Đề tài Tổng quan về hệ thống báo cáo tài chính

1 LÔØI MÔÛ ÑAÀU I. Söï caàn thieát cuûa ñeà taøi nghieân cöùu Keá toaùn ra ñôøi, toàn taïi vaø phaùt trieån cuøng vôùi neàn vaên minh cuûa nhaân loaïi, noù laø coâng cuï quaûn lyù kinh teá quan troïng, coù nhieäm vuï tính toaùn phaûn aùnh quùa trình hoaït ñoäng kinh teá vaø keát quûa hoaït ñoäng saûn xuaát kinh doanh. Trong neàn kinh teá thò tröôøng, keá toaùn laø phong vuõ bieåu xaùc ñònh nguoàn thoâng tin trung thöïc ñeå xaùc ñònh hieäu quûa kinh teá vaø caùc phöông aùn quaûn lyù, giuùp caùc nhaø ñaàu tö, caùc chuû doanh nghieäp, caùc taàng lôùp nhaân daân lao ñoäng söû duïng toát nhaát nguoàn voán vaø tieàn tieát kieäm cuûa mình ñeå laøm lôïi cho caùc caù nhaân, caùc doanh nghieäp vaø toaøn boä neàn kinh teá. Soá lieäu keá toaùn trung thöïc ñöôïc thoâng tin roäng raõi seõ laø tieàn ñeà cho vieäc hình thaønh vaø phaùt trieån caùc thò tröôøng, ñaëc bieät laø thò tröôøng taøi chính, taïo loøng tin cho nhaân daân, Ñaûng, chính phuû ñeå xaây döïng moät neàn kinh teá ngaøy caøng giaøu maïnh. Trong quùa trình chuyeån ñoåi cô cheá ôû nöôùc ta hieän nay, coâng taùc keá toaùn caøng trôû neân quan troïng, nhöng cuõng gaëp nhieàu khoù khaên phöùc taïp trong vieäc tìm toøi ñoåi môùi ñeå ñaùp öùng yeâu caàu quaûn lyù kinh teá taøi chính. Nhöõng naêm qua cuøng vôùi quaù trình phaùt trieån kinh teá vaø quaù trình ñoåi môùi cuûa cô cheá kinh teá, heä thoáng keá toaùn Vieät Nam ñaõ khoâng ngöøng hoaøn thieän vaø phaùt trieån goùp phaàn tích cöïc coù hieäu quûa vaøo coâng cuoäc ñoåi môùi neàn kinh teá ñaát nöôùc, ñaëc bieät laø heä thoáng baùo caùo taøi chính, moät boä phaän caáu thaønh cuûa heä thoáng keá toaùn, vôùi vai troø laø phöông tieän ñeå truyeàn ñaït nhöõng thoâng tin taøi chính coù ích cho ngöôøi söû duïng ñeå ñeà ra caùc quyeát ñònh kinh teá. Tuy ñaõ ñöôïc caûi caùch vaø hoaøn thieän, nhöng heä thoáng keá toaùn noùi chung vaø heä thoáng baùo caùo taøi chính hieän haønh noùi rieâng vaãn coøn boäc loä moät soá nhöôïc ñieåm chöa phuø 2 hôïp vôi cô cheá kinh teá, chöa ñaùp öùng ñöôïc nhu caàu thoâng tin cuûa caùc ñoái töôïng söû duïng vaø chöa thöïc söï laø coâng cuï höõu ích trong vieäc ñeà ra caùc quyeát ñònh kinh teá. Treân cô sôû nhaän thöùc veà lyù luaän, thöïc tieãn vaø trong phaïm vi nghieân cöùu moâ hình baùo caùo taøi chính hieän haønh taïi Vieät Nam, toâi mong muoán tham gia moät soá yù kieán nhoû beù nhaèm goùp phaàn hoaøn thieän hôn nöõa heä thoáng baùo caùo taøi chính ôû Vieät Nam ñeå phuø hôïp vôùi nhu caàu söû duïng thoâng tin trong neàn kinh teá thò tröôøng hieän nay. II. Muïc ñích nghieân cöùu cuûa ñeà taøi Treân cô sôû nghieân cöùu heä thoáng baùo caùo taøi chính aùp duïng cho caùc doanh nghieäp ôû Vieät Nam hieän nay, tình hình thöïc teá vieäc laäp baùo caùo taøi chính taïi caùc doanh nghieäp Vieät Nam vaø heä thoáng baùo caùo taøi chính treân theá giôùi, nhìn nhaän nhöõng öu ñieåm vaø nhöôïc ñieåm cuûa heä thoáng baùo caùo taøi chính hieän haønh ôû Vieät Nam. Töø ñoù ñöa ra moät soá yù kieán vaø phöông höôùng hoaøn thieän heä thoáng baùo caùo taøi chính. III. Phöông phaùp nghieân cöùu Phöông phaùp nghieân cöùu ñöôïc söû duïng xuyeân suoát trong ñeà taøi laø phöông phaùp duy vaät bieän chöùng. Döïa vaøo phöông phaùp naøy, vaán ñeà ñaùnh giaù nhöõng öu khuyeát ñieåm cuûa heä thoáng baùo caùo taøi chính hieän haønh ôû Vieät Nam trong giai ñoaïn hieän nay ñöôïc xem nhö laø moät hieän töôïng khaùch quan, luoân luoân bieán ñoåi vaän ñoäng vaø do ñoù heä thoáng baùo caùo taøi chính cuõng caàn thöôøng thöôøng xuyeân hoaøn thieän cho phuø hôïp. Ñoàng thôøi keát hôïp söû duïng ñoàng boä phöông phaùp phaân tích, phöông phaùp ñoái chieáu so saùnh . 3 CHÖÔNG I TOÅNG QUAN VEÀ HEÄ THOÁNG BAÙO CAÙO TAØI CHÍNH 1.1. Keá toaùn vaø muïc tieâu cuûa keá toaùn trong neàn kinh teá thò tröôøng 1.1.1 Caùc quan ñieåm vaø ñònh nghóa veà keá toaùn Coù theå ñònh nghóa keá toaùn töø hai quan ñieåm lôùn. Ñònh nghóa veà keá toaùn coù theå nhaán maïnh ñeán söû duïng thoâng tin keá toaùn, hoaëc coù theå nhaán maïnh ñeán hoaït ñoäng cuûa nhöõng ngöôøi laøm coâng taùc keá toaùn, nhöõng ngöôøi thöïc hieän kyõ thuaät vaø phöông phaùp tính toaùn . Veà söû duïng thoâng tin keá toaùn. Keá toaùn ñöôïc ñònh nghóa laø moät phöông phaùp cung caáp thoâng tin caàn thieát cho quaûn lyù coù hieäu quûa vaø ñaùnh giaù hoaït ñoäng cuûa moïi toå chöùc. Ñoù laø nhöõng thoâng tin caàn thieát cho : - Coâng taùc laäp keá hoaïch, kieåm tra vaø ra quyeát ñònh trong quaûn lyù. - Khaû naêng thanh toaùn cuûa toå chöùc ñoái vôùi caùc nhaø ñaàu tö, tín duïng, cô quan Nhaø nöôùc vaø caùc toå chöùc khaùc. Coù theå khaùi quaùt töø ñònh nghóa treân thaønh hai ñieåm chính : - Troïng taâm phuïc vuï, hoaëc tieâu ñieåm cuûa keá toaùn laø toå chöùc. Moïi thoâng tin keá toaùn cung caáp ñeàu nhaèm phuïc vuï toå chöùc. - Thoâng tin keá toaùn raát caàn thieát cho hoaït ñoäng cuûa doanh nghieäp. Nhöõng thoâng tin naøy ñöôïc duøng trong vieäc ra quyeát ñònh ôû beân trong toå chöùc ( bôûi 4 nhöõng ngöôøi giöõ vai troø quaûn lyù ) vaø caû beân ngoaøi toå chöùc ( bôûi nhöõng nhaø ñaàu tö trong vieäc boû tieàn vaøo kinh doanh ñeå mong thu ñöôïc lôïi nhuaän, bôûi caùc nhaø tín duïng trong vieäc cho doanh nghieäp vay tieàn…) Veà hoaït ñoäng keá toaùn. Ñònh nghóa thöù hai döïa treân coâng vieäc cuûa moät ngöôøi laøm keá toaùn. Trong keá toaùn, keát quûa hoaït ñoäng kinh teá cuûa doanh nghieäp ñöôïc thu thaäp, phaân tích, ño löôøng, saép xeáp, ghi cheùp, toùm taét vaø phaûn aùnh döôùi daïng thoâng tin. Ñieàu naøy cho thaáy coâng vieäc cuûa ngöôøi keá toaùn laø moät coâng vieäc toång hôïp ñoøi hoûi nhieàu hoaït ñoäng khaùc nhau. Chuû yeáu bao goàm : - Xaùc ñònh soá lieäu naøo lieân quan, thích öùng vôùi caùc quyeát ñònh ñöa ra. - Xöû lyù vaø phaân tích caùc soá lieäu lieân quan. - Chuyeån caùc soá lieäu ñoù thaønh thoâng tin phuïc vuï cho vieäc ra quyeát ñònh. Caên cöù vaøo ñieàu leä toå chöùc keá toaùn Vieät Nam thì “ Keá toaùn laø coâng vieäc ghi cheùp, tính toaùn baèng con soá döôùi hình thöùc giaù trò, hieän vaät vaø thôøi gian lao ñoäng, chuû yeáu laø döôùi hình thöùc giaù trò ñeå kieåm tra tình hình vaän ñoäng cuûa caùc loaïi taøi saûn, quaù trình vaø keát quûa hoaït ñoäng saûn xuaát kinh doanh, söû duïng voán vaø kinh phí cuûa Nhaø nöôùc cuõng nhö töøng toå chöùc xí nghieäp” Toùm laïi coù theå ñònh nghóa keá toaùn nhö laø söï ñònh daïng, ño löôøng, ghi nhaän vaø chuyeån giao thoâng tin taøi chính cuûa caùc thöïc theå kinh teá cho nhöõng ñoái töôïng caàn söû duïng. 1.1.2 Muïc tieâu cuûa keá toaùn trong neàn kinh teá thò tröôøng Töø theá kyû XVIII theo sau cuoäc caùch maïng kyõ ngheä laø söï xuaát hieän caùc coâng ty coå phaàn vaø ñaëc bieät laø thò tröôøng taøi chính, thò tröôøng chöùng khoaùn ñaõ ñaët ra cho vieäc thöïc haønh keá toaùn caùc yeâu caàu ña daïng vaø phöùc taïp hôn. Coäng theâm söï xuaát 5 hieän cuûa khuynh höôùng chuyeân moân hoaù vaø phaân chia trong phaïm vi cô caáu cuûa heä thoáng keá toaùn cuõng ñaõ aûnh höôõng ñeán söï phaân ngaønh trong keá toaùn. Trong giai ñoaïn naøy, caên cöù vaøo muïc tieâu ñaùp öùng thoâng tin, ngöôøi ta phaân chia heä thoáng keá toaùn trong doanh nghieäp thaønh hai loaïi : Keá toaùn taøi chính vaø keá toaùn quaûn trò. Muïc tieâu cuûa keá toaùn taøi chính laø saép xeáp ghi nhaän, phaân tích vaø dieãn ñaït caùc söï kieän kinh teá, phaùp lyù vaø giao dòch thöông maïi baèng moät ñôn vò ño löôøng tieàn teä, nhaèm cung caáp nhöõng döõ lieäu caàn thieát cho vieäc laäp caùc baùo caùo keá toaùn nhö : Baûng caân ñoái keá toaùn, baùo caùo keát quûa hoaït ñoäng kinh doanh….v….v… .Ñoái töôïng söû duïng thoâng tin thöôøng laø ban giaùm ñoác vaø nhöõng ngöôøi beân ngoaøi doanh nghieäp, chuû yeáu laø caùc nhaø ñaàu tö, caùc chuû nôï, caùc cô quan quaûn lyù chöùc naêng cuûa Nhaø nöôùc ñeå ñaûm baûo tính trung thöïc vaø taïo ra moät söï yeân taâm cho nhöõng ngöôøi söû duïng. Muïc tieâu cuûa keá toaùn quaûn trò laø saép xeáp, ghi nhaän, phaân tích vaø truyeàn ñaït caùc thoâng tin coù lieân quan ñeán vieäc laäp keá hoaïch, kieåm soaùt caùc boä phaän trong doanh nghieäp. Noù ñöôïc ñònh höôùng vaøo vieäc tính toaùn, phaân tích caùc chi phí, keát quûa vaø caùc moái töông quan, kieåm soaùt vaø phaân ñònh caùc traùch nhieäm giöõa caùc boä phaän trong doanh nghieäp trong vieäc thöïc hieän caùc döï toaùn chi tieâu, quyeát ñònh giaù baùn, saûn löôïng….Thoâng tin thöôøng ñöôïc cung caáp chuû yeáu cho ban giaùm ñoác ñeå hình thaønh caùc quyeát ñònh caàn thieát vaø ñeå kieåm soaùt caùc boä phaän trong doanh nghieäp, ñöôïc söû duïng trong noäi boä, khoâng cung caáp cho beân ngoaøi. Treân bình dieän toång quaùt, muïc tieâu cuûa keá toaùn laø thu thaäp vaø truyeàn ñaït caùc thoâng tin caàn thieát ñeå ñöa ra caùc quyeát ñònh coù lieân quan ñeán quaûn trò, ñaàu tö, taøi trôï, tín duïng, cho vay trong moät doanh nghieäp. Xeùt moät caùch cuï theå hôn, muïc tieâu cuûa keá toaùn laø cung caáp döõ lieäu coù lieân quan ñeán : 6 - Vieäc söû duïng caùc taøi nguyeân ( Taøi saûn ) cuûa doanh nghieäp, caùc nghóa vuï vaø traùch nhieäm ñoái vôùi taøi nguyeân vaø voán chuû sôû höõu. - Caùc bieán ñoäng veà voán do aûnh höôõng cuûa caùc haønh vi kinh teá, phaùp lyù vaø caùc giao dòch thöông maïi. - Caùc thaønh quûa ñaït ñöôïc cuûa doanh nghieäp trong moät thôøi kyø kinh doanh nhaát ñònh. 1.2. Baûn chaát vaø vai troø cuûa heä thoáng baùo caùo taøi chính 1.2.1 Baûn chaát cuûa heä thoáng baùo caùo taøi chính Theo heä thoáng keá toaùn doanh nghieäp Vieät Nam, baùo caùo taøi chính ñöôïc xaùc ñònh laø loaïi baùo caùo toång hôïp veà tình hình taøi saûn, nguoàn voán cuõng nhö tình hình veà keát quûa hoaït ñoäng kinh doanh cuûa doanh nghieäp trong moät thôøi kyø nhaát ñònh, ñöôïc theå hieän thoâng qua moät heä thoáng caùc chæ tieâu coù moái lieân heä vôùi nhau do Nhaø nöôùc quy ñònh thoáng nhaát vaø mang tính phaùp leänh. Coù caùc yeáu toá cô baûn hình thaønh baûn chaát cuûa baùo caùo taøi chính laø : - Nhöõng söï kieän ñaõ xaûy ra trong quaù khöù. - Nguyeân taéc keá toaùn cuûa cheá ñoä quy ñònh hoaëc ñöôïc thöøa nhaän. Theo vieän kieåm toaùn vieân coâng chöùng Hoa kyø ( AICPA ) “ Heä thoáng baùo caùo taøi chính ñöôïc laäp nhaèm muïc ñích phuïc vuï cho vieäc xem xeùt ñònh kyø veà quaù trình hoaït ñoäng cuûa nhaø quaûn lyù, veà tình hình ñaàu tö trong kinh doanh vaø nhöõng keát quûa ñaït ñöôïc trong thôøi kyø baùo caùo. Heä thoáng baùo caùo taøi chính phaûn aùnh söï keát hôïp cuûa nhöõng söï kieän ñöôïc ghi nhaän, nhöõng nguyeân taéc keá toaùn vaø nhöõng ñaùnh giaù cuûa caù nhaân maø trong ñoù nhöõng ñaùnh giaù vaø nguyeân taéc keá toaùn ñöôïc aùp duïng coù aûnh höôûng chuû yeáu ñeán vieäc ghi nhaän caùc söï kieän. Nhöõng ñaùnh giaù ñuùng ñaén tuyø thuoäc 7 vaøo khaû naêng vaø söï trung thöïc cuûa ngöôøi laäp baùo caùo, ñoàng thôøi phuï thuoäc vaøo söï tuaân thuû ñoái vôùi nhöõng nguyeân taéc keá toaùn ñaõ ñöôïc chaáp nhaän roäng raõi.” Coøn theo hai taùc giaõ Bryan Carberg vaø Susan Dev thì heä thoáng baùo caùo taøi chính ñöïôc thieát keá ñeå trình baøy nhöõng keát quûa cuûa nhöõng nghieäp vuï vaø nhöõng söï kieän xaûy ra trong qua khöù vaø laø keânh truyeàn ñaït thoâng tin chính cuûa nhöõng hoaït ñoäng quaûn lyù vôùi theá giôùi beân ngoaøi. Baùo caùo taøi chính ñöôïc yeâu caàu phaûi tuaân thuû luaät coâng ty, quy cheá cuûa thò tröôøng chöùng khoaùn neáu chöùng khoaùn cuûa coâng ty ñöôïc nieâm yeát. Vieäc kieåm toaùn baùo caùo taøi chính neân ñöôïc yeâu caàu bôûi luaät phaùp bôûi vì nhaø quaûn lyù coù theå laø moät nhoùm khaùc bieät vôùi nhöõng coå ñoâng, nhöõng ngöôøi ñaõ giao phoù taøi saûn cuûa hoï cho nhaø quaûn lyù. Nhö vaäy coù theå noùi, baûn chaát cuûa baùo caùo taøi chính laø phaûn aùnh söï keát hôïp cuûa nhöõng söï kieän xaûy ra trong quaù khöù vôùi nhöõng nguyeân taéc keá toaùn ñaõ ñöôïc thöøa nhaän vaø nhöõng ñaùnh giaù cuûa caù nhaân, nhaèm chuû yeáu laø cung caáp thoâng tin taøi chính höõu ích cho caùc ñoái töôïng söû duïng beân ngoaøi doanh nghieäp. Moät maët do thoâng tin trình baøy treân baùo caùo taøi chính chòu söï chi phoái bôûi nhöõng ñaùnh giaù cuûa ngöôøi laäp baùo caùo taøi chính, maët khaùc do coù söï taùch bieät giöõa söï sôõ höõu vaø khaû naêng kieåm soaùt cuûa ngöôøi cung caáp voán cho doanh nghieäp, neân baùo caùo taøi chính ñöôïc laäp ñoøi hoûi phaûi ñöôïc kieåm toaùn bôûi moät toå chöùc kieåm toaùn ñoäc laäp. 1.2.2 Vai troø cuûa baùo caùo taøi chính Baùo caùo taøi chính toång hôïp heä thoáng caùc hieän töôïng kinh teá phaùt sinh, giaùm ñoác sau khi caùc nghieäp vuï kinh teá phaùt sinh keát thuùc. Baùo caùo taøi chính laø xuaát phaùt ñieåm cho vieäc thieát keá xaây döïng cheá ñoä keá toaùn, phöông phaùp keá toaùn : chöùng töø, taøi khoaûn, tính giaù… vaø laø cô sôû ñeå xaây döïng caùc phöông phaùp keá toaùn khaùc. Trong quaù trình toå chöùc coâng taùc keá toaùn cuûa moät doanh nghieäp, muïc tieâu cuûa heä thoáng keá 8 toaùn vaø vaán ñeà troïng taâm chính laø heä thoáng thoâng tin caùc chæ tieâu keá toaùn phaûi trình baøy. Veà maët kinh teá, baùo caùo taøi chính cung caáp thoâng tin cho nhaø quaûn lyù vaø chuû yeáu laø caùc nhaø ñaàu tö beân ngoaøi doanh nghieäp, laø coâng cuï ñeå ra quyeát ñònh. Theo “ Baùo caùo coâng ty “ ñöôïc xuaát baûn bôûi toå chöùc keá toaùn vieân chuyeân nghieäp ôû Anh vaø xöù Wales ( 1975 ), nhöõng ngöôøi söû duïng baùo caùo taøi chính bao goàm : + Nhöõng ngöôøi chuû sôõ höõu vaø coå ñoâng : Hoï caàn bieát nhöõng ruõi ro veà voán, caàn caùc thoâng tin veà caùc ruõi ro tieàm taøng trong caùc doanh nghieäp coù lieân quan ñeán khoaûn ñaàu tö cuûa hoï. Hoï caàn nhöõng thoâng tin ñeå ra caùc quyeát ñònh mua baùn caùc chöùng khoaùn, ñaùnh giaù khaû naêng traû coå töùc cuûa doanh nghieäp. + Nhaø cho vay : Hoï quan taâm ñeán caùc thoâng tin giuùp hoï xaùc ñònh xem caùc khoaûn nôï goác vaø laõi cuûa hoï coù ñöôïc traû khi ñeán haïn khoâng. + Nhaø cung caáp : Hoï quan taâm ñeán nhöõng thoâng tin coù khaû naêng giuùp hoï xaùc ñònh xem nhöõng khoaûn tieàn maø doanh nghieäp nôï lieäu coù ñöôïc traû ñuùng haïn khoâng. Nhöõng tín chuû thöông maïi thöôøng quan taâm ñeán doanh nghieäp trong khoaûng thôøi gian ngaén hôn so vôùi caùc nhaø cho vay, tröø tröôøng hôïp hoï phuï thuoäc vaøo söï lieân tuïc saûn xuaát cuûa doanh nghieäp vì doanh nghieäp laø khaùch mua haøng chính cuûa hoï. + Khaùch haøng : Hoï quan taâm ñeán nhöõng thoâng tin veà khaû naêng tieáp tuïc hoaït ñoäng cuûa doanh nghieäp, ñaëc bieät laø khi hoï coù nhöõng moái lieân heä daøi haïn hoaëc phuï thuoäc vaøo doanh nghieäp. + Nhaân vieân Coâng ty : Nhaân vieân vaø caùc nhoùm ñaïi dieän cuûa hoï quan taâm ñeán caùc thoâng tin veà tính oån ñònh vaø khaû naêng sinh lôïi cuûa doanh nghieäp. Hoï cuõng quan taâm ñeán caùc thoâng tin giuùp hoï ñaùnh giaù khaû naêng chi traû löông, trôï caáp höu trí vaø thôøi cô tuyeån duïng lao ñoäng cuûa doanh nghieäp. 9 + Chính phuû : Hoï quan taâm ñeán vieäc phaân boå caùc nguoàn löïc vaø vì theá maø hoï quan taâm ñeán caû hoaït ñoäng cuûa doanh nghieäp. Hoï cuõng yeâu caàu caùc thoâng tin ñeå ñieàu chænh caùc hoaït ñoäng cuûa doanh nghieäp, xaùc ñònh chính saùch thueá vaø coi ñoù laø cô sôû cho vieäc thoáng keâ thu nhaäp quoác daân cuõng nhö caùc thoáng keâ khaùc töông töï. + Coâng chuùng : Doanh nghieäp aûnh höôõng ñeán coâng chuùng baèng nhieàu daïng, doanh nghieäp coù theå ñoùng goùp lôùn vaøo neàn kinh teá cuûa ñòa phöông nhö tuyeån duïng lao ñoäng vaø mua haøng cuûa nhaø cung caáp ñòa phöông. Caùc baùo caùo taøi chính coù theå trôï giuùp coâng chuùng baèng vieäc cung caáp thoâng tin veà xu höôùng phaùt trieån vaø khaû naêng taêng tröôûng gaàn , cuõng nhö caùc laõnh vöïc hoaït ñoäng cuûa doanh nghieäp. 1.3. Muïc tieâu vaø caùc tieâu chuaån cuûa baùo caùo taøi chính 1.3.1 Moâi tröôøng keá toaùn vaø caùc yeáu toá aûnh höôõng Keá toaùn cuõng nhö caùc hoaït ñoäng ngaønh ngheà khaùc laø moät boä phaän khoâng theå taùch rôøi khoûi moät moâi tröôøng nhaát ñònh. Moâi tröôøng keá toaùn laø nhöõng ñieàu kieän raøng buoäc vaø nhöõng aûnh höôõng kinh teá chính trò, xaõ hoäi, luaät phaùp caáu thaønh moâi tröôøng lyù thuyeát vaø moâi tröôøng thöïc haønh keá toaùn. Taát caû nhöõng yeáu toá naøy thay ñoåi theo thôøi gian vaø mang tính lòch söû. Moâi tröôøng naøy luoân luoân bieán ñoåi do ñoù noù giaûi thích muïc tieâu cuûa baùo caùo taøi chính coù nhöõng bieán ñoåi so vôùi trong quaù khöù. Coù ba yeáu toá chính trong caùc yeáu toá chi phoái : + Söï khan hieám cuûa caùc taøi nguyeân thieân nhieân . Ñieàu naøy baét buoäc con ngöôøi ruùt tæa vaø söû duïng taøi nguyeân thieân nhieân nhaèm ñem laïi lôïi ích cao nhaát, ñaõ chi phoái neân vieäc xaây döïng moät moâ hình thoâng tin maø ôû ñoù cho pheùp con ngöôøi coù theå nhaän thöùc vaø söû duïng moät caùch toái öu caùc cuûa caûi, ñoàng thôøi phaân bieät ñöôïc nhöõng ngöôøi söû duïng taøi saûn coù hieäu quaû vaø laõng phí. 10 + Söï taùch rôøi giöõa ngöôøi chuû sôõ höõu taøi saûn vaø ngöôøi quaûn lyù vaø söû duïng caùc taøi saûn. Töông öùng vôùi ñaëc tröng laø söï hình thaønh moät taàng lôùp quaûn trò vieân chuyeân nghieäp. Ñaëc tröng naøy noù coù taùc ñoäng ñeán vieäc xaây döïng moâ hình thoâng tin, ngöôøi ta ñoøi hoûi caùc thoâng tin keá toaùn phaûi giuùp cho ngöôøi chuû sôõ höõu kieåm soaùt ñöôïc vieäc quaûn trò vaø söû duïng coù hieäu quaû taøi saûn. Nhö vaäy ngöôøi ta ñaõ ñöa yeáu toá kieåm soaùt vaøo muïc tieâu xaây döïng baùo caùo taøi chính vaø yeáu toá naøy ngaøy nay khoâng theå taùch rôøi ngaønh ngheà keá toaùn. + Söï xuaát hieän moät taàng lôùp söû duïng thoâng tin taøi chính môùi. Chính nhöõng taàng lôùp naøy vôùi nhöõng nhu caàu ña daïng vaø phöùc taïp ñaõ coù aûnh höôõng ñeán söï löïa choïn vaø trình baøy moâ hình thoâng tin trong baùo caùo taøi chính. Ngoaøi caùc yeáu toá treân coøn coù moät soá yeáu toá khaùc cuõng taùc ñoäng khoâng nhoû ñeán moâi tröôøng keá toaùn nhö : Heä thoáng luaät phaùp, luaät thueá, möùc ñoä laïm phaùt, yeáu toá vaên hoaù, chính trò xaõ hoäi…. 1.3.2 Muïc tieâu cuûa baùo caùo taøi chính Theo quan ñieåm toång quaùt, muïc tieâu cuûa thoâng tin trong baùo caùo taøi chính laø cung caáp nhöõng chæ daãn höõu ích cho vieäc laáy caùc quyeát ñònh veà quaûn trò, ñaàu tö, tín duïng… veà moät thöïc theå. Theo moät quan ñieåm ít toång quaùt hôn, muïc tieâu cuûa thoâng tin trong baùo caùo taøi chính laø trình baøy nhöõng chæ daãn cho pheùp tieân lieäu nhöõng soá tieàn, lòch trình vaø khaû naêng thu tieàn veà trong töông lai. Thaùng 12/1988 uûy ban chuaån möïc keá toaùn thuoäc vieän caùc keá toaùn vieân coâng chöùng Canaña coù boå sung theâm caùc kieán nghò vaø hieän nay ñaõ coù hieäu löïc phaùp lyù lieân quan ñeán vieäc trình baøy caùc thoâng tin keá toaùn nhö sau: “ Muïc tieâu cuûa baùo caùo taøi chính laø truyeàn ñaït nhöõng thoâng tin höõu ích cho caùc nhaø ñaàu tö, caùc chuû nôï vaø nhöõng ngöôøi söû duïng khaùc caàn phaûi ñöa ra caùc quyeát ñònh vaø sung duïng taøi nguyeân 11 hoaëc ñaùnh giaù nhöõng theå thöùc maø ban giaùm ñoác thöïc hieän nhieäm vuï quaûn trò cuûa mình “ . Do ñoù baùo caùo taøi chính phaûi cung caáp caùc thoâng tin veà : + Caùc taøi saûn coù, caùc quyeàn vaø nghóa vuï, caùc voán rieâng cuûa chuû sôõ höõu trong moät thöïc theå kinh teá. + Söï tieán trieãn cuûa caùc taøi saûn, caùc quyeàn lôïi, nghóa vuï vaø voán cuûa chuû sôõ höõu. + Thaønh tích kinh teá cuûa moät thöïc theå. Noùi caùch khaùc, muïc ñích cuûa baùo caùo taøi chính laø cung caáp nhöõng thoâng tin veà tình hình taøi chính, tình hình kinh doanh vaø nhöõng bieán ñoäng veà tình hình taøi chính cuûa doanh nghieäp. Nhöõng thoâng tin naøy raát höõu ích giuùp cho ngöôøi söû duïng ra caùc quyeát ñònh kinh teá kòp thôøi. Caùc baùo caùo taøi chính ñöôïc laäp theo muïc ñích naøy ñaùp öùng nhöõng yeâu caàu chung cuûa haàu heát nhöõng ngöôøi söû duïng . Tuy nhieân, caùc baùo caùo taøi chính khoâng cung caáp toaøn boä caùc thoâng tin maø ngöôøi söû duïng yeâu caàu ñeå ra caùc quyeát ñònh veà quaûn lyù kinh teá vì chuùng chæ ñöa ra nhöõng aûnh höôõng taøi chính quaù khöù vaø cuõng khoâng baét buoäc cung caáp caùc thoâng tin phi taøi chính. Baùo caùo taøi chính cuõng trình baøy keát quûa veà khaû naêng vaø traùch nhieäm quaûn lyù cuûa caùc nhaø quaûn lyù doanh nghieäp ñoái vôùi nhöõng nguoàn löïc maø hoï ñöôïc pheùp söû duïng. Nhöõng ngöôøi söû duïng muoán ñaùnh giaù veà khaû naêng vaø traùch nhieäm quaûn lyù cuûa caùc nhaø quaûn lyù, ñieàu naøy seõ giuùp ngöôøi söû duïng ra caùc quyeát ñònh quaûn lyù kinh teá kòp thôøi. Ví duï , quyeát ñònh giöõ laïi hay baùn caùc khoaûn ñaàu tö, boå nhieäm hay thay theá caùc nhaø quaûn lyù. 12 1.3.3 Caùc tieâu chuaån chaát löôïng cuûa thoâng tin keá toaùn Sau khi ñaõ xaùc ñònh muïc tieâu cuûa baùo caùo taøi chính, vaán ñeà tieáp theo laø xaùc ñònh soá löôïng vaø loaïi thoâng tin phaûi cung caáp, hình thöùc maø thoâng tin naøy neân ñöôïc trình baøy. Tieâu chuaån haøng ñaàu ñeå ñaùnh giaù söï löïa choïn veà keá toaùn laø tieâu chuaån veà tính höõu ích cho vieäc laáy caùc quyeát ñònh. Ñeå coù theå phaân bieät giöõa moät thoâng tin coù chaát löôïng cao ( höõu ích hôn ) vaø moät thoâng tin coù phaåm chaát keùm ( ít höõu ích ) phaûi keå ñeán caùc tieâu chuaån laøm cho thoâng tin coù ích. Trong taøi lieäu cuûa Uûy ban chuaån möïc keá toaùn quoác teá ( IASC), ngöôøi ta neâu ra caùc tính chaát ñònh tính cô baûn laøm cho caùc thoâng tin trong baùo caùo taøi chính coù ích cho ngöôøi söû duïng. Ñoù laø : Deå hieåu, phuø hôïp, ñaùng tin caäy vaø so saùnh ñöôïc. Trong ñieàu kieän neàn kinh teá Vieät Nam, coù theå boå sung tính nhaát quaùn trong vieäc vaän duïng caùc phöông phaùp keá toaùn bôûi vì tính chaát naøy boå sung vaø laøm cho tính coù theå so saùnh trôû neân toát hôn. 1.3.3.1 Tính deå hieåu Chaát löôïng cô baûn cuûa caùc thoâng tin do caùc baùo caùo taøi chính cung caáp laø nhöõng thoâng tin naøy phaûi deå hieåu ñoái vôùi ngöôøi söû duïng. Ngöôøi söû duïng ôû ñaây ñöôïc hieåu laø ngöôøi coù kieán thöùc veà kinh doanh vaø hoaït ñoäng kinh teá, hieåu bieát veà keá toaùn ôû möùc vöøa phaûi, saün loøng nghieân cöùu caùc thoâng tin ñöôïc cung caáp vôùi möùc ñoä taäp trung suy nghó vöøa phaûi. Tuy nhieân, thoâng tin veà nhöõng vaán ñeà phöùc taïp caàn ñöôïc keøm theo baùo caùo taøi chính vì noù phuïc vuï cho caùc yeâu caàu ra quyeát ñònh veà quaûn lyù kinh teá cuûa ngöôøi söû duïng, nhöõng thoâng tin naøy khoâng theå bò loaïi ra vì lyù do laø noù coù theå seõ laø raát khoù hieåu ñoái vôùi ngöôøi söû duïng. 13 1.3.3.2 Tính thích hôïp Ñeå coù ích, caùc thoâng tin phaûi phuø hôïp ñeå ñaùp öùng caùc yeâu caàu ñöa ra caùc quyeát ñònh kinh teá cuûa ngöôøi söû duïng. Nhöõng thoâng tin coù chaát löôïng phuø hôïp laø nhöõng thoâng tin coù taùc ñoäng ñeán quyeát ñònh kinh teá cuûa ngöôøi söû duïng baèng caùch giuùp hoï ñaùnh giaù caùc söï kieän quùa khöù, hieän taïi, töông lai hoaëc xaùc nhaän, chænh lyù caùc ñaùnh giaù quaù khöù cuûa hoï. Vai troø xaùc nhaän vaø döï ñoaùn cuûa caùc thoâng tin coù quan heä töông hoå laãn nhau. Ví duï caùc thoâng tin veà möùc ñoä taøi saûn vaø cô caáu taøi saûn hieän coù raát coù giaù trò ñoái vôùi ngöôøi söû duïng khi hoï muoán döï ñoaùn khaû naêng cuûa doanh nghieäp ñeå taän duïng cô hoäi vaø phaûn öùng vôùi caùc tình huoáng ngöôïc laïi. Caùc thoâng tin töông töï ñoùng vai troø xaùc nhaän veà caùc chaån ñoaùn quaù khöù, ví duï, tìm ra caùch thöùc ñeå xaây döïng neân doanh nghieäp hoaëc laäp keá hoaïch kinh doanh. Tuy nhieân neáu coù söï chaäm treå trong vieäc baùo caùo caùc thoâng tin thì söï chaäm treå ñoù coù theå laøm maát ñi tính phuø hôïp cuûa caùc thoâng tin. Vì vaäy, thoâng tin phaûi ñöôïc coâng boá kòp thôøi ñeå caùc ñoái töôïng söû duïng ñöa ra caùc quyeát ñònh ñuùng luùc, tröôùc khi caùc cô may coù aûnh höôõng ñeán quyeát ñònh cuûa hoï troâi qua. Ñeå cung caáp nhöõng thoâng tin treân cô sôû kòp thôøi, ngöôøi ta cho raèng caàn thieát phaûi baùo caùo tröôùc khi taát caû caùc phöông dieän cuûa giao dòch hoaëc söï kieän ñöôïc nhaän bieát. Nhö vaäy, ñeå thoâng tin treân baùo caùo keá toaùn ñöôïc thích hôïp, noù phaûi coù caùc phaåm chaát : Moät giaù trò döï kieán, moät giaù trò xaùc nhaän vaø söï coâng boá kòp thôøi. 1.3.3.3 Tính ñaùng tin caäy Ñeå höõu ích, thoâng tin phaûi ñaùng tin caäy. Caùc thoâng tin coù chaát löôïng ñaùng tin caäy khi chuùng khoâng maéc nhöõng sai laàm nghieâm troïng hoaëc phaûn aùnh meùo moù moät caùch coá yù vaø coù theå phuï thuoäc vaøo ngöôøi söû duïng khi söû duïng caùc thoâng tin ñoù cho moät muïc ñích khaùch quan hôïp lyù. Caùc thoâng tin coù theå thích hôïp nhöng laïi khoâng 14 ñaùng tin caäy veà baûn chaát hoaëc caùch trình baøy bôûi vì caùc thoâng tin naøy coù theå coù nhöõng sai laàm maø ngöôøi ta chöa phaùt hieän ra. Moät thoâng tin coù ñoä tin caäy phaûi hoäi ñuû caùc phaåm chaát sau ñaây : + Trình baøy trung thöïc Ñeå coù ñoä tin caäy, caùc thoâng tin phaûi ñöôïc trình baøy moät caùch trung thöïc veà nhöõng giao dòch vaø caùc söï kieän khaùc coù lieân quan. Noù trôï giuùp cho vieäc trình baøy hoaëc coù theå ñöôïc döï kieán laø hôïp lyù ñeå trình baøy. Haàu heát caùc thoâng tin taøi chính ñeàu phuï thuoäc vaøo moät soá ruõi ro do vieäc trình baøy chöa chính xaùc vôùi tình hình thöïc teá, ví duï thoâng tin khoâng khaùch quan voâ tö hoaëc do nhöõng khoù khaên tieàm taøng trong vieäc xaùc ñònh caùc nghieäp vuï söï kieän. Vì vaäy baùo caùo taøi chính caàn trình baøy moät caùch trung thöïc caùc nghieäp vuï, söï kieän khaùc coù lieân quan ñeán vieäc ñaùnh giaù taøi saûn coù, coâng nôï, voán töï coù cuûa doanh nghieäp vaøo thôøi ñieåm laäp baùo caùo maø nhöõng chæ tieâu ñoù ñaùp öùng ñöôïc yeâu caàu cuûa caùc tieâu thöïc haïch toaùn. + Hình thaùi sôõ höõu Neáu thoâng tin ñöôïc trình baøy moät caùch trung thöïc veà nhöõng nghieäp vuï vaø söï kieän khaùc maø chuùng phaûi trình baøy, ñieàu caàn thieát ôû ñaây laø nhöõng thoâng tin ñoù ñöôïc tính toaùn vaø trình baøy phuø hôïp vôùi baûn chaát kinh teá vaø hình thaùi sôõ höõu chöù khoâng ñôn thuaàn chæ laø hình thöùc phaùp lyù cuûa chuùng. Hình thaùi cuûa caùc giao dòch hoaëc caùc söï kieän khoâng phaûi luùc naøo cuõng nhaát quaùn vôùi hình thöùc phaùp lyù hoaëc hình thöùc cô caáu cuûa chuùng. Ví duï : Moät doanh nghieäp coù theå nhöôïng baùn moät taøi saûn cho doanh nghieäp khaùc theo phöông thöùc naøo ñoù ñeå laäp thaønh nhöõng chöùng töø chuyeån giao quyeàn sôõ höõu phaùp lyù cho ngöôøi mua, nhöng cuõng coù theå trong thoaû thuaän mua baùn seõ coù moät ñieàu khoaûn laø doanh nghieäp tieáp tuïc ñöôïc höôõng caùc lôïi ích kinh teá do taøi 15 saûn naøy mang laïi trong töông lai. Trong nhöõng tröôøng hôïp nhö vaäy, vieäc baùo caùo baùn haøng seõ khoâng trình baøy ñöôïc toaøn boä caùc nghieäp vuï phaùt sinh. + Tính khaùch quan Ñeå coù ñoä tin caäy cao, thoâng tin trong caùc baùo caùo taøi chính phaûi khaùch quan, khoâng bò xuyeân taïc, boùp meùo moät caùch coá yù. Caùc baùo caùo taøi chính seõ khoâng ñöôïc coi laø khaùch quan neáu nhö baèng vieäc löïa choïn hoaëc trình baøy thoâng tin chuùng coù aûnh höôõng ñeán vieäc ra caùc quyeát ñònh hoaëc xeùt ñoaùn vaø caùch löïa choïn trình baøy ñoù nhaèm ñaït ñeán keát quûa maø ngöôøi laäp baùo caùo ñaõ bieát tröôùc. + Tính thaän troïng Nhöõng ngöôøi laäp baùo caùo taøi chính thöôøng phaûi trình baøy caùc noäi dung veà nhieàu söï kieän, tình theá khoâng chaéc chaén khoù coù theå traùnh ñöôïc, chaúng haïn nhö khaû naêng thu hoài caùc khoaûn nôï khoù ñoøi, thôøi gian höõu duïng coù theå cuûa maùy moùc thieát bò. Caùc yeáu toá khoâng chaéc chaén nhö vaäy ñöôïc haïch toaùn baèng caùch trình baøy noäi dung, baûn chaát cuûa noù vaø thöïc hieän nguyeân taéc thaän troïng trong vieäc laäp baùo caùo taøi chính. Thaän troïng bao goàm caû möùc ñoä löôøng tröôùc caùc söï kieän caàn xeùt ñoaùn trong quùa trình döï ñoaùn treân cô sôõ nhöõng döõ lieäu khoâng thaät chaéc chaén, ví duï taøi saûn vaø thu nhaäp thì khoâng ñöôïc tính cao leân, ngöôïc laïi coâng nôï vaø chi phí khoâng ñöôïc tính thaáp xuoáng. Tuy nhieân, vieäc thöïc hieän tính thaän troïng khoâng coù nghóa laø che daáu nguoàn döï tröõ hoaëc laäp caùc quyõ döï phoøng lôùn hôn yeâu caàu thöïc teá. Vieäc coá yù ghi giaù trò cuûa taøi saûn hoaëc thu nhaäp thaáp hôn thöïc teá hoaëc xaùc ñònh chi phí, coâng nôï cao hôn thöïc teá khoâng ñöôïc coi laø söï thaän troïng maø laø xuyeân taïc söï thaät vaø ñieàu naøy seõ daãn ñeán vieäc caùc thoâng tin trong baùo caùo taøi chính thieáu khaùch quan. 16 1.3.3.4 Tính so saùnh ñöôïc vaø tính nhaát quaùn Vì ngöôøi söû duïng phaûi so saùnh caùc thoâng tin trong caùc baùo caùo taøi chính cuûa kyø naøy vôùi kyø tröôùc ñeå xaùc ñònh xu höôùng bieán ñoäng veà tình hình taøi chính vaø kinh doanh cuûa doanh nghieäp. Ngöôøi söû duïng cuõng phaûi so saùnh caùc baùo caùo taøi chính cuûa caùc doanh nghieäp khaùc nhau ñeå ñaùnh giaù moái töông quan veà tình hình taøi chính, tình hình kinh doanh vaø caùc thay ñoåi veà tình hình taøi chính cuûa caùc doanh nghieäp. Vì vaây, vieäc xaùc ñònh tính toaùn vaø trình baøy caùc aûnh höôõng taøi chính cuûa caùc giao dòch vaø caùc söï kieän phaûi ñöôïc tieán haønh moät caùch nhaát quaùn giöõa kyø naøy vôùi caùc kyø khaùc trong phaïm vi moät doanh nghieäp vaø giöõa caùc doanh nghieäp vôùi nhau. Ñieàu quan troïng laø baùo caùo taøi chính phaûi trình baøy caùc thoâng tin töông öùng töø caùc kyø tröôùc. Moät nguï yù quan troïng cuûa tính chaát ñònh tính veà tính coù theå so saùnh ñöôïc laø ngöôøi söû duïng phaûi ñöôïc thoâng baùo veà caùc chính saùch keá toaùn maø doanh nghieäp aùp duïng ñeå laäp caùc baùo caùo taøi chính cuõng nhö moïi thay ñoåi veà caùc chính saùch naøy vaø aûnh höôõng cuûa nhöõng thay ñoåi ñoù, giuùp baùo caùo taøi chính coù theå so saùnh ñöôïc vôùi nhau. Phẩm chất naøy yeâu caàu caùc doanh nghieäp phaûi söû duïng nhöõng phöông phaùp keá toaùn gioáng nhau töø taøi khoaù naøy sang taøi khoaù khaùc, nghóa laø khoâng thay ñoåi moät caùch tuøy tieän. Söï nhaát quaùn veà phöông phaùp ghi cheùp vaø trình baøy thoâng tin laøm cho baùo caùo keá toaùn cuûa doanh nghieäp coù theå so saùnh ñöôïc töø taøi khoaù naøy sang taøi khoaù khaùc. Tuy nhieân, tính nhaát quaùn cuûa phöông phaùp keá toaùn khoâng bao haøm moät söï coá ñònh veà caùc phöông phaùp vaän duïng, caùc coâng ty coù quyeàn thay ñoåi phöông phaùp keá toaùn neáu hoï cho laø caàn thieát. Söï thay ñoåi naøy chæ coù giaù trò khi coâng ty chöùng minh ñöôïc phöông phaùp môùi choïn ñeå thay ñoåi toát hôn phöông phaùp ñang aùp duïng. 17 1.4. Trình baøy vaø coâng boá baùo caùo taøi chính theo chuaån möïc keá toaùn Vieät Nam ( Chuaån möïc soá 01 – Chuaån möïc chung ) 1.4.1 Caùc yeáu toá cuûa baùo caùo taøi chính Baùo caùo taøi chính phaûn aùnh tình hình taøi chính cuûa doanh nghieäp baèng caùch toång hôïp caùc nghieäp vuï kinh teá, taøi chính coù cuøng tính chaát kinh teá thaønh caùc yeáu toá cuûa baùo caùo taøi chính. Caùc yeáu toá lieân quan tröïc tieáp ñeán vieäc xaùc ñònh tình hình taøi chính trong Baûng caân ñoái keá toaùn laø Taøi saûn, Nôï phaûi traû vaø Voán chuû sôû höõu. Caùc yeáu toá lieân quan tröïc tieáp ñeán ñaùnh giaù tình hình vaø keát quûa kinh doanh trong Baùo caùo keát quaû hoaït ñoäng kinh doanh laø Doanh thu, Thu nhaäp khaùc, Chi phí vaø Keát quûa kinh doanh. 1.4.1.1 Tình hình taøi chính Caùc yeáu toá coù lieân quan tröïc tieáp tôùi vieäc xaùc ñònh vaø ñaùnh giaù tình hình taøi chính laø Taøi saûn, Nôï phaûi traû vaø Voán chuû sôû höõu. Nhöõng yeáu toá naøy ñöôïc ñònh nghóa nhö sau : (a) Taøi saûn : Laø nguoàn löïc do doanh nghieäp kieåm soaùt vaø coù theå thu ñöôïc lôïi ích kinh teá trong töông lai. (b) Nôï phaûi traû : Laø nghóa vuï hieän taïi cuûa doanh nghieäp phaùt sinh töø caùc giao dòch vaø söï kieän ñaõ qua maø doanh nghieäp phaûi thanh toaùn töø caùc nguoàn löïc cuûa mình. (c) Voán chuû sôû höõu : Laø giaù trò voán cuûa doanh nghieäp ñöôïc tính baèng soá cheânh leäch giöõa giaù trò Taøi saûn cuûa doanh nghieäp tröø Nôï phaûi traû. 18 Khi xaùc ñònh caùc khoaûn muïc trong caùc yeáu toá cuûa baùo caùo taøi chính phaûi chuù yù ñeán hình thöùc sôû höõu vaø noäi dung kinh teá cuûa chuùng. Trong moät soá tröôøng hôïp, taøi saûn khoâng thuoäc quyeàn sôû höõu cuûa doanh nghieäp nhöng caên cöù vaøo noäi dung kinh teá cuûa taøi saûn thì ñöôïc phaûn aùnh trong caùc yeáu toá cuûa baùo caùo taøi chính. + Taøi saûn Lôïi ích kinh teá trong töông lai cuûa moät taøi saûn laø tieàm naêng laøm taêng nguoàn tieàn vaø caùc khoaûn töông ñöông tieàn cuûa doanh nghieäp hoaëc laøm giaûm bôùt caùc khoaûn tieàn maø doanh nghieäp phaûi chi ra. Lôïi ích kinh teá trong töông lai cuûa moät taøi saûn ñöôïc theå hieän trong caùc tröôøng hôïp, nhö : (a) Ñöôïc söû duïng moät caùch ñôn leû hoaëc keát hôïp vôùi caùc taøi saûn khaùc trong saûn xuaát saûn phaåm ñeå baùn hay cung caáp dòch vuï cho khaùch haøng. (b) Ñeå baùn hoaëc trao ñoåi laáy taøi saûn khaùc. (c) Ñeå thanh toaùn caùc khoaûn nôï phaûi traû. (d) Ñeå phaân phoái cho caùc chuû sôû höõu doanh nghieäp. Taøi saûn ñöôïc bieåu hieän döôùi hình thaùi vaät chaát nhö nhaø xöôûng, maùy moùc, thieát bò, vaät tö, haøng hoaù hoaëc khoâng theå hieän döôùi hình thaùi vaät chaát nhö baûn quyeàn, baèng saùng cheá nhöng phaûi thu ñöôïc lôïi ích kinh teá trong töông lai vaø thuoäc quyeàn kieåm soaùt cuûa doanh nghieäp. Taøi saûn cuûa doanh nghieäp coøn bao goàm caùc taøi saûn khoâng thuoäc quyeàn sôû höõu cuûa doanh nghieäp nhöng doanh nghieäp kieåm soaùt ñöôïc vaø thu ñöôïc lôïi ích kinh teá trong töông lai, nhö taøi saûn thueâ taøi chính, hoaëc coù nhöõng taøi saûn thuoäc quyeàn sôû höõu cuûa doanh nghieäp vaø thu ñöôïc lôïi ích kinh teá trong töông lai nhöng coù theå khoâng 19 kieåm soaùt ñöôïc veà maët phaùp lyù, nhö bí quyeát kyõ thuaät thu ñöôïc töø hoaït ñoäng trieån khai coù theå thoûa maõn caùc ñieàu kieän trong ñònh nghóa veà taøi saûn khi caùc bí quyeát ñoù coøn giöõ ñöôïc bí maät vaø doanh nghieäp coøn thu ñöôïc lôïi ích kinh teá. Taøi saûn cuûa doanh nghieäp ñöôïc hình thaønh töø caùc giao dòch hoaëc caùc söï kieän ñaõ qua, nhö goùp voán, mua saém, töï saûn xuaát, ñöôïc caáp, ñöôïc bieáu taëng. Caùc giao dòch hoaëc caùc söï kieän döï kieán seõ phaùt sinh trong töông lai khoâng laøm taêng taøi saûn. Thoâng thöôøng khi caùc khoaûn chi phí phaùt sinh seõ taïo ra taøi saûn. Ñoái vôùi caùc khoaûn chi phí khoâng taïo ra lôïi ích kinh teá trong töông lai thì khoâng taïo ra taøi saûn. Hoaëc coù tröôøng hôïp khoâng phaùt sinh chi phí nhöng vaãn taïo ra taøi saûn, nhö voán goùp, taøi saûn ñöôïc caáp, ñöôïc bieáu taëng. + Nôï phaûi traû Nôï phaûi traû xaùc ñònh nghóa vuï hieän taïi cuûa doanh nghieäp khi doanh nghieäp nhaän veà moät taøi saûn, tham gia moät cam keát hoaëc phaùt sinh caùc nghóa vuï phaùp lyù. Vieäc thanh toaùn caùc nghóa vuï hieän taïi coù theå ñöôïc thöïc hieän baèng nhieàu caùch, nhö : (a) Traû baèng tieàn. (b) Traû baèng taøi saûn khaùc. (c) Cung caáp dòch vuï. (d) Thay theá nghóa vuï naøy baèng nghóa vuï khaùc. (ñ) Chuyeån ñoåi nghóa vuï nôï phaûi traû thaønh voán chuû sôû höõu. Nôï phaûi traû phaùt sinh töø caùc giao dòch vaø söï kieän ñaõ qua, nhö mua haøng hoaù chöa traû tieàn, söû duïng dòch vuï chöa thanh toaùn, vay nôï, cam keát baûo haønh haøng hoaù, cam keát nghóa vuï hôïp ñoàng, phaûi traû nhaân vieân, thueá phaûi noäp, phaûi traû khaùc. + Voán chuû sôû höõu 20 Voán chuû sôû höõu ñöôïc phaûn aùnh trong baûng caân ñoái keá toaùn, goàm : voán cuûa caùc nhaø ñaàu tö, thaëng dö voán coå phaàn, lôïi nhuaän giöõ laïi, caùc quõy, lôïi nhuaän chöa phaân phoái, cheânh leäch tyû giaù vaø cheânh leäch ñaùnh giaù laïi taøi saûn. (a) Voán cuûa caùc nhaø ñaàu tö coù theå laø voán cuûa chuû doanh nghieäp, voán goùp, voán coå phaàn, voán Nhaø nöôùc. (b) Thaëng dö voán coå phaàn laø cheânh leäch giöõa meänh giaù coå phieáu vôùi giaù thöïc teá phaùt haønh. (c) Lôïi nhuaän giöõ laïi laø lôïi nhuaän sau thueá giöõ laïi ñeå tích luõy boå sung voán. (d) Caùc quõy nhö quõy döï tröõ, quõy döï phoøng, quyõ ñaàu tö phaùt trieån. (e) Lôïi nhuaän chöa phaân phoái laø lôïi nhuaän sau thueá chöa chia cho chuû sôû höõu hoaëc chöa trích laäp caùc quõy. (f) Cheânh leäch tyû giaù goàm : - Cheânh leäch tyû giaù phaùt sinh trong quaù trình ñaàu tö xaây döïng. - Cheânh leäch tyû giaù phaùt sinh khi doanh nghieäp ôû trong nöôùc hôïp nhaát baùo caùo taøi chính cuûa caùc hoaït ñoäng ôû nöôùc ngoaøi söû duïng ñôn vò tieàn teä keá toaùn khaùc vôùi ñôn vò tieàn teä keá toaùn cuûa doanh nghieäp baùo caùo. (g) Cheânh leäch ñaùnh giaù laïi taøi saûn laø cheânh leäch giöõa giaù trò ghi soå cuûa taøi saûn vôùi giaù trò ñaùnh giaù laïi taøi saûn khi coù quyeát ñònh cuûa Nhaø nöôùc, hoaëc khi ñöa taøi saûn ñi goùp voán lieân doanh, coå phaàn. 1.4.1.2 Tình hình kinh doanh Lôïi nhuaän laø thöôùc ño keát quûa hoaït ñoäng kinh doanh cuûa doanh nghieäp. Caùc yeáu toá lieân quan tröïc tieáp ñeán vieäc xaùc ñònh lôïi nhuaän laø Doanh thu, Thu nhaäp khaùc 21 vaø Chi phí. Doanh thu, Thu nhaäp khaùc, Chi phí vaø Lôïi nhuaän laø caùc chæ tieâu phaûn aùnh tình hình kinh doanh cuûa doanh nghieäp. Caùc yeáu toá Doanh thu, Thu nhaäp khaùc vaø Chi phí ñöôïc ñònh nghóa nhö sau : (a) Doanh thu vaø thu nhaäp khaùc : Laø toång giaù trò caùc lôïi ích kinh teá doanh nghieäp thu ñöôïc trong kyø keá toaùn, phaùt sinh töø caùc hoaït ñoäng saûn xuaát, kinh doanh thoâng thöôøng vaø caùc hoaït ñoäng khaùc cuûa doanh nghieäp, goùp phaàn laøm taêng voán chuû sôû höõu, khoâng bao goàm khoaûn goùp voán cuûa coå ñoâng hoaëc chuû sôû höõu. (b) Chi phí : Laø toång giaù trò caùc khoaûn laøm giaûm lôïi ích kinh teá trong kyø keá toaùn döôùi hình thöùc caùc khoaûn tieàn chi ra, caùc khoaûn khaáu tröø taøi saûn hoaëc phaùt sinh caùc khoaûn nôï daãn ñeán laøm giaûm voán chuû sôû höõu, khoâng bao goàm caùc khoaûn phaân phoái cho coå ñoâng hoaëc chuû sôû höõu. Doanh thu, Thu nhaäp khaùc vaø Chi phí ñöôïc trình baøy trong baùo caùo keát quûa hoaït ñoäng kinh doanh ñeå cung caáp thoâng tin cho vieäc ñaùnh giaù naêng löïc cuûa doanh nghieäp trong vieäc taïo ra caùc nguoàn tieàn vaø caùc khoaûn töông ñöông tieàn trong töông lai. Caùc yeáu toá Doanh thu, Thu nhaäp khaùc vaø Chi phí coù theå trình baøy theo nhieàu caùch trong baùo caùo keát quûa hoaït ñoäng kinh doanh ñeå trình baøy tình hình kinh doanh cuûa doanh nghieäp, nhö : Doanh thu, chi phí vaø lôïi nhuaän cuûa hoaït ñoäng kinh doanh thoâng thöôøng vaø hoaït ñoäng khaùc. + Doanh thu vaø Thu nhaäp khaùc 22 Doanh thu phaùt sinh trong quaù trình hoaït ñoäng kinh doanh thoâng thöôøng cuûa doanh nghieäp vaø thöôøng bao goàm : Doanh thu baùn haøng, doanh thu cung caáp dòch vuï, tieàn laõi, tieàn baûn quyeàn, coå töùc vaø lôïi nhuaän ñöôïc chia…. Thu nhaäp khaùc bao goàm caùc khoaûn thu nhaäp phaùt sinh töø caùc hoaït ñoäng ngoaøi caùc hoaït ñoäng taïo ra doanh thu, nhö : thu töø thanh lyù, nhöôïng baùn taøi saûn coá ñònh, thu tieàn phaït khaùch haøng do vi phaïm hôïp ñoàng…. + Chi phí Chi phí bao goàm caùc chi phí saûn xuaát, kinh doanh phaùt sinh trong quaù trình hoaït ñoäng kinh doanh thoâng thöôøng cuûa doanh nghieäp vaø caùc chi phí khaùc. Chi phí saûn xuaát, kinh doanh phaùt sinh trong quaù trình hoaït ñoäng kinh doanh thoâng thöôøng cuûa doanh nghieäp, nhö : giaù voán haøng baùn, chi phí baùn haøng, chi phí quaûn lyù doanh nghieäp, chi phí laõi tieàn vay, vaø nhöõng chi phí lieân quan ñeán hoaït ñoäng cho caùc beân khaùc söû duïng taøi saûn sinh ra lôïi töùc, tieàn baûn quyeàn…Nhöõng chi phí naøy phaùt sinh döôùi daïng tieàn vaø caùc khoaûn töông ñöông tieàn, haøng toàn kho, khaáu hao maùy moùc, thieát bò. Chi phí khaùc bao goàm caùc chi phí ngoaøi caùc chi phí saûn xuaát, kinh doanh phaùt sinh trong quaù trình hoaït ñoäng kinh doanh thoâng thöôøng cuûa doanh nghieäp, nhö : chi phí veà thanh lyù, nhöôïng baùn taøi saûn coá ñònh, caùc khoaûn tieàn bò khaùch haøng phaït do vi phaïm hôïp ñoàng…. 1.4.2 Ghi nhaän caùc yeáu toá cuûa baùo caùo taøi chính Baùo caùo taøi chính phaûi ghi nhaän caùc yeáu toá veà tình hình taøi chính vaø tình hình kinh doanh cuûa doanh nghieäp, trong caùc yeáu toá ñoù phaûi ñöôïc ghi nhaän theo töøng khoaûn muïc. Moät khoaûn muïc ñöôïc ghi nhaän trong baùo caùo taøi chính khi thoaû maõn caû hai tieâu chuaån : 23 (a) Chaéc chaén thu ñöôïc lôïi ích kinh teá hoaëc laøm giaûm lôïi ích kinh teá trong töông lai. (b) Khoaûn muïc ñoù coù giaù trò vaø xaùc ñònh ñöôïc giaù trò moät caùch ñaùng tin caäy. Ghi nhaän taøi saûn Taøi saûn ñöôïc ghi nhaän trong Baûng caân ñoái keá toaùn khi doanh nghieäp coù khaû naêng thu ñöôïc lôïi ích kinh teá trong töông lai vaø giaù trò cuûa taøi saûn ñoù ñöôïc xaùc ñònh moät caùch ñaùng tin caäy. Taøi saûn khoâng ñöôïc ghi nhaän trong Baûng caân ñoái keá toaùn khi caùc chi phí boû ra khoâng chaéc chaén seõ mang laïi lôïi ích kinh teá trong töông lai cho doanh nghieäp thì caùc chi phí ñoù ñöôïc ghi nhaän ngay vaøo Baùo caùo keát quûa hoaït ñoäng kinh doanh khi phaùt sinh. 1.4.2.1 Ghi nhaän nôï phaûi traû Nôï phaûi traû ñöôïc ghi nhaän trong Baûng caân ñoái keá toaùn khi coù ñuû ñieàu kieän chaéc chaén laø doanh nghieäp seõ phaûi duøng moät löôïng tieàn chi ra ñeå trang traûi cho nhöõng nghóa vuï hieän taïi maø doanh nghieäp phaûi thanh toaùn, vaø khoaûn nôï phaûi traû ñoù phaûi ñöôïc xaùc ñònh moät caùch ñaùng tin caäy. 1.4.2.2 Ghi nhaän doanh thu vaø thu nhaäp khaùc Doanh thu vaø Thu nhaäp khaùc ñöôïc ghi nhaän trong Baùo caùo keát quûa hoaït ñoäng kinh doanh khi thu ñöôïc lôïi ích kinh teá trong töông lai coù lieân quan ñeán söï gia taêng veà taøi saûn hoaëc giaûm bôùt nôï phaûi traû vaø giaù trò gia taêng ñoù phaûi xaùc ñònh ñöôïc moät caùch ñaùng tin caäy. 24 1.4.2.3 Ghi nhaän chi phí Chi phí saûn xuaát, kinh doanh vaø chi phí khaùc ñöôïc ghi nhaän trong Baùo caùo keát quûa hoaït ñoäng kinh doanh khi caùc khoaûn chi phí naøy laøm giaûm bôùt lôïi ích kinh teá trong töông lai coù lieân quan ñeán vieäc giaûm bôùt taøi saûn hoaëc taêng nôï phaûi traû vaø chi phí naøy phaûi xaùc ñònh ñöôïc moät caùch ñaùng tin caäy. Caùc chi phí ñöôïc ghi nhaän trong Baùo caùo keát quûa hoaït ñoäng kinh doanh phaûi tuaân thuû nguyeân taéc phuø hôïp giöõa doanh thu vaø chi phí. Khi lôïi ích kinh teá döï kieán thu ñöôïc trong nhieàu kyø keá toaùn coù lieân quan ñeán doanh thu vaø thu nhaäp khaùc ñöôïc xaùc ñònh moät caùch giaùn tieáp thì caùc chi phí lieân quan ñöôïc ghi nhaän trong Baùo caùo keát quûa hoaït ñoäng kinh doanh treân cô sôû phaân boå theo heä thoáng hoaëc theo tyû leä. Moät khoaûn chi phí ñöôïc ghi nhaän ngay vaøo Baùo caùo keát quûa hoaït ñoäng kinh doanh trong kyø khi chi phí ñoù khoâng ñem laïi lôïi ích kinh teá trong caùc kyø sau. 1.5 Baùo caùo taøi chính theo khuoân khoå Uûy ban chuaån möïc keá toaùn quoác teá ( IASC ) 1.5.1 Muïc tieâu cô baûn cuûa baùo caùo taøi chính theo khuoân khoå IASC. Trong khuoân khoå mang tính lyù luaän keá toaùn cuûa IASC, caùc baùo caùo taøi chính laø nhaèm muïc ñích cung caáp cho moät boä phaän lôùn nhöõng ngöôøi söû duïng thoâng tin tieàm naêng caùc thoâng tin höõu duïng cho vieäc ñöa ra nhöõng quyeát ñònh kinh teá nhö caùc thoâng tin veà tình traïng taøi chính, keát quûa hoaït ñoäng kinh doanh vaø nhöõng bieán ñoäng cuûa tình traïng taøi chính coâng ty. Nhöõng ngöôøi söû duïng thoâng tin ôû ñaây laø moät boä phaän lôùn nhöõng nhaø ñaàu tö, caùn boä coâng nhaân vieân coâng ty, caùc nhaø ñaàu tö taøi chính, caùc nhaø ñaàu cô, caùc nhaø giao dòch, khaùch haøng, Chính phuû, caùc cô quan quaûn 25 lyù Nhaø nöôùc, coâng chuùng. Caùc nhaø ñaàu tö laø nhöõng ngöôøi cung caáp voán ruûi ro cho doanh nghieäp neân coù theå noùi raèng caùc baùo caùo taøi chính ñaùp öùng ñöôïc yeâu caàu cuûa caùc nhaø ñaàu tö thì cuõng coù theå laøm thoaû maõn ñöôïc haàu heát yeâu caàu cuûa nhöõng ngöôøi söû duïng thoâng tin khaùc. Vaäy, ñeå quyeát ñònh nhöõng vaán ñeà kinh teá nhöõng ngöôøi söû duïng thoâng tin do caùc baùo caùo taøi chính cuûa coâng ty cung caáp ( maø chuû yeáu laø caùc nhaø ñaàu tö ) seõ yeâu caàu vieäc ñaùnh giaù khaû naêng, thôøi gian vaø tính xaùc thöïc cuûa vieäc taïo ra caùc khoaûn laõi baèng tieàn cuõng nhö caùc vaät coù giaù trò nhö tieàn cuûa coâng ty. Nhöõng ngöôøi söû duïng thoâng tin naøy, trong tröôøng hôïp ñöôïc cung caáp nhöõng thoâng tin xung quanh tình traïng taøi chính cuûa coâng ty seõ coù theå ñaùnh giaù ñöôïc khaû naêng sinh lôøi cuûa coâng ty ñoù. Ñeå taêng khaû naêng sinh lôøi, caùc coâng ty phaûi ñaàu tö tieàn teä vaøo nhöõng taøi saûn phi tieàn teä. Vieäc ñaùnh giaù khaû naêng thaønh baïi ñoái vôùi nhöõng hoaït ñoäng cuûa coâng ty ñöôïc caên cöù vaøo nhöõng khoaûn thu ñöôïc töø nhöõng khoaûn chi phí ( hoaëc ñaàu tö ) trong moät thôøi gian daøi. Do ñoù, nhöõng ngöôøi söû duïng thoâng tin luoân quan taâm ñeán nhöõng thoâng tin veà khaû naêng sinh lôøi cuûa doanh nghieäp. 1.5.2 Moät soá yeáu toá trong baùo caùo taøi chính theo khuoân khoå IASC Nhöõng yeáu toá coù lieân quan tröïc tieáp tôùi vieäc ñaùnh giaù tình traïng taøi chính : - Taøi saûn coù : Laø nhöõng nguoàn löïc do doanh nghieäp kieåm soaùt coù ñöôïc töø keát quûa hoaït ñoäng tröôùc ñaây vaø laø nguoàn löïc maø töø ñoù doanh nghieäp hy voïng seõ thu ñöôïc lôïi ích kinh teá cho mình trong töông lai. - Taøi saûn nôï : Laø nôï hieän taïi cuûa moät doanh nghieäp hình thaønh töø caùc hoaït ñoäng trong quaù khöù, vieäc thanh toaùn caùc khoaûn naøy laøm maát ñi caùc lôïi ích kinh teá cuûa doanh nghieäp . 26 - Voán chuû sôû höõu : Taøi saûn tröø ñi caùc khoaûn nôï ( thöôøng laø voán coå ñoâng ) Nhöõng yeáu toá coù lieân quan tröïc tieáp ñeán vieäc ñaùnh giaù keát quaû hoaït ñoäng : - Thu nhaäp : Laø caùc lôïi ích kinh teá taêng leân döôùi hình thöùc luoàng thu, taêng taøi saûn hoaëc giaûm nôï daãn tôùi taêng voán chuû sôû höõu ( chöù khoâng phaûi caùc khoaûn taêng ñoùng goùp cuûa chuû sôû höõu ). Thu nhaäp bao goàm doanh thu vaø caùc khoaûn kieám ñöôïc. - Chi phí : Giaûm lôïi ích kinh teá döôùi daïng luoàng chi, giaûm giaù trò taøi saûn hoaëc phaùt sinh nôï daãn tôùi giaûm voán chuû sôû höõu ( khoâng phaûi caùc khoaûn giaûm do phaân chia cho caùc chuû sôû höõu ). Nhö vaäy, hoaït ñoäng taïo ra tieàn cuûa moät doanh nghieäp laø moät hoaït ñoäng mang tính tuaàn hoaøn, noù ñöôïc baét ñaàu töø tieàn vaø cuõng keát thuùc baèng tieàn. Do ñoù coù hai loaïi hoaït ñoäng chính trong doanh nghieäp : moät loaïi goùp phaàn vaøo vieäc taïo ra tieàn vaø moät loaïi khaùc goùp phaàn laøm giaûm löôïng tieàn. Neáu ñònh nghóa hai loïai hoaït ñoäng naøy nhö nhöõng khaùi nieäm cô sôû cuûa caùc baùo caùo taøi chính thì loaïi hoaït ñoäng thöù nhaát laø thuoäc phaàn taøi saûn vaø loaïi thöù hai laø phaàn nôï. Neáu caû hai loaïi naøy ñöôïc theå hieän baèng tieàn treân caùc taøi khoaûn theo chöùc naêng cô baûn cuûa caùc baùo caùo taøi chính, thì phaàn cheânh leäch giöõa hai loaïi naøy chính laø phaàn sôõ höõu cuûa coâng ty, töùc laø phaàn maø coâng ty ñaõ mang goùp voán trong thôøi gian baét ñaàu hoaït ñoäng vaø nhöõng bieán ñoåi cuûa phaàn ñoù. 1.5.3 Tieâu chuaån veà noäi dung vaø ño löôøng cuûa caùc yeáu toá trong baùo caùo taøi chính theo khuoân khoå IASC. Caùc khoaûn ñaùp öùng ñuû nhöõng noäi dung theo ñònh nghóa cuûa caùc yeáu toá muoán ñöôïc ghi vaøo caùc baùo caùo taøi chính phaûi thoaû maõn hai tieâu chuaån döôùi ñaây : 27 - Caùc lôïi ích kinh teá trong töông lai coù lieân quan ñeán caùc khoaûn ñoù phaûi coù khaû naêng thu vaøo cho coâng ty hoaëc khaû naêng chi duøng cao. - Phaûi coù giaù trò hoaëc coù theå ño ñeám ñöôïc vaø coù khaû naêng tin caäy cao. Ngoaøi ra, theo nhöõng qui ñònh veà thu nhaäp, caùc khoaûn phaûi laø nhöõng khoaûn coù khaû naêng tin töôûng laø thu nhaäp, coù theå ño ñeám ñöôïc vaø coù tính xaùc thöïc cao. Veà chi phí, ngoaøi nhöõng qui ñònh treân, vieäc aùp duïng nguyeân taéc ñoái öùng giöõa chi phí vaø thu nhaäp ( phaân boå giaù thaønh coù lieân quan ñeán nguyeân taéc naøy ) phaûi ñöôïc tieán haønh trong phaïm vi Taøi saûn – Nôï ñoái öùng. Nhö vaäy, IASC ñaõ ñöa ra caùc ñònh nghóa veà caùc yeáu toá töø muïc ñích cô baûn cuûa caùc baùo caùo taøi chính. Theâm vaøo ñoù, baèng vieäc qui ñònh nhöõng tieâu chuaån ñeå ñöa caùc khoaûn phuø hôïp vôùi ñònh nghóa cuûa caùc yeáu toá vaøo baùo caùo taøi chính, ñaõ ñöa ra nhöõng khaùi nieäm roõ raøng laøm cô sôû cho cheá ñoä keá toaùn. 28 CHÖÔNG II THÖÏC TRAÏNG HEÄ THOÁNG BAÙO CAÙO TAØI CHÍNH AÙP DUÏNG TAÏI CAÙC DOANH NGHIEÄP VIEÄT NAM HIEÄN NAY 2.1 Heä thoáng baùo caùo taøi chính aùp duïng taïi caùc doanh nghieäp Vieät Nam hieän nay. 2.1.1 Muïc ñích cuûa vieäc laäp baùo caùo taøi chính. Heä thoáng baùo caùo taøi chính cuûa doanh nghieäp ñöôïc laäp vôùi muïc ñích nhö sau - Toång hôïp vaø trình baøy moät caùch toång quaùt, toaøn dieän tình hình taøi saûn, nguoàn voán, coâng nôï, tình hình vaø keát quaû hoaït ñoäng saûn xuaát, kinh doanh cuûa doanh nghieäp trong moät kyø keá toaùn. - Cung caáp caùc thoâng tin kinh teá, taøi chính chuû yeáu cho vieäc ñaùnh giaù tình hình vaø keát quaû hoaït ñoäng cuûa doanh nghieäp, ñaùnh giaù thöïc traïng taøi chính cuûa doanh nghieäp trong kyø hoaït ñoäng ñaõ qua vaø nhöõng döï ñoaùn trong töông lai. Thoâng tin cuûa baùo caùo taøi chính laø caên cöù quan troïng cho vieäc ñeà ra caùc quyeát ñònh veà quaûn lyù, ñieàu haønh hoaït ñoäng saûn xuaát, kinh doanh, hoaëc ñaàu tö vaøo doanh nghieäp cuûa caùc chuû doanh nghieäp, chuû sôû höõu, caùc nhaø ñaàu tö, caùc chuû nôï hieän taïi vaø töông lai cuûa doanh nghieäp. 2.1.2 Noäi dung cuûa heä thoáng baùo caùo taøi chính Baùo caùo taøi chính qui ñònh cho caùc doanh nghieäp bao goàm boán maãu bieåu baùo caùo : - Baûng caân ñoái keá toaùn - Maãu soá B01 - DN. - Keát quaû hoaït ñoäng kinh doanh – Maãu soá B02 – DN - Löu chuyeån tieàn teä – Maãu soá B03 – DN 29 - Thuyeát minh baùo caùo taøi chính – Maãu soá B09 – DN 2.1.2.1 Baûng caân ñoái keá toaùn Baûng caân ñoái keá toaùn laø baùo caùo taøi chính toång hôïp, phaûn aùnh toång quaùt toaøn boä giaù trò taøi saûn hieän coù vaø nguoàn hình thaønh taøi saûn ñoù cuûa doanh nghieäp taïi moät thôøi ñieåm nhaát ñònh. Soá lieäu treân Baûng caân ñoái keá toaùn cho bieát toaøn boä giaù trò taøi saûn hieän coù cuûa doanh nghieäp theo cô caáu cuûa taøi saûn, nguoàn voán vaø cô caáu nguoàn voán hình thaønh caùc taøi saûn ñoù. Caên cöù vaøo baûng caân ñoái keá toaùn coù theå nhaän xeùt, ñaùnh giaù khaùi quaùt tình hình taøi chính cuûa doanh nghieäp. Baûng caân ñoái keá toaùn chia laøm hai phaàn : Phaàn Taøi saûn vaø phaàn Nguoàn voán. Caùc chæ tieâu ôû phaàn Taøi saûn phaûn aùnh toaøn boä giaù trò taøi saûn hieän coù cuûa doanh nghieäp taïi thôøi ñieåm baùo caùo theo cô caáu taøi saûn vaø hình thöùc toàn taïi trong quaù trình hoaït ñoäng kinh doanh cuûa doanh nghieäp. Caùc chæ tieâu ôû phaàn Nguoàn voán phaûn aùnh nguoàn hình thaønh taøi saûn hieän coù cuûa doanh nghieäp taïi thôøi dieåm baùo caùo. Caùc chæ tieâu nguoàn voán theå hieän traùch nhieäm phaùp lyù cuûa doanh nghieäp ñoái vôùi taøi saûn ñang quaûn lyù vaø söû duïng ôû doanh nghieäp. Cô sôû soá lieäu ñeå laäp Baûng caân ñoái keá toaùn laø caên cöù vaøo caùc soå keá toaùn toång hôïp vaø chi tieát, caên cöù vaøo Baûng caân ñoái keá toaùn kyø tröôùc ( quyù tröôùc, naêm tröôùc ). 2.1.2.2 Baùo caùo keát quûa hoaït ñoäng kinh doanh. Baùo caùo keát quûa hoaït ñoäng kinh doanh laø baùo caùo taøi chính toång hôïp, phaûn aùnh toång quaùt tình hình vaø keát quûa kinh doanh trong moät kyø keá toaùn cuûa doanh nghieäp, chi tieát theo hoaït ñoäng kinh doanh chính vaø caùc hoaït ñoäng khaùc, tình hình thöïc hieän nghóa vuï vôùi nhaø nöôùc veà thueá vaø caùc khoaûn phaûi noäp khaùc. 30 Baùo caùo keát quaû hoaït ñoäng kinh doanh goàm ba phaàn : Laõi loã, tình hình thöïc hieän nghóa vuï vôùi nhaø nöôùc vaø tình hình thueá giaù trò gia taêng. Nguoàn goác soá lieäu ñeå laäp baùo caùo laø caên cöù vaøo Baùo caùo keát quûa hoaït ñoäng kinh doanh cuûa kyø tröôùc, caên cöù vaøo soå keá toaùn trong kyø duøng cho caùc taøi khoaûn töø loaïi 5 ñeán loaïi 9 vaø caùc taøi khoaûn theo doõi thueá lieân quan. 2.1.2.3 Baùo caùo löu chuyeån tieàn teä. Baùo caùo löu chuyeån tieàn teä laø baùo caùo taøi chính toång hôïp phaûn aùnh vieäc hình thaønh vaø söû duïng löôïng tieàn phaùt sinh trong kyø baùo caùo cuûa doanh nghieäp. Döïa vaøo baùo caùo Löu chuyeån tieàn teä, ngöôøi söû duïng coù theå ñaùnh giaù ñöôïc khaû naêng taïo ra tieàn, söï bieán ñoäng taøi saûn thuaàn cuûa doanh nghieäp, khaû naêng thanh toaùn cuûa doanh nghieäp vaø döï ñoaùn ñöôïc luoàng tieàn trong kyø tieáp theo. Baùo caùo Löu chuyeån tieàn teä goàm 3 phaàn : Löu chuyeån tieàn töø hoaït ñoäng kinh doanh, löu chuyeån tieàn töø hoaït ñoäng ñaàu tö vaø löu chuyeån tieàn töø hoaït ñoäng taøi chính. Coù hai phöông phaùp laäp baùo caùo Löu chuyeån tieàn teä : Phöông phaùp giaùn tieáp vaø phöông phaùp tröïc tieáp. Cô sôû laäp laø caên cöù vaøo : Baûng caân ñoái keá toaùn, Baùo caùo keát quûa hoaït ñoäng kinh doanh, soå keá toaùn cuûa caùc taøi khoaûn vaø caùc caùc taøi lieäu lieân quan khaùc. 2.1.2.4 Thuyeát minh baùo caùo taøi chính. Thuyeát minh baùo caùo taøi chính laø moät boä phaän hôïp thaønh heä thoáng baùo caùo taøi chính cuûa doanh nghieäp, ñöôïc laäp ñeå giaûi thích vaø boå sung thoâng tin veà tình hình hoaït ñoäng saûn xuaát, kinh doanh, tình hình taøi chính cuûa doanh nghieäp trong kyø baùo caùo maø caùc baùo caùo taøi chính khaùc khoâng theå trình baøy roõ raøng vaø chi tieát ñöôïc. 31 Thuyeát minh baùo baùo taøi chính trình baøy khaùi quaùt ñaëc ñieåm hoaït ñoäng cuûa doanh nghieäp, noäi dung moät soá cheá ñoä keá toaùn ñöôïc doanh nghieäp löïa choïn ñeå aùp duïng, tình hình vaø lyù do bieán ñoäng cuûa moät soá ñoái töôïng taøi saûn vaø nguoàn voán quan troïng, phaân tích moät soá chæ tieâu taøi chính chuû yeáu vaø caùc kieán nghò cuûa doanh nghieäp. Thuyeát minh baùo caùo taøi chính ñöôïc laäp caên cöù vaøo soá lieäu trong caùc soå keá toaùn kyø baùo caùo, Baûng caân ñoái keá toaùn kyø baùo caùo, Baùo caùo keát quaû hoaït ñoäng kinh doanh kyø baùo caùo, Thuyeát minh baùo caùo taøi chính kyø tröôùc, naêm tröôùc. 2.2 Thöïc traïng cuûa heä thoáng baùo caùo taøi chính aùp duïng taïi caùc doanh nghieäp Vieät Nam hieän nay 2.2.1 Quaù trình xaây döïng ban haønh vaø öùng duïng heä thoáng baùo caùo taøi chính ôû Vieät Nam. Heä thoáng baùo caùo taøi chính Vieät Nam ñaõ traûi qua nhieàu giai ñoaïn xaây döïng ban haønh vaø öùng duïng, töø thôøi kyø quaûn lyù theo cô cheá keá hoaïch hoaù taäp trung ñeán chuyeån sang neàn kinh teá thò tröôøng vôùi vieäc coâng boá heä thoáng keá toaùn caûi caùch theo quyeát ñònh soá 1141 TC/QÑ/CÑKT ngaøy 1/11/1995 vaø moät soá vaên baûn söûa ñoåi cho ñeán gaàn ñaây nhaát laø thoâng tö soá 89/2002/TT – BTC, thoâng tö soá 105/2003/TT - BTC , quyeát ñònh soá 234 – 30/12/2003 vôùiø vieäc ban haønh 16 chuaån möïc keá toaùn . Cuøng vôùi quaù trình phaùt trieån kinh teá vaø quaù trình ñoåi môùi cuûa cô cheá kinh teá , heä thoáng baùo caùo taøi chính ñaõ khoâng ngöøng hoaøn thieän vaø phaùt trieån. Quaù trình xaây döïng ban haønh vaø öùng duïng heä thoáng baùo caùo taøi chính ôû Vieät Nam coù theå chia laøm ba giai ñoaïn sau ñaây : 32 + Giai ñoaïn 1 Thôøi kyø quaûn lyù theo cô cheá keá hoaïch hoaù taäp trung, baét ñaàu töø ngaøy ban haønh quyeát ñònh soá 222 CP ngaøy 01/12/1970 cuûa Chính phuû ñeán ngaøy 18/04/1990 tröôùc khi ban haønh quyeát ñònh soá 224. Heä thoáng baùo caùo taøi chính chia laøm boán loaïi. Muïc tieâu cuûa heä thoáng baùo caùo trong giai ñoaïn 1 : - Cung caáp nhöõng thoâng tin coù heä thoáng vaø toaøn dieän veà tình hình thöïc hieän keá hoaïch saûn xuaát kinh doanh cuûa caùc ñôn vò kinh teá. - Cung caáp nhöõng soá lieäu caàn thieát ñeå ñaùnh giaù keát quûa hoaït ñoäng cuûa doanh nghieäp, phaùt hieän nhöõng khaû naêng tieàm taøng nhaèm naâng cao hieäu quûa hoaït ñoäng cuûa doanh nghieäp. - Cung caáp nhöõng taøi lieäu lòch söû ñeå xaây döïng, baûo veä, ñieàu chænh vaø xeùt duyeät caùc chæ tieâu trong keá hoaïch saûn xuaát kinh doanh haøng naêm cuûa doanh nghieäp. - Giuùp cho caùc cô quan quaûn lyù caáp treân naém tình hình vaø kieåm soaùt caùc hoaït ñoäng kinh teá cuûa doanh nghieäp. Toùm laïi, heä thoáng baùo caùo trong giai ñoaïn naøy vôùi muïc ñích phuïc vuï cho quaûn lyù cuûa doanh nghieäp vaø söï kieåm soaùt cuûa caáp treân. Öu ñieåm cuûa heä thoáng baùo caùo giai ñoaïn 1 : - Cung caáp thoâng tin veà tình hình thöïc hieän keá hoaïch cuûa doanh nghieäp vaø phaân tích hoaït ñoäng kinh doanh. - Cung caáp thoâng tin cho caùc cô quan chöùc naêng cuûa Ñaûng vaø Nhaø nöôùc, kieåm soaùt vaø kieåm tra caùc hoaït ñoäng kinh teá cuûa doanh nghieäp. - Ñaûm baûo tính thoáng nhaát trong vieäc soaïn thaûo caùc thoâng tin keá toaùn ( Söû duïng caùc maãu bieåu in saün ). 33 Nhöôïc ñieåm cuûa heä thoáng baùo caùo giai ñoaïn 1 : - Chi phí soaïn thaûo thoâng tin keá toaùn taêng cao khoâng töông xöùng vôùi hieäu quûa mang laïi. - Caáu truùc heä thoáng baùo caùo keá toaùn coàng keành, phöùc taïp ñoøi hoûi nhaân vieân keá toaùn phaûi coù trình ñoä, nghieäp vuï cao. - Taàn soá baùo caùo daøy ñaëc laøm gia taêng khoái löôïng coâng vieäc soaïn thaûo baùo caùo taøi chính. - Chöa phaân ñònh ñöôïc heä thoáng baùo caùo keá toaùn phuïc vuï quaûn lyù doanh nghieäp vaø phuïc vuï cho nhöõng ngöôøi beân ngoaøi doanh nghieäp. Chuyeån sang neàn kinh teá thò tröôøng, heä thoáng baùo caùo naøy khoâng coøn phuø hôïp nöõa. + Giai ñoaïn 2 Töø ngaøy 18/04/1990 ñeán ngaøy 01/11/1995 ban haønh quyeát ñònh 1141/TC/CÑKT. Khi chuyeån sang neàn kinh teá thò tröôøng, heä thoáng baùo caùo xaây döïng trong giai ñoaïn 1 toû ra khoâng phuø hôïp vôùi yeâu caàu môùi, nhaän thöùc ñöôïc nhöôïc ñieåm noùi treân, boä taøi chính ñaõ ban haønh quyeát ñònh soá 224 ban haønh heä thoáng baùo caùo keá toaùn môùi goàm boán baùo caùo. So vôùi heä thoáng cuû, heä thoáng môùi coù nhöõng ñaëc tröng sau : - Tính ñôn giaûn : Theå hieän ôû boán ñaëc ñieåm : • Soá löôïng baùo caùo giaûm • Taàn soá laäp baùo caùo giaûm • Caùc chæ tieâu ñöôïc caáu truùc laïi theo höôùng goïn nheï vaø ít hôn so vôùi heä thoáng cuû. 34 • Keát caáu maãu bieåu ñôn giaûn taïo ñieàu kieän thuaän lôïi cho soaïn thaûo vaø nghieân cöùu caùc baùo caùo keá toaùn. - Tính hieäu quûa : Duø soá löôïng baùo caùo ít hôn vôùi caáu truùc ñôn giaûn nhöng heä thoáng môùi vaãn ñaûm baûo cung caáp ñaày ñuû thoâng tin phuïc vuï yeâu caàu quaûn lyù doanh nghieäp vaø kieåm soaùt cuûa caáp treân. Tuy nhieân, noù vaãn coøn mang nhöõng aûnh höôõng cuûa heä thoáng baùo caùo giai ñoaïn 1 bieåu hieän nhö sau : - Nhöõng chuaån möïc vaø nguyeân taéc thieát laäp baùo caùo vaãn chöa thöïc söï thay ñoåi. - Caùc chæ tieâu tuy ñaõ ñöôïc ñôn giaûn hoaù nhöng veà cô baûn vaãn mang aûnh höôõng cuûa caùc chuaån möïc thôøi bao caáp. - Chöa ñaùp öùng yeâu caàu cuûa caùc taùc giaõ, ñoäc giaõ thoâng tin keá toaùn trong neàn kinh teá thò tröôøng. + Giai ñoaïn 3 Ñöôïc ñaùnh daáu baèng vieäc coâng boá heä thoáng keá toaùn caûi caùch vôùi quyeát ñònh soá 1141/TC/CÑKT ngaøy 01/11/1995 vaø caùc thoâng tö höôùng daãn söûa ñoåi boå sung cho ñeán gaàn ñaây nhaát laø thoâng tö soá 89/2002/TT – BTC ngaøy 9/10/2002, thoâng tö soá 105/2003/TT- BTC, quyeát ñònh soá 234 ngaøy 30/12/2003 vôùi vieäc ban haønh 16 chuaån möïc keá toaùn. Heä thoáng baùo caùo taøi chính goàm boán baùo caùo nhö hieän nay. 2.2.2 Thöïc teá aùp duïng heä thoáng baùo caùo taøi chính hieän haønh taïi caùc doanh nghieäp Qua nghieân cöùu tình hình thöïc teá veà vieäc aùp duïng heä thoáng baùo caùo taøi chính hieän haønh taïi caùc doanh nghieäp ( Caùc baùo caùo cuûa caùc doanh nghieäp nghieân cöùu ñöôïc trình baøy cuï theå trong phaàn phuï luïc ), nhìn chung heä thoáng baùo caùo qui ñònh 35 vôùi caáu truùc ñôn giaûn nhöng hieäu quûa, thuaän lôïi cho vieäc soaïn thaûo, trình baøy vaø nghieân cöùu, vaãn ñaûm baûo cung caáp ñaày ñuû thoâng tin phuïc vuï yeâu caàu quaûn lyù doanh nghieäp vaø kieåm soaùt cuûa caáp treân, quan ñieåm thieát keá vaø noäi dung cuûa caùc baùo caùo ñöôïc caûi tieán phuø hôïp vôùi nhu caàu söû duïng thoâng tin trong neàn kinh teá thò tröôøng. Tuy nhieân , trong quaù trình laäp, trình baøy vaø coâng boá caùc baùo caùo ôû caùc doanh nghieäp vaãn coøn moät soá vaán ñeà nhö sau : + Moät soá chæ tieâu trong Baûng caân ñoái keá toaùn vaø Baûng keát quûa hoaït ñoäng kinh doanh - Chæ tieâu phaûi thu khaùch haøng : Trong Baûng caân ñoái keá toaùn, chæ tieâu naøy ñöôc trình baøy trong muïc taøi saûn löu ñoäng vaø laø moät trong nhöõng chæ tieâu duøng ñeå ñaùnh giaù khaû naêng thanh toaùn nôï ngaén haïn cuûa doanh nghieäp, tuy nhieân qua thöïc teá nghieân cöùu, chính saùch tín duïng cuûa doanh nghieäp raát ña daïng, thôøi haïn coù theå treân hoaëc döôùi moät naêm cho töøng khaùch haøng, töøng maët haøng rieâng bieät, ñieàu naøy khoâng phuø hôïp vôùi tính chaát cuûa moät taøi saûn löu ñoäng. Beân caïnh ñoù, chæ tieâu naøy cuõng bao goàm moät soá coâng nôï quaù haïn vaø khoâng coù khaû naêng thu hoài, do vaäy aûnh höôõng ñeán vieäc ñaùnh giaù chính xaùc tình hình taøi chính cuûa doanh nghieäp. Coù theå xem baûng toång hôïp chi tieát soá dö taøi khoaûn phaûi thu khaùch haøng treân Baûng caân ñoái keá toaùn cuûa soá lieäu nghieân cöùu trình baøy ôû phaàn phuï luïc nhö sau : 36 Coâng ty Loaïi hình DN Soá dö TK 131 Soá quùa haïn & khoù ñoøi Haïn nôï treân 1 naêm Soá nôï coøn laïi Coâng ty DV Haøng Xanh Dòch vuï 4.333.986.819 335.447.000 3.998.539.819 Coâng ty Thaàn Noâng Thöông maïi 412.486.400 98.484.000 78.232.000 235.770.400 Cty Thaønh Coâng Saûn xuaát 2.968.978.149 138.996.740 2.829.981.409 Ñoái vôùi Coâng ty Thaàn Noâng do ngaønh ngheà ñaëc thuø cuûa coâng ty laø moät ngaønh kinh doanh töông ñoái môùi vaø ñang ñöôïc Nhaø nöôùc khuyeán khích, mua baùn, cheá bieán vaø ñoùng goùi haït gioáng caây troàng, do chuû yeáu phuï thuoäc vaøo muøa vuï neân chính saùch coâng nôï cuûa coâng ty coù nhieàu haïn nôï, coù nhöõng haïn nôï coù theå treân moät naêm ñoái vôùi nhöõng gioáng caây troàng daøi ngaøy nhaèm ñeå ñaûm baûo quyeàn lôïi cuûa ngöôøi mua. Soá coâng nôï naøy vaãn naèm trong muïc taøi saûn löu ñoäng theå hieän treân baûng caân ñoái keá toaùn cuûa Coâng ty. Ñoái vôùi nhöõng coâng nôï quaù haïn hoaëc khoâng coù khaû naêng thu hoài, maëc duø cheá ñoä ñaõ coù qui ñònh phaûi trích döï phoøng phaûi thu khoù ñoøi cho nhöõng khoaûn naøy ñeå theå hieän giaù trò thuaàn cuûa khoaûn phaûi thu treân Baûng caân ñoái keá toaùn khi coù caên cöù xaùc thöïc. Trong thöïc teá khi aùp duïng caùc doanh nghieäp cuõng gaëp khoâng ít khoù khaên, vì khi trích döï phoøng laø ghi taêng vaøo moät khoaûn chi phí vaø khoaûn chi phí naøy chæ ñöôïc coâng nhaän vaø ñöôïc quyeát toaùn khi coù caên cöù xaùc thöïc, trong thöïc teá doanh nghieäp coù nhöõng tröôøng hôïp laø coâng nôï khoù ñoøi nhöng khoâng chöùng thöïc ñöôïc. 37 Coù theå so saùnh vieäc tính toaùn chæ tieâu khaû naêng thanh toaùn nôï ngaén haïn naêm 2003 cuûa caùc doanh nghieäp tröôùc vaø sau khi loaïi tröø nhöõng khoaûn treân nhö sau : Coâng ty TSLÑ & ÑTNH naêm 2003 Giaù trò thuaàn TSLÑ & ÑTNH Nôï ngaén haïn Tyûsoá ttoaùn nôï NH tröôùc loaïi tröø Tyûsoá ttoaùn nôï NH sau loaïi tröø Cty Haøng Xanh 8.864.193.553 8.528.746.553 6.324.568.795 1.40 1.35 Cty Thaàn Noâng 1.658.787.015 1.482.071.015 1.265.591.291 1.31 1.17 Cty Thaønh Coâng 3.571.115.020 3.432.118.280 4.092.428.053 0.87 0.84 Trong ñoù : TSLÑ & ÑTNH Tyû soá thanh toaùn nôï NH hieän haønh = ⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯ Nôï ngaén haïn Nhìn vaøo baûng tính toaùn treân ta thaáy coù söï cheânh leäch giöõa tyû soá thanh toaùn nôï ngaén haïn tröôùc vaø sau khi ñaõ loaïi tröø soá coâng nôï quaù haïn vaø coâng nôï treân moät naêm vaøo giaù trò cuûa taøi saûn löu ñoäng vaø ñaàu tö ngaén haïn khi tính toaùn. Tuy cheânh leäch khoâng nhieàu nhöng cuõng ít nhieàu aûnh höôõng ñeán vieäc ñaùnh giaù chính xaùc tình hình taøi chính cuûa doanh nghieäp. - Chæ tieâu Haøng toàn kho : 38 Qua nghieân cöùu, coâng ty Thaàn Noâng laø moät coâng ty thöông maïi, thöôøng xuyeân coù phaùt sinh caùc nghieäp vuï mua haøng hoaù nhaäp kho, haøng mua ñang ñi ñöôøng, haøng mua baùn vaän chuyeån thaúng vaø caùc chi phí thu mua haøng hoaù phaùt sinh lieân quan. Tuy nhieân, hieän nay ñoái vôùi keá toaùn chi phí thu mua haøng hoaù cheá ñoä chæ môùi qui ñònh caùch haïch toaùn chi phí cho haøng hoaù mua veà vaø nhaäp kho trong kyø, coøn ñoái vôùi haøng mua ñang ñi ñöôøng vaø haøng gôûi baùn chöa coù qui ñònh, do vaäy khi thöïc teá phaùt sinh nghieäp vuï doanh nghieäp haïch toaùn taát caû chi phí thu mua lieân quan vaøo taøi khoaûn 156(2) vaø phaân boå cho haøng hoaù ñaõ tieâu thuï trong kyø theo cheá ñoä qui ñònh. Xem soá lieäu treân khoaûn muïc haøng toàn kho cuoái kyø treân baûng caân ñoái keá toaùn cuûa Coâng ty Thaàn Noâng cuoái naêm 2003 nhö sau : Khoaûn muïc Trò giaù cuoái naêm 2003 Giaù ghi nhaän Taøi khoaûn ñoái chieáu soå caùi Haøng mua ñi ñöôøng 52.040.000 Giaù mua TK 151 Coâng cuï, duïng cuï 25.077.138 Giaù thöïc teá TK 153 Haøng hoaù toàn kho 513.571.671 Giaù thöïc teá TK 156 ( Chi tieát : 156(1), 156(2) ) Haøng göûi ñi baùn 84.029.000 Giaù mua TK 157 Toång coäng 674.717.809 Nhìn vaøo baûng treân ta thaáy, cuøng moät nhoùm haøng toàn kho nhöng caùc khoaûn muïc trong nhoùm treân baùo caùo khoâng coù söï thoáng nhaát trong caùch ñaùnh giaù, khoaûn 39 muïc haøng hoaù toàn kho treân baùo caùo cuõng khoâng phaûn aùnh ñuùng theo giaù trò thöïc teá toàn kho taïi coâng ty vì noù bao goàm giaù mua cuûa haøng nhaäp kho vaø chi phí thu mua cuûa taát caû haøng mua vaøo trong kyø chôø phaân boå, beân caïnh ñoù vieäc phaân boå chi phí thu mua haøng hoaù cho haøng tieâu thuï trong kyø chæ mang tính töông ñoái coäng vôùi vieäc thieáu soùt trong vieäc qui ñònh haïch toaùn chi phí thu mua daãn ñeán doanh nghieäp gaëp khoâng ít khoù khaên trong vieäc xaùc ñònh giaù trò thöïc teá cuûa caùc nhoùm haøng, maët haøng nhaäp kho, aûnh höôûng khoâng nhoû ñeán vieäc xaây döïng chieán löôïc giaù baùn vaø vieäc quaûn lyù chi phí. - Chæ tieâu Taøi saûn coá ñònh : Qua thöïc teá nghieân cöùu ôû caùc doanh nghieäp, coù nhöõng taøi saûn coá ñònh coù khoaûn cheânh leäch lôùn giöõa giaù trò coøn laïi vaø giaù trò coù theå thu hoài do phaùt sinh giaûm giaù, hieän nay cheá ñoä chöa coù quy ñònh veà vieäc trích laäp döï phoøng cho taøi saûn coá ñònh , ñieàu naøy seõ aûnh höôûng ñeán tính chính xaùc khi ñaùnh giaù tình hình taøi saûn cuûa doanh nghieäp. Cheá ñoä keá toaùn hieän nay coù taøi khoaûn 412 “ Cheânh leäch ñaùnh giaù laïi taøi saûn “, tuy nhieân theo cheá ñoä höôùng daãn söû duïng taøi khoaûn naøy chuû yeáu söû duïng trong caùc doanh nghieäp Nhaø nöôùc, doanh nghieäp ñaùnh giaù laïi taøi saûn khi coù quyeát ñònh cuûa Nhaø nöôùc hoaëc tröôøng hôïp ñem taøi saûn ñi theá chaáp, goùp voán lieân doanh coù phaùt sinh cheânh leäch taêng giaûm giöõa giaù thò tröôøng, cung caàu haøng hoaù keát hôïp vôùi hieän traïng taøi saûn ñöôïc hoäi ñoàng ñaùnh giaù. Coù soá lieäu veà taøi saûn coá ñònh cuûa doanh nghieäp ôû baûng sau : 40 Coâng ty Nguyeân giaù TSCÑ naêm 2003 Khaáu hao Luõy keá Giaù trò coøn laïi cuûa TSCÑ Giaûm giaù phaùt sinh Giaù trò coøn laïi thuaàn Cty DV Haøng Xanh 4.985.795.426 604.075.955 4.381.719.471 45.000.000 4.336.719.471 Cty Thaàn Noâng 555.345.125 130.545.565 424.799.560 120.000.000 304.799.560 Ñoái vôùi Coâng ty Dòch Vuï Haøng Xanh khoaûn giaûm giaù phaùt sinh ñoái vôùi maùy moùc thieát bò saûn xuaát, coøn coâng ty Thaàn Noâng laø ñaát laøm trang traïi thí nghieäm haït gioáng, ñaây chæ laø nhöõng soá lieäu ñöôïc coâng ty cung caáp ñoái vôùi nhöõng taøi saûn coá ñònh coù giaûm giaù ñaùng keå vaø coù caên cöù xaùc thöïc, caên cöù doanh nghieäp xaùc ñònh khoaûn giaûm giaù laø caên cöù vaøo giaù thò tröôøng. Tuy caùc doanh nghieäp bieát coù phaùt sinh giaûm giaù nhöng ít doanh nghieäp naøo ñieàu chænh ngoaïi tröø tröôøng hôïp ñem taøi saûn goùp voán lieân doanh hoaëc theá chaáp do yeâu caàu cuûa hoäi ñoàng goùp voán vaø lieân doanh, lyù do chuû yeáu hieän nay laø Nhaø nöôùc ta chöa kieåm soaùt heát ñöôïc giaù vaø chöa coù khung giaù caû taát caû caùc maët haøng treân thò tröôøng, ñaëc bieät laø giaù caû ñaát ñai, chöa keå ñeán coù nhöõng khung giaù Nhaø nöôùc ñöa ra cheânh leäch raát nhieàu so vôùi giaû caû treân thò tröôøng, do ñoù chöa coù caên cöù xaùc thöïc ñeå xaùc ñònh khoaûn giaûm giaù vì giaù baùn taøi saûn coá ñònh hieän haønh chæ ñöôïc xaùc ñònh moät caùch töông ñoái. Beân caïnh ñoù cheá ñoä laïi yeâu caàu phaûi coù caên cöù ñaùng tin caäy, xaùc thöïc khi ñieàu chænh, maø vieäc ñieàu chænh moät khoaûn giaûm giaù ñoàng nghóa vôùi vieäc ghi giaûm nguoàn, vì vaäy doanh nghieäp gaëp raát nhieàu khoù khaên khi giaûi trình quyeát toaùn soå saùch vôùi cô quan thueá. 41 Do khoâng ñieàu chænh kòp thôøi neân soá lieäu taøi saûn coá ñònh trình baøy treân baûng caân ñoái keá toaùn khoâng phaûn aùnh ñuùng thöïc traïng taøi saûn cuûa doanh nghieäp vaø laøm sai leäch moät soá chæ tieâu lieân quan ñeán taøi saûn coá ñònh khi ñaùnh giaù. Töø caùc baùo caùo taøi chính nghieân cöùu coù soá lieäu sau : Coâng ty Doanh thu thuaàn naêm 2003 Toång taøi saûn tröôùc ñieàu chænh Toång taøi saûn sau ñieàu chænh Coâng ty DV Haøng Xanh 53.050.644.376 13.255.288.024 13.210.288.024 Coâng ty Thaàn Noâng 3.779.298.172 2.088.586.575 1.968.586.575 Soá lieäu treân laøm caên cöù ñaùnh giaù caùc chæ tieâu sau : Hieäu suaát söû duïng TSCÑ Voøng quay taøi saûn Coâng ty Tröôùc ñ/c Sau ñ/c Tröôùc ñ/c Sau ñ/c Coâng ty DV Haøng Xanh 12.10 12.23 4.00 4.02 Coâng ty Thaàn Noâng 8.90 12.40 1.81 1.92 Trong ñoù : Doanh thu thuaàn Hieäu suaát söû duïng taøi saûn coá ñònh = ⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯ Taøi saûn coá ñònh thuaàn Doanh thu thuaàn Voøng quay taøi saûn = ⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯ Toång taøi saûn 42 Nhìn vaøo soá lieäu ôû baûng tính treân ta thaáy coù söï cheânh leäch giöõa caùc chæ soá tính toaùn tröôùc vaø sau khi ñieàu chænh, ñieàu naøy laøm aûnh höôõng ñeán tính chính xaùc trong vieäc ñaùnh giaù tính hieäu quûa cuûa vieäc söû duïng taøi saûn coá ñònh vaø trong vieâc hoaïch ñònh caùc keá hoaïch naâng cao naêng suaát söû duïng, ñaàu tö ñuùng möùc taøi saûn coá ñònh …. - Chæ tieâu ngöôøi mua traû tieàn tröôùc vaø doanh thu nhaän tröôùc : Trong thöïc teá soá tieàn nhaän tröôùc cuûa khaùch haøng hoaëc khoaûn nhaän öùng tröôùc coù theå phaùt sinh trong nhieàu naêm, do ñoù vieäc saép xeáp caùc chæ tieâu naøy vaøo muïc nôï ngaén haïn laø chöa hôïp lyù aûnh höôõng ñeán vieäc tính toaùn caùc chæ tieâu khi ñaùnh giaù tình hình taøi chính cuûa doanh nghieäp. Theo baûng caân ñoái keá toaùn naêm 2003 cuûa coâng ty Thaàn Noâng chæ tieâu “ Ngöôøi mua traû tieàn tröôùc “ coù soá dö 50.000.000 ñ trong ñoù khoaûn nhaän öùng tröôùc cuûa khaùch haøng treân moät naêm laø 35.000.000 ñ, do ñaëc thuø cuûa coâng ty laø kinh doanh saûn phaåm noâng nghieäp neân khi ngöôøi mua ñaët haøng vaø coâng ty kyù hôïp ñoàng saûn xuaát vôùi nhaø cung caáp, ñeå ñaûm baûo hôïp ñoàng mua baùn coâng ty yeâu caàu ngöôøi mua öùng truôùc moät soá tieàn theo thoaû thuaän, ñoái vôùi saûn phaåm noâng nghieäp, ñaëc bieät laø caây troàng daøi ngaøy, phaûi traûi qua nhieàu vuï töø luùc gieo troàng laáy haït, cheá bieán thaønh haït gioáng cung öùng, do ñoù soá tieàn öùng tröôùc naøy trong moät soá tröôùc hôïp quaù moät naêm, nhöng doanh nghieäp cuõng vaãn phaûi trình baøy treân chæ tieâu naøy trong khoaûn muïc “ Nôï ngaén haïn “ khi baùo caùo. - Caùc khoaûn theá chaáp, kyù cöôïc, kyù quõy ngaén haïn, daøi haïn : Chöa quy ñònh nhaát quaùn veà phöông phaùp haïch toaùn laøm aûnh höôõng ñeán vieäc cung caáp soá lieâu thoâng tin cuûa caùc chæ tieâu naøy treân baùo caùo taøi chính. 43 - Caùc chæ tieâu chi söï nghieäp, taïm öùng , nguoàn voán kinh doanh, quõy khen thöôûng phuùc lôïi Chöa ñöôïc trình baøy moät caùch hôïp lyù treân baùo caùo taøi chính laøm aûnh höôõng ñeán vieäc ñaùnh giaù tình hình taøi chính cuûa doanh nghieäp. - Chi phí baùn haøng vaø chi phí quaûn lyù doanh nghieäp Chi phí baùn haøng vaø chi phí quaûn lyù doanh nghieäp ñeå xaùc ñònh keát quûa hoaït ñoäng kinh doanh trong kyø, cheá ñoä chöa coù qui ñònh haïch toaùn cuï theå cho nhöõng doanh nghieäp coù chu kyø kinh doanh daøi hoaëc trong kyø khoâng coù hoaëc coù ít saûn phaåm haøng hoaù tieâu thuï, do vaäy laøm aûnh höôûng ñeán vieäc phaân tích vaø ñaùnh giaù keát quûa hoaït ñoäng kinh doanh cuûa doanh nghieäp. Trong caùc doanh nghieäp nghieân cöùu, coâng ty Thaàn Noâng laø coâng ty kinh doanh saûn phaåm noâng nghieäp, vieäc tieâu thuï saûn phaåm phuï thuoäc vaøo muøa vuï, vì vaäy coù moät soá chi phí baùn haøng vaø chi phí quaûn lyù doanh nghieäp phaùt sinh kyø naøy phaûi chôø keát chuyeån kyø sau, hieän nay do cheá ñoä keá toaùn chöa coù qui ñònh cuï theå neân doanh nghieäp cuõng phaân boå chi phí döïa theo caûm tính. Ñieàu naøy aûnh höôõng khoâng nhoû ñeán tính chính xaùc khi xaùc ñònh keát quûa hoaït ñoäng kinh doanh cuûa doanh nghieäp. Töø baûng caân ñoái keá toaùn cuûa coâng ty, ta thaáy soá chi phí chôø keát chuyeån chuyeån sang naêm sau laø 75.052.000 trong ñoù coù nhöõng khoaûn muïc chi phí raát khoù xaùc ñònh laø lieân quan ñeán nhieàu kyø hoaëc trong kyø nhö chi phí quaõng caùo, hoäi thaûo, haøng maãu, hoäi nghò khaùch haøng…., nhöng khi quyeát toaùn vôùi cô quan thueá doanh nghieäp buoäc phaûi phaân boå nhieàu kyø, neáu khoaûn chi phí naøy khoâng phaân boå cho kyø sau, lôïi nhuaän cuûa doanh nghieäp seõ giaûm ñi raát nhieàu vaø laøm sai leäch keát quûa hoaït ñoäng kinh doanh cuûa doanh nghieäp vaø caùc tyû soá doanh lôïi. 44 Coù theå xem baûng tính soá lieäu sau neáu tính heát soá chi phí : Doanh lôïi tieâu thuï Doanh lôïi taøi saûn Lôïi nhuaän sau thueá naêm 2003 Lôïi nhuaän sau thueá sau ñ/c Tröôùc ñ/c Sau ñ/c Tröôùc ñ/c Sau ñ/c 143.563.198 68.511.198 0.04 0.02 0.07 0.03 Trong ñoù : Lôïi nhuaän sau thueá Doanh lôïi taøi saûn = ⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯ Toång taøi saûn Lôïi nhuaän sau thueá Doanh lôïi tieâu thuï= ⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯ Doanh thu thuaàn Nhìn vaøo baûng tính treân ta thaáy coù söï cheânh leäch lôùn giöõa soá lieäu tröôùc vaø sau khi ñieàu chænh chi phí chôø keát chuyeån, nhö vaäy seõ aûnh höôõng trong vieäc cung caáp thoâng tin ñeå ñaùnh giaù keát quûa vaø hieäu quûa hoaït ñoäng kinh doanh cuûa doanh nghieäp neáu cheá ñoä khoâng coù qui ñònh cuï theå vaø nhaát quaùn. + Moät soá maãu bieåu baùo caùo Baùo caùo keát quûa hoaït ñoäng kinh doanh maãu bieåu coøn röôøm raø, phaàn II vaø III theo qui ñònh khoâng nhaát quaùn vôùi noäi dung baùo caùo. Thuyeát minh baùo caùo taøi chính coøn qui ñònh quaù chi tieát khoâng ñaùp öùng ñöôïc nhu caàu cung caáp thoâng tin ña daïng cuûa caùc loaïi hình doanh nghieäp, do vaäy ña soá caùc doanh nghieäp chæ laäp baùo caùo naøy theo hình thöùc. + Nguyeân taéc trình baøy caùc taøi saûn coù theo giaù goác ( hay giaù phí lòch söû ) 45 Nguyeân taéc naøy trong baùo caùo taøi chính toû ra khoâng phuø hôïp vôùi caùc nhu caàu söû duïng thoâng tin keá toaùn ñeå ñöa ra caùc quyeát ñònh trong kinh doanh vaø nhu caàu theå hieän caùc “ Taøi saûn coù “ trong ñieàu kieän laïm phaùt hieän nay. + Moâi tröôøng phaùp lyù cho keá toaùn Moâi tröôøng phaùp lyù cho keá toaùn hieän nay vaãn chöa ñöôïc hoaøn thieän, hieän taïi Vieät Nam chöa coù heä thoáng chuaån möïc keá toaùn quoác gia hoaøn chænh, vaán ñeà kieåm toaùn baùo caùo taøi chính hieän nay vaãn coøn moät soá toàn taïi. 2.2.3 Nhöõng thuaän lôïi vaø khoù khaên cuûa doanh nghieäp khi aùp duïng heä thoáng baùo caùo taøi chính hieän haønh + Thuaän lôïi : So vôùi nhöõng heä thoáng baùo caùo tröôùc ñaây heä thoáng baùo caùo taøi chính hieän haønh ñöôïc thieát keá vôùi nhaän thöùc môùi veà ñoái töôïng söû duïng thoâng tin trong neàn kinh teá thò tröôøng. Do ñoù, caùc chæ tieâu xaây döïng moät maët ñaùp öùng nhu caàu kieåm tra kieåm soaùt cuûa Nhaø nöôùc, maët khaùc ñaùp öùng nhu caàu ñaùnh giaù thöïc traïng taøi chính cuûa doanh nghieäp, cung caáp thoâng tin veà tình hình thöïc hieän keá hoaïch cuûa doanh nghieäp, phaân tích hoaït ñoäng kinh doanh, giuùp cho caùc ñoái töôïng coù lôïi ích khaùc nhau coù theå ñöa ra caùc quyeát ñònh kinh teá phuø hôïp. Ñaûm baûo tính thoáng nhaát trong vieäc soaïn thaûo caùc thoâng tin keá toaùn. Heä thoáng môùi theå hieän söï nhaän thöùc caùc yeâu caàu cuûa neàn kinh teá thò tröôøng, toân troïng vaø vaän duïng moät caùch coù choïn loïc caùc nguyeân taéc vaø chuaån möïc keá toaùn quoác teá, ñoàng thôøi coù xem xeùt cho phuø hôïp vôùi ñaëc ñieåm cuûa cô cheá hieän haønh ôû Vieät Nam. Heä thoáng baùo caùo taøi chính hieän haønh ñöôïc xaây döïng treân cô sôû döï ñoaùn nhöõng nghieäp vuï môùi phaùt sinh vaø seõ phaùt sinh trong quaù trình phaùt trieån kinh teá vaø 46 quaù trình ñoåi môùi cuûa cô cheá kinh teá. Do ñoù deå töông thích vôùi caùc hoaït ñoäng ña daïng trong neàn kinh teá thò tröôøng. + Khoù khaên : Qua nghieân cöùu tình hình thöïc teá baùo caùo taøi chính ñang aùp duïng taïi caùc doanh nghieäp hieân nay nhaän thaáy raèng heä thoáng baùo caùo taøi chính hieän haønh tuy ñaõ ñöôïc caûi caùch, nhöng trong quaù trình aùp duïng vaøo thöïc tieãn cho ñeán nay vaãn coøn boäc loä nhöõng toàn taïi vaø nhöôïc ñieåm, ñieàu naøy laøm doanh nghieäp gaëp khoâng ít khoù khaên trong vieäc soaïn thaûo trình baøy vaø coâng boá baùo caùo taøi chính. Cuï theå nhö sau : - Vieäc thieát keá vaø qui ñònh haïch toaùn moät soá chæ tieâu trong Baûng caân ñoái keá toaùn vaø Baùo caùo keát quûa hoaït ñoäng kinh doanh chöa phuø hôïp vôùi nhu caàu ñaùnh giaù moät caùch ñaày ñuû trung thöïc tình traïng taøi chính cuûa doanh nghieäp vaø nhu caàu phaân tích keát quûa hoaït ñoäng kinh doanh. - Moät soá maãu bieåu baùo caùo coøn röôøm raø mang tính hình thöùc, qui ñònh khoâng nhaát quaùn vôùi noäi dung baùo caùo. Moät soá coøn qui ñònh quùa chi tieát, laøm giaûm tính linh hoaït trong vieäc trình baøy, soaïn thaûo vaø coâng boá baùo caùo taøi chính cuûa doanh nghieäp, khoâng ñaùp öùng ñöôïc nhu caàu cung caáp thoâng tin ña daïng cuûa caùc loaïi hình doanh nghieäp. - Nguyeân taéc trình baøy caùc taøi saûn coù theo giaù goác trong baùo caùo taøi chính gaây khoù khaên cho nhaø quaûn lyù doanh nghieäp vaø ngöôøi söû duïng baùo caùo taøi chính khi ñöa ra caùc quyeát ñònh kinh doanh. So vôùi heä thoáng baùo caùo taøi chính caùc nöôùc, heä thoáng baùo caùo taøi chính Vieät Nam vaãn coøn mang naëng tính hình thöùc vôùi nhöõng maãu bieåu qui ñònh röôøm raø vaø coøn qui ñònh quaù chi tieát cuï theå, do vaäy moät moâ hình baùo caùo duy nhaát cho caùc loaïi hình doanh nghieäp toû ra chöa phuø hôïp vôùi nhu caàu söû duïng thoâng tin vaø thöïc haønh 47 keá toaùn trong neàn kinh teá thò tröôøng. Ñoái vôùi caùc nöôùc coù heä thoáng keá toaùn tieân tieán, ñieån hình laø keá toaùn Myõ chæ ban haønh caùc chuaån möïc vaø qui ñònh chung cho vieäc laäp, trình baøy vaø coâng boá baùo caùo taøi chính, tuøy vaøo töøng loaïi hình doanh nghieäp, nhu caàu quaûn lyù maø doanh nghieäp seõ xaây döïng heä thoáng taøi khoaûn keá toaùn vaø caùc baùo caùo cho phuø hôïp, vì vaäy heä thoáng baùo caùo taøi chính cuûa hoï mang tính linh hoaït cao, ñaùp öùng nhu caàu cung caáp thoâng tin ña daïng höõu ích cho ngöôøi söû duïng, phuïc vuï cho coâng taùc quaûn lyù vaø ñieàu haønh doanh nghieäp maø vaãn ñaûm baûo tuaân theo caùc nguyeân taéc chuaån möïc ñaõ qui ñònh. Tuy ta ñaõ ban haønh vaø coâng boá 16 chuaån möïc keá toaùn, trong ñoù coù chuaån möïc qui ñònh vaø höôùng daãn caùc nguyeân taéc vaø yeâu caàu keá toaùn cô baûn, caùc yeáu toá vaø ghi nhaän caùc yeáu toá cuûa baùo caùo taøi chính nhöng caùc doanh nghieäp vaãn phaûi laäp baùo caùo taøi chính theo nhöõng maãu bieåu ñaõ qui ñònh duy nhaát aùp duïng cho taát caû caùc loaïi hình doanh nghieäp. 48 CHÖÔNG III MOÄT SOÁ GIAÛI PHAÙP VAØ PHÖÔNG HÖÔÙNG HOAØN THIEÄN HEÄ THOÁNG BAÙO CAÙO TAØI CHÍNH ÔÛ VIEÄT NAM HIEÄN NAY 3.1 Phöông höôùng hoaøn thieän heä thoáng baùo caùo taøi chính hieän haønh. 3.1.1 Muïc tieâu vaø phöông höôùng toång quaùt Trong quaù trình xaây döïng heä thoáng baùo caùo taøi chính, caàn quaùn trieät moät soá quan ñieåm vaø phöông höôùng sau ñaây : + Tuaân thuû luaät phaùp Xuaát phaùt töø moâi tröôøng kinh teá vaø luaät phaùp cuûa Vieät Nam hieän nay, nhaø nöôùc luoân luoân quan taâm ñeán caùc hoaït ñoäng kinh teá vaø keá toaùn thoâng qua vieäc ban haønh caùc vaên baûn phaùp qui veà taøi chính keá toaùn cho phuø hôïp vôùi töøng giai ñoaïn phaùt trieån cuûa ñaát nöôùc. Ñaëc bieät, Vieät Nam ñang hoäi nhaäp vôùi neàn kinh teá theá giôùi vaø caùc nöôùc trong khu vöïc, thì vieäc xaây döïng heä thoáng baùo caùo taøi chính phaûi döïa treân quan ñieåm tuaân thuû luaät phaùp nhöng vaãn ñaûm baûo tính trung thöïc vaø hôïp lyù cuûa caùc thoâng tin. + Phuø hôïp vôùi caùc chuaån möïc vaø thoâng leä keá toaùn quoác teá, ñaûm baûo coù tieáng noùi chung vaø ñaëc ñieåm neàn kinh teá cuûa Vieät Nam. Trong boái caûnh toaøn caàu hoaù, neàn kinh teá theá giôùi ñaõ, ñang vaø seõ coù nhöõng thay ñoåi lôùn lao vôùi xu höôùng töï do thöông maïi. Nöôùc ta ñaõ vaø ñang tham gia caùc toå chöùc : Asean, Apec, WTO…… Do vaäy, keá toaùn vôùi tö caùch laø coâng cuï quaûn lyù neàn kinh teá cuõng phaûi ñoåi môùi, nhaèm taïo tieàn ñeà cho vieäc thöông maïi hoaù Theá giôùi. + Phuø hôïp vôùi tính ña daïng cuûa caùc loaïi hình doanh nghieäp 49 Chuû tröông phaùt trieån kinh teá thò tröôøng nhieàu thaønh phaàn, ña daïng hoaù caùc hình thöùc sôû höõu ñoøi hoûi heä thoáng keá toaùn phaûi ñöôïc xaây döïng thaät linh hoaït, phuø hôïp, sao cho ñaùp öùng yeâu caàu thoâng tin höõu ích cuûa nhöõng ngöôøi söû duïng beân trong vaø beân ngoaøi doanh nghieäp. Ñeå ñaït ñöôïc caùc tieâu chuaån vaø chaát löôïng phuø hôïp vôùi yeâu caàu söû duïng thoâng tin trong neàn kinh teá thò tröôøng, heä thoáng baùo caùo taøi chính caàn phaûi coù moät caáu truùc hoaøn chænh vaø ñaït ñöôïc caùc muïc tieâu sau ñaây : + Ñaûm baûo thoâng tin trình baøy trong baùo caùo taøi chính phaûi höõu ích cho vieäc ñeà ra caùc quyeát ñònh. Noù phaûi hoäi tuï ñuû caùc phaåm chaát : Deå hieåu, thích hôïp, thoaû ñaùng, coù theå so saùnh ñöôïc vaø nhaát quaùn. + Xaây döïng moät moâ hình baùo caùo taøi chính linh hoaït phuø hôïp vôùi nhu caàu söû duïng, nhu caàu thöïc haønh keá toaùn cuûa caùc ñoái töôïng khaùc nhau vaø phuø hôïp vôùi töông quan Lôïi ích – Chi phí trong vieäc soaïn thaûo vaø phoå bieán thoâng tin keá toaùn. + Caùc thoâng tin, caùc yeáu toá theå hieän trong baùo caùo taøi chính phaûi ñöôïc ño löôøng theo nguyeân taéc thích hôïp, cho pheùp haïn cheá aûnh höôõng cuûa söï thay ñoåi giaù caû ( hoaëc laïm phaùt ) trong vieäc trình baøy caùc thoâng tin taøi chính. 3.1.2 Hoaøn thieän moät soá chæ tieâu, noäi dung trong baùo caùo taøi chính 3.1.2.1 Baûng caân ñoái keá toaùn + Chæ tieâu Phaûi thu khaùch haøng Ñaây laø khoaûn nôï cuûa khaùch haøng ñoái vôùi doanh nghieäp khi doanh nghieäp baùn haøng hoaù, thaønh phaåm theo phöông thöùc baùn traû chaäm hoaëc baùn traû goùp. Treân Baûng caân ñoái keá toaùn, khoaûn phaûi thu khaùch haøng ñöôïc trình baøy trong muïc taøi saûn löu ñoäng vaø ñöôïc xem nhö moät taøi saûn duøng ñeå thanh toaùn nhöõng khoaûn nôï ngaén haïn. Theo qui ñònh hieän haønh, moät taøi saûn ñöôïc coi laø taøi saûn löu ñoäng khi chuùng ñöôïc söû 50 duïng trong caùc hoaït ñoäng saûn xuaát kinh doanh cuûa doanh nghieäp vaø ñöôïc döï tính thöïc hieän hoaëc söû duïng trong voøng moät naêm keå töø ngaøy laäp baùo caùo hoaëc trong moät chu kyø saûn xuaát kinh doanh bình thöôøng cuûa moät doanh nghieäp. Tuy nhieân, khoâng phaûi taát caû caùc khoaûn phaûi thu khaùch haøng ñeàu coù theå thöïc hieän ñöôïc ( hoaùn chuyeån thaønh tieàn ) trong voøng moät naêm, chuùng coù theå treân moät naêm, tuyø vaøo chính saùch tín duïng cuûa doanh nghieäp. Vì vaäy, ñeå ñaùnh giaù chính xaùc khaû naêng thanh toaùn nôï ngaén haïn cuûa doanh nghieäp, caàn loaïi tröø caùc khoaûn nôï phaûi thu coù thôøi haïn tín duïng treân moät naêm ra khoûi phaàn ñöôïc söû duïng ñeå ñaùnh giaù khaû naêng thanh toaùn nhanh cuûa doanh nghieäp. Ñoái vôùi doanh nghieäp, neân giaûi trình vaán ñeà naøy trong thuyeát minh baùo caùo taøi chính ñeå ngöôøi söû duïng thoâng tin taøi chính bieát vaø coù ñaùnh giaù chính xaùc hôn veà khaû naêng thanh toaùn cuûa doanh nghieäp. + Chæ tieâu Haøng toàn kho Heä thoáng keá toaùn doanh nghieäp hieän nay qui ñònh chi phí mua haøng haïch toaùn vaøo TK 156(2), theo qui ñònh naøy coù vaán ñeà chöa hôïp lyù nhö sau : - Chi phí thu mua haøng phaûn aùnh vaøo TK 156(2) chæ bao goàm chi phí thu mua haøng hoaù lieân quan ñeán haøng hoaù mua vaøo, ñaõ nhaäp kho trong kyø. Nhö vaäy, chi phí thu mua haøng hoaù lieân quan ñeán haøng mua ñang ñi treân ñöôøng khoâng phaûn aùnh ôû taøi khoaûn naøy vaø cuõng chöa coù taøi khoaûn naøo ñeå phaûn aùnh. - Trò giaù haøng hoaù phaûi ghi treân caùc TK 151, 156, 157 laø theo giaù thöïc teá. Giaù thöïc teá cuûa haøng hoaù mua vaøo bao goàm giaù mua theo hoaù ñôn vaø chi phí thu mua haøng hoaù, chi phí gia coâng sô cheá, thueá nhaäp khaåu ( neáu coù ). Nhö vaäy trò giaù haøng hoaù phaûn aùnh treân caùc TK 151, 157 chöa ñuùng giaù 51 thöïc teá vaø trò giaù haøng hoaù phaûn aùnh ôû caùc taøi khoaûn khoâng coù söï thoáng nhaát. - Chæ tieâu Haøng hoaù toàn kho ( maõ soá 146 ) treân Baûng caân ñoái keá toaùn phaûn aùnh trò giaù haøng hoaù coøn laïi trong kho haøng, quaày haøng. Soá lieäu ñeå ghi vaøo chæ tieâu naøy laø soá dö nôï TK 156 “ Haøng hoaù “ treân soå caùi. Nhö vaäy laø khoâng ñuùng, vì soá dö Nôï cuûa TK 156 goàm hai noäi dung : Trò giaù mua cuûa haøng hoaù coøn laïi trong kho haøng, quaày haøng vaø chi phí thu mua haøng hoaù phaân boå cho haøng hoaù coøn laïi trong kho haøng, quaày haøng, haøng gôûi ñi baùn chöa ñöôïc xaùc ñònh laø tieâu thuï. - Vieäc qui ñònh haïch toaùn vaø tính phaân boå chi phí thu mua haøng hoaù cho haøng ñaõ tieâu thuï vaø haøng hoaù coøn laïi cuoái kyø môùi chæ coù cho caùc doanh nghieäp thöông maïi keá toaùn haøng toàn kho theo phöông phaùp keâ khai thöôøng xuyeân. Ñoái vôùi doanh nghieäp thöông maïi keá toaùn haøng toàn kho theo phöông phaùp kieåm keâ ñònh kyø, chi phí mua haøng hoaù ñöôïc phaûn aùnh vaøo TK 611(2) – Mua haøng hoaù laø khoâng thoáng nhaát veà qui ñònh keá toaùn chi phí thu mua haøng hoaù vaø phaûn aùnh giaù trò thöïc teá cuûa haøng hoaù mua vaøo treân caùc taøi khoaûn keá toaùn toång hôïp coù lieân quan. Töø nhöõng vaán ñeà neâu treân, cheá ñoä keá toaùn neân söûa ñoåi hoaøn thieän keá toaùn chi phí mua haøng, khoâng söû duïng TK 156(2) – Chi phí thu mua haøng hoaù ñeå haïch toaùn rieâng chi phí mua haøng vaø cuõng seõ khoâng coøn tính chi phí mua haøng phaân boå cho haøng hoaù ñaõ tieâu thuï vaø haøng hoaù coøn laïi nhö hieän nay. Khi mua haøng, trò giaù haøng mua phaûn aùnh ôû caùc TK 151 – Haøng mua ñang ñi treân ñöôøng ( tröôøng hôïp haøng mua chöa veà nhaäp kho ), TK 156 – Haøng hoaù ( tröôøng hôïp haøng mua veà ñaõ nhaäp kho ), TK 157 – Haøng gôûi ñi baùn ( tröôøng hôïp haøng mua chuyeån baùn thaúng ) 52 hoaëc TK 611(2) – Mua haøng hoaù ( ñoái vôùi doanh nghieäp keá toaùn haøng toàn kho theo phöông phaùp kieåm keâ ñònh kyø ) theo giaù thöïc teá. Trò giaù thöïc teá cuûa haøng mua bao goàm caû giaù mua haøng hoaù vaø chi phí mua haøng. + Chæ tieâu Taïm öùng Trong muïc Taøi saûn löu ñoäng khaùc chæ tieâu taïm öùng neân nhaäp vaøo muïc caùc khoaûn phaûi thu cho phuø hôïp vôùi phaàn thuyeát minh caùc khoaûn phaûi thu, phaûi traû trong Thuyeát minh baùo caùo taøi chính vaø cuõng taêng theâm traùch nhieäm ñoái vôùi ngöôøi nhaän tieàn taïm öùng. + Chæ tieâu Caùc khoaûn theá chaáp, kyù cöôïc ngaén haïn Theo qui ñònh hieän nay, caùc taøi khoaûn 144 “ Caàm coá, kyù cöôïc, kyù quyõ ngaén haïn “vaø taøi khoaûn 244 “ Caùc khoaûn kyù quõy, kyù cöôïc daøi haïn “ treân baûng caân ñoái keá toaùn khoâng phaûn aùnh nhöõng tröôøng hôïp theá chaáp baèng giaáy tôø nhö giaáy chöùng nhaän quyeàn sôõ höõu nhaø vaø quyeàn söû duïng ñaát…. Caùc taøi saûn naøy khi ñem ñi theá chaáp, keá toaùn chæ theo doõi treân soå haïch toaùn chi tieát, nghóa laø khoâng ghi giaûm taøi saûn ñaõ ñem ñi theá chaáp trong thôøi gian theá chaáp, do ñoù laøm aûnh höôõng ñeán vieäc cung caáp thoâng tin chính xaùc veà tình hình taøi saûn cuûa doanh nghieäp vaø ñaùnh giaù tình hình taøi chính cuûa doanh nghieäp. Vì vaäy, cheá ñoä keá toaùn neân coù qui ñònh theâm caùch haïch toaùn ghi giaûm taøi saûn trong tröôøng hôïp naøy hoaëc qui ñònh doanh nghieäp phaûi trình baøy cuï theå nhöõng taøi saûn ñem ñi theá chaáp baèng giaáy tôø treân thuyeát minh baùo caùo taøi chính ñeå ngöôøi ñoïc khi ñaùnh giaù phaân tích tình hình taøi chính bieát ñeå loaïi tröø. + Chæ tieâu Chi söï nghieäp Chæ tieâu Chi söï nghieäp phaûn aùnh toång soá chi baèng nguoàn kinh phí söï nghieäp chöa ñöôïc quyeát toaùn taïi thôøi ñieåm baùo caùo. Chæ tieâu naøy ñöôïc trình baøy ôû muïc VI – Chi söï nghieäp vaø beân phaàn Taøi saûn cuûa Baûng caân ñoái keá toaùn laø khoâng phuø hôïp vaø 53 laøm sai leäch toång soá taøi saûn cuûa doanh nghieäp. Xeùt veà chæ tieâu naøy noù khoâng phaûi laø taøi saûn cuûa doanh nghieäp, noù laø moät khoaûn chi cho moät nhieäm vuï kinh teá, chính trò, xaõ hoäi maø Nhaø nöôùc giao cho doanh nghieäp thöïc hieän, khoâng mang tính chaát kinh doanh vaø hoaøn toaøn khoâng mang laïi lôïi ích kinh teá trong töông lai. Ñaây laø khoaûn chi naèm beân ngoaøi quaù trình tuaàn hoaøn voán cuûa doanh nghieäp, cuõng khoâng toàn taïi ôû thôøi ñieåm laäp baùo caùo nhöng laïi ñöôïc theå hieän beân phaàn Taøi saûn vaø laøm xuyeân taïc soá toång coäng cuoái cuøng cuûa Baûng caân ñoái keá toaùn. Vì vaäy, chæ tieâu naøy neân trình baøy beân phaàn nguoàn voán cuûa Baûng caân ñoái keá toaùn trong muïc Nguoàn kinh phí söï nghieäp, vaø coù theå môû theâm taøi khoaûn chi tieát cho TK 461 ñeå theo doõi soá kinh phí ñaõ chi nhöng chöa ñöôïc duyeät vaø soá lieäu ñöôïc ghi baèng soá aâm döôùi hình thöùc ghi trong ngoaëc ñôn, coù theå coi chæ tieâu chi söï nghieäp ( chöa ñöôïc quyeát toaùn ) nhö moät chæ tieâu ñieàu chænh giaûm cho chæ tieâu nguoàn kinh phí söï nghieäp, coù nhö vaäy môùi phaûn aùnh ñuùng thöïc traïng taøi saûn vaø nguoàn voán cuûa doanh nghieäp taïi thôøi ñieåm laäp baùo caùo. + Chæ tieâu Taøi saûn coá ñònh Taøi saûn coá ñònh höõu hình vaø voâ hình laø loaïi taøi saûn lieân quan tôùi nhöõng khoaûn ñaàu tö mang tính chaát daøi haïn, neáu xem xeùt ñeán nguyeân taéc “ Thaän troïng “, lôïi ích kinh teá maø taøi saûn coá ñònh mang laïi trong töông lai cuõng nhö thöïc teá quaûn lyù taøi chính, cheá ñoä keá toaùn neân cho pheùp caùc doanh nghieäp trích laäp döï phoøng giaûm giaù taøi saûn coá ñònh vaø vieäc toå chöùc keá toaùn seõ töông töï caùc khoaûn döï phoøng khaùc. Vieäc tính toaùn vaø phaûn aùnh döï phoøng giaûm giaù taøi saûn coá ñònh coù theå ñöôïc toå chöùc nhö sau: - Tính toaùn khoaûn giaûm giaù taøi saûn coá ñònh coù theå xaûy ra : Coù theå vaän duïng theo chuaån möïc keá toaùn quoác teá soá 36 “ Toån thaát taøi saûn “ phuø hôïp vôùi 54 ñieàu kieän Vieät Nam. Giaûm giaù taøi saûn coá ñònh laø khoaûn cheânh leäch giöõa giaù trò coøn laïi cuûa taøi saûn coá ñònh cao hôn giaù trò coù theå thu hoài cuûa taøi saûn coá ñònh. Khaùc vôùi haøng toàn kho, taøi saûn coá ñònh ñöôïc ñaàu tö mua saém vôùi muïc ñích chuû yeáu laø söû duïng laâu daøi, cho neân giaù trò coù theå thu hoài ñöôïc xaùc ñònh laø giaù trò cao hôn giöõa giaù thuaàn coù theå baùn taøi saûn coá ñònh vaø giaù trò söû duïng cuûa taøi saûn coá ñònh ñoù taïi thôøi ñieåm tính toaùn. Giaù trò söû duïng cuûa taøi saûn coá ñònh laø giaù trò hieän taïi cuûa caùc doøng tieàn thuaàn öôùc tính thu ñöôïc trong töông lai phaùt sinh töø vieäc söû duïng taøi saûn vaø vieäc thanh lyù taøi saûn khi heát thôøi gian söû duïng. Vieäc tính toaùn ñoù hoaøn toaøn coù theå thöïc hieän ñöôïc, bôûi vì tröôùc khi xem xeùt mua saém moät taøi saûn coá ñònh môùi, doanh nghieäp phaûi xem xeùt löïa choïn phöông aùn mua saém taøi saûn coá ñònh ( phöông aùn ñaàu tö daøi haïn ) toái öu nhaát. Trong phöông aùn ñoù ñaõ giaûi trình öôùc tính doøng tieàn thu cuûa töøng naêm trong töông lai vaø nhö vaäy ôû cuoái moãi nieân ñoä, keá toaùn coù theå tính toaùn doøng tieàn thu töø ñoù ñeán naêm ñaàu tö cuoái cuøng cuûa taøi saûn ñoù veà giaù trò hieän taïi cuûa nieân ñoä ñoù. - Veà maët keá toaùn caàn phaûi toå chöùc theâm TK 219 – Döï phoøng giaûm giaù taøi saûn coá ñònh. Trình töï ghi cheùp, trích laäp vaø hoaøn nhaäp töông töï caùc khoaûn döï phoøng khaùc. Nhö vaäy, vieäc trích laäp döï phoøng giaûm giaù taøi saûn coá ñònh ñöôïc phuïc vuï cho muïc ñích trình baøy thoâng tin treân baùo caùo taøi chính , roõ raøng thoâng tin naøy raát höõu ích ñoái vôùi ngöôøi söû duïng. Vì vaäy, veà caû lyù luaän vaø thöïc tieãn ñeàu ñoøi hoûi sôùm coù chính saùch taøi chính cho pheùp caùc doanh nghieäp trích laäp döï phoøng giaûm giaù taøi saûn coá ñònh. + Chæ tieâu ngöôøi mua traû tieàn tröôùc 55 Chæ tieâu naøy phaûn aùnh toång soá tieàn ngöôøi mua traû tröôùc khi mua saûn phaåm, haøng hoaù, dòch vuï ( soá dö coù TK 131 ) hoaëc traû tröôùc tieàn thueâ taøi saûn ( soá dö TK 3387 ) vaø ñöôïc xem nhö moät khoaûn nôï ngaén haïn ( trình baøy trong Baûng caân ñoái keá toaùn ). Tuy nhieân, treân thöïc teá khoaûn doanh thu nhaän tröôùc veà hoaït ñoäng cho thueâ taøi saûn nhö cho thueâ nhaø, vaên phoøng… coù theå phaùt sinh trong nhieàu naêm, do ñoù vieäc xem noù nhö moät khoaûn nôï ngaén haïn laø khoâng hôïp lyù, aûnh höôõng ñeán chæ tieâu khaû naêng thanh toaùn nôï ngaén haïn. Vì vaäy, caàn loaïi tröø khoaûn doanh thu nhaän tröôùc coù thôøi haïn phaùt sinh treân moät naêm vaø phaûi khai baùo cuï theå caùc khoaûn doanh thu nhaän tröôùc trong thuyeát minh baùo caùo taøi chính nhaèm giuùp ngöôøi söû duïng baùo caùo taøi chính ñaùnh giaù chính xaùc khaû naêng thanh toaùn nôï ngaén haïn cuûa doanh nghieäp. + Chæ tieâu Nguoàn voán kinh doanh Coù nhieàu quan nieäm khaùc nhau veà voán kinh doanh, nhöng theo caùch hieåu thoâng thöôøng thì voán kinh doanh cuûa doanh nghieäp laø soá voán doanh nghieäp duøng vaøo saûn xuaát kinh doanh nhaèm taïo ra thu nhaäp cuûa doanh nghieäp, bao goàm : Voán chuû sôû höõu ( voán ngaân saùch Nhaø nöôùc, voán töï tích luõy cuûa doanh nghieäp, voán lieân doanh lieân keát, voán coå phaàn…. ), voán vay ( vay cuûa caùc Ngaân haøng thöông maïi vaø caùc toå chöùc tín duïng, vay ñoái töôïng khaùc ). Coøn chæ tieâu Nguoàn voán kinh doanh trong muïc B – Nguoàn voán chuû sôû höõu treân baûng caân ñoái keá toaùn chæ phaûn aùnh moät boä phaän voán thuoäc sôû höõu cuûa doanh nghieäp duøng vaøo kinh doanh , nhö vaäy voán kinh doanh cuûa doanh nghieäp vaø nguoàn voán kinh doanh ghi trong Baûng caân ñoái keá toaùn gioáng nhau veà teân goïi nhöng khaùc nhau veà noäi dung phaûn aûnh, ñieàu naøy chöa phuø hôïp, taïo neân söï khoù hieåu cho ngöôøi ñoïc baùo caùo caùo taøi chính. Ñeå phuø hôïp vôùi caùc loaïi hình doanh nghieäp vaø chuû tröông ña daïng hoaù sôû höõu voán trong doanh nghieäp, trong muïc B – Nguoàn voán chuû sôõ höõu neân boû teân goïi chæ tieâu Nguoàn voán 56 kinh doanh maø thay vaøo ñoù laø caùc chæ tieâu cuï theå nhö : Voán nhaø nöôùc, voán lieân doanh lieân keát, voán coå phaàn, voán khaùc. + Chæ tieâu Quyõ khen thöôûng vaø phuïc lôïi Ñaây thöïc chaát laø quyõ cuûa ngöôøi lao ñoäng trong doanh nghieäp, khoâng theå coi laø nguoàn voán chuû sôû höõu, vì vaäy neân nhaäp vaøo chæ tieâu Phaûi traû coâng nhaân vieân trong muïc Nôï ngaén haïn nhaèm xaùc ñònh roõ hôn quyeàn lôïi cuûa ngöôøi lao ñoäng vaø nghóa vuï cuûa chuû doanh nghieäp. 3.1.2.2 Baùo caùo keát quûa hoaït ñoäng kinh doanh + Keá toaùn chi phí baùn haøng vaø chi phí quaûn lyù doanh nghieäp Theo qui ñònh cuûa heä thoáng keá toaùn doanh nghieäp hieän haønh, ñoái vôùi doanh nghieäp coù chu kyø kinh doanh daøi, trong kyø khoâng coù hoaëc coù ít saûn phaåm haøng hoaù tieâu thuï, thì cuoái kyø keá toaùn, tính phaân boå moät phaàn hoaëc keát chuyeån toaøn boä chi phí baùn haøng vaø chi phí quaûn lyù doanh nghieäp cho haøng hoaù coøn laïi cuoái kyø vaøo beân nôï TK 142(2) – Chi phí chôø keát chuyeån, sang kyø sau keát chuyeån chi phí baùn haøng vaø chi phí quaûn lyù doanh nghieäp chôø keát chuyeån tröø vaøo keát quaû hoaït ñoäng kinh doanh. Do nhöõng qui ñònh treân chöa cuï theå, chöa hôïp lyù, neân nhaän thöùc vaø vaän duïng vaøo thöïc tieãn ñang coù nhöõng yù kieán khaùc nhau. Ñieàu naøy coù theå aûnh höôõng ñeán vieäc ñaùnh giaù moät caùch chính xaùc keát quaû hoaït ñoäng cuûa doanh nghieäp. Ñeå toå chöùc moät caùch ñuùng ñaén veà keá toaùn chi phí baùn haøng, chi phí quaûn lyù doanh nghieäp trong caùc doanh nghieäp thöông maïi neân söûa ñoåi boå sung nhö sau : - Khoâng tính chi phí baùn haøng vaø chi phí quaûn lyù doanh nghieäp phaân boå cho haøng coøn laïi cuoái kyø. Toaøn boä chi phí baùn haøng vaø chi phí quaûn lyù doanh nghieäp phaùt sinh trong kyø tính phaân boå heát cho haøng ñaõ tieâu thuï. Vì chi phí baùn haøng vaø chi phí quaûn lyù doanh nghieäp laø chi phí thôøi kyø, haàu heát 57 caùc khoaûn chi phí cuûa hai loaïi chi phí treân ñeàu lieân quan tröïc tieáp ñeán haøng ñaõ tieâu thuï trong kyø. - Hoaëc vaãn giöõ qui ñònh veà vieäc tính chi phí baùn haøng vaø chi phí quaûn lyù doanh nghieäp phaân boå cho haøng coøn laïi cuoái kyø, nhöng cheá ñoä keá toaùn caàn coù qui ñònh thôøi löôïng cuï theå veà chu kyø kinh doanh daøi vaø qui ñònh roõ trong kyø khoâng coù hoaëc coù ít saûn phaåm haøng hoaù tieâu thuï phaûi laø do ñaëc ñieåm hoaït ñoäng kinh doanh cuûa doanh nghieäp. + Thieát keá laïi maãu bieåu thaät khoa hoïc vaø roõ raøng Maãu bieåu trong heä thoáng baùo caùo hieän haønh ñaõ coù caûi tieán caên baûn nhöng chöa thöïc söï khoa hoïc, coøn quùa roái raém, phöùc taïp, khoâng nhaát quaùn vôùi noäi dung baùo caùo. Baùo caùo keát quaû hoaït ñoäng kinh doanh veà toång theå, cheá ñoä hieän haønh chia laøm ba phaàn, chöa noùi veà söï phöùc taïp roái raém cuûa caùc chæ tieâu trong phaàn II vaø phaàn III cuûa baùo caùo naøy, chuùng ta cuõng thaáy ñöôïc vieäc boá trí hai phaàn naøy vaøo Baùo caùo keát quaû hoaït ñoäng kinh doanh laø khoâng hôïp lyù, khoâng phuø hôïp vôùi tính chaát cuûa baùo caùo naøy, ñoàng thôøi laøm cho baùo caùo naøy theâm coàng keành, khoâng khoa hoïc vaø ñaõ phaàn naøo laøm giaûm giaù trò cuûa cheá ñoä baùo caùo taøi chính hieän haønh. Caùc chæ tieâu ôû phaàn II vaø III neân ñöa vaøo trình baøy trong Thuyeát minh baùo caùo taøi chính ñeå nhaát quaùn vôùi noäi dung cuûa baùo caùo. 3.1.2.3 Thuyeát minh baùo caùo taøi chính Trong cô cheá thò tröôøng caïnh tranh hieän nay, caùc doanh nghieäp keå caû doanh nghieäp Nhaø nöôùc cuõng caàn phaûi bí maät moät soá chæ tieâu ( giaù thaønh saûn phaåm, chi tieát tình hình taêng giaûm caùc khoaûn ñaàu tö vaøo caùc ñôn vò khaù