát hieän khoâng ñeàu ñaën (töông öùng vôùi coinraster ngaøy nay). Vaøo naêm 1877, taïi Wiene, MAX JAFFEÙ ñaõ thöïc hieän thí nghieäm tram hoùa hình aûnh baèng caùch ñaët giöõa vaät lieäu nhaïy saùng vaø baøi maãu moät caùi khaên vaûi ñöôïc keùo caêng, quaù trình chuïp nhö vaäy seõ taïo cho ta moät baûn tram, caùch boá trí nhö vaäy töông töï vôùi tram Distanz ngaøy nay, keát quaû oâng taïo ñöôïc moät loaïi tram coøn töông ñoái thoâ. Naêm 1880, CARL ANGERER ñaõ söû duïng moät loaïi tram ñöôøng do oâng saùng cheá ra, trong quaù trình chuïp taám tram naøy seõ ñöôïc xoay ñi moät goùc 90 ñoä sau khi ñaõ chuïp ñöôïc nöûa thôøi gian . Naêm 1882, GEORG MEISENBACH cuõng ñaêng kyù moät phaùt minh töông töï nhö vaäy nhöng ñoäc laäp vôùi nhöõng ngöôøi khaùc neân oâng laø ngöôøi ñöôïc coi laø phaùt minh ra tram Autotypisch. Trong phaùt minh naøy oâng mieâu taû moät taám löôùi goàm caùc ñöôøng ñöôïc chuïp treân moät taám kính, taám kính naøy döôïc söû duïng khi chuïp phoùng lôùn baøi maãu vaø noù seõ ñöôïc xoay moät goùc 90 ñoä sau khi chieáu saùng ñöôïc nöûa thôøi gian. Xuaát phaùt töø phaùt minh cuûa MEISENBACH ñaõ ñöôïc söû duïng, töø naêm 1884 CARL ANGERER ñaõ phaùt minh ra loaïi tram coù ñöôøng keû giao nhau. Naêm 1885, JACOB HUSNIK vôùi phöông phaùp tinh vi hôn ñaõ taïo ñöôïc tram ñöôøng vôùi maät ñoä 40-50 ñöôøng/cm, baèng caùch naøy chaát löôïng haït tram ñöôïc naâng cao. Naêm 1878, FREDERIC IVES ñaõ phaùt minh moät phöông phaùp cheá baûn cho in baùo vaø hình aûnh ñaàu tieân ñöôïc in theo phöông phaùp naøy vaøo naêm 1880. Vieäc phaùt trieån tieáp loaïi tram naøy thaønh tram coù Lòch söû phaùt trieån cuûa kyõ thuaät tram hoùa hình aûnh 5 ñöôøng giao nhau (kreuzlinienraster) laø thaønh quaû cuûa hai anh em LOUIS vaø MAX LEVY. Hai oâng ñaõ hoaøn thaønh coâng trình cuûa mình vaøo nhöõng naêm 1890 vaø phaùt minh naøy ñöôïc öùng duïng taïi Chaâu AÂu vôùi teân goïi laø tram Distanz. Naêm 1935, WILHELM SCHUPP ñaõ ñöa ra phöông phaùp Autotypish trong ñoù quaù trình taùi taïo maøu thuaàn tuùy ñaït ñöôïc döïa treân phöông phaùp quang cô. Vôùi caùc nghieân cöùu cuûa WERNER REBNER, EDGAR B. COALE vaø KLAUS SEIDEL thì caáu truùc cuûa moät ñieåm tram ñöôïc khaûo saùt chi tieát vaø roõ raøng. Moät nhöôïc ñieåm lôùn nhaát cuûa tram kính laø moät phaàn nhoû naêng löôïng cuûa aùnh saùng (25%) ñöôïc phuïc vuï cho vieäc taïo ñieåm trong khi phaàn lôùn (75%) bò haáp thuï taïi vuøng caûn saùng. Chính vì vaäy ñaõ coù nhöõng thöû nghieäm thay ñöôøng caûn saùng phuû Opac baèng caùc ñöôøng phuû maøu hay maøu xaùm. Maëc duø, coù raát nhieàu baèng ñaêng kyù phaùt 6 chöông 1 Hình 1.3: Ñeå phuïc vuï cho vieäc taïo tram thì JACOB HUSNIK ñaõ söû duïng tram ñöôøng vôùi ñoä mòn khoaûng 50 ñöôøng/cm. Saûn phaåm cuûa oâng chæ ra caáu taïo ñöôøng hay ñieåm ôû nôi saùng vaø trung gian nhöng nôi toái laïi khoâng coù. minh trong lónh vöïc naøy nhöng chæ ñöôïc öùng duïng thöïc teá vaøo naêm 1964 vôùi nghieân cöùu cuûa ERNST SCHUMACHER. Beân caïnh tram Distanz ta cuõng coù moät tyû leä nhoû tram Contakt töø raát sôùm. Vôùi loaïi tram naøy ta coù söï tieáp xuùc tröïc tieáp vôùi vaät lieäu nhaïy saùng. Nhöõng öu ñieåm cuûa noù chæ ñöôïc öùng duïng khi ta coù nhöõng baûn phim khoâ vôùi ñoà thò taàng thöù doác ñöùng. EUGEN ALBERT ñaõ coù nhöõng nghieân cöùu ñaàu tieân trong lónh vöïc naøy. Naêm 1890, oâng ñaõ chæ ra nhöõng khaû naêng thay ñoåi maät ñoä cuûa tram ñöôøng vaø tram cuûa oâng ñöôïc goïi laø “ Scalenraster”. Naêm 1920â oâng ñaõ laøm vieäc vôùi nhieàu loaïi tram töông töï. YÙ töôûng moät loaïi tram vôùi caùc ñieåm coù tính chaát nhö Vignet laø yù töôûng cuûa E. DEVILLE. Töø naêm 1896, nhöng ñeán naêm 1940 ta coù phim cuûa EASTMAN KODAK, luùc ñaàu coù maøu cam sau ñoù ñoåi thaønh maøu Magenta. Ngaøy nay, tram Contakt voâ cuøng phong phuù do nhieàu nhaø saûn xuaát cung caáp. Taïo tram Autotypisch baèng kyõ thuaät ñieän töû Vieäc moâ taû quaù trình phaùt trieån cuûa kyõ thuaät taïo tram seõ khieám khuyeát neáu ta khoâng neâu nhöõng coá gaéng ñi theo höôùng tram hoùa hình aûnh baèng caùc phöông tieän ñieän töû, ñaây laø caùc thieát bò coù ñoä chính xaùc raát cao vaø queùt hình aûnh theo töøng doøng vaø taïo neân hình aûnh coù tram khoâng caàn ñeán taám tram . Quaù trình thay ñoåi coâng ngheä töø in noåi sang in phaúng vaø caùc phöông phaùp in hieän ñaïi ñaõ chöùng toû öu ñieåm veà toác ñoä vaø chaát löôïng cuûa caùc thieát bò naøy maø ñaïi dieän tieâu bieåu laø maùy taùch maøu ñieän töû scanner. Lòch söû phaùt trieån cuûa kyõ thuaät tram hoùa hình aûnh 7 Naêm 1937, maùy taùch maøu ñieän töû baét ñaàu xuaát hieän treân thò tröôøng nhöng chöa chöùng toû ñöôïc öu ñieåm cuûa noù, saûn phaåm taïo ra treân maùy taùch maøu luùc ñoù laø phim aâm baûn demitone chöa söûa maøu. Maõi cho ñeán naêm 1969, haõng Crosfield vôùi maùy Magnascann 450 ñaõ söû duïng kyõ thuaät digital ñeå ghi hình aûnh neân troáng phim thoâng qua moät taám tram contakt ñöôïc phuû vaø eùp saùt neân beà maët cuûa tôø phim. Baèng phöông phaùp naøy haït tram ñöôïc taïo tröïc tieáp treân phim. Ñeán naêm 1971, haõng FDI ñaõ giôùi thieäu moät saùng kieán trong lónh vöïc taïo tram laø taïo haït tram ñieän töû tröïc tieáp leân phim khoâng qua taám tram Contakt. Cuõng trong naêm naøy heä thoáng taïo tram ñieän töû cuûa maùy Hell söû duïng chuøm laser phaân cöïc chia caùc tia laser nhoû, caùc tia laser naøy theo söï ñieàu khieån cuûa heä thoáng maùy tính seõ taïo neân nhöõng haït tram lôùn nhoû treân phim vaø haït tram taïo theo phöông phaùp naøy goïi laø tram ñieän töû. Ngaøy nay kyõ thuaät tram ñieän töû phaùt trieån tinh vi hôn vôùi vieäc söû duïng kyõ thuaät maùy vi tính vôùi nhöõng phaàn meàm phöùc taïp ñaõ taïo ra raát nhieàu loaïi tram ñieän töû khaùc nhau nhö tram voâ tæ, tram HQS vaø môùi nhaát hieän nay laø tram Crystal vôùi caùc loaïi tram môùi naøy ñoä phaân giaûi cuûa hình aûnh seõ coù chaát löôïng nhö aûnh chuïp vaø maät ñoä doøng/cm gaáp 1000 laàn so vôùi caùc loaïi tram coå ñieån. 8 chöông 1 Ngaønh in trong thôøi ñaïi hieän nay laø moät trong nhöõng phöông tieän thoâng tin ñaïi chuùng quan troïng, beân caïnh vieäc in chöõ thì vieäc in aûnh maøu hay ñen traéng laø moät trong nhöõng coâng vieäc quan troïng. Vôùi ñaø tieán boä cuûa khoa hoïc thì vieäc taùi taïo laïi toâng maøu trong quaù trình cheá baûn vaø in ñöôïc caûi tieán lieân tuïc. Ngoaøi nhöõng phöông phaùp ngoaïi leä thì kyõ thuaät taïo tram laø quan troïng nhaát, vôùi kyõ thuaät naøy söï caûm nhaän cuûa con ngöôøi veà caùc möùc ñoä saùng toái ñöôïc theå hieän baèng caùc phöông tieän cuûa ngaønh in moät caùch ñaày ñuû. Kyõ thuaät tram hoùa hình aûnh töø khi ra ñôøi vaøo naêm 1852 cho ñeán nay ñaõ ñöôïc gaàn 150 naêm, hôn moät theá kyû cho vieäc taùi taïo toâng maøu thaät cuûa hình aûnh thaønh toâng maøu aûo cuûa baûn in quaû laø moät söï phaùt trieån beàn bæ vaø ñaày saùng taïo, cho ñeán nay, trong thôøi ñaïi “ Tin hoïc” cuûa chuùng ta, kyõ thuaâït tram hoùa hình aûnh khoâng nhöõng khoâng maát ñi maø vaãn coøn tieáp tuïc phaùt trieån vaø ngaøy caøng khaúng ñònh ñöôïc vai troø cuûa noù trong vieäc taùi taïo laïi taàng thöù cuûa hình aûnh. Ngaøy nay vôùi söï trôï giuùp cuûa caùc phöông tieän ñieän töû vaø tin hoïc caùc loaïi tram ñieän töû ñang daàn daàn thay theá caùc loaïi tram coå ñieån nhö tram contakt, tram distanz… do hieäu quaû chaát löôïng vaø tính kinh teá cuûa chuùng. Chöông 2 Caùc khaùi nieäm cô baûn Hình taàng thöù vaø hình coù tram Söï khaùc nhau giöõa hai loaïi hình aûnh naøy ñöôïc nhaän bieát roõ raøng khi ta quan saùt ñöôøng bieåu dieãn maät ñoä cuûa chuùng, ñöôøng bieåu dieãn naøy coøn goïi laø ñoà thò maät ñoä. Ñoà thò maät ñoä bieåu dieãn cho ta tính chaát veà maät ñoä cuûa hình aûnh maø qua ñoù thoâng tin ñöôïc truyeàn. Moät hình demitone coù ñöôøng bieåu dieãn maät ñoä lieân tuïc (Hình 2.1.a) trong khaùi nieäm tieáng Ñöùc goïi laø halbtone. Ñöôøng bieåu dieãn maät ñoä cuûa hình coù tram chæ dao ñoäng giöõa hai giaù trò cöïc tieåu vaø cöïc ñaïi, khoaûng caùch giöõa caùc ñieåm cöïc ñaïi naøy bieåu dieãn toâng maøu cuûa moät ñieåm tram (Hình 2.1.b) trong khaùi nieäm tieáng Ñöùc goïi laø Rastertone. 10 chöông 2 Hình 2.1: Bieåu dieãn söï khaùc nhau giöõa halbtone vaø rastertone. Hình 2.1.a: Phía treân laø ñoà thò bieåu dieãn söï bieán thieân maät ñoä lieân tuïc trong khoaûng AB treân maùi voøm nhaø thôø. Hình 2.1.b: Phía döôùi laø ñoà thò bieåu dieãn söï bieán thieân maät ñoä vôùi toâng aûo qua kyõ thuaät tram hoùa hình aûnh. YÙ nghóa cuûa vieäc tram hoùa hình aûnh Nhieäm vuï cuûa tram hoùa hình aûnh : “ Moät baøi maãu vôùi ñöôøng bieåu dieãn maät ñoä lieân tuïc seõ ñöôïc bieán ñoåi thaønh ñöôøng bieåu dieãn maät ñoä chæ coù hai caáp ñoä saùng vaø toái phuïc vuï cho vieäc in aán.” Khaùi nieäm naøy chæ ñöôïc giaûi quyeát vôùi caùc phöông tieän nhaân taïo. Vôùi caùc phöông phaùp in noåi, in phaúng vaø in löôùi ta chæ coù khaû naêng truyeàn moät toâng maøu (toaøn boä dieän tích treân baûn in ñöôïc phuû moät lôùp möïc ñeàu nhau). Chính vì vaäy, neân ñaàu tieân baøi maãu phaûi ñöôïc phaân tích thaønh nhöõng ñieåm raát nhoû coù dieän tích khaùc nhau tuøy thuoäc vaøo maât ñoä töông öùng cuûa chuùng treân baøi maãu. Nhöõng ñieåm naøy coù tính chaát in hay khoâng in vaø khoâng nhaän thaáy baèng maét thöôøng khi quan saùt, vôùi phöông thöùc nhö vaäy hình aûnh demitone ñaõ ñöôïc phaân tích thaønh hình aûnh tram (Hình 2.2) Caùc khaùi nieäm cô baûn 11 Hình 2.2: Söï taùi taïo toâng maøu cuûa aûnh chuïp ñöôïc thöïc hieän baèng tram Autotypisch. Hình beân phaûi phoùng to giuùp ta nhaän thaáy caùc ñieåm in hay khoâng in treân hình aûnh. Hình beân traùi ñöôïc quan saùt trong ñieàu kieän bình thöôøng cho ta thaáy nhö aûnh chuïp. Phöông phaùp in oáng ñoàng cuõng coù tính chaát naøy nhöng ngoaøi ra noù coøn coù nhieàu khaû naêng khaùc nöõa ñeå taùi taïo taàng thöù cuûa hình aûnh. Ñeå taïo neân moät hình aûnh coù toâng ñoä aûo (hình aûnh tram) ta coù nhieàu phöông phaùp ñeå thöïc hieän. Vôùi tram autotypisch thì giöõa baøi maãu vaø vaät lieäu nhaïy saùng ta coù taám tram coù nhieäm vuï phaân tích aùnh saùng lieân tuïc ñeán töø baøi maãu thaønh caùc module vaø bieán ñoåi thaønh caùc ñieåm in hay khoâng in. Ngaøy nay coù raát nhieàu loaïi maùy ñeå phuïc vuï coâng vieäc naøy trong ñoù caùc boä phaän ñieän töû seõ ñaûm nhaän coâng vieäc tram hoùa hình aûnh. Ñeå phuïc vuï cho vieäc bieán ñoåi töø toâng maøu thaät cuûa baøi maãu thaønh toâng maøu aûo coøn coù moät phöông phaùp nöõa ít ñöôïc öùng duïng laø phöông phaùp in khoâng tram. Trong in offset thì laõnh vöïc naøy bò haïn cheá, trong tröôøng hôïp ñaëc bieät ta chæ caàn chuù troïng ñeán ñoä phaân giaûi cao chöù chöa chuù troïng ñeán ñoä contrast cuûa hình aûnh. Moät lónh vöïc öùng duïng khaùc cuûa vieäc tram hoùa hình aûnh laø vieäc taïo ñoä contrast cho caùc möùc maät ñoä cuûa baøi maãu ñöôïc bieåu dieãn baèng caùc dieän tích khaùc nhau cuûa ñieåm tram. Theo phöông phaùp naøy treân hình veõ ta thaáy caû moät dieän tích lôùn laø ñoàng nhaát vaø söï nhaûy toâng roõ raøng giöõa caùc dieän tích khaùc nhau. 12 chöông 2 Hình 2.3: Qua kyõ thuaät tram hoùa hình aûnh ta cuõng coù theå taùi taïo nhöõng hình aûnh veõ. Hình beân phaûi cho thaáy caùc ñieåm tram trong cuøng moät dieän tích luoân baèng nhau, hình beân traùi cho ta caûm giaùc caùc phaàn dieän tích khaùc nhau ñöôïc phuû maøu moät caùch ñeàu ñaën. YÙ nghóa cuûa khaùi nieäm tram “Phöông phaùp tram hoùa hình aûnh laø phöông phaùp bieán ñoåi toâng maøu thaät cuûa hình aûnh sang toâng maøu aûo ñeå in”. Moät ñònh nghóa toång quaùt nhö vaäy bao goàm caùc phöông phaùp töø thuû coâng nhö baûn khaéc goã, khaéc ñoàng tôùi phöông phaùp duøng tram autotypisch roài tôùi phöông phaùp taïo tram ñieän töû vôùi caùc tia laser ñöôïc soá hoùa (digitallisiert). Vieäc moâ taû caùc phöông phaùp khaùc nhau ñeå taïo neân hình aûnh coù toâng ñoä aûo thì thöôøng gaëp phaûi nhöõng khoù khaên khi heä thoáng hoùa. Tính roõ raøng cuûa caùc khaùi nieäm trong lónh vöïc cheá baûn laø khoâng coù daãn ñeán vieäc cuøng moät khaùi nieäm nhöng trong nhieàu taøi lieäu khaùc nhau thì coù yù nghóa khaùc nhau. Chính vì vaäy, ta phaûi giôùi haïn ñònh nghóa cho tram thuaàn tuùy trong lónh vöïc cheá baûn. Tram trong cheá baûn ñöôïc ñònh nghóa laø moät phöông tieän giuùp chuùng ta phaân tích naêng löôïng aùnh saùng chieáu tôùi thaønh caùc ñieåm in hay khoâng in khi taùc duïng chung vôùi vaät lieäu nhaïy saùng. Trong khaùi nieäm veà tram ta chöa noùi ñeán caùc tính chaát veà vaät lieäu taùc duïng cuõng nhö caáu taïo cuûa moät ñieåm tram. Ñeå ñònh nghóa cho chính xaùc hôn veà tram ta coøn coù nhöõng khaùi nieäm chi tieát hôn veà caùc loaïi tram duøng ñeå tram hoùa hình aûnh nhö tram contakt, tram distanz hay caùc khaùi nieäm coù boå sung theâm nhö tram autotypisch, tram ñieän töû. Heä thoáng hoùa caùc loaïi tram Teân goïi cho caùc loaïi tram khaùc nhau ñöôïc saép xeáp trong moät toå chöùc thö muïc. Phaàn ñaàu thö muïc laø khaùi nieäm tram duøng cho cheá baûn, trong ñoù laø taát caû caùc loaïi tram ñöôïc söû duïng trong ngaønh coâng nghieäp in. “Thö muïc con” ñaàu tieân laø caùc khaùi nieäm nhö tram con- takt, tram distanz, tram OÁng ñoàng ñöôïc boá trí. Töø caùc teân goïi naøy ta thaáy ñöôïc muïc ñích söû duïng cuûa caùc loaïi tram naøy, neáu ñi saâu vaøo caùc thö muïc con cuûa thö muïc naøy ta seõ coù caùc thoâng tin veà nhieàu ñieåm nhö phöông phaùp taïo tram, hình daïng tram, maøu saéc tram cuõng Caùc khaùi nieäm cô baûn 13 nhö taát caû caùc ñaëc tröng cuûa loaïi tram ñoù, thí duï nhö tram cho maùy taùch maøu ñieän töû, tram aâm, tram döông… Tuy nhieân coøn tuøy thuoäc vaøo ñaëc tính cuûa tram vaø tính chaát söû duïng maø ta coù töøng söï saép xeáp ñaëc bieät theo yeâu caàu. Thí duï veà caùch saép xeáp caùc loaïi tram theo yeâu caàu söû duïng: Saép xeáp theo khoaûng caùch giöõa taám tram vaø phim: tram distanz, tram contakt. Saép xeáp theo coâng ngheä chuïp: tram aâm, tram döông. Theo maøu saéc treân taám tram: tram xaùm, tram döông hoàng. Theo caùch taïo tram: tram quang cô, tram ñieän töû. Theo hình daùng cuûa haït tram: tram vuoâng, tram troøn, tram ellipse. Theo phöông phaùp in: tram offset, tram oáng ñoàng. Tram autotypisch – tram distanz–tram contakt – tram Ñieän töû Tram autotypisch laø loaïi tram phuïc vuï cho vieäc bieán toâng maøu thaät thaønh toâng maøu aûo. Vaäy taát caû caùc loaïi tram phuïc vuï cho vieäc bieán toâng maøu thaät thaønh toâng maøu aûo ñeàu ñöôïc goïi laø tram auto- typisch. Trong moät khuoân khoå heïp hôn chuùng ta coù theå coi tram auto- typisch laø taát caû caùc loaïi tram taïo ra haït tram coù dieän tích thay ñoåi (coøn goïi laø tram töï giaõn), ví duï nhö tram contakt, tram distanz. Vaäy tram autotypisch laø ñònh nghóa toång quaùt cho tram distanz vaø tram contakt. Söï phaân bieät giöõa hai loaïi tram naøy laø do vò trí cuûa taám tram giöõa baøi maãu vaø vaät lieäu nhaïy saùng. Trong khi tram distanz coù moät khoaûng caùch giöõa tram vaø vaät lieäu nhaïy saùng thì tram contakt coù söï tieáp xuùc tröïc tieáp. Trong thöïc teá khaùi nieäm tram distanz coøn ñöôïc goïi laø tram kính do lòch söû phaùt trieån cuûa noù. 14 chöông 2 Tram Ñieän töû laø tram taïo neân khoâng qua löôùi tram nhö tram con- takt, tram distanz maø tröïc tieáp ghi leân phim do vieäc xöû lyù taùi hieän theo töøng doøng vaø ghi leân phim döôùi daïng caùc tia laser ñeå taïo neân haït tram. Khaùc vôùi caùc loaïi tram coå ñieån, tram ñieän töû veà caáu taïo cuûa noù coù nhieàu ñieåm khaùc bieät vaø öu vieät hôn maø chuùng toâi seõ phaân tích ôû phaàn sau. Tram kyõ thuaät Tram kyõ thuaät laø taát caû caùc loaïi tram phuïc vuï cho vieäc taïo neân caáu truùc cuûa hình aûnh treân toaøn boä dieän tích, thuoäc veà tram kyõ thuaät coù tram Copie, tram Blebe, tram Satelite… Taát caû caùc loaïi tram naøy ñöôïc ñònh nghóa trong DIN16601. Teân cuûa noù khoâng cho chuùng ta bieát chuùng thuoäc veà loaïi tram naøo trong ñònh nghóa tram maø chæ laø teân goïi do ngöôøi taïo ra noù cho noù. Vôùi tram kyõ thuaät ta coù theå taïo neân moät toâng maøu ñeàu ñaën treân toaøn boä dieän tích hay vôùi caùc caáu truùc maãu. Neáu ta phaûi taùi taïo taàng thöù baèng loaïi tram naøy thì tram kyõ thuaät seõ ñöôïc caáu taïo bôûi nhöõng phaàn töû hình hoïc nhoû sao cho maét thöôøng khoâng theå phaân bieät ñöôïc, maët khaùc vôùi caáu truùc to hôn tôùi moâät giôùi haïn naøo ñoù ta vaãn coù theå taùi taïo caùc toâng maøu. Caùc tính toaùn trong lónh vöïc naøy raát thuù vò vì ta coù hai khaû naêng. Khaû naêng thöù nhaát laø: taùi taïo toâng maøu vaø khaû naêng thöù hai laø caáu truùc cuûa ñieåm tram, cuoái cuøng neáu khoaûng caùch giöõa caùc phaàn töû cuûa tram kyõ thuaät quaù lôùn khoâng theå taùi taïo ñöôïc toâng maøu thì ta vaãn coøn caáu truùc neàn cuûa noù phuïc vuï cho vieäc trang trí. Caùc loaïi tram kyõ thuaät xeùt theo hình daïng vaø caùch boá trí thì voâ cuøng phong phuù. Caùc khaùi nieäm cô baûn 15 Hình 2.4:Trong lónh vöïc ñoä phaân giaûi cuûa maét thì caùc khaû naêng keát hôïp cuûa tram kyõ thuaät laø khoâng giôùi haïn. Ta coù theå heä thoáng hoùa tram kyõ thuaät theo hình daïng cuûa ñieåm tram vaø caùch boá trí caùc ñieåm tram. Tram distanz Cuøng vôùi söï phaùt trieån cuûa caùc ngaønh vaät lyù, hoùa hoïc, cô khí, toaùn hoïc … ngaønh in cuûa chuùng ta cuõng töøng böôùc phaùt trieån treân cô sôû öùng duïng nhöõng thaønh töïu vaø khaùm phaù cuûa caùc ngaønh treân, tram distanz laø moät ví duï ñieån hình. Hieän töôïng nhieãu xaï aùnh saùng Cho aùnh saùng töø nguoàn 0 truyeàn qua moät loã troøn nhoû coù ñöôøng kính AB treân maøn Q, sau maøn Q ta ñaët moâät maøn quan saùt H vaø nhaän ñöôïc veät saùng DE. Theo ñònh luaät truyeàn thaúng cuûa aùnh saùng, neáu ta thu nhoû ñöôøng kính AB cuûa loã troøn thì veät saùng DE cuõng nhoû laïi. Tuy nhieân, thöïc nghieäm chöùng toû raèng khi thu nhoû loã troøn tôùi moät möùc ñoä naøo ñoù thì treân maøn H xuaát hieän nhieàu vaân troøn: saùng nhaát ôû taâm vaø Chöông 3 Caùc loaïi tram ñöôïc söû duïng tröôùc khi xuaát hieän tram ñieän töû Hình 3.1: Hieän töôïng nhieãu xaï aùnh saùng. nhaït daàn ra xung quanh. Tuøy theo cöôøng ñoä cuûa aùnh saùng chieáu qua khe heïp maø quaàng saùng thu ñöôïc treân maøn quan saùt lôùn hay nhoû. Cheá taïo tram distanz Vôùi thöïc nghieäm treân ñaây ngöôøi ta ñaõ nghó ñeán vieäc phaân tích baøi maãu baèng caùch chieáu vaøo noù moät nguoàn saùng, aùnh saùng phaûn xaï hay thaáu minh töø baøi maãu ñeán vaät lieäu nhaïy saùng seõ bò chaën laïi bôûi moät loaït khe hôû treân moät taám maøn chaén vaø tuøy thuoäc vaøo cöôøng ñoä nguoàn saùng ñi qua khe hôû töông öùng vôùi noù thì treân phim seõ nhaän ñöôïc nhöõng noát tram lôùn hay nhoû. Vôùi nhöõng suy nghó treân ngöôøi ta cheá taïo ra tram kính. Tram kính ñöôïc cheá taïo baèng caùch: laáy hai taám kính tuyeät ñoái phaúng vôùi ñoä daøy khaùc nhau, taám thöù nhaát coù ñoä daøy 1.8 - 2 mm, taám thöù hai coù ñoä daøy 3.5 - 4 mm ñöôïc phuû moät lôùp baûo veä beàn axít. Sau ñoù, caùc taám kính naøy ñöôïc khaéc vôùi moät ñaàu khaéc baèng kim cöông cuûa moät maùy khaéc raïch treân lôùp baûo veä nhöõng ñöôøng khaéc ñeàu nhau, nhöõng ñöôøng naøy khoâng ñöôïc chaïm vaøo maët kính, roài cho aên moøn nhöõng ñöôøng naøy baèng axít, sau khi aên moøn ngöôøi ta taåy boû lôùp baûo veä vaø phuû maøu ñen nhöõng ñöôøng aên moøn. Nhöõng nôi khoâng ñöôïc aên moøn vaãn coøn ñaëc tính trong suoát, sau ñoù hai baûn tram ñöôøng vôùi maät ñoä khaùc nhau seõ ñöôïc daùn chaët vôùi nhau, maët tram uùp vaøo nhau vaø taïo ñöôïc hieäu öùng tram ñöôøng giao nhau. Do keát quaû ñoù, ta taïo ñöôïc nhöõng oâ trong suoát treân maøn ñen, moãi oâ trong suoát öùng vôùi moät khe heïp maø ta ñeà caäp tôùi trong hieän töôïng nhieãu xaï aùnh saùng. 18 chöông 3 Hình 3.2: Tram kính Ñaëc ñieåm cuûa tram distanz Chieàu roäng cuûa ñöôøng keû treân tram kính baèng khoaûng caùch giöõa hai ñöôøng lieân tieáp. Phuï thuoäc vaøo soá ñöôøng keû treân 1 cm. Kính tram coù caùc soá lieäu 18, 20, 30, 34, 40, 48, 54, 60, 70. Kính tram 34 treân 1cm2 coù 1156 oâ vuoâng (34x34), khi chuïp aûnh kính tram ñöôïc ñaët tröôùc vaät lieäu nhaïy saùng, aùnh saùng ñeán töø baøi maãu tröôùc khi taùc ñoäng vaøo phim phaûi ñi qua maøng löôùi tram. Moät phaàn aùnh saùng seõ bò haáp thuï bôûi neàn ñen (ñöôøng keû ñen), phaàn coøn laïi ñi qua nhöõng oâ trong suoát vaø taïo thaønh töøng chuøm rieâng reõ taùc ñoäng leân beà maët vaät lieäu nhaïy saùng. Do keát quaû ñoù hình aûnh ñöôïc taïo thaønh treân vaät lieäu nhaïy saùng do raát nhieàu caùc noát lôùn nhoû khaùc nhau taïo thaønh, nhöõng noát ñoù goïi laø noát tram. Moät caùch toång quaùt ngöôøi ta coù theå noùi raèng vôùi tram kính caùc ñöôøng caûn saùng phaûi coù ñoä roäng gaàn baèng caùc ñöôøng trong suoát. Treân cô sôû caùc thí nghieäm môùi nhaát, ngöôøi ta khaúng ñònh tyû leä treân coù aûnh höôûng quyeát ñònh ñeán ñoä roäng maät ñoä maø tram coù theå taùi taïo ñöôïc, vôùi moät tyû leä che phuû trong suoát 1:1 thì noù chæ taùi taïo moät khoaûng roäng maät ñoä D = 1,4. Neáu nhöõng ñöôøng caûn saùng lôùn hôn moät chuùt thì ta coù theå taùi taïo ñöôïc maät ñoä lôùn hôn vaø loaïi tram coù tính Caùc loaïi tram ñöôïc söû duïng tröôùc khi xuaát hieän tram ñieän töû 19 Hình 3.3 Tram Altongradar (Klimsch, Frankfurt) Hình 3.4: Tram Altongradar vôùi: A: Ñieåm giao nhau B : Caùc ñöôøng vôùi maät ñoä cao C: Caùc ñöôøng vôùi maät ñoä thaáp D: Caùc ñieåm trong suoát. A B C D meàm hôn. Caùc loaïi tram môùi coù moät tyû leä 1,1/0,9 (che phuû/trong suoát) thì khoaûng roäng maät ñoä coù theå taùi taïo ñöôïc laø 1,6. Trong thöïc teá, ngöôøi ta söû duïng raát haïn höõu caùc loaïi tram distanz vôùi caùc ñöôøng ñöôïc phuû ñen. Vôùi caùc ñöôøng ñöôïc phuû maøu magenta khoâng caûn saùng ta coù theå taùi taïo ñöôïc detail raát toát. Loaïi tram nhö vaäy cuûa Klimisch ñöôïc goïi laø Altongradar, vôùi tính khoâng caûn saùng cuûa caùc ñöôøng, noù taïo ra caùc ñieåm giao nhau coù maät ñoä cao. Nhö chuùng ta ñaõ bieát baøi maãu nöûa toâng coù ñoä ñen traéng khaùc nhau, vì vaäy khaû naêng phaûn xaï aùnh saùng cuûa töøng choã treân baøi maãu seõ khaùc nhau. Nhöõng choã traéng nhaát seõ phaûn xaï aùnh saùng nhieàu nhaát vaø nhöõng choã ñen nhaát seõ phaûn xaï aùnh saùng ít nhaát . Töông öùng vôùi choã trung gian thì aùnh saùng seõ phaûn xaï vôùi caùc möùc ñoä töông öùng khi qua taám tram kính seõ ñöôïc phaân chia thaønh caùc noát tram coù ñoä lôùn nhoû khaùc nhau, tæ leä töông öùng vôùi möùc ñoä phaûn xaï aùnh saùng töø baøi maãu. Khi quan saùt noát tram treân aâm baûn hay treân kính môø qua phoùng ñaïi chuùng ta thaáy caáu taïo cuûa chuùng nhö sau: Vuøng trung taâm coù ñoä ñen lôùn nhaát vaø ñoä ñen cuûa noù giaûm daàn khi caøng xa trung taâm do khi ñaët kính tram tröôùc phim vôùi moät khoaûng caùch nhaát ñònh thì vuøng trung taâm cuûa noát tram seõ nhaän ñöôïc aùnh saùng nhieàu nhaát vaø caøng ra xa thì ñoä saùng caøng giaûm daàn. 20 chöông 3 Hình 3.5: Hình daùng haït tram taïo ñöôïc treân aâm baûn baèng tram kính. Khaåu ñoä diaphram coù aûnh höôûng ñeán dieän tích noát tram. Khaåu ñoä cuûa diaphram caøng lôùn thì dieän tích noát tram cuõng lôùn theo vaø ngöôïc laïi. Ngoaøi ra, khaåu ñoä diaphram lôùn vaø aùnh saùng giaûm daàn töø trung taâm haït tram ra ngoaøi neân ta nhaän ñöôïc noát tram coù haït ñen to, nhöng ñoàng thôøi cuõng nhaän ñöôïc vuøng môø lôùn. Nhöng neáu ta chuïp vôùi khaåu ñoä diaphram nhoû thì tæ leä vuøng ñen seõ lôùn hôn vuøng môø. Töø ñaây ta cuõng thaáy raèng neáu chuïp vôùi khaåu ñoä diaphram lôùn seõ taïo vuøng môø lôùn vaø noát tram khoâng ñöôïc ñanh. Hình daùng cuûa diaphram seõ quyeát ñònh hình daùng cuûa noát tram. Chuïp qua diaphram vuoâng seõ nhaän ñöôïc noát tram vuoâng, chuïp qua diaphram troøn seõ ñöôïc noát tram troøn. Caùc loaïi tram ñöôïc söû duïng tröôùc khi xuaát hieän tram ñieän töû 21 Hình 3.6 : Hình daùng noát tram qua hình daùng diaphram . Khoaûng caùch giöõa kính tram vaø beà maët phim cuõng aûnh höôûng ñeán dieän tích noát tram. Kính tram ñaët xa beà maët phim thì dieän tích noát tram caøng lôùn vaø ngöôïc laïi. Nhöng neáu ñaët kính tram quaù xa beà maët phim thì khoâng nhaän ñöôïc caùc noát tram, coøn neáu aùp saùt kính tram vaøo beà maët phim thì seõ taïo ñöôïc caùc noát tram rieâng reõ coù dieän tích baèng nhau. Khi khoaûng caùch giöõa kính tram vaø beà maët phim khoâng ñoåi nhöng ruùt ngaén buoàng toái thì dieän tích noát tram lôùn leân vaø ngöôïc laïi keùo daøi buoàng toái thì dieän tích noát tram nhoû laïi . Nhö vaäy dieän tích noát tram phuï thuoäc vaøo khaåu ñoä diaphram vaø khoaûng caùch giöõa kính tram vôùi beà maët phim vaø ñoä co giaõn cuûa buoàng toái. Lôïi duïng nhöõng yeáu toá coù theå thay ñoåi ñoù ngöôøi ta coù theå chuïp nhöõng aâm baûn coù chaát löôïng cao vaø thoûa maõn yeâu caàu kyõ thuaät cuûa töøng coâng vieäc. Chöùng minh baèng hình veõ (Hình 3.5) ta thaáy taïi ñieåm a taäp trung 100% aùnh saùng ñi qua diaphram, taïi ñieåm b moät nöûa aùnh saùng ñi qua diaphram bò ñöôøng keû cuûa moät tram che maâát do ñoù 22 chöông 3 Hình 3.7: Hieän töôïng nhieãu xaï aùnh saùng khoâng chæ coù taùc duïng taïo thaønh ñoä ñen khaùc nhau trong noát tram maø noù coøn coù taùc duïng laøm taêng dieän tích noát tram so vôùi kích thöôùc chính thöùc cuûa noù. I vaø II khi thu nhoû khaåu ñoä diaphram hay ruùt ngaén khoaûng caùch giöõa hai kính tram vôùi beà maët phim seõ cho moät noát tram nhoû; III: khi ruùt ngaén buoàng toái laïi seõ cho noát tram lôùn hôn. ôû ñaây chæ nhaän ñöôïc 50% aùnh saùng ñi qua diaphram. ÔÛ ñieåm c khoâng coù aùnh saùng vì hình chieáu cuûa diaphram bò che khuaát hoaøn toaøn bôûi ñöôøng keû cuûa noát tram vaø ñaây laø ranh giôùi giöõa caùc noát tram. Dieän tích noát tram taêng leân so vôùi kích thöôùc chính cuûa noù bôûi hieän töôïng nhieãu xaï phuï thuoäc vaøo ñöôøng keû treân 1cm cuûa kính tram coù theå bieåu dieãn baèng coâng thöùc: Vôùi α : ñoä nghieâng tia saùng khi ñi qua noát tram trong suoát. a : Chieàu roäng cuûa noát tram trong suoát b : Chieàu roäng cuûa ñöôøng keû ñen Nhöng thöïc teá ngöôøi ta thöôøng duøng loaïi tram coù ñöôøng keû ñen vaø ñöôøng trong suoát baèng nhau, do ñoù coâng thöùc treân coù theå vieát: Roõ raøng khi kính tram caøng coù nhieàu ñöôøng keû treân 1cm (a nhoû ñi) thì dieän tích noát tram taêng leân. Neáu duøng kính tram coù 20 ñöôøng keû treân 1cm thì dieän tính noát tram taêng 3.52%. Nhöng neáu duøng kính tram coù 80 ñöôøng keû/1cm thì dieän tính noát tram taêng leân 51.2%. Theo hình ta coù phöông trình: Nhöõng ñaïi löôïng trong phöông trình laø nhöõng ñaïi löôïng bieán ñoåi, trong khi chuïp thì a vaø S laø nhöõng ñaïi löôïng bieát tröôùc. Ngöôøi thôï chuïp caên cöù vaøo ñoä ñaäm nhaït caàn thieát cuûa aâm baûn tram maø thay ñoåi D hoaëc r. Hai ñaïi löôïng naøy goïi laø nhöõng yeáu toá thay ñoåi trong quaù Caùc loaïi tram ñöôïc söû duïng tröôùc khi xuaát hieän tram ñieän töû 23 a D____ = _____ r S 2a sin α = _____ a+b a sin α = ____ a trình chuïp tram. Khi thay ñoåi moät yeáu toá ñeå giöõ cho phöông trình ñöôïc caân baèng caàn phaûi theâm heä soá K vaøo veá beân phaûi: Trong tröôøng hôïp heä soá K=1, nhöõng noát tram seõ chôùm chaïm vaøo nhau vaø ñoä ñen phaân boá trong noát tram coù hình doác ñöùng, ñoä ñen giaûm daàn töø trung taâm ra ngoaøi. Khi K > 1, nhöõng noát tram ñöùng rieâng reõ vaø ñoä ñen phaân boá trong noát tram coù hình choùp cuït doác ñöùng. Trong tröôøng hôïp naøy tyû leä haït ñen töông ñoái lôùn so vôùi toaøn boä dieän tích noát tram. 24 chöông 3 Hình 3.8: Tröôøng hôïp heä soá K=1 Hình 3.9: Tröôøng hôïp K > 1 a D____ = K _____ khi ñoù r S a.S K = _____ D.r ÔÛ tröôøng hôïp K < 1, thì moät phaàn dieän tích noát tram choàng leân nhau, ñoä ñen cuûa noát tram phaân boá theo hình choùp coù ñænh nhoïn vaø ñoä doác keùm hôn. Nhö vaäy ñoä ñen giaûm daàn töø taâm ra ngoaøi raát nhanh. Khi thay ñoåi heä soá K, ta seõ ñöôïc dieän tích noát tram khaùc nhau vaø söï cheânh leäch ñoä ñen töø trung taâm ra ngoaøi cuõng nhö haït ñen lôùn hay nhoû. Heä soá K caøng lôùn coù nghóa laø D hoaëc r caøng nhoû thì ñoä töông phaûn cuûa aâm baûn caøng thaáp, noát tram ôû choã ñen caøng ñanh. Heä soá K caøng nhoû, coù nghóa laø D hoaëc r caøng lôùn thì ñoä töông phaûn cuûa aâm baûn caøng cao, noát tram ôû choã ñen cuõng nhö ôû choã traéng caøng to. Tram contakt Do quaù trình phuïc cheá vôùi tram distanz gaëp nhieàu khoù khaên: Tram kính laø nhöõng taám kính lôùn, khi di chuyeån naëng neà, khoù khaên, deã ñoå vôõ. Taïo tram kính raát khoù vaø phöùc taïp. Caùc loaïi tram ñöôïc söû duïng tröôùc khi xuaát hieän tram ñieän töû 25 Hình 3.10: Tröôøng hôïp K < 1 Maët thuoác cuûa tram kính vaø maët thuoác cuûa phim ñaët caùch nhau neân aûnh höôûng raát nhieàu ñeán chaát löôïng cuûa phim, vì vaäy ngöôøi ta phaûi nghieân cöùu tìm ra loaïi tram coù theå tieáp xuùc vôùi beà maët cuûa vaät lieäu nhaïy saùng vaø coù chaát löôïng cao hôn, ñoù laø tram contakt . Lyù thuyeát taïo ñieåm baèng tram contakt Tram contakt cuõng nhö tram distanz coù nhieäm vuï bieán ñoåi chuøm saùng ñoàng nhaát thaønh cöôøng ñoä saùng bieán thieân vaø coù chu kyø phuø hôïp vôùi toâng maøu cuûa baøi maãu. Keát quaû cuûa quaù trình naøy laø ta seõ coù nhöõng ñieåm tram coù ñoä lôùn khaùc nhau. Hai loaïi tram contakt vaø dis- tanz phaân bieät vôùi nhau baèng caùc cô sôû lyù thuyeát cuûa vieäc taïo tram maø trong ñoù chuû yeáu laø söï khaùc nhau giöõa caáu taïo caùc ñieåm tram. Ñieåm tram contakt coù ñoä ñaäm khaùc nhau, ôû trung taâm coù ñoä ñen lôùn nhaát, caøng xa gaàn ngoaøi rìa thì ñoä ñen caøng giaûm daàn. Tuøy theo cöôøng ñoä aùnh saùng chieáu tôùi nhöõng ñieåm tram coù ñoä lôùn khaùc nhau ñöôïc taïo thaønh treân maøng nhaïy saùng. WENER REBENER ñaõ mieâu taû ñaëc ñieåm cuûa haït tram contakt qua söï phaân boå maät ñoä (Hình 3.11.a), nhöng KLAUS SEIDEL cho raèng vieäc mieâu taû nhö vaäy chöa chính xaùc vaø môùi chæ ra moät chieàu, theo oâng söï phaân boå moät haït tram contakt ñöôïc bieåu dieãn baèng nhöõng ñöôøng troøn coù maät ñoä. Moâ hình naøy giuùp ta coù theå nhaän bieát ñöôïc khaû naêng haáp thuï aùnh saùng cuûa töøng ñieåm tram. Phaân boá maät ñoä cuûa tram contakt seõ quyeát ñònh söï phaân boå maät ñoä treân phim ñeå taïo neân ñöôïc baûn phim tram toát hôn. Ta thaáy raèng aùnh saùng chieáu tôùi phim khoâng bao giôø coù ñöôïc moät cöôøng ñoä lôùn hôn laø cöôøng ñoä aùnh saùng chieáu tôùi baøi maãu. Ñieàu naøy phaûi nhaéc tôùi ôû ñaây ñeâå phaân bieät tram contakt vôùi tram distanz (trong tram distanz ta seõ coù nhöõng ñieåm coù cöôøng ñoä lôùn hôn) laø aùnh saùng chieáu tôùi baøi maãu vaø vaät lieäu nhaïy saùng coù ñoä lôùn khaùc nhau. Khoaûng roäng maät ñoä cô sôû maø tram contakt coù theå taùi taïo bò giôùi haïn bôûi khoaûng maät ñoä treân tram contakt. Khoaûng roäng maät ñoä max vaø min 26 chöông 3 cuûa tram contakt baèng khoaûng maät ñoä maø ta coù theå taùi taïo ñöôïc, ñieàu naøy ñöôïc ñaëc tröng cho caùc tram contakt xaùm, vôùi caùc tram contakt maøu Magenta thì ñoä roäng maâät ñoä höõu ích phuï thuoäc vaøo nguoàn saùng söû duïng. Caáu taïo maät ñoä cuûa tram seõ quyeát ñònh hình daïng ñoà thò taàng thöù khi taïo tram vaø ñaëc tröng cuaû tram. Caùc loaïi tram contakt raát phong phuù, moãi loaïi seõ coù moät ñaëc tröng rieâng, chính vì theá cho töøng saûn phaåm seõ coù moät loaïi contakt cho phuø hôïp. Caùc loaïi tram ñöôïc söû duïng tröôùc khi xuaát hieän tram ñieän töû 27 Hình 3.11.a: Phaân boå haït tram theo REBENER Hình 3.11.b: Phaân boå haït tram theo SEIDELTram Contakt döôngTram Contakt döông Söï tieáp xuùc tröïc tieáp ñoùng moät vai troø to lôùn trong quaù trình chieáu saùng, chính vì vaäy ta coù theå söû duïng moät caùch deã daøng maùy chuïp quang cô vì trong baát cöù tình huoáng naøo ta cuõng coù söï tieáp xuùc tröïc tieáp giöõa vaät lieäu nhaïy saùng vaø tram contakt. Nhöng trong quaù trình contakt töø aâm baûn sang döông baûn thì ñieàu naøy khoâng giöõ ñöôïc (khoâng baûo ñaûm) vì ta phaûi coù ba lôùp roäng vôùi vaät lieäu ñeá choàng leân nhau, trong tröôøng hôïp naøy aùnh saùng phaûi ñi qua caû caùc vaät lieäu ñeá nöõa. Trong thöïc teá ta xöû lyù nhö sau: maët thuoác cuûa phim vaø maët thuoác cuûa tram contakt nhö tröôøng hôïp chuïp quang cô ñöôïc choàng leân nhau vaø baøi maãu choàng leân treân cuøng vì vaäy haäu quaû laø aùnh saùng khi ñi qua aâm baûn seõ bò taùn saéc ôû vaät lieäu ñeá cuûa aâm baûn vaø daãn ñeán hieän töôïng laø khoaûng roäng maät ñoä coù theå taùi taïo ñöôïc seõ bò thu heïp. Quyeát ñònh löïa choïn giaûi phaùp naøo seõ phuï thuoäc vaøo vieäc ta nhaán maïnh detail hay ñoä roäng maät ñoä. Söï tieáp xuùc tröïc tieáp giöõa tram vaø phim (tröôøng hôïp a) seõ cho ta ñoä contrast lôùn nhöng detail ít. Söï tieáp xuùc tröïc tieáp giöõa aâm baûn vaø phim (tröôøng hôïp b) seõ cho ta ñoä contrast nhoû nhöng nhieàu detail. Caùc phöông phaùp cheá taïo tram contakt Ñeå cheá taïo ra moät taám tram contakt coù theå taùi taïo maøu chính xaùc ta gaëp raát nhieàu khoù khaên phaûi vöôït qua ngay caû trong tröôøng hôïp ñaõ chaáp nhaän moät soá ñoøi hoûi gaàn ñuùng khi cheá baûn (phaàn 3.5) ta cuõng 28 chöông 3 1 2 3 2 1 3 Hình 3.12 : Söï boá trí khaùc nhau khi contakt (eùp phim) 1. AÂm baûn 2.Tram Contact 3.Phim phaûi ñaët ra moät vaán ñeà nöõa laø moät ñieåm tram phaûi coù phaân boå maät ñoä nhö theá naøo, ñeå traû lôøi caâu hoûi naøy ta coù theå söû duïng caùc nghieân cöùu toaùn, lyù cuûa SEIDEL. Nhöõng cô sôû lyù thuyeát naøy phaûi ñöôïc söû duïng trong thöïc teá vaø noù laø vaán ñeà chuû yeáu khi cheá taïo tram contakt. Ñieàu ñoù coù nghóa laø muoán taïo ñöôïc saûn phaåm vôùi nhöõng tính chaát ñònh tröôùc thì ta phaûi xaùc ñònh ñöôïc söï phaân boá maät ñoä cuûa moät ñieåm tram vôùi moät sai soá chaáp nhaän ñöôïc, nhöng vaãn coù moät caâu hoûi laø laøm theá naøo ñeå coù moät taám tram toái öu? Vôùi nhöõng lyù do ta coù theå hieåu ñöôïc laø nhaø saûn xuaát khoâng bao giôø coâng boá phöông phaùp cheá taïo tram contakt cuûa hoï, chính vì vaäy ôû ñaây chuùng ta khoâng trình baøy ñöôïc chi tieát ngöôøi ta laøm nhö theá naøo. Phöông phaùp coå ñieån nhaát ñeå cheá taïo neân moät taám tram contakt laø taïo töø tram Kính. Vôùi moât nguoàn saùng coá ñònh qua caùc khe hôû treân kính tram ta seõ coù söï phaân boå naêng löôïng taïo neân caùc ñieåm treân phim. Vôùi ñoà thò Gradation trung bình hoaëc coù ñoä doác khoâng lôùn thì tram distanz seõ chöùng toû öu ñieåm cuûa noù vì tram Kính ñöôïc taïo baèng maùy vaø noù taïo neân ñöôïc nhöõng haït tram raát ñeàu ñaën. OÂng REBNERñaõ chæ ra tram contakt taïo töø tram Kính coù tính chaát nhö tram kính vì noù khoâng coù ñaëc tröng negativ hay positiv moät caùch roõ raøng. OÂng döïa treân cô sôû laø taát caû caùc tính chaát truyeàn taàng thöù cuûa tram kính cuõng nhö cuûa tram contakt ñöôïc taïo bôûi tram kính trong caùc ñieàu kieän thuû coâng laø nhö nhau. Baèng caùch thay ñoåi caùc loaïi tram distanz hay thay ñoåi khaåu ñoä thì khi cheá taïo ra Tram contakt ta cuõng khoâng gaây aûnh höôûng tôùi ñöôïc tính chaát truyeàn taàng thöù cuûa tram contakt. Qua thí nghieäm cuûa CLAU SEIDEL thì nhöõng ñieàu khaúng ñònh cuûa REBNER ñöôïc loaïi tröø. Moät söï phaân boå maät ñoä baát kyø cuûa moät ñieåm tram contakt coù theå ñöôïc ñònh tröôùc neáu ta coù kieán thöùc veà caùc thoâng soá chieáu saùng vaø caùc thoâng soá cuûa tram kính. SEIDEL laïi chöùng minh raèng khoâng nhöõng söï phaân boå naêng löôïng cuûa aùnh saùng ñaèng sau taám tram kính maø caû ñoà thò taàng thöù cuûa vaät lieäu phim cuõng aûnh höôûng quyeát ñònh ñeán caáu taïo moät ñieåm tram contakt . Moät phöông phaùp môùi ñeå cheá taïo ra tram contakt laø phöông phaùp cuûa PAUL WEISHAUPT. OÂng ñaõ thieát keá moät ñaàu ghi xoay, “trong Caùc loaïi tram ñöôïc söû duïng tröôùc khi xuaát hieän tram ñieän töû 29 ñoù töøng ñieåm tram seõ ñöôïc chieáu leân phim, phaàn chieáu saùng ñöôïc thieát keá sao cho ta coù theå taïo ñöôïc caùc ñieåm coù ñaëc tröng khaùc nhau. Vì caáu taïo cuûa moät ñieåm ñöôïc “löu tröõ “ neân caùc tram ñöôïc taïo ra trong caùc thôøi ñieåm khaùc nhau nhöng coù tính chaát töông töï nhau seõ coù cuøng moät ñaëc tröng. Do ñoøi hoûi cuûa khaùch haøng ngaøy caøng cao hôn neân coù raát nhieàu thieát bò ñeå kieåm tra chaát löôïng ñieåm tram. Öu vaø nhöôïc ñieåm cuûa tram contakt Tram contakt töø khi xuaát hieän treân thò tröôøng ñaõ ñaåy luøi tram dis- tanz trong raát nhieàu lónh vöïc öùng duïng, ñeå giaûi thích ñieàu naøy chuùng ta phaûi tìm hieåu nhöõng öu ñieåm cuûa tram contakt. 1. Tram contakt do vaät lieäu ñeá cuûa noù reû tieàn hôn nhieàu so vôùi tram distanz, maët khaùc ñöùng veà maët troïng löôïng vaø tính deã vôõ thì vieäc söû duïng tram contakt deã daøng hôn raát nhieàu. Thöïc teá, ta thaáy caùc ñieåm cuûa tram contakt ñöôïc cheá taïo coù söï phaân boå maät ñoä haàu nhö baát kyø, ñieàu ñoù daãn ñeán söï phong phuù veà caùc loaïi tram contakt treân thò tröôøng cho moãi loaïi baøi maãu hay thaäm chí cho kyõ thuaät taïo tram ñaëc bieät ta cuõng coù loaïi tram contakt phuø hôïp. Neáu ta ñaõ choïn ñöôïc loaïi tram contakt phuø hôïp thì nhöõng bieän phaùp nhaèm caûi tieán khaû naêng truyeàn taàng thöù khi taïo tram laø khoâng caàn thieát. Chính vì vaäy khaû naêng tieâu chaån hoùa loaïi tram contakt naøy raát lôùn. Toùm laïi söï phong phuù veà ñaëc tröng cuûa tram contakt laø öu ñieåm chuû yeáu cuûa noù so vôùi tram distanz. 2. Khi taïo tram ta coù söï tieáp xuùc tröïc tieáp giöõa vaät lieäu phim vaø tram contakt seõ taùi taïo maät ñoä khoâng phuï thuoäc vaøo caùc thoâng soá cuûa quaù trình chieáu saùng, ví duï nhö khoaûng caùch giöõa tram kính vaø vaät lieäu nhaïy saùng ñeå taïo neân söï phaân boå maät ñoä ñieåm tram, chính vì vaäy coâng vieäc taïo tram vôùi tram contakt ñöôïc ñôn giaûn hoùa raát nhieàu. Quaù trình xaùc ñònh khoaûng caùch tram nhö khi duøng tram distanz laø khoâng coù. 30 chöông 3 Thoâng thöôøng bao giôø beân caïnh öu ñieåm cuõng coù khuyeát ñieåm maø chuùng ta phaûi nhìn nhaän. Ñeå taïo neân moät söï tieáp xuùc hoaøn haûo khi taïo tram, ta phaûi caàn ñeán nhöõng maùy huùt chaân khoâng raát maïnh, trong maùy chuïp quang cô hay maùy taùch maøu coå ñieån thì cuøng moâät coâng suaát huùt chaân khoâng ta phaûi huùt caû phim laãn taám tram contakt. Ñieàu naøy taïo neân nhöõng vaán ñeà kyõ thuaät khoù khaên, neáu khoå phim caøng lôùn ta caøng coù nhieàu bong boùng khí xuaát hieän daãn ñeán vieäc haïn cheá chaát löôïng phim ñöôïc taïo ra. Hieän töôïng taïo quaàng Newton khieán caùc nhaø saûn xuaát phaûi taïo cho ñöôïc loaïi phim coù haït tram raát mòn, maët khaùc tröôùc khi chuïp ta phaûi raûi leân treân beà maët phim moâät lôùp boät choáng quaàng Newton. Tram contakt phaûi chòu ñoä maøi moøn cô hoïc lôùn, chính vì theá ñoä beàn cuûa tram contakt bò haïn cheá. Hieän töôïng tích ñieän cho ma saùt trong caùc ñieàu kieän khoâng khí khoâ vaø noùng cuõng aûnh höôûng ñeán chaát löôïng baûn tram . Caùc loaïi tram ñöôïc söû duïng tröôùc khi xuaát hieän tram ñieän töû 31 Khi nghieân cöùu veà caùc loaïi tram ngöôøi ta khoâng theå boû qua caùc yeáu toá cô baûn taïo thaønh cuõng nhö caùc phöông phaùp tính toaùn veà tram. Trong quaù trình truyeàn taàng thöù baèng tram, caùc ñaëc tröng cô baûn cuûa caùc loaïi tram seõ ñoùng vai troø quyeát ñònh. Ngaøy nay, theo söï tieán boä vöôït baäc cuûa khoa hoïc kyõ thuaät, ñaëc bieät laø coâng ngheä thoâng tin, tram ñieän töû ngaøy caøng toû veû öu ñieåm noåi baät cuûa noù vaø cuõng coù nhieàu phöông phaùp taïo tram ñieän töû khaùc bieät nhieàu so vôùi caùc phöông phaùp truyeàn thoáng; tuy nhieân khi nghieân cöùu vaø tính toaùn veà tram ñieän töû, ngöôøi ta vaãn phaûi duøng ñeán caùc phöông phaùp tính veà tram theo caùc loaïi tram truyeàn thoáng. Chöông 4 Cô sôû lyù thuyeát veâà tram vaø caùc aûnh höôûng cuûa noù trong quaù trình cheá baûn Goùc leäch tram Goùc leäch tram chæ coù ñònh nghóa cho caùc loaïi tram coù phaân töû boá trí ñeàu ñaën, goùc leäch cuûa tram ñöôïc ñònh nghóa baèng ñoä leäch cuûa caáu truùc so vôùi goùc vuoâng. Thí duï: Ñoái vôùi tram haït (tram vuoâng, troøn, ellipse…) coù goùc leäch 00 cuõng laø goùc leäch 900. Coøn caùc loaïi tram ñöôøng (Linien Raster) thì chæ coù moät goùc leäch. Ñôn vò ñeå ño ñoä leäch laø “ñoä”, ñoù laø goùc leäch tuyeät ñoái cuûa tram. Khi in choàng caùc tram seõ coù goùc leäch töông ñoái vôùi nhau, thí duï nhö hình veõ (theo hình veõ thì β laø goùc leäch töông ñoái). Vì tram seõ leäch theo hai höôùng phaûi vaø traùi neân ta phaûi quy chuaån höôùng leäch tram theo chieàu kim ñoàng hoà cho deã tính. Hieän töôïng moireù vaø taùc ñoäng cuûa noù Khi chuùng ta in choàng maøu coù theå coù nhöõng ñöôøng soïc hay töøng nhoùm ñieåm xuaát hieän. Hieän töôïng naøy goïi laø moireù. Nguyeân nhaân cuûa hieän töôïng moireù laø do taùc ñoäng veâà vò trí töông ñoái cuûa caùc haït tram vôùi nhau daãn ñeán söï toång hôïp maøu khaùc nhau. 34 chöông 4 Hình 4.1: Goùc leäch tram 450 β600 R1 R2 Khi in choàng maøu coù theå xaûy ra hieän töôïng caùc haït tram cuûa caùc maøu khaùc nhau choàng khít leân nhau hay naèm caïnh nhau. Hieän töôïng ñoù seõ laøm cho chuùng ta caûm nhaän sai leäch maøu. (Xem hình veõ) Neáu quan saùt hình veõ ta thaáy caùc haït tram in choàng khít leân nhau seõ taïo neân söï toång hôïp maøu khaùc vôùi haït tram naèm caïnh nhau. Haáp thuï aùnh saùng cuûa haït tram choàng khít leân nhau laø cöïc tieåu vaø nôi caùc haït tram khoâng choàng leân nhau laø cöïc ñaïi, neáu khi in xuaát hieän chu kyø thay ñoåi giöõa hai cöïc ñaïi vaø cöïc tieåu naøy thì seõ xuaát hieän moireù. Khi in vôùi caùc goùc leäch coå ñieån thì hai cöïc ñaïi vaø cöïc tieåu treân seõ xuaát hieän cuøng vôùi vieäc taïo neân caùc Rosette coù taâm ñieåm vaø khoâng coù taâm ñieåm. Cô sôû lyù thuyeát veà tram 35 a b Hình 4.2: Vò trí cuûa caùc haït tram khi choàng leân nhau. a. Caùc haït tram choàng khít leân nhau b. Caùc haït tram naèm caïnh nhau Hình 4.3: Vò trí töông ñoái cuûa caùc haït tram.a b Caùc Rosette coù taâm ñieåm laø Rosette taïo bôûi caùc haït tram choàng khít leân nhau vaø voøng ngoaøi cuûa taâm naøy laø caùc haït tram bao quanh nhöng khoâng choàng khít leân nhau. Caùc Rosette khoâng coù taâm ñieåm chæ goàm caùc haït tram keá caän nhau (coù theå choàng moïât phaàn leân nhau) taïo thaønh moät voøng troøn. Khi nghieân cöùu hieän töôïng moireù chuùng ta nhaän thaáy raèng hieän töôïng moireù xuaát hieän maïnh nhaát khi goùc leäch tuyeät ñoái baèng 00 vaø nhoû nhaát khi goùc leäch baèng 450. Do vaäy khi in ñen traéng ngöôøi ta thöôøng choïn goùc 450 vaø khi in maøu, thoâng thöôøng maøu chuû ñaïo seõ ñöôïc in vôùi goùc 450, caùc maøu khaùc seõ ñöôïc xoay vôùi caùc goùc leäch. 36 chöông 4 a b Hình 4.4: Hình daïng cuûa caùc Rosette a. Caùc Rosette coù taâm ñieåm b. Caùc Rosette khoâng coù taâm ñieåm Hình 4.5: Theo hình veõ ta thaáy hieän töôïng Moireù xuaát hieän roõ nhaát ôû 00 vaø ít nhaát ôû 450. Cô sôû lyù thuyeát veà tram 37 Hình 4.6: Caùc daïng Moireù Ñònh nghóa vaø coâng thöùc tính chu kyø, höôùng Moireù Tröôùc ñaây ñeå tính hieän töôïng moireù ngöôøi ta thöôøng laøm theo kinh nghieäm vôùi caùc goùc leäch khaùc nhau. Goldberg ñaõ xaây döïng coâng thöùc toaùn hoïc cho hieän töôïng naøy. Coâng thöùc naøy veà sau ñöôïc hoaøn thieän bôûi WALLJUS, TOLLENAAR, ONO, YULE ... Moireù xuaát hieän khi chuùng ta in caùc haït tram coù caáu truùc ñeàu ñaën choàng leân nhau nhöng baûn thaân noù cuõng ñaõ coù ñeàu ñaën caùc daûi moireù hay vuøng moireù. Caùc daûi vaø vuøng moireù naøy coù caáu truùc raát gioáng caáu truùc cuûa tram. Khoaûng caùch ngaén nhaát giöõa caùc ñieåm moireù ñöôïc goïi laø chu kyø moireù, kyù hieäu: e. Goùc leäch maø moireù taïo vôùi phöông thaúng ñöùng goïi laø höôùng moireù, kyù hieäu: R. Coâng thöùc toång quaùt cho hieän töôïng moireù ñöôïc xaây döïng vôùi caùc tram ñöôøng (Linien Raster) coù maät ñoä (Rasteweier) khaùc nhau vaø ñoä roäng ñöôøng (Ñoä phaân giaûi tính theo ñôn vò: soá ñöôøng treân moät ñôn vò dieän tích) khaùc nhau. 38 chöông 4 Hình 4.7 Khi in choàng hai tram coù ñaëc tính nhö treân seõ taïo neân moät moireù ñöôïc bieåu dieãn baèng ñöôøng saùng vaø toái song song nhö hình veõ. Ta coù coâng thöùc: Vôùi α : goùc giöõa hai tram R : goùc giöõa höôùng moireù vaø goùc 900 K1 : ñoä roäng ñöôøng cuûa loaïi tram 1. K2 : ñoä roäng ñöôøng cuûa loaïi tram 2. e : khoaûng caùch ngaén nhaát giöõa hai ñöôøng moireù (chu kyø moireù). Coâng thöùc naøy chæ duøng cho loaïi tram ñöôøng, khi chuyeån sang tram ñieåm seõ xuaát hieän hai moireù: 1- Moireù thöù nhaát chòu aûnh höôûng cuûa goùc leäch α. 2- Moireù thöù hai chòu aûnh höôûng cuûa goùc leäch 900 - α. Sôû dó coù hai höôùng tram naøy laø do ñaëc ñieåm cuûa tram ñieåm nhö ñaõ giaûi thích ôû treân. Khi in tram ñieåm coù theå xuaát hieän nhöõng moireù caáp baäc cao hôn, veà lyù thuyeát coù voâ soá nhöõng moireù vôùi nhöõng caáp baäc khaùc nhau. Coù moät nguyeân taéc cô baûn: moireù cuûa tram ñöôøng ôû vò trí 00 hay 900 ñöôïc nhaän bieát roõ raøng nhaát. Nhaän bieát moireù khoù khaên hôn khi goùc leäch ôû giöõa hai khoaûng ñoù vaø ít nhaát ôû goùc 450. Khi in nhieàu maøu ngöôøi ta in vôùi goùc leäch ñeå traùnh hieän töôïng caùc haït tram choàng khít leân nhau hay naèm caïnh nhau daãn ñeán söï sai leäch veà maøu. Cô sôû lyù thuyeát veà tram 39 K1.K2e = ____________________ K1 2 + K2 2 - 2K1.K2.cosα K1.sinαR = α + arctg ____________ K2 - K1.cosα Moireù khi in ba maøu Hieän töôïng moireù seõ xuaát hieän raát nhieàu khi ta in ba maøu. Ñeå tính toaùn caùc hieän töôïng moireù ta coù theå söû duïng caùc coâng thöùc ôû treân vôùi caùc tram coù maät ñoä P1, P2, P3 vaø caùc goùc leäch cuûa noù vôùi nhau α1,2 , α2,3, α1,3. Nhöõng tram naøy seõ taïo neân hieän töôïng moireù töøng ñoâi moät neân seõ coù ba moireù, khi duøng tram ñieåm ta seõ coù ba moireù tieáp theo vôùi goùc leäch (900-α). Vì moireù coù caáu truùc gioáng nhö tram cho neân coù theå chính noù taïo vôùi tram moät moireù caáp cao hôn (moireù môùi). Thí duï: Khi in hai tram choàng leân nhau taïo neân moät moireù vaø moireù ñoù hôïp vôùi tram thöù ba taïo neân moät moireù môùi. Baèng caùch nhö vaäy coù theå taïo neân ñöôïc 18 loaïi moireù khaùc nhau (do toå hôïp cuûa ba tram) vaø chính 18 moireù naøy cuõng coù theå taïo vôùi nhau taïo neân nhöõng moireù môùi vaø ta coù 153 moireù môùi. Noùi toùm laïi, ngöôøi ta coù theå sinh ra voâ soá caùc moireù khaùc nhau nhöng coù moät ñieàu quan troïng moireù caáp caøng cao thì ñoä contrast caøng giaûm. Neáu caàn thieát, chuùng ta coù theå tính ñöôïc chu kyø vaø höôùng cuûa taát caû caùc moireù coù theå xuaát hieän. Nhöng ñeå tính toaùn ñöôïc ñoøi hoûi phaûi coù nhieàu coâng söùc tính toaùn. HARMUT SCHMIDT vaø TOHANNES SCHOPPMEYER ñaõ tính baèng maùy tính ñieän töû cho chuùng ta ñieàu ñoù. Tram vôùi caùc goùc leäch coå ñieån vaø hieän töôïng moireù Taát caû caùc tram coå ñieån ñeàu coù chung moät maät ñoä tram vaø goùc leäch cuûa tram vôùi nhau coù caùc giaù trò 150, 300, 450 hay 600. Heä thoáng naøy ñöôïc thieát laäp döïa treân kinh nghieäm trong thöïc teá. Coøn coù theå coù raát nhieàu heä thoáng khaùc, moãi heä thoáng phuø hôïp vôùi caùc ñieàu kieän in cuï theå. Khi in moät maøu goùc leäch 450 ñöôïc löïa choïn vì ôû goùc leäch naøy hieän töôïng moireù laø nhoû nhaát (nhö ñaõ noùi ôû phaàn tröôùc). Goùc leäch toái öu khi in hai maøu giöõa caùc tram vôùi nhau laø 450 (töùc goùc leäch giöõa hai tram naøy laø 450), nhöng trong toaøn boä khoaûng 40 chöông 4 300-600 thì chu kyø moireù e cuõng nhoû. Chính vì vaäy, trong khoaûng naøy moät söï thay ñoåi nhoû cuûa goùc leäch cuõng khoâng aûnh höôûng lôùn ñeán chu kyø moireù hay noùi caùch khaùc söï ñoøi hoûi chính xaùc cuûa goùc leäch tram laø khoâng lôùn tröø goùc leäch 370 vaø 530 vì coù hieän töôïng moireù baäc hai (töùc laø goùc leäch 370 vaø 530 seõ taïo moireù vôùi höôùng moireù cuûa maøu coøn laïi). Khi in ba maøu vôùi tram ñieåm caùc goùc leäch ñöôïc löïa choïn laø caùch nhau 300 baèng caùch nhö vaäy caùc goùc leäch cho ba tram naèm caùch nhau 900 khi in tram ñöôøng. ÔÛ ñaây coù maâu thuaãn vì goùc 450 raát ít gaëp moireù nhöng chuùng ta phaûi in vôùi caùc goùc leäch khaùc nhau neân hieän töôïng moireù chaéc chaén seõ xuaát hieän vaán ñeà laø phaûi choïn goùc leäch phuø hôïp ñeå giaûm toái thieåu hieän töôïng moireù. Tröôøng hôïp ñaëc bieät: hai taám tram maät ñoä khaùc nhau khoâng coù goùc leäch (α = 0) khi in choàng leân nhau seõ taïo neân moireù vôùi caùc ñaëc tröng sau: Trong tröôøng hôïp naøy seõ xuaát hieän moät moireù vôùi chu kyø e höôùng song song vôùi höôùng cuûa tram. Neáu hai tram coù maät ñeàu nhau thì K1 = K2 (taát nhieân trong thöïc teá khoâng bao giôø ta coù K1 = K2 neân K1 - K2 = ε = ∆K) Ví duï : K1 ≈ K2 = 0,2 mm; K1 - K2 = 0,002 mm Cô sôû lyù thuyeát veà tram 41 K1.K2e = _______ vaø R = 00 K1 - K2 K1.K2 K 2 0.04 e = ________ = _____ = _____ = 20 mm K1 - K2 ∆K 0.002 Ta thaáy chæ vôùi moät sai soá K raát nhoû cuõng taïo neân moät moireù vôùi chu kyø lôùn hôn ñoä roäng haït tram 100 laàn (20/0,2). Hieäu öùng naøy duøng ñeå xaùc ñònh maät ñoä tram baèng caùch boá trí moät caây thöôùc goàm nhieàu ñöôøng keû leäch nhau moät goùc nhö hình veõ 4.8, theo chieàu ñi leân cuûa caây thöôùc ta thaáy khoaûng caùch giöõa hai caïnh keá tieáp nhau cuûa caây thöôùc taêng daàn, ñieàu naøy öùng vôùi K taêng daàn treân töøng khoaûng cuûa caây thöôùc ngöôøi ta ño khoaûng caùch giöõa hai ñöôøng töông öùng vôùi ñoä roäng haït tram (maät ñoä tram) taïi ñoù vaø ghi soá keá beân. Ta döïa vaøo thöôùc ñeå kieåm tra maät ñoä cuûa tram (soá ñöôøng treân moät ñôn vò dieâän tích), nguyeân taéc kieåm tra nhö sau: neáu ñoä roäng cuûa haït tram treân film kieåm tra gaàn baèng ñoä roâäng khoaûng naøo cuûa thöôùc thì seõ xuaát hieän moireù vì ôû ñoù moireù lôùn nhaát nhö ta noùi ôû treân - dó nhieân ngöôøi ta boá trí caùc vaïch ñi leân cuûa thöôùc theo caùc höôùng nhaát ñònh vaø vôùi thöôùc naøy ta chæ ño ñöôïc nhöõng maøu coù höôùng (goùc ñoä) truøng vôùi höôùng cuûa thöôùc ño (R = 0). 42 chöông 4 Hình 4.8: Thöôùc ño maät ñoä tram Coâng thöùc ruùt goïn cho in maøu vôùi caùc goùc leäch coå ñieån Trong in maøu vôùi caùc goùc leäch coå ñieån thì caùc tram duøng cho caùc maøu khaùc nhau coù cuøng maät ñoä, khi cho hai tram choàng leân nhau ta coù coâng thöùc ruùt goïn cuûa chu kyø moireù: Töø coâng thöùc naøy ta coù theå döïng ñoà thò sau : Cô sôû lyù thuyeát veà tram 43 Κ αe = ________ R = 900 + ___ α 2 2sin __ 2 K: Haèng soá chæ chu kyø moireù 1 vaø 2 : Tram ñieåm 1 : Tram ñöôøng Hình 4.9: Ñaây laø ñoà thò bieåu dieãn möùc ñoä moireù giöõa hai tram coù goùc leäch α.. Ta chæ söû duïng ñöôøng (1) cho tram ñöôøng coøn vôùi tram ñieåm ta phaûi keát hôïp caû hai ñöôøng cong (1) vaø (2) cho hai höôùng cuûa ñieåm tram. Ta nhaän thaáy vôùi α = 0 khoaûng caùch giöõa caùc moireù (chu kyø moireù) laø ∞, luùc naøy ta khoâng nhaän thaáy ñöôïc hieän töôïng moireù nöõa. Neáu α taêng leân thì khoaûng caùch cuûa moireù giaûm xuoáng raát nhanh vaø ñaït ñöôïc minimum ôû 900. Ñeå tính chu kyø cuûa höôùng moireù thöù hai ta duøng coâng thöùc : Neâáu moireù e’ coù goùc leäch α = 900, thì khoaûng caùch giöõa caùc moireù laø ∞ vaø neáu α = 0 thì noù nhoû nhaát (theo ñoà thò hình 4.9). Vì caû moireù e vaø e’ ñeàu toàn taïi cho neân moireù seõ xuaát hieän nhoû nhaát taïi goùc α = 450 (töùc taïi giao ñieåm cuûa hai ñöôøng cong bieåu dieãn cho hai höôùng moireù). Goùc leäch 600 cuõng ñöôïc khuyeân duøng, caùc giaù trò naøy ñaõ ñöôïc giôùi thieäu ôû DIN 16547, maø ta seõ giôùi thieäu ôû phaàn sau. Khi in boâán maøu ta coù theå löïa choïn goùc leäch cho caû boán maøu naèm trong phaïm vi 900, goùc leäch giöõa hai tram trong tröôøng hôïp naøy laø 22,50. Baèng caùc coâng thöùc tính toaùn ta seõ tính ñöôïc moireù taïo thaønh do goùc leäch 22,50 laø e = 2,56K vaø R = 101,250, moireù naøy quaù nhoû vaø khoâng theå thaáy baèng maét thöôøng. Tuy nhieân, trong thöïc teá khi in tram ñieåm ta luoân coù hai höôùng tram vaø ñaây chính laø nguyeân nhaân taïo neân söï truøng laëp. Giaû söû raèng giöõa maøu in thöù nhaát vaø thöù ba leäch nhau 450, luùc naøy ta seõ coù chu kyø moireù e = 1,31K vaø R = 112,50 (moireù quaù nhoû khoâng theå nhìn thaáy ñöôïc), nhöng goùc R = 112,50 chính laø goùc vuoâng so vôùi goùc 22,50 (22,50 + 900 = 112,50) vaø noù cuõng chính laø nhaùnh coøn laïi cuûa tram coù goùc leäch 22,50. Nhö vaäy, ôû ñaây xuaát hieän söï truøng nhau giöõa nhaùnh tram thöù hai cuûa tram coù goùc leäch 22,50 vôùi moireù do goùc leäch 450 taïo neân, do ñoù chæ caàn coù moät söï sai soùt naøo ñoù duø raát nhoû cuõng coù theå taïo ra moät moireù coù chu kyø lôùn nhìn thaâáy 44 chöông 4 Hình 4.10: Moireù M1,3 = 112,5 0 do goùc leäch 450 taïo thaønh giöõa hai höôùng tram R1 vaø R3 truøngvôùi nhaùnh coøn laïi cuûa höôùng tram thöù hai R2 = 22,5 0 112,50 450 22,50 R1 R3 R2 R’2 ≡ Μ 1,3 K e’ = ___________ 900 - α 2sin _______ 2 roõ raøng do söï truøng hôïp treân gaây ra. Chính vì vaâäy goùc leäch 22,50 khoâng phuø hôïp, vì theá ngöôøi ta phaûi coù moät heä thoáng goùc leäch phuø hôïp cho vieâäc in 4 maøu vaø ngöôøi ta lôïi duïng moät ñaëc tính sau: “Neáu ñoä roäng cuûa daûi moireù taïo thaønh caøng nhoû thì moireù xuaát hieän caøng môø”. Hieäu öùng naøy ñöôïc söû duïng thuaän lôïi nhaát khi in maøu vaøng. Maøu vaøng laø maøu khi in chung vôùi maøu khaùc seõ taïo neân moät moireù yeáu nhaát, trong thöïc teá ñieàu naøy ñaõ ñöôïc coâng nhaän hieån nhieân, goùc leäch cuûa ba maøu coøn laïi seõ leäch nhau 300 hay 600 vaø maøu vaøng seõ coù goùc leäch 150 so vôùi maøu khaùc.Trong DIN16547 caùc goùc leäch duøng ñuùng quy taéc naøy. Cô sôû lyù thuyeát veà tram 45 Hình 4.11: Caùc goùc leäch tieâu chuaån ñöôïc duøng cho in 2,3,4 maøu trong DIN 16547 Maëc duø vaäy, nhöõng goùc leäch naøy khoâng phaûi laø toái öu, neáu coù moät söï sai nhoû veà goùc leäch thì seõ xuaát hieän hieän töôïng moireù coù theå nhaän bieát. Ñeå hieåu ñöôïc ñieàu naøy ta phaûi tính toaùn cuï theå: Neáu öùng vôùi goùc leäch α=600 giöõa caùc tram seõ taïo 1 moireù ñaàu tieân: Cuøng luùc ñoù noù cuõng taïo neân moät moireù thöù hai vôùi: Vì moireù thöù hai coù höôùng R2 = 105 0 naèm giöõa hai höôùng tram taïo ra noù neân noù khoâng coù chu kyø lôùn. Tuy nhieân, do moireù thöù nhaát coù M1,2 = 120 0 vaø vì baûn thaân moireù cuõng coù caáu truùc gioáng tram neân noù cuõng coù hai höôùng vaø höôùng coøn laïi cuûa noù laø M1’ = 30 0 chaéc chaén seõ truøng vôùi moät höôùng tram R3 naøo ñoù. Neáu söï truøng hôïp naøy hoaøn haûo thì goùc (R3,^M’1,2) = 0 0 => e = ∞, nhöng thöïc teá khi in neáu (R3,^M’1,2) =/ 0 0 chaéc chaêén daãn ñeán chu kyø moireù nhìn thaâáy ñöôïc. Maët khaùc khi in khoâng chính xaùc thì toâng ñoä maøu cuûa baûn in naøy vôùi baûn in khaùc seõ khoâng gioáng nhau. Sai soá cho pheùp cuûa caùc goùc leäch khi söû duïng tram coå ñieån Nhaän xeùt 1: Giöõa maøu thöù nhaát vaø maøu thöù hai söï thay ñoåi goùc leäch nhoû keùo theo söï thay ñoåi nhoû cuûa moireù nhöng khi in maøu thöù ba seõ xuaát hieän moireù roõ raøng. Nhaän xeùt 2: Maøu thöù nhaát vaø maøu thöù hai coù goùc leäch chính xaùc thì moät loãi nhoû veà goùc leäch cuûa maøu thöù ba seõ xuaát hieän roõ raøng moireù. Nguyeân nhaân vì höôùng cuûa moireù taïo bôûi maøu thöù nhaát vaø maøu thöù hai seõ taïo vôùi maøu thöù ba moät moireù coù chu kyø lôùn. 46 chöông 4 Κ α e1 = ________ = K R1 = 90 0 + ___ = 1200 α 22sin __ 2 K (900 - α) e2 = ___________ = 3,8K; R2 = 90 0 + _______ = 1050 900 - α 2 2sin _______ 2 Trong moïi tröôøng hôïp chuùng ta ñeàu höôùng tôùi moireù taïo bôûi maøu thöù ba vôùi moireù cuûa maøu thöù nhaát vaø maøu thöù hai taïo ra coù goùc leäch α, nhöng tram vôùi leäch khoâng coù sai soùt trong thöïc teá laø khoâng ñaït ñöôïc, tuy nhieân chuùng ta phaûi haïn cheá sai soùt trong moät khoaûng naøo ñoù. Trong haàu heát caùc nhaø maùy in ñeàu khoâng coù thoâng soá naøy. Ñeå nhaän bieát ñöôïc vaán ñeà naøy, nhieàu tram vôùi maät ñoä khaùc nhau ñöôïc söû duïng ñeå tính toaùn vôùi chu kyø moireù khi in vôùi goùc leäch 600, neáu coù söï thay ñoåi veà goùc leäch (loãi do goùc leäch) thì seõ xuaát hieän moireù. Neáu chu kyø moireù naøy lôùn hôn ñoä roäng cuûa hình aûnh caàn in thì goùc leäch ñoù chaáp nhaän ñöôïc. Theo hình 4.12, ta thaáy: neáu muoán giöõ moät chu kyø moireù coá ñònh ñoái vôùi caùc tram coù maät ñoä cao, ñoøi hoûi ñoä chính xaùc cao hôn laø caùc tram thoâ coù maät ñoä thaáp. Cô sôû lyù thuyeát veà tram 47 Hình 4.12: Chu kyø Moireù öùng vôùi söï thay ñoåi veà goùc leäch Ví duï: Muoán giöõ chu kyø moireù laø 300mm thì ñoä sai leäch cuûa tram 70line/cm laø 1.50; cho tram 54line/cm laø 20 vaø cho tram 10line/cm laø 110 nhöng caùc giaù trò naøy khoâng thoáng nhaát: JAC YULE ñoøi hoûi sai soá cuûa goùc leäch laø ±6’; WERNER REBNER laø ±5’ ; INGO FOLKERS laø ±2’ vaø DIN 16547 ñoøi hoûi ±3’. Vôùi ñoä sai soá cho pheùp laø ±3, tram 54 seõ taïo neân moät moireù vôùi chu kyø 212mm, moireù naøy raát khoù nhaän bieát vaø khoâng aûnh höôûng ñeán chaát löôïng khi ta in hình aûnh coù nhieàu ñöôøng neùt, coøn neáu hình aûnh coù nhieàu maûng maøu thì moireù naøy coù theå nhaän bieát ñöôïc. Chính vì vaäy TOHANES SCHOPPMEYER ñoøi hoûi goùc leäch coù ñoä chính xaùc sao cho vôùi söï sai leäch ñoù seõ taïo neân moät moireù coù chu kyø 500mm, töông öùng vôùi ñieàu naøy tram 54 neáu in vôùi goùc leäch 600 (goùc leäch giöõa hai tram) thì khaû naêng sai leäch cho pheùp laø ±1’ vaø cho tram 70 laø ±0.8’ Heä thoáng tram vôùi goùc leäch tính baèng tg cuûa soá thöïc Heä thoáng naøy ra ñôøi khi ngöôøi ta söû duïng caùc thieát bò taùch maøu ñieän töû. Caùc goùc leäch naøy ñöôïc tính baèng trò soá tg goùc =1/n … 1/5,1/4, 1/3,1/2, 1, 2, 3, 4, 5, … Ngöôøi ta quyeát ñònh maøu vaøng tg = 0, maøu ñen vôùi goùc 450 => tgα =1. Moät ñieåm ñaëc bieät khaùc nöõa trong heä thoáng naøy laø tram khoâng cuøng maät ñoä. Hieän nay, vôùi caùc version ñang toàn taïi tæ soá veà maät ñoä giöõa caùc tram laø coá ñònh, maät ñoä tram cho moät maøu coù theå ñöôïc löïa choïn töï do, nhöõng maøu khaùc seõ ñöôïc tính toaùn theo ñoù döïa treân tæ leä ñaõ coù. Naêm 1974 heä thoáng naøy laàn ñaàu tieân ñöôïc aùp duïng bôûi HELL. Caùc trò soá veà tram ñöôïc cung caáp ôû baûng döôùi. Baûng 2: Heä thoáng tram vôùi goùc leäch tính baèng tg soâá thöïc 48 chöông 4 Maøu Grobschwarz Feinschwarz I Feinschwarz II Maät ñoä tram Goùc leäch Maät ñoä tram Goùc leäch Maät ñoä tram Goùc leäch Ñen 56.569 L/cm +450 84.855 L/cm +450 84.855 L/cm +450 Magenta 63.245 L/cm -18.4350 63.245 L/cm -18.4350 63.245 L/cm -18.4350 Cyan 63.245 L/cm +18.4350 63.245 L/cm +18.4350 63.245 L/cm +18.4350 Vaøng 60 L/cm 00 60 L/cm 00 56.6 L/cm +450 Heä thoáng naøy trong thöïc teá khi söû duïng coù nhieàu nhöôïc ñieåm vaø tieáp tuïc ñöôïc caûi tieán nhö trong baûng treân. Tuy nhieân, heä thoáng naøy khoâng ñöôïc thöøa nhaän roäng raõi vì khaû naêng xaûy ra moireù giöõa maøu vaøng vaø maøu ñen raát lôùn. Trong Feinschwarz, ñeå khöû moireù giöõa maøu vaøng vaø maøu ñen ta coù hai maøu naøy truøng moät goùc. Cuõng gioáng nhö caùc heä thoáng tram coå ñieån heä thoáng cuûa Hell cuõng döïa treân hieän töôïng moireù vôùi chu kyø tieán tôùi ∞ ñeå moireù khoâng xuaát hieän trong taàm nhìn thaáy, noù cuõng ñoøi hoûi söï chính xaùc giöõa caùc goùc leäch raát lôùn. Nhaän xeùt treân caùc cô sôû lyù thuyeát cuûa moireù ta thaáy heä thoáng tram cuûa Hell (hay coå ñieån) cuõng töông töï nhö nhau, khi in cuõng taïo neân caùc Rosette vaø caùc goùc leäch cuõng höôùng tôùi vieäc taïo neân moireù coù chu kyø ∞. Hieän nay caùc scanner cuûa Hell ñaõ coù theå taïo ra ñöôïc caùc tram coù goùc leäch nhö tram coå ñieån. Söï leäch maøu laø haäu quaû cuûa moireù Trong thöïc teá, khi in coù ñoä sai leäch maøu taïi töøng vuøng cuûa baûn in naøy vôùi baûn in kia vaø lyù thuyeát moireù ñöôïc öùng duïng ñeå giaûi thích hieän töôïng naøy. Caùc tram vôùi goùc leäch coå ñieån hay caùc tram ñöôïc xaây döïng treân cô sôû tg ñeàu ñöôïc öùng duïng sao cho ta coù moät moireù vôùi chu kyø ∞. Nhöõng moireù vôùi chu kyø ∞ phaûn öùng raát nhaïy vôùi söï thay ñoåi nhoû cuûa goùc leäch nhö ta ñaõ nghieân cöùu ôû treân. Ngöôøi ta coù theå taïo neân moät moireù khi coá tình taïo moät söï sai leäch veà goùc ñuû lôùn, ñaëc bieät taïi nhöõng nôi coù toâng maøu ñeàu ñaën hieän töôïng moireù raát deã thaáy. Khi chuùng ta söû duïng caùc heä thoáng tram vôùi goùc leäch chính xaùc hieän töôïng moireù khoù coù theå thaáy baèng maét thöôøng nhöng duø vaäy noù vaãn toàn taïi, ñieàu ñoù coù nghóa laø toâng maøu cuûa baûn in naøy vaø baûn in kia seõ dao ñoäng trong khoaûng giöõa cöïc ñaïi vaø cöïc tieåu cuûa moireù vì toâng maøu cuûa moät baûn in phuï thuoäc vaøo vò trí töông ñoái cuûa tram vôùi nhau. Nhöõng vò trí töông ñoái cuûa tram vôùi nhau naøy do ñieàu kieän khi in khoâng chính xaùc. Chính vì vaäy neân ta coù söï sai leäch maøu ñaëc tröng cho giaù trò cöïc ñaïi hay cöïc tieåu cuûa moireù laø caùc Rosetter. Cô sôû lyù thuyeát veà tram 49 Nhöõng Rosetter naøy coù daïng coù taâm vaø khoâng coù taâm, neáu tram in khoâng chính xaùc moät khoaûng baèng moät haït tram (thí duï trong tröôøng hôïp tram 60 laø 0.117 mm) ta seõ thaáy caùc Rosetter chuyeån töø daïng naøy sang daïng khaùc cuï theå laø chuyeån töø coù taâm sang khoâng coù taâm, ñieàu naøy daãn ñeán söï thay ñoåi veà maøu saéc. Caùc heä thoáng tram môùi haïn cheá moireù Töø lyù thuyeát cuûa moireù, ta thaáy raèng khi in nhieàu maøu thì chu kyø moireù laø moät haøm soá phuï thuoäc vaøo maät ñoä tram K, vì haøm soá naøy ta ñaõ bieát neân ñeå haïn cheá moireù ta coù theå tính ñöôïc toå hôïp giöõa goùc leäch vaø maät ñoä tram. ÔÛ phaàn treân, ta ñaõ bieát raèng khi duøng tram vôùi goùc leäch coå ñieån thì maät ñoä tram baèng nhau vaø goùc leäch coá ñònh. Caùc heä thoáng tram vôùi goùc leäch döïa treân cô sôû tg coù nhieàu toå hôïp giöõa maät ñoä tram vaø goùc leäch cuõng nhö noù söû duïng heä thoáng gioáng heät tram coå ñieån. Veà lyù thuyeát maø noùi ta coù voâ soá toå hôïp giöõa goùc leäch vaø maät ñoä tram. HARMOT SCHMIDD laø ngöôøi ñaàu tieân tìm moät toå hôïp toái öu nhaát theo yù töôûng naøy. Ñaàu tieân oâng ñi töø toå hôïp giöõa ba maøu cyan, 50 chöông 4 Hình 4.13: Söï thay ñoåi töø Rosetter coù taâm sang Rosetter khoâng taâm khi ta in leäch maøu. magenta vaø ñen, vì maøu vaøng sau naøy coù theå boá trí ôû giöõa hai maøu. Khi ta söû duïng tram, ñieåm moireù xuaát hieän theo hai höôùng vaø caùc höôùng moireù naøy coù theå ñöôïc tính toaùn hay giöõa caùc tram vaø moireù laïi xuaát hieän moireù nöõa. Caùc moireù naøy ñeàu ñöôïc tính toaùn baèng caùc coâng thöùc. Töø vieäc khaûo saùt taát caû caùc toå hôïp oâng ñaõ ñeà nghò vôùi sai soá ±1.50. Caùc moireù xuaát hieän ôû ñaây ñeàu coù chu kyø nhoû hôn 1mm nhöng ñeà nghò naøy khoâng ñöôïc aùp duïng trong thöïc teá vì caùc lyù do sau ñaây: Khi in tram vuoâng thì noù seõ taïo neân moät moireù vuoâng coù chu kyø 1.5 mm vaø chu kyø naøy ñöôïc quan saùt deã daøng. Trong luùc ñoù TOHANNES SCHOPPMAYER ñaõ coù moät ñeà nghò söû duïng caùc tram vôùi goùc leäch nhö baûng treân vaø vôùi tram OPTI thì hieän töôïng treân seõ bò trieät tieâu vaø ñaây laø heä thoáng tram toái öu nhaát. Caùc qui luaät traùnh moireù Coá gaéng ñeå goùc leäch giöõa caùc maøu caùch nhau 300. Trong tröôøng hôïp caùc goùc khoâng theå caùch nhau 300 thì toái thieåu phaûi caùch nhau 150. Neân ñeå cyan=150; black=450; magenta=750 vaø yellow=00. Ñoåi goùc black=750 vaø magenta =450 neáu hình aûnh coù nhieàu toâng maøu noùng quan troïng (traùnh xung ñoät giöõa cyan vaø magenta). Khi in 3 maøu maø maøu black khoâng ñoùng vai troø quan troïng tuyeät ñoái neân caân nhaéc ñeå maøu yellow=450. Caùc ñaëc tröng cuûa tram Caùc ñaëc tröng cuûa tram laø moät ñaïi löôïng cho ta bieát söï chuyeån hoùa toâng maøu cuûa moät baûn nöûa toâng sang moät baûn tram. Ñeå hieåu ñieàu naøy, toát nhaát ta coù sô ñoà bieåu dieãn söï phuï thuoäc laãn nhau giöõa maät ñoä cuûa tram demitone vaø maät ñoä quang hoïc cuûa baûn tram. Söï phuï thuoäc naøy döôïc goïi laø haøm chuyeån ñoåi tram, noù tuông töï vôùi ñoà thò taàng thöù cuûa baûn nöûa toâng. Cô sôû lyù thuyeát veà tram 51 Söï bieán ñoåi töø baûn demitone sang baûn tram coù theå tieán haønh baèng nhieàu caùch: Töø baûn maãu demitone taïo baûn maãu demitone negativ sau ñoù eùp sang baûn tram positiv, trong tröôøng hôïp naøy moät tram vôùi caùc ñaëc tröng positiv ñöôïc ñoøi hoûi. Töø baûn maãu demitone chuïp tröïc tieáp ra baûn tram negativ, trong tröôøng hôïp naøy moät tram vôùi caùc ñaëc tröng negativ ñöôïc ñoøi hoûi. Theâm vaøo ñoù, ta bieát raèng sau khi taïo haït tram coøn coù nhieàu quaù trình sao töø negativ sang positiv vaø ngöôïc laïi. Caùc nhaø saûn xuaát ra tram ñaõ chuù yù ñeán vaán ñeà naøy vaø hoï taïo ra ñöôïc caùc saûn phaåm phuø hôïp vôùi caùc quaù trính xöû lyù khaùc nhau, nhö trong tröôøng hôïp tram contakt: coù loaïi tram contakt laøm vieäc theo nguyeân taéc negativ hay positiv hay ña naêng, ñieåm naøy hoaøn toaøn khaùc vôùi tram distanz vì caùc tram kính khoâng coù ñaëc tröng naøy. Ñeå giaûi thích taïi sao moät tram cho negativ hay positiv coù caùc ñöôøng ñaëc tröng khaùc nhau vaø ñieàu ñoù laø caàn thieát, trong phaàn sau chuùng ta seõ phaân tích söï phuï thuoäc giöõa caùc ñaïi löôïng trong quaù trình cheá baûn, trong ñoù ñaëc bieät phaân tích ñeán söï phuï thuoäc laãn nhau giöõa caùc maät ñoä quang hoïc. 52 chöông 4 Hinh 4.14 BAØI MAÃU AÂM BAÛN DEMITONE AÂM BAÛN TRAM DÖÔNG BAÛN TRAM BAÛN IN NEGATIV BAÛN IN POSITIV TÔØ IN Söï taùi taïo maøu trung thöïc Trong taát caû caùc quaù trình taùi taïo tram ñeàu ñoøi hoûi söï chính xaùc cao nhaát giöõa maät ñoä baøi maãu vaø maät ñoä baûn in. Neáu ta ñaït ñöôïc ñieàu naøy thì ta ñaõ taùi taïo maøu moät caùch trung thöïc. Nhö ñaõ noùi ôû treân bao giôø ta cuõng muoâán höôùng tôùi söï chính xaùc trong vieäc taùi taïo baøi maãu, nhöng vieäc taùi taïo maøu trung thöïc raát khoù ñaùnh giaù ngay caû trong tröôøng hôïp ñoä roäng maät ñoä cuûa baûn maãu vaø baûn in baèng nhau, ta chæ xaùc ñònh ñöôïc hieäu maät ñoä max vaø min baèng nhau. Trong tröôøng hôïp taùi taïo maøu trung thöïc thì ñoà thò bieåu dieãn moái töông quan giöõa baøi maãu vaø baûn in laø moät ñöôøng thaúng nghieâng goùc 450 (Hình 4.10). Nhöng trong thöïc teá ñieàu naøy khoâng theå ñaït ñöôïc maø ta luoân coù söï sai bieät giöõa maät ñoä baøi maãu vaø baûn in, söï sai bieät naøy coù theå toàn taïi ôû maät ñoä max hay min hay trong khoaûng maät ñoä. Tuøy thuoäc vaøo caùc phöông phaùp in, vaät lieäu in maø caùc giaù trò naøy cuûa baûn in seõ naèm trong moät khoaûng coá ñònh, trong khi ñoù maät ñoä baøi maãu naøy vôùi baøi maãu khaùc coù theå raát khaùc nhau. Thí duï,ï trong in offset Dmin naèm trong khoaûng 0 < Dmin < 0.1 vaø Dmax < 1.5 ; in oáng ñoàng Dmax=1.7, chính vì vaäy khoaûng roäng maät ñoä bò haïn cheá. ÔÛ ñaây xuaát hieän nhu caàu laø taát caû caùc giaù trò maät ñoä cuûa baøi maãu phaûi ñöôïc boá trí vaøo moät khoaûng roäng haïn cheá cuûa baûn in töùc neùn maät ñoä cuûa baøi maãu, raát hieám tröôøng hôïp keùo giaõn ra. Vaäy nhö theá naøo laø taùi taïo maøu chính xaùc trong caùc ñieàu kieän treân, ñaây laø moät vaán luoân ñöôïc tranh caõi. Taïi sao coù ñieàu naøy? Bôûi vì ngaønh nghieân cöùu veà taâm lyù con ngöôøi trong vieäc nhìn chöa ñaït ñeán moät ñònh luaät coù tính toång quaùt veà khaû naêng phaân bieät söï khaùc nhau phuï thuoäc vaøo khaû naêng nhaän bieát cuûa con ngöôøi vaø ñieàu naøy coù raát nhieàu lyù thuyeát khaùc nhau. Nghieân cöùu trong lónh vöïc naøy laø A. KONIG vaø E.BRODHUN ñaõ chæ ra raèng söï khaùc bieät ñöôïc nhaän bieát phuï thuoäc vaøo nguoàn saùng, vaäy khi ta noùi ñeán taùi taïo chính xaùc, ñieàu ñoù chæ ñuû nghóa trong moät giôùi haïn nhaát ñònh töông öùng vôùi moät nguoàn saùng xaùc ñònh. Ta phaûi hieåu laø söï taùi taïo maøu chính xaùc ôû nhöõng ñieàu kieän chieáu saùng naøo, Cô sôû lyù thuyeát veà tram 53 ñaëc bieät trong vieäc quan saùt baûn in ta duøng aùnh saùng ban ngaøy coù ñoä saùng töø 200 ñeâán 2500 lux, döôùi caùc ñieàu kieän naøy thì maét ngöôøi nhaän bieát maøu saéc roõ raøng. Maëc duø trong caùc ñieàu kieän ñaõ ñöôïc ñònh nghóa nhö vaäy vaãn coøn raát nhieàu lyù thuyeát veà söï caûm nhaän sai bieät, nhöõng lyù thuyeát naøy ñöôïc chia laøm ba nhoùm: Nhoùm 1: Nhaán maïnh ñeán söï sai bieät nôi toái maøu vaø ñieàu ñoù seõ ñöôïc giaûm daàn ñeán nôi saùng, lyù thuyeát naøy döïa treân cô sôû cuûa moät moâ hình raát coå, moâ hình naøy töông hôïp vôùi WEBER-FECHNER- SCHEN … Thuoäc veà lyù thuyeát naøy ta coù caùc tieâu chuaån DIN 6164 vaø caùc giaù trò MUNSELLSCHEN. Nhoùm 2: Ñoøi hoûi söï phaân bieät khaùc nhau cuûa caû nôi toái laãn nôi saùng ñeàu cao vaø nôi trung gian thaáp. Nhoùm 3: Ñoøi hoûi söï phaân bieät cao ôû nôi saùng vaø thaáp nhaát ôû nôi toái. 54 chöông 4 Hình 4.15: Nhöõng yù kieán khaùc nhau veà vieäc neùn maät ñoä cuûa baøi maãu veà maät ñoä cuûa baûn in taïo neân cho chuùng ta nhöõng haøm chuyeån ñoåi khaùc nhau. Trong thöïc teá, khi cheá baûn thì nhöõng lyù thuyeát ñöôïc söû duïng nhieàu nhaát laø nhöõng lyù thuyeát naøo gaàn vôùi moái töông quan veà maät ñoä giöõa baøi maãu vaø baûn in nhaát, vì trong haàu heát caùc tröôøng hôïp ñeàu coù söï bieán ñoåi thaønh moâät hình demitone aûo (taïo bôûi caùc haït tram) TOHANNES SCHOPPMEYER ñaõ chæ ra vôùi maät ñoä saùng töø 200- 3000 lux thì söï phaân bieät khaùc nhau cuûa maét gaàn töông töï voùi caùc tieâu chuaån cuûa MONSELL. Qua söï nghieân cöùu naøy, ta nhaän thaáy trong nhöõng hình tram phaân bieät söï khaùc nhau taïi nôi toái toát hôn taïi nôi saùng. Theâm vaøo ñoù khaû naêng nhaän bieát khaùc nhau coøn phuï thuoäc vaøo maøu in, ví duï, coù söï khaùc nhau giöõa C, M, Y. Cô sôû lyù thuyeát veà tram 55 Hình 4.16: Ñeå bieåu dieãn söï phuï thuoäc giöõa ñoä saùng vaø khaû naêng caûm nhaän maøu cuûa maét thì khaùi nieäm Remissiongrad (Ñoä phaûn xaï laïi aùnh saùng) R ñöôïc söû duïng; moät caùch töông ñoái ta coù theå coi quan nieäm Remissiongrad R töông ñöông maät ñoä cuûa baûn tram 100%. Haøm soá ñeå bieåu dieãn söï khaùc bieät döôùi caùc ñoä saùng goïi laø thang xaùm. Hình 4.17: Thang xaùm cho vieäc tram hoùa phaûi chæ ra söï phaân bieät ñoä saùng ôû nôi toái lôùn hôn laø nôi saùng, giöõa thang xaùm vaø thang maøu coù söï khaùc nhau nhöng trong thöïc teá nhieàu tröôøng hôïp ñieàu ñoù khoâng coù nghóa. Taát caû nhöõng lyù thuyeát veà soá lieäu thoáng keâ taïo cho chuùng ta moät cô sôû trong vieäc nhaän bieát söï taùi taïo maøu chính xaùc khi tram hoùa. Trong nhieàu tröôøng hôïp, ngöôøi ta chæ ñoøi hoûi trong toaøn boä khoaûng roäng cuûa maät ñoä söï töông phaûn laø moät ñaïi löôïng tæ leä thuaän, tröôøng hôïp lyù töôûng ta caàn ñaït ñeán laø moái töông quan giöõa maät ñoä baøi maãu vaø baûn in laø moät ñöôøng thaúng, ñoä doác cuûa noù ñöôïc xaùc ñònh bôûi tæ leä giöõa khoaûng roäng maät ñoä baøi maãu vaø khoaûng roäng maät ñoä baûn in (Hình 4.15). Ñieàu yeâu caàu naøy ñöôïc thöïc hieän treân moät baøi maãu maø ñoä töông phaûn cuûa noù treân toaøn boä khoaûng roäng maät ñoä ñöôïc xaùc ñònh moät caùch tröïc quan vaø ñoä töông phaûn naøy ñöôïc mong ñôïi khi in ra. VON INGO FOLKERS ñaõ ñeà nghò trong thöïc teá laø ñoä töông phaûn cuûa nôi aùnh saùng vaø nôi trung gian ñöôïc giöõ nguyeân tuyeät ñoái vaø toaøn boä quaù trình neùn thoâng tin ñöôïc ñaët trong nôi toái (Hình 4.15). ÔÛ ñaây, döïa treân cô sôû laø nôi phaàn toái khaû naêng phaân bieät ñoä saùng toái laø lôùn nhaát, chính vì theá trong phaàn naøy vieäc neùn coù theå chaáp nhaän ñöôïc. Cuoái cuøng moät ñeà nghò cuûa WOLFGANG REBNER vaø WERNER REBNER, ñeà nghò naøy döïa treân hieäu öùng quang aûnh cuûa oâng A.PERSON, trong ñoù söï taùi taïo maøu chính xaùc ñöôïc thöïc hieän baèng caùch giöõ nguyeân ñoä töông phaûn nôi saùng vaø toái vaø quaù trình neùn ñöôïc thöïc hieän ôû phaàn trung gian (Hình 4.15) ñeà nghò phuø hôïp vôùi naøy nhöõng kieán thöùc khoa hoïc môùi sau naøy. Taát caû nhöõng ñeà nghò lyù thuyeát hay thöïc teá cho vieäc toái öu hoaù vieäc neùn ñoä roäng maät ñoä cuûa baûn in chæ ñuùng khi ñoä töông phaûn cuûa baøi maãu trong toaøn boä khoaûng roäng cuûa maät ñoä laø baèng nhau. Trong thöïc teá coøn coù nhöõng ñieàu kieän khaùc, ví duï nhö vieäc giöõ nguyeân hay taêng ñoä töông phaûn trong khoaûng maät ñoä nhaát ñònh, neáu vaäy thì vieäc neùn phaûi ñöôïc ñaët ôû phaàn khaùc. Thí duï, hình chuïp moät caûnh tuyeát rôi, thì vieäc neùn thoâng tin phuï thuoäc vaøo caùc ñieàu kieän cuï theå ñoùng vai troø to lôùn trong thöïc teá, noù ñoøi hoûi nhieàu kinh nghieäm vaø söï kheùo leùo. 56 chöông 4 Treân ñaây, ta ñaõ noùi ñeán söï taùi taïo maøu chính xaùc, nhöng trong thöïc teá coøn coù söï taùi taïo maøu phuø hôïp vôùi noäi dung, hieän nay chöa coù söï chuaån hoùa, chính vì vaäy ôû ñaây ta chæ noùi ñeán söï taùi taïo maøu chính xaùc. Söïï thay ñoåi maät ñoä khi cheá baûn tram Ngöôøi ta coù theå quan nieäm quaù trình cheá taïo töø baøi maãu ñeán baûn in coù tram laø moät quaù trình truyeàn thoâng tin, trong taát caû nhöõng böôùc cuûa quaù trình naøy ñeàu coù theå xaûy ra khaû naêng thoâng tin bò bieán ñoåi, noù ñaùnh daáu söï thay ñoåi maät ñoä baèng caùch thay ñoåi daïng hình hoïc töøng ñieåm cuûa moät hình aûnh. Vieäc taïo tram ñöôïc tieán haønh nhieàu böôùc nhö hình 4.37. Trong taát caû caùc traïng thaùi khi cheá baûn thì caùc toâng maøu thay ñoåi hay toái thieåu laø noù coù khaû naêng thay ñoåi. Söï thay ñoåi veà maät ñoä naøy daãn söï thay ñoåi veà thoâng tin maø phaàn lôùn tröôøng hôïp laø maát thoâng tin, trong töøng böôùc söï thay ñoåi naøy phuï thuoäc vaøo raát nhieàu caùc yeáu toá taùc ñoäng neân söï thay ñoåi maät ñoä neân phaûi phaân tích quùa trình cheá baûn moâät caùch coù heä thoáng vaø raát chi tieát. Ngoaøi ra yeáu toá aûnh höôûng phaûi ñöôïc phaân tích ñoäc laäp, ñeå giaûi thích caùc ñaëc tröng cuûa tram thì chuùng ta chæ caàn caùc kieán thöùc veà söï thay ñoåi maät ñoä trong töøng böôùc laø ñuû. Trong moãi moät nhaø maùy in ñeàu coù moät quy trình cheá baûn coá ñònh, hoï ñeàu höôùng tôùi vieäc xaùc ñònh söï thay ñoåi maät ñoä treân töøng böôùc vaø tieâu chuaån hoùa söï thay ñoåi ñoù, muïc ñích laø ñeå giöõ coá ñònh. Neáu söï thay ñoåi maät ñoä ôû töøng böôùc ta ñaõ bieát thì trong quaù trình cheá taïo tram ta coù theå buø tröø söï thay ñoåi ñoù nhaèm muïc ñích taïo baûn in coù toâng maøu chính xaùc. Ngaøy nay chuùng ta ñaõ coù theå giöõ cho söï thay ñoåi maät ñoä taïi töøng böôùc trong quaù trình cheá baûn raát nhoû hay noùi caùch khaùc laø ñoä sai soá cho pheùp. Coù theå boû qua nhöng ôû trong hai böôùc coù söï thay ñoåi maø ta khoâng taùc ñoäng ñöôïc, ñoù laø quaù trình sao cheùp töø tram negativ sang positiv vaø quaù trình in. Cô sôû lyù thuyeát veà tram 57 Thay ñoåi maät ñoä töø baûn tram negativ sang positiv Khi sao chuïp töø baûn tram negativ sang baûn positiv thì dieän tích trong suoát cuûa baûn negativ chuyeån thaønh dieän tích ñen cuûa baûn pos- itiv, ñieàu ñoù coù nghóa laø giöõa ñieåm ñen cuûa positiv vaø negativ toàn taïi moät söï töông quan tuyeán tính: ϕP = 1 - ϕN ϕP : ñoä phuû beà maët baûn positiv ϕN : ñoä phuû beà maët baûn negativ Vì söï phuï thuoäc khoâng tuyeán tính giöõa maät ñoä tram vaø ñoä phuû beà maët, neân xuaát hieän moät söï phuï thuoäc khoâng tuyeán tính cuûa maät ñoä baûn tram positiv vaø baûn tram negativ. Maät ñoä D ñöôïc ñònh nghóa laø nghòch ñaûo logarit cuûa heä soá thaáu quang trong hình tram: DN = -lg(1- ϕN) Khi chuùng ta thöïc hieän vieäc sao chuïp moät caùch chính xaùc töø neg- ativ sang posive thì: DP = -lg(1- ϕP) = lgϕN Qua ñoù, ta thaáy söï phuï thuoäc laãn nhau giöõa giöõa aâm baûn vaø döông baûn xaùc ñònh bôûi coâng thöùc: DP = -lg(1-10 -DN ) hay DP = DN - lg(10 DN -1) Nhöõng kieán thöùc naøy ñaõ ñöôïc TRITON vaø E.T.WILISON tìm ra vaøo naêm 1939. Vieäc truyeàn thoâng tin töø baûn tram negativ sang baûn tram positiv khaùc vôùi vieäc truyeàn thoâng tin töø aâm baûn demitone sang döông baûn demitone vì vieäc truyeàn ñoù laø tuyeán tính. 58 chöông 4 Trong thöïc teá vieäc sao chuïp hình aûnh moät caùch chính xaùc theo nhöõng cô sôû lyù thuyeát khaùc bieät vôùi söï sao cheùp trong thöïc teá (hình 4.18). Nguyeân nhaân cuûa söï khaùc bieät naøy naèm trong hieän töôïng sau: “ Muoán taïo ñöôïc maät ñoä ñen cho moâät phaân töû tram positiv ñoøi hoûi thôøi gian chieáu saùng chính laâu vì vaäy haït tram seõ bò to ra do hieän töôïng taùn xaï aùnh saùng. “ Söï thay ñoåi maät ñoä töø baûn tram positiv sang baûn in Söï thay ñoåi maät ñoä khoâng theå traùnh ñöôïc xaûy ra trong quaù trình in. Nguyeân nhaân vaø haäu quaû cuûa söï thay ñoåi maät ñoä khi in laø möïc. Treân raát nhieàu nghieân cöùu khoa hoïc, ngay caû khi caùc ñaïi löôïng aûnh höôûng ñeán maät ñoä ñaõ ñöôïc nghieân cöùu ñaày ñuû ñaõ bieát chuùng ta raát khoù khaên khi tieâu chuaån hoùa quaù trình in. Ñöôøng ñaëc tuyeán in bieåu dieãn quaù trình bieán ñoåi cuûa maät ñoä töø baûn tram positiv sang baûn in, quaù trình naøy ñöôïc tieán haønh baèng caùc duïng cuï ño vaø toán raát nhieàu thôøi gian. Coù ba nguyeân nhaân chuû yeáu cho söï thay ñoåi maät ñoä: Cô sôû lyù thuyeát veà tram 59 Hình 4.18: Ñoà thò bieåu dieãn söï phuï thuoäc giöõa maät ñoä trong quaù trình sao chuïp töø baûn tram neg- ativ sang baûn tram positiv chæ ra giöõa ñoà thò tính toaùn vaø ñoà thò thöïc teá coù söï khaùc bieät, nguyeân nhaân laø söï taùn xaï aùnh saùng khi taêng thôøi gian chieáu saùng. 1- Ñoä daøy lôùp möïc khi in vaø lieân quan vôùi noù laø maät ñoä caùc phaàn töû in khoâng theå vöôït qua ñöôïc moät giaù trò max. 2- Khi in ta coù hieän töôïng haït tram lôùn leân. 3- Maät ñoä cuûa tôø in khoâng ñoàng nhaát vôùi caùc lyù thuyeát veà quang hoïc vaø caùc maùy ño maät ñoä (caùc giaù trò maät ñoä ño ñöôïc khoâng ñoàng nhaát vôùi giaù trò tính toaùn lyù thuyeát). ÔÛ ñieåm 1 vaø 2, caùc aûnh höôûng cuûa noù lieân quan ñeán nhau, haït tram lôùn leân khi ñoä daøy lôùp möïc taêng leân, do ñoù ñoä daøy max cuûa lôùp möïc taêng leân, chính vì theá ñoä daøy max cuûa lôùp möïc ñöôïc giôùi haïn ôû moät giaù trò: in offset Dmax = 1.5, in oáng ñoàng Dmax = 1.7. Ñeå xaùc ñònh giaù trò toái öu giöõa ñoä daøy lôùp möïc vaø haït tram bò lôùn leân ta duøng ñaïi löôïng K (ñoä töông phaûn phaàn toái): Vôùi : DV maät ñoä ño ñöôïc ôû 100% DR maät ñoä ño ñöôïc ôû 80% Ñaïi löôïng naøy ñöôïc bieåu dieãn treân ñoà thò hình 4.19. Döïa treân coâng thöùc naøy ngöôøi ta coù theå tìm ñöôïc giaù trò maät ñoä toái öu nhaát ôû 100% maø ñoä contrast ñaït ñöôïc cuõng laø lôùn nhaát. 60 chöông 4 DV - DRK = _______ DV Hình 4.19 : Ñoä töông phaûn nôi toái K laø moät ñaïi löôïng bieåu dieãn cho chaát löôïng cuûa in offset vaø ñaïi löôïng naøy phuï thuoäc vaøo ñoä daøy lôùp möïc khi in 100%. Ñaïi löôïng naøy seõ taêng ñeán giaù trò toái öu vaø sau ñoù seõ bò giaûm xuoáng. Veà lyù thuyeát thì giaù trò cöïc ñaïi khi in 100% coù theå ñöôïc tính toaùn khi khoâng ñeå yù ñeán hieän töôïng haït tram bò lôùn leân. Giaû söû raèng ñoä phuû beà maët cuûa tram positiv ñöôïc giöõ nguyeân khi in thì ñoä töông quan giöõa maät ñoä cuûa DP vaø ñoä phuû beà maët ϕP ñöôïc theå hieän qua coâng thöùc: DP = -lg(1- ϕP) hay 1 - ϕP = 10 -DV Coâng thöùc naøy chæ coù giaù trò khi maät ñoä ôû 100% laø D = 2.5; neáu ta muoán bieåu dieãn söï töông quan giöõa maät ñoä in DD vaø ñoä phuû beà maët D thì ta phaûi theâm ñaïi löôïng maät ñoä cuûa giaáy DW vaø ta coù coâng thöùc sau: DD = -lg[10 -DV . ϕD + 10 -DW . (1 - ϕD )] Ñeå taïo neân söï phuï thuoäc giöõa maät ñoä baûn tram positiv vaø baûn in khi ñoä phuû beà maët ϕP = ϕD thì coâng thöùc treân phaûi ñöôïc bieán ñoåi thaønh daïng sau: DD = DW + DV – lg[(1- ϕP).(10 DV - 10DW) + 10DW] Töø coâng thöùc treân ta daãn ñeán coâng thöùc döôùi ñaây trong ñoù coù moät haøm lyù töôûng ñeå vieäc truyeàn taàng thöù seõ ñöôïc tính toaùn neáu maät ñoä 100% cuûa tôø in vaø maät ñoä tôø giaáy ñaõ bieát. DD = DW + DV - lg[10 -DP(10DV - 10DW) + 10DW] Theo coâng thöùc treân, ta chæ coù theå tính ñöôïc haøm truyeàn taàng thöù moät caùch lyù thuyeát, nhöng caùc giaù trò naøy khoâng chính xaùc vôùi giaù trò ño ñaïc trong thöïc teá vì caùc nguyeân nhaân ñaõ neâu ôû (2) vaø (3) (thoâng thöôøng khi in thì ñoä phuû beà maët taêng leân). Khi in offset thì hieän töôïng taêng ñoä lôùn cuûa caùc phaàn töû in ñöôïc giaûi thích baèng söùc caêng beà maët cuûa baûn in, caân baèng möïc nöôùc vaø aùp löïc cuûa maùy in => ϕP cuûa moät Cô sôû lyù thuyeát veà tram 61 baûn tram positiv khi in seõ taêng leân. Ñoä phuû beà maët cuûa baûn in goïi laø ñoä phuû hình hoïc ϕg thì ϕg > ϕP; möùc ñoä lôùn laø bao nhieâu thì töø nhaø maùy in naøy ñeán nhaø maùy in khaùc laïi khaùc nhau hay thaäm trí töø maùy in naøy ñeán maùy in khaùc cuõng ñaõ khaùc nhau, ñöôøng ñaëc tuyeán in do vaäy seõ sai bieät vôùi lyù thuyeát raát nhieàu. FOGRA ñaõ chæ ñieàu naøy khi nghieân cöùu nhieàu nhaø maùy in khaùc nhau. OÂng WERNER ñaõ chæ ra moät vaøi tröôøng hôïp treân bieåu dieãn trong ñoà thò 4.20. Ñeå chæ ra söï sai bieät lôùn trong hình 4.20 ta coù ñoà thò (1) ñöôïc tính toaùn theo lyù thuyeát vaø thöïc teá, ví duï naøy naèm trong vieäc in offset, vôùi DV lôùn khoâng bình thöôøng baèng 1,7. Maëc duø vaäy trong caùc thí nghieäm khaùc khi DV = 1,5 noù luoân coù söï khaùc bieät. Nguyeân nhaân cuûa söï khaùc bieät giöõa lyù thuyeát vaø thöïc haønh khoâng chæ naèm trong söï taêng ñoä lôùn cuûa ñoä phuû hình hoïc maø coøn naèm trong hieän töôïng Lichfang (hieän töôïng tieâu saéc). Ñoù laø moät hieän töôïng quang hoïc nhö sau: “khi in treân giaáy thì caùc toâng maøu bao giôø cuõng lôùn hôn thöïc teá theo ñoä phuû beà maët.” 62 chöông 4 Hình 4.20: Caùc daïng ñöôøng ñaëc tuyeán in. (1) Ñoà thò lyù töôûng khi giöõ nguyeân ñoä phuû beà maët. (2),(3) Ñoà thò trong thöïc teá. Ñaây laø moät ví duï veà ñöôøng ñaëc tuyeán in cuûa nhöõng nhaø maùy in khaùc nhau. Trong ví duï naøy ñaõ chæ ra raèng haøm chuyeån taàng thöù thì raát khaùc nhau giöõa nhaø maùy naøy vôùi nhaø maùy khaùc hay thaäm chí giöõa maùy naøy vôùi maùy khaùc. Töông öùng vôùi ñieàu ñoù, khi ta ño maät ñoä D bao giôø cuõng lôùn hôn ta tính maät ñoä D ñoù töø ñoä phuû hình hoïc. Ñeå nhaän bieát hieän töôïng Lichfang ngöôøi ta coù haøng loaït thí nghieäm, vì hieän töôïng naøy seõ ñoùng moâät vai troø quan troïng khi ño Density vaø khi xaùc ñònh ñoä phuû hình hoïc beà maët. Nguyeân nhaân coù caùc thí nghieäm naøy laø trong thöïc teá ñoä phuû beà maët ño baèng caùch tính toaùn maät ñoä baûn in tram vaø caùch ño tröïc tieáp ñoä phuû beà maët baûn in khoâng gioáng nhau. Coù nhieàu moâ hình ñeå giaûi thích hieän töôïng naøy, nhöng ôû ñaây ta khoâng coù ñieàu kieän ñeå giaûi thích. Nhöng töø caùc kieán thöùc thu ñöôïc töø nhöõng thí nghieäm ñoù ta coù theå toång hôïp laïi ñöôïc vaø bieát ñöôïc phaàn cuûa Lichfang trong vieäc laøm taêng toâng maøu. Ñeå laøm ñöôïc ñieàu ñoù ñaàu tieân ta phaûi giaûi thích hai khaùi nieäm ñoä phuû hình hoïc vaø ñoä phuû quang hoïc. Ñoä phuû hình hoïc laø moät ñaïi löôïng ϕg ño ñöôïc giöõa nôi ñöôïc in vaø nôi khoâng ñöôïc in, noù coù theå ño ñöôïc moät caùch chính xaùc. Ñoä phuû quang hoïc laø moät ñaïi löôïng ñöôïc tính toaùn tröïc tieáp töø maät ñoä, noù ñöôïc tính toaùn töø giaù trò Density boû qua hieän töôïng Lichfang. Ta coù caùc coâng thöùc sau: MURRAY ñaõ ñöa ra caùc coâng thöùc tính gaàn ñuùng: Cô sôû lyù thuyeát veà tram 63 10 -DW - 10 -DD ϕ0 = ____________ 10-DW -10-DV 1 - 10 -DR ϕ0 = _________ ; ϕ0 > ϕg 1 -10-DV Ñoä lôùn cuûa söï khaùc bieät phuï thuoäc vaøo chaát löôïng giaáy in, maät ñoä in nôi 100% vaø ñoä phuû beà maët. TULE vaø NELSEN ñaõ ñeà nghò coâng thöùc tính söï khaùc bieät giöõa ñoä phuû beà maët hình hoïc vaø quang hoïc nhö sau: Trong ñoù n laø haèng soá chæ taùc ñoäng cuûa Lichfang, trong tröôøng hôïp söï taùn xaï cuûa aùnh saùng laø lôùn nhaát vaø tram raát mòn thì n = 2. Caùc oâng SHAFER vaø FIERZ ñeà nghò söï phuï thuoäc vaøo giaáy in n seõ coù trò soá töø 1,5 ñeán 2,5, vôùi ñieàu kieän cuûa coâng thöùc TULE - NELSEN ñöôïc aùp duïng ta thaáy: baèng vieäc xaùc ñònh Density ta coù theå xaùc ñònh ñöôïc phaàn cuûa Lichfang neáu haèng soá n cuûa vaät lieäu in ñaõ bieát. Hình 4.21 ñaõ bieåu dieãn cho ta söï phuï thuoäc ñoù, trong ñoù tröôøng hôïp thuaän lôïi nhaát n = 1,5 thì phaàn cuûa Lichfang laø nhoû nhaát. Roõ raøng laø phaàn cuûa Lichfang nhoû nhaát thì noù cuõng laø nhaân toá gaây ra ñeán moät nöûa söï taêng maøu. 64 chöông 4 1 - 10 -DD/n ϕ0 = _________ 1 -10-DV/n Hình 4.21: AÛnh höôûng cuûa hieän töôïng tieu saéc (Lichfang) ñeán taàng thöù hình aûnh. Ngöôïc laïi vôùi TULE vaø NELSE thì HALLER ñaõ coá gaéng chæ ñöa veà moät thoâng soá cuõa Lichfang trong ñoù m laø soá muõ cuûa Lichfang. ϕ0 = ϕgm HALLER ñaõ chæ ra ñöôïc moät ví duï töø vieäc in baùo baèng phöông phaùp in offset, trong ñoù söï phuï thuoäc naøy khoâng lieân quan ñeán toâng maøu cuûa tram. Keát luaän cuûa oâng chöa theå laø moät baèng chöùng cho tính ñuùng ñaén cuûa lyù thuyeát. Nhöõng thí nghieäm môùi cuûa LOTHAS PAOLKNER vaø DIETER ñaõ khaûo saùt moái töông quan giöõa Remissionsgrad (Ñoä phaûn xaï laïi aùnh saùng) vaø ñoä phuû hình hoïc baèng moät moâ hình bieåu dieãn tính quang hoïc cuûa moät baûn in thì toaøn boä nguoàn saùng chieáu tôùi ñöôïc coi laø toång thaønh phaàn cuûa nhieàu nguoàn saùng. Moâ hình naøy daãn ñeán moät coâng thöùc toaùn coù nhöõng tính chaát raát ñaëc bieät, caùc coâng thöùc cuûa MURRAY TULE vaø NELSEN ñeàu chöùa trong ñoù: Töø coâng thöùc naøy, ta thaáy söï khaùc bieät giöõa ñoä phuû beà maët, quang, hình hoïc ñöôïc bieåu dieãn baèng moät coâng thöùc gaàn ñuùng: ϕ0 – ϕg = f(ϕg,DW,DV) PAOKNER vaø WILID ñaõ cho chuùng ta lôøi giaûi cuûa haøm soá naøy, töø lôøi giaûi ñoù ta coù theå nghieân cöùu raát saâu veà tính chaát quang hoïc thöïc teá cuûa tram khi in, nhöng muoán laøm ñöôïc ñieàu ñoù ñoøi hoûi phaûi ñaàu tö raát lôùn veà maùy moùc, thieát bò ño. Ñeå xaùc ñònh caùc giaù trò cuûa haøm soá ngöôøi ta khoâng theå ño baèng caùc maùy ño densitomet bình thöôøng maø phaûi xaùc ñònh baèng thí nghieäm. Maëc duø coù raát nhieàu caùc nghieân cöùu veà Lichfang nhöng ta phaûi nhaán maïnh raèng cho ñeán nay chöa coù phöông phaùp naøo xaùc ñònh nhanh choùng ñoä lôùn cuûa Lichfang. Moät ñieàu khoâng roõ raøng laø coù quaù nhieàu söï aûnh höôûng ñeán moái lieân quan giöõa ñoä phuû quang hoïc vaø Cô sôû lyù thuyeát veà tram 65 10 -DW - 10 -DD ϕg = _____________ - f(ϕg,DW,DV) 10-DW -10-DV hình hoïc nhöng moái lieân heä ñoù khoâng theå bieåu dieãn chung trong moät coâng thöùc. Seõ coù yù nghóa hôn khi ta coù moät kyõ thuaät ño khoâng caàn nhieàu thôøi gian maø coù theå xaùc ñònh ñöôïc phaàn cuûa Lichfang döôùi moät ñieàu kieän nhaát ñònh. Hình 4.20 vaø 4.21 chæ cho ta thaáy söï thay ñoåi veà maät ñoä khi in nhöng söï thay ñoåi ñoù laø moät haøm logarit neân aûnh höôûng cuûa noù tôùi töøng khoaûng maät ñoä raát khoù nhaän bieát. Ñeå nhaän bieát ñöôïc roõ raøng hôn ngöôøi ta phaûi choïn moät daïng bieåu dieãn khaùc, moät trong caùc daïng ñoù laø söï bieán ñoåi maät ñoä sang ñoä phuû beà maët. Ví duï nhö hình 4.22. Söï sai leäch khoûi ñöôøng cheùo trong heä toïa ñoä naøy laøm ta nhaän thaáy ñöôïc söï taêng dieän tích khi ta in moät caùch roõ raøng. Roõ raøng hôn nöõa khi ta xaùc ñònh söï taêng toâng maøu khi in ôû töøng khoaûng maät ñoä. 66 chöông 4 Hình 4.23: Baèng vieäc bieåu dieãn söï taêng toâng maøu phuï thuoäc vaøo trò soá toâng maøu cuûa tram ta coù theå nhaän bieát roõ raøng khoaûng max trong ñoù moät ñieåm in nôû lôùn ra. Hình 4.22: Ñieåm tram bò lôùn leân khi in offset => ñoä phuû beà maët cuaû baûn in bao giôø cuõng lôùn hôn baûn tram. Hieäu öùng naøy aûnh höôûng ôû toâng giöõa maïnh hôn ôû nôi saùng vaø nôi toái. O. SCHICK vaø SCHULZ ñaõ keát luaän vò trí cuûa ñoä taêng max phuï thuoäc vaøo hình daïng cuûa haït tram, trong phaàn lôùn caùc daïng haït tram thì ñoä taêng max ôû vaøo phaàn midletone (trung gian), moïät vaøi daïng tram ñaëc bieät thì seõ coù ñoä taêng lôùn nhaát ôû nôi khaùc, ôû nhöõng loaïi tram chuoãi thì ñoä taêng lôùn nhaát höôùng veàø phaàn saùng ôû nhöõng loaïi tram veä tinh (Satelliten) thì ñoä taêng lôùn höôùng veà phaàn toái. Trung hoøa söï thay ñoåi maät ñoä qua kyõ thuaät taïo tram Trong nhöõng thí nghieäm cuûa mình, hai oâng TRITTON vaø WILL- SON ñaõ chæ ra raèng qua vieäc taïo tram ta phaûi coá gaéng taïo ñöôïc söï phuï thuoäc tuyeán tính giöõa caùc giaù trò maät ñoä cuûa baøi maãu vaø baûn tram. Trong phaàn tröôùc ñaõ chæ ra raèng haøm truyeàn taàng thöù giöõa tram negativ vaø tram positiv khoâng phuï thuoäc tuyeán tính, TRITTON vaø WILLSON ñaõ nhaän bieát ñöôïc söï phuï thuoäc naøy vaø ñoøi hoûi laø ngay khi taïo tram negativ ta ñaõ phaûi chuù yù ñeán ñieàu naøy, ñoù laø cô sôû ñeå ta hieåu ñöôïc haøm truyeàn taàng thöù töø baøi maãu sang negativ. Cô sôû lyù thuyeát veà tram 67 Hình 4.24: Ñoà thò cuûa TRITTON vaø WILLSON thì chæ chuù yù ñeán söï thay ñoåi maät ñoä töø baûn negativ sang baûn positiv, trong khi ñoù HARRISON ñoøi hoûi ngöôïc laïi laø taát caû söï thay ñoåi maät ñoä khi taïo tram ñeàu phaûi ñöôïc chuù yù keå caû söï thay ñoåi maät ñoä töø baøi maãu sang baûn negativ. Nhöng cô sôû lyù thuyeát naøy raát khoù khaên khi öùng duïng vaøo thöïc teá vì noù chöa chuù yù ñeán söï thay ñoåi maät ñoä khi in. HARRISON ñaõ nhaän bieát ñöôïc nhöôïc ñieåm naøy cuûa TRITTON vaø WILLSON, vaøo naêm 1955 oâng ñaõ chæ ra cho in offset moät haøm truyeàn taàng thöù baøi maãu sang baûn tram negativ (hình 4.24). Trong ñoà thò truyeàn taàng thöù cuûa oâng, taát caû nhöõng thay ñoåi veà maät ñoä sau naøy ñaõ coù theå ñöôïc buø tröø, nhöng ñoà thò cuûa HARRISON chæ coù theå höôùng chuùng ta tôùi moät ñoà thò truyeàn taàng thöù toái öu. Vì trong ñoà thò cuûa oâng chöùa nhöõng ñieàu kieän cuï theå vaø nhö vaäy ñöôøng ñaëc tuyeán in naøy chæ coù theå coù ñöôïc trong nhöõng ñieàu kieän cuï theå cuûa oâng. Maëc duø vaäy vôùi nhöõng khaûo saùt cuûa HARRISON thì con ñöôøng tieán tôùi moät ñoà thò truyeàn taàng thöù toái öu töø moät baûn tram negativ laø ñaõ bieát. Nhöõng suy nghó cuûa TRITTON vaø WILLSON hay HARRISON chæ ñuùng khi taïo tram töø baøi maãu döông baûn sang baûn tram negativ nhöng thöïc teá ta thaáy coù phöông phaùp khoâng chuïp tröïc tieáp ra aâm baûn tram maø laïi ra aâm baûn demitone ñaây laø phöông phaùp coù vai troø to lôùn trong vieäc cheá baûn maøu, sau khi chuïp ra aâm baûn demitone ngöôøi ta môùi eùp qua tram ñeå taïo döông baûn tram. Khi thöïc hieän quaù trình naøy ta cuõng phaûi coá gaéng ñeå ñaït ñeán haøm truyeàn taàng thöù coù theå buø tröø ñöôïc söï thay ñoåi khi in, trong tröôøng hôïp naøy nhöõng soá lieäu cuûa TRITTON vaø WILLSON khoâng coù yù nghóa. Ngoaøi ra, ta phaûi chuù yù khi truyeàn maät ñoä töø baøi maãu demitone döông baûn sang baûn phim demitone aâm baûn thì noù khoâng phuï thuoäc tuyeán tính, ñöôøng ñaëc tuyeán cuûa noù coù daïng chöõ S maø trong ñoù phaàn lôùn laø ñöôøng thaúng, quaù trình taïo tram toái öu cho moät phöông phaùp nhaát ñònh naøo ñoù coù theå ñöôïc xaùc ñònh neáu ta söû duïng ñoà thò cuûa GOLDBERG, trong ñoù taát caû caùc ñoà thò truyeàn taàng thöù cuûa toaøn boä quaù trình cheá baûn töø baøi maãu sang tôø in ñöôïc xeùt ñeán vaø nhöõng ñoà thò naøy ñöôïc toång hôïp laïi thaønh ñoà thò chung. Trong heä thoáng boâán ñoà thò naøy thì ba ñoà thò laø nhöõng ñoà thò ñöôïc xaùc ñònh töø thöïc nghieäm hay laø nhöõng ñoà thò mong muoán ñaït tôùi. Trong ba ñoà thò naøy ta coù theå xaùc ñònh ñöôïc ñoà thò toái öu cho vieäc taïo tram. Ñoà thò thöù nhaát laø söï phuï thuoäc mong muoán giöõa baøi maãu vaø 68 chöông 4 baûn in nhöõng giaù trò ôû ñaây laø ñoä roäng maät ñoä baøi maãu vaø baûn in cuøng vôùi caùc yeâu caàu veà vieäc taùi taïo maøu chính xaùc. Ñoà thò thöù tö laø ñöôøng ñaëc tuyeán in, ñoà thò naøy phaûi ñöôïc xaây döïng rieâng reõ cho töøng loaïi maùy in. Trong ñoà thò thöù (2 ) vaø(3 ) thì thöù töï cuûa noù phuï thuoäc vaøo vieäc taïo tram negativ (chuïp tröïc tieáp töø baøi maãu sang aâm baûn tram) hay taïo tram positiv (chuïp aâm baûn demitone roài eùp sang döông baûn tram). * Ñoái vôùi quaù trình taïo tram negativ: Ñoà thò thöù ba laø haøm truyeán taàng thöù giöõa tram negativ sang tram positv, ñoà thò naøy coù söï sai bieät nhoû, noù phuï thuoäc vaøo ñoà thò cuûa TRITTON vaø WILLISON. Ñoà thò thöù hai ñöôïc toång hôïp, töø ba ñoà thò kia chæ ra cho chuùng ta haøm truyeàn taàng thöù toái öu töø baøi maãu döông baûn tram sang aâm baûn tram. * Ñoái vôùi quùa trình taïo tram positiv: Ñoà thò thöù hai laø ñoà thò bieåu dieãn haøm truyeàn taàng thöù töø baøi maãu sang aâm baûn demitone. Ñoà thò thöù ba laø ñoà thò toái öu töø aâm baûn demitone sang döông baûn tram. Vì moãi maùy in coù moïät ñöôøng ñaëc tuyeán in rieâng bieät neân heä thoáng ñoà thò naøy cho töøng maùy seõ coù söï sai bieät nhoû. Ñeå laøm roõ ñieàu naøy coù hai daïng ñoà thò ñöôïc bieåu dieãn (hình 4.25 vaø 4.26) vôùi nhöõng ñieàu kieän ñöôïc xaùc ñònh tröôùc nhö sau : 1- Caàn phaûi coù hai baøi maãu vôùi ñoä roäng maät ñoä khaùc nhau ñöôïc cheá baûn vaø in. 2- Söï thuoäc maät ñoä giöõa baøi maãu vaø baûn in laø tuyeán tính. 3- Ñöôøng ñaëc tuyeán in laáy töø caùc thí nghieäm cuûa FOGRA (Hình 4.25). Cô sôû lyù thuyeát veà tram 69 4- Trong tröôøng hôïp duøng tram aâm baûn thì ñoà thò truyeàn taàng thöù laø ñoà thò ñöôïc xaùc ñònh trong thöïc teá (Hình 4.18) 5- Trong tröôøng hôïp duøng tram döông baûn söï phuï thuoäc maät ñoä giöõa maät ñoä cuûa baøi maãu vaø maät ñoä cuûa baûn demitone negativ laø tuyeán tính. Ñeå laøm roõ söï ñoøi hoûi khaùc nhau cuûa caùc ñoà thò truyeàn taàng thöù toái öu negativ hay positiv thì nhöõng ñoà thò toái öu naøy ñö