Giáo trình Kinh tế học vi mô

Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright 2005-2006 Vũ Thành Tự Anh 1 Kinh tế vi mô Bài giảng 1 KINH TẾ HỌC VI MÔ Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright Học kỳ mùa Thu 2005 - 2006 8/30/2005 Vũ Thành Tự Anh 2 Kinh tế học là gì? • Xuất phát điểm của kinh tế học: Quy luật phổ quát về sự khan hiếm • Quy luật khan hiếm: Mâu thuẫn giữa nhu cầu và ước vọng vô hạn với khả năng và nguồn lực hữu hạn của con người • Hệ quả của quy luật khan hiếm: Con người buộc phải lựa chọn về cả 2 phương diện: nhu cầu/ước vọng và phân bổ khả năng/nguồn lực • Hai khía cạnh của sự lựa chọn: Mục tiêu và ràng buộc Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright 2005-2006 Vũ Thành Tự Anh 2 Kinh tế vi mô Bài giảng 1 8/30/2005 Vũ Thành Tự Anh 3 Kinh tế học là gì? • Khái niệm chính thống: Kinh tế học là bộ môn khoa học xã hội nghiên cứu sự phân bổ các nguồn lực khan hiếm cho các mục đích sử dụng có tính cạnh tranh, nhằm tối ưu hóa lợi ích của các cá nhân, tổ chức, và nền kinh tế. • Một góc nhìn khác: Kinh tế học như một môn khoa học về thị trường (James Buchanan). 8/30/2005 Vũ Thành Tự Anh 4 Khái niệm về thị trường • Thị trường là một tập hợp những người mua và người bán tương tác với nhau ở hiện tại và trong tương lai để xác định giá cả và sản lượng của một hay một nhóm sản phẩm. • Phạm vi của thị trường: - Khu vực địa lý - Phổ sản phẩm Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright 2005-2006 Vũ Thành Tự Anh 3 Kinh tế vi mô Bài giảng 1 8/30/2005 Vũ Thành Tự Anh 5 Những câu hỏi cơ bản của kinh tế học • Sản xuất cái gì? • Sản xuất như thế nào? • Sản xuất bao nhiêu? • Sản xuất cho ai? 8/30/2005 Vũ Thành Tự Anh 6 Các hệ thống kinh tế trả lời những câu hỏi cơ bản của KTH như thế nào? • Kinh tế kế hoạch hóa tập trung • Kinh tế thị trường phi tập trung • Kinh tế hỗn hợp • Kinh tế thị trường [định hướng] XHCN (socialist market economy) • Sản xuất cái gì? • Sản xuất như thế nào? • Sản xuất bao nhiêu? • Sản xuất cho ai? Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright 2005-2006 Vũ Thành Tự Anh 4 Kinh tế vi mô Bài giảng 1 8/30/2005 Vũ Thành Tự Anh 7 Phân biệt kinh tế học vi mô và vĩmô • Tiêu thức phân biệt: Đơn vị phân tích • Kinh tế học vĩ mô: Nghiên cứu toàn bộ nền kinh tế: sản lượng, tăng trưởng, lạm phát, thất nghiệp v.v. • Kinh tế học vi mô: - Lấy cá nhân (người tiêu dùng, người lao động, nhà đầu tư v.v.), các đơn vị SX- KD, nhà nước (trung ương và địa phương) làm đơn vị phân tích - Nghiên cứu cách thức các đơn vị kinh tế tương tác với nhau để hình thành các thực thể kinh tế lớn hơn (thị trường, ngành công nghiệp v.v.). • Mối quan hệ giữa KTH vi mô và vĩ mô 8/30/2005 Vũ Thành Tự Anh 8 Phân biệt kinh tế học thực chứng và kinh tế học chuẩn tắc • Kinh tế học thực chứng: “What is?” - Sử dụng lý thuyết kinh tế, với sự hỗ trợ của các mô hình toán - kinh tế lượng để mô tả, lý giải, và dự báo các vấn đề kinh tế đã, đang, và sẽ xảy ra trên thực tế - là kết quả của sự lựa chọn của các tác nhân kinh tế. • Kinh tế học chuẩn tắc: “What should be?” - Liên quan tới các giá trị đạo đức, xã hội, văn hóa - Thường mang nặng dấu ấn của người phát biểu - Là nguồn gốc bất đồng quan điểm giữa các nhà KTH Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright 2005-2006 Vũ Thành Tự Anh 5 Kinh tế vi mô Bài giảng 1 8/30/2005 Vũ Thành Tự Anh 9 Lý thuyết và Mô hình kinh tế • Phân tích vi mô – Lý thuyết được sử dụng để giải thích một hiện tượng quan sát được trên thực tế, hoặc để dự báo về những sự kiện sẽ xảy ra. Lý thuyết được xây dựng trên cơ sở các giả định ban đầu, các quy luật kinh tế, và các thao tác logic. – Ví dụ: • Lý thuyết về hành vi người tiêu dùng • Lý thuyết về công ty 8/30/2005 Vũ Thành Tự Anh 10 Lý thuyết và Mô hình kinh tế • Phân tích vi mô – Mô hình: • Là hình thức biểu hiện của lý thuyết kinh tế dưới dạng ngôn ngữ toán. Mô hình là công cụ quen thuộc của các nhà kinh tế để giải thích và dự báo về những sự kiện đã, đang, và sẽ xảy ra. Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright 2005-2006 Vũ Thành Tự Anh 6 Kinh tế vi mô Bài giảng 1 8/30/2005 Vũ Thành Tự Anh 11 Lý thuyết và Mô hình kinh tế • Phân tích vi mô – Minh xác cho một lý thuyết • Sự minh xác và giá trị của một lý thuyết được quyết định bởi chất lượng các dự đoán và giải thích của nó. • Để phủ định một lý thuyết, nếu chỉ phủ định các giả định ban đầu là chưa đủ, mà còn phải chứng minh được các dự đoán của lý thuyết về cơ bản là sai, hay chứng minh sự bất lực của nó trước một số hiện tượng quan sát được. 8/30/2005 Vũ Thành Tự Anh 12 Lý thuyết và Mô hình kinh tế • Phân tích vi mô – Sự tiến hóa của các lý thuyết kinh tế • Kiểm định và hoàn chỉnh lý thuyết có ý nghĩa sống còn đối với sự phát triển của khoa học kinh tế. Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright 2005-2006 Vũ Thành Tự Anh 7 Kinh tế vi mô Bài giảng 1 8/30/2005 Vũ Thành Tự Anh 13 Kinh tế học và Chính sách công • Chính sách công là gì? Chính sách công là hành động (hay không hành động) của nhà nước đối với các vấn đề xã hội. • Vấn đề xã hội xuất hiện khi xã hội cảm nhận rằng một vấn đề nào đó là không thể chấp nhận được, và do vậy cần sự can thiệp (hay từ bỏ can thiệp) của nhà nước. • Một bài toán cơ bản của chính sách công: Làm thế nào để tối ưu hóa các quyết định, đạt được các mục tiêu đã đề ra trong điều kiện khan hiếm các nguồn lực về thông tin, con người, và tài chính v.v. 8/30/2005 Vũ Thành Tự Anh 14 Kinh tế học và Chính sách công Quá trình phân tích chính sách 1. Định nghĩa và phân tích vấn đề 2. Xác định mục tiêu của chính sách 3. Xây dựng các lựa chọn chính sách 4. Hình thành các chỉ tiêu đánh giá 5. Đánh giá các lựa chọn chính sách 6. Kết luận và kiến nghị Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright 2005-2006 Vũ Thành Tự Anh 8 Kinh tế vi mô Bài giảng 1 8/30/2005 Vũ Thành Tự Anh 15 Định nghĩa và phân tích vấn đề Câu hỏi • Vấn đề đang gặp phải là gì? • Vấn đề này xuất hiện ở đâu? • Ai (cái gì) sẽ bị tác động? • Tác động xảy ra như thế nào? • Đâu là nguyên nhân chính? • Chính sách mới có thể tác động tới những nguyên nhân này như thế nào? Ví dụminh họa • Tình trạng tai nạn giao thông hiện nay như thế nào? • Việc không đội mũ bảo hiểm có quan hệ với xác suất và hậu quả của tai nạn như thế nào? • Ngoài việc không đội mũ bảo hiểm, còn có nguyên nhân quan trọng nào khác? • Chính sách mới sẽ ảnh hưởng tới sác xuất và mức độ nghiêm trọng của hậu quả tai nạn như thế nào? 8/30/2005 Vũ Thành Tự Anh 16 Xác định mục tiêu của chính sách Câu hỏi • Các mục tiêu kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội của chính sách là gì? • Các mục tiêu này được cụ thể hóa như thế nào? Ví dụminh họa • Cần phải giảm số vụ tai nạn liên quan đến xe gắn máy đến mức nào? • Các chỉ tiêu cụ thể: số vụ tai nạn, số người tử vong, số người bị thương v.v. Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright 2005-2006 Vũ Thành Tự Anh 9 Kinh tế vi mô Bài giảng 1 8/30/2005 Vũ Thành Tự Anh 17 Xây dựng các lựa chọn chính sách Câu hỏi • Các lựa chọn về chính sách để giảm tai nạn giao thông là gì? Ví dụminh họa • Bắt buộc đội mũ bảo hiểm với người đi xe gắn máy trên 1 số đoạn đường • Tăng hình phạt • Bố trí lại dân cư xa tuyến đường chính • Làm đường mới xa khu dân cư • Tăng số lượng cảnh sát giao thông • Giáo dục người đi xe cơ giới • Hạn chế và bắn tốc độ • v.v. 8/30/2005 Vũ Thành Tự Anh 18 Hình thành các chỉ tiêu đánh giá Câu hỏi • Những chỉ tiêu đánh giá thích hợp nhất cho vấn đề đang gặp phải và cho các lựa chọn chính sách là gì? • Đo lường chi phí thế nào? • Đo lường hiệu quả ra sao? • Tính khả thi về kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội? • Tính công bằng? v.v. Ví dụminh họa • Những tiêu thức nào quan trọng nhất đối với việc quy định đội mũ bảo hiểm? Hạn chế tốc độ? Quy hoạc lại giao thông và dân cư v.v.? • Biện pháp nào hiệu quả nhất trong việc giảm tai nạn giao thông? • Việc hạn chế và bắn tốc độ sẽ gây ra phản ứng gì? v.v. Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright 2005-2006 Vũ Thành Tự Anh 10 Kinh tế vi mô Bài giảng 1 8/30/2005 Vũ Thành Tự Anh 19 Đánh giá các lựa chọn chính sách Câu hỏi • Lựa chọn nào tốt hơn? • Cần tiến hành những phân tích nào để tìm ra chính sách tốt hơn? • Số liệu thống kê có đủ để phân tích không? • Nếu không thì cần thêm số liệu nào? v.v. Ví dụminh họa • Phạt người không đội mũ bảo hiểm có hiệu quả hơn chiến dịch giáo dục người đi xe không? • Hiệu quả của việc hạn chế và bắn tốc độ đối với tai nạn thế nào? • Những số liệu thống kê cần thiết để trả lời những câu hỏi trên là gì? 8/30/2005 Vũ Thành Tự Anh 20 Kết luận và kiến nghị Câu hỏi • Với những điều kiện hiện tại thì chính sách nào là thích hợp nhất? • Những nhân tố quan trọng khác cần xem xét là gì? Ví dụminh họa • Có nên tiếp tục để người dân sống dọc theo đường quốc lộ? • Liệu việc bắn tốc độ có giải quyết được vấn đề về cơ bản? • Có nên tăng hình phạt lên gấp đôi? Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright 2005-2006 Vũ Thành Tự Anh 11 Kinh tế vi mô Bài giảng 1 8/30/2005 Vũ Thành Tự Anh 21 Con đường phía trước … • Hai khu vực của nền kinh tế - Khu vực sản xuất - Khu vực tiêu dùng • Hai khu vực thị trường - Thị trường sản phẩm - Thị trường nhân tố đầu vào • Vai trò của thị trường • Vai trò của nhà nước G