Đôi nét về việc phát triển kĩ năng vận động tinh cho trẻ 18 - 24 tháng

JOURNAL OF SCIENCE OF HNUE DOI: 10.18173/2354-1075.2015-0234 Educational Sci., 2015, Vol. 60, No. 8C, pp. 139-146 This paper is available online at ĐÔI NÉT VỀ VIỆC PHÁT TRIỂN KĨ NĂNG VẬN ĐỘNG TINH CHO TRẺ 18 - 24 THÁNG Nguyễn Lan Dung1, Nguyễn Thị Thanh Bình2 1Khoa Giáo dục Mầm non, Trường Đại học Sư phạm thành phố Hồ Chí Minh 2Khoa Giáo dục Đặc biệt, Trường Đại học Sư phạm thành phố Hồ Chí Minh Tóm tắt. Kĩ năng vận động tinh đóng vai trò quan trọng trong cuộc sống của trẻ mầm non. Cụ thể, vận động của đôi tay được phát triển tốt sẽ thúc đẩy trẻ phát triển trí não, ngôn ngữ, kĩ năng tự phục vụ và các kĩ năng sống khác. Bài viết trình bày đặc điểm phát triển kĩ năng vận động tinh, cũng như đề xuất một số biện pháp phát triển kĩ năng vận động tinh cho trẻ lứa tuổi 18 - 24 tháng. Từ khóa: Kĩ năng vận động tinh, trẻ 18-24 tháng, kĩ năng sống 1. Mở đầu Trong những năm gần đây, vấn đề về những biện pháp nhằm phát triển kĩ năng vận động tinh cho trẻ nhỏ đã và đang thu hút nhiều sự quan tâm của các nhà nghiên cứu trong và ngoài nước. Cụ thể là đã có nhiều công trình khoa học, ấn phẩm liên quan đến vấn đề này. Maria Montessori - một bác sĩ đồng thời là một nhà giáo dục người Ý cho rằng trẻ nhỏ, đặc biệt là trong giai đoạn trước 3 tuổi cần “làm việc” trong môi trường có học cụ là vật thật thu nhỏ, nhằm hướng đến việc trẻ tự mình chăm sóc bản thân và tham gia lao động vừa sức qua đó phát triển kĩ năng vận động tinh [4]. Moira Pieterse (1989) đã nghiên cứu về vận động tinh tập trung vào việc can thiệp và trị liệu. Tài liệu “Từng bước nhỏ một-Kĩ năng vận động tinh” của tác giả dùng cho trẻ bị suy yếu thị lực hoặc bị hạn chế khả năng điều khiển vận động. Tài liệu này cung cấp cách đánh giá, nguyên lí thực hiện các bài tập đảm bảo trẻ được thực hành mọi lúc mọi nơi [5]. Tiến sĩ Đặng Hồng Phương đã tổng hợp một số công trình nghiên cứu ngoài nước về kĩ năng vận động tinh cho trẻ nhỏ. Tiêu biểu như công trình Joanne M. Landy, Keith R. Buridge với các hoạt động vận động tinh thú vị dành cho trẻ gặp khó khăn về kĩ năng vận động tinh lẫn trẻ có sự phát triển bình thường; Audrey C. Rule và Roger A. Stewart cùng với nghiên cứu chứng minh việc luyện tập trên công cụ có ngay trong gia đình có ảnh hưởng tốt đến sự phát triển kĩ năng vận động tinh; Mojgan Farahbod Asghar Dadkhah với thực nghiệm khẳng định sự tác động tích cực của trò chơi học tập đến tốc độ thực hiện thao tác vận động tinh ở trẻ [1]. Julie Bullard, tác giả của sách mang tựa đề “Creating Environments for Learning: Birth to Age Eight” (2013) (Xây dựng môi trường học tập cho trẻ từ sơ sinh đến 8 tuổi) coi việc phát triển Ngày nhận bài: 15/8/2015. Ngày nhận đăng: 10/10/2015. Liên hệ: Nguyễn Lan Dung, e-mail: landung0810@gmail.com. 139 Nguyễn Lan Dung, Nguyễn Thị Thanh Bình kĩ năng vận động tinh đóng vai trò quan trọng trong cuộc sống của trẻ thơ. Vì vậy tác giả đã đưa ra những gợi ý trong cách thiết kế môi trường và tổng hợp những trò chơi phát triển từng khả năng riêng lẻ của kĩ năng vận động tinh cho trẻ mầm non [3]. Tại Việt Nam, quan tâm đến sự phát triển những kĩ năng vận động tinh cho trẻ có tiến sĩ Hồ Lam Hồng. Bài báo của tác giả mang tên “Trò chơi ngón tay với sự phát triển trẻ mầm non”, nêu bật ý nghĩa của trò chơi ngón tay, cũng như một số loại trò chơi tiêu biểu nhằm phát triển cơ tay cho trẻ [2]. Là một người nghiên cứu quan tâm đến trẻ ấu nhi, tác giả Phùng Thị Tường đã cho ra đời quyển sách “Các trò chơi và hoạt động cho trẻ từ 3 - 36 tháng tuổi theo chủ đề”. Tác giả đã thiết kế bốn bài tập luyện khéo léo của bàn tay, ngón tay cho trẻ 18 - 24 tháng bao gồm lật giở sách, cài cúc áo, xé lá, giấy, đếm các ngón tay và ba trò chơi dân gian luyện cơ tay như “Chi chi chành chành”, “Kéo cưa lừa xẻ”, “Con sên”; một số trò chơi khác liên quan đến việc luyện tập vận động của đôi tay được thực hiện trong hoạt động với đồ vật như: lắp cây nấm, xếp chồng; xếp đường đi, xâu vòng, lồng hộp [6]. Nhìn chung, có nhiều nhà nghiên cứu trong và ngoài nước quan tâm đến việc phát triển kĩ năng vận động tinh cho trẻ có nhu cầu đặc biệt và trẻ mầm non, họ đã tổng hợp được các trò chơi, các hoạt động giúp trẻ phát triển kĩ năng vận động tinh, nhưng đến nay vấn đề về biện pháp cụ thể nhằm phát triển kĩ năng vận động tinh ở trẻ 18 - 24 tháng vẫn chưa được nghiên cứu một cách đầy đủ. Do đó, bài báo này sẽ tiến hành tổng hợp những biện pháp phát triển kĩ năng vận động tinh cho trẻ 18 - 24 tháng trên cơ sở nghiên cứu lí luận và thực trạng về những vấn đề có liên quan. 2. Nội dung nghiên cứu 2.1. Sự phát triển kĩ năng vận động tinh của trẻ 18- 24 tháng Trong công trình nghiên cứu “Creating environments for learning: Birth to age eight”, Julie Bullard đã đưa ra nhận định rằng kĩ năng vận động tinh bao gồm sự chuyển động phối hợp khéo léo của các ngón tay, bàn tay và cánh tay; đòi hỏi sức mạnh, sự khéo léo và sự kiểm soát của trí óc [3]. Moira Pieterse đã chỉ ra rằng kĩ năng vận động tinh là sự kết hợp các vận động của các cơ nhỏ ở mắt và ở tay. Kĩ năng vận động tinh còn là kĩ năng sử dụng những phần cơ của bàn tay, ngón tay để thực hiện những chuyển động nhỏ, chính xác như là: viết, vẽ, may hoặc cởi nút áo. Như vậy, kĩ năng vận động tinh là khả năng sử dụng mắt, tay và ngón tay để thực hiện các động tác [5]. Trên cơ sở những khái niệm nên trên, bài viết này chỉ đi vào phân tích kĩ năng vận động tinh của trẻ 18 - 24 tháng ở mức độ là năng lực thực hiện hành động bằng các nhóm cơ nhỏ của bàn tay, ngón tay phối hợp với cơ mắt một cách tinh tế và chính xác. Nhằm tìm hiểu về đặc điểm phát triển kĩ năng vận động tinh của trẻ 18 - 24 tháng ở trường mầm non, chúng tôi đã nghiên cứu cơ sở lí luận và tiến hành quan sát 30 trẻ 18 - 24 tháng và phỏng vấn giáo viên tại các trường mầm non trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh bao gồm: Bambi-K300, Mầm Non 1 (quận Tân Bình); mầm non Nhiêu Lộc; mầm non Phượng Hồng (quận Tân Phú); mầm non Con Mèo Vàng (quận 10) từ tháng 1 đến tháng 4/2015. Những cơ sở lí luận và thực tiễn đã cho thấy kĩ năng vận động tinh của trẻ 18 - 24 tháng phát triển như sau: Đầu 18 tháng, trẻ có khả năng phối hợp hai bàn tay để điều khiển các vật ở mức độ đơn giản, chẳng hạn như khi lật sách, trẻ biết dùng một tay giữ sách, tay còn lại lật sách; kéo khóa bằng thao tác một tay cầm ví, một tay kéo khóa để mở và đóng ví trong điều kiện đầu khóa kéo dài để trẻ cầm không bị tuột tay. Vào giai đoạn đầu này, trẻ có khả năng sử dụng lực của bàn tay, ngón tay tay để bóp đồ chơi chút chít. Trẻ chưa có khả năng xoay, vặn nắp chai, hộp bánh, mà chỉ mới đặt 140 Đôi nét về việc phát triển kĩ năng vận động tinh cho trẻ 18 - 24 tháng được nắp lên miệng chai, hộp. Khi trẻ càng lớn, trẻ càng thực hiện được các vận động phối hợp khéo léo của tay như: tập co, duỗi ngón tay, đan ngón tay; cầm, bóp, gõ, đóng đồ vật; đóng mở nắp có ren; tháo lắp, lồng hộp tròn, vuông; xếp chồng 4 - 5 khối; vạch các nét nguệch ngoạc bằng ngón tay. Khi trẻ được khoảng 20 tháng, trẻ bước đầu đã biết cách sử dụng công cụ đơn giản như cầm muỗng xúc ăn, đập búa, cầm chặt bút sáp để vẽ nguệch ngoạc. Tuy nhiên trẻ còn cầm bút màu bằng cả năm ngón tay và thường cầm ở vị trí đuôi bút. Khi gần lên hai, trẻ biết phối hợp hai tay trong hoạt động như dùng một tay vịn giấy, một tay cầm bút vẽ; xếp giấy đơn giản, trong đó trẻ phải sử dụng hai tay theo một loạt các động tác để đạt được kết quả như mong muốn. Cũng liên quan đến khả năng tiền tạo hình, nếu cho trẻ nhiều bút sáp màu thì trẻ với được màu nào thì sẽ dùng màu đó. Hiện tượng này là do trẻ chưa quan tâm đến công dụng của bút vẽ và chỉ tập trung vào sự vận động để biến đổi các đường nét. Các bé cầm bút còn sai tư thế như cầm chặt bằng năm ngón tay và các ngón tay đặt trên cán bút. Ở giai đoạn này, khả năng lật sách có sự tiến bộ ở việc trẻ không còn lật một lúc nhiều trang mà lật riêng từng trang sách. Đây cũng là lúc trẻ có thể sử dụng kĩ năng vận động tinh vào lao động tự phục vụ như kéo quần lên - xuống để đi vệ sinh; vặn nắp chai, lọ; vặn mở tay nắm cửa, đổ nước vào li; cầm muỗng để xúc thức ăn hoặc múc vật nhỏ từ vật chứa này sang vật chứa khác. Ở tuổi lên hai, trẻ có thể sử dụng ngón tay cái và ngón tay khác để nhặt những đồ vật nhỏ một cách chính xác - đơn cử như nhặt được cây kim gút lên bằng cách kẹp ngón tay cái và ngón tay trỏ. Lúc này, sự phối hợp mắt và tay của trẻ đã có sự tăng cường về độ chính xác trong vị trí chẳng hạn trẻ xếp được một tháp ngay ngắn gồm sáu khối vuông; xếp chồng được 2 - 3 khối trụ; tháo lắp; lồng được 3 - 4 hộp tròn. Khi trẻ gần hai tuổi, cùng với sự phát triển của tri giác, trí nhớ, trẻ dần dần thực hiện một loạt thao tác như khi muốn uống nước, trẻ có thể lấy li, ấn vòi nước, bưng li bằng hai tay, uống xong úp li. Trẻ có thể nghe hiểu và thực hiện theo yêu cầu của người lớn cần đến kĩ năng vận động tinh [5]. Những đặc điểm phát triển trên cho thấy, chỉ trong vòng sáu tháng, kĩ năng vận động tinh của trẻ được tăng lên một cách đáng kể và nhanh chóng. Nhờ đó, các quá trình nhận thức, ngôn ngữ cùng các kĩ năng sống của trẻ được hình thành và phát triển theo. 2.2. Vai trò của kĩ năng vận động tinh đối với sự phát triển của trẻ 18 - 24 tháng Kĩ năng vận động tinh có sự liên hệ với sự phát triển của não bộ. Khi các cơ nhỏ di chuyển, các tế bào não được kích thích và củng cố, và tăng cường sự phối hợp giữa các tế bào thần kinh và giữa các bộ phận của não. Thực tế là trong các ngón tay rất nhiều đầu dây thần kinh gửi các xung động trực tiếp đến não. Các trò chơi với bàn tay - ngón tay tác động đến các đầu dây thần kinh ảnh hưởng đến não bộ của trẻ và hoạt động của não sẽ được kích hoạt. Nhờ trò chơi với các ngón tay, trẻ thu nhận được các cảm giác, từ đó phát triển khả năng chú ý. Trong quá trình người lớn tương tác, hướng dẫn trẻ chơi và chơi cùng trẻ, các mối quan hệ giữa người lớn và trẻ sẽ ngày càng tốt hơn. Nhiều công trình khoa học đã chỉ ra rằng vùng não cần cho việc học toán, đọc và các chức năng nhận thức khác được kích hoạt khi trẻ sử dụng kĩ năng vận động tinh [3]. Những trẻ em gặp khó khăn trong việc phối hợp cả hai bên trái - phải thì có thể gặp khó khăn khi hoàn thành nhiệm vụ sinh hoạt hàng ngày, các nhiệm vụ vận động thị giác và các hoạt động vận động thô. Hơn nữa, kĩ năng vận động tinh mang lại cho trẻ khả năng dùng dụng cụ để tự giải quyết các vấn đề đơn giản để đạt mục đích chẳng hạn dùng gậy để lấy vật, cũng như những vấn đề thưc tế xảy ra hàng ngày [5]. Khi kĩ năng vận động tinh phát triển mạnh, trẻ sẽ dễ dàng sử dụng kĩ năng này trong hoạt động với đồ vật. Khi trẻ thao tác với đồ vật có chủ đích, trẻ sẽ dần dần tiếp thu các biểu tượng 141 Nguyễn Lan Dung, Nguyễn Thị Thanh Bình về hình dạng, kích thước và trọng lượng các đồ vật. Song song đó, trẻ sẽ nhận ra rằng so với vật nhẹ thì vật nặng sẽ đòi hỏi cần nhiều lực hơn để di chuyển; đối với các vật có kích thước nhỏ, trẻ nhận ra rằng chỉ cần dùng các ngón tay đã có thể di chuyển được. Một điều trẻ dễ dàng rút ra là trẻ có thể tháo rời hoặc ráp các bộ phận của một vật lại. Điều đó giúp trẻ khám phá chức năng, công dụng của các đồ vật trong thế giới xung quanh. Không dừng lại ở đó, vận động tinh giúp trẻ tăng khả năng sử dụng đồ vật như khả năng sử dụng kéo, muỗng, bút vẽ... Hơn nữa, nếu trẻ bị hạn chế về vận động tinh thì không chỉ các kĩ năng tiền học đường mà các kĩ năng học tập ở lớp 1 sẽ khó được hình thành. Chẳng hạn như kĩ năng viết, vẽ, lắp ráp, làm thủ công. . . cũng cần có nền tảng của kĩ năng vận động tinh [3]. Như vậy, kĩ năng vận động tinh càng phát triển, càng giúp trẻ tham gia đa dạng các hoạt động phức tạp từ đó nhận thức của trẻ sẽ được mở rộng hơn. Như vậy, tầm quan trọng của kĩ năng vận động tinh không chỉ khu trú trong lứa tuổi ấu nhi và mẫu giáo mà đây còn là tiền đề để hình thành các kĩ năng học tập ở bậc phổ thông. Kĩ năng vận động tinh là cơ sở hình thành kĩ năng tự phục vụ. Khi trẻ tự mình cài cúc áo, sử dụng bút vẽ, kéo khóa cặp, tự xúc cơm cũng là lúc nhiều hoạt động của tay, các ngón tay, và cổ tay đều tham gia vào các vận động đó [3]. Khi trẻ bước sang tuổi mẫu giáo cùng lúc với sự tự ý thức được phát triển, nếu trẻ không tự mặc áo, không tự xúc ăn được, không biết mang giày. . . , trẻ sẽ có mặc cảm mình thất bại và không bằng bạn. Từ đó, trẻ càng ngại thực hiện hành động tự phục vụ và khi không được luyện tập như vậy, thì kĩ năng vận động tinh của trẻ càng mai một và trẻ sẽ thiếu kinh nghiệm chăm sóc bản thân và phải phụ thuộc vào người khác. Vô hình trung, trẻ bị vướng vào vòng luẩn quẩn không biết làm - ngại làm - từ đó càng không biết làm và kết quả là trẻ sẽ thua kém bạn bè. Như vậy, kĩ năng vận động tinh sẽ đóng góp không nhỏ vào sự phát triển tính tự trọng của trẻ. Trong sự phát triển của ngôn ngữ, hoạt động đôi tay cũng ảnh hưởng trực tiếp đến tốc độ, chất lượng của ngôn ngữ thu được. Sự phát triển vận động tinh thúc đẩy sự phát triển của mối liên kết giữa các bán cầu não. Khi đó, bán cầu não phải thu nhận một loạt các hình ảnh của các sự vật- hiện tượng và bán cầu não trái sẽ diễn đạt bằng lời và quá trình này xảy ra do sự gắn kết trên. Khi sự gắn kết này mạnh hơn, thì các xung thần kinh sẽ được truyền đi nhanh hơn, thường xuyên hơn, từ đó quá trình tư duy tích cực hay khả năng chú ý cao hơn. Hơn nữa khi trẻ thực hiện một vận động tinh nào đó với người lớn, trẻ sẽ được mở rộng vốn từ, rõ nhất là những động từ như xâu, xoay, vặn, xếp chồng,. . . và khả năng hiểu lời nói khi người lớn yêu cầu trẻ thực hiện vận động tinh. 2.3. Đề xuất biện pháp phát triển kĩ năng vận động tinh cho trẻ 18 - 24 tháng Qua phỏng vấn, Cô T. T (lớp Sóc Nâu, Trường mầm non Con Mèo Vàng) và cô N.C. (lớp Sơn Ca 1, Trường mầm non Bambi-K300) có cùng ý kiến là nếu phụ huynh không phối hợp với nhà trường trong việc rèn luyện kĩ năng cho trẻ thì hiệu quả phát triển sẽ không cao. Vì vậy phát triển kĩ năng vận động tinh cho trẻ 18-24 tháng là một việc làm đòi hỏi phải có sự phối hợp đồng bộ của nhà trường và gia đình. Các biện pháp sau đây được đề xuất dành cho giáo viên và phụ huynh. - Xây dựng môi trường đồ dùng-đồ chơi kích thích trẻ hoạt động + Về việc trang bị đồ dùng - đồ chơi: Trang bị đồ dùng - đồ chơi bao gồm việc bổ sung và cất đồ dùng đồ chơi nếu không cần thiết. Những cơ sở để trang bị đồ dùng, nguyên vật liệu giúp trẻ phát triển kĩ năng vận động tinh: Đồ dùng-đồ chơi được cung cấp cần tính đến khả năng kích thích trẻ thực hiện chuyển động đơn giản như vuốt, cầm nắm đến những thao tác cao hơn như đặt vào, lấy ra ngăn xếp lại, đổ qua 142 Đôi nét về việc phát triển kĩ năng vận động tinh cho trẻ 18 - 24 tháng đổ lại, chẳng hạn như các khối nhỏ, xô, li nhựa và nước. Đồ chơi - đồ vật phát triển vận động tinh cần có ở trong nhà và ngoài trời. Các nguyên vật liệu cần đa đạng để đáp ứng nhu cầu của từng cá nhân trẻ [3]. Nói cách khác, môi trường sẽ cung cấp nhiều sự lựa chọn với từng trẻ có những khả năng khác nhau. Lao động tự phục vụ có thể giúp trẻ phát triển kĩ năng vận động tinh. Nhằm kích thích trẻ tự thực hiện dạng lao động này, các vật dụng đều phải nhỏ gọn, dễ di chuyển và phù hợp với chiều cao, tầm với của trẻ, trẻ có thể lấy bấy kì lúc nào. Điều đó không những khuyến khích trẻ nỗ lực tự lao động phục vụ bản thân vừa hạn chế sự chống đối vì phải bị động tiếp nhận sự chăm sóc của người lớn. Khi trẻ lên hai, trẻ không còn bị thu hút bởi hình dáng và màu sắc tươi mới của vật thể nữa. Ngược lại, trẻ lại có hứng thú với những vật thể nhỏ hoặc những đồ vật không mấy nổi trội [4]. Điều đó có nghĩa là trong môi trường của trẻ 18-24 tháng nên có thêm những vật dụng nhỏ từ thiên nhiên như đậu phộng để trẻ tập bóp vỏ, trứng cút chín để trẻ lột vỏ, vỏ sò để trẻ dùng ngón tay lật úp ngửa, sỏi để trẻ tập cắp lên bằng ngón tay trỏ của hai bàn tay. . . Môi trường ở đây còn là áo quần, giày dép mà trẻ được mặc. Vì vậy, ngoài việc trang bị đồ chơi và sắp xếp môi trường đồ dùng, đồ chơi như trên, phụ huynh cần cho trẻ mặc các loại quần áo, giày dép mà trẻ dễ mang vào, cởi ra. Ngoài những đồ chơi có bán trên thị trường, giáo viên vào phụ huynh có thể tự tạo đồ chơi từ các nguyên vật liệu có sẵn hoặc đã qua sử dụng. Chúng tôi đã thử nghiệm cho trẻ 18 - 24 tháng đang học tại Trường mầm non Bambi - K300, quận Tân Bình thực hiện một số hoạt động giúp trẻ phát triển kĩ năng vận động tinh với những đồ chơi tự tạo. Chẳng hạn như cho trẻ dùng ống hút to cắm sâu vào đất sét như ở hình 1, đặt tăm bông vào hộp qua lỗ được tạo sẵn trên nắp hộp như ở hình 2, đặt que tính vào chai nhựa như ở hình 3. Ngoài ra, có một vật liệu mà trẻ rất thích thú, đó là nam châm được bọc nhựa bên ngoài, trẻ sẽ thực hiện thao gỡ ra - gắn vào nam châm lên cửa sắt hoặc tủ sắt. Nam châm cũng là nguyên liệu phù hợp để trẻ tập múc qua múc lại từ tô này sang tô khác bởi chúng có độ to đảm bảo cho trẻ không nuốt được. Chúng tôi đã cho trẻ chơi những sách vải tự tạo với những trò chơi chuyên về việc phát triển kĩ năng vận động tinh như kéo dây kéo, câu cá bằng nam châm, bóp kẹp phơi đồ để treo quần áo tí hon... Những trẻ được trải nghiệm thao tác trên loại sách này rất thích thú hưởng ứng như ở hình 5. Hình 1. Bé A.N. cắm ống hút vào đất sét Hình 2. Bé A.N đặt tăm bông vào hộp qua lỗ được khoét sẵn trên nắp hộp 143 Nguyễn Lan Dung, Nguyễn Thị Thanh Bình Hình 3. Trẻ chơi đặt que tính vào chai nhựa, đặt nam châm vào khe được khoét sẵn trên nắp hộp Hình 4. Bé H.P tập múc với nam châm Hình 5. Các bé lớp Sơn Ca 2 trường mầm non Bambi-K300 đang chơi với sách vải + Sắp xếp đồ dùng - đồ chơi: Việc sắp xếp đồ dùng - đồ chơi được thực hiện như sau: Ở trường cũng như tại gia đình, đồ chơi cần được sắp xếp gọn gàng, đa dạng về chủng loại và đáp ứng đủ cho số lượng trẻ. Những đồ vật, đồ chơi được đặt ở vị trí vừa tầm với của trẻ và các bé được tự do lấy-cất. Chẳng hạn như khăn lau nên để sẵn trên bàn nhỏ, để bất cứ khi nào trẻ thấy vật dụng bị dơ hoặc dính nước, trẻ cũng có thể đến lấy khăn và lau. Đồ dùng phục vụ cho nhu cầu cá nhân cần bố trí nơi thuận tiện, có dán hình ảnh để trẻ nhận ra đồ của mình, tạo cơ hội cho trẻ tự lấy sử dụng khi cần thiết. Mỗi một tuần trẻ được chơi ít loại (1 - 2 loại) đồ chơi nhưng đảm bảo đủ số lượng để trẻ chuyên tâm chơi cho đến khi thuần thục. Lúc ban đầu, để đơn giản hóa thao tác, trẻ được chơi với số lượng ít trong cả bộ đồ chơi. Chẳng hạn, khi trẻ bắt đầu làm quen với xâu hạt, chúng tôi không khuyến khích trẻ thực hiện hết tất cả các hạt trong một bộ xâu hạt, mà chỉ xâu 1 - 2 hạt. Hay như bộ lồng hộp, ban đầu giáo viên và phụ huynh chỉ nên cho trẻ lồng từ 2-3 hộp. Sau đó khi trẻ đã làm được với số lượng ít, thành phần trong bộ đồ chơi sẽ được tăng dần cho phù hợp với khả năng của từng cá nhân trẻ. Trong quá trình quan sát thực tế, một số trẻ 18-24 tháng thường xuyên giành giật đồ chơi của bạn nếu như bạn có trong tay món đồ mà trẻ không có. Đó là hạn chế do số lượng trẻ đông mà đồ chơi không đủ cho tất cả trẻ. Do đó, sắp xếp đồ chơi nên để riêng từng bộ, trong từng rổ riêng cho từng trẻ. Để khắc phục số lượng trẻ đông mà không đủ đồ chơi, giáo viên nên cho trẻ thao tác trên các đồ vật, đồ chơi luân phiên, cụ thể là khi trẻ đã chơi được 10 phút, giáo viên có thể chuyển đồ chơi cho trẻ khác. Sau khi trẻ đã thao tác tốt trên đồ chơi thì giáo viên có thể đổi những món đồ chơi đó bằng những món đồ chơi khác theo cách thức trên. Lưu ý cần hạn chế đưa nhiều bộ đồ chơi vào một góc dành cho nhiều trẻ vì trẻ sẽ tranh giành lẫn nhau. 144 Đôi nét về việc phát triển kĩ năng vận động tinh cho trẻ 18 - 24 tháng - Người lớn tham gia chơi cùng trẻ + Cầm tay trẻ để hướng dẫn hành động đúng cách. + Nâng dần độ khó của bài tập, trò chơi phát triển kĩ năng vận động tinh. + Để kích thích cơ bàn tay, ngón tay được vận động thì các trò chơi dân gian đòi hỏi sự chuyển động của tay kèm với đồng dao sẽ phù hợp với hứng thú trẻ nhỏ. Một số trò chơi tiêu biểu là tay chạm tay, cắp cua bỏ giỏ, chi chi chành chành, tập tầm vông, ngón tay nhúc nhích. . . + Sử dụng bài hát, thơ có sử dụng vận động của tay để minh họa. Những bài thơ, bài hát ngắn, chứa nhiều động từ cũng sẽ kích thích vận động của tay. Tất cả những sản phẩm văn hóa này đều cần có sự chủ động khởi xướng của giáo viên để trẻ làm theo. Sẽ rất thiếu sót nếu giáo viên chỉ phát triển kĩ năng vận động tinh không tận dụng cơ hội phát triển kĩ năng vận động tinh cho trẻ mọi lúc mọi nơi. Biện pháp chung là lặp lại nhiều lần để trẻ học được sự nhịp nhàng của vận động. Sau đó dần dần giảm bớt sự giúp đỡ bằng hành động và bằng lời của người lớn đến khi chỉ cần làm mẫu một lần là trẻ cũng có thể thực hiện được [5]. - Tạo cơ hội cho trẻ vận động với tay mọi lúc mọi nơi Khuyến khích trẻ làm việc với đôi tay mọi lúc, mọi nơi và tích cực giao nhiệm vụ cho trẻ thực hiện. Người lớn cần tạo cơ hội cho trẻ tự mình thực hiện những công việc đơn giản hàng ngày. Những việc cụ thể trẻ có thể làm ở lứa tuổi 18 - 24 tháng là: tự mang giày dép quai dán, kéo quần xuống và kéo quần lên, tập cài cúc áo to, mở tiếp khóa kéo của ba lô đã được kéo sẵn một ít, tập tự xúc ăn bằng muỗng, bưng chén đi dẹp, một tay cầm li, một tay vặn vòi nước để uống, ấn nút xả nước sau khi đi vệ sinh, cầm rác đi bỏ theo yêu cầu của cô. . . + Đưa lên bảng tuyên truyền hình ảnh những gì trẻ làm được. Qua phỏng vấn phụ huynh có trẻ học trong nhóm lớp 18 - 24 tháng, chúng tôi nhận thấy phụ huynh không thường xuyên rèn luyện sự khéo léo của tay qua việc thực hiện những lao động tự phục vụ. Một trong những lí do đó là họ nghĩ trẻ còn quá nhỏ, những việc như tự xúc ăn, uống nước, tự kéo quần xuống để đi vệ sinh,. . . là quá sức đối với trẻ. Vì vậy giáo viên mầm non cần chụp hình lại những khoảnh khắc trẻ tự phục vụ. Có như vậy thì những thao tác trẻ thực hiện được không chỉ gói gọn ở trên lớp mà còn được củng cố ngoài lớp học. Thông qua đó, đôi tay của trẻ mới được luyện tập thường xuyên. + Giáo viên cần tuyên truyền để nâng cao nhận thức của phụ huynh về tầm quan trọng của kĩ năng vận động tinh phụ huynh và trao đổi về các biện pháp nhằm phát triển loại kĩ năng này. Có thể nói, toàn bộ thế giới đồ vật xung quanh đều có thể là đối tượng hoạt động trẻ 18-24 tháng nói riêng. Hơn nữa, trẻ càng nhỏ thì việc thường xuyên luyện tập dưới nhiều hình thức và thời điểm khác nhau là điều cần thiết để phát triển kĩ năng cho trẻ. 3. Kết luận Kĩ năng vận động tinh ở trẻ 18-24 tháng là một kĩ năng quan trọng không chỉ đối với trẻ lứa tuổi này mà còn theo trẻ suốt cuộc đời. Nếu trẻ được người lớn quan tâm và luyện tập để tăng cường kĩ năng này thì trẻ sẽ phát triển tốt về mọi mặt. Không như các lứa tuổi khác, các khả năng này ở độ tuổi ấu nhi có đặc điểm phát triển nhanh chóng theo sự trưởng thành của trẻ. Chính vì vậy, khi tổ chức và đánh giá các vận động của trẻ cần cân nhắc đến tính vừa sức và tính phát triển. Trẻ 18-24 tháng đang ở vào giai đoạn vàng của sự phát triển vận động nói chung cũng như vận động 145 Nguyễn Lan Dung, Nguyễn Thị Thanh Bình tinh nói riêng. Vì vậy phát triển kĩ năng vận động tinh cho trẻ 18-24 tháng là một phần không thể thiếu trong công cuộc giáo dục trẻ. Những biện pháp được đề xuất cho thấy việc phát triển kĩ năng vận động tinh không nhất thiết phải được tổ chức công phu, tốn kém mà chỉ đơn giản là sự chung tay của giáo viên mầm non và phụ huynh, cùng tạo điều kiện cho trẻ tham gia những việc vừa sức, dưới nhiều hình thức, ở các thời điểm khác nhau trong chế độ sinh hoạt hàng ngày của trẻ ở trường mầm non và tại gia đình. Thiết nghĩ, để phát triển kĩ năng vận động tinh cho trẻ lứa tuổi này, ngoài nắm rõ khả năng của trẻ, điều kiện trường lớp còn cần sự hiểu biết và kiên nhẫn của giáo viên và phụ huynh. TÀI LIỆU THAM KHẢO [1] Đặng Hồng Phương, 2012. Phương pháp hình thành kĩ năng vận động cho trẻ mầm non. NXB Đại học Sư Phạm, Hà Nội. [2] Hồ Lam Hồng, 2004. Trò chơi ngón tay với sự phát triển trẻ mầm non. Tạp chí Giáo dục Mầm non, số 3, tr.19–20. [3] Julie Bullard, 2013. Creating Environments for Learning: Birth to Age Eight (2nd Edition). USA. [4] Maria Montessori, 2008. Dạy con trước tuổi lên 3. Nxb Lao Động, Hà Nội. [5] Moira Pieterse, 1989. Từng bước nhỏ một- quyển 5- Kĩ năng vận động tinh (Tôn Nữ Thùy Nhung dịch). Chương trình can thiệp sớm, Trung tâm nghiên cứu giáo dục trẻ khuyết tật thành phố Hồ Chí Minh. [6] Phùng Thị Tường, 2011. Các trò chơi và hoạt động cho trẻ từ 3 - 36 tháng tuổi theo chủ đề. Nxb Giáo dục Việt Nam, Hà Nội. ABSTRACT Developing fine motor skills in children 18 to 24 months of age Fine motor skills are important in young children’s lives. By enhancing fine motor skills, children’s cognition, speech, self-help skills and other living skills will be enhanced. The main aim of this article is to describe the development of fine motor skills and suggest ways in which the fine motor skills of children 18 to 24 months of age can be improved. Keywords: Fine motor skills, children 18 to 24 months of age, living skills. 146