Đốt điện tại hạch gasser trong điều trị đau dây V tự phát: 30 trường hợp

Nghieân cöùu Y hoïc Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 6* Soá 2* 2002 1 ÑOÁT ÑIEÄN TAÏI HAÏCH GASSER TRONG ÑIEÀU TRÒ ÑAU DAÂY V TÖÏ PHAÙT: 30 TRÖÔØNG HÔÏP Traàn Duy Höng * TOÙM TAÉT Muïc ñích cuûa nghieân cöùu naøy laø ñaùnh giaù hieäu quaû ñieàu trò ñau daây thaàn kinh soï soá V töï phaùt, baèng caùch ñoát ñieän caùc nhaùnh daây V coù choïn loïc xuyeân qua da, nhôø xöû duïng maùy Radionics phaùt taàn soá soùng Radio. Keát quaû sau ñieàu trò 30 tröôøng hôïp ñau daây V töï phaùt ñöôïc theo doõi trong 6 thaùng. Tuoåi: Nhoû nhaát 33 tuoåi, lôùn nhaát 86 tuoåi. Nam 12 ca (40%), nöõ 18 ca (60%). Vò trí ñau: Nhaùnh V1 ñôn thuaàn chæ coù 1 ca (3,3%), ñau caû 3 nhaùnh V1, V2, V3 coù 3 ca (10%), coøn laïi 26 ca (86,7%). Thôøi gian ñau ngaén nhaát 2 thaùng, laâu nhaát 45 naêm. Heát ñau ngay sau khi ñoát laàn thöù nhaát coù 19 ca (63,3%), coù 10 ca (33,3%) heát ñau sau ñoát laàn thöù hai, vaø 1 ca (3,3%) duy nhaát phaûi ñoát laàn thöù ba môùi heát ñau. Khoâng coù bieán chöùng naëng neà hoaëc töû vong xaûy ra. Phöông phaùp an toaøn, xaâm phaïm toái thieåu, coù hieäu quaû toát.. SUMMARY THERMAL COAGULATION OF THE GASSERIAN GANGLION FOR IDIOPATHIC TRIGEMINAL NEURALGIA: 30 CASES Traàn Duy Höng * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 6 - No 1 - 2002: 79 – 83 The objective of this study was to evaluate the effectiveness of percutaneous, controlled radiofrequency trigeminal rhizotomy (RF -TR) by Radionics. The outcome of 30 patients with idiopathic trigeminal neuralgia after RF –TR was analyzed after a follow - up period of 6 months Age: Minimum was 33 years old, maximum was 86 years old. Sex: 12 male (40%), 18 female (60%). Pain location: There was only one V1 (3.3%), 3 cases were V1, V2, V3 (10%), and the remainder 26 cases. Pain period: Minimum was 2 months, maximum was 45 years. Acute pain relief was accomplished in first procedure of 19 patients (63.3%), 10 patients (33.3%) underwent second procedure had experienced pain relief, only one case (3.3%) had to undergo third procedure after that complete pain relief. Mostly, patients had mild headache. No mortalities occurred. Percutaneous, controlled RF –TR represents a minimally invasive, low-risk technique with a high rate of efficacy. ÑAËT VAÁN ÑEÀ Theo y vaên ñau daây thaàn kinh V ñaõ ñöôïc moâ taû hôn 300 naêm, vaøo naêm 1677 John Locke ñaõ moâ taû caùc trieäu chöùng gioáng nhö ngaøy nay (6) . Ñeán naêm 1956 baùc só Nicolaus Andreù (Phaùp) ñaët teân Tic Douloureux moät danh töø rieâng ñeå chæ caên beänh ñoäc ñaùo naøy, vaø ñöôïc xöû duïng trong haàu heát caùc y vaên (5) . Töø ñoù ñeán nay raát nhieàu taùc giaû nghieân cöùu loaïi ñau naøy vaø cuõng ñöa ra caùc phöông phaùp ñieàu trò. Beänh laønh tính nhöng aûnh höôûng raát nhieàu ñeán cuoäc soáng, söï ñau ñôùn laøm cuoäc soáng trôû neân khoå sôû, lo laéngï, chôø ñôïi côn ñau ñeán laøm cuoäc soáng khoù chòu. Nguyeân nhaân sinh beänh chöa roõ neân coøn nhieàu phöông phaùp trò lieäu. Thuoác ñaëc trò hieän ñöùng ñaàu laø Carbamazepine, keá ñeán Phenytoin, * Khoa Phaãu thuaät Thaàn kinh, Beänh vieän Chôï Raãy Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 6* Soá 2* 2002 Nghieân cöùu Y hoïc 2 Clonazepan, Baclofen. Raát nhieàu phöông phaùp ngoaïi khoa ñaõ vaø ñang söû duïng ñeå laøm giaûm ñau, hieän nay 2 phöông phaùp: ñoát ñieän taïi haïch Gasser vaø moå vi phaãu giaûi eùp maïch maùu – thaàn kinh ôû hoá sau ñöôïc nhieàu trung taâm treân theá giôùi aùp duïng roäng raõi vôùi hieäu quaû cao. Ñôn giaûn, an toaøn vaø hieäu quaû neân ñoát ñieän taïi haïch Gasser coù choïn loïc xuyeân qua da, nhôø xöû duïng maùy Radionics phaùt taàn soá soùng Radio thöôøng laø phöông phaùp trò lieäu choïn löïa ñaàu tieân. SOÁ LIEÄU VAØ PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU Phöông phaùp nghieân cöùu - Phaân tích tieán cöùu - Ñaùnh giaù möùc ñoä giaûm ñau sau ñoát ñieän Chia laøm 3 möùc ñoä: Ñoä 1 heát ñau, coøn < 10% Ñoä 2 giaûm ñau 10% - 90% Ñoä 3 coøn ñau >90% Söû duïng maùy Radiofrequency Generator – 3C (RFG – 3C) Ñoát ñieän taïi haïch Gasser qua da ñöôïc Kirschner ôû Heidelberg naêm 1930 giôùi thieäu, sau ñoù Sweet naêm 1970 caûi tieán hieän ñaïi hôn nhôø öùng duïng naêng löôïng soùng voâ tuyeán RF (3) . Ngaøy nay nhieàu theá heä maùy môùi ra ñôøi tieän lôïi vaø an toaøn cao. Nguyeân lyù ñoát ñieän RF Caùc sôïi thaàn kinh C khoâng coù bao myelin vaø nhöõng sôïi A coù raát ít bao myelin, laø nhöng sôïi caûm nhaän ñau thì deã bò huûy do nhieät ñoä hôn laø nhöõng sôïi A , A coù bao myelin lieân quan ñeán xuùc giaùc vaø baûn theå, do ñoù coù theå baûo toàn ñöôïc xuùc giaùc vuøng maët vaø chöùc naêng cô nhai do daây vaän ñoäng chi phoái. Soá lieäu Tieâu chuaån choïn beänh nhaân 30 tröôøng hôïp ñau daây thaàn kinh V töï phaùt ñöôïc chaån ñoaùn laâm saøng, loaïi tröø bònh lyù roái loaïn ñoâng maùu. Taát caû ñeàu ñöôc chuïp CT Scanner hoaëc MRI ñeå loaïi tröø khoái choaùn choã trong soï. KEÁT QUAÛ NGHIEÂN CÖÙU Soá lieäu thoáng keâ Tuoåi Nhoû nhaát 33 tuoåi, lôùn nhaát 86 tuoåi, tuoåi trung bình 61,5 tuoåi. Döôùi 60 tuoåi 11 (36,7%), treân 60 tuoåi 19 (63,3%). Giôùi tính Nam 12 (40%), nöõ 18 (60%). 12 18 11 19 0 5 10 15 20 NAM NÖÕ TUOÅI60 Bieåu ñoà 1: Tæ leä tuoåi vaø giôùi tính Vò trí ñau Nhaùnh V1 ñôn thuaàn chæ coù 1 tröôøng hôïp (3,3%), ñau caû 3 nhaùnh V1, V2, V3 coù 3 tröôøng hôïp (10%), coøn laïi 26 tröôøng hôïp (86,7%) chuû yeáu nhaùnh V2, nhaùnh V3 ñôn thuaàn hoaëc phoái hôïp. Ñau maët beân (P) coù 16 tröôøng hôïp (53,3%), maët beân (T) coù 14 tröôøng hôïp (46,7%). 1 26 3 0 5 10 15 20 25 30 V1 V2,V3 V1V2V3 Bieåu ñoà 2: Phaân boá caùc nhaùnh thaàn kinh chi phoái Nghieân cöùu Y hoïc Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 6* Soá 2* 2002 3 Thôøi gian ñau Ngaén nhaát 2 thaùng, laâu nhaát 45 naêm, trung bình 10 naêm. Nhoå raêng haøm Tröôùc ñoù do ñau vuøng haøm treân (chi phoái cuûa nhaùnh V2) hoaëc vuøng haøm döôùi (chi phoái cuûa nhaùnh V3) beänh nhaân cho raèng do beänh raêng gaây ra neân thöôøng ñi nhoå chieám 10 tröôøng hôïp (33,3%). Thuû thuaät ngoaïi khoa ñaõ laøm Beänh nhaân ñaõ ñöôïc laøm thuû thuaät ngoaïi khoa tröôùc ñoù nhö moå, ñoát ngoaïi bieân, caét ngoaïi bieân, tieâm coàn chieám 25 tröôøng hôïp (83,3%). Ngoaøi ra coù 5 tröôøng hôïp (16,6%) ñöôïc chaâm cöùu. Bieán chöùng - Coù 4 tröôøng hôïp (13,3%) roái loaïn caûm giaùc taïi vuøng maët bò ñau, hoài phuïc 3 tröôøng hôïp. - Coù 2 tröôøng hôïp (6,6%) giaûm phaûn xaï giaùc maïc maét, hoài phuïc hoaøn toaøn, coù 2 tröôøng hôïp (6,6%) phoái hôïp caû 2 bieán chöùng treân. - Coù 1 tröôøng hôïp (3,3%) giaûm vaän ñoäng cô nhai. - Coù 21 tröôøng hôïp (70%) khoâng bieán chöùng. Ña soá coù trieäu chöùng nhöùc ñaàu thoaùng qua trong ngaøy ñaàu tieân. Khoâng coù bieán chöùng naëng neà xaûy ra. Keát quaû sau ñoát ñieän taïi haïch gasser Heát ñau ngay sau khi ñoát laàn thöù nhaát coù 19 tröôøng hôïp (63,3%), coù 10 tröôøng hôïp (33,3%) heát ñau sau ñoát laàn thöù hai, vaø 1 tröôøng hôïp (3,3%) duy nhaát phaûi ñoát laàn thöù ba môùi heát ñau. Sau laàn ñoát ñieän thöù nhaát 19 3 8 0 5 10 15 20 ÑOÄ 1 ÑOÄ 2 ÑOÄ 3 Bieåu ñoà 3: Keát quaû sau ñoát laàn thöù nhaát Keát quaû sau ñoát laàn thöù hai 5 5 1 0 1 2 3 4 5 ÑOÄ 1 ÑOÄ 2 ÑOÄ 3 Bieåu ñoà 4: Keát quaû sau ñoát laàn thöù hai Keát quaû sau ñoát laàn thöù ba 1 tröôøng hôïp sau ñoù heát hoaøn toaøn BAØN LUAÄN Veà soá lieäu thoáng keâ Tuoåi Ña soá treân 60 tuoåi, chieám 2/3. Ñieàu naøy cuõng phuø hôïp vôùi y vaên theá giôùi. Beänh lyù ñau daây V töï phaùt thöôøng gaëp ôû beänh nhaân lôùn tuoåi, raát hieám döôùi 30 tuoåi, lyù do xaûy ra ôû löùa tuoåi naøy hieän nay chöa roõ. Moät vaøi taùc giaû cho raèng do söï thoaùi hoùa myelin (1) . Giôùi Tæ leä maéc beänh giöõa nam vaø nöõ cho thaáy nöõ giôùi deã bò nhieàu hôn, trong caùc baùo caùo khaùc cuõng ghi nhaän töông töï. Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 6* Soá 2* 2002 Nghieân cöùu Y hoïc 4 Vò trí ñau Chieám nhieàu nhaát laø nhaùnh phaân boá V2, V3, phuø hôïp nhieàu coâng trình nghieân cöùu, ñau rieâng daây V1 raát hieám, coøn ñau caû 3 daây V1, V2, V3 chæ gaëp ôû moät soá tröôøng hôïp. Rieâng vò trí ñau vuøng maët beân phaûi hoaëc traùi töông töï nhau, khoâng coù öu theá roõ cho rieâng beân naøo. Veà thôøi gian ñau Thôøi gian ñau ngaén nhaát 2 thaùng vaø laâu nhaát 45 naêm, trung bình 10 naêm. Chuùng toâi khoâng ghi nhaän roõ raøng moái lieân quan giöõa thôøi gian ñau vaø keát quaû ñoát ñieän. Caùc thuû thuaät can thieäp ngoaïi khoa Caùc thuû thuaät can thieäp ngoaïi khoa tröôùc ñoù, nhö caét ngoaïi bieân, ñoát ngoaïi bieân, tieâm coàn, moå giaûi aùp chieám 25 tröôøng hôïp (83,3%), ñieàu naøy cho thaáy raát nhieàu phöông phaùp ñieàu trò ñau daây V töï phaùt, nhöng chöa coù keát quaû cao. Rieâng ñoái vôùi thuû thuaät chaâm cöùu, duø soá lieäu ít 5 tröôøng hôïp, nhöng caùc beänh nhaân ñeàu cho bieát khoâng hieäu quaû, vaãn phaûi söû duïng thuoác giaûm ñau. Nhoå raêng haøm Do ñau laâu, neân haàu heát 1/3 tröôøng hôïp nhoå raêng haøm, thaäm chí coù beänh nhaân duøng acid chaám vaøo raêng, coù tröôøng hôïp nhoå caû 2 haøm raêng nhöng keát quaû ñau vaãn khoâng thay ñoåi. Ñaây cuõng laø ñaëc ñieåm ñaùng chuù yù vì soá lieäu khaù nhieàu vaø maëc duø raêng cuûa ña soá beänh nhaân coøn raát toát. Veà bieán chöùng Haàu nhö khoâng coù bieán chöùng naëng neà xaûy ra trong y vaên vaø trong coâng trình cuûa chuùng toâi, phöông phaùp naøy raát an toaøn, xaâm phaïm toái thieåu, thöïc hieän döôùi maøn huyønh quang C-arm. Taát caû nhöõng bieán chöùng nheï thoaùng qua ñaõ ñöôïc ñeà caäp trong y vaên, chuùng toâi coù gaëp, nhaát laø teâ vuøng maët taïi vuøng chi phoái cuûa thaàn kinh bò ñoát, veà sau theo doõi chuùng toâi thaáy coù hoài phuïc daàn daàn. Nhö vaäy duø kyõ thuaät khoâng khoù, nhöng caàn thöïc haønh nhieàu (4) . Veà keát quaû ñoát ñieän Trong 30 tröôøng hôïp ñau daây V töï phaùt: Heát ñau ngay vaø keùo daøi cho ñeán nay (6 thaùng) goàm 17 tröôøng hôïp, roõ raøng phöông phaùp ñoát ñieän taïi haïch Gasser ñaõ mang laïi keát quaû. Coù 12 tröôøng hôïp phaûi ñoát laàn thöù hai, vaø 1 tröôøng hôïp duy nhaát phaûi ñoát laàn thöù ba môùi heát ñau. Chuùng toâi ñaõ ghi nhaän ñöôïc haàu heát caùc tröôøng hôïp phaûi ñoát laàn thöù hai, thöôøng rôi vaøo nhöõng tröôøng hôïp ñaàu tieân, coù theå giaûi thích do kinh nghieäm ban ñaàu cuûa chuùng toâi chöa ñöôïc kheùo leùo, trong khi ñoù nhöõng tröôøng hôïp veà sau naøy haàu nhö chæ caàn ñoát 1 laàn ñaõ thaønh coâng toát. Taát caû beänh nhaân sau khi heát ñau ñeàu thoûa maõn, vui möøng vì khoâng coøn taâm traïng lo laéng nhö tröôùc ñaây chôø ñôïi côn ñau ñeán. Nhö vaäy taát caû caùc beänh nhaân ñöôïc theo doõi trong thôøi gian ngaén 6 thaùng ñeàu heát ñau, keát quaû naøy cho thaáy phöông phaùp naøy thích hôïp trong ñieàu trò ñau daây V töï phaùt. Chuùng toâi ñaõ coù keá hoaïch vaãn tieáp tuïc theo doõi hieäu quaû cuûa phöông phaùp naøy moät caùch laâu daøi trong nhieàu naêm veà sau. Thöïc söï keát quaû heát ñau laâu daøi laø muïc ñích theo ñuoåi cuûa chuùng toâi vì caùc baùo caùo taïi nhieàu trung taâm treân theá giôùi hoï tieán haønh nghieân cöùu töø treân 5 naêm trôû neân, trong taøi lieäu chuùng toâi coù ñöôïc, taùc giaû Kanpolat vaø coäng söï theo doõi 25 naêm (2) . Töông töï nhö caùc baùo caùo khaùc sau khi ñoát taát caû beänh nhaân chuùng toâi khoâng coøn söû duïng thuoác ñaëc trò nhö Tegretol, Di-hydan. Nhaân ñaây, chuùng toâi trình baøy 1 tröôøng hôïp ñaëc bieät: Beänh nhaân nam 85 tuoåi, ñau caû 3 nhaùnh V1, V2, V3 vôùi thôøi gian 45 naêm, ñaõ ñöôïc caét ngoaïi bieân nhieàu laàn, caøng veà sau côn ñau caøng maïnh, ñeán noãi töï chích thuoác giaûm ñau Nidal moãi ngaøy 3 oáng vì khoâng theå duøng Tegretol do dò öùng, caùc thuoác giaûm ñau khaùc ñeàu khoâng taùc duïng, cuoäc soáng khoå sôû keå caû thaân nhaân cuõng vaäy. Sau khi aùp duïng phöông phaùp ñoát ñieän taïi haïch Gasser qua da baèng maùy Radionics, keát quaû thaønh coâng myõ maõn vaø cho ñeán ngaøy hoâm nay ñaõ laøm thay ñoåi cuoäc soáng cuûa hoï trôû neân haïnh phuùc hôn. KEÁT LUAÄN Phöông phaùp ñoát ñieän taïi haïch Gasser xuyeân Nghieân cöùu Y hoïc Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 6* Soá 2* 2002 5 da qua loã baàu duïc döôùi maøn huyønh quang C-arm, baèng xöû duïng maùy Radionics RF – 3C laø phöông phaùp ñieàu trò deã thöïc hieän, an toaøn. Khoâng gaây ra bieán chöùng ñaùng ngaïi. Ñöôïc chæ ñònh roäng raõi cho moïi beänh nhaân, tröø tröôøng hôïp roái loaïn ñoâng maùu. Laø choïn löïa ñaàu tieân trong ñieàu trò ñau daây V töï phaùt. TAØI LIEÄU THAM KHAÛO 1. HUGHES RAC. Diseases of the fifth cranial nerve. Peripheral Neuropathy. 1993; 42:801-815. 2. KANPOLAT YUCEL. Percutaneous Controlled Radiofrequency Trigeminal Rhizotomy for the Treatment of Idiopathic Trigeminal Neuralgia: 25-year Experience with 1600 patients. Neurosurgery, Vol. 48, No. 3, March 2001; 524- 534. 3. MENDOZA N, ILLINGWORTH RD. Trigeminal neuralgia treated by microvascular decompression: a long-term follow-up study. British J. Neurosurgery 1995; 9: 13-19. 4. ROVIT RL. Percutaneous radiofrequency thermal coagulation of the gasserrian ganglion. Trigeminal neuralgia 1990; 6:109- 126. 5. WILKINS RH. Historical Perspectives. In: Trigeminal neuralgia. 1990; 1:1-12. 6. WILKINS RH. Trigeminal Neuralgia: Introduction. IN: Neurosurgery volume III. 1996; 405:3921-3928..