Đề tài Tư tưởng Hồ Chí Minh về y đức và ý nghĩa đối với việc giáo dục y đức cho cán bộ y tế trong tình hình hiện nay – Nguyễn Đức Diện

JOURNAL OF SCIENCE OF HNUE DOI: 10.18173/2354-1075.2016-0014 Educational Sci., 2016, Vol. 61, No. 1, pp. 121-128 This paper is available online at TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ Y ĐỨC VÀ Ý NGHĨA ĐỐI VỚI VIỆC GIÁO DỤC Y ĐỨC CHO CÁN BỘ Y TẾ TRONG TÌNH HÌNH HIỆN NAY Nguyễn Đức Diện Khoa Lí luận chính trị, Trường Đại học Y Hà Hội Tóm tắt.Bài viết tập trung làm rõ cơ sở hình thành và vị trí vấn đề y đức, định hướng chiến lược cho ngành y và quan điểm chỉ đạo vấn đề y đức trong tư tưởng Hồ Chí Minh; từ đó phân tích ý nghĩa của vấn đề, đề xuất giải pháp nâng cao chất lượng, hiệu quả giáo dục y đức cho cán bội y tế trong bối cảnh cơ chế thị trường, toàn cầu hóa hiện nay. Từ khóa: Tư tưởng Hồ Chí Minh, y đức, giáo dục y đức, cán bộ y tế. 1. Mở đầu Tư tưởng Hồ Chí Minh về đạo đức là nội dung trọng tâm trong toàn bộ hệ thống tư tưởng của Người. Tư tưởng đó xuất phát từ nhu cầu đấu tranh cách mạng giải phóng cho giai cấp công nhân và toàn thể nhân dân lao động thoát khỏi áp bức bất công, nghèo nàn, lạc hậu, xây dựng xã hội dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh, con người được sống tự do và hạnh phúc trong tình yêu thương. Trước sự nghiệp cách mạng khó khăn và phức tạp, Hồ Chí Minh đã nêu cao vấn đề đạo đức cách mạng và yêu cầu cán bộ rèn luyện đạo đức để phục vụ cho lợi ích cách mạng. Từ yêu cầu chung đó, với mỗi ngành nghề, mỗi đối tượng khác nhau như giáo viên, bộ đội, công an. . . , Người có những yêu cầu về phẩm chất đạo đức cụ thể, gắn với đặc thù nghề nghiệp. Trong đó, từ việc quan tâm tới sức khỏe của nhân dân, Người đặc biệt quan tâm tới việc giáo dục y đức cho cán bộ ngành y trên tinh thần “Lương y như từ mẫu”. Ngày nay, trong sự phát triển của nền kinh tế thị trường, luân thường đạo lí và đạo đức nghề nghiệp có chiều hướng suy thoái. Một bộ phận không nhỏ y bác sĩ thờ ơ, vô cảm trước nỗi đau của bệnh nhân, hành động ngược với y đức, làm hoen ố hình ảnh cao quý của người thầy thuốc trong truyền thống dân tộc. Thực hiện việc học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh, mỗi cán bộ ngành y cần phải tu dưỡng, rèn luyện đạo đức nghề nghiệp, đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của xã hội hiện đại. Đã có một số bài viết về y đức như: Góp phần bàn về những vấn đề đạo đức của người thầy thuốc Việt Nam (Trần Văn Thụy, Tạp chí Nghiên cứu Y học, số 2/1997) [8]; Mâu thuẫn giữa mặt trái của cơ chế thị trường với bản chất nhân đạo của ngành y tế Việt Nam hiện nay (Phạm Công Nhất, Tạp chí Giáo dục lí luận, số 6/1999) [7]; Y đức và nâng cao y đức (Phạm Mạnh Hùng, Tạp chí Cộng sản, số 7/2002) [2]. Bên cạnh đó, cũng có một số bài viết đề cập tới tư tưởng Hồ Chí Minh về y đức như: Quan điểm Hồ Chí Minh về đạo đức với việc nâng cao y đức thầy thuốc hiện nay của Hoàng Anh Tuấn ( Trang tin điện tử Ban Quản lí lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh, 28/02/2013) [9] trình bày ngắn gọn tư tưởng Hồ Chí Minh về vị trí, vai trò của y đức Ngày nhận bài: 10/11/2015. Ngày nhận đăng: 15/2/2016. Liên hệ: Nguyễn Đức Diện, e-mail: ducdien_nguyen@yahoo.com 121 Nguyễn Đức Diện trong xã hội; vấn đề vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh vào việc nâng cao y đức thầy thuốc hiện nay còn mờ nhạt; bài viết Vấn đề y đức người thầy thuốc Việt Nam theo tư tưởng Hồ Chí Minh của Hải Diễm ( Cổng Thông tin điện tử tỉnh Sóc Trăng, 22/02/2011) [1] tập trung làm rõ những quan điểm của Hồ Chí Minh về xây dựng ngành y và cán bộ nhân viên y tế; Nguyễn Thanh Tịnh với bài viết Tư tưởng Hồ Chí Minh về y tế và đạo đức người thầy thuốc ( Tạp chí Xây dựng Đảng, 29/7/2014) [10]; Nguyễn Hiền Lương với bài Giáo dục và rèn luyện đạo đức người cán bộ y tế theo tư tưởng Hồ Chí Minh (Tạp chí Cộng sản, số 1/2013) [3] tập trung làm rõ những nội dung cơ bản trong tư tưởng Hồ Chí Minh về y đức trong cách mạng xã hội chủ nghĩa, Vũ Hoài Nam với bài Một số yêu cầu nhằm nâng cao chất lượng giáo dục y đức trong đào tạo bác sĩ ở Học viện Quân y hiện nay (Tạp chí Khoa học số 1/2015) [6] phân tích các yêu cầu về xây dựng chương trình, đổi mới nội dung, phương pháp và hình thức giáo dục y đức cho học viên, sinh viên y khoa. . . Bên cạnh đó, còn có một số luận văn, luận án nghiên cứu về một số khía cạnh khác nhau trong tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh, về y đức. Tuy nhiên, cho tới nay, chưa có công trình khoa học nào nghiên cứu một cách toàn diện trên cơ sở lí luận triết học những quan điểm của Hồ Chí Minh về y đức và ý nghĩa của nó đối với việc giáo dục y đức cho cán bộ y tế trong tình hình hiện nay. 2. Nội dung nghiên cứu 2.1. Tư tưởng Hồ Chí Minh về y đức 2.1.1. Cơ sở hình thành và vị trí vấn đề y đức trong tư tưởng Hồ Chí Minh Xuất phát điểm vấn đề y đức trong tư tưởng Hồ Chí Minh là từ truyền thống y đức của dân tộc và nhân loại. Vấn đề y đức hình thành và phát triển cùng với lịch sử ngành y. Y đức là những tiêu chuẩn, quy tắc nhằm điều chỉnh hành vi ứng xử của người thầy thuốc trong lĩnh vực y tế. Đó là thước đo lương tâm, trách nhiệm và bổn phận của người thầy thuốc. Bởi vậy, dù ở bất kì thời đại nào, nhân loại cũng luôn đề cao y đức, coi y đức quan trọng không kém gì y thuật. So với những ngành nghề khác, nghề thầy thuốc có những nét đặc thù. Đối tượng mà họ tiếp xúc hàng ngày là những người đau đớn về thể xác và tinh thần, mong mỏi sự giúp đỡ của thầy thuốc. Vì vậy, những phẩm chất đạo đức của con người ở những ngành nghề khác có thể đủ cho họ thực hiện tốt công việc của mình thì vẫn là chưa đủ đối với người thầy thuốc. Với bất kì ngành nghề nào, sai lầm trong nghề nghiệp đều để lại những hậu quả xấu, song với nghề y, sai lầm dù nhỏ cũng có thể để lại hậu quả rất lớn vì nó liên quan trực tiếp tới sinh mệnh con người. Bởi vậy, yêu cầu đạo đức nghề nghiệp càng đặc biệt quan trọng với nghề y. Danh y Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác đã từng tự bạch: “Suy nghĩ thật sâu xa tôi hiểu rằng thầy thuốc là bảo vệ sinh mạng cho con người, sống chết một tay mình nắm, hoạ phúc một tay mình giữ. Thế thì đâu có thể kiến thức không đầy đủ, đức hạnh không trọn vẹn, tâm hồn không rộng lớn, hành vi không thận trọng mà dám liều lĩnh học đòi cái nghề cao quý đó chăng” (Y huấn cách ngôn). Kế thừa truyền thống y đức của dân tộc, tiếp thu tinh hoa y đức của nhân loại, từ cương vị người đứng đầu đất nước, Hồ Chí Minh đã dành sự quan tâm đặc biệt tới nền y tế đất nước, đặc biệt là đạo đức người thầy thuốc. Tư tưởng về y đức của Hồ Chí Minh còn xuất phát từ yêu cầu của sự nghiệp cách mạng xã hội chủ nghĩa của Việt Nam và từ tình yêu thương sâu sắc với con người – vấn đề căn bản, xuyên suốt tư tưởng Hồ Chí Minh. Con người là nhân tố quan trọng, có ý nghĩa quyết định sự thắng lợi của cách mạng. Yêu thương con người là phải quan tâm tới con người toàn diện về thể chất và tinh thần, về kinh tế, chính trị, văn hóa và đạo đức. Lí tưởng nhân văn cao đẹp của Hồ Chí Minh là làm cách mạng giải phóng con người toàn diện, triệt để khỏi áp bức bất công, nghèo nàn lạc hậu, phát triển con người toàn diện, trong đó có vấn đề sức khỏe. Người nói: 122 Tư tưởng Hồ Chí Minh về y đức và ý nghĩa đối với việc giáo dục y đức cho cán bộ y tế... “Mỗi một người dân yếu ớt, tức là cả nước yếu ớt, mỗi một người dân mạnh khỏe tức là cả nước mạnh khỏe. . . Dân cường thì quốc thịnh” [9]. Bởi vậy, bên cạnh việc quan tâm tới đời sống kinh tế, văn hóa, giáo dục. . . , Người cũng rất quan tâm tới sức khỏe của nhân dân. Người nói: “Giữ gìn dân chủ, xây dựng nước nhà, gây dựng đời sống mới, việc gì cũng cần có sức khỏe mới làm thành công” [9]. Năm 1953, Hồ Chí Minh đã viết trong Thư gửi Hội nghị cán bộ Y tế toàn quốc năm 1953: “Sức khoẻ của cán bộ và nhân dân được đảm bảo thì tinh thần càng hăng hái. Tinh thần và sức khoẻ đầy đủ thì kháng chiến càng nhiều thắng lợi, kiến quốc càng mau thành công” [5, tr.88-89]. Để bảo vệ sức khỏe của nhân dân, cần quan tâm tới y tế, đặc biệt là vấn đề y đức. Nếu chữ Dân được xuất hiện nhiều nhất trong tư tưởng Hồ Chí Minh thì đối tượng cần phải được quan tâm nhiều nhất trong Dân là những người chịu thiệt thòi, đau khổ vì ốm đau, bệnh tật. Bởi vậy, sau đạo đức của người cán bộ cách mạng nói chung, đạo đức ngành y được Hồ Chí Minh bàn tới nhiều nhất. Hồ Chí Minh đã nhiều lần gửi thư hoặc trực tiếp thăm các cơ sở y tế, bày tỏ quan điểm về phẩm chất người thầy thuốc. Ngày 27/2/1955, trong Hội nghị cán bộ y tế tổ chức tại Hà Nội, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã gửi thư cho hội nghị. Nội dung bức thư mang tính định hướng chiến lược sâu sắc cho ngành y tế. Bởi vậy, ngày 27/2 đã trở thành Ngày Thầy thuốc Việt Nam – ngày truyền thống của ngành Y tế. Trong thư, Người viết: “Chính phủ phó thác cho các cô, các chú việc chữa bệnh tật và giữ gìn sức khỏe cho đồng bào. Đó là một nhiệm vụ rất vẻ vang” [5, tr.476]. Người ví, thầy thuốc là “những chiến sĩ đánh giặc ốm, để bảo vệ sự khang kiện của giống nòi” [4, tr.1036]. Người khẳng định: “Chủ nghĩa xã hội là làm sao cho dân đủ ăn, đủ mặc, ngày càng sung sướng, ai nấy được học hành, ốm đau có thuốc, già không lao động thì được nghỉ, những phong tục tập quán không tốt thì dần dần xóa bỏ” [9]. Trong chế độ xã hội chủ nghĩa ưu việt, nhân văn như thế, ngành y tế cần thấy được vị trí, vai trò đặc biệt quan trọng của mình để từ đó xác định nhiệm vụ, trọng trách phù hợp. Người đã tặng cán bộ, nhân viên ngành y danh hiệu cao quý: “Thầy thuốc như mẹ hiền”. Đây cũng là yêu cầu Hồ Chí Minh đặt ra về phương châm xử thế, phương châm hành động đối với cán bộ, nhân viên ngành y trong mối quan hệ với bệnh nhân. 2.1.2. Định hướng chiến lược cho ngành y trong tư tưởng Hồ Chí Minh Quan điểm chỉ đạo mang tính định hướng của Hồ Chí Minh cho nền y học Viêt Nam là: “Xây dựng một nền y học của ta - Trong những năm nước ta bị nô lệ, thì y học cũng như các ngành khác đều bị kìm hãm. Nay chúng ta đã độc lập, tự do, cán bộ cần giúp đồng bào, giúp chính phủ xây dựng một nền y tế thích hợp với nhu cầu của nhân dân ta. Y học càng phải dựa trên nguyên tắc: khoa học, dân tộc và đại chúng” [5, tr.476]. Khoa học, dân tộc và đại chúng, đó là nguyên tắc của nền y học Việt Nam. Theo Người, ông cha ta ngày trước có nhiều kinh nghiệm quý báu về cách chữa bệnh bằng thuốc ta, thuốc bắc. Vì vậy, để mở rộng phạm vi y học, cán bộ y tế nên chú trọng nghiên cứu và phối hợp thuốc Đông và thuốc Tây. Người nói: “Thuốc tây chữa được nhiều bệnh, nhưng cũng có bệnh chữa không được mà thuốc ta chữa được; thuốc ta chữa được nhiều bệnh, nhưng cũng có bệnh chữa không được mà thuốc tây chữa được... Bên nào cũng có cái ưu điểm, hai cái ưu điểm cộng lại thì chữa được bệnh tốt cho đồng bào, cho nhân dân, phục vụ cho xây dựng chủ nghĩa xã hội. Thầy thuốc tây phải học Đông y, thầy thuốc ta cũng phải học Tây y... Thầy thuốc ta và thầy thuốc tây đều phục vụ nhân dân, như người có hai cái tay, hai bàn tay cùng làm việc thì làm việc được tốt, cho nên phải đoàn kết từ trên xuống dưới, từ dưới lên, đoàn kết thuốc ta và thuốc tây thành một khối để chữa bệnh cho đồng bào” [4]. Đó chính là sự kết hợp giữa y học hiện đại và y học dân tộc. Trong Thư gửi Hội nghị Y tế Liên khu, Người phát động một phong trào thi đua trong ngành y: “1) Nay những thứ thuốc ta quen dùng, càng ngày càng hiếm, vì vậy anh em y tế nên thi đua nhau tìm ra những thứ thuốc mà nước ta sẵn có nguyên liệu; 2) Cùng những thứ thuốc ta có, anh em nên thi đua cùng nhau tìm cách chữa chóng khỏi mà tốn ít thuốc; 3) . . . Anh em nên thi đua nhau tìm ra những thứ thuốc dễ sắm nhất và hiệu nghiệm nhất. Ngoài ra, cách tổ chức làm việc, tuyên truyền vệ sinh, số bệnh nhân được chữa khỏi; giúp đỡ dân chúng, vân vân, 123 Nguyễn Đức Diện đều là những điểm cần đưa vào cuộc thi đua” [4, tr.548]. Trong bài viết “Y tế ở Liên Xô” (Báo Nhân dân, số 444, ngày 7/12/1955) [5], Hồ Chí Minh đã viết về những đặc điểm của nền y tế kiểu mới ở nước này: Hợp lí, phát triển việc nghiên cứu, đủ thầy thuốc, nhân đạo, từ đó Người cũng có mong muốn như bác sĩ Guilăng là cần phải học tập nền y tế kiểu mới này để cải tạo y tế nước nhà. Đó cũng là định hướng chiến lược đúng đắn cho sự phát triển y tế đất nước. Quan điểm này không chỉ thể hiện tầm trí tuệ cao mà còn thể hiện tâm đức của một con người vĩ đại, suốt cuộc đời vì nước vì dân. 2.1.3. Quan điểm chỉ đạo về y đức trong tư tưởng Hồ Chí Minh Kế thừa truyền thống y đức của dân tộc và thế giới, Hồ Chí Minh đã nêu lên những quan điểm cụ thể về y đức. Những quan điểm đó đã trở thành phương châm chỉ đạo cho cán bộ, nhân viên y tế và toàn bộ ngành y tế của đất nước. Trong Thư gửi Hội nghị cán bộ Y tế toàn quốc năm 1953, Hồ Chí Minh viết: “Sức khoẻ của cán bộ và nhân dân được đảm bảo thì tinh thần càng hăng hái. Tinh thần và sức khoẻ đầy đủ thì kháng chiến càng nhiều thắng lợi, kiến quốc càng mau thành công. Nhiệm vụ ấy có hai phần: Phòng bệnh cũng cần thiết như trị bệnh, để làm tròn nhiệm vụ ấy cán bộ y tế (bác sĩ, y tá, những người giúp việc) cần phải: Thương yêu người bệnh như anh em ruột thịt; cần phải tận tâm tận lực phụng sự nhân dân. “Lương y phải kiêm từ mẫu”. Cán bộ y tế nên cố gắng thực hiện mấy điểm này: Về chuyên môn: Cần luôn luôn học tập nghiên cứu để luôn luôn tiến bộ, nhưng phải chú trọng cái gì thiết thực và thích hợp với hoàn cảnh kháng chiến của ta hiện nay; Về chính trị: Cần trau dồi tư tưởng và đạo đức của người cán bộ trong chế độ dân chủ: yêu nước, yêu dân, yêu nghề, đoàn kết nội bộ, thi đua học tập, thi đua công tác; Về tổ chức: Cần chỉnh đốn và kiện toàn bộ máy từ trên xuống dưới làm cho nó gọn gàng, hợp lí, ít tốn người tốn của mà làm được nhiều việc ích lợi cho nhân dân; Về cán bộ: Cần lựa chọn và đào tạo nhiều cán bộ mới trong số thanh niên nam nữ, dạy cho họ những công tác cần thiết trong nhân dân, trong dân công ở vùng tạm chiếm và vùng rừng núi” [5, tr.88-89]. Trong lời căn dặn của Người, nổi lên tinh thần chủ đạo về y đức với nội dung cốt lõi: Một cán bộ có phẩm chất đạo đức tốt phải đoàn kết với đồng nghiệp và thương yêu, tận tâm tận lực với người bệnh. Hồ Chí Minh nhấn mạnh yêu cầu về tinh thần đoàn kết trong cán bộ ngành y tế. Tinh thần “đoàn kết, đoàn kết, đại đoàn kết” là nhân tố làm nên sức mạnh quật cường của dân tộc Việt Nam, tạo nên những thành công vang dội trong cách mạng. Bởi vậy, trong ngành y, Hồ Chí Minh cũng đặt vấn đề đoàn kết lên hàng đầu. Trong thư gửi cán bộ ngành y năm 1955, Người nhấn mạnh: “Trước hết là phải thật thà đoàn kết - Đoàn kết là sức mạnh của chúng ta. Đoàn kết thì vượt được mọi khó khăn, giành được nhiều thành tích. Đoàn kết giữa cán bộ cũ và cán bộ mới. Đoàn kết giữa tất cả những người trong ngành y tế, từ các Bộ trưởng, Thứ trưởng, bác sĩ, dược sĩ cho đến các anh chị em giúp việc. Bởi vì công việc và địa vị tuy có khác nhau, nhưng người nào cũng là một bộ phận cần thiết trong ngành y tế, trong việc phục vụ nhân dân” [5, tr.476]. Tinh thần đoàn kết của Người hàm chứa trong đó cả sự bình đẳng, dân chủ, không phân biệt địa vị cao thấp, hợp tác để vượt qua mọi gian nan, thử thách, hướng tới mục đích cao cả chung: phục vụ nhân dân. Trong ngành y, một bệnh nhân là đối tượng của nhiều thầy thuốc. Các thầy thuốc phải hợp tác với nhau trên tinh thần đồng đội, đồng nghiệp để cứu chữa người bệnh. Thành công hay thất bại trong công việc đều là kết quả của sự hợp tác tập thể. Nếu không có sự đoàn kết thì khó có thể hoàn thành nhiệm vụ và nếu hoàn thành được nhiệm vụ thì hiệu quả cũng không cao. Khác với những ngành nghề khác, đối tượng của ngành y là bệnh nhân – những người ốm đau, bệnh tật, chịu đau đớn về thể xác và tinh thần. Bởi vậy, nếu yêu thương con người là phẩm chất đạo đức cần phải có trong lương tâm, trách nhiệm của mỗi con người thì đối với cán bộ ngành y, tình yêu thương ấy càng cần phải lớn lao, cao cả hơn. Hồ Chí Minh dặn dò cán bộ ngành y bằng những lời tâm huyết, chân tình: “Người bệnh phó thác tính mệnh của họ nơi các cô, các chú. Chính 124 Tư tưởng Hồ Chí Minh về y đức và ý nghĩa đối với việc giáo dục y đức cho cán bộ y tế... phủ phó thác cho các cô, các chú việc chữa bệnh và giữ gìn sức khỏe cho đồng bào. Đó là một nhiệm vụ rất vẻ vang. Vì vậy, cán bộ cần thương yêu, chăm sóc người bệnh như anh em ruột thịt của mình, coi họ đau đớn như mình đau đớn. “Lương y phải như từ mẫu”, câu nói ấy rất đúng” [5, 476-477]. Trong tư tưởng Hồ Chí Minh về y đức, người thầy thuốc phải có lương tâm và trách nhiệm như người mẹ đối với đứa con của mình, như người thân đối với những người thân. Lương tâm và nghĩa vụ, trách nhiệm là hai mặt thống nhất biện chứng trong y đức của người thầy thuốc. Bản thân từ “lương y” cũng hàm chứa trong đó ý nghĩa về lương tâm, trách nhiệm đạo đức của người thầy thuốc. Lương tâm của người thầy thuốc thể hiện ở tình cảm đạo đức và hành vi đạo đức. Tình cảm đạo đức là sự cảm thông sâu sắc tới mức trở thành nỗi xót thương, sự đồng cảm với nỗi đau của bệnh nhân. Tình cảm ấy phù hợp những yêu cầu và chuẩn mực đạo đức của xã hội, trở thành động cơ bên trong thúc đẩy người thầy thuốc hành động vì bệnh nhân một cách tự nguyện, tự giác, đem lại kết quả cao nhất trong quá trình chữa bệnh. Lương tâm có chức năng tự đánh giá hành vi đạo đức nên nó cũng đồng thời hàm chứa cả trí tuệ, sự hiểu biết của con người. Lương tâm nghề nghiệp là cơ sở để hình thành thái độ ứng xử ân cần, dịu dàng, kiên nhẫn, tận tâm tận lực của thầy thuốc với bệnh nhân. Trong thư gửi Hội nghị Quân y tháng 3 năm 1948, Hồ Chí Minh đã căn dặn: “Người thầy thuốc chẳng những có nhiệm vụ cứu chữa bệnh tật, mà còn phải nâng đỡ tinh thần những người ốm yếu. . . Khi gặp những ca anh em thương binh thiếu trấn tĩnh, người thầy thuốc nên lấy lòng nhân đạo và tình thân ái mà cảm hóa họ. . . ” [4, tr.864]. Lương tâm nhắc nhở người thầy thuốc phải lấy lao động chính đáng bằng tài năng, trí tuệ của mình làm lẽ sống, lấy việc phục vụ hết lòng cho người bệnh làm mục đích cho hành động, biết hối hận, day dứt trước việc làm chưa đúng, biết tích cực học tập để nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ. Người thầy thuốc phải thực hiện nghĩa vụ pháp lí của mình, đó là việc phải phục tùng nhiệm vụ được phân công trên cương vị của người thầy thuốc. Song nếu chỉ có thế thôi vẫn chưa đủ. Chỉ khi nào người thầy thuốc thực hiện hành động của mình từ góc độ nghĩa vụ đạo đức, xuất phát từ sự tự giác bên trong, do sự thôi thúc của lương tâm thì khi đó họ mới thật sự trở thành lương y, thành từ mẫu đối với bệnh nhân. Khi hành động xuất phát từ sự thôi thúc nội tâm, người thầy thuốc sẽ phấn đấu để vừa có đức vừa có tài. Đức thể hiện ở tình yêu thương với bệnh nhân, tận tâm tận lực với người bệnh và sự tận tâm tận lực ấy thể hiện thành những nỗ lực cố gắng cứu chữa người bệnh bằng tài năng, sức lực, bằng tâm và trí của mình. Bởi vậy, phải có sự thống nhất giữa y đức và y nghiệp. Y đức là thước đo lương tâm, nghĩa vụ của người thầy thuốc. Y nghiệp phải thể hiện thành năng lực chuyên môn, tài năng của người thầy thuốc, thành tính hiệu quả trong việc chữa bệnh cứu người. Đức và tài phải gắn bó chặt chẽ với nhau, như mối quan hệ giữa hồng và chuyên. Trong đó, đức phải là gốc, là cơ sở, động lực cho tài. Tài làm cho đức càng lớn, càng sáng trong hơn. Nếu thầy thuốc chỉ có tài mà không có đức thì tài năng ấy sẽ bị lạm dụng, gây tổn hại cho người bệnh. Thấm nhuần tư tưởng Hồ Chí Minh về y đức, trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ, nhiều cán bộ y tế đã quên mình để cứu chữa thương bệnh binh. Bác sĩ Trần Hữu Tước, Hồ Đắc Di, Phạm Ngọc Thạch, Đặng Văn Ngữ, Tôn Thất Tùng, Đặng Thùy Trâm . . . là những tấm gương sáng ngời về y đức. Tiếp nối truyền thống hào hùng ấy, trong thời kì hoà bình, các cán bộ y tế tiếp tục nghiên cứu, ứng dụng những thành tựu y học hiện đại, ra sức cứu chữa người bệnh, đem lại sức khoẻ, hạnh phúc cho nhân dân. 125 Nguyễn Đức Diện 2.2. Ý nghĩa của tư tưởngHồ ChíMinh với việc giáo dục y đức cho cán bộ ngành y hiện nay 2.2.1. Bối cảnh lịch sử và thực trạng y đức trong xã hội Việt Nam hiện nay Trong thời đại toàn cầu hóa, Việt Nam xây dựng nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, mở cửa, hội nhập, giao lưu với thế giới. Bối cảnh lịch sử đó đặt ra những yêu cầu mới đối với lĩnh vực y tế cả trên bình diện quy mô, số lượng các dịch vụ y tế, cả trên bình diện chất lượng chẩn trị và chăm sóc sức khỏe cho nhân dân. Để xây dựng nền y tế tiên tiến, hiện đại, phải phát triển cả số lượng và chất lượng đội ngũ cán bộ y tế, trong đó giáo dục y đức là một nội dung trọng tâm. Trong bối cảnh hội nhập quốc tế, ngành y tế Việt Nam có nhiều điều kiện để phát triển, đội ngũ cán bộ y tế đã có những tiến bộ đáng kể về trình độ chuyên môn, nghiệp vụ. Hiện nay, đội ngũ cán bộ y tế nước ta vẫn giữ được y đức và có y thuật cao, ngày đêm tận tuỵ vì sức khoẻ của nhân dân. Có những y bác sĩ từ chối phong bì thù lao của người bệnh, thậm chí còn giúp đỡ tiền cho bệnh nhân nghèo chữa bệnh, khám bệnh và cấp thuốc miễn phí cho người nghèo. Có những y bác sĩ tình nguyện hiến máu cứu người. . . Bên cạnh đó, tác động từ mặt trái của cơ chế thị trường tới ngành y tế cũng đang đặt ra những yêu cầu mà công tác giáo dục y đức cần phải quan tâm giải quyết. Đó là lối sống thực dụng, quá đề cao giá trị vật chất, coi nhẹ giá trị tinh thần, đề cao lợi ích cá nhân, coi nhẹ lợi ích xã hội. Đó là nhu cầu khám chữa bệnh của nhân dân ngày càng tăng trong khi năng lực đáp ứng nhu cầu đó của ngành y tế còn hạn chế. Bên cạnh đó, việc quản lí quá trình xã hội hóa y tế và việc giáo dục đạo đức cho người thầy thuốc ở các trường y, các cơ sở y tế... còn nhiều hạn chế. Đó là những nguyên nhân cơ bản dẫn đến sự xuống cấp về mặt đạo đức ở một bộ phận không nhỏ cán bộ y tế. Thái độ vô trách nhiệm trong khám chữa bệnh, mất lịch sự, hách dịch, cửa quyền đối với bệnh nhân, gây sức ép đòi lệ phí tiêu cực trong khám chữa bệnh. . . đã gây bức xúc cho bệnh nhân và xã hội, ảnh hưởng tiêu cực đến công tác bảo vệ, chăm sóc sức khỏe cho nhân dân. Thực trạng này đòi hỏi phải tăng cường công tác giáo dục y đức cho cán bộ y tế. Tư tưởng Hồ Chí Minh về y đức có vai trò quan trọng định hướng cho công tác này không phải chỉ trong quá khứ mà cả trong hiện tại và tương lai. 2.2.2. Giáo dục y đức cho cán bộ y tế trong tình hình hiện nay theo tư tưởng Hồ Chí Minh Trước thực trạng hiện nay, thấm nhuần tư tưởng y đức của Hồ Chí Minh, quán triệt quan điểm giáo dục đạo đức của Đảng và Nhà nước, ngành y tế đã tích cực nhạy bén, chủ động đề ra Định hướng chiến lược công tác chăm sóc và bảo vệ sức khoẻ nhân dân từ năm 2010 đến năm 2020 và đề ra các quy định về y đức, tiêu chuẩn nâng cao y đức đối với người hành nghề y, yêu cầu cán bộ y tế phải thực hiện tốt 12 điều y đức, mỗi người thầy thuốc phải luôn lấy y đức làm mục đích, lý tưởng cho hành động của mình, lấy lao động chính đáng, tài năng và trí tuệ của mình làm lẽ sống, phải rèn luyện phẩm chất đạo đức của người thầy thuốc phù hợp với sự phát triển của xã hội. Trong phong trào “Học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh”, tiêu chuẩn đạo đức “Lương y như từ mẫu” được ngành y đặc biệt quan tâm. Trước những cám dỗ của đồng tiền, người thầy thuốc phải lấy tư tưởng y đức của Hồ Chí Minh làm định hướng cho hành động chữa bệnh cứu người, không phân biệt bệnh nhân sang hay hèn, giàu hay nghèo mà phải có sự quan tâm như nhau, tránh mắc phải những sai lầm, gây nên nỗi đau cho người bệnh. Để giáo dục y đức, cần có sự tham gia của toàn xã hội, bắt đầu bằng việc giáo dục tuyên truyền, bồi dưỡng y đức cho sinh viên các trường y, coi giáo dục y đức là một trong những nội dung giáo dục cơ bản trong các trường y. Hiện nay, tất cả các trường thuộc ngành y trong cả nước đã đưa môn giáo dục y đức vào chương trình giảng dạy cho sinh viên. Ở trường Đại học Y Hà Nội, có 16 tiết cho nội dung giáo dục đạo đức nghề nghiệp. Trường Cao đẳng Y tế Hà Đông dành 30 tiết cho môn y đức... Bên cạnh việc trang bị những khái niệm, phạm trù, chuẩn mực đạo đức cơ 126 Tư tưởng Hồ Chí Minh về y đức và ý nghĩa đối với việc giáo dục y đức cho cán bộ y tế... bản, môn học y đức còn trang bị cho sinh viên các khái niệm, các nguyên lý của đạo đức y học; cung cấp những thông tin cần thiết để thực hành y đức như Tuyên ngôn của hội y học thế giới về quyền của bệnh nhân; các nguyên tắc trong giao tiếp, ứng xử với bệnh nhân; các tiêu chuẩn của việc thực hành chăm sóc sức khoẻ có chất lượng; các nguyên tắc làm việc cùng đồng nghiệp; lời thề Hyppocrate; Tuyên ngôn Geneve; 12 điều y đức; các quy định của Bộ Y tế về đạo đức người thầy thuốc. . . Tuy nhiên, cần hoàn thiện hơn nữa chương trình, giáo trình giáo dục y đức để các trường y trong cả nước có bộ giáo trình y đức thống nhất; tăng thời lượng môn học y đức; đổi mới nội dung, phương pháp để tăng chất lượng, hiệu quả của việc giáo dục y đức. Đối với cán bộ y tế, cần tuyên truyền sâu rộng về y đức qua các lớp học, các cuộc hội thảo, các cuộc thi và các phương tiện thông tin đại chúng, qua phong trào Học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh. Cần thường xuyên biểu dương tấm gương người tốt việc tốt trong ngành y, đồng thời phê phán những hành động sai trái, vi phạm y đức; giữ nghiêm kỉ luật lao động để hạn chế tối đa việc vi phạm y đức. Đặc biệt, cán bộ y tế cần đổi mới thái độ, phong cách phục vụ hướng đến sự hài lòng của người bệnh. Trong truyền thống, quan hệ giữa thầy thuốc và bệnh nhân thường là quan hệ quyền lực, ban ơn khi thầy thuốc nắm trong tay tính mệnh của bệnh nhân, có thể mang lại sự sống, sức khỏe, niềm vui, hạnh phúc cho bệnh nhân. Bởi vậy, thái độ thầy thuốc rất quan trọng đối với người bệnh. Nếu được thầy thuốc nhiệt tình, cởi mở, quan tâm thì bệnh nhân sẽ cảm thấy dường như bệnh tình cũng thuyên giảm. Ngày nay, thầy thuốc phải đổi mới, rèn luyện kĩ năng giao tiếp với bệnh nhân và người nhà bệnh nhân. Lời chào hỏi, cảm ơn, xin lỗi là văn hóa giao tiếp cần phải trở thành nền nếp trong mối quan hệ thầy thuốc – bệnh nhân. Đây là quan hệ sòng phẳng, công bằng của mối quan hệ thị trường: cung cấp dịch vụ - sử dụng dịch vụ. Người trả tiền dịch vụ có quyền đòi hỏi để được nhận dịch vụ đúng với mong muốn và phải được tôn trọng. Cần củng cố, tăng cường hòm thư góp ý, đường dây nóng để tiếp thu, xử lí các ý kiến đóng góp của người dân về chất lượng dịch vụ y tế và thái độ ứng xử của cán bộ y tế với bệnh nhân. Trong cơ chế thị trường, khi sức lao động trở thành hàng hóa thì việc trả lương đúng giá trị hàng hóa sức lao động là một điều tất yếu. Nếu thu nhập của cán bộ y tế quá thấp, không tương xứng với công sức của họ thì khó có thể giữ gìn và phát triển bền vững y đức được. Bởi vậy, bên cạnh việc tăng cường giáo dục y đức, Nhà nước cần quan tâm cải thiện điều kiện làm việc, tăng thu nhập cho cán bộ y tế qua chế độ lương, thưởng hợp lí để khuyến khích cán bộ y tế tích cực làm việc với hiệu quả cao nhất. 3. Kết luận Y đức là một bộ phận của đạo đức xã hội. Việc quan tâm giáo dục, bồi dưỡng, rèn luyện y đức không chỉ là nhiệm vụ của riêng ngành y mà là của toàn xã hội. Từ tình thương yêu vô hạn với Tổ quốc, nhân dân, Hồ Chí Minh đã dành sự quan tâm sâu sắc tới vấn đề y đức với những chỉ dẫn mang tính định hướng cho ngành y. Những chỉ dẫn ấy đã góp phần bồi dưỡng cho đất nước một đội ngũ cán bộ y tế tâm huyết với nghề, cống hiến tài năng, sức lực của mình để bảo vệ sức khỏe nhân dân. Ngày nay, tinh thần “Lương y như từ mẫu” của Hồ Chí Minh vẫn có ý nghĩa quý báu trong việc bồi dưỡng, nâng cao y đức cho cán bộ ngành y. TÀI LIỆU THAM KHẢO [1] Hải Diễm, 2011. Vấn đề y đức người thầy thuốc Việt Nam theo tư tưởng Hồ Chí Minh. Cổng Thông tin điện tử tỉnh Sóc Trăng. [2] Phạm Mạnh Hùng, 2002. Y đức và nâng cao y đức. Tạp chí Cộng sản, số 7. 127 Nguyễn Đức Diện [3] Nguyễn Hiền Lương, 2013. Giáo dục và rèn luyện đạo đức người cán bộ y tế theo tư tưởng Hồ Chí Minh. Tạp chí Cộng sản, số 1. [4] Hồ Chí Minh. Toàn tập. Tập 5. Nxb Chính trị quốc gia Hà Nội. 2000. [5] Hồ Chí Minh. Toàn tập. Tập 7. Nxb Chính trị quốc gia Hà Nội. 2000. [6] Vũ Hoài Nam, 2015. Một số yêu cầu nhằm nâng cao chất lượng giáo dục y đức trong đào tạo bác sĩ ở Học viện Quân y hiện nay. Tạp chí Khoa học, Số 60(1). [7] Phạm Công Nhất, 1999. Mâu thuẫn giữa mặt trái của cơ chế thị trường với bản chất nhân đạo của ngành y tế Việt Nam hiện nay. Tạp chí Giáo dục lí luận, số 6. [8] Trần Văn Thụy, 1997. Góp phần bàn về những vấn đề đạo đức của người thầy thuốc Việt Nam. Tạp chí Nghiên cứu Y học, số 2. [9] Hoàng Anh Tuấn, 2013. Quan điểm Hồ Chí Minh về đạo đức với việc nâng cao y đức thầy thuốc hiện nay. [10] Nguyễn Thanh Tịnh, 2014. Tư tưởng Hồ Chí Minh về y tế và đạo đức người thầy thuốc. Tạp chí Xây dựng Đảng, 29/7/2014. ABSTRACT Ho Chi Minh Ideology, medical ethics and its significance for the medical ethics of medical personnel This article concentrates on clarifying the original basis and importance of medical ethics, the strategic orientation in the medical area and viewpoints about medical ethics in Ho Chi Minh Ideology. The author analyzes the significance of these issues and proposes ways to improve the quality and efficiency of medical ethics education for medical personnel in the current stage of market economy and globalization. Keywords: Ho Chi Minh Ideology, medical ethics, educating medical ethics, medical personnel. 128