Đề tài Vấn đề xuất khẩu lao động hiện nay

PhÇn 1: lêi nãi ®Çu Theo kÕt kÕt qu¶ ®iÒu tra Lao ®éng- ViÖc lµm , t¹i thêi ®iÓm 1/7/2003 lùc l­îng lao ®éng c¶ n­íc(gåm nh÷ng ng­êi ®ñ 15 tuæi trë lªn tham gia ho¹t ®éng kinh tÕ) cã h¬n 42.128 ngµn ng­êi,trong ®ã khu vùc thµnh thÞ chiÕm 24,18%,khu vùc n«ng th«n chiÕm 75,82%.So víi thêi ®iÓm 1/7/85%.Bªn c¹nh ®ã,nhiÒu cuéc ®iÒu tra kh¸c còng cho thÊy nguån nh©n lùc ë ViÖt Nam cã quy m« lín ®· , ®ang vµ sÏ t¹o ra cung vÒ nh©n lùc víi sè l­îng nhiÒu.H»ng n¨m sè l­îng ng­êi cÇn cã viÖc lµm t¨ng thªm h¬n 1,5 triÖu ng­êi .Trong khi ®ã,víi tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ vµ c¬ cÊu kinh tÕ nh­ hiÖn nay ,cÇu vÒ nh©n lùc ph¶n ¸nh mét c¬ cÊu l¹c hËu,®¹i bé phËn nguån nh©n lùc cßn n»m trong khu vùc n«ng nghiÖp.ChÝnh sù bÊt c©n ®èi nµy ®· ®Æt ra vÊn ®Ò lµ ph¶i gi¶i quyÕt viÖc lµm cho ng­êi lao ®éng. VÊn ®Ò gi¶i quyÕt viÖc lµm kh«ng chØ ®­îc thùc hiÖn b»ng thÞ tr­êng trong n­íc mµ cßn ph¶i chó träng ph¸t triÓn c¶ thÞ tr­êng ngoµi biªn giíi,chÝnh v× vËy vÊn ®Ò xuÊt khÈu lao ®éng (XKL§) hiÖn nay ®ang ®­îc quan t©m rÊt nhiÒu. XuÊt khÈu lao ®éng lµ mét ho¹t ®éng kh¸ míi ë n­íc ta vµ chØ ph¸t triÓn m¹nh mÏ nhÊt trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y.MÆt kh¸c ho¹t ®éng nµy ë n­íc ta còng ®ang béc lé rÊt nhiÒu khiÕm khuyÕt.ChÝnh v× vËy ,víi môc ®Ých t×m hiÓu thùc tr¹ng ®Ó ®­a ra gi¶i ph¸p nh»m ph¸y huy hiÖu qu¶ h¬n,em quyÕt ®Þnh chän ®Ò tµi vÒ ho¹t ®éng XKL§ ®Ó nghiªn cøu,vµ lÊy Nam §Þnh lµm thÝ ®iÓm cho viÖc nghiªn cøu ®Ó cã thÓ nh×n nhËn mét c¸ch cô thÓ nhÊt trong viÖc thùc hiÖn ho¹t ®éng nµy. MÆc dï ®· cã cè g¾ng trong viÖc nghiªn cøu,song ch¾c ch¾n b¶n th¶o nµy vÉn cßn nhiÒu thiÕu sãt.Em rÊt mong ®­îc thÇy xem xÐt vµ chØ b¶o ®Ó ®Ò ¸n cña em ®­îc hoµn chØnh nhÊt trong b¶n chÝnh s¾p tíi.Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n thÇy. PhÇn 2 : Néi dung Ch­¬ng 1: C¬ së lÝ luËn I. XuÊt khÈu lao ®éng 1.Kh¸i niÖm: XuÊt khÈu lao ®éng ®­îc hiÓu lµ viÖc ®­a lao ®éng vµ chuyªn gia ViÖt Nam ®i lµm viÖc cã thêi h¹n ë n­íc ngoµi (gäi t¾t lµ XKL§) .§©y lµ mét ho¹t ®éng kinh tÕ – x· héi cña Nhµ n­íc nh»m gãp phÇn ph¸t triÓn nguån nh©n lùc,gi¶i quyÕt viÖc lµm,t¨ng thu nhËp vµ n©ng cao tr×nh ®é tay nghÒ cho ng­êi lao ®éng,t¨ng nguån thu nhËp ngo¹i tÖ cho ®Êt n­íc,®ång thêi t¨ng c­êng mèi quan hÖ hîp t¸c gi÷a n­íc ta víi c¸c n­íc trªn thÕ giíi. Nhµ n­íc ta còng thÓ hiÖn sù quan t©m ®èi víi ho¹t ®éng nµy th«ng qua viÖc khuyÕn khÝch c¸c doanh nghiÖp, c¬ quan, tæ chøc, c¸ nh©n t×m kiÕm vµ më réng thÞ tr­êng lao ®éng nh»m t¹o viÖc lµm ë n­íc ngoµi cho ng­êi lao ®éng ViÖt Nam theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt ViÖt Nam, phï hîp víi ph¸p luËt n­íc së t¹i vµ ®iÒu ­íc quèc tÕ mµ ViÖt Nam kÝ kÕt hoÆc gia nhËp. §ång thêi §¶ng vµ Nhµ n­íc cßn thÓ hiÖn sù quan t©m cô thÓ trong viÖc chØ ®¹o, thu hót ®­îc sù quan t©m cña c¸c ngµnh, c¸c cÊp vµ c¸c ®oµn thÓ còng nh­ gia ®×nh vµ b¶n th©n ng­êi lao ®éng trong ho¹t ®éng XKL§. 2.C¸c h×nh thøc XKL§: §iÒu 134a – Bé luËt lao ®éng ®· cã quy ®Þnh, XKL§ cã thÓ ®­îc thùc hiÖn th«ng qua 4 h×nh thøc : Mét lµ, th«ng qua cung øng lao ®éng theo c¸c hîp ®ång kÝ kÕt víi bªn n­íc ngoµi. Hai lµ, th«ng qua viÖc ®­a lao ®éng ®i lµm viÖc theo hîp ®ång nhËn thÇu, kho¸n c«ng tr×nh ë n­íc ngoµi. Ba lµ, th«ng qua viÖc ®­a lao ®éng ®i lµm viÖc ë n­íc ngoµi theo c¸c dù ¸n ®Çu t­ ë n­íc ngoµi. Bèn lµ, c¸c h×nh thøc kh¸c theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. Bé luËt lao ®éng còng cã quy ®Þnh ®èi víi nh÷ng doanh nghiÖp ®­îc phÐp ®­a ng­êi lao ®éng ®i lµm viÖc ë n­íc ngoµi, bao gåm: Doanh nghiÖp cã giÊy phÐp ho¹t ®éng XKL§. Doanh nghiÖp ViÖt Nam nhËn thÇu, nhËn kho¸n c«ng tr×nh ë n­íc ngoµi cã sö dông lao ®éng ViÖt Nam. Doanh nghiÖp ViÖt Nam ®Çu t­ ë n­íc ngoµi cã sö dông lao ®éng ViÖt Nam. TÊt c¶ c¸c doanh nghiÖp trªn muèn XKL§ th× ph¶i ®­îc Côc qu¶n lý lao ®éng Nhµ n­íc cÊp giÊy phÐp. HiÖn nay trong c¶ n­íc ta cã 154 doanh nghiÖp cã giÊy phÐp ho¹t ®éng XKL§ trong ®ã 16 doanh nghiÖp chuyªn doanh XKL§, 134 doanh nghiÖp (chiÕm 87%) doanh nghiÖp ®­îc bæ sung chøc n¨ng XKL§,cßn l¹i lµ doanh nghiÖp t­ nh©n tham gia XKL§,trong sè 154 doanh nghiÖp nµy th× h¬n 25% doanh nghiÖp cã giÊy phÐp lao ®éng ®­îc XKL§ vµ tu nghiÖp sinh t¹i NhËt vµ gÇn 20% doanh nghiÖp cã giÊy phÐp tuyÓn lao ®éng sang Hµn Quèc II. Lîi Ých vµ h¹n chÕ cña viÖc XKL§: a.Lîi Ých cña viÖc XKL§ : XKL§ thêi gian qua còng mang l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ ®¸ng khÝch lÖ, gãp phÇn quan träng trong viÖc c¶i thiÖn ®êi sèng cho ng­êi lao ®éng vµ t¨ng nguån thu ngo¹i tÖ cho ®Êt n­íc B¶ng 1 : KÕt qu¶ ho¹t ®éng XKL§ giai ®o¹n 1991-1999 N¨m Sè lao ®éng XK (ng­êi) Sè ngo¹i tÖ thu vÒ(1.000 USD) 1991 1.020 2.500 1992 810 6.800 1993 3.960 15.800 1994 9.230 43.100 1995 10.050 77.900 1996 12.660 100.800 1997 18.470 129.200 1998 12.240 148.300 1999 20.700 150.800 2002 46.122 1.200.000 Tổng cộng 136.622 1.875.200 ( ChØ tÝnh sè thu ngo¹i tÖ qua c¸c tæ chøc lao ®éng ®­a ®i) Riªng hai n¨m 1996-1997, ViÖt Nam cã kho¶ng 50.000 lao ®éng ®ang lµm viÖc ë n­íc ngoµi ®· göi vÒ n­íc 350 triÖu USD. NÕu tÝnh c¶ sè lao ®éng cña n­íc ta ®i theo c¸c h×nh thøc kh¸c nhau ®ang lµm viÖc ë n­íc ngoµi th× con sè lao ®éng vµo kho¶ng 250.000, thu nhËp hµng n¨m lªn tíi kho¶ng 1 tû USD - ®©y lµ con sè mµ chØ Ýt ngµnh s¶n xuÊt ®¹t ®­îc. Doanh thu tõ XKL§ chiÕm mét tû träng lín trong tæng doanh thu cña nh÷ng ®¬n vÞ ho¹t ®éng ë lÜnh vùc nµy. Theo b¸o c¸o cña mét sè doanh nghiÖp th× tû suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n trªn doanh thu cña ho¹t ®éng XKL§ ®¹t kho¶ng 15 – 20%. §èi víi Nhµ n­íc, møc ®Çu t­ chi phÝ qu¶n lý nhµ n­íc b×nh qu©n cho mét lao ®éng mçi n¨m kho¶ng 30 USD vµ thu vÒ cho ng©n s¸ch kho¶ng 36,7 USD - ®©y lµ mét kho¶n lîi lín mµ ch­a cã suÊt ®Çu t­ nµo cã ®­îc. TÝnh chung ng­êi lao ®éng ®i lµm ë n­íc ngoµi b×nh qu©n thu nhËp b»ng 10 – 15 lÇn so víi thu nhËp cña lao ®éng trong n­íc. Do vËy, XKL§ kh«ng nh÷ng lµm t¨ng thu nhËp quèc d©n mµ cßn lµ c¬ héi tèt ®Ó ng­êi lao ®éng tÝch lòy vèn, c¶i thiÖn ®êi sèng vµ ®iÒu kiÖn lµm viÖc cña b¶n th©n vµ gia ®×nh hä. Bªn c¹nh ®ã, XKL§ thêi gian qua còng ®· t¹o viÖc lµm cho mét bé phËn ng­êi lao ®éng, gãp phÇn tÝch cùc vµo viÖc gi¶i quyÕt viÖc lµm cho x· héi. B×nh qu©n trong 10 n¨m 1980 – 1990 theo hiÖp ®Þnh ChÝnh phñ, hµng n¨m ViÖt Nam ®­a ®i ®­îc kho¶ng 26.000 lao ®éng, chiÕm kho¶ng gÇn 3% lùc l­îng lao ®éng t¨ng hµng n¨m. Tõ n¨m 2001 ®Õn nay ®· ®­a ®i ®­îc trªn 157.000 ng­êi, nghÜa lµ ®· gi¶i quyÕt viÖc lµm t¹m thêi cho hä cïng víi hµng ngµn ng­êi kh¸c qua c¸c tæ chøc kinh tÕ lµm dÞch vô XKL§. MÆt kh¸c, ®­a lao ®éng ®i lµm viÖc ë n­íc ngoµi gióp Nhµ n­íc gi¶m ®­îc kho¶n chi phÝ ®Çu t­ ®µo t¹o nghÒ vµ t¹o chç lµm viÖc míi cho ng­êi lao ®éng. Ngoµi ra, th«ng qua lao ®éng ë n­íc ngoµi, ng­êi lao ®éng ®· n©ng cao tr×nh ®é chuyªn m«n kü thuËt,ngo¹i ng÷, tiÕp thu ®­îc nh÷ng c«ng nghÖ vµ t¸c phong s¶n xuÊt c«ng nghiÖp tiªn tiÕn, do ®ã tõng b­íc ®¸p øng c¸c yªu cÇu cña sù nghiÖp c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa ®Êt n­íc khi hä trë vÒ. Nh­ vËy, ho¹t ®éng XKL§ n­íc ta ®· ®em l¹i lîi Ých kinh tÕ, x· héi kh«ng nhá, gãp phÇn trùc tiÕp vµ gi¸n tiÕp vµo viÖc t¨ng tÝch lòy vèn cho c«ng nghiÖp hãa. b.H¹n chÕ trong c«ng t¸c XKL§ : Trong điều kiện cạnh tranh ngày càng gay gắt, người sử dụng lao động ngày càng có điều kiện để đưa ra nhiều đòi hỏi khắt khe hơn. Công nhân không những phải có sức khỏe tốt, có ý thức phục tùng kỷ luật cao, mà còn phải sử dụng được ngôn ngữ của nước tiếp nhận. Đây là điểm yếu của người lao động Việt Nam. Lao động Việt Nam nhiều khi chưa đáp ứng được đầy đủ các yêu cầu mà thị trường đặt ra như ngoại ngữ, tay nghề, sức khỏe và đặc biệt là ý thức kỷ luật, tỷ lệ bỏ trốn hiện tại ở Hàn Quốc là 59,25%, Nhật Bản là 27,09%, Đài Loan 7%. Tại thị trường Malaysia, nhiều lao động Việt Nam đã vi phạm kỷ luật như: uống rượu, đánh nhau và đình công. Bên cạnh đó, đa số người Việt Nam đi lao động ở nước ngoài là nông dân, tiếp thu ngoại ngữ chậm, lại được đào tạo trong thời gian quá ngắn, vì vậy vốn kiến thức mà họ được trang bị cũng như học hỏi được là rất ít và không đồng bộ. Ưu điểm của số lao động này là có sức khỏe, nhưng họ lại không có nghề nghiệp chuyên môn và chưa quen với tác phong công nghiệp trong nền sản xuất của nước bạn. Mặt khác, hệ thống đào tạo của nước ta chưa chú trọng về việc cho người lao động tìm hiểu cũng như có kiến thức về văn hóa, chính trị, luật pháp cũng như những đặc trưng của nước sở tại mà họ sẽ lao động, vì vậy tạo cho người lao động sự bỡ ngỡ khi làm việc trong môi trường hoàn toàn mới và xa lạ này. Ngoài ra, công tác XKLĐ còn bị hạn chế trong quá trình tiến hành, mặc dù Nhà nước đã có nhiều chủ trương khuyến khích, nhưng người lao động vẫn là người phải bỏ vốn như là khoản chi phí ban đầu cho công việc mới của họ. Khoản phí ban đầu này là quá lớn đối với người lao động, đặc biệt là đối với lao động nông thôn không có việc làm phải đi XKLĐ. Như vậy, bên cạnh những lợi ích to lớn mà XKLĐ mang lại, hiện nay công tác XKLĐ vẫn đang còn nhiều hạn chế cần được khắc phục để ngày càng có thể hoàn thiện hơn công tác này. III. Quan điểm, chính sách và vấn đề quản lý XKLĐ: 1.Quan điểm XKLĐ: Đảng và Nhà nước ta luôn cho rằng, phát triển hợp tác quốc tế trong việc tổ chức đưa người lao động và chuyên gia Việt Nam đi làm việc ở nước ngoài là một hoạt động kinh tế - xã hội nhằm góp phần phát triển nguồn nhân lực, giải quyết việc làm, tạo thu nhập và nâng cao trình độ tay nghề cho người lao động, tăng nguồn thu cho đất nước và tăng cường quan hệ hợp tác với các nước trên thế giới. Song song với quan điểm này, Chính phủ cũng đã ban hành nhiều văn bản quy định cụ thể về hoạt động XKLĐ như bộ luật lao động, nghị định, thông tư hay các công văn hướng dẫn thi hành… Quan điểm về XKLĐ cũng đã được thủ tướng Phan Văn Khải khẳng định trong một hội nghị về XKLĐ quy tụ hơn 350 đại biểu của các bộ, các ngành trên cả nước và 5 đại sứ tại các nước có người Việt Nam ,rằng “XKLĐ và chuyên gia là một chiến lược quan trọng trước mắt và lâu dài”. Qua những quan điểm như trên cho thấy rằng, mặc dù đây là một hoạt động còn rất non trẻ, nhưng trong tương lai với sự quan tâm của Đảng và Nhà nước cùng các cấp chính quyền ,hoạt động này sẽ mang lại nhiều thành tựu to lớn, góp phần đáng kể trong công cuộc công nghiệp hóa của đất nước. 2.Chính sách XKLĐ: Nhằm đưa những quan điểm trên vào thực tiễn, Chính phủ đã sử dụng rất nhiều công cụ cũng như chính sách khuyến khích nhằm tạo cho hoạt động XKLĐ những con đường phát triển thuận lợi nhất. Mới đây, thông qua nghị định 81/2003/NĐ-CP, Chính phủ đã có quyết định về việc thành lập quỹ hỗ trợ XKLĐ, theo đó quỹ này sẽ hỗ trợ chi phí cho việc phát triển thị trường lao động mới, cho việc đào tạo người lao động , việc hỗ trợ người lao động và doanh nghiệp giải quyết rủi ro cũng như việc thưởng cho các cơ quan, đơn vị có thành tích trong hoạt động XKLĐ. Như vậy, quỹ này ra đời sẽ góp phần phát triển thị trường lao động, nâng cao chất lượng và khả năng cạnh tranh của lao động Việt Nam trên thị trường lao động quốc tế, đồng thời hỗ trợ rủi ro cho người lao động và doanh nghiệp trong hoạt động này. Bên cạnh đó, Nhà nước cũng đã có chính sách hỗ trợ cho vay đối với người lao động đi xuất khẩu, theo đó người lao động đi XKLĐ không thuộc diện chính sách được vay tối đa là 20 triệu đồng mà không yêu cầu thế chấp tài sản, điều này đã tháo gỡ rất nhiều khó khăn cho người lao động, nhất là đối với những lao động nghèo ở nông thôn – lực lượng chính của XKLĐ, mà trước đây không có tiền để đóng góp chi phí XKLĐ hoặc không có tài sản để thế chấp. Đồng thời với chính sách này, hồ sơ thủ tục xin đi XKLĐ cũng đã được giảm bớt và trở nên đơn giản thuận lợi hơn. Mặc dù chủ trương chính sách đã được ban hành tương đối đồng bộ và từng bước hoàn thiện, nhưng vẫn còn chậm để triển khai vào cuộc sống, vẫn còn tình trạng một số ngành, địa phương đứng ngoài hoạt động XKLĐ hoặc có tham gia nhưng thiếu triệt để. Ở một số địa phương, cán bộ còn quan liêu, cửa quyền và sách nhiễu dân trong việc giải quyết thủ tục đi XKLĐ. Bên cạnh đó, còn nhiều khoản mục khác cần thiết phải có sự hỗ trợ của Nhà nước nhưng vẫn còn vắng bóng. Ví dụ như chính sách hỗ trợ của Nhà nước đối với vấn đề tạo lập , giữ vững và phát triển thị trường XKLĐ, vấn đề tư pháp quốc tế, vấn đề bảo hộ họat động XKLĐ khi tham gia vào thị trường mới … 3.Quản lý hoạt động XKLĐ: Bộ lao động – thương binh và xã hội là cơ quan trực tiếp giúp Chính phủ quản lý hoạt động XKLĐ. Tùy từng trường hợp mà một số cơ quan khác như Bộ tài chính, Bộ công an, Bộ kế hoạch đầu tư, Bộ thương mại, Ngân hang Nhà nước, các cơ quan đại diện Việt Nam ở nước ngoài cũng như các đoàn thể liên quan đều chịu trách nhiệm liên đới trong việc quản lý hoạt động này. Nhằm thực hiện một cách có hiệu quả nhất, công tác quản lý đã được tăng cường nhằm hạn chế những vi phạm của các doanh nghiệp XKLĐ cũng như góp phần tích cực ngăn ngừa các hành vi lừa đảo của các tổ chức cá nhân ngoài xã hội. Trên thực tế, các cơ quan chức năng đã tiến hành 140 cuộc kiểm tra và 37 cuộc thanh tra đối với các doanh nghiệp XKLĐ trong đó thu hồi giấy phép của 8 doanh nghiệp hoạt động kém hiệu quả, đình chỉ có thời hạn 10 doanh nghiệp do có vi phạm đặc biệt là vi phạm trong buông lỏng quản lý hoặc có tỷ lệ lao động bỏ trốn cao , buộc ngưng hoạt động vô thời hạn đối với 7 đơn vị đóng trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh. Việc xử lý các hành vi vi phạm của doanh nghiệp và cá nhân người lao động đã từng bước góp phần lập lại kỷ cương trong hoạt động XKLĐ, ổn định và giữ vững uy tín cho doanh nghiệp Việt Nam trên thị trường lao động quốc tế. Mặc dù vậy, công tác quản lý lao động xuất khẩu vẫn còn nhiều yếu kém, đội ngữ cán bộ mỏng, năng lực chưa đáp ứng được yêu cầu đẩy mạnh phát triển thị trường XKLĐ, không thể bảo vệ tốt quyền và lợi ích hợp pháp của các chủ thể tham gia hoạt động trên thị trường XKLĐ cũng như xử phạt nghiêm minh những hành vi vi phạm của doanh nghiệp và người lao động. Hiện nay mới chỉ có 6 ban quản lý lao động ở nước ngoài trong khi thị trường XKLĐ Việt Nam đã trải rộng trên hơn 40 nước, dẫn đến tình trạng quá tải trong công tác điều hành, nhất là điều hành từng thị trường. Mặt khác, đối với từng doanh nghiệp , việc quản lý lao động xuất khẩu chỉ giới hạn trong phạm vi hẹp ở các vấn đề như: quyền, nghĩa vụ của doanh nghiệp và người lao động khi ký kết hợp đồng XKLĐ, giữa người lao động Việt Nam với chủ sử dụng lao động ở nước ngoài hoặc người môi giới, còn những quan hệ khác thì không thể quản lý nổi. IV.Chất lượng của các doanh nghiệp và các trung tâm làm công tác XKLĐ: Bước đầu phát huy sức mạnh của các thành phần kinh tế để phát triển thị trường XKLĐ, trên thị trường đã hình thành được đội ngũ doanh nghiệp và các trung tâm làm công tác XKLĐ tương đối mạnh mẽ về cơ sở vật chất, về cán bộ, năng lực đào tạo lao động. Đã hình thành được 154 doanh nghiệp có giấy phép XKLĐ trong đó chiếm gần 90% là doanh nghiệp được bổ sung chức năng XKLĐ. Nhiều doanh nghiệp đã tích cực, chủ động trong việc tìm kiếm thị trường ngoài nước , phối kết hợp với các cơ quan chức năng, co sở đào tạo nghề để trang bị kiến thức chuyên môn, nghiệp vụ, luật pháp, phong tục tập quán, ngoại ngữ cho người lao động. Xuất hiện ngày càng nhiều doanh nghiệp hoạt động có hiệu quả, có uy tín đối với đối tác nước ngoài, rất thuận lợi cho việc phát triển thị trường lao động. Kết quả trong 3 năm từ 2001 – 2003 đã có: 1 doanh nghiệp xuất khẩu 10.000 lao động; 4 doanh nghiệp xuất khẩu trên 5.000 lao động; 37 doanh nghiệp xuất khẩu trên 1.000 lao động Bên cạnh những kết quả này, chất lượng của các doanh nghiệp XKLĐ vẫn còn nhiều bất cập. Trên thực tế, đội ngũ hoạt động trong lĩnh vực này vẫn còn mỏng, yếu về kinh nghiệm, thiếu về cơ sở vật chất, tiềm lực tài chính , vì vậy khả năng khai thác và phát triển thị trường còn hạn chế . Đã có nhiều doanh nghiệp, thậm chí cả bản thân người lao động tích cực khai thác thông tin, tìm hiểu thị trường lao động ngoài nước, song như vậy vẫn là chưa đủ để đảm bảo khả năng phát triển thị trường. Song song với những khó khăn này, chất lượng của các trung tâm dạy nghề cũng có nhiều vấn đề đáng bàn, các cơ sở đào tạo nghề đã hiếm, lại nghèo nàn và lạc hậu về cơ sở vật chất, đội ngũ giáo viên mỏng và yếu về chuyên môn nghiệp vụ, phần lớn những nghề mà trường đào tạo cho học viên là những nghề trường có khả năng đào tạo chứ chưa dựa vào nhu cầu thực tiễn của từng thị trường lao động ngoài nước . Mặt khác, việc đào tạo nghề chỉ nặng về việc đào tạo chuyên môn, nghiệp vụ mà chưa đi sâu, đi sát dể lồng ghép tốt giữa đào tạo chuyên môn nghiệp vụ với ngoại ngữ, giáo dục pháp luật, phong tục tập quán của nước nhập khẩu lao động. Như vậy, vấn đề cần quan tâm của các doanh nghiệp cũng như của các trung tâm làm công tác XKLĐ là không chỉ nâng cao số lượng lao động xuất khẩu , mà còn phải làm thế nào để cung lao động xuất khẩu vượt ra khỏi tầm lao động giản đơn, không có nghề, vươn tới lao động xuất khẩu có trình độ tay nghề cao, đáp ứng yêu cầu về cơ cấu, chất lượng nghề đào tạo trên thị trường lao động quốc tế. Chương 2: Thực trạng XKLĐ tỉnh Nam Định I.Tình hình XKLĐ Việt Nam những năm qua: Từ năm 1991 đến nay, nước ta thực hiện việc XKLĐ và chuyên gia theo cơ chế thị trường, đã từng bước chuyển hướng đưa lao động chủ yếu sang các nước xã hội chủ nghĩa Đông Âu sang các thị trường mới, và đến nay đã có chỗ đứng vững chắc tại các thị trường lao động chủ yếu trên thế giới Hiện nay đã có 340.000 lao động và chuyên gia Việt Nam đang làm việc tại khoảng 40 nước và vùng lãnh thổ, hàng năm gửi về nước khoảng 1,5 tỷ USD Biểu 2: Số lượng lao động xuất khẩu giai đoạn 1998 – nay Năm Số LĐ xuất khẩu (người) So với kế hoạch(%) So với năm trước (%) 1998 12240 89 66,2 1999 20700 125 169,12 2000 25210 110 121,7 2001 31186 100,5 123,7 2002 46122 115 147,87 2003 75000 150 162,61 10 tháng/2004 67000 134 131,37 Ta có thể biểu diễn số liệu trên bằng biểu đồ sau: Đặc biệt là từ năm 2001 đến nay, hoạt động XKLĐ và chuyên gia đã có những bước tiến vượt bậc. Trong 3 năm qua, ta đã đưa đi được trên 157.000 lao động và chuyên gia đi làm việc ở nước ngoài, gấp 1,3 lần số lao động và chuyên gia đưa đi được trong 10 năm trước đó ( 121.752 người) Bên cạnh đó, chất lượng nguồn lao động được xuất khẩu cũng từng bước được nâng lên, ngày càng có thêm nhiều lao động được đào tạo sâu hơn về chuyên môn, ngoại ngữ, kiến thức luật pháp, phong tục tập quán trong và ngoài nước. Do vậy, hiện nay thị trường XKLĐ của nước ta không chỉ bó hẹp trong các nước SNG, châu Phi, mà được mở rộng sang các nước khác chế độ chính trị - xã hội. Lao động xuất khẩu của nước ta đã và đang làm việc ở 40 nước, vùng lãnh thổ, với thị phần ngày càng tăng, trải rộng từ Đông Bắc Á, Đông Nam Á, khu vực Trung Đông tới nam Thái Bình Dương với ngày càng nhiều các hình thức XKLĐ đa dạng, tạo điều kiện thuận lợi cho lao động Việt Nam thâm nhập thị trường mới và giữ vững thị trường truyền thống. II.Giới thiệu chung về Nam Định: 1.Điều kiện tự nhiên: Nam Định là một tỉnh thuộc vùng đồng bằng ven biển, ở phía nam châu thổ sông Hồng, phía Bắc giáp tỉnh Thái Bình và Hà Nam, phía Tây và Tây Nam giáp Ninh Bình, phía Đông và Nam giáp biển Đông. Trung tâm kinh tế, chính trị, văn hóa của tỉnh là thành phố Nam Định, cách Hà Nội 90 km. Diện tích tự nhiên của tỉnh là 1669,36 km2, dân số (2004) là 1916405 người, mật độ dân số của tỉnh là 1148 người/km2. Nam Định là tỉnh có bờ biển dài 72 km, nối tiếp với 2 cửa biển và hai dòng sông lớn là sông Hồng và sông Đáy, vì vậy Nam Định có tầm quan trọng về quân sự, kinh tế, chính trị, văn hóa và du lịch. Về địa hình, chủ yếu là vùng đồng bằng chiêm trũng, vùng đồng bằng ven biển, bãi bồi cát lượn sóng. Ngoài ra còn có vùng đồi núi và nửa đồi núi. Tỉnh có 3 hệ thống sông lớn là sông Hồng, sông Đáy, sông Ninh Cơ và nhiều sông nhỏ khác giúp cho giao thông đường thủy rất thuận lợi. Bên cạnh đó, giao thông đường bộ, đường sắt cũng tương đối phát triển. Nam Định có khí hậu nhiệt đới chia thành hai mùa: mùa khô từ tháng 11 năm trước đến tháng 4 năm sau, mùa mưa từ tháng 5 đến tháng 10. Nhiệt độ trung bình năm khoảng 230 C. Đất đai ở đây có độ phì nhiêu cao thuận lợi cho việc phát triển nông nghiệp nhất là việc trồng cây lương thực. Dọc bờ biển có tới 5 cửa sông, có rất nhiều bãi cá lớn, có 2 cảng lớn là cảng sông Nam Định và cảng biển Hải Thịnh vừa thuận lợi cho kinh tế biển, nuôi trồng, đánh bắt hải sản, đồng thời có giá trị du lịch lớn. Về quy mô hành chính, Nam Định có 1 thành phố trực thuộc tỉnh, 9 huyện bao gồm 229 xã, 15 phường và 9 thị trấn. 2.Thực trạng lao động ở Nam Định: 2.1.Quy mô lực lượng lao động: Kết quả điều tra lao động việc làm giai đoạn 1997- 2000 phản ánh rõ xu hướng tăng về số tuyệt đối của lực lượng lao động ở tỉnh Nam Định cũng như khu vực đồng bằng sông Hồng và cả nước. Biểu 3: Quy mô và tỷ trọng của lực lượng lao động 1997 1999 NĐ ĐBSH Cả nước NĐ ĐBSH Cả nước -Lực lượng lao động (1000 người) -Tỷ lệ trong tổng DS từ 15 tuổi trở lên (%) 982 74,74 7.432 73,3 36.296 72,31 1.006 73,1 7.735 72,39 37.783 71,21 Mặc dù tăng về số tuyệt đối nhưng tỷ lệ lực lượng lao động trong tổng dân số từ đủ 15 tuổi trở lên lại có xu hướng giảm, bình quân mỗi năm giảm khoảng 1%. So với vùng đồng bằng sông Hồng và cả nước thì mức giảm trên là khá cao, song tỷ lệ trên của tỉnh vẫn là lớn hơn cả. Điều này cho thấy hiện nay Nam Định vẫn còn duy trì được một lực lượng lao động rất dồi dào, sẵn sàng phuc vụ sự nghiệp phát triển kinh tế của tỉnh nhà. 2.2.Cơ cấu của lực lượng lao động: Trước hết ta xét cơ cấu của toàn bộ dân số từ đủ 15 tuổi trở lên. Theo điều tra cho thấy, dân số từ đủ 15 tuổi trở lên tăng dần, điều này có nghĩa là hàng năm số người bước vào độ tuổi lao động vẫn đang tăng lên ( xem biểu 4). Với tốc độ tăng bình quân mỗi năm là 2,57% thì hàng năm có gần 40 nghìn người bước vào độ tuổi lao động, trong đó tốc độ tăng của nữ lớn hơn nam chia theo giới, và nông thôn lớn hơn thành thị nếu chia theo khu vực. Điều này gây nên nhều khó khăn trong việc giải quyêt việc làm cho đội ngũ mới này. Về lực lượng lao động , nếu chia theo giới thì lực lượng lao động nữ của Nam Định tương đối ổn định ở mức 523 ngàn năm 1997 đến 525 ngàn năm 2000 và tỷ lệ nữ trong lực lượng lao động cũng đang dao động ở mức 52% đến 52,5% tương ứng với tỷ lệ nữ của khu vực đồng bằng sông Hồng và cả nước; nếu chia theo khu vực thì quy mô lực lượng lao động ở khu vực thành thị của Nam Định còn rất nhỏ và dao động ở mức 130 ngàn người, qua 4 năm 1997-2000 chỉ tăng them 2400 người, tỷ lệ lực lượng lao động khu vực thành thị chiếm trong tổng lực lượng lao động của cả tỉnh lại có xu hướng giảm nhẹ, xu hướng biến động này là ngược lại so với xu thế chung của vùng đồng bằng sông Hồng và cả nước: lực lượng lao động khu vực thành thị đang gia tăng cả về quy mô và tỷ lệ chiếm trong tổng số. Tuy nhiên so với các tỉnh lân cận như Thái Bình, Ninh Bình và Hà Nam thì lực lượng lao động thành thị của Nam Định vẫn cao hơn. Biểu 4: Cơ cấu của bộ phận dân số từ 15 tuổi trở lên tỉnh Nam Định Các năm (người) Tốc độ phát triển (%) 1997 1998 1999 2000 98/97 99/98 2000/99 BQ mỗi năm 1.NKTT -BQ NKH 2.DS từ 15 tuổi trở lên -Theo giới tính +Nam +Nữ -Theo khu vực +TThị +NT -Theo nhóm tuổi 1850850 3,81 1314868 616866 698002 167150 1147718 1869520 3,73 1352874 637738 715136 172491 1180383 1888405 3,68 1377276 651055 726221 173042 1204234 1915600 3,6 1419038 676404 742634 179513 1239525 101,01 97,90 102,89 103,38 102,45 103,2 102,85 101,01 98,66 101,8 102,69 101,55 100,09 102,02 101,44 97,83 103,03 103,89 102,26 103,74 102,93 105,15 98,13 102,57 103,12 102,09 102,41 102,60 Chú thích: - NKTT : Nhân khẩu thường trú -BQNKH : Bình quân nhân khẩu hộ Nếu chia lực lượng lao động theo nhóm tuổi, ta có thể có được thống kê như sau: Biểu 5: Lực lượng lao động chia theo nhóm tuổi tỉnh Nam Định Chú thích: Tuổi trẻ : từ 15 – 34 tuổi; Trung niên : 35 – 54 tuổi; Cao tuổi : > 55 tuổi; 1997 2000 Trẻ Trung niên Cao tuổi Trẻ Trung niên Cao tuổi -LLLĐ (ngàn người) -Tỷ lệ trong tổng số(%) 447 45,7 433,5 44 101 10,3 434 40,9 544 51,3 82 7,8 Xét về cơ cấu của lực lượng lao động chia theo nhóm tuổi đã diễn ra theo xu hướng là lực lượng lao động trong nhóm tuổi trung niên có xu hướng tăng nhanh cả về số tương đối lẫn tuyệt đối, nhóm tuổi trẻ và nhóm cao tuổi có xu hướng giảm, trong đó nhóm cao tuổi có xu hướng giảm nhanh hơn cả về quy mô và tốc độ. Tình trạng này trùng hợp với xu hướng biến động lực lượng lao động chung của cả nước trong cùng thời kỳ. 2.3.Chất lượng của lực lượng lao động: Tình độ học vấn của lực lượng lao động tỉnh Nam Định ngày càng được nâng cao. Biểu hiện cụ thể là: số lượng người chưa biết chữ và chưa tốt nghiệp cấp I giảm liên tuc cả về số tuyệt đối và tỷ lệ trong tổng số qua các năm. Chỉ tiêu này năm 1997 là 111 ngàn người, chiếm 11,34%, đến năm 2000 là 88,6 ngàn người chiếm 8,4%, ngược lại số người đã tốt nghiệp cấp II và cấp III không ngừng tăng, trong đó tăng nhanh nhất cả về quy mô và tốc độ là số người tốt nghiệp cấp III. Theo kết quả điều tra năm 1997 số người tốt nghiệp cấp III của Nam Định là 172,6 ngàn người, chiếm 17,6% trong tổng số, năm 2000 là 201,1 ngàn người chiếm 18,9% trong tổng số. Bình quân mỗi năm số người tốt nghiệp cấp III của tỉnh tăng khoảng 9,5 ngàn người. Trình độ chuyên môn kỹ thuật của lực lượng lao động cũng có những tiến bộ rõ rệt. Tại thời điểm điều tra năm 1997, số người thuộc lực lượng lao động có trình độ chuyên môn kỹ thuật (gồm công nhân, sơ cấp, trung cấp, đại học và trên đại học) của tỉnh Nam Định là 139.347 người, chiếm 14,18% so với tổng số. Đến năm 2000 chỉ tiêu này là 183.168 người, chiếm 17,28% so với tổng số, tăng 31% so với năm 1997, trong đó tăng mạnh nhất là số lao động có trình độ cao đẳng, đại học và trên đại học (36%). Trình độ chuyên môn kỹ thuật của lực lượng lao động ở Nam Định như trên phản ánh tổng hợp những cố gắng và kết quả của công tác giáo dục đào tạo dạy nghề của tỉnh những năm qua. Tuy vậy cơ cấu lao động kỹ thuật của Nam Định cũng như cả nước vẫn chưa ra khỏi tình trạng “thừa thầy, thiếu thợ”. Theo kinh nghiệm của các nước thành công trong công nghiệp hóa thì cơ cấu lao động kỹ thuật phổ biến phải có cơ cấu là 1 đại học, cao đẳng/ 4 trung học/ 10 công nhân kỹ thuật, nhưng ở Nam Định cơ cấu này là 1/ 2,2 /2,5, của cả nước là 1/ 1,5/ 1,7. Tình trạng bất hợp lí này ngày càng tăng lên, hiện nay cơ cấu này ở Nam Định là 1/ 1,9/ 2,1. Để khắc phục tình trạng bất hợp lí này, Nam Định cần chủ trương thực hiện tốt chủ trương của Nhà nước về điều chỉnh lại cơ cấu đào tạo theo hướng giảm quy mô đào tạo cao đẳng, đại học một cách hợp lí, mở rộng quy mô đào tạo trung học chuyên nghiệp và công nhân kỹ thuật và thực hiện tốt việc phân luồng học sinh sau trung học cơ sở và trung học phổ thông. 3.Thực trạng việc làm tỉnh Nam Định: Trong thời gian qua tỉnh Nam Định đã có nhiều nỗ lực trong việc giải quyết việc làm, song song với việc thực hiện các giải pháp về đầu tư phát triển sản xuất tỉnh còn thực hiên tốt các chương trình hỗ trợ trực tiếp cho người lao động…kết quả là mỗi năm tỉnh đã giải quyết việc làm cho từ 50 đến 52 ngàn lượt người. Tuy nhiên, tình trạng việc làm nói chung ở Nam Định vẫn còn rất nhiều khó khăn cần quan tâm giải quyết: tình trạng thiếu việc làm ở khu vực nông thôn lớn, tỷ lệ thất nghiệp ở thành thị cao, số người không có trình độ chuyên môn kỹ thuật còn lớn… Để thuận lợi trong việc phân tích, lực lượng lao động có thể được phân thành 2 loại: lực lượng lao động có việc làm thường xuyên và lực lượng lao động không có việc làm thường xuyên. 3.1.Lực lượng lao động có việc làm thường xuyên: Lực lượng lao động có việc làm thường xuyên của Nam Định cũng như của đồng bằng sông Hồng và cả nước luôn tăng lên về số tuyệt đối, nhưng về tỷ lệ chiếm trong tổng số lực lượng lao động lại có xu hướng giảm , tốc độ giảm của Nam Định là chậm hơn cả, mặc dù vậy, tỷ lệ này của Nam Định vẫn luôn thấp hơn khu vực đồng bằng sông Hồng cũng như cả nước Biểu 6 : Lực lượng lao động có việc làm thường xuyên . 1997 2001 NĐ ĐBSH Cả nước NĐ ĐBSH Cả nước -LLLĐ có VL thường xuyên (ngàn người) -So với tổng số LLLĐ (%) 891 90,7 6.945 93,4 34.716 95,6 912 90,1 7.222 93,1 35.736 94,4 Tỷ lệ lao động có việc làm thường xuyên trong tổng lực lượng lao động của Nam Định luôn thấp hơn tỷ lệ chung của khu vực và cả nước như trên phản ánh mọt thực tế là lực lượng lao động của Nam Định có nhu cầu làm thêm lớn hơn bình quân chung của khu vực và cả nước. Trong lực lượng lao động có việc làm thường xuyên của Nam Định, số người trong độ tuổi lao động chiếm chủ yếu và có xu hướng tăng cả về số tuyệt đối lẫn tỷ lệ so với tổng số. Chỉ số này năm 1997 là 819 ngàn người, chiếm 91,9% , đến năm 2000 đã có 907 ngàn người, chiếm 92,6%. Lực lượng lao động có việc làm thường xuyên của Nam Định nằm ở khu vực nông thôn là chính, chiếm từ 87 đến 90% tổng số: Biểu 7: Lực lượng lao động có việc làm thường xuyên chia theo khu vực Số lượng (người) Tốc độ phát triển (%) Cơ cấu (%) 1998 1999 2000 99/98 2000/99 BQ năm 1998 1999 2000 Có việc làm TX - Thành thị - Nông thôn 924.617 117.320 807.297 907.320 107.553 799.767 978.804 118.337 860.467 98,13 91,67 99,07 107,88 110,03 107,59 103,16 100,86 103,50 100 12,69 87,31 100 11,85 88,15 100 12,09 87,91 Lực lượng lao động có việc làm thường xuyên có thể chia theo nhóm ngành kinh tế, theo đó tỷ trọng lao động làm việc trong nhóm ngành nông, lâm, ngư nghiệp đã giảm, lao động làm việc trong nhóm ngành công nghiệp- xây dựng tăng liên tục cả về số tuyệt đối và tỷ trọng, lao động trong nhóm ngành dịch vụ cũng luôn tăng về số lượng còn tỷ trọng thì biến đổi chậm nhưng vẫn có xu thế tăng Biểu 8: Cơ cấu lực lượng lao động có việc làm thường xuyên chia theo nhóm ngành và thành phần kinh tế. Đơn vị : % 1997 1998 1999 2000 Chia theo nhóm ngành kinh tế -Nông lâm nghiệp -Công nghiệp xây dựng -Dịch vụ Chia theo thành phần kinh tế -Nhà nước -Ngoài Nhà nước -Nước ngoài -Hỗn hợp 100 67,91 10,36 21,74 100 8,48 91,32 - 0,20 100 69,76 13,78 16,46 100 9,52 90,21 - 1,03 100 64,36 14,62 21,01 100 10,77 87,97 - 1,26 100 63,49 15,04 21,46 100 9,75 89 - 1,25 Trong tổng số lao động có việc làm thường xuyên của Nam Định thì số người làm việc ở khu vực Nhà nước chỉ chiếm từ 8% đến 11%, thấp hơn tỷ lệ của đồng bằng sông Hồng (10,7% đến 12,3%) và bằng bình quân chung của cả nước. Số người làm việc trong khu vực Nhà nước của Nam Định cũng như cả nước vẫn tiếp tục tăng cả về số tuyệt đối và tỷ trọng chiếm trong tổng số. Tình hình này phản ánh thực trạng sức ép về việc làm đối với khu vực Nhà nước còn hết sức nặng nề. Song song với nó, số lượng người làm việc ở thành phần kinh tế hỗn hợp có xu hướng tăng nhanh cả về số tương đối lẫn tuyệt đối. Phần lớn lao động tập trung trong thành phần kinh tế tập thể, tư nhân, cá thể và có xu hướng ngày càng giảm đi, còn số lao động làm việc trong khu vực kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài hầu như không đáng kể và không ổn định. Như vậy, mặc dù đã thu được nhiều thành tựu khả quan nhưng tỉnh ủy cũng như ban chỉ đạo giải quyết việc làm của tỉnh vẫn còn nhiều vấn đề cần phải quan tâm kể cả trước mắt lẫn lâu dài. 3.2.Tình trạng thiếu việc làm của LLLĐ tỉnh: Kết quả điều tra cho thấy, LLLĐ thiếu việc làm của tỉnh Nam Định qua các năm tăng cả về số tuyệt đối lẫn tương đối. Năm 1997 Nam Định có 270 ngàn người thiếu việc làm, đến năm 2000 chỉ tiêu này là 350 ngàn người. Diễn biến của tình trạng thiếu việc làm của Nam Định tuân theo quy luật biến động như của khu vực và cả nước . Biểu 9: Tình trạng thiếu việc làm của LLLĐ 1997 1999 NĐ ĐBSH Cả nước NĐ ĐBSH Cả nước -LLLĐ thiếu việc làm (ngàn người) -Tỷ lệ thiếu VL (%) 270 27,5 2.031 27 8.552 23 320 31 2.554 33 14.968 39,6 Trong tổng số thiếu việc làm thì số đối tượng thiếu việc làm ở khu vực thành thị chỉ chiếm khoảng 11 đến 12%. Trong thời gian vừa qua, tuy số lượng này vẫn tăng nhưng tỷ trọng chiếm trong tổng số thì đã có xu hướng giảm. Ngược lại, người thiếu việc làm ở khu vực nông thôn luôn chiếm tỷ trọng cao từ 88 đến90% và vẫn tăng lên cả về số tuyệt đối lẫn tương đối. Biểu 10: Tỷ lệ số người thất nghiệp chia theo vùng. Tổng số Nữ Trong tuổi LĐ Trên tuổi LĐ Tổng số Nữ Tổng số Nữ -Nội thành -Thị trấn -Nông thôn 8,8 1,7 1,07 6,78 1,65 1,33 9,03 1,72 1,12 6,84 1,57 1,50 4,41 1,47 0,63 6,00 2,50 - Về cơ cấu nhóm tuổi của LLLĐ thiếu việc làm ở Nam Định, số người thiếu việc làm chủ yếu tập trung ở độ tuổi lao động (90%), và nếu chia theo 3 nhóm thì nhóm tuổi trẻ vẫn chiếm tỷ lệ cao nhất và số người thiếu việc làm trong nhóm này qua các năm vẫn tiếp tục tăng về số tuyệt đối, còn tỷ trọng thì đã có xu hướng giảm. 4.Tình hình phát triển kinh tế- xã hội: Trong những năm qua, với những chính sách cụ thể, tỉnh đã tạo ra cơ hội và điều kiện thuận lợi cho các cơ sở sản xuất, các tổ chức xã hội phát huy tính năng động sang tạo để phát triển sản xuất kinh doanh và thuê mướn lao động. Kinh tế nhiều thành phần đã hình thành và có bước tăng trưởng khá, tỏng sản phẩm (GDP) đã giữ được nhịp độ tăng trưởng bình quân 6,85% năm. Cơ cấu kinh tế theo nhóm ngành kinh tế quốc dân đã có sự chuyển dịch theo hướng tăng dần tỷ trọng ngành công nghiệp- xây dựng, dịch vụ từ 53,9% năm 1998 lên 58,4% năm 2002, giảm tỷ trọng ngành nông, lâm, ngư nghiệp từ 46,1% còn 41,6%. Cơ cấu LLLĐ chia theo nhóm ngành kinh tế quốc dân cũng đã có sự chuyển dịch đáng mừng. Ở khu vực nông thôn, tỉnh đã tổ chức hoàn thành đại hội xã viên các hợp tác xã nông nghiệp theo chính sách đổi mới hợp tác xã. Cùng với việc tập trung phát triển cơ sở hạ tầng nông thôn, thực hiện các chính sách khuyến nông, khuyến ngư, khuyến khích phát triển các nghề thủ công , truyền thống, khôi phục và phát triển làng nghề. Sản xuất kinh doanh ở khu vực nông thôn đã đạt được nhiều thành tựu mới, sản lượng lương thực luôn tăng và đạt trên 1 triệu tấn năm, lượng thực bình quân đầu người cũng tăng với tốc độ nhanh. Giá trị sản xuất nông nghiệp bình quân trên một ha đất canh tác đạt 28 triệu đồng/ năm. Sản lượng nuôi trồng đánh bắt thủy sản cũng liên tục tăng qua các năm. Ở khu vực thành thị, đi đôi với việc thực hiện đề án quy hoạch đô thị, những năm qua tỉnh đã tập trung ưu tiên đầu tư nâng cấp các cơ sở hạ tầng, đầu tư đổi mới thiết bị công nghệ cho các doanh nghiệp trọng điểm, đặc biệt là ngành dệt may và cơ khí. Nhiều doanh nghiệp quốc doanh đã vượt ra khỏi Thời kỳ khó khăn, trở lại ổn định và có bước phát triển mới. Các cơ sở sản xuất tư nhân, cá thể ở trong các phố nghề, ở các khu vực thị trấn được khuyến khích phát triển, công nghiệp dân doanh tăng trưởng nhanh góp phần đưa giá trị sản xuất khu vực dân doanh năm 2002 gấp 2,6 lần so với năm 1998, tạo ra cơ hội để giải quyết việc làm cho lao động ở khu vực thành thị góp phần hạ tỷ lệ thất nghiệp ở khu vực này từ 7,26% năm 1998 xuống 6,11% năm 2000. Mặc dù vậy, thực tế là tốc độ đô thị hóa ở Nam Định diễn ra rất chậm so với khu vực đồng bằng sông Hồng. Tuy vậy vẫn khá hơn so với các tỉnh lân cận là Thái Bình, Ninh Bình và Hà Nam.Nguyên nhân của việc đô thị hóa ở Nam Định những năm qua diễn ra chậm là do: Sản xuất công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp của Nam Định tuy có tốc độ tăng trưởng khá nhưng chủ yếu tăng ở các thành phần kinh tế ngoài quốc doanh trong các hộ gia đình ở nông thôn. Các cơ sở sản xuất kinh doanh ở khu vực thành phố, thị trấn tuy đã dần ổn định trở lại và có chiều hướng phát triển nhưng chưa đủ sức thu hút thêm lao động mới ở nông thôn vào làm việc ở thành phố, thị trấn. Mặt khác, Nam Định là tỉnh có truyền thống hiếu học và có tỷ lệ học sinh đỗ vào các trường đại học chính quy hàng năm khá cao, nhưng do kinh tế địa phương phát triển chậm nên số lượng làm việc trong các cơ sở sản xuất kinh doanh trên địa bàn tỉnh Nam Định thường xuyên có mức thu nhập thấp hơn nhiều so với các ngành nghề ở các thành phố lớn như Hà Nội, thành phố Hồ Chí Minh, Hải Phòng…nên số lượng sau khi học xong trở về Nam Định là rất ít. Bên cạnh đó số người hiện tại đang làm việc ở Nam Định lại luôn có xu hướng tìm cách chuyển đi làm việc tại các tỉnh, thành phố khác. Chính những nguyên nhân trên cũng làm cho tốc độ phát triển kinh tế của tỉnh chưa cao, thu chi ngân sách trên địa bàn còn mất cân đối tỷ lệ tích lũy từ GDP cho đầu tư phát triển giảm qua các năm. Cơ sở vật chất, trang thiết bị,trình độ công nghệ của các cơ sở kinh tế còn lạc hậu, quy mô nhỏ bé, phân tán; các sản phẩm làm ra giá thành cao, tiêu thụ khó khăn, thị trường không ổn định, mới bắt đầu hình thành các dự án kinh tế trọng điểm của tỉnh để phát triển sản xuất, thu hút đầu tư và khai thác tiềm năng lao động tại chỗ. Những khó khăn cũng như thuận lợi nêu trên sẽ là điều kiện tiền đề để cho tỉnh Nam Định có được cái nhìn toàn diện về vấn đề lao động việc làm hiện nay và nhanh chóng có những biện pháp giải quyết việc làm tại chỗ cũng như đề cập đến vấn đề lao động xuất khẩu. II.Thực trạng XKLĐ ở Nam Định: Kết quả đạt được: Từ những năm 1993- 1998 thị trường XKLĐ của tỉnh tương đối sôi động, mỗi năm giải quyết cho khoảng 500- 1000 người đi lao động ở các nước như: Nhật Bản, Hàn Quốc, Li Bi, Đài Loan…Vì vậy, ban chỉ đạo XKLĐ của tỉnh được thành lập theo quyết định số 1971/1998/QĐ-UB ngày 07/2/1998, chọn Công ty xây lắp 1 đề nghị cục quản lý lao động nước ngoài cấp giấy phép XKLĐ trực tiếp. Nhưng đến nay vẫn chưa xuất được trực tiếp mà phải thông qua các doanh nghiệp XKLĐ khác làm cho số lao động của tỉnh đi XKLĐ trong những năm 1999- 2001 có chững lại, nhưng thị trường này đã sôi động trở lại từ năm 2002 và cho đến nay hoạt động XKLĐ tỉnh Nam Định đã đạt được những thành tựu đáng khích lệ trên nhiều mặt. a.Về công tác tuyển chọn nguồn lao động: Mặc dù năm 2002 thị trường XKLĐ tỉnh Nam Định mới sôi động trở lại sau 3 năm hoạt động không mấy hiệu quả, nhưng đã đạt được những thành tích rất đáng mừng: tính đến cuối năm 2002 đã đưa được 1400 lao động đi các nước Đài Loan, Malayxia, Nhật Bản, Hàn Quốc, Li Bi…Nhìn chung số lao động này đang có việc làm ổn định, thu nhập cao và thường xuyên gửi tiền về cho gia đình. Có thể thấy rõ tình hình hoạt động thông qua thống kê sau: Biểu 10: Kết quả hoạt động XKLĐ tỉnh Nam Định Năm Số lao động XK (người) So với năm trước (%) Số ngoại tệ thu về (1.000 USD) 2001 175 103,22 4.550 2002 1.400 800 36.425 2003 2.805 200,36 72.990 Tổng cộng 4.380 - 113.965 Thực hiện chỉ thị số 41/CT- TƯ ngày 22/9/1998 của Bộ Chính trị về XKLĐ và chuyên gia, nghị định số 152/1999/NĐ- CP ngày 20/9/1999 của Chính phủ về người lao động và chuyên gia đi làm việc có thời hạn ở nước ngoài, năm 2003 tỉnh Nam Định đã có 5 huyện thành lập Ban chỉ đạo XKLĐ là: Huyện Nghĩa Hưng, Ý Yên, Xuân Trường, Giao Thủy, Trực Ninh. Các huyện, thành phố còn lại tuy chưa thành lập ban chỉ đạo nhưng cũng đã tiến hành tham gia công tác XKLĐ cung ứng cho các công ty, tổng công ty của trung ương có chức năng XKLĐ. Kết quả là ,đến hết tháng 12 /2003, tỉnh đã đưa được 2.805 người lao động đi làm việc ở các nước Malaysia (1987 người, chiếm hơn 70% trong tổng số), Đài Loan (593 người), Hàn Quốc (135 người), Nhật Bản (25 người), các nước khác là 65 người, trong đó phân bố vào các địa bàn như sau: Biểu 11 : Sự phân bố số lượng lao động xuất khẩu năm 2003 Huyện, TP Số lượng (người) Mỹ Lộc Ý Yên Vụ Bản Trực Ninh Nam Trực Nghĩa Hưng Xuân Trường Giao Thủy Hải Hậu TP. Nam Định 125 273 240 140 130 243 800 307 97 450 Mặc dù số lao động Nam Định đưa đi được là thấp hơn một số tỉnh trong vùng như Ninh Bình, Thái Bình (năm 2003, Thái Bình đưa đi được 5510 người lao động, gấp đôi số lao động xuất khẩu của Nam Định), song so với những năm trước thì kết quả trên là một cố gắng rất lớn với sự quan tâm của tỉnh ủy, UBND tỉnh cũng như các ngành các địa phương cho công tác trên. Bên cạnh đó, hoạt động của các trung tâm dịch vụ việc làm đã được triển khai một cách có hiệu quả và cũng thu được những thành tựu nhất định. So với trước đây, công tác cung ứng lao động cho các doanh nghiệp XKLĐ chủ yếu do các trung tâm DVVL tự khai thác, tổ chức thực hiện, không được quán triệt sâu rộng đến từng địa bàn dân cư như thôn xóm hay tổ dân phố nên không huy động được mọi nguồn lực tham gia, nhiều người có nguyện vọng, đủ điều kiện nhưng do không được thông tin nên không có cơ hội tham gia để được đi làm việc ở nước ngoài .Năm 2003, các trung tâm DVVL đã đưa đi được 910 người, con số này tuy vẫn còn thấp hơn tiềm năng của mỗi địa phương nhưng nó đã phần nào phản ánh được sự phấn đấu của các trung tâm này. Biểu 12:Kết quả hoạt động của các trung tâm DVVL tỉnh Nam Định. Trung tâm DVVL Số lao động (người) Địa bàn - Tỉnh Nam Định -TP. Nam Định -Liên đoàn LĐ tỉnh -Bộ chỉ huy quân sự tỉnh 190 48 29 643 -H. Xuân Trường, TP.Nam Định -TP. Nam Định -TP. Nam Định,Ý Yên, Nam Trực -TP. Nam Định, Nghĩa Hưng Từ năm 2003, trên địa bàn tỉnh đã tổ chức và thực hiện thành công mô hình liên kết trách nhiệm giữa các chính quyền cơ sở với các doanh nghiệp XKLĐ trong việc triển khai sâu rộng hoạt động XKLĐ tại địa phương, theo đó công tác cung ứng lao động cho các doanh nghiệp XKLĐ đã được triển khai sâu rộng đến từng cơ sở và địa bàn dân cư. Do vậy, số lượng người tham gia dự tuyển ngày càng tăng lên, tuy nhiên trong số những người tham gia dự tuyển này chiếm tới 80% là không đủ điều kiện tiêu chuẩn trong số các điều kiện tuyển chọn, do vậy chỉ có 66% những người tham gia tuyển chọn là trúng tuyển. Công tác quản lý nhà nước về XKLĐ đã được tăng cường, nhằm hạn chế những vi phạm cảu các doanh nghiệp XKLĐ, góp phần tích cực ngăn ngừa các hành vi lừa đảo của các tổ chức, cá nhân ngoài xã hội. Đã quyết định thu hồi giấy phép XKLĐ của các doanh nghiệp vi phạm và hoạt động không hiệu quả như công ty xây lắp Nam Định (từ tháng 5/2004),…Bước đầu đã xây dựng được một số doanh nghiệp hoạt động có hiệu quả, có uy tín và độ tin cậy cao đối với đối tác nước ngoài và người lao động làm cho người lao động tin tưởng hơn và quyết tâm hơn trong việc tham gia XKLĐ. Bên cạnh đó tỉnh còn đề ra nhiều chương trình như chương trình 07/CTr- TU ngày 21/01/2002 để trực tiếp chỉ đạo công tác tuyển chọn, thông tin tuyên truyền cũng như XKLĐ từ tỉnh xuống huyện, xã. b.Công tác giáo- dục đào tạo định hướng cho lao động xuất khẩu: Những năm trước đây công tác XKLĐ chủ yếu là tự phát, chạy theo số lượng nên công tác giáo dục, đào tạo định hướng cho lao động còn bị coi nhẹ, dẫn đến tình trạng người lao động sang làm việc ở nước ngoài còn gặp nhiều bỡ ngỡ, không được trang bị những kiến thức, kỹ năng cần thiết nên tình trạng vi phạm hợp đồng phải trả về nước do bất đồng ngôn ngữ, do thiếu hiểu biết chiếm tỷ lệ đáng kể, điển hình là lao động đi giúp việc gia đình ở Đài Loan. Khắc phục tình trạng trên, từ năm 2002 công tác tuyên truyền, giáo dục định hướng, tuyển chọn và đào tạo đã được các địa phương quan tâm, phối hợp cùng với các doanh nghiệp XKLĐ chỉ đạo các cơ sở đào tạo tại địa phương tổ chức đào tạo tại chỗ, theo đó người lao động không phải tập trung về các doanh nghệp XKLĐ, giảm được thời gian và chi phí cho người lao động. Công tác này đã góp phần bổ sung nhiều kiến thức cũng như kinh nghiệm cho người lao động, đồng thời trang bị những kiến thức phù hợp với yêu cầu, đòi hỏi cũng như đặc trưng của từng thị trường. Trên địa bàn tỉnh đã có một số đơn vị thực hiện tốt công tác giáo dục phối hợp giữa cơ sở đào tạo như các trung tâm DVVL với các doanh nghiệp XKLĐ và địa phương nơi cung cấp người lao động: + Công ty xây dựng số 8, công ty Than, công ty Hoàng Long – trung tâm DVVL tỉnh – Huyện Xuân Trường. + Doanh nghiệp XKLĐ – trung tâm DVVL bộ chỉ huy quân sự tỉnh – Huyện Nghĩa Hưng và địa bàn thành phố Nam Định. c.Chính sách hỗ trợ người lao động: Nhận thức rõ ý nghĩa to lớn và quan trọng của chương trình XKLĐ, Ngân hàng Nhà nước đã sớm triển khai và hỗ trợ người lao động vay các chi phí cần thiết khi đi làm việc ở nước ngoài. Căn cứ quyết định số 440/2001/QĐ- NHNN ngày 17/04/2001 của Thống đốc Ngân hàng Nhà nước về việc cho vay đối với người lao động đi làm việc có thời hạn ở nước ngoài, ngân hàng nông nghiệp đã ban hành hướng dẫn số 3582/NHNo- TD ngày 26/01/2002 số 392/NHNo- TD ngày 21/2/2003, theo đó người lao động đi XKLĐ không thuộc diện chính sách được vay tối đa 20 triệu mà không cần thế chấp. Điều này có ý nghĩa hết sức quan trọng đối với những người đi XKLĐ đặc biệt là những người lao động nghèo. Bên cạnh đó, các thủ tục vay vốn cũng được sửa đổi, giảm bớt theo hướng ngày càng đơn giản và thuận lợi góp phần đưa số người lao động năm 2002 tăng gấp 8 lần năm 2001, năm 2003 gấp đôi năm 2002 và hứa hẹn ngày càng có được kết quả cao hơn nữa. Từ năm 2003, ngân hàng NN- PTNT mới bắt đầu triển khai chính sách hỗ trợ vốn vay cho người đi XKLĐ và đã có 4/10 huyện, thành phố triển khai cho vay, là các huyện: Hải Hậu, Xuân Trường, Nghĩa Hưng, Ý Yên, và đã có232 người được vay với tổng số tiền là 3.723 triệu đồng, mức bình quân chung cho một người vay kà 16 triệu đồng, mức cao nhất là 20 triệu đồng, thấp nhất là 10 triệu đồng. Bên cạnh đó, từ tháng 12/2003 ngân hàng chính sách tỉnh mới triển khai và giao chỉ tiêu cho các huyện nên đến cuối năm mới chỉ có 4 người được vay với tổng số tiền là 40 triệu đồng với mức vay 10 triệu đồng/ người. Nhìn chung, hoạt động XKLĐ tỉnh Nam Định mới chỉ phát triển mạnh và được chú ý nhiều trong vòng 2 năm trở lại đây, mặc dù muộn hơn rất nhiều so với các tỉnh bạn cũng như so với tình hình chung của cả nước nhưng hoạt động này hiện nay cũng đã được quan tâm chú ý và thu được những thành quả đáng lưu ý, góp phần giải quyết việc làm cho người lao động, nhất là số lao động mất việc do sự sa thải hàng loạt của nhà máy dệt Nam Định những năm trước, đồng thời cũng góp phần tăng GDP hàng năm của tỉnh thông qua số ngoại tệ thu được nhờ các chi phí cho họat động XKLĐ cũng như số tiền mà họ gửi về cho gia đình. 2.Tồn tại của hoạt động XKLĐ tỉnh Nam Định: Bên cạnh những kết quả quan trọng đạt được, hoạt động XKLĐ trong những năm qua cũng còn những tồn tại, vướng mắc cần được xem xét và khắc phục. a.Công tác chỉ đạo tổ chức thực hiện: Mặc dù ban chỉ đạo của tỉnh được thành lập từ năm 1998, song có sự thay đổi của một số thành viên trong ban chỉ đạo, nhất là người trưởng ban chỉ đạo và một số thành viên khác nên đến nay ban chỉ đạo này vẫn chưa được kiện toàn.Do vậy công tác quản lý lao động xuất khẩu vẫn còn nhiều yếu kém, đội ngũ cán bộ vẫn còn mỏng, tuy đã được trải qua các lớp bồi dưỡng chuyên môn nhưng vẫn thể hiện là năng lực yếu chưa đáp ứng được yêu cầu phát triển của thị trường XKLĐ chung của cả nước. Mặt khác, ban chỉ đạo XKLĐ của tỉnh cho đến nay vẫn thể hiện rõ sự non trẻ của mình. Điều này có ảnh hưởng rất lớn đến hiệu quả cũng như tiến độ thực hiện công tác XKLĐ của tỉnh. Mặt khác, mặc dù đã có thành lập Ban chỉ đạo XKLĐ ở các huyện nhưng so với các tỉnh khác trong cả nước, 50% các huyện, thành phố thành lập được ban chỉ đạo XKLĐ vẫn là một con số nhỏ, không dủ đáp ứng yêu cầu chung của toàn tỉnh. Thêm vào đó, ban chỉ đạo các huyện, thành phố này vẫn chưa có được sự hoạt động nhịp nhàng từ trên xuống đến huyện, xã b.Công tác thông tin tuyên truyền: Hình thức tuyên truyền còn đơn giản và mang tính một chiều. Chưa có nhiều hoạt động thông tin tuyên truyền rộng rãi ở trên đài phát thanh truyền hình, băng rôn quảng cáo hay tổ chức những “tháng xuất khẩu” để cho người lao động có thể tiếp cận được nhiều hơn thông tin về các thị trường cần lao động nhập khẩu,mà mới chỉ có những chỉ thị mang tính chất hành chính từ ban chỉ đạo cấp trên đưa xuống các huyện,TP để đề ra mục tiêu thực hiện hoặc các mục tiêu năm, chưa có sự bố trí thu thập thông tin phản hồi từ người lao động. Việc thông tin- tuyên truyền trên các phương tiện thông tin đại chúng còn quá ít về số đợt cũng như thời lượng làm cho người lao động không được tiếp cận đầy đủ thông tin, tạo nên sự kém hiệu quả trong công tác XKLĐ của tỉnh những năm qua. Nguồn thông tin tuyên truyền trước khi đi lao động bị thiếu hụt, do vậy một bộ phận người lao động và gia đình chưa có được nhận thức đúng đắn về trách nhiệm, nghĩa vụ thực hiện đúng hợp đồng đã cam kết nên tình trạng lao động bỏ trốn ra làm ngoài ở một số nước đang ở mức báo động, nhất là mấy năm trở lại đây, tình hình này lại càng diễn ra phổ biến hơn.Bên cạnh đó , một số gia đình còn có tâm lý không đúng đối với hoạt động XKLĐ nhất là đối với nghề giúp việc trong gia đình. c.Công tác tuyển chọn lao động: Một số doanh nghiệp đã triển khai về đến tận các địa phương để tuyển chọn lao động nhưng công tác tuyển chọn này chưa tốt nên chất lượng lao động thấp cả về chuyên môn, nghề nghiệp lẫn kiến thức ngoại ngữ, sức khỏe và ý thức tổ chức kỷ luật. Số lao động được chọn có tay nghề trong toàn tỉnh năm 2002 là 362 người, chỉ chiếm 12,9% trong toàn bộ số lao động được tham gia dự tuyển. Lao động đủ điều kiện về sức khỏe cũng như các điều kiện tiêu chuẩn trong các đợt tuyển lao động chỉ chiếm 20%, tỷ lệ trúng tuyển chung của toàn tỉnh đạt mức 66%. Đây là những tồn tại mà lao động Nam Định cũng như lao động của cả nước đang gặp phải Mặt khác hệ thống trung tâm dịch vụ việc làm hoạt động còn yếu, chưa nắm chăc khả năng cung cầu về thị trường XKLĐ, chưa làm tốt chức năng tư vấn giới thiệu trong lĩnh vực XKLĐ- là chức năng chính của các trung tâm, cũng như chưa thực sự là cầu nối giữa doanh nghiệp XKLĐ với người lao động trong mô hình liên kết giưa doanh nghiệp- trung tâm DVVL- người lao động. Về phía các doanh nghiệp hoạt động XKLĐ, hiện nay ở Nam Định có 8 doanh nghiệp đang hoạt động là: -Công ty XNK thiết bị vật tư thông tin (EMICO) -Tổng công ty thương mại và xây dựng thuộc Bộ giao thông vận tải (VIETRANCIMEX) -Tổng công ty cơ khí giao thông vận tải (COMA) -Công ty dịch vụ du lịch dầu khí -Công ty TNHH Quốc Dân -Công ty thương mại dịch vụ và XNK Hải Phòng (TRADIMECO) -Công ty vật tư công nghiệp quốc phòng (GAET) -Tổng công ty Thép Việt Nam Các doanh nghiệp này đã xuống tận các địa phương để tuyển chọn lao động, nhưng do không thông qua cơ quan chỉ đạo nên đã gây ra khó khăn cho công tác quản lý của các cấp và việc thẩm định của các cơ quan nhà nước, do vậy việc xác định các doanh nghiệp hoạt động hiệu quả hay không là rất khó khăn, việc đầu tư cho những doanh nghiệp hoạt động có hiệu quả do vậy mà cũng không thể tiến hành được. Tình trạng làm việc không công khai như trên cũng gây ra hiện tượng không minh bạch, thống nhất trong việc xác định mức đóng góp cho từng chương trình XKLĐ. Tồn tại trên cũng gây ra sự chồng chéo , chưa có sự chỉ đạo thống nhất về việc phân vùng địa bàn tuyển chọn lao động cho từng doanh nghiệp dẫn đến tình trạng một doanh nghiệp về tuyển chọn trên nhiều địa bàn, ngược lại một địa bàn có quá nhiều doanh nghiệp về tuyển chọn lao động nhưng lại có những địa bàn chưa hề có một doanh nghiệp làm công tác XKLĐ nào quan tâm tới. d.Chính sách hỗ trợ tài chính còn hạn hẹp: Thực tế, để hoạt động XKLĐ được diễn ra thông suốt, cần phải có tài chính đầy đủ cho chương trình từ công tác tuyển chọn ở từng địa phương đến công tác đào tạo cho đến khi người lao động đi xuất khẩu sang nước bạn. Nhưng khoản tài chính này ở Nam Định còn hạn hẹp, làm cản trở nhiều đến hoạt động XKLĐ của toàn tỉnh. Biểu 13: Tài chính đảm bảo cho chương trình XKLĐ tỉnh Nam Định Đơn vị : triệu đồng STT 2001 2002 2003 2004 1 2 3 Nguồn vốn cho vay GQVL -Vốn TW hỗ trợ -Từ ngân sách tỉnh Đầu tư trang thiết bị cho các trung tâm DVVL -Ngân sác TW -Ngân sách tỉnh Đầu tư trang thiết bị cho cơ sở đào tạo -Ngân sách TW -Ngân sách tỉnh 33.800 28.800 5.000 830 730 100 1.200 1.000 200 37.300 30.800 6.500 1.000 800 200 2.400 2.000 400 40.800 32.800 8.000 1.000 800 200 2.800 2.200 600 44.300 34.800 9.500 1.000 800 200 3.300 2.500 800 Tổng cộng 35.830 40.700 44.600 48.600 Mức trang bị về vốn chủ yếu vẫn là từ Ngân sách Nhà nước,Ngân sách tỉnh hầu như rất ít. Nhìn chung, ngân sách đầu tư cho chương trình XKLĐ có tăng qua các năm nhưng tốc độ tăng còn rất chậm, tăng bình quân hàng năm 5% cho nguồn vốn giải quyết việc làm, 25% hàng năm cho công tac đào tạo còn vốn cho đầu tư trang thiết bị hầu như không tăng. Bên cạnh đó, tuy đã có các hệ thống văn bản về cho vay vốn đi XKLĐ, song số người được vay còn ít. Năm 2003 tổng nguồn vốn được duyệt cho chi nhánh ngân hàng chính sách xã hội tỉnh Nam Định là 3,5 tỷ đồng, nhưng đến nay dư nợ cho vay các đối tượng chính sách đi XKLĐ mới đạt 40 triệu đồng, nghĩa là chỉ đạt 1,14% so với kế hoạch. Nguyên nhân là do đầu tháng 12/2003 mới giao chỉ tiêu cho các huyện, vào thời điểm này chương trình XKLĐ ở các huyện đã hoàn tất, không còn nhu cầu vay vốn đi XKLĐ. Ngân hàng NNoPTNT năm 2003 cũng mới chỉ có 232 người được vay, chiếm 8% so với kế hoạch, người lao động hầu hết đều tự huy động vốn để đi xuât khẩu mà chưa tin vào vốn vay của cac Ngân hàng trên. 3.Nguyên nhân của những tồn tại trên: Như đã trình bày ở trên, nguyên nhân của những tồn tại trên hầu hết là do chủ quan của tỉnh mang lại, sau đây ta có thể xem xét một số nguyên nhân nổi cộm như: Về công tác chỉ đạo,vẫn chưa tạo được sự thống nhất trong bộ máy của cấp trên, đặc biệt là ban chỉ đạo công tác XKLĐ của tỉnh vẫn chưa được kiện toàn. Bên cạnh đó, ban chỉ đạo các huyện cũng mới được thành lập, còn rất non trẻ và thể hiện sự thiếu thống nhất và đồng bộ trong chỉ đạo thực hiện cũng như trong mối liên kết với nhau và với cơ quan cấp trên. Đối với công tác thông tin tuyên truyền, do hoạt động XKLĐ ở Nam Định mới được đẩy mạnh phát triển từ năm 2002 nên công tác này vẫn thể hiện nhiều thiếu sót, hệ thống thông tin tuyên truyền từ trên xuống tận phường, xã còn rất mỏng, một chiều gây khó khăn cho người lao động nếu muốn tìm hiểu thông tin về thị trường lao động mà mình quan tâm cũng như khó khăn trong việc thay đổi quan niệm của một số bộ phận dân cư về hoạt động XKLĐ. Hệ thống chính sách hỗ trợ tài chính cho doanh nghiệp, trung tâm DVVL cũng như đối với người lao động đã khá đồng bộ, tuy nhiên vẫn chưa thu được hiệu quả cao là do hệ thống này mới được đưa vào áp dụng, chưa phổ biến đến mọi người dân, hơn nữa các kế hoạch đưa ra để thực hiện chính sách trên được đưa ra khá muộn so với nhu cầu của người lao động do vậy không đáp ứng được yêu cầu vay vốn khi người lao động cần để đi XKLĐ. Đối với công tác tuyển chọn lao động, đây là một khâu quan trọng trong hoạt động đưa người lao động đi làm việc ở nước ngoài, nhưng công tác này lại chưa được quản lý tốt ở Nam Định, dẫn đến tình trạng tuyển chọn chồng chéo địa bàn của nhau cũng như bỏ sót địa bàn tuyển chọn lao động. Bên cạnh đó, các trung tâm lam nhiệm vụ giới thiệu người lao động đi XKLĐ cũng như các doanh nghiệp chuyên doanh trong ngành chưa được quan tâm lớn, do vậy hiệu quả hoạt động chưa cao và chưa thực sự trở thành địa chỉ tin cậy cho người lao động mỗi khi có nhu cầu đào tạo cũng như nhu cầu đi XKLĐ. 4.Bài học từ công tác XKLĐ của các tỉnh bạn: Huyện Thanh Ba- tỉnh Phú Thọ được biết dến bởi số lượng người lao động tham gia đi XKLĐ lớn và một cách làm mới cho hiệu quả cao trong hoạt động tuyển chọn đưa người lao động đi đào tạo để phục vụ cho nhu cầu XKLĐ. Trước hết, huyện đề ra chủ trương phải phát huy sức mạnh của cộng đồng, hướng các hoạt động của cộng đồng vào mục tiêu XKLĐ, vừa mang tính chất giúp đỡ vừa mang tính chất khuyến khích người động viên người lao động đặc biệt là hộ nghèo tự vươn lên thì chương trình XKLĐ sẽ thực sự có hiệu quả. Bên cạnh đó, huyện thực hiện mô hình liên kết giữa chính quyền địa phương với trung tâm đào tạo và các doanh nghiệp làm nhiệm vụ XKLĐ. Trước hết, ban chỉ đạo huyện xây dựng chương trình, tìm hiểu và thống nhất chọn các đơn vị làm điểm là các xã thuần nông thuộc vùng núi cao có lực lượng lao động dôi dư đông và tỷ lệ đói nghèo cao, thu nhập thấp, người dân thực sự có nhu cầu về việc làm, sau đó ban chỉ đạo tiến hành hội nghị từ cấp huyện đến cấp xã và gặp mặt với bà con nhằm trực tiếp tư vấn và trả lời tất cả những thắc mắc người lao động cần biết, và cụ thể hóa, tuyên truyền, phổ biến các chủ trương chính sách và phổ biến các chủ trương chính sách của Nhà nước, của tỉnh, huyện , đồng thời công bố các khoản chi phí, các điều kiện tuyển chọn, thời gian lao động, thị trương cần lao động…để mọi người được rõ về mọi vấn đề xung quanh hoạt động XKLĐ.Và cùng với chính sách hỗ trợ tài chính cho người lao động đi XKLĐ, sau một năm thực hiện chiến dịch, huyện Thanh Ba đã đưa được 346 người đi XKLĐ mà chủ yếu là sang Malaysia (294 người), làm giảm tỷ lệ đói nghèo từ 10,58% năm 2002 xuống còn 7% năm 2003. Đây là một thành tích mà huyện Thanh Ba- Phú Thọ đáng được hoan nghênh và học hỏi. Đỉnh Vàng (Hải Phòng) là một trong hai công ty tư nhân trong cả nước tham gia hoạt động XKLĐ, đã được thị trường trong và ngoài nước đánh giá cao, nhất là thị trường Đài Loan, với thành tích 2 năm đi vào hoạt động đã đưa đi được 1175 người đi làm việc tại Đài Loan, Nhật Bản.. Để có được thành tích như trên, ban đầu công ty đã đầu tư trên 20 tỷ đồng để xây dựng 2 trung tâm dạy nghề chuyên phục vụ cho hoạt động XKLĐ tại Hải Phòng và thành phố Hồ Chí Minh. Để hoạt động có hiệu quả, ban đầu, công ty đã đầu tư 3 tỷ đồng làm quỹ hỗ trợ cho người lao động vay, theo đó khi đi XKLĐ người lao động không những không phải đóng phí để đi XKLĐ mà còn được công ty cho vay 500 USD không phải trả lãi để mua vé máy bay, khám sức khỏe,…số tiền này sẽ được người lao động hoàn trả cho công ty bằng cách trừ dần vào lương hàng tháng khi làm việc ở nước ngoài. Trong thời gian chờ đi xuất khâu, người lao động được học tập trung về phong tục tập quán, ngoại ngữ cũng như luật pháp nước bạn và các kiến thức kiên quan với sự hướng dẫn và kiểm tra của chuyên gia nước bạn để có thể yên tâm lên đường đi XKLĐ. Hiện nay công ty đã mở rộng mạng lưới của mình đến các tỉnh như Hải Dương, Ninh Bình, Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Nội… để quảng bá rộng rãi hoạt dộng XKLĐ và tư vấn cho người lao động các thủ tục đi XKLĐ, hứa hẹn công ty sẽ ngày càng phát triển và có uy tín đối với nhiều thị trường trong nước và quốc tế. Hai đơn vị trên là hai đại biểu trong rất nhiều đơn vị có thành tích trong hoạt động XKLĐ hiện nay,từ những kết qủa cũng như tồn tại của mình, Nam Định cần có một cái nhìn toàn diện về vấn đề XKLĐ để thấy rằng hoạt động XKLĐ của tỉnh cần thiết phải có những mục tiêu đề ra cũng như những giải pháp nhằm có thể hoạt động tốt hơn trong công tác XKLĐ của tỉnh nhà . Chương III : Mục tiêu và giải pháp I.Mục tiêu: 1.Mục tiêu chung: Căn cứ vào thành tích đạt được những năm trước,ban chỉ đạo thực hiện công tác XKLĐ của tỉnh đề ra mục tiêu chung cho giai đoạn 2004- 2006 phải xuất khẩu được 6000- 8000 người lao động tập trung vào lao động ở khu vực nông thôn và những người có khó khăn về kinh tế, thiếu việc làm để góp phần giải quyết việc làm cho lao động tỉnh nhà. 2.Mục tiêu cụ thể: Ban chỉ đạo tỉnh đề ra mục tiêu cụ thể cho năm 2004 là XKLĐ được 3000- 3500 người lao động. Các năm tiếp theo, mỗi năm xuất được 3500- 4000 người. Về việc thành lập ban chỉ đạo ở các huyện, phấn đấu đến năm 2005 cả tỉnh sẽ có 100% các huyện đều có ban chỉ đạo XKLĐ của riêng tỉnh mình , nghĩa là trong vòng 2 năm nữa sẽ phải có 5 huyện còn lại thành lập ban chỉ đạo XKLĐ cảu riêng tỉnh mình để quản lý lao động xuất khẩu trong huyện, góp phần tăng cường công tác quản lý hoạt động XKLĐ trong từng địa phương của toàn tỉnh. II.Giải pháp: 1.Trước hết cần củng cố và hoàn thiện hệ thống ban chỉ đạo từ tỉnh, huyện,xã nhằm tăng cường công tác quản lý Nhà nước về XKLĐ, trong đó ngành lao động là cơ quan thường trực của ban chỉ đạo giúp tỉnh chỉ đạo tốt công tác XKLĐ. Trong nội bộ ban chỉ đạo, cần phân công cụ thể cho từng thành viên, giao cho họ tăng cường kiểm tra đôn đốc hướng dẫn các huyện, thành, thị, các doanh nghiệp XKLĐ, kịp thời nắm bắt những vướng mắc khó khăn, ngăn chặn kịp thời và xử lý nghiêm minh các vi phạm về XKLĐ. 2.Về công tác thông tin tuyên truyền,cần phải phổ biến sâu rộng trên các phương tiện thông tin đại chúng về ý nghĩa, tầm quan trọng của công tác XKLĐ để người lao động tự nguyện đến đăng ký, tuyển chọn đúng chỗ,tránh thông qua môi giới, đồng thời phổ biến cho người lao động hiểu rõ về quyền lợi và nghĩa vụ khi tham gia hoạt động XKLĐ. Bên cạnh đó, lấy địa bàn xã, phường, thị trấn làm cơ sở để tuyển chọn người đi XKLĐ, do vậy ban chỉ đạo xã, phường phải làm tốt công tác tuyên truyền đến từng khu dân cư, đồng thời giao cho trưởng khu hành chính (làng, bản,thôn, xóm) có trách nhiệm lựa chọn những người đủ điều kiện, chấp hành tốt các chế độ chính sách và pháp luật của Nhà nước để đưa đi XKLĐ, kiên quyết không giới thiẹu những người vi phạm pháp luật, mắc vào các tệ nạn xã hội đi làm việc có thời hạn ở nước ngoài. Đồng thời, cần thông báo công khai về thị trường lao động, số lượng, tiêu chuẩn tuyển chọn, điều kiện làm việc, sinh hoạt, các khoản phí phải nộp, các khoản người lao động phải đóng góp và các cơ quan có thẩm quyền giải quyết, các thủ tục để ngăn chặn kịp thời các thông tin không chính xác, các hành vi lừa đảo gây thiệt hại cho người lao động 3.Về công tác tuyển chọn người lao động đi XKLĐ, cần triển khai sâu rộng mô hình liên thông giữa các cơ quan chức năng, các doanh nghiệp làm công tác XKLĐ, chính quyền các cấp ở địa phương, nhất là khu vực nông thôn nhằm tuyển chọn những lao động đủ tiêu chuẩn: lí lịch rõ rang, sức khỏe tốt, đảm bảo yêu cầu về trình độ văn hóa, chuyên môn và tự nguyện đi làm việc ở nước ngoài. Đối tượng tuyển chọn đi XKLĐ không những là những hộ nghèo như trước mà nên hướng thêm vào lực lượng học sinh tốt nghiệp phổ thông trung học- đây là lực lượng dồi dào bổ sung cho lao động xuất khẩu, lại có học vấn so với những người lao động ở nông thôn chưa được đào tạo nên việc đưa đi lao động sẽ thuận lợi và đạt hiệu quả cao hơn nhiều. Bên cạnh đó, đối với số lao động được chọn từ nông thôn để đào tạo, sau khóa đào tạo nên tổ chức các đợt thi sát hạch để xem xét lao động có đủ điều kiện để đi lao động ở nước ngoài hay không, việc phải kiểm tra sát hạch vào cuối kỳ học sẽ làm cho người lao động có động lực hơn tog khi họ được đào tạo bồi dưỡng, góp phần nâng cao chất lượng người lao động, tăng sức cạnh tranh của lao động Nam Định nói riêng, lao động Việt Nam nói chung trên thị trường lao động quốc tế. 4. Hơn nữa, cũng cần đa dạng hóa hình thức lao động, đẩy mạnh XKLĐ theo hình thức “xen ghép” đưa lao động Việt Nam sang làm việc cùng với công nhân nước sở tại trong cùng một dây chuyền sản xuất. Ngoài ra phải phát triển thêm nhiều hình thức XKLĐ mới, phù hợp với cơ chế thị trường và xu thế hội nhập kinh tế quốc tế như xuất khẩu theo hợp đồng giữa các tổ chức kinh tế, theo hợp đồng giữa các cá nhân tỉnh Nam Định với các tổ chức , cá nhân nước ngoài, XKLĐ theo hợp đồng nhận thầu xây dựng công trình ở nước ngoài, hay thực hiện hợp đồng sản xuất ở nước ngoài… 5.Đối với các trung tâm dạy nghề, cần tăng cường năng lực, cơ sở vật chất, củng cố đội ngũ cán bộ quản lý , các cơ sở đào tạo nghề , đào tạo giáo dục định hướng , tích cực đẩy mạnh họat động đào tạo cho công nhân đặc biệt là trang bị về ngoại nữ cho người lao động để đáp ứng được nguồn nhân lực đủ điều kiện tiêu chuẩn. Hơn nữa, phải đa dạng hóa cơ cấu ngành nghề phục vụ hoạt động XKLĐ trên cơ sở những nganh nghề mà thị trường đòi hỏi với những ngành nghề mang tính tiềm năng của tỉnh. Bên cạnh các trung tâm DVVL, các doanh nghiệp XKLĐ cần phải có trách nhiệm trong việc báo cáo thường xuyên tình hình hoạt động của mình, hơn nữa phai xây dựng kế hoạch sát với thực tế về số lượng, chất lượng, cơ cấu ngành nghề, tổ chức đưa người lao động đi làm việc ở nước ngoài theo đúng như hợp đồng đã kí. 6.Về chính sách hỗ trợ vốn cho người lao động , các ngân hàng chuyên doanh cần triển khai thật sâu rộng chính sách cho vay vốn XKLĐ theo quyết định số 440/2001/QĐ- NHNN ngày 17/4/2001 của Ngân hàng Nhà nướcvà các hướng dẫn kèm theo để tạo điều kiện thuận lợi và tháo gỡ khó khăn cho người lao động có nhu cầu vay vốn đi XKLĐ Đồng thời Ngân hàng chính sách xã hội tỉnh cần triển khai các biện pháp có thể và thiết thực để thực hiện tốt và trước mắt là hoàn thành chỉ tiêu năm 2004 cho vay vốn đi XKLĐ là 5 tỷ đồng 7.Tiếp tục triển khai mô hình liên kết XKLĐ thông qua việc cải tiến thủ tục để tạo điều kiện thuận lợi cho các doanh nghiệp XKLĐ thực hiện mô hình liên kết này. Bên cạnh đó, tỉnh cần tổ chức thường xuyên các hội chợ việc làm và XKLĐ để người lao động có cơ hội gặp gỡ và trao đổi trực tiếp với các doanh nghiệp XKLĐ, các doanh nghiệp sản xuất kinh doanh trong tỉnh nhằm giúp cho người lao động tìm được việc làm trong nước hoặc đi XKLĐ được thuận lợi, góp phần làm giảm tỷ lệ thất nghiệp của tỉnh và tăng thu nhập quốc dân, đưa tỉnh Nam Định trở thành một tỉnh mạnh trong cả nước. LỜI KẾT Việc làm và giải quyết việc làm là một trong những mối quan tâm lớn nhất của bất cứ một địa phương nào. Việc giải quyết việc làm như thế nào cho có khoa học và đạt được hiệu quả cả về mặt kinh tế lẫn xã hội là một câu hỏi không chỉ đặt ra đối với cơ quan chức năng mà đối với tất cả mọi người. Đối với nhưng sinh viên năm cuối chuyên ngành về kinh tế lao động, điều này lại cang trở nên cấp thiết, chính vì vậy việc nghiên cứu một đề tài từ bây giơ là hoàn toàn đúng đắn và cần thiết. Để giải quyết việc làm,ngày nay trong xu thế hội nhập, hoạt động XKLĐ đang được các quốc gia hết sức quan tâm, tạo nên những thị trường sôi động cho các quốc gia . Hoạt động này cũng được nhà nước ta khuyến khích phát triển trong vòng 10 năm trở lại đây và đã thu được những thành tựu to lớn. Do vậy, nhằm tạo sự phát triển mạnh hơn nữa trong hoạt động XKLĐ, cần thiết phải có những giải pháp cụ thể cho từng địa phương, đại diện là tỉnh Nam Định như đã trình bày, để có thể hoàn thiện công tác này, cho kết quả hoạt động ngày càng cao, góp phần đẩy nhanh sự phát triển của đất nước để tiến gần hơn với sự phát triển như vũ bão của các quốc gia trên thế giới. DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO Giáo trình: -Kinh tế lao động -Tổ chức lao động khoa học -Phân tích lao động xã hội -Bộ luật lao động Sách: -Hỏi đáp về xuất khẩu lao động -Thực trạng LĐ- VL tỉnh Nam Định giai đoạn 1997 - 2000 -Thực trạng lao động- việc làm tỉnh Nam Định năm 1998 -Hoạt động XKLĐ tỉnh Nam Định Tạp chí: -Nghiên cứu kinh tế , số 314- tháng 7/2004 -Tạp chí lao động- xã hội, số 206,207,208,209,211,212/2003 số 230+231+232/2- 2004 -Tạp chí kinh tế châu Á – Thái Bình Dương, số 2/4- 2001 Nghị định số 81/2003/NĐ-CP, số 152/1999/NĐ-CP Thông tư 22/2003/TT-BLĐTBXH, số 16/2000/TTLT-BTC-BLĐTBXH Chương trình số 07/CTr/TU của tỉnh ủy Nam Định Cáctrang Web: …