Đề tài Tổng quan về sầu riêng

I – TOÅNG QUAN VEÀ SAÀU RIEÂNG: I.1.Giôùi thieäu: Saàu rieâng laø moät caây aên quaû nhieät ñôùi khaù ñaëc bieät, coù theå goïi laø ñaëc saûn veà 2 phöông dieän: moät laø ñoøi hoûi nhöõng ñieàu kieän noùng vaø aåm khaù chaët cheõ, moät kieåu khí haäu röøng maø ngay caû ôû caùc vuøng nhieät ñôùi noùng khoâng phaûi laø ñaâu cuõng coù theå troàng ñöôïc; hai laø veà maët chaát löôïng, ngöôøi ñaõ aên quen thì cho laø “tuyeät vôøi”, coøn nhöõng ngöôøi chöa quen thì khoâng chòu ñöôïc muøi thôm quaù maïnh cuûa noù, ñeán ñoä ôû caùc nôi coâng coäng nhieàu nôi caám khoâng cho mang saàu rieâng vaøo. Hình 1: Caây saàu rieâng Cuõng nhö höông vò cuûa noù, thaønh phaàn dinh döôõng cho thaáy saàu rieâng laø moät loaïi quaû ñaëc bieät, giaù trò calo, tyû leä cacbohydrat, protein, lipid, chaát khoaùng ñeàu raát cao so vôùi caùc quaû khaùc tuy haøm löôïng vitamin chæ trung bình. Ñieàu naøy caét nghóa phaàn naøo nhaän xeùt chung laø veà vò saàu rieâng ñöôïc ñaùnh giaù laø “sieâu ñaúng” duy chæ coù höông quaù maïnh, ngöôøi khoâng quen khoù chaàp nhaän. Chính vì leõ ñoù ngöôøi daân vuøng Ñoâng Nam A Ùgoïi saàu rieâng laø “hoaøng ñeá cuûa caùc loaïi quaû”. Hoï coi ñoù nhö laø moät “tieân phaåm traàn gian”. Tidbury vieát nhö sau :”chaéc chaén moät khi ngöôøi ta ñaõ ngöûi muøi saàu rieâng thì khoâng bao giôø queân nöõa vaø khoâng coù ngöôøi trung thöïc naøo coù theå cho laø mình ñaõ bieát roõ ngheà troàng caây aên quaû ôû caùc vuøng nhieät ñôùi aåm neáu ngöôøi ñoù chöa neám saàu rieâng”. Rutxen Oalaxo trong cuoán “Baùn ñaûo Malaysia naêm 1869” coù leõ laø ngöôøi ñaõ moâ taû höông vò saàu rieâng 1 caùch thuù vò nhaát "Caáu taïo vaø höông vò muøi saàu rieâng thaät khoù taû, ñoù laø 1 vò tröùng, bô, söõa, gia vò theâm baèng haït haïnh ñaøo vaø laãn trong ñoù thoang thoaûng coù vò kem phomat, soát haønh xôri leân men, maëc duø vaäy noù vaãn hoaøn myõ vaø caøng aên ngöôøi ta caøng khoâng muoán döøng laïi. Thöïc söï saàu rieâng laø 1 caûm giaùc môùi laï, ñaùng cho ngöôøi ta tieán haønh 1 cuoäc vieãn du sang phöông Ñoâng”. Saàu rieâng coù: + Teân tieáng Anh : DURIAN + Teân tieáng Phaùp : THURIAN + Teân khoa hoïc laø Durio zibethinus, thuoäc hoï bombacaceae. Hoïï naøy bao goàm caây bao taùp cuûa vuøng chaâu Phi (Adansonia digitata), caây haït deû (Pachira aquataca), caây bombax (Bombax ellipticum), caây vaûi soài tô (Chorisia speciosa) vaø caây goã nheï (Ochroma pyramidale)] Phaân loaïi khoa hoïc: Giới (Kingdom): Plantae Ngành (Division): Magnoliophyta Lớp (Class): Magnoliopsida Bộ (Ordo): Malvales Họ (Familia): Malvaceae(Bombacaceae) Chi (Genus): Durio Loài (Species): D. zibethinus Teân chi Durio (chi saàu rieâng) coù nguoàn goác töø ngöõ heä Nam AÙ: ngöôøi Vieät goïi laø saàu rieâng, ngöôøi Khmer goïi laø turen vaø ngöôøi Malaysia - Nam Döông goïi laø Djoerian (veà sau vieát laø Doerian). Ngaøy nay haàu heát caùc quoác gia treân theá giôùi goïi saàu rieâng laø Durian hoaëc coù kyù ngöõ khaùc nhöng phaùt aâm töông töï nhö chöõ Durian.Tuy nhieân, trong chi Durio chæ coù moät loaøi laø Durio zibethinus laø phoå bieán nhaát. I.2. Nguoàn goác- Phaân boá: Saàu rieâng coù nguoàn goác ôû Ñoâng Nam AÙ vaø moïc daïi trong röøng Malaysia: Sumatra vaø Kalimantan. Chi durio goàm nhieàu loaøi, khoâng ít loaøi coù cuøi quanh haït aên ñöôïc nhöng loaøi saàu rieâng troàng hieän nay cuøi daøy vaø höông vò toát thì khoâng tìm thaáy trong röøng do vaäy ngöôøi ta cho raèng saàu rieâng ñaõ ñöôïc thuaàn hoaù töø laâu, ôû nöôùc naøo thì chöa roõ. Saàu rieâng phaân boá chuû yeáu ôû Indonesia (Nam Döông), Malaysia (Maõ Lai) vaø Brunei, tuy nhieân coù theå moïc ôû moïi nôi coù ñieàu kieän khí haäu töông töï. Caùc vuøng khaùc maø saàu rieâng coù theå moïc laø Minñanao, Thaùi Lan, Philipin, Queensland ôû UÙc, Campuchia, Vieät Nam, Laøo, AÁn Ñoä, Sri lanka vaø moät phaàn cuûa Hawaii. Thaùi Lan laø nöôùc xuaát khaåu chuû yeáu saàu rieâng. AÁn Ñoä, Srilanka vaø Brunei ñeàu coi saàu rieâng laø caây coù trieån voïng nhöng chöa troàng nhieàu. I.3. Phaân loaïi: Coù hôn 100 loaïi saàu rieâng nhöng chæ coù moät soá trong chuùng ñöôïc nhaân daân troàng cho hieäu quaû kinh teá. CHA-NEE MON-TONG KAN-YAO KRA-DUM-TONG Hình 2: Moät soá gioáng saàu rieâng ñöôïc troàng ôû Vieät Nam Baûng 1: Nhöõng gioáng saàu rieâng phoå bieán treân theá giôùi: Gioáng Teân thoâng thöôøng Nguoàn goác Ñaëc ñieåm D24 Bukit Merah Reservoir, Perak Traùi hình oval, kích thöôùc trung bình, naëng khoaûng 1-2,8 kg/traùi. Voû coù maøu xanh ñeán xanh naâu, gai nhoïn vaø nhoû. Thòt quaû vaøng, daøy vaø ngoït D99 Kop Thaùi Lan Traùi hình troøn, kích thöôùc trung bình, naëng khoaûng 1-2 kg/traùi.voû maøu xanh ñeán xanh naâu, gai ngaén, beùn. Thòt quaû daøy, hôi vaøng, meàm, ngoït D123 chanee Thaùi Lan Traùi hình oval, lôùn, naëng 2-4 kg/traùi. Voû coù maøu xanh ñeán naâu, gai lôùn, thòt quaû vaøng ñaäm, daøy, meàm,ngoït D145 berseral Mek Saàu rieâng xanh Beserral Kuantan Pahang Traùi kích thöôùc trung bình, naëng 1-2 kg/traùi, hình troøn vaø hôi nhoïn ôû phaàn cuoái. Gai daøi, gaàn nhau. Voû maøu xanh. Thòt quaû vaøng ñaäm, meàm vaø ngoït D158 Kan Yau Thaùi Lan Traùi kích thöôùc trung bình, naëng 2-4 kg/traùi, hình oval, daøi khoaûng 15-17 cm. Voû maøu xanh naâu. Thòt quaû vaøng ñaäm, ngoït D159 Goái vaøng Thaùi Lan Traùi lôùn, naëng 4-6 kg/traùi. Traùi daøi, hình oval vaø cong ôû cuoái. Gai maøu naâu. Thòt quaû vaøng ñaäm, daøy vaø ngoït D169 Kelantan Traùi kích thöôùc trung bình, naëng 1-2 kg/traùi. Traùi hình oval daøi vôùi voû maøu xanh vaøng, gai nhoïn beùn. Thòt quaû vaøng, daøy, meàm, vò ngoït lòm I.4. Tình hình troàng vaø xuaát nhaäp khaåu saàu rieâng treân theá giôùi : Malaysia laø nöôùc coù nhieàu gioáng saàu rieâng nhaát nhöng moät trong nhöõng cöôøng quoác veà xuaát khaåu saàu rieâng laïi laø Thaùi Lan. Vôùi quy moâ saûn xuaát coâng nghieäp, dieän tích lôùn, hieäu quaû cao tröôùc nay Thaùi Lan chæ saûn xuaát ñeå tieâu thuï trong nöôùc nhöng nay ñaõ xuaát khaåu sang nhieàu nöôùc chaâu AÙ nhö : Singapor, HongKong vaø caû Phaùp vaø Myõ. Baûng 2: Nhöõng nöôùc troàng nhieàu saàu rieâng nhieàu nhaát Nöôùc Naêm Dieän tích troàng (ha) Dieän tích coù quaû (ha) Saûn löôïng (taán) Thaùi Lan 1991 95367 64146 539190 Malaysia 1992 61294 19001 384500 Indonesia 1992 36024 152501 Philippin 1987 2030 36713 Thaùi Lan saûn xuaát gaàn 500.000 taán vaø Indonesia treân 150.000 taán moãi naêm, laø hai nöôùc troàng nhieàu saàu rieâng nhaát, nhöng chæ coù Thaùi Lan laø coù toå chöùc xuaát khaåu saàu rieâng. Thaùi Lan laø nöôùc xuaát khaåu saàu rieâng nhieàu nhaát theá giôùi, nhôø haàu heát caùc vöôøn chuyeân canh ñeàu troàng caùc gioáng lai 3n nhö: Mon-tong, Chanee, Kradom, Khan Yoa... Caùc gioáng naøy ñaõ lai taïo theo ñònh höôùng cuûa nhu caàu xuaát khaåu nhö haït leùp (100%), côm raùo (coù theå taùch laáy muùi (côm), traùi baûo quaûn vaø vaän chuyeån laâu hö, höông thôm trung bình (khaùch nöôùc ngoaøi khoâng thích muøi höông quaù maïnh cuûa saàu rieâng), maøu vaøng saùng haáp daãn. Hieän nay, nhieàu ñôn vò, caù nhaân ñaõ nhaäp gioáng saàu rieâng Thaùi Lan veà troàng, choïn gioáng Mon-tong ngon nhaát. Khuynh höôùng thaâm canh ôû Thaùi Lan laø chæ troàng caây thaáp ñeå ñaûm baûo chaát löôïng nhö caây meï, mau aên (sau 3 naêm troàng coù traùi baùn), maät ñoä daày (khoaûng caùch 6-7 m, thay vì 10-12 m) ñeå ñaït naêng suaát cao ngay nhöõng naêm ñaàu cho traùi, sau 15-20 naêm laïi thay gioáng môùi coù nhieàu ñaëc tính öu vieät hôn. Caây saàu rieâng ôû Thaùi Lan khoâng chæ troàng ôû vuøng ñaát thòt, ñaát ñoû basalt maø coøn phaùt trieån maïnh ôû vuøng ñaát caùt xaùm coù ñaàu tö heä thoáng töôùi vaø chaêm soùc thaâm canh cao. Tyû leä phaân boùn NPK cho saàu rieâng thôøi kyø caây coøn nhoû laø 2-3-1, coøn caây ñaõ vaøo giai ñoaïn khai thaùc (cho traùi) vuøng ñoàng baèng soâng Cöûu Long coù theå theo tyû leä 2-1-1, ôû mieàn Ñoâng, mieàn Trung caàn taêng kali hôn: 2-1-2 hay 2-1-3, daïng kali sulfat toát hôn daïng clorur vì phaân clorur laøm giaûm phaåm chaát traùi, traùi söôïng. Neáu ñaát thieáu muøn, caàn boùn löôïng phaân höõu cô cao (30-50 kg/goác/naêm). Baûng 3: Sản xuất sầu rieâng ở Malaysia, Indonesia vaø Philippines Nước Sản xuất Giống chủ yếu Malaysia 128.555 tấn (1998) D24 (70% diện tích) Indonesia 228.668 tấn. 44.016 ha (1993) Sunan, monthong, Sukun, Sitokong, Simas, Petrack, Chanee Philippines 8.000 ha (1994) Chanee, Monthong Tình hình xuaát nhaäp khaåu saàu rieâng : 3 nöôùc xuaát khaåu saàu rieâng chuû yeáu treân theá giôùi laø Thaùi Lan, Malaysia vaø Indonesia, caùc nöôùc coøn laïi saûn xuaát chæ ñaùp öùng nhu caàu trong nöôùc hoaëc vöøa coù xuaát khaåu vöøa nhaäp khaåu, nhöng saûn löôïng xuaát khaåu chöa nhieàu. Thaùi Lan laø nöôùc saûn xuaát vaø xuaát khaåu saàu rieâng lôùn haøng ñaàu theá giôùi, trong ñoù saàu rieâng töôi chieám 81%, saàu rieâng ñoâng laïnh chieám 18% vaø saàu rieâng cheá bieán chæ chieám gaàn 1%. Baûng 4: Saûn löôïng caùc saûn phaåm saàu rieâng xuaát khaåu cuûa Thaùi Lan (1997-2001) (Ñôn vò tính: taán) Loại sản phẩm 1997 1998 1999 2000 2001 Tđtbq (%/năm) Tươi 72.987 87.456 111.042 83.865 116.674 12 Ñoâng lạnh 5.493 43.323 21.814 28.312 26.971 49 Chế biến 34 33 16 103 163 47 Cộng 78.514 130.814 132.874 112.281 143.809 16 Singapore, Hoàng Koâng vaø Ñaøi Loan laø 3 nöôùc nhaäp khaåu saàu rieâng chính treân theá giôùi. Toång saûn löôïng nhaäp khaåu cuûa 3 nöôùc naøy chieám ñeán 90% toång saûn löôïng saàu rieâng xuaát khaåu cuûa 3 nöôùc xuaát khaåu chính treân theá giôùi (Maõ Lai, Thaùi Lan vaø Indonesia). Singapore: lôùn nhaát (65%), treân 36745 taán saàu rieâng töôi vôùi giaù trò 30,6 trieäu US$ vaøo 1993. Hoàng Koâng: lôùn thöù hai (20%), 99% laø töø Thaùi Lan. Naêm 2001: nhaäp 83537 taán, ñaït 1161 tyû baht, taêng 49% so vôùi naêm 2000 (55924 taán, 850 trieäu baht). Myõ laø thò tröôøng nhaäp khaåu saàu rieâng lôùn ôû khu vöïc Baéc Myõ, haàu heát laø töø Thaùi Lan vaø moät ít töø Maõ Lai. Naêm 2001: nhaäp 8334 taán saàu rieâng cuûa Thaùi Lan. Thò tröôøng Myõ vaø Canada: saàu rieâng ñoâng laïnh ñöôïc tieâu thuï nhieàu hôn so vôùi saàu rieâng töôi. Năm 2001 toång soá saàu rieâng ñoâng laïnh Canada nhaäp töø Thaùi Lan ñaït 1511 taán vôùi giaù trò 490 trieäu baht. Nhu caàu saàu rieâng ôû thò tröôøng chaâu AÂu nhoû, Phaùp nhaäp khaåu saàu rieâng töôi vaø ñoâng laïnh lôùn nhaát (haàu heát laø töø Thaùi Lan). Baûng 5: Sản lượng sầu riêng thế giới, sản xuất và phân bố nhu cầu thị trường sầu rieâng Thaùi Lan Chỉ tiêu Năm 1999 Năm 2000 Năm 2001 TB 3 năm SL (tấn) SL (tấn) SL (tấn) SL (tấn) I. Toàn thế giới 1.400.000 1.400.000 1.400.000 1.400.000 II. Của Thái Lan 789.800 830.000 820.000 813.267 1. Đông Thái Lan 575.760 628.850 613.900 606.170 2. Nam Thái Lan 214.040 201.150 206.100 207.097 Nhu cầu nội địa 577.960 634.821 616.000 609.594 Nhu cầu nước ngoài 132.860 112.179 122.000 122.346 Dùng cho chế biến 78.980 83.000 82.000 81.327 Baûng 6: Cơ cấu diện tích trồng sầu riêng theo giống ở Thái Lan Stt Giống Diện tích (ha) Tỷ lệ (%) 1 Monthong 38.686 41 2 Chanee 31.412 33 3 Kan Yao 5.748 6 4 Kradum 2.230 2 5 Giống khác 16.415 17 Tổng cộng 94.491 100 I.5. Tình hình troàng saàu rieâng ôû Vieät Nam: Trong theá kyû 20 ôû Vieät Nam ñöôïc bieát tôùi 2 gioáng "saàu rieâng môõ" coù lôùp côm maøu traéng xaùm nhö môõ vaø "saàu rieâng ñöôøng" coù lôùp côm maøu vaøng nhö ñöôøng mía. Theo thôøi gian, hoaëc nhôø khaùm phaù, hoaëc nhôø gaây gioáng, hieän nay saàu rieâng (Durio zibethinus) coù ñoä 70 gioáng (cultivar), trong ñoù gioáng "saàu rieâng ñöôøng khoâng haït" coù trieån voïng vaø ñöôïc giôùi tieâu thuï öa chuoäng hôn heát, phaân loaøi naøy ñöôïc gaây gioáng ñaëc bieät ôû Thaùi Lan vaø Vieät Nam: côm (thòt) ngoït, khoâng coù haït hoaëc haït bò mai moät. Saàu rieâng ôû Vieät Nam tröôùc ñaây troàng nhieàu ôû Laùi Thieâu, nhöng sau chieán tranh ñaõ ñöôïc phaùt trieån maïnh treân ñaát ñoû töông ñoái möa nhieàu töø Di Linh, Baûo Loäc vaø caùc tænh mieàn Taây nhö Vónh Long, Tieàn Giang, Beán Tre nhôø thuûy caáp gaàn. Caùc vuøng ñaát ñoû ôû Soâng Beù, Ñoàng Nai cuõng thích hôïp vôùi saàu rieâng, neáu muøa naéng khoâng keùo daøi quaù ba thaùng (möa ít hôn 60 mm moät thaùng ñöôïc keå laø thaùng naéng). Neáu troàng ôû mieät Nha Trang hay Taây Ninh thì neân töôùi nöôùc muøa naéng cho saàu rieâng moïc toát. Nhieàu gioáng saàu rieâng, nhaát laø caùc gioáng ôû vuøng bieân giôùi Thaùi Lan vaø Malysia, cho traùi hoät leùp, côm daøy, neân du nhaäp troàng thöû ôû Vieät Nam. ÔÛ Vieät Nam ngay sau khi saûn xuaát löông thöïc oån ñònh, tieâu thuï quaû taêng leân vaø saàu rieâng laø 1 trong nhöõng loaïi quaû deã tieâu thuï nhaát, do ñoù trong phong traøo môû roäng dieän tích caây aên quaû hieän nay saàu rieâng laø 1 trong nhöõng caây ñöôïc chuù yù nhieàu nhaát. Maëc duø ñöôïc baùn vôùi giaù cao gaáp 5-10 laàn nhöõng quaû thoâng thöôøng nhö chuoái, oåi, ñu ñuû nhöng saàu rieâng vaãn ñöôïc tieâu thuï deã daøng. Neáu laïi bieát trong 1kg saàu rieâng chæ coù 14-22% phaàn aên ñöôïc trong khi nhöõng loaïi quaû thoâng thöôøng coù ñeán 60-80% phaàn aên ñöôïc caøng thaáy saàu rieâng ñöôïc ñaùnh giaù cao nhö theá naøo. Toång dieän tích hieän coù 11838 ha, saûn löôïng khoaûng 53 ngaøn taán (2003). Trong ñoù caùc tænh mieàn Ñoâng Nam boä chieám khoaûng 55 %, caùc tænh mieàn Taây Nam boä chieám 45%. Nhìn chung saûn xuaát saàu rieâng ôû nöôùc ta tính taïp gioáng coøn phoå bieán, chöa coù gioáng coù lôïi theá noåi troäi veà saûn löôïng. Saàu rieâng gioáng khoå qua xanh cuûa Vieät Nam, traùi nhoû nhöng sai traùi hieän ñöôïc daân chuùng raát thích. ÔÛ Chôï Laùch (Beán Tre) hay ôû Tieàn Giang coù gioáng saàu rieâng hoät leùp ñöôïc nhaø vöôøn öa chuoäng. Baûng 7: Dieän tích vaø saûn löôïng saàu rieâng caùc tænh Nam Boä naêm 2002 Stt Tỉnh Diện tích Sản lượng ha % tấn % 1 Tổng số 11.838 100,0 53.288 100,0 2 Đồng Nai 2.723 23,0 8.744 16,4 3 Bình Phước 1.614 13,6 1.246 2,3 4 Vĩnh Long 1.509 12,7 22.629 42,5 5 Tiền Giang 1.281 10,8 12.263 23,0 6 Bình Dương 748 6,3 985 1,8 7 Bến Tre 639 5,4 543 1,0 8 TP. HCM 500 4,2 1.800 3,4 9 Caùc tænh khaùc 2.824 23,9 5.078 9,5 Cung caàu thò tröôøng saàu rieâng Nam boä Nguoàn cung caáp saàu rieâng töø saûn xuaát trong nöôùc Nguoàn saàu rieâng saûn xuaát trong nöôùc cung caáp cho thò tröôøng Nam Boä chuû yeáu laø töø caùc tænh Ñoàng Nai, Bình Döông, Bình Phöôùc, Tieàn Giang, Beán Tre, Vónh Long, TP.HCM. Trong toång saûn löôïng saàu rieâng thu hoaïch cuûa caùc tænh Nam Boä, öôùc tính coù khoaûng 49.500 taán cung caáp cho thò tröôøng noäi ñòa, trong ñoù thò tröôøng Nam Boä chieám ñeán 85%. TP. Hoà Chí Minh laø thò tröôøng tieâu thu lôùn nhaát ôû Nam Boä, chieám ñeán 44% saûn löôïng, Caùc tænh thaønh coøn laïi ôû Nam Boä (41%). Nguoàn cung caáp saàu rieâng töø nöôùc ngoaøi Nhaäp moät löôïng khaù lôùn saàu rieâng töø nöôùc ngoaøi, haàu heát laø töø Thaùi Lan. Saûn löôïng saàu rieâng nhaäp khaåu vaøo Vieät Nam tieâu thuï haàu heát ôû thò tröôøng Nam Boä vaø chuû yeáu ôû TP. HCM. Toång saûn löôïng saàu rieâng tieâu thuï coù ñeán 27% nhaäp khaåu. Sô löôïc tình hình troàng saàu rieâng ôû Cai Laäy (moät trong nhöõng vuøng coù dieän tích caây saàu rieâng lôùn nhaát vaø naêng suaát cao nhaát ñoàng baèng soâng Cöûu Long): Vuøng ñaát ven soâng Tieàn thuoäc ñòa phaän huyeän Cai Laäy coù nhieàu loaïi traùi caây ñaëc saûn, trong ñoù, saàu rieâng laø moät loaïi traùi caây noåi tieáng xöa nay ôû cuø lao Nguõ Hieäp. Cuø lao Nguõ Hieäp, coøn goïi cuø lao Naêm Thoân, naèm giöõa soâng Tieàn, quanh naêm traùi ngoït, caây laønh. Theo caùc laõo noâng trong vuøng, caây saàu rieâng xuaát hieän ôû ñaây töø thaäp nieân 60. OÂng Hai Toân (aáp Taân Ñoâng) laø moät trong nhöõng ngöôøi ñaàu tieân troàng loaïi saàu rieâng khoå qua xanh. Nhieàu naêm sau ñoù, oâng Tö Taây (aáp Hoaø Thinh ) troàng ñöôïc gioáng saàu rieâng haït leùp. Cuoái thaäp nieân 80, caây saàu rieâng ñöôïc nhaø vöôøn öa chuoäng, ñöa vaøo keá hoaïch caûi taïo vöôøn taïp, leân lieáp laäp vöôøn caây aên traùi môùi töø nhöõng neàn ñaát luùa keùm naêng suaát. Do thích hôïp vôùi thoå nhöôõng, khí haäu cuõng nhö giaù trò kinh teá cao neân hieän nay hoä naøo cuõng troàng saàu rieâng, chieám hôn 90% dieän tích vöôøn caây aên traùi ôû vuøng ñaát phì nhieâu naøy. Khoaûng 70% saàu rieâng ôû cuø lao Nguõ Hieäp laø gioáng saàu rieâng ñòa phöông nhö khoå qua xanh, laù queùo, haït leùp Tö Taây, vôùi phaàn lôùn laø caây treân möôøi naêm tuoåi. Coøn laïi nhaø vöôøn troàng caùc gioáng môùi nhö saàu rieâng Chín Hoùa, Ri6, Monthong v.v... haàu heát laø caây tô döôùi 10 tuoåi, cho traùi raát sung maõn. Caùc loaïi saàu rieâng taïp, gioáng cuõ ñöôïc thay theá baèng caùc loaïi gioáng coù thöông hieäu maïnh treân thò tröôøng nhö Mon Thoong, Ri 6, Ray... Sôû dó 3 gioáng saàu rieâng naøy ñöôïc choïn ñeå ñaàu tö, phaùt trieån vì ñaây laø loaïi saàu rieâng cao caáp cuûa Thaùi Lan vaø Vieät Nam ñaõ qua quaù trình lai taïo, caáy gheùp cho naêng suaát cao vaø chaát löôïng traùi raát thôm ngon ñöôïc thò tröôøng öa chuoäng. Gioáng saàu rieâng Ri6: coù nguoàn goác ôû Myanmardu nhaäp vaøo Vieät Namnaêm 1986 vaø ñöôïc troàng ñaàu tieân ôûBình Hoøa Phöôùc, huyeän Long Hoà, tænh Vónh Long raát deã troàng, deã chaêm soùc, deã ñaäu traùi. Thôøi gian xuoáng gioáng baèng goác gheùp ñeán khi ra traùi khoaûng 36 thaùng, thích nghi vôùi khí haäu ñòa phöông.gioáng cho naêng suaát khaù cao120-150 traùi/caây/naêm, troïng löôïng traùi trung bình 2.5-5kg. Veà chaát löôïng traùi thì Ri6 coù côm daøy, vaøng, mòn, raùo, tæ leä haït leùp ñaït 40%/traùi. Gioáng saàu rieâng Monthong: gioáng coù nguoàn goác ôû Thaùi Lan, ñöôïc oâng Traàn Minh Taâm mang veà Vieät Nam troàng töø naêm 1991 taïi Bình Long, tænh Bình Phöôùc.troïng löôïng traùi khaù to 2.5-4.5kg, côm vaøng, saùng, raát ít xô, mòn, raùo, tæ leä côm: 30-37%. Löu yù thuï phaán boå sung ñeå daïng traùi caân ñoái vaø haïn cheá ñöôïc soá ngaên leùp. Gioáng saàu rieâng söõa haït leùp Chín Hoùa:laø gioáng ñöôïc lai taïo ôû Vieät Nam, trung bình 2.0-3.0kg/traùi. Dang hình caàu chia thaønh 5-6 muùi caân ñoái. Voû traùi maøu vaøng ñoàng khi chin, côm traùi maøu vaøng, khoâng xô, hôi nhaõo, vò raát beùo vaø ngoït, muøi thôm, haït leùp nhieàu, tæ leä côm 28.8%, khoâng söôïng. Ngoaøi ra coøn coù gioáng saàu rieâng khoå qua xanh: cho naêng suaát cao, hieäu quaû kinh teá lôùn, coù theå ñaït ñöôïc vaøi chuïc taán quaû/ha. Quaû naëng trung bình 1-3kg, côm daøy, vaøng, ngoït, beùo. Laø gioáng coù nhieàu trieån voïng trong töông lai ñeå ñöa vaøo saûn xuaát coâng nghieäp Naêm 2006, saàu rieâng Nguõ Hieäp tieáp tuïc ñöôïc muøa ñöôïc giaù. Nhöõng vöôøn saàu rieâng töø 10 naêm trôû leân cho naêng suaát phoå bieán töø 20-25 taán/ha, caù bieät coù hoä ñaït töø 30-35 taán/ha. Theo thoáng keâ cuûa UBND xaõ Nguõ Hieäp, xaõ hieän coù 1.400 ha saàu rieâng, 200 ha troàng nhaõn, cam, böôûi, choâm choâm xen laãn vôùi saàu rieâng haït leùp. Döï kieán trong naêm nay, Nguõ Hieäp seõ thu hoaïch 22.000 taán saàu rieâng, ñaït saûn löôïng cao nhaát huyeän Cai Laäy. Khoâng chæ ôû cuø lao Nguõ Hieäp, hieän nay nhaø vöôøn ôû caùc xaõ laân caän nhö: Tam Bình, Long Khaùnh, Long Trung, Hoäi Xuaân ñang nhaân gioáng troàng saàu rieâng, hình thaønh vuøng chuyeân canh caây saàu rieâng cuûa huyeän Cai Laäy. Nhìn chung, vuøng ñaát mieät vöôøn naøy hoäi tuï taát caû nhöõng gioáng saàu rieâng toát nhaát ôû Nam boä. Nhöõng vöôøn môùi troàng töø 3-6 naêm tuoåi coù treân 70% laø caùc gioáng saàu rieâng haït leùp. Hieän coù ñeán 10 xaõ ven soâng Tieàn coù dieän tích troàng saàu rieâng leân ñeán 4.600 ha, nhieàu nhaát laø xaõ Nguõ Hieäp (1.400 ha), Tam Bình (1.200 ha), Long Trung (600 ha), Long Tieân (600 ha). Trong ñoù, hieän coù khoaûng 3.000 ha ñang cho traùi. Theo soá lieäu cuûa Phoøng Noâng nghieäp huyeän Cai Laäy, vuï saàu rieâng chính vuï naêm 2006, toaøn huyeän ñaït naêng suaát bình quaân 20 taán/ha, saûn löôïng 50-60 ngaøn taán traùi. Öu theá phaùt trieån Saàu rieâng Cai Laäy coù nhöõng lôïi theá ñeå phaùt trieån maø nhöõng vuøng troàng saàu rieâng khaùc ôû Nam boä khoâng coù ñöôïc. Tröôùc heát, veà phaåm chaát, saàu rieâng Cai Laäy xöa nay raát ñöôïc ngöôøi tieâu duøng öa chuoäng vì coù muøi thôm ñaäm ñaø, côm khoâng xô, ít bò söôïng, ñoä ngoït vaø ñoä beùo cao. Muøa saàu rieâng chính vuï (thaùng 4-7 AÂL) cho thu hoaïch sôùm hôn saàu rieâng mieàn Ñoâng neân haàu nhö ñoäc chieám thò tröôøng . Hieän nay, nhaø vöôøn coù theå xöû lyù cho caây saàu rieâng ra hoa muøa nghòch. AÙp duïng kyõ thuaät do khuyeán noâng höôùng daãn, nhaø vöôøn ñaõ xöû lyù cho saàu rieâng ra hoa traùi vuï baèng bieän phaùp phuû nilon, xieát nöôùc... cho thu hoaïch bình quaân 20 taán/ha. Vôùi bieän phaùp kyõ thuaät naøy, nhaø vöôøn Cai Laäy haàu nhö coù saàu rieâng ñeå thu hoaïch quanh naêm, ít nhieàu tuyø muøa vuï. Vaøo thôøi ñieåm traùi vuï (thaùng 1-2 AÂL), saàu rieâng cao giaù gaáp nhieàu laàn. Vì vaäy, moät hoä coù 4-5 coâng saàu rieâng xöû lyù nghòch vuï cho thu nhaäp 150 - 200 trieäu ñoàng laø chuyeän bình thöôøng. Chæ trong moät muøa saàu rieâng, nhieàu hoä nhaø vöôøn ñaõ phaát leân, mua xe, xaây nhaø, mua ñaát v.v... Trong nhöõng naêm gaàn ñaây, nhaø vöôøn ôû vuøng ven soâng Tieàn coøn ñöôïc Vieän Nghieân cöùu Caây aên quaû mieàn Nam, ÑH Caàn Thô, cuõng nhö ngaønh noâng nghieäp thöôøng xuyeân chuyeån giao coâng ngheä môùi trong vieäc thaâm canh caây saàu rieâng, höôùng daãn bieän phaùp phoøng tröø saâu beänh gaây haïi, thuaàn hoaù caùc gioáng môùi... Veà haï taàng cô sôû, tænh ñaõ ñaàu tö xaây döïng caùc chôï ñaàu moái traùi caây nhö chôï Long Trung (Cai Laäy), Vónh Kim (Chaâu Thaønh), naâng caáp, môû roäng, traùng nhöïa ñöôøng tænh 868 (Loä Ba Döøa), ñöôøng tænh 864 (Tam Bình - Myõ Tho)... Heä thoáng ñöôøng giao thoâng noâng thoân trong khu vöïc cuõng ñöôïc hoaøn chænh. Töø trung taâm caùc xaõ, ngöôøi ta coù theå ñi xe maùy ñeán taän caùc aáp cuõng nhö caùc vöôøn caây aên traùi moät caùch deã daøng. Taát caû ñaõ taïo ñieàu kieän thuaän lôïi cho nhaø vöôøn giao dòch, mua baùn traùi caây, khoâng bò eùp giaù. Khoù khaên Tuy nhieân, beân caïnh nieàm vui ñöôïc muøa ñöôïc giaù, ngöôøi troàng saàu rieâng hieän vaãn coøn khaù nhieàu traên trôû. Thöïc teá laø moät soá ngöôøi daân (laãn thöông laùi) vaãn thöôøng boû qua yeáu toá uy tín ñeå “gaët luùa non” khi thaáy thò tröôøng huùt haøng. Ñaây laø moät trong nhöõng lyù do laøm cho chaát löôïng saàu rieâng tung ra thò tröôøng bò giaûm suùt, ngöôøi tieâu duøng maát tin töôûng, ñieàu naøy laøm aûnh höôûng ñeán uy tín veà thöông hieäu cuûa caây saàu rieâng. Song song ñoù, cho ñeán giôø naøy chöa coù moät ñònh höôùng hay döï baùo nhaát quaùn naøo cuûa ngaønh chöùc naêng veà chuûng loaïi gioáng ñeå ngöôøi daân löïa choïn ñaàu tö. Giöõa boän beà caùc loaïi gioáng nhö Ri6, Monthong, Chín Hoùa, Chuoàng boø, Khoå qua xanh, Côm vaøng haït leùp... moãi loaïi ñeàu coù öu, khuyeát ñieåm khaùc nhau, ngöôøi noâng daân khoâng bieát choïn loaïi naøo. Ngay caû caùc thöông laùi cuõng chaúng bieát loaïi naøo laø toát xaáu bôûi yeáu toá thò tröôøng chi phoái taát caû, maø thò tröôøng thì “möa naéng thaát thöôøng” neân hoï cuõng chaúng bieát ñaâu maø laàn. Vì vaäy, phöông thöùc “mì aên lieàn” luoân laø söï löïa choïn öu tieân trong chieán löôïc kinh doanh cuûa hoï. Duø ñònh höôùng phaùt trieån cuûa ngaønh noâng nghieäp huyeän xaùc ñònh roõ caây saàu rieâng laø caây kinh teá chuû löïc trong vuøng (goàm Nguõ Hieäp, Long Trung, Tam Bình, Long Tieân...) vôùi dieän tích leân ñeán 4.500ha, nhöng cho tôùi giôø naøy vaãn chöa coù moät toå chöùc naøo ñöùng ra laøm ñaàu taøu trong vieäc thu mua, cheá bieán cuõng nhö xaùc ñònh ñöôïc thò tröôøng naøo mang tính beàn vöõng vaø oån ñònh trong vieäc tieâu thuï, ngoaøi thò tröôøng TPHCM. Haàu heát vieäc tieâu thuï ñeàu “giao khoaùn” cho caùc thöông laùi theo muøa vuï. Trong khi ñoù, duø coù dieän tích vaø saûn löôïng thaáp hôn nhieàu, nhöng caùc loaïi traùi caây khaùc nhö xoaøi caùt Hoøa Loäc, Böôûi Long Coå Coø ñaõ coù thöông hieäu vaø tieáp tuïc phaùt huy thöông hieäu qua thò tröôøng. I.6. Ñaëc ñieåm thöïc vaät: I.6.1. Caây saàu rieâng: Hình 3: Caây saàu rieâng Caây saàu rieâng cao khoaûng 20-30m, taùn laù thöa, heát muøa möa vaø khi muøa khoâ tôùi thì hình thaønh maàm hoa. Caây saàu rieâng cho quaû sau 8-10 naêm. Tuoåi ñôøi caây saàu rieâng thöôøng töø 80-150 naêm nhöng chuùng coù theå cheát sôùm hôn do aûnh höôûng cuûa gioù, aùnh saùng, beänh, vi sinh vaät, con ngöôøi…Maëc duø soá löôïng traùi bò giaûm khi caây giaø, chaát löôïng traùi laïi coù xu höôùng taêng leân cuøng tuoåi thoï, traùi töø caây giaø baùn ñöôïc giaù cao hôn. I.6.2. Hoa saàu rieâng: Hình 4: Hoa saàu rieâng Hoa saàu rieâng phaùt trieån thaønh töøng chuøm, soá löôïng nhieàu khoaûng 1-45 hoa/chuøm treân caùc caønh to hoaëc nhoû, ít khi ôû ñaàu caønh. Hoa saàu rieâng raát thôm, daøi töø 2-3 inches (50-70mm),. Caây saàu rieâng vôùi hoa maøu vaøng nhaït seõ cho quaû maøu vaøng, thòt raén chaéc, trong khi nhöõng hoa traéng hoaëc caùnh hoa hôi ñoû seõ cho traùi traéng hoaëc hôi ñoû. Thöôøng chæ coù 1 hoaëc 2 traùi phaùt trieån töø 1 chuøm hoa. Ñaøi hoa : coù 5 caùnh khoâng keå ñaøi phuï phía ngoaøi 3 caùnh. Vaønh hoa 5 caùnh maøu kem hôi xanh. Nhò ñöïc dính vôùi nhau treân nöûa cuoáng hình thaønh 5 chuøm nhò, moãi chuøm coù 10-12 bao phaán. Baàu hình traùi xoan voøi daøi, ñaàu nhuïy troøn coù 5 maûnh, khi chín coù nhöïa dính. Töø khi nuï baét ñaàu nôû ñeán khi thaønh hoa caàn 2,3 ngaøy. Hoa nôû vaøo khoaûng 3h chieàu vaø môû cho ñeán 6h saùng ngaøy hoâm sau. Bao phaán nöùt vaøo khoaûng 7h toái vaø ñeán 11 giôø toái môùi coù theå thuï phaán toát cho nhuïy nhöng luùc naøy nhuïy ñaõ taøn luïi. Do ñoù hoa saàu rieâng khoâng töï thuï phaán ñöôïc vaø muoán keát quaû caàn thuï ngoaïi hoa nhôø phaán cuûa caùc caây khaùc. Caây saàu rieâng nôû nhieàu hoa, 1 thôøi gian daøi nhieàu tuaàn leã do ñoù coù nhieàu maät, phaán vaø nhieàu ñoäng vaät ñeán laáy. Saùng sôùm thì coù soùc, boï caùnh cöùng, ong, ruoài, ban ñeâm thì coù caày höông, dôi. Theo Lim Tong Kwee, saàu rieâng coù nhieàu ñaëc ñieåm cuûa nhöõng caây thuï phaán nhôø dôi nhö hoa nôû treân caønh to, dôi deã ñaäu, hoa nôû ban ñeâm, muøi hoa haéc haáp daãn dôi, hoa to môû roäng vaø maøu traéng, khoâng coù maøu ñoû, tím, vaøng vaø ñöôøng, maät, phaán nhieàu ñuû thöùc aên cho dôi. I.6.3. Quaû saàu rieâng: Quaû saàu rieâng thuoäc loaïi quaû nang, coù maøu xanh ñeán naâu, coù hình troøn hoaëc thuoân, coù nhieàu gai nhoïn bao quanh, kích thöôùc tuyø thuoäc vaøo chuûng loaïi, haït gieo troàng. Gioáng cuûa Thaùi Lan coù kích thöôùc lôùn nhaát. Nhöõng gioáng ñöôïc troàng ôû Malaysia vaø caùc vuøng khaùc coù kích thöôùc nhoû hôn, maøu saùng hôn. Quaû go àm 5 muùi vaø nöùt ra thaønh 5 phaàn khi chín, moãi phaàn chöùa nhöõng haït maøu naâu ñöôïc bao quanh bôûi lôùp thòt quaû daøy, beùo, maøu vaøng. Töø khi hoa nôû ñeán khi quaû lôùn toái ña laø 12-13 tuaàn, 15-16 tuaàn thì quaû chín. Tuyø theo gioáng, ñieàu kieän thuï phaán coù haït to (daøi 5cm, roäng 3-4cm) coù haït leùp. Phaàn aên ñöôïc cuûa saàu rieâng ñöôïc taïo thaønh sau 4 tuaàn keå töø ngaøy thuï phaán, noù baét ñaàu laø phaán traéng bao boïc toaøn boä haït, roài sau ñoù töø töø chuyeån maøu tuyø thuoäc vaøo gioáng (thöôøng laø maøu vaøng kem, cam…). Hình 5: Traùi saàu rieâng Moät ñaëc ñieåm nöõa cuûa traùi saàu rieâng laø traùi chín chæ rôi (ruïng) vaøo moät thôøi ñieåm nhaát ñònh trong ngaøy: traùi rôi (ruïng) nhieàu nhaát vaøo luùc giöõa ñeâm (töø 0 tôùi 1 giôø) vaø moät soá ít vaøo giöõa tröa (12 tôùi 13 giôø), nhöõng giôø khaùc khoâng coù traùi rôi (ruïng). Nhôø ñoù con ngöôøi traùnh ñöôïc tai naïn. I.7. Ñieàu kieän sinh tröôûng I.7.1. Thôøi tieát : Saàu rieâng öa khí haäu noùng vaø aåm, nhieät ñoä khoâng quaù cao hoaëc quaù thaáp, ñoä aåm cao vaø oån ñònh, ít khi coù naéng, böùc xaï khoâng quaù lôùn. Mieàn baéc nöôùc ta khoâng troàng saàu rieâng ñöôïc vì coù gioù muøa ñoâng baéc, muøa ñoâng quaù laïnh coøn muøa heø thì laïi quaù noùng vì coù gioù laøo, thöôøng ñaït tôùi nhieät ñoä 39-400C. Baûo Loäc vaø Di Linh (Laâm Ñoàng) tuy ôû ñoä cao 884 vaø 972m, nhieät ñoä trung bình naêm 210C tuy thaáp hôn ôû Caàn Thô 270C nhöng nhieät ñoä trung bình töø thaùng 1-12 chæ ôû möùc 20-220C raát oån ñònh, khoâng coù noùng, khoâng coù laïnh neân saàu rieâng raát toát, tuy sinh tröôûng vaø phaùt duïc chaäm hôn ôû Caàn Thô. Saàu rieâng öa aåm nhöng laø aåm döôùi röøng giaø, ñaát aåm nhöng khoâng ñoïng nöôùc, khoâng khí thöôøng xuyeân aåm. Khí haäu noùng vaø khoâ hanh khoâng thích hôïp vôùi saàu rieâng. Saàu rieâng chòu haïn raát keùm vì laù saàu rieâng sinh tröôûng lieân tuïc khoâng nghæ (khaùc vôùi caây coù thôøi gian nghæ). Caây khoâng xuùc tích chaát sinh tröôûng ôû thaân, caønh maø ôû laù neân khi coù haïn, duø 1 thôøi gian ngaén, laù bò khoâ rìa, vaøng ruïng, aûnh höôûng nghieâm troïng ñeán caùc boä phaän coøn laïi laø thaân, caønh, reã. Veà aùnh saùng: khi caây coøn nhoû, aùnh saùng khoâng caàn nhieàu, vaû laïi aùnh saùng nhieàu thì maát nöôùc nhieàu keå caû do boác hôi vaø tieát nöôùc qua laù, cho neân thôøi kyø caây con phaûi coù boùng raâm. Khi caây ñaõ lôùn neáu ñieàu kieän nöôùc vaø nhieät thuaän lôïi, nhieàu aùnh saùng chæ coù lôïi cho quang hôïp, cho saûn löôïng, do ñoù saàu rieâng lôùn khoâng caàn caây che boùng vaû laïi luùc naøy khoù tìm ñöôïc caây cao hôn che boùng cho saàu rieâng. Saàu rieâng laø caây sôï gioù, caàn im, moät laø vì caây yeáu, goã doøn, deã gaõy, bò baät goác neáu coù gioù to, hai laø nhieàu gioù thì laù saàu rieâng tieát nöôùc nhieàu, do ñoù phaûi troàng ôû nôi kín gioù vaø neáu caàn, troàng caây chaén gioù. I.7.2. Ñaát : Ñaát phaûi toát, saâu, thoaùt nöôùc caây môùi moïc nhanh, mang nhieàu quaû. Ñaát nhieàu li moâng (thòt), phuø sa, ñaát ñoû bazan laø nhöõng ñaát toát thích hôïp cho caây saàu rieâng, ñaát nhieàu caùt khoâng thích hôïp. Neân choïn ñaát doác thoai thoaûi ñeå deã thoaùt nöôùc. Neáu coù taàng ñaù hoaëc ñaát seùt ôû döôùi ñaát phaûi saâu hôn 3-4m vì reã aên saâu, caây môùi baùm chaéc khoâng bò ñoå. Ñaát ñoû Ñoâng Nam Boä, Taây Nguyeân, ñaát phuø sa ven soâng Tieàn, soâng Haäu laø nhöõng nôi thích hôïp ñeå troàng saàu rieâng nhöng caàn chuù yù boài ñaát, leân líp neáu ñaát thaáp. I.8. Thaønh phaàn dinh döôõng Saàu rieâng laø moät loaïi quaû khaùc thöôøng, giaù trò calo, tyû leä cacbohydrat, protein, lipid, chaát khoaùng ñeàu raát cao so vôùi caùc quaû khaùc tuy haøm löôïng vitamin chæ trung bình. Baûng 8: Thaønh phaàn dinh döôõng trong 100 g côm saàu rieâng töôi. Thaønh phaàn Nöôùc 62,31 g Naêng löôïng 147 kcal Naêng löôïng 615 kj Protein 1.47 g Lipid toång 5.33 g Carbohydrate 27.09 g Xô 3.8 g Khoaùng Calcium, Ca 6 mg Iron, Fe 0.430 mg Magnesium, Mg 30 mg Phosphorus, P 38 mg Potassium, K 436 mg Sodium, Na 1 mg Zinc, Zn 0.28 mg Copper, Cu 0.207 mg Manganese, Mn 0.324 mg Vitamins Vitamin C ( ascorbic acid ) 19.7 mg Thiamin, B1 0.374 mg Riboflavin, B2 0.2 mg Niacin, PP 1.074 mg Pantothenic acid, B5 0.23 mg Vitamin B-6 0.316 mg Vitamin A, IU 45.000 IU Vitamin A, retinol 5.000 µg Khi phaân tích thaønh acid amin cuûa Protein trong quaû saàu rieâng caùc nhaø nghieân cöùu ñaõ tìm ra haàu heát caùc acid amin thieát yeáu sau: Baûng 9: Thaønh phaàn caùc amino acid trong traùi saàu rieâng Amino acid composition (mg/100g FW) Essential amino acids (g/16g N) Isoleucine 85.8 Lysine 4.8 Leucine 143 Histidine 2.0 Lysine 124.8 Arginine 2.1 Methionine 44.2 Aspartic acid 9.3 Histidine 52 Threonine 2.6 Cystine 78 Serine 3.9 Phenylalanine 78 Glutamic acid 11.9 Tyrosine 57.2 Proline 3.8 Threonine 67.6 Glycine 4.1 Valine 122.2 Alanine 8.4 Cystine 3.0 Valine 4.7 Methionine 1.7 Leucine 5.5 Isoleucine 3.3 Tyrosine 2.2 Phenylalanine 3.0 Baûng 10: So saùnh thaønh phaàn dinh döôõng giöõa saàu rieâng töôi vaø saàu rieâng saáy (giaù trò treân 100g phaàn aên ñöôïc). Thaønh phaàn Saàu rieâng töôi Saàu rieâng saáy Naêng löôïng 144 kcal Nöôùc 58.0-62.9 g 18.0 g Protein 2.5-2.8 g Lipid 3.1-3.9 g 3.0-6.0 g Ñöôøng 12.0 g 37.0-43.0 g Tinh boat 12.0 g 8.0-13.0 g Carbohydrate toång 30.4-34.1 g Xô 1.7 g Tro 1.1-1.2 g 3.0 g Calcium, Ca 7.6-9.0 mg Phosphorus, P 37.8-44.0 mg Iron, Fe 0.73-1.0 mg Carotene 0.018 mg Vitamin A 20-30 I.U. Thiamin, B1 0.24-0.352 mg Riboflavin,B2 0.20 mg Niacin, PP 0.683-0.70 mg Ascorbic Acid, C 23.9-25.0 mg I.9. Caùc hôïp chaát höông trong traùi saàu rieâng: Moät trong nhöõng thaønh phaàn goùp phaàn quan troïng taïo neân vò trí “hoaøng ñeá” cuûa quaû saàu rieâng laø caùc hôïp chaát höông. Coâng trình khaûo cöùu laâu daøi vaø saâu saéc tröôùc nhaát veà caáu taïo traùi saàu rieâng ñöôïc thöïc hieän ôû Vieän Ñaïi hoïc Sains Malaysia taïi Minden, Penang beân Maõ Lai. Duøng dichloromethan chieát xuaát nhöõng thaønh phaàn deã bay hôi (66-69mg/kg) töø töû y ba maãu caáy moâ moïc ôû Penang roài ñem phaân tích qua pheùp saéc kyù khí keát hôïp vôùi maùy löôïng phoå kyù GC-MS, hai nhaø khaûo cöùu K.C. Wong vaø D.Y. Tie xaùc ñònh ñöôïc 63 caáu chaát goàm coù nhöõng hôïp chaát khoâng coù löu huyønh (ester, alcool, ceton, aldehyd, hydrocarbon) vaø nhöõng hoaù chaát coù löu huyønh (ester, thioalcool, hydrocarbon vaø ñaëc bieät hydrosulfid). ÔÛ Trung taâm Sinh hoïc Coâng ngheä Thöùc aên ôû Singapore, caùc hoùa sö xaùc ñònh ñöôïc ñeán 108 caáu chaát. Baûng 11: Caùc hôïp chaát höông chuû yeáu trong saàu rieâng: Acetaldehyde Cis-3,5-dimethyl-1,2,4-trithiolane Ethyl hexanoate Methyl hexanoate Alkyl hydropolysulphides Trans-3,5-dimethyl-1,2,4-trithiolane Ethyl-3-hydroxybutanoate Methyl 3-hydroxybutanoate Butan -1-ol Dodecan-1-ol Ethyl-2-hydroxypropanoate Methyl 2-methylbutanoate Butane-2,2-diol Ethanol Ethyl isovalerate Methyl octanoate Butanedione Ethanethiol Ethyl methacrylate 2-methylpropan-1-ol Butyl acetate Ethyl acetate Ethyl-2-methylbut-2-enoate Methyl propanoate Butyl propanonate Ethyl benzen Ethyl-2-methylbutanoate Methyl propyl disulphide Dialkyl polysulphides Ethyl butanoate Ethyl-3-methylbutanoate Nerolidol 1,1-diethoxyethane Ethyl(E)-but-2-eonate Ethyl methyl disulphides Propanethiol Diethyl carbonate Ethyl decanoate Ethyl-2-methylpropanoate Propan-1-ol Diethyl disulphide Ethyl dodecanoate Ethylacetate Propionaldehyde Diethyl tetrasulphide 1-ethanethiol Ethyl methyl trisulphide Propyl acetate Dimethylthioether Ethyl heptanoate Ethyl octanoate Propyl butanoate Ethyl pentanoate Hydrogen sulphide Methanethiol Propyl-2-methyl butanoate Ethyl propanoate 3-hydroxybutan-2-one Methanol Propyl-2-methyl propanoate Ethyl propyl disulphide 4-hydroxybutan-3-one Methyl acetate Propyl propanoate Ethyl propyl trisulphide 3-hydroxypentan-2-one Methyl butanoate S-propyl thioacetate S-ethyl thioacetate 2-hydroxypentan-3-one 2-methylbut-2-enal S-propyl thiopropionate Heptan-1-ol 2-methylbutan-1-ol 2,4,6-trimethyl-1,3,5-trithiane Hexadecane 3-methylbutan-1-ol Caùc ester chieám tyû soá lôùn nhaát trong caùc hôïp chaát höông (49,23-57,88%) trong ñoù phaàn lôùn laø ethylpropanoat vaø ethylbutanoat ñöôïc xem laø hôïp chaát “naëng muøi nhaát” trong soá nhöõng chaát khoâng chöùa löu huyønh. Coù 7 ester khoâng baõo hoaø laø ethyl (E)-but-2-enoat, ethyl (E)-2-methylbut-2-enoat vaø nhöõng chaát hieám thaáy : ethyl (Z,Z)-, (E,Z)-, (E,E)- deca-2,4 dienoat, ethyl (3Z,6Z)-decadienoat vaø ethyl (E,E,Z)-decatrionat. Chính caùc ester naøy ñaõ taïo neân muøi höông ñaëc tröng nhaát cho saàu rieâng. Caùc chaát soá löôïng ñöùng haïng nhì thuoäc loaïi hydroxy ceton, nhieàu nhaát laø 3-hydroxy butan-2-on . Coøn coù 2 chaát soá löôïng ít hôn nöõa, 2-hydroxy pentan-3-on vaø 2-hydroxy pentan-2-on , laø caáu chaát cuûa höông thôm caø pheâ, da ua, phoù maùt Gruyeøre vaø gan heo naáu chín. Nguyeân do muøi khoù chòu ôû saàu rieâng laø nhöõng chaát coù löu huyønh, 4 ester : S-ethyl thioacetat, S-propyl thioacetat, S-propyl thiopropionat vaø ethyl (methylthio) acetat ; 4 thioalcool : methan thiol, ethan thiol, propan thiol vaø 1-(ethylthio) ethan thiol ; 3 hydrocarbon : cis vaø trans-3,5-dimethyl-1,2,4-trithiolan vaø 2,4,6-trimethyl-1,3,5-trithian ; 10 sulfid : dimethyl, diethyl, ethylpropyl sulfid, methylethyl, methylpropyl, ethylhydro disulfid, diethyl, methylethyl, ethylpropyl trisulphid vaø diethyltetrasulfid. Hai taùc giaû Wong vaø Tie baûo khoâng xaùc ñònh ñöôïc nhöõng chaát methan thiol, diethyl vaø dimethyl disulphid, triethyltrisulfid ñaõ ñöôïc J. Baldry, J. Dougan, G.E. Howard ôû Vieän Nhieät ñôùi London beân Anh tìm ra trong saàu rieâng Singapore vaø Kuala Lumpur, cuõng nhö ethyl methyl disulfid, diethyl tetrasulphid vaø ethyl hydrodisulfid maø R. Moser, D. Duvel, R. Greve ôû caùc Vieän Khoa hoïc Kyõ thuaät vaø Thöïc vaät ÖÙng duïng Hamburg beân Ñöùc ñaõ phaùt hieän trong saàu rieâng haùi ôû Chandburi (vuï muøa xuaân) vaø Prajeen Rayong (vuï muøa heø) beân Thaùi Lan. Cuõng theo Wong vaø Tie, caùc muøi haønh, kieäu, toûi taây trong saàu rieâng phaùt xuaát töø caùc chaát coù löu huyønh aáy vì chuùng cuõng ñöôïc tìm ra trong kieäu, haønh, toûi taây. Ñaëc bieät muøi toûi laø do caùc thioglycosid phaân taùn . Ngoaïi tröø ethyl hydro disulfid, caùc chaát hydro sulfid vaø thiol khoâng coù hay coù ít trong traùi coøn xanh, taêng gia vôùi ñoä chín cuûa traùi vaø khoâng coù chuùt naøo trong hoät vaø voû traùi caây. I.10. Moät soá hôïp chaát khaùc ñöôïc tìm thaáy ôû saàu rieâng: Ngoaøi caùc chaát deã bay hôi, moät soá caùc acid beùo coù voøng cyclopropen trong hoät ñöôïc khaûo saùt vì daàu chieát xuaát ra (65,4%) coù khaû naêng ngaên gaây voâ sinh hay hoãn loaïn sinh lyù ôû thuù vaät, baét nguoàn töø söï chuyeån hoùa caùc acid môõ, nhö taêng lôùn gan, phoàng boùng ñaùi. Giaû thuyeát ñöôïc ñöa ra laø tính ñoäc do voøng cyclopropen lieân keát vôùi sulfydryl cuûa protein taïo neân . Veà maët acid beùo, daàu saàu rieâng chöùa nhieàu nhaát (%) steraric (45,84), sau ñoù nhöõng laø palmitic (26,75) vaø ít hôn laø nhöõng oleic (14,95) vaø linolenic (12,46) acid. Ñaëc bieät arachidic acid coù nhieàu trong voû traùi haùi muøa heø. Trong töû y vaø hoät traùi thì (%) sterculic acid (38,53) coù nhieàu nhaát, nhieàu hôn malvalic acid (15,72), coøn dihydro sterculic acid (2,52) thì chæ coù chuùt ít. Soá löôïng caùc acid naày giaûm suït khi ñem naáu hoät. Trong moät coâng trình khaûo cöùu treân 4 maãu caáy moâ, S.K. Berry nhaän thaáy heã tyû leä lipid caøng lôùn so vôùi acid beùo khoâng baõo hoøa thì soá ñieåm gaây caûm giaùc caøng lôùn, cuõng nhö khi tyû leä palmitic acid so vôùi palmitoleic acid caøng nhoû. Neân bieát theâm laø trong traùi saàu rieâng coøn coù flavanol, caffeic acid ñoàng thôøi nhöõng nhaân toá antihistamin beàn nhieät cuõng ñaõ ñöôïc tìm ra. Veà maët tính chaát sinh vaät hoïc, ñaõ ñöôïc phaùt giaùc nhöõng polysaccharide chieát xuaát töø voû traùi coù khaû naêng öùc cheá hoaït ñoäng cuûa hai chuûng vi khuaån Staphylococcus aureus, Escherichia coli vaø hai chuûng naám men Candida albicans, Saccharomyces cerevisiae. I.11. Saâu bệnh thường gặp ở sầu rieâng: I.11.1 Coân truøng vaø saâu gaây haïi: Raày phaán: laø ñoái töôïng gaây haïi raát quan troïng treân caây saàu rieâng, phaùt trieån nhieàu trong thaùng naéng, tröôûng thaønh vaø aáu truøng thöôøng soáng ôû maët döôùi laù vaø chích huùt caùc laù non. Laù bò haïi thöôøng coù nhöõng chaám vaøng, naëng thì laù khoâ, cong laïi vaø ruïng xuoáng haøng loaït. Ngoaøi ra raày coøn tieát ra maät ngoïttaïo ñieàu kieän ñeå naám, boà hoùng phaùt trieån. Saâu ñuïc traùi : laø coân truøng hieän dieän 100% caùc vườn tại Tiền Giang vaø 64% vườn tại Bến Tre. Saâu gaây haïi töø khi traùi coøn non ñeán tröôûng thaønh, ñaëc bieät gaây haïi naëng treân caùc chuøm traùi hôn laø caùc traùi ñôn ñoäc, traùi non bò haïi seõ bieán maøu vaø ruïng, traùi lôùn bò haïi seõ laøm aûnh höôûng giaù trò thöông phaåm vaø coøn taïo ñieàu kieän cho caùc loaïi naám taán coâng theo veát ñuïc laøm thoái traùi. Coù theå duøng tuùi chuyeân duïng ñeå bao töøng traùi hay caét tæa traùi xaáu ra khoûi chuøm traùi. Saâu ñuïc boâng: laø loaøi hiện diện tương ñoái phổ biến tại caùc vườn ở Tiền Giang (50%). Gaây thiệt hại khaù nghieâm trọng. Saâu ñuïc caønh: coù mặt ở một số vườn caây ở ñoàng bằng soâng Cửu Long nhưng rải raùc vaø taùc haïi khoâng ñaùng kể. Hình 6: Saàu rieâng bò saâu beänh I.11.2. Bệnh: Bệnh thối gốc chảy mủ: Do nấm Phytophthora palmivora gaây ra. Bệnh thối rễ: Do nấm Pythium complectus gaây ra. Bệnh thaùn thư: Do nấm Colletotrichum zibethinum gaây ra, khaù phổ biến. Bệnh chết ngọn: Do nấm Rhizoctonia gaây ra. Bệnh sầu rieâng sượng (coøn goïi laø bệnh chín khoâng ñoàng ñeàu): tuyø giống sầu rieâng maø mức ñoä sượng khaùc nhau (từ vaøi hạt ñeán nguyeân traùi), ngoaøi ra quả to thường dễ bị sượng hơn quả nhỏ. Nguyeân nhaân laø do : Ñoä aåm ñaát: do möa nhieàu trong thôøi gian thu hoaïch hoaëc möa ñoät ngoät sau moät thôøi gian naéng haïn. Dinh döôõng: bò maát caân ñoái do boùn caùc loaïi phaân coù chöùa haøm löôïng Clo cao (nhö Clorua Kali) hay ñaïm cao. Caây ñaâm choài khi traùi saép chín: hieän töôïng naøy thöôøng xaûy ra ñaàu muøa möa, khi traùi ñaõ lôùn, gaëp möa nhieàu, thuùc nay caây ñaâm choài laù non khieán traùi bò aûnh höôûng chaát löôïng hoaëc bò ruïng. Saâu beänh: moït soá saâu ñuïc traùi, tuyeán truøng reã vaø beänh thoái traùi, xì muû thaân cuõng thöôøng gaây söôïng vaø keùm chaát löôïng ôû traùi. Caây mang traùi trong thôøi gian haïn haùn, thieáu nöôùc cuõng laøm cho saûn löôïng vaø chaát löôïng giaûm. I.12. Caùc bieán ñoåi sinh lyù cuûa saàu rieâng I.12.1 Söï maát nöôùc Söï maát nöôùc dieãn ra maõnh lieät seõ daãn ñeán nöùt voû vaø ruùt ngaén thôøi gian baûo quaûn. Söï maát nöôùc töø traùi saàu rieâng coù theå laø nguyeân nhaân gaây ra söï giaûm khoái löôïng quaû trong suoát giai ñoaïn sau thu hoaïch. Löôïng aåm bò maát ñi töø 10-20% laø khoaûng giôùi haïn coù theå gaây ra söï nöùt voû. Beân caïnh ñoù, taùc ñoäng cuûa söï maát nöôùc aûnh höôûng ñeân söï giaûm khoái löôïng coøn phuï thuoäc vaøo nhieàu yeáu toá khaùc… Söï nöùt voû coù theå ñöôïc ngaên chaën baèng caùch söû duïng dung dòch Gibberellic acid, Baèng phöông phaùp naøy, voû saàu rieâng vaãn giöõ ñöôïc maøu xanh nhöng caùc quaù trình chín khaùc cuûa muùi saàu rieâng khoâng bò aûnh höôûng. Tirtosoekotjo (1990) ñaõ tìm ra keát quaû sau: döôùi ñieàu kieän moâi tröôøng 25-30°C, 65-85% RH söï giaûm khoái löôïng coù theå leân ñeán 15.3% sau 3 ngaøy. Traùi saàu rieâng Chanee baûo quaûn ôû nhieät ñoä cao hôn (30-36°C) thì söï giaûm khoái löôïng quaû seõ vöôït quaù 24%. I.12.2 Söï hoâ haáp vaø sinh khí ethylene Saàu rieâng laø kieåu traùi caây coù ñænh ñoät phaù hoâ haáp vaø sinh khi ethylene ñaëc tröng. Toác ñoä hoâ haáp vaø sinh khí ethylene chòu aûnh höôûng bôûi caùc yeáu toá sau ñaây: gioáng, ñoä chín, thaønh phaàn khoâng khí vaø nhieät ñoä. AÛnh höôûng cuûa gioáng Caùc gioáng saàu rieâng khaùc nhau seõ coù toác ñoä hoâ haáp khaùc nhau. Toác ñoä hoâ haáp vaø sinh khí ethylene cuûa caùc gioáng saàu rieâng Chanee, Kanyao vaø Monthong ñöôïc trình baøy trong hình. Hình 7: ñoà thò bieåu dieãn toác hoâ hoâ haáp vaø sinh khí ethylene cuûa 3 gioáng saàu rieâng AÛnh höôûng cuûa ñoä chín Ñoä chín khi thu hoaïch laø 1 yeáu toá aûnh höôûng ñeán söï hoâ haáp vaø sinh khí ethylene cuûa saàu rieâng. ÔÛ 22°C, toác ñoä hoâ haáp vaø sinh khí ethylene cuûa saàu rieâng Chanee thu hoaïch ôû ñoä chín 85% vaø 95% laàn löôït ñaït ñænh hoâ haáp vaøo ngaøy thöù 6 vaø thöù 3. Ñænh sinh khí ethylene xuaát hieän sôùm 1 ngaøy. Hình 8: ñoà thò bieåu dieãn toác ñoä hoâ haáp cuûa saàu rieâng Chanee ôû caùc ñoä chín khaùc nhau Sau thu hoaïch, söï bieán ñoåi veà toác ñoä hoâ haáp vaø sinh khí ethylene ñaëc bieät trong suoát quaù trình chín ñöôïc theå hieän baèng söï khaùc nhau veà thaønh phaàn khoâng khí beân trong traùi. Theo Tongdee (1988), söï toång hôïp CO2 beân trong traùi saàu rieâng Chanee, Kanyao vaø Monthong thu hoaïch ôû ñoä chín 85% taêng töø 1.5-2% leân 3-6% khi chín ôû 22°C. Trong cuøng ñieàu kieän, söï toång hôïp khí ethylene beân trong taêng töø 0.3-1.4μl/l ôû giai ñoaïn thu hoaïch len 3-5μl/l khi traùi chín. Gioáng saàu rieâng Chanee thu hoaïch ôû ñoä chín 75% ñöôïc cho laø chín khoâng bình thöôøng. Tuy nhieân haøm löôïng CO2 vaø O2 beân trong traùi cho thaáy traùi nhöõng traùi thu hoaïch ôû ñoä chín thaáp hôn seõ coù söï gia taêng ñaùng keå haøm löôïng CO2 1 ngaøy sau thu hoaïch, trong khi traùi thu hoaïch ôû ñoä chín 95% dieãn ra söï gia taêng naøy 2 ngaøy sau thu hoaïch. AÛnh höôûng cuûa thaønh phaàn khoâng khí Noàng ñoä O2 trong khoâng khí thaáp seõ aûnh höôûng ñeán söï hoâ haáp vaø sinh khí ethylene. ÔÛ noàng ñoä 10% O2, taïi ñænh hoâ haáp khí CO2 sinh ra trong traùi giaûm ½ vaø söï sinh khí ethylene chaäm hôn nhieàu so vôùi baûo quaûn trong ñieàu kieän khoâng khí bình thöôøng. Söï hoâ haáp vaø sinh khí ethylene cuûa traùi baûo quaûn döôùi noàng ñoä O2 laø 2.5 vaø 7.5% thì dieãn ra chaäm. Traùi saàu rieâng baûo quaûn trong ñieàu kieän khoâng khí bình thöôøng seõ coù moâ hình ñænh ñoät phaù hoâ haáp vôùi söï saûn sinh khí CO2 luùc ban ñaàu laø 60 mL/kg/h vaø taïi ñænh laø 145 mL/kg/h. Traùi baûo quaûn ôû 10% thì toác ñoä hoâ haáp taïi ñænh chæ laø 85 ml/kg/h, toác ñoä söï sinh khí ethylene laø 3 µl/kg/h. Tuy vaäy, dieàu naøy khoâng aûnh höôûng lôùn ñeán quaù trình chin. AÛnh höôûng cuûa nhieät ñoä Nhìn chung, toác ñoä hoâ haáp vaø sinh khí ethylene taêng khi nhieät ñoä taêng. Trong ñoù, toác ñoä hoâ haáp toái ña cuûa gioáng Chanee vaø Kanyao taêng theo söï gia taêng nhieät ñoä. Khaùc vôùi gioáng Monthong: toác ñoä hoâ haáp cao nhaát ôû 20°C. Baûng 12: Toác ñoä hoâ haáp toái ña (mg CO2/kg/h) cuûa 1 soá gioáng saàu rieâng ôû caùc nhieät ñoä khaùc nhau: Gioáng Nhieät ñoä Ngaøy ñaït ñænh hoâ haáp 13oC 20oC 25oC 30oC Kanyao 80 237 238 357 3 (25oC) Chanee 106 178 215 351 3-4 (25oC) Monthong 102 345 208 147 8-11 (25oC) Parung 4 (30oC) D24 200 Ü Ü 3-7 (20oC) Wong K.C 195 (22oC) 5 (22oC) Baûng 13: Toác ñoä sinh khí ethylene toái ña (µg C2H2/kg/h) cuûa 1 soá gioáng saàu rieâng ôû caùc nhieät ñoä khaùc nhau: Gioáng Nhieät ñoä Ngaøy ñaït cao nhaát 13oC 20oC 25oC 30oC Kanyao 1.2 24.3 10.8 6.7 3-4 (25oC) Chanee 7.0 8.6 6.4 10.4 3-4 (25oC) Monthong 2.4 5.5 9.5 3.7 7-10 (25oC) D24 3.3 Ü 3-6 (20oC) Wong K.C 17.5 (22oC) 5 (22oC) I.12.3 Söï bieán ñoåi veà thaønh phaàn hoùa hoïc Baûng 14: Söï bieán ñoåi veà tæ leä phaàn traêm cuûa moät soá thaønh phaàn hoùa hoïc chính trong saàu rieâng Ü Chanee Monthong Khi thu hoaïch Sau TH 12 ngaøy ôû 20oC Khi thu hoaïch Sau TH 12 ngaøy ôû 20oC Tinh boät (%) 9.0 1.5 11.6 5.1 Ñöôøng toång(%) 7.7 24.9 9.3 29.3 Ñöôøng khöû (%) 3.1 4.3 1.4 4.1 Chaát tan (%) 13.9 25.9 13.9 29.3 β-carotene (IU) 245 678 42 174 I.12.4 Söï bieán ñoåi hoùa sinh Söï chín cuûa saàu rieâng ñöôïc nhaän thaáy khi thòt traùi saàu rieâng trôû neân meàm, mòn vaø ngoït ñoàng thôøi xuaát hieän muøi thôm raát maïnh ñaëc tröng cho traùi. Nhöõng bieán ñoåi naøy laø keát quaû moat soá phaûn öùng hoùa sinh hoïc xaûy ra bean trong traùi vaø chòu aûnh höôûng bôûi ñoä chín vaøo thôøi ñieåm thu hoaïch. Do ñoù, traùi saàu rieâng Chanee thu hoaïch ôû ñoä chín 75% söï meàm thòt quaû dieãn ra töø töø, coøn nhöõng traùi thu hoaïch ôû ñoä chín cao hôn söï giaûm ñoä meàm roõ reät trong 2 ngaøy sau thu hoaïch. Hình 9: ñoà thò bieåu dieãn toác ñoä meàm ñi cuûa muùi saàu rieâng ôû caùc ñoä chín khaùc nhau Sutthaphan (1993) nhaän thaáy löôïng chaát tan, ñöôøng toång, ñöôøng khöû vaø β-carotene trong thòt traùi saàu rieâng taêng nhöng löôïng tinh boät laïi giaûm khi traùi chín. Söï xuaát hieän muøi naëng vaø söï khueách tröông muøi höông trong suoát quaù trình chín laø do söï saûn sinh ra caùc caáu töû deã bay hôi II. Thu hoạch: II.1 Thu hoaïch - Sầu rieâng baét ñaàu cho traùi khoảng 8 – 10 năm sau khi trồng. Tuyø theo giống sầu rieâng vaø ñieàu kiện thời tiết maø coù thể thu hoạch 1 hay 2 vụ trong 1 năm. - Năng suất: 10 – 40 traùi vaøo naêm ñaàu tieân vaø khoảng 100 traùi trong 6 năm kế tiếp, sau 10 năm năng suất coù thể ñaït tới 200 traùi. - Quả sầu rieâng chín trước sau khoâng ñoàng ñeàu treân cuøng moät caây. - Khi chín sầu rieâng sẽ tự rụng. Thời gian rụng của traùi saàu rieâng laø 12 giôø ñeâm, một số ít traùi ruïng vaøo khoảng 12 giờ trưa. - Thời gian thu hoạch sầu rieâng ở Việt Nam từ thaùng 5 ñeán thaùng 7. Rieâng tại Bảo Lộc, Di Linh sầu rieâng chín muộn hơn neân coù theå keùo daøi ñeán thaùng 8 – 9. Bảng 15: Muøa vuï thu hoaïch saàu rieâng ôû caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ II.2 Caùc caùch nhaän bieát saàu rieâng chín: Dựa treân soá ngaøy từ khi hoa nở ñeán khi quaû chín laø 90 – 135 ngaøy tuøy theo giống, thời tiết nhưng chỉ tieâu naøy khoâng ñöôïc sử dụng vì khoâng theå ñaùnh dấu từng quả vaø thời gian nở hoa keùo daøi hơn 1 thaùng. Khi goõ coù tieáng roãng “bịch bịch”. Dựa vaøo maøu sắc vỏ quả vaø gai: vỏ chuyển từ maøu xanh sang maøu vaøng xaùm hoặc vaøng sậm sang vaøng nhạt thì sầu rieâng ñaõ chín. Beân caïnh ñoù, ñaàu gai sầu rieâng chuyển sang maøu naâu tối coøn chaân gai coù maøu saùng hơn. Raõnh giữa caùc gai mở rộng vaø saãm maøu. Đầu gai dẻo, coù thể uốn ñöôïc. Cuống quả to hơn vaø deã uốn hơn, rieâng giống Monthong coù vuøng cuống quả rụng sưng leân. Ranh giới giữa 2 laù noõn roõ raøng hơn. Nhựa từ cuống quả chín trong vaø ngọt trong khi nhöïa quả xanh thì dính vaøo ngoùn tay vaø khoâng ngoït. Caùc caáp ñoä chín của quả sầu rieâng: Quả coøn non, chưa chín: < 75% ñoä chín sinh lí. Nếu haùi xuống quả seõ khoâng chín tiếp, duø thịt quả coù hơi mềm nhưng chất lượng keùm vaø giaù thaønh thấp. Quả vừa chín tới: ñaït 80 – 90% ñoä chín sinh lí, ñöôïc xem laø ñoä chín thương mại. Thời gian bảo quản : 5– 8 ngaøy ở nhiệt ñoä thường. Quả chín naãu: ñaït 90% ñoä chín sinh lí, thịt quả mềm. Thời gian bảo quản : 3 – 4 ngaøy ở nhiệt ñoä thường. Caùch raám (duù) chín: Duøng laù chuoái khoâ hoaëc rôm loùt beân döôùi vaø xeáp saàu rieâng leân treân, duøng bao taûi hoaëc ñeäm nay laïi. Coù 1 caùch khaùc ñeå raám laø duøng caùc loaïi laù sinh ra khí ethylene nhö laù soan, laù keo, laù ñieàn thanh, muoàng ,kheá, laù moùng boø. ÔÛ Thaùi Lan, quaû xuaát khaåu phaûi laøm veä sinh voû, nhuùng vaøo Ethephon hoaëc Ethrel 39,5% - 5cc trong 1 lít nöôùc noàng ñoä khoaûng 2000 ppm, phôi khoâ trong boùng raâm roài ñem raám, sau khoaûng 3 ngaøy thì chín. II.3 Kỹ thuật thu haùi: coù 2 phương phaùp: Để quả tự rụng: Thường aùp dụng ñoái với những caây quaù cao. Quả ñaït ñoä chín tới ñeán chín naãu, thích hợp duøng tươi. Để quả khoâng bị tổn thương khi rơi xuống cũng như khoâng tieáp xuùc vôùi ñaát, người ta duøng lưới giăng dưới caùc goác caây vaø caùch maët ñaát một khoảng. Treøo leân caây cắt lấy quả: Duøng khi cần thu haùi với số lượng lớn. Trước khi haùi phải quan saùt toaøn bộ quả treân caây, những quả treân nhaùnh bị chớm gaõy haùi sau vaø ñeå rieâng. Dụng cụ haùi laø saøo duøng kẹp hoặc daây kẽm thắt “cổ choù”. Caùch thực hiện: duøng thang treøo leân caây haùi traùi boû vaøo quang thuùng, khi ñaày thuùng thì duøng daây thaû xuoáng ñaát, phía dưới coù ngöôøi ñoùn lấy. Trong thời gian thu haùi ñeå traùnh hiện tượng quả tự rụng, nhaø vườn sẽ duøng daây ñeå buộc quả vaøo nhaùnh caây. Sau khi haùi, traùi saàu rieâng khoâng ñöôïc ñaët trực tiếp treân neàn ñaát maø phaûi ñaët treân lôùp giaáy baùo hay nilon loùt nền hoaëc ñöïng vaøo caàn xeù hay gioû coù loùt laù. Haønh ñoäng naøy seõ giuùp saàu rieâng traùnh tieáp xuùc vôùi coân truøng vaø vi sinh vật gaây hại, bảo vệ traùi trong suoát quaù trình vận chuyển vaø phaân phối. III. Bảo quản: III.1. Xử lí sơ bộ: Tỉa bỏ cuoáng vaø phaân loại: Sầu rieâng haùi xuống chưa troùc mieäng ñóa phải cắt bỏ cuống từ miệng ñóa trôû leân 5–6 cm. Sầu rieâng ñöôïc phaân laøm 3 loại: Loại 1 : traùi troøn, ñeïp. Loại 2 : traùi nhoû, ñeïp. Loại 3 : traùi sượng, cứng, khoâng aên ñöôïc, duøng ñeå lấy hương vị. Laøm sạch: Chải vaø rửa sạch những ñaát baån treân quả bằng nước vaø hong khoâ. Ñoùng goùi: Xếp sầu rieâng vaøo caàn xeù hoặc sọt coù loùt laù, rơm, bẹ chuối. Sầu rieâng xeáp vaøo giỏ phải xen kẽ lớp xuoâi, lớp ngược ñeå traùnh va chạm vaøo nhau vaø tiết kiệm diện tích sử dụng. Vận chuyển: Duøng giaáy hay laù coù khổ lớn bọc quanh từng traùi ñeå traùnh xay xaùt khi vận chuyển. Khoâng duøng soït quaù lớn hay quaù nhỏ. Đảm bảo thoâng thoaùng, khoâng bò noùng khi vận chuyển. III.2. Bảo quản: III.2.1 Bảo quản ở ñieàu kiện thường: Ngöôøi ta ñaõ tìm thaáy trong voû traùi saàu rieâng coù chöùa moät soá polysaccharide coù khaû naêng öùc cheá hai chuûng vi khuaån Staphylococcus aureus, Escherichia coli vaø hai chuûng naám nem Candida albicans, Saccharomyces cerevisiae. Để nơi khoâ raùo vaø thoaùng khí, duøng daây keõm raøng ñuoâi traùi ñeà phoøng nứt vỏ. Thời gian bảo quản: 3 – 6 ngaøy. III.2.2 Bảo quản bằng hoaù chất: Aliette 80 wp (Fosetyl Aluminum): noàng ñoä 4g/l, phun tröïc tieáp hoaëc nhuùng trong dung dòch 20 phuùt. Carbendazim: boâi leân cuoáng hoaëc phun tröïc tieáp leân quaû. Carbendazim: - Carbendazim laø chaát boät maøu xaùm traéng.- Coâng thöùc hoaù hoïc: C9H9N3O2- Coâng thöùc phaân töû: - Maõ nhaän daïng CAS number: 10605-21-7- Troïng löôïng phaân töû:191.187 g/mol- Nhieät ñoä noùng chaûy: 302-307 oC- Nhöõng teân goïi khaùc: Methyl (1H-benzimidazol-2-yl)carbamate, Carbendazol (ZMAF), methyl-2-benzimidazole carbamate (MBC, MCB, BCM, BMC) Saûn xuaát vaø öùng duïng: - Vaøo naêm 1988, saûn löôïng Carbendazim toaøn caàu xaáp xæ 3600 taán. Noù laø moät chaát thuoäc nhoùm thuoác dieät naám benzimidazole ñöôïc duøng roäng raõi nhaát. Carbendazim thöôøng ñöôïc duøng nhö chaát ngaên ngöøa caùc beänh thöïc vaät ôû caây aên traùi, rau quaû, nguõ coác… - Taùc ñoäng: + Ñoái vôùi moâi tröôøng: Carbendazim laø chaát gaây haïi cho caùc sinh vaät soáng döôùi ñaát vaø döôùi nöôùc. + Ñoái vôùi con ngöôøi: ñöôïc ñaùnh giaù laø coù ñoäc tính thaáp ñoái vôùi con ngöôøi. Laøm boûng raùt khi tieáp xuùc vôùi da vaø maét. Theo caùc nghieân cöùu treân ñoäng vaät, tieáp xuùc thöôøng xuyeân vaø laâu daøi vôùi Carbendazim coù theå taùc ñoäng xaáu ñeán quaù trình sinh saûn vaø phaùt trieån ôû con ngöôøi. III.2.3 Baûo quaûn trong phoøng khoâng khí laïnh: Nguyeân lyù: Khoâng khí laïnh ñöôïc thoåi vaøo phoøng theo chieàu ngang ngay döôùi traàn nhaø. Khoâng khí seõ ñi xuoáng döôùi vaø tieáp tuïc ñi theo chieàu ngöôïc laïi xuyeân qua caùc saûn phaåm caàn laøm laïnh. ÔÛ nhieät ñoä töø 14-15oC: Thôøi gian baûo quaûn khoaûng 2–3 tuaàn. ÔÛ nhieät ñoä 5oC: Thôøi gian baûo quaûn khoaûng 3 thaùng. III.2.4 Baûo quaûn laïnh ñoâng: - Ñònh nghóa: laø phöông phaùp baûo quaûn ôû nhieät ñoä döôùi nhieät ñoä ñoâng ñaëc cuûa nöôùc ñaù trong thöïc phaåm (keøm theo söï taïo thaønh caùc tinh theå nöôùc ñaù). - Caùc bieán ñoåi cuûa saàu rieâng trong suoát quaù trình ñoâng laïnh: + Hoaït ñoä nöôùc giaûm do nöôùc bò ñoâng ñaù. + pH thay ñoåi do moät soá ion H+ vaù OH- bò taùch ra khoûi nöôùc khi bò ñoâng ñaëc. + Maát caùc khí töï do trong saàu rieâng. + Söï keát tinh vaø taêng theå tích laøm phaù vôõ teá baøo moâ thöïc phaåm aûnh höôûng tröïc tieáp ñeán toác ñoä laøm laïnh: laøm laïnh vôùi toác ñoä vöøa, töø töø thì tinh theå ñaù taïo ra to; laøm laïnh vôùi toác ñoä nhanh thì tinh theå ñaù taïo ra beù seõ ít laøm aûnh höôûng ñeán caáu truùc saàu rieâng. + Neáu laïnh ñoâng nguyeân traùi thì voû saàu rieâng bò saãm maøu do phaûn öùng oxi hoaù. + Vi sinh vaät bò öùc cheá. - Caùc phöông phaùp laïnh ñoâng: + Heä thoáng laøm laïnh giaùn tieáp: Nguyeân taéc: saûn phaåm ñöôïc bao goùi vaø khoâng tieáp xuùc tröïc tieáp vôùi chaát laøm laïnh. Nhöôïc ñieåm: toác ñoä laøm laïnh chaäm. + Heä thoáng laøm laïnh tröïc tieáp: Nguyeân taéc: saûn phaåm tieáp xuùc tröïc tieáp vôùi chaát laøm laïnh. Ví duï: duøng nitô loûng khi tieáp xuùc tröïc tieáp vôùi thöïc phaåm seõ bay hôi thaønh khí, khoâng ñeå laïi daáu veát treân thöïc phaåm neân ñaûm baûo an toaøn cho thöïc phaåm. IQF (individual quick freezing): töøng phaàn nhoû rieâng bieät cuûa saûn phaåm ñöôïc tieáp xuùc tröïc tieáp vôùi chaát laøm laïnh. - Caùc möùc ñoä laøm laïnh: Laøm laïnh chaäm: + Nhieät ñoä: -18oC ñeán 0oC. + Thôøi gian baûo quaûn: 2-3 thaùng. Laøm laïnh nhanh: + Nhieät ñoä: -40oC ñeán -18oC. + Thôøi gian baûo quaûn: 3-6 thaùng. Laøm laïnh cöïc nhanh: + Nhieät ñoä: döôùi -40oC. + Thôøi gian baûo quaûn: 9-12 thaùng. IV. Saûn phaåm: Saûn phaåm saàu rieâng thuùc ñaåy vieäc phaùt trieån saûn phaåm saàu rieâng vì: Taêng giaù trò saûn phaåm. Giaûi quyeát caùc vaán ñeà veà muøi. Giaûm giaù thaønh vaän chuyeån. Ña daïng hoùa saûn phaåm. IV.1 Saàu rieâng sô cheá: Choïn saàu rieâng chín vöøa, boû voû, choïn muùi nguyeân, ñeå vaøo dóa nhöïa, bao goùi, baûo quaûn ôû nhieät ñoä thaáp. IV.2 Saàu rieâng laïnh ñoâng: Coù 4 loaïi bao goùi: Tuùi polyethylene Tuùi polypropylene trong suoát. Bao goùi beân trong baèng maøng meàm deûo vaø maøng polyethylene PVC. Saàu rieâng coù theå ñöôïc laïnh ñoâng nguyeân traùi hoaëc chæ laïnh ñoâng phaàn côm saàu rieâng. Laïnh ñoâng nguyeân traùi thì toán nhieàu naêng löôïng hôn. Voû thöôøng bò toån thöông laïnh hoùa naâu saäm. Thöôøng ñöôïc vaän chuyeån baèng taøu. Thôøi gian baûo quaûn: 3-12 thaùng Hình 10: Sô ñoà quy trình coâng ngheä saûn xuaát saàu rieâng laïnh ñoâng Saàu rieâng tröôûng thaønh Taùch voû Choïn muùi nguyeân Taùch haït Ñoùng goùi Laïnh ñoâng IQF ôû -40oC trong 30’ Baûo quaûn ôû -25oC ñeán -20oC Saûn phaåm IV.3 Boät saàu rieâng: Thôøi gian baûo quaûn: 1-2 naêm. Hình 11: Sô ñoà quy trình coâng ngheä saûn xuaát boät saàu rieâng Saàu rieâng chöa chín Taùch voû, haït Thaùi laùt moûng 1mm saáy Raây qua löôùi saøng 1mm Nghieàn Saûn phaåm IV.4 Saàu rieâng daïng paste: Laø saûn phaåm truyeàn thoáng cuûa Thaùi Lan. Thôøi gian baûo quaûn: 1-2 naêm ôû -18oC. Hình 12: Sô ñoà quy trình coâng ngheä saûn xuaát saàu rieâng daïng paste Saàu rieâng chín muoài Taùch voû, haït Raây phaàn côm saàu rieâng Loaïi boû nhöõng phaàn khoâng can thieát Laøm nguoäi Coâ ñaëc Saûn phaåm IV.5 Saàu rieâng daïng chips Thôøi gian baûo quaûn töø 1-2 naêm. Hình 13: Sô ñoà quy trình coâng ngheä saûn xuaát saàu rieâng daïng chips Saàu rieâng chöa chín Taùch voû, haït Thaùi laùt moûng Chieân beà saâu töø 8’-10’ Laøm raùo daàu vaø taåm gia vò Saûn phaåm MOÄT SOÁ HÌNH AÛNH VEÀ CAÙC SAÛN PHAÛM TÖØ SAÀU RIEÂNG Saàu rieâng sô cheá Saàu rieâng laïnh ñoâng Saàu rieâng daïng chips Saàu rieâng daïng paste Baùnh saàu rieâng Keïo saàu rieâng MOÄT SOÁ ÖÙNG DUÏNG KHAÙC Ngoaøi höông vò thôm ngon, quyeán ruõ deã "ghieàn" neáu ñaõ bieát aên, saàu rieâng coøn coù taùc duïng nhuaän traøng, giuùp chöõa taùo boùn ôû ngöôøi giaø. Rieâng phuï nöõ coù laøn da khoâ hay nöùt neû, traùi saàu rieâng giuùp hoï tìm ñöôïc veû töï tin vaøo laøn da mòn maøng, trôn laùng. Malaysia noåi tieáng ôû Ñoâng Nam AÙ veà saûn phaåm Dodol saàu rieâng, ñoù laø 1 thöù baùnh höông vò raát ngon ñöôïc laøm töø saàu rieâng, nöôùc döøa töôi, nöôùc coát döøa, daàu, ñöôøng vaø boät gaïo. Haït saàu rieâng chöùa nhieàu tinh boät, coù theå luoäc hoaëc chieân, vò khoâng keùm haït mít. Goã saàu rieâng coù theå duøng trong xaây döïng, laøm ñoà ñaïc tuy khoâng beàn. Caønh laù saàu rieâng naáu leân coù theå duøng laøm thuoác haï soát. Nhöïa laù saàu rieâng troän vôùi reã thaïch xöông boà ñaép chöõa chín meù. Voû saàu rieâng duøng laøm giaáy. MOÄT SOÁ THOÂNG TIN MÔÙI VEÀ SAÀU RIEÂNG Saàu rieâng khoâng muøi: Sau hôn 30 naêm nghieân cöùu, nhaø khoa hoïc Songpol Somsri, laøm vieäc taïi vöôøn caây aên quaû Tung Phaen ôû gaàn bieân giôùi Campuchia, ñaõ lai hôn 90 loaïi saàu rieâng khaùc nhau ñeå taïo thaønh gioáng saàu rieâng môùi coù muøi nheï nhö muøi 1 quaû chuoái. OÂng laø 1 trong nhöõng chuyeân gia veà saàu rieâng haøng ñaàu theá giôùi. OÂng ñaët teân cho gioáng saàu rieâng khoâng muøi laø Chantaburi 1. Nhöõng ngöôøi ñöôïc thöû muøi vò trong vuï thöû nghieäm naêm 2006 cho bieát Chantaburi 1 coù höông vò raát nheï. Theo giaùm ñoác trung taâm nghieân cöùu kó thuaät cuûa vöôøn thì Chantaburi khoâng coù muøi, coøn vò thì chöa theå khaúng ñònh ngon hôn caùc gioáng saàu rieâng thuaàn hieän coù. Songpol thöøa nhaän gioáng saàu rieâng naøy coøn raát laâu môùi coù theå hoaøn thieän. Hieän taïi oâng vaãn ñang xaây döïng caáu truùc AND vaø sau ñoù môùi truy tìm gen gaây muøi cuûa saàu rieâng ñeå aùp duïng cho vieäc hoaøn thieän gioáng saàu rieâng khoâng muøi Saàu rieâng khoâng gai Saàu rieâng laø saûn phaåm gaëp raát nhieàu khoù khaên trong quaù trình vaän chuyeån. Bao bì bao goùi saàu rieâng thöôøng bò gai saàu rieâng laøm raùch, aûnh höôûng ñeán chaát löôïng saàu rieâng. Moät nhaø kinh doanh Thaùi Lan ñaõ thöû nghieäm xuaát khaåu saàu rieâng khoâng gai. OÂng löïa choïn nhöõng gioáng saàu rieâng coù baûn chaát toát, ít gai vaø yeâu caàu nhaø vöôøn caét boû gai cuûa saàu rieâng. Nhöõng quaû saàu rieâng nhaün nhuïi ñöôïc bao goùi chaân khoâng vaø vaän chuyeån baèng ñöôøng haøng khoâng. Nhöõng quaû saàu rieâng khoâng gai tuy khoâng mang daùng veû ñaëc tröng cuûa loaïi quaû “vua” nhöng buø laïi khoâng laøm raùch bao bì, maát muøi thôm vaø troïng löôïng vaän chuyeån nheï hôn. Quaû saàu rieâng khoâng gai coù troïng löôïng giaûm 300g so vôùi quaû ban ñaàu, chieám töø 15-20% troïng löôïng quaû. Loaïi saàu rieâng naøy ñöôïc xuaát khaåu sang UÙc töø cuoái thaùng 8/2007, trung bình 300 quaû/ngaøy. Saàu rieâng ruoät ñoû: Laø 1 gioáng graveolens hoang daõ, hieän nay ñaõ ñöôïc thuaàn hoùa nhöng khoâng nhieàu. Phaàn côm saàu rieâng coù töø maøu cam ñeán maøu ñoû. Moät soá yù kieán cho raèng muøi vò khoâng ñaäm ñaø nhö gioáng saàu rieâng thuaàn. TAØI LIEÄU THAM KHAÛO Ts. Traàn Vaên Chöông. Coâng ngheä Baûo quaûn – Cheá bieán noâng saûn sau thu hoaïch _ taäp 1. Ñaïi hoïc quoác gia Thaønh phoá Hoà Chí Minh. Berry, S. K. Fatty acid composition and organoleptic quality of four clones of durian Durio — A Bibliographic Review 134 (Durio zibethinus Murr.). JAOCS Journal of the American Oil Chemists’ Society 58(6). 1981. Booncherm. P. and Siriphanich. Postharvest physiology of durian pulp and husk. Kasetsan Journal (Natural Sciences).25(5). 1/1991. Michael J. Brown. Durio - A Bibliographic Review (R.K. Arora, V. Ramanatha Rao and A.N. Rao, Editors). IPGRI office for South Asia, New Delhi.1997. Tarmizi, S. and S. Nanthachai. Chapter 4: Fruit growth and development. In S. Nanthachai (Ed.). Durian: Fruit Development, Post-harvest Physiology, Handling and Marketing in ASEAN. ASEAN Food Handling Bureau, KL, Malaysia.1994.