Đổi mới giáo dục đạo đức trong chương trình môn giáo dục công dân và những yêu cầu đặt ra đối với giáo viên môn học ở trường phổ thông

JOURNAL OF SCIENCE OF HNUE DOI: 10.18173/2354-1075.2018-0030 Social Science, 2018, Vol. 63, Iss. 2A, pp. 73-80 This paper is available online at ĐỔI MỚI GIÁO DỤC ĐẠO ĐỨC TRONG CHƯƠNG TRÌNH MÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN VÀ NHỮNG YÊU CẦU ĐẶT RA ĐỐI VỚI GIÁO VIÊN MÔN HỌC Ở TRƯỜNG PHỔ THÔNG Đào Đức Doãn Khoa Lý luận chính trị - Giáo dục công dân, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội Tóm tắt. Bài báo này đề xuất ý kiến đổi mới giáo dục đạo đức trong chương trình môn Giáo dục công dân ở trường phổ thông, gồm: 1) đánh giá về giáo dục đạo đức trong chương trình môn Giáo dục công dân hiện hành; 2) đề xuất đổi mới giáo dục đạo đức trong chương trình môn Giáo dục công dân về quan điểm, mục tiêu giáo dục đạo đức, yêu cầu cần đạt và nội dung giáo dục đạo đức; 3) yêu cầu đặt ra đối với giáo viên giáo dục đạo đức ở trường phổ thông. Từ khóa: Giáo dục đạo đức, Chương trình môn Giáo dục công dân, Quan điểm đổi mới giáo dục đạo đức, Mục tiêu giáo dục đạo đức, Giáo viên giáo dục đạo đức. 1. Mở đầu Để góp phần xây dựng chương trình môn Giáo dục công dân nhằm đáp ứng yêu cầu của Đảng về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, cần chú trọng đổi mới giáo dục đạo đức trong chương trình môn Giáo dục công dân. Từ khi ra đời Nghị quyết số 29-NQ/TW của Hội nghị lần thứ 8 Ban Chấp hành Trung ương khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, vấn đề đổi mới giáo dục đạo đức, giáo dục công dân ở trường phổ thông nói riêng và đổi mới giáo dục phổ thông nói chung nhận được sự quan tâm của nhiều nhà nghiên cứu. Tiêu biểu có thể kể đến các công trình như: Nhìn lại quá trình gần 60 năm phát triển chương trình giáo dục phổ thông từ sau Cách mạng tháng Tám [7]; Nhìn lại 10 năm thực hiện chương trình giáo dục phổ thông theo Nghị quyết 40/2000/QH10 của Quốc hội khóa X [3]; Giáo dục đạo đức – công dân ở môn Công dân với Tổ quốc trong chương trình giáo dục phổ thông mới [4]; Đề xuất giải pháp đổi mới dạy học môn Giáo dục công dân trong trường phổ thông hiện nay [5]; Đề xuất định hướng xây dựng chương trình và sách giáo khoa Giáo dục công dân sau năm 2015 [10]; Đề xuất mục tiêu, chuẩn kết quả, khung nội dung, định hướng hình thức tổ chức dạy học và đánh giá kết quả học tập chương trình môn Giáo dục công dân ở trung học cơ sở trong chương trình giáo dục phổ thông sau 2015 [9]; Đề xuất mục tiêu, nội dung chương trình môn Giáo dục lối sống ở Tiểu học trong chương trình giáo dục phổ thông sau 2015 [8] ; Giáo dục công dân toàn cầu [6]; .v.v... Trên cơ sở những nghiên cứu đó, để góp phần đổi mới giáo dục đạo đức trong chương trình môn Giáo dục công dân, bài viết này đánh giá về giáo dục đạo đức trong chương trình môn Giáo Ngày nhận bài: 15/12/2017. Ngày sửa bài: 20/2/2018. Ngày nhận đăng: 25/2/2018 Liên hệ: Đào Đức Doãn, e-mail: ddoan62@gmail.com 73 Đào Đức Doãn dục công dân hiện hành; đề xuất quan điểm xây dựng, mục tiêu, yêu cầu cần đạt, nội dung dạy học,... của giáo dục đạo đức trong chương trình mới và đề xuất yêu cầu mới đối với giáo viên môn học ở trường phổ thông. 2. Nội dung nghiên cứu 2.1. Đánh giá về giáo dục đạo đức trong chương trình môn Giáo dục công dân hiện hành 2.1.1. Những kết quả đạt được về giáo dục đạo đức trong chương trình môn Giáo dục công dân hiện hành Giáo dục đạo đức trong chương trình môn Giáo dục công dân hiện hành đã có một bước tiến so với chương trình trước đó (chương trình năm 1986 cho trung học cơ sở, năm 1991 cho trung học phổ thông). Về cơ bản, mục tiêu giáo dục đạo đức đã đáp ứng đúng mục tiêu của môn học theo quy định của Luật Giáo dục và Chương trình giáo dục phổ thông. Hệ thống mục tiêu giáo dục đạo đức ở mỗi lớp, mỗi cấp được xác định rõ. Nội dung dạy học trong chương trình hiện hành phong phú, đa dạng, được thiết kế khá công phu xoay quanh các chủ đề về mối quan hệ với bản thân, với người khác, với công việc, với cộng đồng, đất nước, nhân loại và môi trường tự nhiên, gắn liền với cuộc sống của học sinh và đời sống chung của đất nước. Từng chủ đề đều được làm rõ về mục tiêu giáo dục theo các chuẩn kiến thức, kĩ năng, thái độ để làm căn cứ cho việc xác định phương pháp dạy học, đánh giá kết quả giáo dục. Chương trình đã chú trọng đến giáo dục các giá trị, chuẩn mực đạo đức, được thiết kế theo hướng đồng tâm, phát triển và tích hợp nhiều nội dung xã hội cần thiết như: giáo dục dân số, môi trường, an toàn giao thông, phòng chống tệ nạn xã hội và HIV – AIDS, v.v. . . bước đầu đảm bảo kế thừa những giá trị của dân tộc và tiếp thu những giá trị của nhân loại, thời đại, góp phần tích cực vào phát triển nhân cách. Nhiều nội dung dạy học chứa đựng các kiến thức vừa sâu, rộng, có tính khái quát tích hợp tri thức của nhiều môn khoa học xã hội đã tạo điều kiện cho giáo viên thực hiện đổi mới phương pháp dạy học và đánh giá kết quả giáo dục theo hướng tích hợp phát huy tính tích cực học tập của học sinh. Kết cấu chương trình có phần mở để thiết kế các tiết học thực hành phù hợp với tình hình thực tế của địa phương. Đáp ứng yêu cầu của giáo dục đạo đức ở phổ thông, công tác đào tạo, bồi dưỡng giáo viên cũng có bước tiến đáng kể. Nhiều trường Đại học và Cao đẳng Sư phạm mở thêm ngành Giáo dục chính trị, Giáo dục công dân, trong đó có nội dung giáo dục đạo đức nên số lượng giáo viên được đào tạo đúng chuyên ngành đã được tăng lên nhiều (bên cạnh số lượng không nhỏ giáo viên dạy ghép môn và chéo môn). Công tác bồi dưỡng về giáo dục đạo đức đã được các Sở GD & ĐT quan tâm tổ chức thường xuyên và có tác dụng nhất định. Đa số giáo viên môn học có phẩm chất tư tưởng chính trị, đạo đức tốt, có năng lực nghề nghiệp. 2.1.2. Hạn chế cần khắc phục Giáo dục đạo đức trong chương trình môn Giáo dục công dân hiện hành do chủ yếu truyền thụ kiến thức nên chưa khắc phục được tính hàn lâm, coi trọng lí thuyết, coi nhẹ thực hành, chưa chú trọng đến việc hướng dẫn tự học, rèn luyện kĩ năng cho học sinh, chưa hướng tới việc hình thành cho học sinh những phẩm chất và năng lực cần thiết của người công dân trong xã hội. Nhiều nội dung dạy học có kiến thức khô khan, chưa gắn với đời sống tuổi trẻ, chưa cập nhật được những thay đổi của đất nước và thời đại, không phù hợp với độ tuổi của học sinh, chưa thực sự là kiến thức phổ thông, cơ bản, cốt lõi, chưa sát với từng đối tượng, tạo ra áp lực cho cả dạy và học. Kiến 74 Đổi mới giáo dục đạo đức trong chương trình môn Giáo dục công dân và những yêu cầu đặt ra... thức lồng ghép trong giáo dục đạo đức quá ôm đồm, thiếu tính hệ thống, chưa đáp ứng được yêu cầu của thực tiễn. Do chủ yếu theo định hướng nội dung nên việc đổi mới phương pháp dạy học và đánh giá kết quả giáo dục đạo đức chưa thực sự chuyển biến theo hướng phát triển các kĩ năng sống phù hợp với các chuẩn mục đạo đức. Do nội dung giáo dục dạo đức nặng về lí thuyết nên phương pháp chủ yếu được sử dụng phổ biến vẫn là phương pháp dạy học truyền thống như thuyết trình, đọc chép, ít gắn với thực tiễn cuộc sống, nặng về giáo dục giá trị đạo đức mà chưa chú trọng giáo dục hành vi đạo đức, kĩ năng sống. Khả năng sử dụng công nghệ thông tin trong dạy học của nhiều giáo viên còn yếu. Bên cạnh một số ít giáo viên có ý thức đổi mới phương pháp dạy học và sử dụng các phương tiện dạy học tích cực, nhiều giáo viên thiếu một phông kiến thức sâu rộng, chưa cập nhật được những thông tin mang tính thời sự vào bài giảng nên mới dừng ở việc truyền thụ kiến thức lí thuyết trên lớp, lệ thuộc sách giáo khoa, tài liệu hướng dẫn giảng dạy, thiếu sáng tạo trong tổ chức các hoạt động dạy học trải nghiệm. Các phương tiện dạy học như: tranh ảnh, sơ đồ, bảng biểu, đồ dùng trực quan, video clip. . . chưa được sử dụng nhiều. Phương pháp và hình thức đánh giá kết quả giáo dục chậm được đổi mới, phổ biến vẫn là kiểm tra kiến thức, chưa chú trọng đánh giá phẩm chất và năng lực. Công tác đào tạo, bồi dưỡng giáo viên có nhiều bất cập. Tuy có nhiều tiến bộ so với trước, nhưng về cơ bản vẫn thiếu rất nhiều giáo viên được đào tạo đúng chuyên ngành, đặc biệt ở bậc THCS. Chương trình và phương thức đào tạo giáo viên giáo dục đạo đức – giáo dục công dân trong các trường Sư phạm chậm đổi mới, chất lượng đào tạo còn thấp. Công tác bồi dưỡng giáo viên được tiến hành thường xuyên nhưng chưa thật hiệu quả do nội dung, hình thức, phương pháp chưa sát với nhu cầu giáo viên, đặc biệt là nhu cầu được thực hành thiết kế chủ đề, tình huống thực tiễn, thiết kế công cụ kiểm tra, đánh giá kết quả giáo dục đạo đức. Chế độ đãi ngộ cho giáo viên môn học này chưa phù hợp với công việc mà họ đảm nhiệm. 2.2. Đề xuất đổi mới giáo dục đạo đức trong chương trình môn Giáo dục công dân mới 2.2.1. Về quan điểm đổi mới giáo dục đạo đức Để đáp ứng được yêu cầu đổi mới, giáo dục đạo đức trong chương trình môn Giáo dục công dân cần dựa trên các quan điếm sau: 1) Tuân thủ các định hướng đã nêu trong chương trình giáo dục phổ thông tổng thể về định hướng chung cho tất cả các môn học và định hướng xây dựng chương trình môn Giáo dục công dân. 2) Bảo đảm tính khoa học, tính sư phạm và tính thực tiễn, dựa trên cơ sở: a) đường lối, chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước Việt Nam về xây dựng con người trong giai đoạn hiện nay; b) các thành tựu nghiên cứu về tâm lí học, giáo dục học, đạo đức học, pháp luật học,...; c) kinh nghiệm trong nước và quốc tế về giáo dục đạo đức, đặc biệt là giáo dục đạo đức trong chương trình môn Giáo dục công dân những năm gần đây của Việt Nam và của những quốc gia phát triển; d) các giá trị truyền thống của dân tộc Việt Nam và giá trị chung của nhân loại; e) thực tiễn xã hội, giáo dục, điều kiện kinh tế và truyền thống văn hóa Việt Nam, sự đa dạng của đối tượng học sinh xét về phương diện vùng miền, điều kiện và khả năng học tập. 3) Chú trọng tích hợp nhiều nội dung giáo dục cơ bản, thiết thực, hiện đại về giá trị sống, kĩ năng sống, pháp luật, kinh tế; tích hợp nhiều chủ đề giáo dục cần thiết như: giáo dục quyền trẻ em, giáo dục môi trường, giáo dục bình đẳng giới, giáo dục sức khỏe vị thành niên, giáo dục phòng 75 Đào Đức Doãn chống ma túy, phòng tránh HIV/AIDS, giáo dục tài chính,... 4) Đảm bảo tính hệ thống. Ở giai đoạn giáo dục cơ bản (tiểu học và trung học cơ sở), nội dung giáo dục đạo đức được xây dựng xoay quanh các chủ đề về mối quan hệ của con người với bản thân, người khác, công việc, cộng đồng, đất nước, nhân loại và môi trường tự nhiên; mở rộng và nâng cao dần từ tiểu học đến trung học cơ sở. Ở giai đoạn giáo dục định hướng nghề nghiệp (trung học phổ thông), nội dung giáo dục đạo đức được xây dựng xoay quanh các chủ đề về quan hệ kinh tế và pháp luật, gắn liền với giáo dục kinh tế và giáo dục pháp luật. 5) Được xây dựng theo hướng mở, thể hiện ở việc không quy định nội dung dạy học chi tiết cho từng bài học mà chỉ quy định những yêu cầu cần đạt; những nội dung dạy học cơ bản, cốt lõi cho mỗi lớp nhằm đáp ứng yêu cầu cần đạt; những định hướng chung về phương pháp giáo dục và đánh giá kết quả giáo dục của học sinh. Căn cứ vào các yêu cầu cần đạt và các định hướng chung bắt buộc này, các tác giả sách giáo khoa, cơ sở giáo dục và giáo viên môn học hoàn toàn chủ động, sáng tạo trong việc triển khai các nội dung dạy học, phương pháp giáo dục và đánh giá kết quả giáo dục cụ thể theo yêu cầu chương trình. Giáo viên được lựa chọn sách giáo khoa và sử dụng nhiều nguồn tư liệu khác nhau để dạy học, nhưng phải bám sát mục tiêu và đáp ứng yêu cầu cần đạt của chương trình. 2.2.2. Về mục tiêu giáo dục đạo đức Mục tiêu giáo dục đạo đức trong môn Giáo dục công dân góp phần thực hiện mục tiêu của chương trình môn Giáo dục công dân và cụ thể hóa mục tiêu của chương trình giáo dục phổ thông tổng thể. Giáo dục đạo đức là nội dung chủ yếu và xuyên suốt của chương trình môn Giáo dục công dân ở cả 3 cấp học nên mục tiêu chủ yếu của giáo dục đạo đức phải là giúp học sinh hình thành, phát triển các phẩm chất chủ yếu đã nêu trong Chương trình giáo dục phổ thông tổng thể. Đó là các phẩm chất: yêu nước, nhân ái, chăm chỉ, trung thực, trách nhiệm. Những phẩm chất đạo đức này gắn liền với quyền, trách nhiệm, nghĩa vụ của người công dân Việt Nam. Đồng thời với mục tiêu về phẩm chất, giáo dục đạo đức còn phải giúp học sinh hình thành, phát triển các năng lực làm chủ, phát triển bản thân và năng lực điều chỉnh hành vi đạo đức. Ở tiểu học, mục tiêu giáo dục đạo đức là: 1) Giúp học sinh hình thành và phát triển cảm xúc tích cực, ý thức đúng đắn về những chuẩn mực hành vi đạo đức trong quan hệ với chính bản thân, với gia đình, quê hương, cộng đồng, với công việc và môi trường tự nhiên; thái độ tự trọng, tự tin vào khả năng của bản thân; tình yêu quê hương, gia đình, lòng yêu thương, tôn trọng con người; đức tính trung thực, chăm học, chăm làm; ý thức trách nhiệm với hành vi, hành động của mình; sự đồng tình với cái thiện, cái đúng, cái tốt, không đồng tình với cái ác, cái sai, cái xấu; 2) Giúp học sinh có được cách cư xử phù hợp với bản thân, với gia đình, quê hương, cộng đồng, với công việc; những thói quen, nề nếp cơ bản, cần thiết trong học tập và sinh hoạt phù hợp với giá trị văn hóa, chuẩn mực đạo đức, quy tắc của cộng đồng, quy định của pháp luật, quy luật của tự nhiên và xã hội. Ở trung học cơ sở, mục tiêu giáo dục đạo đức là: 1) Giúp học sinh có ý thức tự điều chỉnh, tự hoàn thiện bản thân theo các chuẩn mực đạo đức dựa trên nhận thức, thái độ và hành vi đúng đắn, tích cực về quyền, bổn phận, nghĩa vụ và trách nhiệm công dân trong quan hệ với gia đình, xã hội, với công việc, với môi trường thiên nhiên, với đất nước và nhân loại; 2) Giúp học sinh củng cố, nâng cao các năng lực đã được hình thành, phát triển ở tiểu học; hình thành, duy trì mối quan hệ hoà hợp với những người xung quanh; thích ứng một cách linh hoạt với xã hội biến đổi và thực hiện mục tiêu, kế hoạch của bản thân trên cơ sở các giá trị đạo đức; hình thành phương pháp học 76 Đổi mới giáo dục đạo đức trong chương trình môn Giáo dục công dân và những yêu cầu đặt ra... tập, rèn luyện, hoàn chỉnh tri thức và kĩ năng nền tảng để tiếp tục học lên trung học phổ thông, học nghề hoặc tham gia vào cuộc sống lao động. Ở trung học phổ thông, mục tiêu của giáo dục đạo đức là: 1) Giúp học sinh có được tình cảm, nhận thức, niềm tin và bản lĩnh phù hợp với chuẩn mực đạo đức dựa trên những kiến thức cơ bản, cốt lõi, thiết thực đối với đời sống và định hướng nghề nghiệp sau trung học phổ thông về kinh tế và pháp luật; 2) Giúp học sinh có được năng lực thực hiện các quyền, nghĩa vụ, trách nhiệm công dân chủ yếu từ góc độ kinh tế, pháp luật; có kĩ năng sống và bản lĩnh để học tập, làm việc và sẵn sàng thực hiện trách nhiệm công dân trong sự nghiệp xây dựng, bảo vệ Tổ quốc Việt Nam và hội nhập quốc tế. 2.2.3. Về yêu cầu cần đạt và nội dung giáo dục đạo đức a. Về yêu cầu cần đạt Mục tiêu nói trên cần được cụ thể hóa thành các yêu cầu cần đạt về phẩm chất và năng lực, lấy đó làm cơ sở để xây dựng nội dung, phương pháp dạy học và đánh giá kết quả giáo dục. Yêu cầu cần đạt là kết quả mà học sinh cần đạt được về phẩm chất và năng lực sau mỗi cấp học, lớp học ở từng môn học. Giáo dục đạo đức cần xác định được yêu cầu cần đạt về các phẩm chất chủ yếu (yêu nước; nhân ái; chăm chỉ; trung thực; trách nhiệm) và các năng lực (năng lực làm chủ, phát triển bản thân; năng lực điều chỉnh hành vi đạo đức). Ngoài việc góp phần hình thành, phát triển cho học sinh các năng lực chuyên môn của môn Giáo dục công dân, các yêu cầu cần đạt này cần góp phần hình thành, phát triển cho học sinh các năng lực chung của chương trình giáo dục phổ thông tổng thể: năng lực tự chủ và tự học, năng lực giao tiếp và hợp tác, năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo. Thông qua yêu cầu cần đạt về năng lực làm chủ, phát triển bản thân và năng lực điều chỉnh hành vi đạo đức, giáo dục đạo đức giúp học sinh tự kiểm soát, tự điều chỉnh, tự hoàn thiện bản thân từ cảm xúc, hành vi, thói quen, nhu cầu, quyền lợi đến việc thực hiện trách nhiệm, nghĩa vụ công dân, định hướng nghề nghiệp phù hợp với giá trị văn hoá, chuẩn mực đạo đức, quy định của pháp luật, quy tắc của cộng đồng, quy luật của tự nhiên và xã hội, từ đó góp phần hình thành, phát triển năng lực tự chủ và tự học. Thông qua việc giúp học sinh hình thành, duy trì mối quan hệ hoà hợp với những người xung quanh, với cộng đồng, đất nước, môi trường trong vai trò là một thành viên có trách nhiệm của cộng đồng, có trách nhiệm trước yêu cầu của công cuộc xây dựng, bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế, giáo dục đạo đức góp phần hình thành, phát triển cho học sinh năng lực giao tiếp và hợp tác. Thông qua việc giúp học sinh nhận biết, phân tích, đánh giá và xử lí các nguồn thông tin khác nhau và xử lí các tình huống cụ thể sinh động, đa dạng của cuộc sống hằng ngày trong các quan hệ về đạo đức để từ đó có cách ứng xử đúng đắn, có định hướng nghề nghiệp phù hợp với khả năng, điều kiện của bản thân và với nhu cầu phát triển của xã hội, giáo dục đạo đức giúp hình thành, phát triển cho học sinh năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo. Yêu cầu cần đạt của giáo dục đạo đức trong chương trình môn Giáo dục công dân mới cần phù hợp với tâm – sinh lí lứa tuổi học sinh ở từng cấp học, phù hợp với cuộc sống thực tiễn của đất nước và được xây dựng theo các mức độ từ nhận biết được, hiểu được, đến vận dụng được vào thực tiễn đời sống. b. Về nội dung dạy học Nội dung dạy học cho từng lớp học, cấp học cần được xây dựng dựa trên các yêu cầu cần 77 Đào Đức Doãn đạt. Ở tiểu học và trung học cơ sở, giáo dục đạo đức là chủ yếu nên mỗi phẩm chất đạo đức của yêu cầu cần đạt phải là một mạch nội dung. Thiết kế các chủ đề của từng mạch nội dung cần xoay quanh các mối quan hệ (với bản thân, người khác, công việc, cộng đồng, đất nước, nhân loại, môi trường tự nhiên). Ở trung học phổ thông, giáo dục kinh tế và pháp luật là chủ yếu nên giáo dục đạo đức được thực hiện thông qua các quan hệ về kinh tế và pháp luật, gắn với giáo dục trách nhiệm, nghĩa vụ công dân trong giải quyết vấn đề về kinh tế và pháp luật. Nội dung dạy học về giáo dục đạo đức cần tích hợp với các nội dung dạy học khác: giáo dục giá trị sống, kĩ năng sống, pháp luật, kinh tế và tích hợp với các nội dung giáo dục cần thiết như: giáo dục quyền trẻ em, giáo dục môi trường, giáo dục bình đẳng giới, giáo dục sức khỏe vị thành niên, giáo dục phòng chống ma túy, phòng tránh HIV/AIDS, giáo dục tài chính,... Những nội dung này phải là nội dung giáo dục cơ bản, thiết thực, hiện đại, gắn bó chặt chẽ với cuộc sống thực tiễn của học sinh, gắn liền với các sự kiện có tính thời sự trong đời sống đạo đức, pháp luật, kinh tế, chính trị, văn hóa xã hội của địa phương, đất nước và thế giới. Chương trình giáo dục phổ thông tổng thể và môn Giáo dục công dân đều có tính mở nên nội dung giáo dục đạo đức chỉ quy định nội dung cốt lõi, bắt buộc đối với học sinh toàn quốc, tạo điều kiện để các tác giả sách giáo khoa, các cơ sở giáo dục và giáo viên môn học chủ động, linh hoạt trong lựa chọn, bổ sung nội dung giáo dục cần thiết, phù hợp với điều kiện từng địa phương và đối tượng học sinh. 2.3. Yêu cầu đối với giáo viên giáo dục đạo đức ở trường phổ thông 2.3.1. Yêu cầu về phẩm chất đạo đức Để giáo dục đạo đức cho học sinh, mỗi giáo viên môn học phải là một tấm gương đạo đức: đạo đức làm người và đạo đức công dân. Các giá trị đạo đức này không tách rời mà thống nhất với nhau trong nhân cách, được thể hiện qua nhận thức và ứng xử. Qua nhận thức và ứng xử các mối quan hệ với bản thân, công việc, cộng đồng, xã hội và môi trường tự nhiên, mỗi giáo viên môn học phải là tấm gương cho học sinh noi theo về lòng yêu nước, nhân ái, đức tính chăm chỉ, trung thực và trách nhiệm; về năng lực làm chủ và phát triển bản thân, năng lực điều chỉnh hành vi đạo đức; về thực hiện bổn phận, nghĩa vụ, trách nhiệm với tư cách công dân tích cực của thể chế chính trị Việt Nam hội nhập quốc tế. Các trường Sư phạm và các cơ sở giáo dục cần có chuẩn đánh giá riêng về phẩm chất đạo đức trong đào tạo và tuyển dụng giáo viên giáo dục đạo đức. 2.3.2. Yêu cầu về năng lực chuyên môn Năng lực chuyên môn của giáo viên giáo dục đạo đức thể hiện ở năng lực nắm vững kiến thức về lĩnh vực giáo dục đạo đức và năng lực giải quyết các vấn đề đạo đức trong đời sống thực tiễn phù hợp với chuẩn mực giá trị đạo đức của xã hội. Theo đó, để nâng cao năng lực chuyên môn, giáo viên giáo dục đạo đức cần không ngừng học tập và rèn luyện để có hiểu biết về các giá trị đạo đức truyền thống, hiện đại của dân tộc và thời đại; các tư tưởng về đạo đức trong lịch sử tư tưởng Việt Nam và thế giới; tác động qua lại của các điều kiện kinh tế - xã hội, các hình thái ý thức xã hội khác (chính trị, tôn giáo, khoa học, pháp luật, nghệ thuật,.v.v..) và đặc điểm tâm – sinh lí lứa tuổi học sinh với giáo dục đạo đức; các vấn đề xã hội khác liên quan đến giáo dục đạo đức (di sản văn hóa, môi trường, tệ nạn xã hội, HIV/AIDS, giới và bình đẳng giới,...); v.v... Vì chương trình môn học có tính mở nên giáo viên giáo dục đạo đức cần có năng lực phát triển chương trình. Muốn vậy, giáo viên phải thường xuyên cập nhật, phân tích, xử lí thông tin trong đời sống đạo đức hàng ngày ở Việt Nam và trên thế giới để lựa chọn, bổ sung vào nội dung 78 Đổi mới giáo dục đạo đức trong chương trình môn Giáo dục công dân và những yêu cầu đặt ra... dạy học và tự xây dựng kế hoạch dạy học cho phù hợp với điều kiện của nhà trường, phù hợp với đối tượng học sinh. 2.3.3. Yêu cầu về trình độ nghiệp vụ sư phạm Về phương pháp dạy học, đáp ứng yêu cầu dạy học theo định hướng năng lực, giáo viên giáo dục đạo đức cần được bồi dưỡng, trau dồi trình độ nghiệp vụ sư phạm về: (1) tổ chức, hướng dẫn cho học sinh hoạt động khám phá, phân tích, khai thác các thông tin, xử lí các tình huống, sự việc, vấn đề, hiện tượng của thực tế cuộc sống xung quanh, gần gũi với học sinh để các bài học vừa có sức hấp dẫn, vừa nhẹ nhàng, hiệu quả; (2) tổ chức, hướng dẫn các hoạt động trải nghiệm của người học để học sinh tự phát hiện và chiếm lĩnh kiến thức mới, phát triển kĩ năng và thái độ tích cực, trên cơ sơ đó tự hình thành, phát triển phẩm chất và năng lực; (3) đổi mới hình thức dạy học theo hướng linh hoạt, phù hợp, hiệu quả: dạy học theo lớp, theo nhóm và cá nhân, ở trong lớp, ngoài lớp và ngoài trường; tổ chức thực hành, rèn luyện kĩ năng trong các tình huống cụ thể của đời sống; sử dụng các phương tiện thông tin truyền thông hiện đại nhằm đa dạng, cập nhật thông tin, tạo ra sự hứng thú cho học sinh; kết hợp giáo dục trong nhà trường với giáo dục gia đình và xã hội. Vê đánh giá kết quả giáo dục, để đánh giá mức độ đạt được của học sinh về phẩm chất và năng lực so với các yêu cầu cần đạt thông qua ý thức và hành vi, giáo viên giáo dục đạo đức cần được bồi dưỡng, trau dồi trình độ nghiệp vụ sư phạm về: (1) kết hợp đánh giá thông qua các nhiệm vụ học tập (bài kiểm tra dưới dạng trắc nghiệm, vấn đáp hoặc tự luận, bài tập thực hành, bài tiểu luận, bài thuyết trình, bài tập nghiên cứu, dự án nghiên cứu,...) với đánh giá thông qua quan sát biểu hiện về thái độ, hành vi ứng xử của học sinh trong quá trình tham gia các hoạt động học tập được tổ chức trên lớp học, hoạt động nhóm, tập thể hay cộng đồng, cũng như trong sinh hoạt và giao tiếp hàng ngày; (2) kết hợp đánh giá của giáo viên với tự đánh giá và đánh giá đồng đẳng của học sinh; đánh giá định kỳ với đánh giá quá trình; (3) đánh giá sự tiến bộ của học sinh; (4) phân tích kết quả đánh giá để từ đó điều chỉnh hoạt động giảng dạy và học tập. 3. Kết luận Để đổi mới giáo dục đạo đức trong chương trình môn Giáo dục công dân nhằm đáp ứng yêu cầu đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo theo chủ trương của Nghị quyết 29 Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương lần thứ 8 khóa XI, cần phải có các giải pháp đổi mới đồng bộ về nhiều phương diện: chương trình, sách giáo khoa, đào tạo và bồi dưỡng đội ngũ giáo viên, cán bộ quản lí, cơ sở vật chất, thiết bị giáo dục,... trong đó, đóng vai trò quyết định trong thực hiện chương trình giáo dục là giáo viên môn học ở trường phổ thông. Lời cảm ơn: Bài báo thuộc phạm vi đề tài NCKH cấp Bộ, mã số B2016-SPH-09. TÀI LIỆU THAM KHẢO [1] Bộ Giáo dục và Đào tạo, 2006. Chương trình giáo dục phổ thông môn Giáo dục công dân. Nxb Giáo dục. [2] Bộ Giáo dục và Đào tạo, 2013. Kỉ yếu hội thảo quốc gia về giáo dục đạo đức – công dân trong giáo dục phổ thông ở Việt Nam. Nxb Giáo dục Việt Nam. [3] Nguyễn Hữu Châu, 2016. Nhìn lại 10 năm thực hiện chương trình giáo dục phổ thông theo Nghị quyết 40/2000/QH10 của Quốc hội khóa X. Tạp chí Khoa học giáo dục, số 135. [4] Đào Đức Doãn, 2015. Giáo dục đạo đức – công dân ở môn Công dân với Tổ quốc trong chương trình giáo dục phổ thông mới. Tạp chí Giáo dục, số 371. 79 Đào Đức Doãn [5] Đào Đức Doãn, 2015. Đề xuất giải pháp đổi mới dạy học môn Giáo dục công dân trong trường phổ thông hiện nay. Tạp chí Khoa học, Trường Trường Đại học Sư phạm Hà Nội, số 8. [6] Nguyễn Tiến Hùng, 2016. Giáo dục công dân toàn cầu. Tạp chí Khoa học giáo dục, số 130. [7] Trần Kiều, 2017. Nhìn lại quá trình gần 60 năm phát triển chương trình giáo dục phổ thông từ sau Cách mạng tháng Tám. Tạp chí Khoa học giáo dục, số 136. [8] Lưu Thu Thủy và nhóm nghiên cứu, 2015. Đề xuất mục tiêu, nội dung chương trình môn Giáo dục lối sống ở Tiểu học trong chương trình giáo dục phổ thông sau 2015. Tạp chí Khoa học Giáo dục, số 126. [9] Lưu Thu Thủy và nhóm nghiên cứu, 2016. Đề xuất mục tiêu, chuẩn kết quả, khung nội dung, định hướng hình thức tổ chức dạy học và đánh giá kết quả học tập chương trình môn Giáo dục công dân ở trung học cơ sở trong chương trình giáo dục phổ thông sau 2015. Tạp chí Khoa học Giáo dục, số 133. [10] Nguyễn Thị Toan, 2013. Đề xuất định hướng xây dựng chương trình và sách giáo khoa Giáo dục công dân sau năm 2015. Tạp chí Khoa học, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội, số 4. ABSTRACT Reforming ethical education in civics education curriculum and requirements of teachers in secondary schools Dao Duc Doan Faculty of Political Theory - Civics Education, Hanoi National University of Education This paper proposes ideas of reforming ethical education in Civic education curriculum in secondary school, including: 1) evaluating ethical education in current Civic education curriculum; 2) proposing to reform ethical education in Civic educaion curriculum in terms of approaches, purposes of ethical education, requirements and content of ethical education; 3) requirements on ethical education teachers in secondary school. Keywords: Ethical education, Civic education curriculum, approaches of reforming ethical education, Purposes of ethical education, Ethical education teachers. 80