Đề tài Tổ chức lập báo cáo tài chính hợp nhất khi hợp nhất doanh nghiệp ở Việt Nam

- 1 - MUÏC LUÏC Trang PHAÀN MÔÛ ÑAÀU Chöông I LYÙ LUAÄN VEÀ HÔÏP NHAÁT DOANH NGHIEÄP 1.1. Nhöõng vaán ñeà chung ...................................................................................... 1 1.1.1. Khaùi nieäm hôïp nhaát doanh nghieäp .............................................................. 1 1.1.2. Phaân loaïi hôïp nhaát doanh nghieäp................................................................ 1 1.1.2.1. Phaân loaïi theo baûn chaát cuûa söï hôïp nhaát ............................................... 1 1.1.2.2. Phaân loaïi theo caáu truùc cuûa söï hôïp nhaát ................................................ 2 1.1.2.3. Phaân loaïi theo phöông phaùp söû duïng ñeå ñaït tôùi söï hôïp nhaát ................. 2 1.1.3. Caùc hình thöùc hôïp nhaát doanh nghieäp ......................................................... 3 1.1.3.1. Mua taøi saûn 3 1.1.3.2. Mua coå phieáu ......................................................................................... 3 1.1.3.3. Hình thöùc khaùc ....................................................................................... 4 1.2. Caùc phöông phaùp keá toaùn hôïp nhaát doanh nghieäp theo chuaån möïc keá toaùn quoác teá .................................................................................................... 4 1.2.1. Keá toaùn hôïp nhaát doanh nghieäp theo phöông phaùp Coäng voán.................... 4 1.2.1.1. Chuaån möïc keá toaùn quoác teá veà phöông thöùc Coäng voán......................... 4 1.2.1.2. Keá toaùn theo phöông thöùc Coäng voán ..................................................... 5 1.2.1.3. Ví duï minh hoaï veà phöông phaùp coäng voán ............................................ 6 1.2.2. Keá toaùn hôïp nhaát doanh nghieäp theo phöông phaùp Mua ........................... 7 1.2.2.1. Chuaån möïc keá toaùn quoác teá veà phöông phaùp Mua .................................. 7 1.2.2.2. Keá toaùn mua doanh nghieäp ................................................................... 8 1.2.2.3. Lôïi theá thöông maïi (Goodwill) ............................................................ 13 1.2.2.4. Lôïi theá thöông maïi aâm (Negative Goodwill)....................................... 15 1.2.2.5. Ví duï minh hoaï veà phöông phaùp mua doanh nghieäp ........................... 17 - 2 - 1.3. Moät soá nhaän xeùt veà Phöông phaùp Mua vaø Phöông phaùp coäng voán .............................................................................................................. 17 1.4. Nhöõng ñieåm ñoåi môùi cuûa chuaån möïc keá toaùn quoác teá veà vaán ñeà hôïp nhaát doanh nghieäp...................................................................... 18 1.5. Trình baøy baùo caùo taøi chính hôïp nhaát ..................................................... 19 1.5.1. Trình baøi baùo caùo taøi chính theo chuaån möïc keá toaùn Vieät Nam ............... 19 1.5.1.1. Muïc ñích cuûa baùo caùo taøi chính .............................................................. 19 1.5.1.2. Yeâu caàu laäp vaø trình baøy baùo caùo taøi chính............................................ 20 1.5.1.3. Nguyeân taéc laäp vaø trình baøy baùo caùo taøi chính....................................... 20 1.5.1.4. Keát caáu vaø noäi dung chuû yeáu cuûa baùo caùo taøi chính............................... 20 1.5.2. Trình baøi baùo caùo taøi chính theo chuaån möïc keá toaùn quoác teá ................... 24 Chöông II THÖÏC TRAÏNG HÔÏP NHAÁT DOANH NGHIEÄP VAØ LAÄP BAÙO CAÙO TAØI CHÍNH HÔÏP NHAÁT ÔÛ VIEÄT NAM HIEÄN NAY 2.1. Thöïc traïng hoaït ñoäng hôïp nhaát doanh nghieäp taïi Vieät Nam hieän nay .. 26 2.1.1. Khaùi quaùt tình hình hôïp nhaát doanh nghieäp .............................................. 26 2.1.2. Ñieàu kieän hôïp nhaát doanh nghieäp ............................................................. 29 2.1.3. Muïc ñích hôïp nhaát doanh nghieäp .............................................................. 30 2.1.4. Thuû tuïc hôïp nhaát doanh nghieäp................................................................. 33 2.1.5. Nguyeân taéc xöû lyù taøi chính khi hôïp nhaát doanh nghieäp ............................ 34 2.1.6. Keá toaùn hôïp nhaát doanh nghieäp ôû Vieät Nam ............................................ 34 2.1.6.1. Phöông phaùp Coäng voán ........................................................................ 35 2.1.6.2. Xaùc ñònh giaù trò hôïp lyù ......................................................................... 35 2.1.6.3. Lôïi theá thöông maïi (Goodwill) ............................................................ 36 2.1.6.4. Lôïi theá thöông maïi aâm (Negative Goodwill)....................................... 38 - 3 - 2.2. Laäp baùo caùo taøi chính hôïp nhaát .................................................................. 41 2.3. Nhaän xeùt- Ñaùnh giaù ...................................................................................... 45 Chöông III MO HÌNH LAÄP BAÙO CAÙO TAØI CHÍNH HÔÏP NHAÁT KHI HÔÏP NHAÁT DOANH NGHIEÄP ÔÛ VIEÄT NAM 3.1. Muïc tieâu cuûa vieäc laäp baùo caùo taøi chính hôïp nhaát khi hôïp nhaát doanh nghieäp 47 3.2. Moät soá quan ñieåm laøm neàn taûng cho vieäc laäp baùo caùo taøi chính hôïp nhaát khi hôïp nhaát doanh nghieäp.......................................................................... 48 3.2.1. Phöông phaùp Mua doanh nghieäp ............................................................... 48 3.2.1.1. Haïch toaùn mua doanh nghieäp .............................................................. 48 3.2.1.2. Ngaøy mua ............................................................................................. 48 3.2.1.3. Chi phí mua .......................................................................................... 49 3.2.1.4. Ghi nhaän taøi saûn vaø nôï phaûi traû coù theå xaùc ñònh ñöôïc do mua doanh nghieäp................................................................................................... 50 3.2.1.5. Phaân boå chi phí mua............................................................................. 52 3.2.1.6. Xaùc ñònh giaù trò hôïp lyù cuûa taøi saûn vaø nôï phaûi traû coù theå xaùc ñònh ñöôïc ñaõ mua.................................................................................................. 53 3.2.1.7. Lôïi theá thöông maïi phaùt sinh töø vieäc mua doanh nghieäp .................... 54 3.2.1.8. Lôïi theá thöông maïi aâm phaùt sinh töø vieäc mua doanh nghieäp .............. 57 3.2.2. Phöông phaùp Coäng voán ............................................................................. 61 3.2.2.1. Haïch toaùn coäng voán ............................................................................. 61 3.2.2.2. Caùc chi phí phaùt sinh trong quaù trình hôïp nhaát .................................... 62 3.3. Ví duï minh hoïa laäp baùo caùo taøi chính hôïp nhaát doanh nghieäp................ 62 3.3.1. Hôïp nhaát doanh nghieäp trong tröôøng hôïp “Mua taøi saûn”.......................... 63 3.3.1.1. Phöông phaùp Mua..................................................................................63 3.3.1.2. Phöông phaùp coäng voán ..........................................................................64 - 4 - 3.3.2. Hôïp nhaát doanh nghieäp trong tröôøng hôïp “Mua coå phieáu”. ..................... 64 3.3.2.1. Phöông phaùp Mua..................................................................................64 3.3.2.2. Phöông phaùp coäng voán ..........................................................................64 3.4. Moâ hình laäp baùo caùo taøi chính hôïp nhaát khi hôïp nhaát doanh nghieäp ôû Vieät Nam ....................................................................................................... 64 3.4.1. Nguyeân taéc laäp vaø trình baøy baùo caùo taøi chính hôïp nhaát khi hôïp nhaát doanh nghieäp ........................................................................................................ 64 3.4.2. Noäi dung cuûa heä thoáng baùo caùo taøi chính hôïp nhaát................................... 65 3.4.3. Trình töï laäp baùo caùo taøi chính hôïp nhaát .................................................... 65 3.4.3.1. Caùc böôùc tieán haønh .............................................................................. 65 3.4.3.2. Baûng caân ñoái keá toaùn hôïp nhaát ............................................................ 68 3.4.3.3. Baùo caùo keát quaû hoaït ñoäng kinh doanh hôïp nhaát ................................ 71 3.4.3.4. Baùo caùo löu chuyeån tieàn teä hôïp nhaát ................................................... 73 3.4.3.5. Thuyeát minh baùo caùo taøi chính hôïp nhaát ............................................. 73 3.5. Vaän duïng moâ hình laäp baùo caùo hôïp nhaát vaøo thöïc tieãn ôû Vieät Nam ...... 75 PHAÀN KEÁT LUAÄN - 5 - PHAÀN MÔÛ ÑAÀU ******** I. LYÙ DO CHOÏN ÑEÀ TAØI Hôïp nhaát doanh nghieäp laø moät loaïi hình hoaït ñoäng cuûa caùc doanh nghieäp trong neàn kinh teá thò tröôøng ñaõ xuaát hieän treân theá giôùi töø cuoái theá kyû XIX, ñaëc bieät laø ôû caùc nöôùc phaùt trieån. Hôïp nhaát doanh nghieäp xuaát hieän laàn ñaàu tieân khi caùc xí nghieäp ñaõ hôïp nhaát vôùi nhau ñeå taïo thaønh caùc coâng ty ñoäc quyeàn. Tieáp ñoù, vaøo thaäp kyû 20 cuûa theá kyû naøy, moät laøn soùng hôïp nhaát theo chieàu doïc ñaõ dieãn ra maïnh meõ vaø thöïc teá ngaøy caøng nhieàu doanh nghieäp hôïp nhaát laïi vôùi nhau. Ñeán nöõa cuoái thaäp kyû 80, laøn soùng saùp nhaäp, hôïp nhaát vaø thoân tính giöõa caùc doanh nghieäp dieãn ra maïnh meû vaø ñaõ trôû thaønh moät xu theá phoå bieán trong neàn kinh theá theá giôùi trong giai ñoaïn hieän nay. Trong boái caûnh toaøn caàu hoaù kinh teá hieän nay, döôùi taùc ñoäng cuûa cuoäc caùch maïng khoa hoïc vaø coâng ngheä, caïnh tranh ñang dieãn ra vôùi nhieàu hình thöùc khaùc nhau vaø trong moïi lónh vöïc khaùc nhau. Do haïn cheá veà khaû naêng vaø nguoàn löïc neân caùc doanh nghieäp, caùc toå chöùc kinh teá buoäc phaûi hôïp taùc vôùi nhau trong quaù trình saûn xuaát, tieâu thuï cuõng nhö nghieân cöùu vaø phaùt trieån. Vì vaäy, ñaëc ñieåm noåi baät trong caïnh tranh kinh teá hieän nay laø caïnh tranh trong hôïp taùc, caùc beân tham gia caïnh tranh phaûi tìm caùch hôïp taùc vôùi nhau ñeå caïnh tranh coù hieäu quaû hôn. Moät hình thöùc hôïp taùc ñöôïc caùc doanh nghieäp öa thích hieän nay laø hôïp nhaát doanh nghieäp. Hôïp nhaát doanh nghieäp coù yù nghóa quan troïng cho nhöõng doanh nghieäp tham gia hôïp nhaát, noù giuùp caùc doanh nghieäp môû roäng quy moâ, giaûm ñoái thuû caïnh tranh; noù coù theå giuùp doanh nghieäp ña daïng hoùa caùc hoaït ñoäng, môû roäng thò tröôøng… Ngoaøi ra, hôïp nhaát doanh nghieäp ñoâi khi coøn taïo ra cho doanh nghieäp môùi nhöõng khoaûn lôïi veà thueá. Caùc doanh nghieäp Vieät Nam cuõng khoâng naèm ngoaøi xu theá naøy, bieåu hieän roõ nhaát laø trong thôøi gian qua Chính phuû ñaõ tieán haønh saép xeáp laïi caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc baèng caùch saùp nhaäp, hôïp nhaát laïi vôùi nhau, moät soá khaùc thì töï - 6 - tìm ñeán nhau thoâng qua vieäc mua baùn, hôïp nhaát. Ñieàu naøy cho thaáy, vieäc hôïp nhaát giöõa caùc doanh nghieäp taïo ra moät söùc maïnh cho doanh nghieäp caïnh tranh treân thöông tröôøng. Thöïc teá cho thaáy noù coù nhöõng öu ñieåm nhaát ñònh, nhöng ôû Vieät Nam hôïp nhaát doanh nghieäp laàn ñaàu xuaát hieän trong Heä thoáng keá toaùn ñöôïc ban haønh theo Luaät doanh nghieäp (1999) vaø gaàn ñaây coù nhieàu noäi dung môùi ñöôïc boå sung trong caùc chuaån möïc keá toaùn Vieät Nam cuõng nhö caùc thoâng tö höôùng daãn ñeå giuùp caùc doanh nghieäp coù theå tìm ra caùch thöùc haïch toaùn phuø hôïp. Tuy nhieân, vaãn chöa coù moät vaên baûn naøo quy ñònh, höôùng daãn moät caùch cuï theå, roõ raøng ñeå caùc doanh nghieäp vaän duïng trong coâng taùc haïch toaùn keá toaùn cuõng nhö trình baøy caùc baùo caùo taøi chính cuûa mình. Trong khi ñoù, hoaït ñoäng hôïp nhaát giöõa caùc doanh nghieäp ngaøy caøng dieãn ra nhieàu hôn vaø ña daïng hôn. Tröôùc moät thöïc teá ñoù, ñoøi hoûi caùc cô quan chuû quaûn phaûi caáp baùch ban haønh caùc vaên baûn nhaèm höôùng daãn, ñieàu chænh hoaït ñoäng naøy. Cuï theå laø Boä taøi chính phaûi ban haønh caùc chuaån möïc keá toaùn vaø caùc thoâng tö höôùng daãn coâng taùc keá toaùn caùc nghieäp vuï hôïp nhaát doanh nghieäp, cuõng nhö vieäc laäp vaø trình baøy baùo caùo taøi chính hôïp nhaát khi hôïp nhaát doanh nghieäp. Trong quaù trình hoïc taäp ôû Tröôøng keát hôïp vôùi coâng taùc keá toaùn thöïc teá taïi doanh nghieäp, toâi ñaõ nhaän thaáy ñöôïc tính caáp baùch vaø caàn thieát cuûa vaán ñeà treân. Vì vaäy, toâi quyeát ñònh choïn nghieân cöùu ñeà taøi “Toå chöùc laäp baùo caùo taøi chính hôïp nhaát khi hôïp nhaát doanh nghieäp ôû Vieät Nam” ñeå laøm luaän vaên toát nghieäp thaïc syõ kinh teá cuûa mình. Ñaây laø moät ñeà taøi coøn khaù môùi meû ôû Vieät Nam, vì cho ñeán nay Boä Taøi Chính vaãn chöa ban haønh chuaån möïc keá toaùn qui ñònh cho hoaït ñoäng naøy. Do ñoù, cô sôû lyù luaän cuûa ñeà taøi haàu heát döïa treân neàn taûng cuûa chuaån möïc keá toaùn quoác teá vaø moät soá qui ñònh, chuaån möïc keá toaùn Vieät Nam ñaõ ban haønh. Cho neân, Coâng vieäc nghieân cöùu gaëp raát nhieàu khoù khaên vaø haïn cheá nhaát ñònh. Taùc giaû ñaõ coá gaéng heát söùc vôùi - 7 - nhöõng khaû naêng, kieán thöùc cuûa mình ñeå hoaøn thieän ñeà taøi moät caùch toái öu nhaát. Nhöng do coøn haïn cheá nhaát ñònh neân khoâng theå traùnh khoûi thieáu soùt, toâi raát mong ghi nhaän söï chæ daãn cuûa caùc Quyù Thaày Coâ, söï goùp yù cuûa taát caû caùc baïn beø, ñoàng nghieäp ñeå ñeà taøi ngaøy caøng ñöôïc hoaøn thieän hôn. II. MUÏC ÑÍCH NGHIEÂN CÖÙU Ñöa ra caùch tieáp caän moät soá phöông phaùp, xaây döïng moâ hình laøm cô sôû cho coâng taùc keá toaùn vaø laäp baùo caùo taøi chính hôïp nhaát khi hôïp nhaát doanh nghieäp ôû Vieät Nam. III. ÑOÁI TÖÔÏNG VAØ PHAÏM VI NGHIEÂN CÖÙU Trong khuoân khoå cuûa luaän vaên, ñoái töôïng nghieân cöùu chæ giôùi haïn ôû vaán ñeà laäp baùo caùo taøi chính hôïp nhaát khi hôïp nhaát doanh nghieäp, khoâng bao goàm vieäc laäp baùo caùo taøi chính hôïp nhaát trong caùc taäp ñoaøn goàm nhieàu coâng ty chòu söï kieåm soaùt cuûa coâng ty meï. Noäi dung nghieân cöùu bao goàm: - Heä thoáng cô sôû lyù luaän veà hôïp nhaát doanh nghieäp, phöông phaùp keá toaùn vaø trình baøy baùo caùo taøi chính hôïp nhaát theo chuaån möïc keá toaùn quoác teá vaø moät soá chuaån möïc keá toaùn Vieät Nam ñaõ ban haønh. - Thöïc traïng cuûa vieäc hôïp nhaát doanh nghieäp vaø laäp baùo caùo taøi chính hôïp nhaát khi hôïp nhaát doanh nghieäp taïi Vieät Nam. - Treân cô sôû lyù luaän vaø thöïc traïng hoaït ñoäng hôïp nhaát doanh ñang dieãn ra ôû Vieät Nam, taùc giaû ñöa ra caùch tieáp caän moät soá quan ñieåm, phöông phaùp keá toaùn laøm neàn taûng cho vieäc laäp baùo caùo taøi chính hôïp nhaát khi hôïp nhaát doanh nghieäp ôû Vieät Nam. - Xaây döïng moâ hình laäp baùo caùo taøi chính hôïp nhaát ôû Vieät Nam trong ñieàu kieän chöa coù chuaån keá toaùn veà hôïp nhaát doanh nghieäp. - 8 - IV. PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU Phöông nghieân cöùu chuû ñaïo laø phöông phaùp duy vaät bieän chöùng vaø duy vaät lòch söû, nghieân cöùu caùc vaán ñeà trong moái quan heä phoå bieán vaø trong söï vaän ñoäng, phaùt trieån. Ñoàng thôøi keát hôïp söû duïng ñoàng boä caùc phöông phaùp cuï theå nhö: phöông phaùp phaân tích, thoáng keâ, phöông phaùp so saùnh, ñoái chieáu nhaèm giuùp luaän vaên ñaït ñöôïc muïc tieâu ñeà ra. V. YÙ NGHÓA KHOA HOÏC VAØ THÖÏC TIEÃN CUÛA ÑEÀ TAØI - Khaùi quaùt tieán trình hôïp nhaát doanh nghieäp ñaõ vaø ñang dieãn ra trong neàn kinh teá thò tröôøng ôû Vieät Nam. - Vaän duïng chuaån möïc keá toaùn quoác teá vaø chuaån möïc keá toaùn Vieät Nam vaøo ñieàu kieän ôû Vieät Nam trong vieäc laäp baùo caùo taøi chính hôïp nhaát khi hôïp nhaát doanh nghieäp trong ñieàu kieän chöa coù chuaån möïc keá toaùn veà hôïp nhaát doanh nghieäp. VI. KEÁT CAÁU CUÛA LUAÄN VAÊN Keát caáu cuûa luaän vaên nhö sau: Lôøi caùm ôn Phaàn môû ñaàu ƒ Chöông I: Lyù luaän veà hôïp nhaát doanh nghieäp. ƒ Chöông II: Thöïc traïng hôïp nhaát doanh nghieäp vaø laäp baùo caùo hôïp nhaát ôû Vieät Nam hieän nay. ƒ Chöông III: Moâ hình laäp baùo caùo taøi chính hôïp nhaát khi hôïp nhaát doanh nghieäp ôû Vieät Nam. Phaàn keát luaän Taøi lieäu tham khaûo Phuï luïc - 9 - Chöông I LYÙ LUAÄN VEÀ HÔÏP NHAÁT DOANH NGHIEÄP 1.1. Nhöõng vaán ñeà chung 1.1.1. Khaùi nieäm hôïp nhaát doanh nghieäp Hôïp nhaát doanh nghieäp laø vieäc moät thöïc theå kinh teá keát hôïp vôùi moät thöïc theå kinh teá khaùc thaønh moät thöïc theå kinh teá thoáng nhaát nhaèm kieåm soaùt taøi saûn cuûa nhau. Caùc tröôøng hôïp sau ñaây khoâng ñöôïc xem laø hôïp nhaát doanh nghieäp: - Moät ñôn vò kinh teá chæ mua moät phaàn taøi saûn cuûa ñôn vò kinh teá khaùc. - Ñieàu chuyeån taøi saûn hay trao ñoåi coå phieáu giöõa hai chi nhaùnh hoaëc giöõa coâng ty meï vôùi coâng ty con. 1.1.2. Phaân loaïi hôïp nhaát doanh nghieäp Hôïp nhaát doanh nghieäp coù theå ñöôïc phaân loaïi theo ba tieâu thöùc cô baûn ñoù laø: Döïa treân baûn chaát cuûa söï hôïp nhaát, döïa treân caáu truùc cuûa söï hôïp nhaát vaø döïa treân phöông phaùp ñöôïc söû duïng ñeå ñaït tôùi söï hôïp nhaát. 1.1.2.1. Phaân loaïi theo baûn chaát cuûa söï hôïp nhaát: Döïa theo baûn chaát cuûa söï hôïp nhaát thì hôïp nhaát doanh nghieäp coù theå bao goàm hai loaïi: Hôïp nhaát töï nguyeän vaø hôïp nhaát khoâng töï nguyeän. - Hôïp nhaát töï nguyeän (Friendly combination): Ban giaùm ñoác cuûa nhöõng doanh nghieäp coù yù ñònh hôïp nhaát thöông löôïng nhöõng ñieàu khoaûn chung ñaõ ñöôïc ñeà ra tröôùc ñoù. Nhöõng ñieàu khoaûn naøy sau ñoù seõ ñöôïc ñöa ra cho coå ñoâng cuûa caùc doanh nghieäp coù lieân quan ñeå bieåu quyeát. Thoâng thöôøng, Ñieàu leä coâng ty qui ñònh 2/3 hay 3/4 soá phieáu bieåu quyeát chaáp thuaän seõ raøng buoäc taát caû coå ñoâng vaøo söï hôïp nhaát naøy. - 10 - - Hôïp nhaát khoâng töï nguyeän (Unfriendly combination): Xaûy ra khi coù yeâu caàu hôïp nhaát nhöng Ban giaùm ñoác cuûa moät doanh nghieäp choáng laïi söï hôïp nhaát. Söï choáng laïi naøy coù theå bieåu hieän theo nhieàu caùch khaùc nhau. 1.1.2.2. Phaân loaïi theo caáu truùc cuûa söï hôïp nhaát: Döïa theo caáu truùc cuûa söï hôïp nhaát thì hôïp nhaát doanh nghieäp ñöôïc chia ra 3 loaïi: - Hôïp nhaát theo chieàu ngang (Horizontal combination): Laø hình thöùc hôïp nhaát giöõa nhöõng doanh nghieäp trong cuøng moät ngaønh, hoaëc caùc doanh nghieäp coù caùc saûn phaåm töông töï nhau. Caùc doanh nghieäp naøy tröôùc ñaây hoï laø nhöõng ñoái thuû caïnh tranh. - Hôïp nhaát theo chieàu doïc (Vertical combination): Laø hình thöùc hôïp nhaát giöõa moät doanh nghieäp vaø nhaø cung caáp cuûa noù hay khaùch haøng cuûa noù. - Hôïp nhaát hoãn hôïp (Conglomerate combination): Laø hình thöùc hôïp nhaát giöõa nhöõng doanh nghieäp ôû nhöõng ngaønh khaùc nhau, ít coù quan heä vôùi nhau, chuùng hôïp nhaát veà maùy moùc thieát bò hay thò tröôøng tieâu thuï saûn phaåm. 1.1.2.3. Phaân loaïi theo phöông phaùp söû duïng ñeå ñaït tôùi söï hôïp nhaát: Theo phöông phaùp naøy, hôïp nhaát doanh nghieäp seõ bao goàm caùc kieåu sau: - Kieåu thöù nhaát: xaûy ra khi moät doanh nghieäp coù ñöôïc taát caû taøi saûn cuûa moät hay nhieàu doanh nghieäp khaùc thoâng qua trao ñoåi coå phieáu, traû baèng tieàn hay baèng taøi saûn, hay phaùt haønh traùi phieáu (hay keát hôïp taát caû nhöõng phöông phaùp treân). Doanh nghieäp mua coøn toàn taïi, nhöng traùi laïi doanh nghieäp ñöôïc mua chaám döùt toàn taïi vôùi tö caùch laø moät phaùp nhaân rieâng bieät, maëc duø noù vaãn coù theå tieáp tuïc hoaït ñoäng vaø laø moät phaàn cuûa doanh nghieäp Mua. Cuï theå laø, neáu doanh nghieäp A mua doanh nghieäp B, söï hôïp nhaát coù theå dieãn taû nhö sau: Doanh nghieäp A + Doanh nghieäp B = Doanh nghieäp Beân A - 11 - - Kieåu thöù hai: xaûy ra khi moät doanh nghieäp môùi ñöôïc hình thaønh ñeå thaâu nhaän moät hay nhieàu doanh nghieäp khaùc thoâng qua trao ñoåi coå phieáu bieåu quyeát, caùc doanh nghieäp ñöôïc thaâu nhaän seõ chaám döùt söï toàn taïi vôùi tö caùch laø nhöõng phaùp nhaân rieâng bieät. Cuï theå laø, neáu doanh nghieäp C ñöôïc hình thaønh töø söï hôïp nhaát cuûa doanh nghieäp A vaø doanh nghieäp B, söï hôïp nhaát ñöôïc dieãn taû nhö sau: Doanh nghieäp A + Doanh nghieäp B = Doanh nghieäp C 1.1.3. Caùc hình thöùc hôïp nhaát doanh nghieäp 1.1.3.1. Mua taøi saûn Moät doanh nghieäp coù theå mua toaøn boä taøi saûn cuûa moät doanh nghieäp khaùc vaø naém quyeàn kieåm soaùt doanh nghieäp ñoù. Khi ñoù, doanh nghieäp bò mua chæ coøn laïi tieàn maët hay coå phieáu maø doanh nghieäp mua traû vaø khoaûn “nôï phaûi traû” toàn taïi töø tröôùc khi baùn. Maët khaùc, doanh nghieäp mua coù theå mua toaøn boä taøi saûn vaø nhaän traùch nhieäm traû toaøn boä caùc khoaûn nôï cho doanh nghieäp bò mua. Trong caùc tröôøng hôïp, coå ñoâng cuûa doanh nghieäp bò mua caàn pheâ chuaån vieäc baùn vaø xaùc ñònh giaûi theå doanh nghieäp hay tieáp tuïc kinh doanh. 1.1.3.2. Mua coå phieáu Moät doanh nghieäp coù theå naém quyeàn kieåm soaùt doanh nghieäp khaùc thoâng qua vieäc mua ñuû soá löôïng coå phieáu ñeå coù theå coù quyeàn xaùc ñònh nhöõng chính saùch kinh doanh, ñaàu tö, taøi chính cuûa doanh nghieäp khaùc. Ñoái vôùi hình thöùc naøy, doanh nghieäp mua khoâng caàn phaûi mua 100% coå phieáu cuûa doanh nghieäp khaùc cuõng coù theå nhaän ñöôïc quyeàn kieåm soaùt, do ñoù chi phí ñaàu tö laø thaáp nhaát. Theo hình thöùc naøy, vieäc trao ñoåi coå phieáu dieãn ra giöõa doanh nghieäp mua vaø caùc coå ñoâng neân vieäc haïch toaùn taøi saûn, nôï phaûi traû cuûa doanh nghieäp bò mua khoâng coù gì thay ñoåi. Doanh nghieäp tieáp tuïc vieäc kinh doanh cuûa mình nhö moät chi - 12 - nhaùnh, coâng ty con cuûa doanh nghieäp mua. Doanh nghieäp mua trôû thaønh coâng ty meï. Khi ñoù, baùo caùo taøi chính ñöôïc laäp laø baùo caùo taøi chính hôïp nhaát giöõa coâng ty meï vôùi caùc coâng ty con. 1.1.3.3. Hình thöùc khaùc ÔÛ hình thöùc naøy, ngöôøi ta thaønh laäp moät doanh nghieäp môùi, doanh nghieäp naøy mua taøi saûn cuûa caùc doanh nghieäp khaùc hôïp thaønh hoaëc mua moät soá löôïng coå phieáu ñuû lôùn cuûa caùc coå ñoâng ñeå xaùc ñònh quyeàn kieåm soaùt. Saùp nhaäp hôïp phaùp cuõng laø moät hình thöùc cuûa hôïp nhaát. Hai hay nhieàu doanh nghieäp coù theå nhaäp laïi vaø tieáp tuïc hoaït ñoäng kinh doanh nhö moät thöïc theå duy nhaát. Ñaây cuõng laø hình thöùc hôïp nhaát phoå bieán hieän nay ôû Vieät Nam. 1.2. Caùc phöông phaùp keá toaùn hôïp nhaát doanh nghieäp theo chuaån möïc keá toaùn quoác teá 1.2.1. Keá toaùn hôïp nhaát doanh nghieäp theo phöông phaùp coäng voán (the pooling of interests method) 1.2.1.1. Chuaån möïc keá toaùn quoác teá veà phöông thöùc coäng voán. Chuaån möïc keá toaùn quoác teá (IAS 22) ñaõ ñöa ra nhöõng tieâu chuaån tröïc tieáp ñeå ñöôïc aùp duïng phöông thöùc Coäng voán khi hôïp nhaát doanh nghieäp. Ñoù laø: ¾ Coå ñoâng cuûa nhöõng doanh nghieäp tham gia hôïp nhaát phaûi tieáp tuïc chia seû ruûi ro vaø lôïi nhuaän gaén lieàn vôùi doanh nghieäp sau khi hôïp nhaát; ¾ Neàn taûng cuûa giao dòch mua baùn phaûi ñöôïc thöïc hieän baèng vieäc trao ñoåi coå phieáu thöôøng coù quyeàn bieåu quyeát cuûa nhöõng doanh nghieäp tham gia hôïp nhaát; vaø ¾ Taát caû, hay haàu heát, taøi saûn thuaàn vaø hoaït ñoäng cuûa nhöõng doanh nghieäp tham gia hôïp nhaát phaûi ñöôïc thoáng nhaát chung vaøo moät thöïc theå. - 13 - Yeáu toá ñaàu tieân cuûa nhöõng tieâu chuaån treân lieân quan ñeán vieäc tieáp tuïc chia seû ruûi ro vaø lôïi nhuaän giöõa nhöõng coå ñoâng cuûa nhöõng doanh nghieäp hôïp nhaát. Ñeå ñaït ñöôïc ñieàu naøy, theo IAS 22 phaûi coù ñuû nhöõng ñieàu kieän sau: ƒ Taát caû hay ña soá coå phieáu thöôøng coù quyeàn bieåu quyeát cuûa nhöõng doanh nghieäp tham gia hôïp nhaát ñöôïc trao ñoåi hay ñöôïc coäng; ƒ Giaù trò hôïp lyù cuûa moät doanh nghieäp khoâng coù söï khaùc bieät lôùn so vôùi caùc doanh nghieäp khaùc; vaø ƒ Tröôùc vaø sau khi hôïp nhaát, coå ñoâng cuûa moãi doanh nghieäp tham gia hôïp nhaát duy trì ñöôïc quyeàn bieåu quyeát vaø soá voán trong doanh nghieäp sau khi hôïp nhaát. Qua caùc ñieàu kieän treân cho chuùng ta thaáy raèng phöông thöùc Coäng ñöôïc aùp duïng cho caùc doanh nghieäp tham gia hôïp nhaát phaûi töông ñoàng veà quy moâ hoaït ñoäng nhöng IAS 22 cuõng chöa chæ ra moät caùch roõ raøng. Vì theá, theo chuaån möïc keá toùan quoác teá, nhöõng doanh nghieäp tham gia hôïp nhaát (coù söï khaùc bieät veà quy moâ) vaãn coù theå haïch toaùn theo phöông thöùc Coäng neáu nhöõng ñieàu kieän khaùc thoaû maõn. 1.2.1.2. Keá toaùn theo phöông thöùc coäng voán (Pooling of interests accounting). Phöông phaùp Coäng voán cuûa keá toaùn ñöôïc söû duïng ñeå haïch toaùn cho phöông thöùc Coäng. Trong giai ñoaïn ñaàu cuûa quaù trình hôïp nhaát, Baùo caùo taøi chính cuûa nhöõng doanh nghieäp tham gia hôïp nhaát neân ghi nhaän taøi saûn, nôï phaûi traû, doanh thu vaø chi phí cuûa nhöõng doanh nghieäp tham gia hôïp nhaát nhö laø chuùng ñaõ hôïp nhaát thöïc söï. Khoâng coù cô sôû keá toaùn môùi naøo ñöôïc thieát laäp, nhöõng ghi nhaän veà taøi saûn vaø nôï phaûi traû vaãn duy trì nhö tröôùc khi hôïp nhaát, neáu caùc doanh nghieäp hôïp nhaát söû duïng nguyeân taéc keá toaùn khaùc nhau thì ñöôïc ñieàu chænh cho phuø hôïp. Nhöõng ñieàu kieän treân theå hieän raèng nhöõng doanh nghieäp ñoäc laäp tröôùc ñaây ñaõ keát hôïp vôùi nhau ñeå cuøng hoaït ñoäng vôùi tö caùch laø moät doanh nghieäp trong töông lai, chöù khoâng phaûi ñeå mua hay bò mua laïi bôûi moät doanh nghieäp khaùc. - 14 - Khoâng toàn taïi khaùi nieäm lôïi theá kinh doanh hay lôïi theá kinh doanh aâm trong phöông thöùc Coäng voán. Maëc duø deã giaûi thích raèng phöông thöùc Coäng voán ñôn giaûn laø keát quaû khi hôïp nhaát heát taát caû taøi saûn, nôï phaûi traû vaø voán chuû sôû höõu, nhöng trong thöïc teá, caáu truùc voán chuû sôû höõu treân baûng caân ñoái keá toaùn (voán thaëng dö, lôïi nhuaän ñeå laïi, voán coå phaàn) cuûa nhöõng doanh nghieäp tham gia hôïp nhaát coù theå yeâu caàu ñöôïc söûa ñoåi. Lyù do laø tuyø thuoäc vaøo: • Hình thöùc phaùp lyù cuûa Coäng voán. • Meänh giaù hay giaù trò ñöôïc aán ñònh ñoái vôùi coå phieáu cuûa nhöõng doanh nghieäp tham gia hôïp nhaát. Tuyø theo hai lyù do treân ñeå Coäng voán coù theå ñöôïc voán hoaù moät phaàn hay taát caû lôïi nhuaän ñeå laïi cuûa doanh nghieäp thöù hai (neáu moät doanh nghieäp phaùt haønh coå phieáu ñeå ñoåi laáy coå phieáu cuûa moät doanh nghieäp khaùc); hay coù theå ñöôïc voán hoaù moät phaàn hay taát caû lôïi nhuaän ñeå laïi cuûa caû hai doanh nghieäp tham gia hôïp nhaát (neáu moät doanh nghieäp môùi thöù ba thaâu nhaän coå phieáu cuûa nhöõng beân tham gia hôïp nhaát). Keát quaû cuûa phöông thöùc Coäng voán coù theå daãn ñeán vieäc taïo ra lôïi nhuaän ñeå laïi: soá dö cuûa lôïi nhuaän ñeå laïi ngay sau khi Coäng voán seõ baèng hay nhoû hôn toång lôïi nhuaän ñeå laïi cuûa töøng doanh nghieäp tham gia. Baát kyø chi phí naøo phaûi chòu khi tieán haønh Coäng voán seõ ñöôïc ghi nhaän nhö chi phí khi noù phaùt sinh, chuùng khoâng ñöôïc voán hoùa hay ñieàu chænh treân voán chuû sôû höõu. 1.2.1.3. Ví duï minh hoaï veà phöông phaùp coäng voán (The pooling of interests method). (Xem phaàn phuï luïc 1) 1.2.2. Keá toaùn hôïp nhaát doanh nghieäp theo phöông phaùp Mua (The purchase method). - 15 - 1.2.2.1. Chuaån möïc keá toaùn quoác teá veà phöông phaùp Mua (The purchase method). Trong phaàn lôùn caùc tröôøng hôïp hôïp nhaát doanh nghieäp, moät trong caùc doanh nghieäp tham gia hôïp nhaát naém giöõ quyeàn kieåm soaùt ñoái vôùi doanh nghieäp khaùc, goïi laø doanh nghieäp mua. Moät doanh nghieäp naém giöõ quyeàn kieåm soaùt khi noù sôû höõu hôn nöûa quyeàn bieåu quyeát cuûa doanh nghieäp tham gia hôïp nhaát tröø khi coù baèng chöùng cho thaáy quyeàn sôû höõu ñoù khoâng ñaûm baûo quyeàn kieåm soaùt. Trong tröôøng hôïp khoâng coù doanh nghieäp naøo sôû höõu hôn nöûa quyeàn bieåu quyeát cuûa doanh nghieäp hôïp nhaát kia, doanh nghieäp mua vaãn coù theå ñöôïc xaùc ñònh khi moät trong soá caùc doanh nghieäp tham gia hôïp nhaát, töø keát quaû cuûa hôïp nhaát doanh nghieäp maø coù ñöôïc: ƒ Quyeàn lôùn hôn moät nöûa quyeàn bieåu quyeát cuûa doanh nghieäp kia nhôø coù moät thoaû thuaän vôùi caùc nhaø ñaàu tö khaùc; ƒ Quyeàn chi phoái caùc chính saùch kinh teá, taøi chính vaø hoaït ñoäng kinh doanh cuûa doanh nghieäp theo moät quy cheá hay moät thoaû thuaän; ƒ Quyeàn boå nhieäm hay baõi mieãn ña soá caùc thaønh vieân cuûa Hoäi ñoàng quaûn trò (hoaëc cuûa moät boä phaän quaûn lyù töông ñöông) cuûa doanh nghieäp kia; hoaëc ƒ Quyeàn boû phieáu quyeát ñònh trong caùc cuoäc hoïp Hoäi ñoàng quaûn trò (hoaëc cuûa moät boä phaän quaûn lyù töông ñöông) cuûa doanh nghieäp kia. Neáu keát quaû hôïp nhaát doanh nghieäp khoâng theå hieän roõ nhö quy ñònh treân ñeå xaùc ñònh doanh nghieäp mua thì cô sôû xaùc ñònh doanh nghieäp mua döïa vaøo caùc daáu hieäu sau: ) Khi giaù trò hôïp lyù cuûa moät doanh nghieäp lôùn hôn ñaùng keå so vôùi giaù trò hôïp lyù cuûa caùc doanh nghieäp khaùc cuøng tham gia hôïp nhaát thì doanh nghieäp coù giaù trò hôïp lyù lôùn hôn ñöôïc coi laø doanh nghieäp mua; - 16 - ) Khi hôïp nhaát doanh nghieäp ñöôïc thöïc hieän baèng vieäc trao ñoåi coå phieáu phoå thoâng coù quyeàn bieåu quyeát laáy tieàn thì doanh nghieäp boû tieàn ra mua ñöôïc coi laø doanh nghieäp mua; hoaëc ) Khi hôïp nhaát doanh nghieäp, neáu ban laõnh ñaïo cuûa doanh nghieäp naøo coù theå chi phoái vieäc löïa choïn caùc thaønh vieân ban laõnh ñaïo cuûa doanh nghieäp môùi thì doanh nghieäp coù ban laõnh ñaïo coù quyeàn chi phoái ñoù laø doanh nghieäp mua. Tröôùc khi tieán haønh hôïp nhaát veà maët keá toaùn, doanh nghieäp bò mua vaãn duy trì tö caùch phaùp nhaân vaø heä thoáng keá toaùn ñoäc laäp, taøi saûn vaø nôï phaûi traû vaãn ghi nhaän taïi giaù trò ghi soå tröôùc khi hôïp nhaát. Khi tieán haønh hôïp nhaát keá toaùn (ví duï: khi chuaån bò baùo caùo taøi chính hôïp nhaát) taøi saûn vaø nôï phaûi traû môùi ñöôïc ñieàu chænh theo giaù trò hôïp lyù vaø ghi nhaän lôïi theá kinh doanh. Khi doanh nghieäp mua sôû höõu ít hôn 100% coå phaàn cuûa doanh nghieäp bò mua, phaàn sôû höõu cuûa coå ñoâng thieåu soá phaûi ñöôïc öôùc tính. Ñaëc tröng tieâu bieåu cuûa phöông phaùp keá toaùn mua doanh nghieäp laø trong soå keá toaùn cuûa doanh nghieäp mua vaø baùo caùo taøi chính hôïp nhaát khoâng trình baøy taøi khoaûn voán chuû sôû höõu cuûa doanh nghieäp bò mua. Ñieàu naøy coù nghóa laø quyeàn sôû höõu cuûa coå ñoâng trong coâng ty bò mua chaám döùt sau khi hôïp nhaát. 1.2.2.2. Keá toaùn mua doanh nghieäp (Purchase accounting). Phöông phaùp keá toaùn mua ñöôïc söû duïng ñeå baùo caùo vieäc mua doanh nghieäp; nghieäp vuï mua ñöôïc ghi nhaän töông töï mua caùc taøi saûn khaùc. Giaù mua phaûi ñöôïc phaân boå cho caùc taøi saûn ñöôïc mua vaø nôï phaûi traû phaûi gaùnh chòu töông öùng vôùi giaù trò hôïp lyù cuûa caùc taøi saûn ñoù. Neáu giaù mua baèng giaù trò hôïp lyù cuûa taøi saûn thuaàn thì quaù trình phaân boå giaù mua khoâng phöùc taïp. Neáu giaù mua lôùn hôn giaù trò hôïp lyù cuûa taøi saûn thuaàn coù theå xaùc ñònh ñöôïc thì phaàn cheânh leäch ñoù laø lôïi theá thöông maïi (lôïi theá thöông maïi döông). Ngöôïc laïi, neáu giaù mua nhoû hôn giaù trò - 17 - hôïp lyù cuûa taøi saûn thuaàn coù theå xaùc ñònh ñöôïc thì phaàn cheânh leäch ñoù laø lôïi theá thöông maïi aâm. Vieäc mua doanh nghieäp ñöôïc coâng nhaän taïi ngaøy coù söï thay ñoåi veà quyeàn sôû höõu vaø cô sôû keá toaùn. Ñoù laø ngaøy quyeàn kieåm soaùt ñoái vôùi taøi saûn thuaàn vaø hoaït ñoäng cuûa doanh nghieäp bò mua chuyeån giao cho doanh nghieäp mua. Ngaøy naøy goïi laø ngaøy mua. Keát quaû hoaït ñoäng kinh doanh cuûa doanh nghieäp bò mua ñöôïc phaûn aùnh trong baùo caùo taøi chính cuûa doanh nghieäp mua baét ñaàu töø ngaøy mua. Mua doanh nghieäp caàn tính toaùn chi phí phaûi traû hoaëc phaûi chòu. Chi phí laø soá tieàn phaûi traû hoaëc giaù trò hôïp lyù cuûa caùc khoaûn ñeàn buø cho coå ñoâng cuûa doanh nghieäp bò mua. Noù bao goàm nhöõng chi phí nhö phí ñaêng kyù vaø phaùt haønh coå phieáu, phí traû cho caùc chuyeân gia keá toaùn… Tuøy thuoäc vaøo nhöõng ñieàu khoaûn cuûa hôïp ñoàng mua doanh nghieäp, noù cuõng coù theå bao goàm khoaûn ñeàn buø ngaãu nhieân. Taøi saûn vaø nôï phaûi traû coù theå xaùc ñònh ñöôïc ghi nhaän rieâng reõ vaøo ngaøy mua neáu thoaû maõn caû 2 ñieàu kieän: Š Chaéc chaén doanh nghieäp mua seõ thu ñöôïc hoaëc maát ñi caùc lôïi ích kinh teá ñi keøm; vaø Š Doanh nghieäp mua coù theå xaùc ñònh moät caùch ñaùng tin caäy giaù goác hay giaù trò hôïp lyù cuûa chuùng. Trong haàu heát caùc tröôøng hôïp mua doanh nghieäp, hai ñieàu kieän treân deã daøng ñöôïc ñaùp öùng vì trong giao dòch mua baùn ngoaøi (giao dòch mua baùn giöõa caùc beân khoâng quen bieát nhau – tröôùc ñaây khoâng coù lieân heä hay khoâng ôû cuøng moät ñôn vò) thoâng thöôøng caùc beân tham gia coù kieán thöùc, coù söï hieåu bieát veà giaù caû; vaø doanh nghieäp mua cuõng khoâng mua neáu khoâng thu ñöôïc caùc lôïi ích ñi keøm trong töông lai. - 18 - Ø Xaùc ñònh giaù mua: Giaù mua ñöôïc xaùc ñònh laø giaù trò hôïp lyù cuûa taát caû caùc taøi saûn maø doanh nghieäp mua chi ra trong nghieäp vuï mua, noù bao goàm tieàn, thöông phieáu, coå phieáu vaø thaäm chí caû taøi saûn hoaït ñoäng cuûa doanh nghieäp mua. Ngoaïi tröø trao ñoåi tieàn, caùc taøi saûn khaùc thöôøng coù giaù trò hôïp lyù khaùc vôùi giaù trò ghi soå. Thöông phieáu coù theå coù laõi suaát khaùc laõi suaát thò tröôøng, trong tröôøng hôïp naøy coù theå phaùt sinh moät khoaûn phí hay chieát khaáu. Coå phieáu cuûa doanh nghieäp mua gaàn nhö luoân coù giaù trò thò tröôøng khaùc meänh giaù hay giaù trò ñöôïc aán ñònh. Neáu coù moät thò tröôøng naêng ñoäng cho coå phieáu, chuùng ta neân tham khaûo baùo giaùù. Neáu giaù thò tröôøng taïi ngaøy giao dòch trao ñoåi khoâng ñöôïc cho laø ñaùng tin caäy thì nhöõng möùc giaù tröôùc vaø sau khi thoâng baùo caùc ñieàu khoaûn cuûa vieäc mua doanh nghieäp neân ñöôïc xem xeùt. Neáu coå phieáu ít ñöôïc giao dòch (hay khoâng ñöôïc giao dòch toaøn boä) hoaëc neáu traùi phieáu cuûa coâng ty ñöôïc nieâm yeát bò giôùi haïn soá löôïng ñöa ra thì giaù trò hôïp lyù cuûa chuùng ñöôïc xaùc ñònh baèng caùch tham khaûo yù kieán cuûa caùc chuû ngaân haøng ñaàu tö hay caùc chuyeân gia khaùc. Trong tröôøng hôïp ñaëc bieät, giaù trò hôïp lyù cuûa phaàn voán trong taøi saûn thuaàn cuûa doanh nghieäp bò mua hay giaù trò hôïp lyù cuûa phaàn taøi saûn thuaàn cuûa doanh nghieäp mua theå hieän baèng coå phieáu ñöôïc phaùt haønh seõ ñöôïc söû duïng ñeå tính giaù mua moät caùch khaùch quan. Soá tieàn traû cho caùc coå ñoâng thieåu soá baát ñoàng trong vieäc saùp nhaäp coù theå ñöôïc duøng nhö moät chæ daãn ñaùng tin caäy cho giaù trò cuûa nghieäp vuï mua. Caùc beân tham gia giao dòch cuõng coù theå ñaùnh giaù giaù trò khaùch quan döïa treân coå phieáu trao ñoåi vì hoï ñaõ thöông löôïng vôùi nhau veà giaù naøy. Neáu mua doanh nghieäp treân cô sôû traû chaäm thì chi phí ñöôïc phaûn aùnh seõ laø giaù trò hieän taïi cuûa nhöõng khoaûn phaûi traû trong töông lai ñöôïc ghi trong caùc ñieàu khoaûn cuûa hôïp ñoàng. - 19 - Ø Ghi nhaän taøi saûn vaø nôï phaûi traû coù theå xaùc ñònh ñöôïc do mua doanh nghieäp: Taøi saûn vaø nôï phaûi traû coù theå xaùc ñònh ñöôïc do mua doanh nghieäp neân ñöôïc ghi nhaän taïi giaù trò hôïp lyù cuûa chuùng. Neáu doanh nghieäp mua thu ñöôïc 100% quyeàn sôû höõu doanh nghieäp bò mua thì quaù trình naøy khoâng phöùc taïp. Lôïi theá thöông maïi (döông) ñöôïc voán hoùa nhö taøi saûn voâ hình. Lôïi theá thöông maïi aâm ñöôïc ghi nhaän theo phöông phaùp seõ ñöôïc trình baøy ôû phaàn sau. Ø Xaùc ñònh giaù trò thò tröôøng hôïp lyù (The fair value): Phöông phaùp mua ñoøi hoûi phaûi xaùc ñònh giaù trò thò tröôøng hôïp lyù cuûa taøi saûn vaø nôï phaûi traû coù theå xaùc ñònh ñöôïc cuûa doanh nghieäp bò mua taïi ngaøy mua. Giaù trò hôïp lyù cuûa taøi saûn vaø nôï phaûi traû coù theå xaùc ñònh ñöôïc ñöôïc tính nhö sau: ƒ Chöùng khoaùn coù theå baùn ñöôïc ñöôïc xaùc ñònh theo giaù thò tröôøng hieän taïi. ƒ Chöùng khoaùn khoâng baùn ñöôïc ñöôïc xaùc ñònh theo giaù trò hôïp lyù öôùc tính, coù xem xeùt ñeán caùc ñaëc ñieåm nhö tyû leä taêng giaù chöùng khoaùn, lôïi nhuaän ñöôïc chia vaø tyû leä taêng tröôûng kyø voïng cuûa caùc chöùng khoaùn cuøng loaïi cuûa caùc doanh nghieäp coù ñaëc ñieåm töông töï. ƒ Caùc khoaûn phaûi thu ñöôïc xaùc ñònh theo giaù trò hieän taïi cuûa caùc khoaûn tieàn seõ nhaän ñöôïc döïa treân laõi suaát hieän haønh, tröø (-) khoaûn döï phoøng nôï khoù ñoøi. ƒ Haøng toàn kho: o Thaønh phaåm vaø haøng hoaù ñöôïc xaùc ñònh theo giaù baùn öôùc tính tröø (-) chi phí chuyeån baùn vaø lôïi nhuaän hôïp lyù. o Saûn phaåm dôû dang ñöôïc xaùc ñònh theo giaù baùn öôùc tính cuûa thaønh phaåm tröø (-) chi phí ñeå hoaøn thaønh saûn phaåm, chi phí chuyeån baùn vaø lôïi nhuaän hôïp lyù. - 20 - o Vaät tö (nguyeân lieäu, vaät lieäu, coâng cuï duïng cuï) ñöôïc xaùc ñònh theo giaù trò hieän taïi cuûa vaät tö thay theá. ƒ Nhaø maùy vaø thieát bò ñöôïc xaùc ñònh theo giaù thò tröôøng, thoâng qua ñònh giaù. Khi khoâng coù thoâng tin veà giaù trò thò tröôøng do tính chaát ñaëc bieät cuûa maùy moùc, thieát bò hoaëc do maùy moùc thieát bò raát hieám thì ñöôïc ñaùnh giaù theo giaù trò thay theá ñöôïc khaáu hao. Ñaát vaø nhaø cöûa ñöôïc xaùc ñònh theo giaù trò thò tröôøng. ƒ Taøi saûn voâ hình coù theå xaùc ñònh ñöôïc (giaáy pheùp, baèng phaùt minh saùng cheá): Giaù trò hôïp lyù ñöôïc xaùc ñònh baèng caùch tham khaûo thò tröôøng naêng ñoäng. Neáu thieáu döõ lieäu töø thò tröôøng thì söû duïng thoâng tin tin caäy hieän coù. Trong tröôøng hôïp naøy, vieäc chieát khaáu doøng tieàn chæ höõu ích khi thoâng tin veà doøng tieàn phaùt trieån vôùi ñieàu kieän doøng tieàn naøy coù theå quy thaønh taøi saûn moät caùch tröïc tieáp vaø ñoäc laäp vôùi doøng tieàn cuûa caùc taøi saûn khaùc. ƒ Caùc taøi saûn vaø nôï phaûi traû veà thueá ñöôïc xaùc ñònh theo giaù trò cuûa nhöõng khoaûn lôïi veà thueá phaùt sinh do loã hoaëc caùc khoaûn thueá phaûi traû lieân quan ñeán laõi hay loã roøng, noù ñöôïc ñaùnh giaù treân cô sôû doanh nghieäp sau khi hôïp nhaát. Khoaûn muïc naøy laø keát quaû cuûa vieäc ghi nhaän laïi taøi saûn vaø nôï phaûi traû taïi giaù trò hôïp lyù döôùi taùc ñoäng cuûa thueá. ƒ Nôï phaûi traû ñöôïc xaùc ñònh theo giaù trò hieän taïi cuûa caùc khoaûn phaûi traû ñöôïc xaùc ñònh phuø hôïp vôùi laõi suaát hieän haønh. ƒ Nhöõng hôïp ñoàng phaûi thöïc hieän vaø caùc khoaûn nôï phaûi traû coù theå xaùc ñònh khaùc cuûa doanh nghieäp bò mua ñöôïc xaùc ñònh theo giaù trò hieän taïi cuûa caùc khoaûn phaûi thanh toaùn ñeå thöïc hieän caùc nghóa vuï ñoù tính theo laõi suaát hieän haønh thích hôïp. Trong moät soá tröôøng hôïp, IAS 22 ñoøi hoûi giaù trò hôïp lyù phaûi ñöôïc xaùc ñònh baèng caùch söû duïng chieát khaáu (nhö laø nôï phaûi traû coù tính chaát tieàn teä). Trong moät soá tröôøng hôïp khaùc, chieát khaáu khoâng bò baét buoäc (nhö ñoái vôùi taøi saûn voâ hình). Tuy - 21 - nhieân, chuaån möïc cho pheùp söû duïng chieát khaáu trong vieäc xaùc ñònh giaù trò hôïp lyù cuûa baát cöù taøi saûn vaø nôï phaûi traû coù theå xaùc ñònh naøo. Neáu taøi saûn cuûa doanh nghieäp bò mua gioáng taøi saûn cuûa doanh nghieäp mua (doanh nghieäp mua khoâng coù yù ñònh söû duïng taøi saûn naøy cuûa doanh nghieäp bò mua) thì giaù trò hôïp lyù cuûa taøi saûn naøy ñöôïc xaùc ñònh theo giaù trò thanh lyù öôùc tính hay baèng khoâng ‘0’ neáu khoâng öôùc löôïng ñöôïc giaù trò thanh lyù öôùc tính. 1.2.2.3. Lôïi theá thöông maïi (Goodwill) Lôïi theá thöông maïi laø phaàn cheânh leäch giöõa giaù mua ñaõ thanh toaùn cho vieäc mua doanh nghieäp treân giaù trò hôïp lyù cuûa taøi saûn thuaàn nhaän ñöôïc töø hoaït ñoäng mua doanh nghieäp ñoù. Trong quaù trình phaùt trieån cuûa keá toaùn ñaõ xuaát hieän nhieàu phöông phaùp haïch toaùn lôïi theá thöông maïi khaùc nhau. Cuï theå ta coù theå keå ra caùc phöông phaùp ñieån hình vaø phoå bieán nhö sau: Ø Phöông phaùp Caán tröø: Laø phöông phaùp xuaát hieän sôùm nhaát. Phöông phaùp naøy coi vieäc traû giaù cao hôn giaù trò hôïp lyù cuûa toaøn boä taøi saûn coù theå xaùc ñònh laø mua ñaét (mua hôù). Vaäy neân khoaûn cheânh leäch, töùc khoaûn tieàn traû cho lôïi theá thöông maïi bò coi nhö moät khoaûn loã. Theo ñoù, ngay khi mua, lôïi theá thöông maïi seõ bò caán tröø vaøo nguoàn voán chuû sôû höõu maø thöôøng laø vaøo quyõ döï tröõ hay lôïi nhuaän ñeå laïi. Nhö vaäy, lôïi theá thöông maïi seõ khoâng xuaát hieän trong Baùo caùo taøi chính cuûa beân mua sau khi hôïp nhaát. Phöông phaùp naøy bò pheâ phaùn laø cô sôû lyù luaän thieáu thuyeát phuïc, vaø taïo ñieàu kieän cho vieäc söû duïng caùc thuû thuaät keá toaùn. Ø Phöông phaùp voán hoùa: Phöông phaùp naøy coi lôïi theá thöông maïi laø moät yeáu toá aûnh höôûng ñeán khaû naêng sinh lôïi cuûa doanh nghieäp. Vì theá lôïi theá thöông maïi ñöôïc ghi nhaän nhö moät taøi saûn voâ hình. Cô sôû lyù luaän naøy ñöôïc ñaùnh giaù laø phuø hôïp hôn nhöng laïi gaëp phaûi - 22 - khoù khaên trong vieäc ñònh giaù vaø khaáu hao lôïi theá thöông maïi. Töø ñoù, phöông phaùp naøy caên baûn ñöôïc chia ra 3 caùch xöû lyù sau khi voán hoùa: ¾ Khoâng khaáu hao: Vôùi quan ñieåm khoù coù theå öôùc löôïng ñöôïc thôøi gian höõu duïng cuûa lôïi theá thöông maïi vaø giaù trò lôïi theá thöông maïi coù theå khoâng giaûm maø coøn taêng leân sau khi hôïp nhaát. Lôïi theá thöông maïi ñöôc ghi nhaän laø taøi saûn voâ hình nhöng khoâng ñöôïc khaáu hao. ¾ Khaáu hao nhö taøi saûn coá ñònh: Vôùi quan ñieåm phuø hôïp vôùi nguyeân taéc töông xöùng giöõûa doanh thu vaø chi phí. Lôïi theá thöông maïi ñöôïc ghi nhaän nhö taøi saûn voâ hình vaø ñöôïc khaáu hao (thöôøng laø khaáu hao tuyeán tính). " Ñeå giaûi quyeát nhöõng haïn cheá cuûa 2 caùch xöû lyù treân, gaàn ñaây xuaát hieän moät caùch xöû lyù khaùc, laø ñieàu chænh lôïi theá thöông maïi haøng naêm. Theo caùch xöû lyù naøy lôïi theá thöông maïi ñöôïc voán hoùa nhöng khoâng khaáu hao maø thay vaøo ñoù seõ ñöôïc ñieàu chænh haøng naêm döïa vaøo vieäc kieåm tra toån thaát. Kieåm tra toån thaát laø so saùnh giaù trò coù theå thu hoài vaø giaù trò ghi soå cuûa taøi saûn. Neáu giaù trò coù theå thu hoài nhoû hôn giaù trò ghi soå chöùng toû lôïi theá thöông maïi khoâng coù khaû naêng thu hoài laïi hoaøn toaøn, vaø cheânh leäch seõ ñöôïc ghi nhaän laø toån thaát vaøo keát quaû hoaït ñoäng kinh doanh trong kyø. Vieäc kieåm tra toån thaát ñöôïc ñeà caäp roõ trong IAS 36 thoâng qua 2 böôùc: kieåm tra töø döôùi leân vaø kieåm tra töø treân xuoáng. " Theo chuaån möïc keá toaùn quoác teá (IAS22 - 1998) ñaõ thoáng nhaát söû duïng phöông phaùp voán hoaù, khaáu hao trong voøng 20 naêm vaø ñieàu chænh haøng naêm thoâng qua vieäc kieåm tra toån thaát ñeå xöû lyù lôïi theá thöông maïi. Tuy nhieân, phöông phaùp naøy vaãn chöa giaûi quyeát ñöôïc nhöõng lo laéng trong vieäc ño löôøng lôïi theá thöông maïi, bôûi vìù nhöõng toån thaát ñaõ bò ghi giaûm cuûa lôïi theá thöông maïi theo caùch xöû lyù naøy khoù coù theå ñöôïc ghi taêng laïi sau ñoù. Löu yù raèng, lôïi theá thöông maïi ñöôïc ghi nhaän trong tröôøng hôïp mua ít hôn 100%, chæ laø cheânh leäch giöõa giaù mua ñöôïc traû bôûi coâng ty meï cao hôn giaù trò hôïp lyù cuûa - 23 - taøi saûn thuaàn ñöôïc xaùc ñònh cuûa coâng ty con. Nghóa laø khoâng coù lôïi theá thöông maïi naøo ñöôïc quy cho phaàn sôû höõu cuûa coå ñoâng thieåu soá döïa treân giaù mua phaûi traû töø beân ña soá. Ø Aûnh höôûng cuûa caùc phöông phaùp treân ñeán baùo caùo taøi chính: - Phöông phaùp caán tröø: Laøm giaù trò taøi saûn vaø voán chuû sôû höõu giaûm trong baùo caùo taøi chính taïi thôøi ñieåm hôïp nhaát, gaây baát lôïi cho doanh nghieäp hôïp nhaát. Nhöng sau ñoù doanh nghieäp seõ thuaän lôïi hôn do chi phí thaáp hôn vaø moät soá chæ tieâu chaát löôïng (ROE, ROA) ñöôïc caûi thieän hôn. - Phöông phaùp voán hoaù nhöng khoâng khaáu hao: Taïo moät hình aûnh toát nhaát treân baùo caùo taøi chính hôïp nhaát, laøm gia taêng cuûa caû taøi saûn vaø keát quaû hoaït ñoäng kinh doanh. - Phöông phaùp voán hoaù vaø khaáu hao: Laøm giaù trò taêng leân nhöng ñoàng thôøi chi phí cuõng taêng leân do khaáu hao, aûnh höôûng xaáu ñeán keát quaû hoaït ñoäng cuûa nhöõng naêm sau. Ví duï minh hoaï: (Xem phuï luïc 2) 1.2.2.4. Lôïi theá thöông maïi aâm (Negative Goddwill). Maëc duø khaùi nieäm lôïi theá thöông maïi aâm nghe coù veû nghòch lyù trong khi lôïi theá thöông maïi döông môùi laø ñieàu coù lôïi, trong moät soá tröôøng hôïp hôïp nhaát kinh doanh xuaát hieän tình traïng mua vôùi giaù reû, ñieàu naøy daàn daàn trôû neân phoå bieán, vaø noù ñöôïc chính thöùc bieát ñeán laø lôïi theá thöông maïi aâm. IAS 22 ñaõ coù nhieàu thay ñoåi lôùn trong quan ñieåm xöû lyù vaán ñeà naøy: Ø IAS 22 (1984) cho pheùp löïa choïn giöõa 2 phöông phaùp: Phöông phaùp 1: Ghi nhaän lôïi theá thöông maïi aâm nhö moät khoaûn thu nhaäp chöa thöïc hieän, sau ñoù phaân boå daàn vaøo thu nhaäp haøng naêm cuûa doanh nghieäp. - 24 - Phöông phaùp 2: Caán tröø lôïi theá thöông maïi aâm vaøo giaù trò cuûa taøi saûn phi tieàn teä theo tyû leä cuûa caùc taøi saûn naøy trong toång giaù trò hôïp lyù cuûa chuùng. Ø IAS 22 (1993) quy ñònh chi tieát vaø roõ raøng hôn, coù 2 phöông phaùp xöû lyù nhö sau: Phöông phaùp chuaån: Laø phöông phaùp caán tröø lôïi theá kinh thöông maïi vaøo giaù trò taøi saûn phi tieàn teä cho ñeán khi caùc taøi saûn naøy heát giaù trò. Phaàn chöa ñöôïc caán tröø seõ goïi laø lôïi theá thöông maïi aâm vaø ghi nhaän treân baùo caùo taøi chính nhö moät khoaûn thu nhaäp chöa thöïc hieän vaø phaân boå trong 5 naêm (tröø tröôøng hôïp chöùng minh ñöôïc thôøi gian phaân boå daøi hôn nhöng khoâng quaù 20 naêm). Phöông phaùp thay theá: Laø phöông phaùp ghi nhaän lôïi theá thöông maïi aâm nhö moät khoaûn thu nhaäp chöa thöïc hieän vaø phaân boå trong 5 naêm (tröø tröôøng hôïp chöùng minh ñöôïc thôøi gian phaân boå daøi hôn nhöng khoâng quaù 20 naêm). Ø IAS 22 (1998) haïch toaùn ñoái vôùi lôïi theá kinh thöông maïi ñaõ coù söï thay ñoåi veà baûn chaát, noù ñöôïc keát hôïp giöõa phöông phaùp chuaån vaø phöông phaùp thay theá theo phieân baûn IAS (1993). Chæ coøn moät phöông phaùp duy nhaát ñöôïc cho pheùp trong giai ñoaïn gaàn ñaây: - Lôïi theá thöông maïi aâm ñöôïc trình baøy treân baùo caùo taøi chính nhö moät khoaûn giaûm tröø cuûa taøi saûn. - Lôïi theá thöông maïi aâm tröôùc heát seõ phaân boå theo caùc chi phí (hoaëc loã) lieân quan ñeán vieäc hôïp nhaát (neáu coù) khi chuùng phaùt sinh. Lôïi theá thöông maïi aâm phaàn nhoû hôn hoaëc baèng toång giaù trò hôïp lyù cuûa taøi saûn phi tieàn teä coù theå xaùc ñònh seõ ñöôïc ghi vaøo thu nhaäp töông xöùng vôùi thôøi kyø caùc taøi saûn ñoù söû duïng. - Lôïi theá thöông maïi aâm phaàn coøn laïi (neáu coù) seõ ñöôïc ghi ngay vaøo thu nhaäp. Ø Theo IFRS 3 (2004): Xöû lyù lôïi theá thöông maïi aâm töông tö nhö IAS 22 (1998) nhöng khoâng khaáu hao maø ñaùnh giaù toån thaát haøng naêm. - 25 - 1.2.2.5. Ví duï minh hoaï veà phöông phaùp mua doanh nghieäp. (Xem phuï luïc 3) 1.3. Moät soá nhaän xeùt veà Phöông phaùp Mua vaø Phöông phaùp coäng voán Phöông phaùp Mua (Purchase method) Phöông phaùp Coäng voán (Pooling of interests method) Taøi saûn vaø nôï phaûi traû ñöôïc ghi nhaän theo giaù trò hôïp lyù cuûa chuùng. Baát cöù phaàn cheânh leäch naøo cuûa giaù mua treân giaù trò hôïp lyù cuûa taøi saûn thuaàn ñöôïc mua ñeàu ghi nhaän laø lôïi theá thöông maïi. Taøi saûn vaø nôï phaûi traû ñöôïc mua ghi nhaän theo giaù trò ghi soå tröôùc khi hôïp nhaát khoâng coù söï toàn taïi cuûa cheânh leäch giöõa giaù mua vaø giaù trò ghi soå. Lôïi nhuaän ñeå laïi cuûa doanh nghieäp bò mua khoâng trôû thaønh moät phaàn trong lôïi nhuaän ñeå laïi cuûa doanh nghieäp Mua. Lôïi nhuaän ñeå laïi cuûa doanh nghieäp bò mua trôû thaønh moät phaàn trong lôïi nhuaän ñeå laïi cuûa doanh nghieäp Mua. Phaàn cheânh leäch cuûa giaù mua treân giaù trò ghi soå chuyeån nhöôïng ñoái vôùi taøi saûn coù theå khaáu hao hay coù theå thu hoài, ñöôïc khaáu hao hay thu hoài ñeå giaûm thu nhaäp baùo caùo cuûa doanh nghieäp Mua. Khoâng toàn taïi phaàn cheânh leäch giöõa giaù mua vaø giaù trò ghi soå. Do ñoù khoâng coù theâm chi phí khaáu hao hay chi phí thu hoài. Lôïi nhuaän cuûa doanh nghieäp bò mua chæ ñöôïc haïch toaùn trong lôïi nhuaän cuûa doanh nghieäp Mua keå töø ngaøy hôïp nhaát trôû veà sau Lôïi nhuaän cuûa doanh nghieäp bò mua ñöôïc haïch toaùn trong lôïi nhuaän cuûa doanh nghieäp Mua trong suoát naêm taøi chính maø vieäc hôïp nhaát xaûy ra. Chi phí tröïc tieáp phaûi chòu trong khi hôïp nhaát ñöôïc haïch toaùn nhö laø moät phaàn chi phí cuûa doanh nghieäp bò mua. Chi phí tröïc tieáp phaûi chòu trong khi hôïp nhaát ñöôïc haïch toaùn laø chi phí trong naêm maø söï hôïp nhaát xaûy ra. Chi phí giaùn tieáp coù lieân quan ñeán mua doanh nghieäp ñöôïc haïch toaùn laø chi phí trong naêm hôïp nhaát. Töông töï nhö phöông phaùp Mua. - 26 - 1.4. Nhöõng ñieåm ñoåi môùi cuûa chuaån möïc keá toaùn quoác teá veà vaán ñeà hôïp nhaát doanh nghieäp Qua caùc cuoäc thaûo luaän giöõa caùc Hieäp hoäi xaây döïng chuaån möïc keá toaùn cuûa caùc nöôùc phaùt trieån nhaèm noå löïc thay theá caùc IAS baèng caùc IFRS (chuaån möïc quoác teá veà baùo caùo taøi chính). Veà keá toaùn hôïp nhaát doanh nghieäp, theo IAS 22 cho pheùp söû duïng caû hai phöông phaùp laø phöông phaùp coäng voán (The pooling of interests method” vaø phöông phaùp mua (The purchase method). ÔÛ caùc nöôùc phaùt trieån, phöông phaùp coäng voán khoâng coøn höõu hieäu trong vieäc ghi nhaän giaù trò taøi saûn khi hôïp nhaát doanh nghieäp. Do ñoù, IASB ñaõ ban haønh IFRS 3 thay theá cho IAS 22 vaøo thaùng 3/2004. Trong ñoù, IFR 3 ñöa ra nhöõng ñieåm ñoåi môùi so vôùi IAS 22 lieân quan ñeán hôïp nhaát doanh nghieäp laø: " Chæ coøn thöøa nhaän moät phöông phaùp laø phöông phaùp mua. " Taát caû taøi saûn coù theå xaùc ñònh (nghóa laø khoâng tính lôïi theá thöông maïi), nôï phaûi traû vaø caùc khoaûn ngaãu nhieân ñeàu ñaùnh giaù theo giaù trò hôïp lyù. " Lôïi theá thöông maïi ñöôïc voán hoùa nhöng khoâng khaáu hao maø kieåm tra toån thaát haøng naêm. " Lôïi theá thöông maïi aâm ñöôïc ghi nhaän ngay vaøo laõi loã. " Chi phí taùi caáu truùc chæ ghi nhaän nhöõng nghóa vuï ñaõ toàn taïi vaøo ngaøy hôïp nhaát. Nhìn chung, caùc ñieåm ñoåi môùi treân cho thaáy söï chuyeån höôùng cuûa chuaån möïc quoác teá coù xu theá tieán gaàn ñeán vôùi nhöõng noäi dung môùi cuûa chuaån möïc keá toaùn cuûa Hoa kyø. IFRS 3 ñöôïc soaïn thaûo döïa treân heä thoáng keá toaùn cuûa caùc nöôùc coù neàn kinh teá thò tröôøng phaùt trieån maïnh nhö UÙc, Canada, Myõ,.. do ñoù, coù ñuû ñieàu kieän, cô sôû ñeå xaùc ñònh giaù trò hôïp lyù cuûa taát caû caùc taøi saûn cuûa doanh nghieäp moät caùch ñaùng tin caäy taïi ngaøy hôïp nhaát. Hôn nöõa, ôû nhöõng nöôùc phaùt trieån coù nhieàu Hieäp hoäi ngheà nghieäp keá toaùn, quy tuï nhieàu chuyeân gia keá toaùn gioûi, caùch thöùc - 27 - quaûn lyù tieân tieán. Ví vaäy, vieäc IASB ban haønh IFRS 3 thay theá cho IAS 22 ñoù laø ñieàu caàn thieát, xuaát phaùt töø nhu caàu quaûn lyù kinh teá ôû nhöõng nöôùc phaùt trieån. Tuy nhieân, IAS 22 vaãn coøn tính öu vieät cuûa noù ñoái vôùi heä thoáng keá toaùn cuûa caùc nöôùc ñang phaùt trieån nhö Vieät Nam. Thöïc teá cho thaáy IAS 22 cuõng ñöôïc caùc nöôùc phaùt trieån aùp duïng töø naêm 1984 cho ñeán cuoái naêm 2003 (coù söûa ñoåi vaøo naêm 1993 vaø 1998). Do vaäy, heä thoáng keá toaùn Vieät Nam ñang trong quaù trình xaây döïng vaø hoaøn thieän cho neân keá toaùn hôïp nhaát doanh nghieäp aùp duïng theo IAS 22 laø phuø hôïp hôn. Hôn nöõa, neàn kinh teá thò tröôøng ôû Vieät Nam coøn non treû, chöa coù ñuû ñieàu kieän, cô sôû ñaày ñuû ñeå thöïc hieän theo IFRS 3. Vì vaäy, taùc giaû vaän duïng IAS 22 laøm cô sôû ñeå laäp baùo caùo taøi chính hôïp nhaát khi hôïp nhaát doanh nghieäp ôû Vieät Nam. 1.5. Trình baøy baùo caùo taøi chính hôïp nhaát 1.5.1. Trình baøy baùo caùo taøi chính theo chuaån möïc keá toaùn Vieät Nam 1.5.1.1. Muïc ñích cuûa baùo caùo taøi chính Baùo caùo taøi chính phaûn aùnh theo moät caáu truùc chaëc cheõ tình hình taøi chính, keát quaû kinh doanh cuûa moät doanh nghieäp. Do vaäy, muïc ñích cuûa baùo caùo taøi chính laø cung caáp caùc thoâng tin veà tình hình taøi chính, tình hình kinh doanh vaø caùc luoàng tieàn cuøa doanh nghieäp, ñaùp öùng nhu caàu höõu ích cho nhöõng ngöôøi söû duïng trong vieäc ñöa ra caùc quyeát ñònh kinh teá. Ñeå ñaït ñöôïc muïc ñích naøy, baùo caùo taøi chính phaûi cung caáp nhöõng thoâng tin cuûa moät doanh nghieäp veà: ƒ Taøi saûn; ƒ Nôï phaûi traû; ƒ Voán chuû sôû höõu; ƒ Doanh thu, thu nhaäp khaùc, chi phí, laõi vaø loã; ƒ Caùc luoàng tieàn. - 28 - Do ñoù, heä thoáng baùo caùo taøi chính cuûa doanh nghieäp goàm: o Baûng caân ñoái keá toaùn; o Baùo caùo keát quaû hoaït ñoäng kinh doanh; o Baùo caùo löu chuyeån tieàn teä; o Baûn thuyeát minh baùo caùo taøi chính. 1.5.1.2. Yeâu caàu laäp vaø trình baøy baùo caùo taøi chính Baùo caùo taøi chính phaûi trình baøy moät caùch trung thöïc vaø hôïp lyù tình hình taøi chính, hoaït ñoäng kinh doanh vaø caùc luoàng tieàn cuûa doanh nghieäp. Do ñoù, doanh nghieäp phaûi: - Löïa choïn vaø aùp duïng caùc chính saùch keá toaùn cho vieäc laäp vaø trình baøy baùo caùo taøi chính cho phuø hôïp vôùi quy ñònh cuûa töøng chuaån möïc keá toaùn. Tröôøng hôïp chöa coù quy ñònh ôû chuaån möïc keá toaùn vaø cheá ñoä keá toaùn hieän haønh, thì doanh nghieäp phaûi caên cöù vaøo chuaån möïc chung ñeå xaây döïng caùc phöông phaùp keá toaùn hôïp lyù nhaèm ñaûm baûo baùo caùo taøi chính cung caáp ñöôïc caùc thoâng tin ñaùp öùng caùc yeâu caàu sau: o Thích hôïp vôùi nhu caàu ra quyeát ñònh kinh teá cuûa ngöôøi söû duïng; o Ñaùng tin caäy, khi: ƒ Trình baøy trung thöïc, hôïp lyù tình hình taøi chính, tình hình vaø keát quaû kinh doanh cuûa doanh nghieäp; ƒ Phaûn aùnh ñuùng baûn chaát kinh teá cuûa caùc giao dòch vaø söï kieän khoâng chæ ñôn thuaàn phaûn aùnh hình thöùc hôïp phaùp cuûa chuùng; ƒ Trình baøy khaùch quan khoâng thieân vò; ƒ Tuaân thuû nguyeân taéc thaän troïng; ƒ Trình baøy ñaày ñuû treân moïi khía caïnh troïng yeáu. - 29 - - Trình baøy caùc thoâng tin, keå caû caùc chính saùch keá toaùn, nhaèm cung caáp thoâng tin phuø hôïp, ñaùng tin caäy, so saùnh ñöôïc vaø deã hieåu. - Cung caáp caùc thoâng tin boå sung khi quy ñònh trong chuaån möïc keá toaùn khoâng ñuû ñeå giuùp cho ngöôøi söû duïng hieåu ñöôïc taùc ñoäng cuûa nhöõng giao dòch hoaëc nhöõng söï kieän cuï theå ñeán tình hình taøi chính, tình hình vaø keát quaû kinh doanh cuûa doanh nghieäp. 1.5.1.3. Nguyeân taéc laäp vaø trình baøy baùo caùo taøi chính Baùo caùo taøi chính phaûi ñöôïc laäp treân caùc nguyeân taéc sau: - Hoaït ñoäng lieân tuïc. - Cô sôû doàn tích. - Nhaát quaùn. - Troïng yeáu vaø taäp hôïp. - Buø tröø. - Coù theå so saùnh. 1.5.1.4. Keát caáu vaø noäi dung chuû yeáu cuûa baùo caùo taøi chính - Trình baøy nhöõng thoâng tin chung veà doanh nghieäp goàm: o Teân vaø ñòa chæ cuûa doanh nghieäp baùo caùo; o Neâu roõ ñaây laø baùo caùo taøi chính rieäng cuûa doanh nghieäp hay baùo caùo taøi chính hôïp nhaát; o Kyø baùo caùo; o Ngaøy laäp baùo caùo taøi chính; o Ñôn vò tieàn teä duøng ñeå laäp baùo caùo taøi chính. - Baûng caân ñoái keá toaùn: Trình baøy nhöõng thoâng tin nhö sau: - 30 - Ø TAØI SAÛN NGAÉN HAÏN: ƒ Tieàn vaø caùc khoaûn töông ñöông tieàn; ƒ Caùc khoaûn ñaàu tö taøi chính ngaén haïn; ƒ Caùc khoaûn phaûi thu; ƒ Haøng toàn kho; ƒ Taøi saûn ngaén haïn khaùc; Ø TAØI SAÛN DAØI HAÏN: ƒ Caùc khoaûn phaûi thu daøi haïn; ƒ Taøi saûn coá ñònh (höõu hình, voâ hình, chi phí XDCB dôû dang); ƒ Baát ñoäng saûn ñaàu tö; ƒ Caùc khoaûn ñaàu tö taøi chính daøi haïn; ƒ Taøi saûn daøi haïn khaùc. Ø NÔÏ PHAÛI TRAÛ: ƒ Nôï ngaén haïn; ƒ Nôï daøi haïn. Ø VOÁN CHUÛ SÔÛ HÖÕU: ƒ Voán chuû sôû höõu; ƒ Nguoàn kinh phí vaø quyõ khaùc. - Baùo caùo keát quaû hoaït ñoäng kinh doanh: Trình baøy nhöõng thoâng tin sau: o Doanh thu baùn haøng vaø cung caáp dòch vuï; o Caùc khoaûn giaûm tröø; o Doanh thu thuaàn veà baùn haøng vaø cung caáp dòch vuï; o Giaù voán haøng baùn; o Lôïi nhuaän goäp veà baùn haøng vaø cung caáp dòch vuï; o Doanh thu hoaït ñoäng taøi chính; o Chi phí taøi chính; o Chi phí baùn haøng; o Chi phí quaûn lyù doanh nghieäp; o Thu nhaäp khaùc; o Phaàn laõi hoaëc loã trong coâng ty lieân keát, lieân doanh (Baùo caùo hôïp nhaát); - 31 - o Lôïi nhuaän töø hoaït ñoäng kinh doanh; o Thueá thu nhaäp doanh nghieäp; o Lôïi nhuaän sau thueá; o Phaàn sôû höõu cuûa coå ñoâng thieåu soá trong laõi hoaëc loã sau thueá (Baùo caùo hôïp nhaát); o Lôïi nhuaän thuaàn trong kyø. - Baùo caùo löu chuyeån tieàn teä: Trình baøy thoâng tin veà vieäc söû duïng tieàn ôû doanh nghieäp nhö sau: o Luoàng tieàn töø hoaït ñoäng kinh doanh; o Luoàng tieàn töø hoaït ñoäng ñaàu tö; o Luoàng tieàn töø hoaït ñoäng taøi chính. - Baûn thuyeát minh baùo caùo taøi chính: Baûn thuyeát minh baùo caùo taøi chính cuûa moät doanh nghieäp caàn phaûi trình baøy caùc thoâng tin sau: o Ñöa ra caùc thoâng tin veà cô sôû duøng ñeå laäp baùo caùo taøi chính vaø caùc chính saùch keá toaùn cuï theå ñöôïc choïn vaø aùp duïng ñoái vôùi caùc giao dòch vaø söï kieän quan troïng; o Trình baøy caùc thoâng tin theo quy ñònh cuûa caùc chuaån möïc keá toaùn maø chöa ñöôïc trình baøy trong caùc baùo caùo taøi chính khaùc; o Cung caáp thoâng tin boå sung chöa ñöôïc trình baøy trong caùc baùo caùo taøi chính khaùc, nhöng caàn thieát cho vieäc trình baøy trung thöïc vaø hôïp lyù. 1.5.2. Trình baøy baùo caùo taøi chính hôïp nhaát theo chuaån möïc keá toaùn quoác teá. Baùo caùo taøi chính chính hôïp nhaát ñöôïc laäp treân cô sôû baùo caùo taøi chính rieâng cuûa töøng doanh nghieäp. Baùo caùo taøi chính hôïp nhaát ñöôïc laäp khi hôïp nhaát doanh nghieäp vaø khi moät doanh nghieäp naém quyeàn ñieàu haønh moät doanh nghieäp khaùc vaø ñöôïc trình baøy theo IAS1. Veà hình thöùc baùo caùo taøi chính hôïp nhaát cuõng gioáng nhö baùo caùo taøi chính (rieâng) nhöng khaùc nhau ôû noäi dung nhö ñaõ trình baøy ôû treân tuyø thuoäc vaøo baûn chaát cuûa vieäc hôïp nhaát. Khi laäp vaø trình baøy baùo caùo taøi chính hôïp nhaát caàn phaûi chuù yù ñeán moät soá vaán ñeà sau: - 32 - - Quyeàn ñieàu haønh doanh nghieäp coù ñöôïc khi coâng ty meï sôû höõu (moät caùch tröïc tieáp hay giaùn tieáp thoâng qua moät coâng ty con khaùc cuûa noù) nhieàu hôn 50% quyeàn bieåu quyeát cuûa moät doanh nghieäp. Tuy nhieân trong vaøi tröôøng hôïp ñaëc bieät, quyeàn ñieàu haønh naøy coøn ñöôïc xaùc laäp ngay caû khi coâng ty meï sôû höõu ít hôn 50% quyeàn bieåu quyeát taïi doanh nghieäp, cuï theå nhö sau: ™ Caùc nhaø ñaàu tö khaùc thoûa thuaän daønh cho coâng ty meï hôn 50% quyeàn bieåu quyeát; ™ Coâng ty meï coù quyeàn chi phoái caùc chính saùch taøi chính vaø hoaït ñoäng theo quy cheá thoûa thuaän; ™ Coâng ty meï coù quyeàn boå nhieäm hoaëc baõi mieãn phaàn lôùn caùc thaønh vieân Ban giaùm ñoác hay caùc caáp quaûn lyù töông ñöông; hoaëc ™ Coâng ty meï coù quyeàn boû ña soá phieáu taïi cuoäc hoïp cuûa Ban giaùm ñoác hay caùc caáp quaûn lyù töông ñöông. - Soá dö caùc khoaûn muïc noäi boä vaø caùc giao dòch noäi boä giöõa caùc doanh nghieäp tham gia hôïp nhaát phaûi bò loaïi ra khoûi Baùo caùo taøi chính hôïp nhaát. Yeâu caàu naøy laø ñeå ngaên ngöøa vieäc coäng goäp vaøo Baùo caùo taøi chính nhöõng giao dòch vaø nhöõng soá dö taøi khoaûn maø khoâng theå hieän nghieäp vuï kinh teá vôùi ñoái taùc beân ngoaøi. Töø ñoù ngaên chaën vieäc thoåi phoàng keát quaû hoaït ñoäng kinh doanh cuûa ñôn vò hôïp nhaát baèng vieäc daøn xeáp nhöõng giao dòch phöùc taïp vôùi chính baûn thaân noù. - Caùc baùo caùo taøi chính hôïp nhaát ñöôïc laäp phaûi ñöôïc aùp duïng chính saùch keá toaùn moät caùch thoáng nhaát cho caùc giao dòch cuøng loaïi trong nhöõng hoaøn caûnh töông töï. Tuy nhieân, treân thöïc teá thöôøng xaûy ra tröôøng hôïp khaùc bieät veà chính saùch keá toaùn, vaø noù cuõng ñöôïc chaáp nhaän, chæ yeâu caàu theâm laø phaûi coù söï giaûi trình caùc khoaûn muïc ñaõ ñöôïc haïch toaùn theo caùc chính saùch keá toaùn khaùc nhau. Neáu söï khaùc nhau naøy aûnh höôûng ñeán tính troïng yeáu cuaû baùo caùo taøi chính hôïp nhaát thì phaûi thöïc hieän ñieàu chænh cho thích hôïp. - 33 - - Khi hôïp nhaát doanh nghieäp, caùc taøi saûn cuûa doanh nghieäp ñöôïc ñaùnh giaù theo giaù trò hôïp lyù coù theå thöïc hieän ñöôïc. Do ñoù, caàn coù nhöõng ñieàu chænh cho phuø hôïp tröôùc khi laäp baùo caùo taøi chính hôïp nhaát. - Xaùc ñònh lôïi theá thöông maïi, chi phí phaùt sinh cho vieäc hôïp nhaát vaø thöïc hieän vieäc phaân boå cho thích hôïp khi laäp baùo caùo taøi chính hôïp nhaát. - Caùc yeáu toá baát thöôøng coù aûnh höôûng troïng yeáu ñeán baùo caùo taøi chính thì phaûi thuyeát minh cuï theå khi laäp baùo caùo taøi chính hôïp nhaát. Toùm laïi, Baùo caùo taøi chính hôïp nhaát doanh nghieäp ñöôïc laäp döïa vaøo baûn chaát cuûa vieäc hôïp nhaát. Do ñoù, veà hình thöùc baùo caùo taøi chính hôïp nhaát cuõng ñöôïc trình baøy nhö baùo caùo taøi chính rieâng cuûa doanh nghieäp, coù boå sung moät vaøi noäi dung giuùp ngöôøi ñoïc hieåu ñuùng vaø ñaày ñuû baûn chaát kinh teá cuûa vieäc hôïp nhaát doanh nghieäp. Vì vaäy, vaán ñeà quan troïng laø phaûi xaùc ñònh phöông phaùp laäp baùo caùo hôïp nhaát sao cho caùc thoâng tin ñöôïc trình baøy phaûn aùnh chính xaùc, trung thöïc vaø hôïp lyù tình hình taøi chính vaø hoaït ñoäng kinh doanh cuûa doanh nghieäp nhaän hôïp nhaát. - 34 - Chöông II THÖÏC TRAÏNG HÔÏP NHAÁT DOANH NGHIEÄP VAØ LAÄP BAÙO CAÙO TAØI CHÍNH HÔÏP NHAÁT ÔÛ VIEÄT NAM HIEÄN NAY 2.1. Thöïc traïng hoaït ñoäng hôïp nhaát doanh nghieäp taïi Vieät Nam hieän nay 2.1.1. Khaùi quaùt tình hình hôïp nhaát doanh nghieäp ÔÛ Vieät Nam, töø naêm 1997 ñeán nay, hoaït ñoäng hôïp nhaát doanh nghieäp coù xu höôùng ngaøy caøng taêng veà soá löôïng vaø quy moâ. Ñieàu naøy theå hieän caùc doanh nghieäp Vieät Nam ñaõ baét ñaàu nhaän thöùc ñöôïc vai troø tích cöïc cuûa vieäc hôïp nhaát kinh doanh. Tuy nhieân, haàu heát hoaït ñoäng hôïp nhaát giöõa caùc doanh nghieäp Vieät Nam coøn ôû quy moâ nhoû, thoâng tin coøn mang tính noäi boä neân cuõng chöa coù nhöõng taùc ñoäng ñuùng möùc ñeán hoaït ñoäng kinh doanh cuûa caùc doanh nghieäp tham gia hôïp nhaát. Nhöõng vuï vieäc hôïp nhaát gaây ñöôïc söï chuù yù cuûa coâng chuùng ña phaàn laø coù söï tham gia cuûa doanh nghieäp coù voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi, tieâu bieåu nhö: coâng ty coå phaàn Kinh Ñoâ mua kem Wall cuûa Unilever hay vieäc saùp nhaäp P/S, Viso vaøo coâng ty Unilever. Phaàn lôùn caùc doanh nghieäp coù voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi hôïp nhaát vôùi nhau xuaát phaùt töø ñoøi hoûi taát yeáu trong hoaït ñoäng saûn xuaát kinh doanh, nhaèm môû roäng qui moâ saûn xuaát, thò tröôøng tieâu thuï, giuùp doanh nghieäp taïo ra theá caïnh tranh treân thò tröôøng quoác teá. ÔÛ moät boä phaän khaùc, caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc ñöùng tröôùc aùp löïc cuûa quaù trình hoäi nhaäp kinh teá, ñoøi hoûi phaûi tinh giaûm soá löôïng doanh nghieäp thuoäc thaønh phaàn naøy. Do vaäy, Chính Phuû phaûi ra tay can thieäp vaøo vieäc raø soaùt, saép xeáp laïi phaàn lôùn caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc baèng caùch coå phaàn hoaù, saùp nhaäp, hôïp nhaát vôùi nhau. Qua ñoù, seõ taïo ra moät soá toå chöùc kinh teá lôùn, xoaù boû bôùt moät soá doanh nghieäp laøm aên keùm hieäu quaû, giaûm bôùt moät soá lónh vöïc maø nhaø nöôùc khoâng caàn - 35 - thieát phaûi can thieäp nhieàu. Vì leõ ñoù, ña phaàn caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc saùp nhaäp, hôïp nhaát vôùi nhau theo chieàu ngang (cuøng ngaønh ngheà). Cuï theå nhö: - Quyeát ñònh soá 163/QÑ-TTg do Phoù Thuû töôùng Nguyeãn Taán Duõng kyù ngaøy 18/11/2002 veà vieäc pheâ duyeät phöông aùn toång theå saép xeáp, ñoåi môùi doanh nghieäp nhaø nöôùc tröïc thuoäc Uyû ban nhaân daân tænh Sôn La giai ñoaïn 2002 – 2005, trong ñoù coù thöïc hieän hôïp nhaát Coâng ty quaûn lyù söûa chöõa ñöôøng boä I vaø coâng ty quaûn lyù söûa chöõa ñöôøng boä IV, Coâng ty quaûn lyù söûa chöõa ñöôøng boä II vaø coâng ty quaûn lyù söûa chöõa ñöôøng boä III, Laâm tröôøng Soâng Maõ vaø laâm tröôøng ñaëc saûn Soâng Maõ. - Quyeát ñònh soá 115/QÑ-TTg do Phoù Thuû töôùng Nguyeãn Taán Duõng kyù ngaøy 27/01/2003 veà vieäc pheâ duyeät phöông aùn toång theå saép xeáp, ñoåi môùi doanh nghieäp nhaø nöôùc tröïc thuoäc Uyû ban nhaân daân tænh Caø Mau giai ñoaïn 2002 – 2005, trong ñoù coù thöïc hieän hôïp nhaát Coâng ty Phaùt haønh phim vaø chieáu boùng vôùi coâng ty phaùt haønh saùch vaø vaên hoaù phaåm thaønh coâng ty dòch vuï vaên hoaù Caø Mau. - Quyeát ñònh soá 1934/QÑ/TCCB cuûa Boä tröôûng Boä Coâng nghieäp veà vieäc saùp nhaäp coâng ty giaáy Bình An (xaõ Bình thaéng, huyeän Dó An, tænh Bình Döông) vaøo coâng ty Giaáy Taân Mai (Bieân Hoaø, Ñoàng Nai). Beân caïnh ñoù, ôû caùc toå chöùc tín duïng, ngaân haøng tình hình naøy dieãn ra khaù soâi ñoäng, lieân tuïc caùc ngaân haøng tuyeân boá saùp nhaäp, theo quyeát ñònh 241 quy ñònh taêng voán ñieàu leä ñoái vôùi caùc ngaân haøng, caùc ngaân haøng nhoû ñöôïc khuyeán khích saùp nhaäp vôùi nhau hay vôùi caùc ngaân haøng lôùn hôn. Cuï theå nhö ngaân haøng Ñaïi Nam (20 tyû) saùp nhaäp vaøo ngaân haøng Phöông Nam (70 tyû), ngaân haøng Chaâu Phuù (An Giang) saùp nhaäp vaøo ngaân haøng Phöông Nam, Ngaân haøng Taây Ñoâ (Caàn Thô, 7 tyû) saùp nhaäp vaøo ngaân haøng Phöông Ñoâng (90 tyû). - 36 - Vaøo ñaàu naêm 2004, Saigonmilk saùp nhaäp vaøo Vinamilk laø moät söï kieän hôïp nhaát giöõa caùc doanh nghieäp Vieät Nam gaây chuù yù nhaát töø tröôùc ñeán nay. Theo lôøi phaùt bieåu cuûa baø Mai Kieàu Lieân, Toång Giaùm Ñoác cuûa Vinamilk ñaõ khaúng ñònh yù nghóa quan troïng cuûa vieäc hôïp nhaát naøy nhö sau: “Söï caïnh tranh töø caùc coâng ty bô söõa ña quoác gia taïo aùp löïc leân Saigonmilk vaø Vinamilk, neân chuùng toâi quyeát ñònh hôïp nhaát vôùi nhau ñeå taêng cöôøng khaû naêng saûn xuaát cuûa mình”. Baø Lieân cho bieát theâm: “Vieäc Hôïp nhaát cho pheùp chuùng toâi môû roäng hoaït ñoäng kinh doanh cuûa mình. Hôïp nhaát laø toát nhaát cho caû hai, baèng caùch ñoù chuùng toâi coù theå nhaém tôùi vò trí ñöùng ñaàu thò tröôøng vôùi thò phaàn laø 75% thò tröôøng bô söõa trong nöôùc”. Vinamilk laø moät doanh nghieäp Nhaø nöôùc hoaït ñoäng hieäu quaû ôû Vieät Nam. Trong khi chôø pheâ chuaån keá hoaïch coå phaàn hoùa, naêm 2001 Vinamilk vaø nhöõng coå ñoâng khaùc ñaõ thaønh laäp Saigonmilk, trong ñoù Vinamilk naém giöõ 20% voán ñieàu leä. Thaùng 12 naêm 2003, sau khi hoaøn thaønh tieán trình coå phaàn hoùa, Vinamilk baét ñaàu ñaøm phaùn ñeå hôïp nhaát Saigonmilk vaøo Vinamilk. Vôùi moái quan heä khaù ñaëc bieät nhö treân, Saigonmilk vaø Vinamilk deã daøng ñi tôùi moät thoûa thuaän phuø hôïp cho caû hai. Trong ñeà aùn hôïp nhaát coù qui ñònh roõ qui trình xöû lyù quan heä taøi chính nhö sau: Toaøn boä taøi saûn cuûa Saigonmilk, bao goàm coâng nôï vaø caùc phaân xöôûng saûn xuaát ôû khu Coâng nghieäp Taân Thôùi Hieäp thuoäc Quaän 12 thaønh phoá Hoà Chí Minh, seõ ñöôïc chuyeån giao cho Vinamilk. Coå ñoâng cuûa Saigonmilk seõ sôû höõu nhöõng coå phieáu môùi cuûa Vinamilk töông öùng theo tyû leä 1:1, ñöôïc tính theo giaù ghi soå, vaø toaøn boä nhaân vieân cuûa Saigonmilk seõ trôû thaønh nhaân vieân cuûa Vinamilk. Nhö vaäy, toaøn boä coå ñoâng cuõ cuûa Saigonmilk seõ trôû thaønh coå ñoâng cuûa Vinamilk, cuøng chia seû quyeàn lôïi vaø ruûi ro trong coâng ty Vinamilk sau khi hôïp nhaát. Töø ñaây, ta coù theå xaùc ñònh Saigonmilk hôïp nhaát vaøo Vinamilk theo phöông thöùc Coäng voán. Theo phöông thöùc naøy, tieán trình nghieäp vuï vaø caùch haïch toaùn cuõng khaù ñôn giaûn, chæ döïa treân giaù trò ghi soå vaø hoaøn toaøn khoâng xuaát hieän lôïi theá thöông maïi. Taøi saûn, - 37 - coâng nôï, nguoàn voán cuûa 2 coâng ty chæ caàn coäng vaøo theo giaù trò ghi soå vaø tyû leä trao ñoåi coå phieáu ñeå coù ñöôïc cô caáu taøi chính cuûa coâng ty môùi sau khi hôïp nhaát. Ta ñöôïc bieát voán ñieàu leä cuûa Vinamilk laø 1500 tyû VNÑ, cuûa Saigonmilk laø 90 tyû VNÑ, vaäy sau khi hôïp nhaát, voán ñieàu leä cuûa Vinamilk taêng töø 1500 tyû VNÑ leân 1590 tyûVNÑ. Caùch haïch toaùn hoaït ñoäng hôïp nhaát doanh nghieäp cuûa Vinamilk cuõng nhö cuûa caùc doanh nghieäp khaùc hieän taïi ñeàu mang tính chuû quan do chöa coù moät quy ñònh höôùng daãn cuï theå. Naêm vöøa qua, ñeå ñaùp öùng nhu caàu caáp thieát cuûa thöïc tieãn, Boä taøi chính ñaõ raùo rieát toå chöùc döï thaûo ñeå thoâng qua caùc chuaån möïc keá toaùn môùi, trong ñoù coù ñeà caäp veà vaán ñeà naøy trong chuaån möïc Hôïp nhaát kinh doanh. Nhöng sau nhieàu laàn döï thaûo chuaån möïc naøy vaãn chöa ñöôïc thoâng qua, do coøn nhieàu tranh caõi veà tính phuø hôïp vôùi thöïc traïng kinh teá Vieät Nam song haønh vôùi vieäc tieáp caän chuaån möïc Quoác teá. Tuy nhieân, ñeán hieän taïi vaán ñeà hôïp nhaát doanh nghieäp vaãn chöa ñöôïc coâng boá cuï theå trong chuaån möïc hay moät vaên baûn cuï theå naøo. Trong phaàn tieáp theo, taùc giaû xin trình baøy toång quaùt veà moâ hình laäp baùo caùo taøi chính hôïp nhaát doanh nghieäp taïi Vieät Nam. 2.1.2. Ñieàu kieän hôïp nhaát doanh nghieäp. Theo thoâng tö soá 130/1998/TT-BTC ngaøy 30/9/1998 veà vieäc höôùng daãn xöû lyù caùc toàn taïi taøi chính cuûa doanh nghieäp nhaø nöôùc khi saùp nhaäp, hôïp nhaát, trong ñoù coù qui ñònh ñieàu kieän hôïp nhaát doanh nghieäp nhö sau: - Caùc doanh nghieäp thuoäc dieän saùp nhaäp, hôïp nhaát trong ñeà aùn saép xeáp laïi doanh nghieäp nhaø nöôùc cuûa caùc Boä, ngaønh, UBND caùc tænh, Thaønh phoá ñaõ ñöôïc ngöôøi coù thaåm quyeàn pheâ duyeät. - Vieäc saùp nhaäp, hôïp nhaát khoâng laøm suy giaûm hieäu quaû kinh doanh vaø tính caïnh tranh cuûa doanh nghieäp tieáp nhaän hoaëc doanh nghieäp môùi. - 38 - - Khoâng thöïc hieän vieäc saùp nhaäp, hôïp nhaát ñoái vôùi doanh nghieäp coù daáu hieäu laâm vaøo tình traïng phaù saûn (laø nhöõng doanh nghieäp bò thua loã trong hai naêm lieân tieáp, tình hình taøi chính khoù khaên ñeán möùc khoâng traû ñöôïc caùc khoaûn nôï ñeán haïn hoaëc khoâng traû ñuû löông cho ngöôøi lao ñoäng theo thoaû öôùc lao ñoäng vaø hôïp ñoàng lao ñoäng trong 3 thaùng lieân tieáp). Nhöõng doanh nghieäp naøy giaû quyeát theo luaät phaù saûn doanh nghieäp vaø Nghò ñònh 189/CP ngaøy 03/12/1994 cuûa Chính phuû höôùng daãn thi haønh Luaät phaù saûn doanh nghieäp. 2.1.3. Muïc ñích hôïp nhaát doanh nghieäp. Ø Loaïi boû caïnh tranh: Vieäc hôïp nhaát doanh nghieäp coù theå cho pheùp doanh nghieäp môùi taêng giaù sau khi hôïp nhaát. Trong nhöõng tröôøng hôïp naøy, doanh nghieäp thöôøng taêng theâm söùc chi phoái cuûa thò tröôøng khi coù khaû naêng baùn saûn phaåm treân möùc giaù caïnh tranh hieän taïi hay coù khaû naêng giaûm thieåu chi phí cuûa nhöõng hoaït ñoäng chuû yeáu vaø hoã trôï döôùi möùc caïnh tranh tranh hay caû hai. Ø Ruùt ngaén thôøi gian thaâm nhaäp thò tröôøng: Khi doanh nghieäp hôïp nhaát theo chieàu doïc hoaëc hôïp nhaát hoãn hôïp thì thò tröôøng tieâu thuï saûn phaåm seõ môû roäng maø doanh nghieäp sau khi hôïp nhaát khoâng phaûi maát nhieàu thôøi gian ñeå tìm kieám. Ñoâi khi doanh nghieäp coù theå saün saøng traû chi phí hôïp nhaát ñeå ñaåy maïnh tieán trình thaâm nhaäp thò tröôøng. Ñaëc bieät trong tröôøng hôïp naøy khi toác ñoä thaâm nhaäp thò tröôøng laø nhaân toá quan troïng trong vieäc xaùc ñònh lôïi nhuaän sau cuøng cuûa nhöõng thò tröôøng môùi. Doanh nghieäp sau hôïp nhaát coù theå tieáp caän thò tröôøng ngay laäp töùc vôùi saûn phaåm chieám ñöôïc loøng tin cuûa ngöoøi tieâu duøng. Trong moät soá tröôøng hôïp, hôïp nhaát giuùp doanh nghieäp môû roäng saûn xuaát nhanh hôn so vôùi ñaàu tö noäi boä. Noùi caùch khaùc, hôïp nhaát coù theå laø coâng cuï trong chieán löôïc taêng tröôûng cuûa doanh nghieäp. Hôïp nhaát cuõng coù theå laø chieán löôïc - 39 - thaâm nhaäp thò tröôøng ñöôïc caùc doanh nghieäp öa chuoäng trong tröôøng hôïp doanh nghieäp muoán thaâm nhaäp thò tröôøng nhöng khoâng muoán taêng cöôøng naêng löïc saûn xuaát do thaáy baát lôïi vì nhöõng ñieàu kieän veà nhu caàu vaø chi phí. Ngoaøi ra, hôïp nhaát coøn ñoùng vai troø quan troïng trong chieán löôïc toaøn caàu hoaù vaø ñöôïc nhieàu doanh nghieäp theo ñuoåi, söï thaâm nhaäp naøy roõ raøng coù moät vai troø nhaát ñònh. Vieäc hôïp nhaát giuùp doanh nghieäp tieáp caän thò tröôøng môùi trong vaø ngoaøi nöôùc nhanh hôn doanh nghieäp ñaàu tö môùi. Ø Höôûng lôïi veà thueá: Doanh nghieäp coù theå söû duïng nhöõng khoaûn loã cuûa caùc naêm tröôùc ñeå baûo veä thu nhaäp hieän taïi. Ñoái vôùi nhöõng doanh nghieäp hieän coù ít thu nhaäp, khoaûn mieãn thueá naøy coù theå coù ít giaù trò vì thu nhaäp cuûa hoï khoâng ñaùng ñeå baûo veä. Nhöng doanh nghieäp sinh laõi coù theå thaáy khoaûn mieãn thueá naøy laø moät trong nhöõng ñoäng cô ñeå hoï hôïp nhaát doanh nghieäp. Hoaëc moät doanh nghieäp ñang coù moät khoaûn loã vaø khoâng coù khaû naêng khaáu tröø khoaûn loã naøy vaøo thu nhaäp chòu thueá trong töông lai, nhöõng doanh nghieäp naøy trôû thaønh öùng cöû vieân saùng giaù cho vieäc hôïp nhaát cuûa caùc doanh nghieäp ñang coù phaùt sinh thu nhaäp chòu thueá. Vì luaät ôû moät soá nöôùc treân theá giôùi nhö Anh, Myõ, cho pheùp doanh nghieäp Mua ñöôïc pheùp khaáu tröø nhöõng khoaûn loã vaøo lôïi nhuaän cuûa doanh nghieäp hôïp nhaát, coøn rieâng Vieät Nam thì: “…. Doanh nghieäp tieáp nhaän hoaëc doanh nghieäp môùi ñöôïc tieáp tuïc chuyeån caùc khoaûn loã tieáp nhaän cuûa caùc doanh nghieäp bò hôïp nhaát sang naêm sau theo luaät ñònh…. Trong thôøi gian chuyeån loã theo luaät ñònh ñöôïc buø ñaép baèng lôïi nhuaän tröôùc thueá. Soá loã coøn laïi ñöôïc chuyeãn loã theo luaät ñònh ñöôïc buø ñaép baèng lôïi nhuaän sau thueá” [Trích thoâng tö 130/1998/TT-BTC ngaøy30/9/1998, phaàn II, Muïc 3.2, ñieåm ñ, trang 4]. Töø ñoù, doanh nghieäp hôïp nhaát seõ ñöôïc höôûng moät khoaûn lôïi veà thueá maø neáu laøm khaùc ñi seõ khoâng theå thöïc hieän ñöôïc. - 40 - Ø Khaû naêng chòu ñöïng nôï cao: Söï hôïp nhaát giuùp doanh nghieäp taêng voán huy ñoäng, taêng naêng löïc caïnh tranh treân thò tröôøng, taïo söï tín nhieäm cao ñoái vôùi khaùch haøng. Vieäc hôïp nhaát seõ taïo ñieàu kieän cho doanh nghieäp thuaän lôïi hôn trong vieäc giaûm hay hoaõn caùc khoaûn nôï vì chuû nôï tin raèng con nôï cuûa mình khi hôïp nhaát vôùi doanh nghieäp khaùc seõ coù söùc caïnh tranh maïnh hôn, kinh doanh hieäu quaû hôn, ñoàng nghóa vôùi khaû naêng traû nôï cao hôn. Ngoaøi vieäc hôïp nhaát caùc doanh nghieäp vôùi nhau laøm cho doanh nghieäp hôïp nhaát luoân coù khaû naêng chòu ñöïng nôï cao hôn caùc coâng ty thaønh vieân tröôùc ñaây. Ñôn giaûn vì lôïi nhuaän cuûa coâng ty hôïp nhaát seõ oån ñònh vaø vöõng chaéc hôn töøng thaønh vieân rieâng leõ. Ñieàu naøy cuõng coù nghóa laø khaû naêng chòu ñöïng ruûi ro cuûa doanh nghieäp hôïp nhaát cuõng cao hôn. Khaû naêng chòu ñöïng nôï cao taïo ra moät taám laù chaén toát veá thueá. Ñaây chính laø lôïi ích thaät söï veà phöông dieän taøi chính cuûa söï hôïp nhaát doanh nghieäp. Ø Chi phí söû duïng voán vay thaáp: Quy moâ cuûa doanh nghieäp caøng lôùn thì khaû naêng vay nôï vôùi laõi suaát thaáp caøng cao, vì söï oån ñònh veà lôïi nhuaän vaø uy tín cuûa cuûa doanh nghieäp ñaõ taïo cho chuû nôï moät söï an taâm cao veà cô hoäi traû nôï cuûa doanh nghieäp hôïp nhaát. Ñoù laø lyù do vì sao khi hôïp nhaát doanh nghieäp thì chi phí söû duïng voán vay thaáp hôn. Ngoaøi ra, caùc doanh nghieäp lôùn thöôøng ñöôïc höôûng laõi suaát vì noù cung caáp moät söï an taâm toát hôn vôùi caùc chuû nôï, ñaëc bieät trong quan heä vôùi nöôùc ngoaøi. Ñieàu naøy cuõng deã hieåu laø caùc chuû nôï cuûa töøng doanh nghieäp tröôùc khi hôïp nhaát baây giôø seõ ñöôïc baûo veä baèng nguoàn voán chuû sôû höõu cuûa nhieàu doanh nghieäp thaønh vieân hôïp nhaát laïi. Söï baûo veä taêng theâm naøy seõ laøm giaûm chi phí söû duïng voán vaø coù moät söï trao ñoåi caân baèng giöõa caùc nguoàn voán chuû sôû höõu cuûa doanh nghieäp naøy baûo veä cho nôï cuûa doanh nghieäp khaùc. - 41 - 2.1.4. Thuû tuïc hôïp nhaát doanh nghieäp. Thuû tuïc hôïp nhaát doanh nghieäp ñöôïc quy ñònh nhö sau [Ñieàu 43, Thoâng tö soá 12/2000/TT-BKH ngaøy 15/9/2000 cuûa Boä Keá hoaïch vaø Ñaàu tö, trang 21]: - Caùc doanh nghieäp bò hôïp nhaát noäp ñôn xin hôïp nhaát doanh nghieäp vôùi caùc ñaàu muïc hoà sô qui ñònh taïi khoaûn 1 ñieàu 31 Nghò ñònh 24/2000/NÑ-CP keøm theo Hôïp ñoàng hôïp nhaát doanh nghieäp. ƒ Hoà sô hôïp nhaát doanh nghieäp goàm: 3 Ñôn xin hôïp nhaát doanh nghieäp. 3 Nghò quyeát cuûa Hoäi ñoàng quaûn trò. 3 Ñieàu leä cuûa doanh nghieäp môùi (doanh nghieäp sau khi hôïp nhaát). 3 Baùo caùo taøi chính cuûa caùc doanh nghieäp tröôùc khi hôïp nhaát. 3 Giaûi trình veà vieäc hôïp nhaát. 3 Caùc taøi lieäu lieân quan ñeán quyeàn söû duïng ñaát. 3 Caùc taøi lieäu khaùc khi cô quan caáp pheùp ñaàu tö yeâu caàu. ƒ Hôïp ñoàng hôïp nhaát doanh nghieäp bao goàm caùc noäi dung chuû yeáu sau: 3 Teân (caùc) doanh nghieäp bò hôïp nhaát. 3 Teân, truï sôû doanh nghieäp hôïp nhaát (doanh nghieäp môùi). 3 Thuû tuïc vaø ñieàu kieän hôïp nhaát; phöông aùn söû duïng lao ñoäng; thôøi haïn, thuû tuïc vaø ñieàu kieän chuyeån ñoåi taøi saûn; chuyeån ñoåi phaàn voán goùp cuûa (caùc) doanh nghieäp bò hôïp nhaát thaønh phaàn voán goùp cuûa doanh nghieäp hôïp nhaát; thôøi haïn thöïc hieän hôïp nhaát; döï thaûo Ñieàu leä doanh nghieäp hôïp nhaát; Hôïp ñoàng hôïp nhaát phaûi ñöôïc göûi ñeán taát caû caùc chuû nôï vaø thoâng baùo cho ngöôøi lao ñoäng bieát trong thôøi haïn 15 ngaøy keå töø ngaøy thoâng qua. - 42 - 2.1.5. Nguyeân taéc xöû lyù taøi chính khi hôïp nhaát doanh nghieäp. Theo Ñieàu 31 vaø Ñieàu 32 cuûa Nghò ñònh 24/2000/NÑ-CP ngaøy 31/7/2000 cuûa Chính phuû, qui ñònh veà nguyeân taéc xöû lyù taøi chính khi hôïp nhaát doanh nghieäp nhö sau: - Phaân ñònh roõ traùch nhieäm cuûa ngöôøi quaûn lyù, ñieàu haønh doanh nghieäp bò hôïp nhaát vaø doanh nghieäp tieáp nhaän, doanh nghieäp môùi. - Doanh nghieäp bò hôïp nhaát coù traùch nhieäm baøn giao ñaày ñuû nguyeân traïng toaøn boä taøi saûn, tieàn voán keå caû quyeàn söû duïng ñaát thuoäc quyeàn quaûn lyù vaø söû duïng cuûa doanh nghieäp coù ñeán thôøi ñieåm baøn giao cho doanh nghieäp tieáp nhaän hoaëc doanh nghieäp môùi. - Doanh nghieäp tieáp nhaän hoaëc doanh nghieäp môùi coù quyeàn vaø nghóa vuï tieáp nhaän toaøn boä, nguyeân traïng voán, taøi saûn, caùc khoaûn phaûi thu, phaûi traû cuûa doanh nghieäp bò hôïp nhaát. - Doanh nghieäp tieáp nhaän hoaëc doanh nghieäp môùi coù traùch nhieäm thöøa keá vaø xöû lyù nhöõng vaán ñeà veà taøi chính, voán, taøi saûn, caùc khoaûn nôï phaûi thu, phaûi traû cuûa doanh nghieäp bò hôïp nhaát, töùc doanh nghieäp môùi thöøa keá caùc quyeàn vaø nghóa vuï cuûa doanh nghieäp cuõ. 2.1.6. Keá toaùn hôïp nhaát doanh nghieäp ôû Vieät Nam. Maëc duø hoaït ñoäng hôïp nhaát doanh nghieäp ñaõ xuaát hieän khaù sôùm töø naêm 1997 nhöng ñeán naêm 1999 khaùi nieäm veà vaán ñeàn naøy môùi ñöôïc neâu ra trong Luaät doanh nghieäp (1999). Vaø maõi ñeán ngaøy 17 thaùng 6 naêm 2003, muïc 6 Luaät Keá toaùn (Luaät cuûa nöôùc Coäng Hoaø Xaõ Hoäi Chuû Nghóa Vieät Nam soá 03/2003/QH11) môùi nhaéc ñeán coâng vieäc keá toaùn trong tröôøng hôïp hôïp nhaát vaø saùp nhaäp caùc ñôn vò keá toaùn. - 43 - 2.1.6.1. Phöông phaùp Coäng voán (The pooling of interests method): Treân theá giôùi, vieäc aùp duïng phöông phaùp Coäng ñaõ daàn daàn bò giôùi haïn, IAS 22 ñaõ ban haønh nhöõng tieâu chuaån ñeå chöùng toû quan ñieåm phöông thöùc Coäng voán ít khi xaûy ra trong thöïc teá, ñeå ñöôïc Coäng voán thì tröôùc heát caùc doanh nghieäp phaûi coù söï töông ñoàng veà quy moâ vaø phaûi thoaû maõn nhieàu ñieàu kieän khaùc. Thöïc teá, nhieàu doanh nghieäp Vieät Nam vaãn ghi nhaän nghieäp vuï hôïp nhaát theo phöông phaùp Coäng maø khoâng xem xeùt ñieàu kieän naøo, lyù do vì hoï chöa phaân bieät ñöôïc söï khaùc nhau veà baûn chaát giöõa phöông phaùp Coäng vaø phöông phaùp Mua. Beân caïnh ñoù, khi hôïp nhaát nhieàu doanh nghieäp coù söï caùch bieät lôùn veà voán ñaõ haïch toaùn theo phöông phaùp Coäng thay vì phöông phaùp Mua. Do ñoù, hôïp nhaát doanh nghieäp taïi Vieät Nam hieän nay vaãn chöa phaûn aùnh ñöôïc ñuùng baûn chaát vaø hoaøn toaøn khoâng phuø hôïp vôùi chuaån möïc quoác teá. 2.1.6.2. Xaùc ñònh giaù trò hôïp lyù: Hieän nay, khi tieán haønh hôïp nhaát kinh doanh, caùc nöôùc treân theá giôùi thöôøng söû duïng giaù trò hôïp lyù ñeå xaùc ñònh giaù trò cuûa doanh nghieäp, lyù do chính laø noù ñem laïi caùi nhìn roõ raøng vaø ñaùng tin caäy hôn giaù trò ghi soå. Tuy nhieân, caùc doanh nghieäp Vieät Nam coøn gaëp nhieàu khoù khaên trong vieäc xaùc ñònh giaù trò hôïp lyù cuûa taøi saûn vaø nôï phaûi traû vì : ™ Vieät Nam chöa coù moät thò tröôøng naêng ñoäng vaø hoaøn haûo, do ñoù, neáu caên cöù treân giaù trò thò tröôøng ñeå ñònh giaù seõ khoâng theå phaûn aûnh ñöôïc chính xaùc giaù trò hôïp lyù cuûa caùc doanh nghieäp; vaø ™ Thò tröôøng chöùng khoaùn ôû Vieät Nam môùi chính thöùc ñöôïc caùc nöôùc coâng nhaän töø ngaøy 20-7-2000 vaø chæ môùi coù 24 coâng ty ñöôïc nieâm yeát treân thò tröôøng, ñieàu naøy cho thaáy thò tröôøng chöùng khoaùn cuûa ta ñang trong giai ñoaïn ñaàu, caùc hoaït ñoäng cuûa noù vaãn chöa chaët cheõ vaø ñaûm baûo neân giaù chöùng khoaùn cuûa caùc - 44 - coâng ty nieâm yeát vaãn chöa thöïc söï phaûn aùnh ñuùng hieäu quaû hoaït ñoäng cuûa doanh nghieäp. Vì nhöõng lyù do neâu treân, khi tieán haønh hôïp nhaát kinh doanh caùc doanh nghieäp ôû Vieät Nam thöôøng söû duïng giaù trò ghi soå cuûa töøng doanh nghieäp maø khoâng söû duïng giaù trò hôïp lyù cuûa taøi saûn vaø nôï phaûi traû coù theå xaùc ñònh ñöôïc. 2.1.6.3. Lôïi theá thöông maïi (Goodwill) Ø Veà maët khaùi nieäm: Khaùi nieäm Lôïi theá thöông maïi xuaát hieän laàn ñaàu trong Heä thoáng keá toaùn doanh nghieäp ñöôïc ban haønh theo Quyeát ñònh 1141 TC/QÑ/CÑKT ngaøy 1/11/1995, sau ñoù laïi ñöôïc ñeà caäp ñeán trong Quyeát ñònh 166/QÑ-BTC ngaøy 30/12/1999. Cuï theå nhö sau: - Theo Quyeát ñònh 1141 TC/QÑ/CÑKT ngaøy 1/11/1995: Lôïi theá thöông maïi laø caùc khoaûn chi theâm ngoaøi giaù thöïc teá cuûa caùc taøi saûn coá ñònh höõu hình bôûi söï thuaän lôïi cuûa vò trí thöông maïi, söï tín nhieäm ñoái vôùi baïn haøng, danh tieáng cuûa doanh nghieäp,… - Theo Quyeát ñònh 166/QÑ-BTC ngaøy 30/12/1999: Lôïi theá thöông maïi laø khoaûn chi cho phaàn cheânh leäch doanh nghieäp phaûi traû theâm (cheânh leäch phaûi traû theâm = giaù mua – giaù trò taøi saûntheo ñaùnh giaù thöïc teá) ngoaøi giaù trò taøi saûn theo ñaùnh giaù thöïc teá (taøi saûn coá ñònh, taøi saûn löu ñoäng,...) khi doanh nghieäp ñi mua, nhaän saùp nhaäp, hôïp nhaát moät doanh nghieäp khaùc. Lôïi theá naøy ñöôïc hình thaønh bôûi öu ñaõi veà vò trí kinh doanh, veà danh tieáng vaø uy tín vôùi baïn haøng, veà trình ñoä tay ngheà cuûa ñoäi nguõ ngöôøi lao ñoäng, veà boä maùy ñieàu haønh toå chöùc cuûa doanh nghieäp ñoù,… - 45 - Ñeán naêm 2001, Lôïi theá thöông maïi phaùt sinh töø vieäc mua doanh nghieäp laïi ñöôïc ñeà caäp trong Chuaån möïc keá toaùn Vieät Nam soá 04 veà “Taøi saûn coá ñònh voâ hình”. Theo chuaån möïc naøy, caùc taøi saûn voâ hình trong quaù trình saùp nhaäp coù tính chaát mua laïi neáu khoâng thoaû maõn ñònh nghóa vaø tieâu chuaån ghi nhaän laø TSCÑ voâ hình seõ trôû thaønh lôïi theá thöông maïi. Gaàn ñaây laø thoâng tö 55/2002/TT-BTC ñeà caäp ñeá lôïi theá thöông maïi laø cheânh leäch giöõa giaù mua vaø giaù trò soå saùch cuûa caùc taøi saûn ñôn vò ñöôïc mua. Ø Veà caùch xöû lyù: Töø Quyeát ñònh 1141 ñeán Quyeát ñònh 166, khaùi nieäm lôïi theá thöông maïi phaùt sinh töø vieäc hôïp nhaát ñöôïc khaúng ñònh laø voán hoùa thaønh taøi saûn voâ hình vaø ñöôïc tính khaáu hao. Ñeán naêm 2001, lôïi theá thöông maïi phaùt sinh töø vieäc mua doanh nghieäp laïi ñöôïc ñeà caäp ñeán trong Chuaån möïc Keá toaùn Vieät Nam soá 04 veà “Taøi saûn coá ñònh voâ hình”. Theo chuaån möïc naøy lôïi theá thöông maïi phaùt sinh töø vieäc mua doanh nghieäp ñöôïc haïch toaùn nhö laø khoaûn chi phí traû tröôùc daøi haïn. Theo Thoâng tö 55/2002/TT-BTC höôùng daãn keá toaùn ñoái vôùi doanh nghieäp coù voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi cuõng ñeà caäp vieäc ghi nhaän Lôïi theá thöông maïi phaùt sinh töø vieäc mua doanh nghieäp nhö laø moät chi phí traû tröôùc daøi haïn. Theo thoâng tö 89/2002/TT-BTC: Ñöa lôïi theá thöông maïi vaøo moät noäi dung trong TK 242 – Chi phí traû tröôùc daøi haïn. Vieäc Lôïi theá thöông maïi ñöôïc nhaéc ñeán nhieàu ñaõ khaúng ñònh vò trí quan troïng cuûa noù. Nhöng caùc quy ñònh hieän nay ôû Vieät Nam vaãn chöa phaûn aùnh ñaày ñuû vaø chöa xöû lyù ñuùng möùc ñoái vôùi Lôïi theá thöông maïi phaùt sinh töø vieäc mua doanh nghieäp. - 46 - Theo IAS 22 Lôïi theá thöông maïi phaùt sinh töø vieäc mua doanh nghieäp ñöôïc ñaùnh giaù cao vì aûnh höôûng quan troïng cuûa noù ñeán lôïi ích kinh teá töông lai. Trong ñoù Lôïi theá thöông maïi ñöôïc ghi nhaän nhö moät taøi saûn vaø ñöôïc phaân boå khoâng quaù 20 naêm. Söï khaùc bieät veà caùch xöû lyù Lôïi theá thöông maïi giöõa Vieät Nam vaø Theá giôùi, vaán ñeà ñaët ra cho chuùng ta laø neân choïn caùch laøm naøo hôïp lyù nhaát vôùi ñieàu kieän ôû Vieät Nam hieän nay. 2.1.6.4. Lôïi theá thöông maïi aâm (Negative Goodwill) Thoâng tö 55/2002/TT-BTC ñaõ ñöa ra caùc höôùng daãn veà phöông phaùp keá toaùn ñoái vôùi lôïi theá thöông maïi aâm. Theo ñoù, lôïi theá thöông maïi aâm ñöôïc xöû lyù töông töï IAS 22 (1993) theo phöông phaùp chuaån: - Giaù trò töông ñöông cuûa caùc taøi saûn phi tieàn teä caàn ñöôïc ghi giaûm töông öùng cho tôùi khi khoâng coøn cheânh leäch. - Phaàn coøn laïi (neáu coù) seõ ñöôïc ghi nhaän nhö moät khoaûn thu nhaäp chöa thöïc hieän vaø ñöôïc phaân boå vaøo thu nhaäp trong thôøi gian khoâng quaù 20 naêm (tröø khi coù lyù do xaùc ñaùng). Trong chuaån möïc soá 04 veà “Taøi saûn coá ñònh voâ hình”, lôïi theá thöông maïi aâm coù ñöôïc ñeà caäp ñeán nhöng khoâng coù quy ñònh. Tröôøng hôïp 1: Giaù trò lôïi theá thöông maïi aâm nhoû hôn giaù trò hôïp lyù cuûa taøi saûn phi tieàn teä. Ví duï: Coâng ty M mua toaøn boä toaøn boä taøi saûn thuaàn cuûa coâng ty N vôùi giaù laø 100.000 (trieäu ñoàng) baèng tieàn maët. Giaù trò hôïp lyù cuûa taøi saûn thuaàn coâng ty N nhö sau: - Tieàn: 36.400 - Nôï phaûi thu: 8.100 - Haøng toàn kho: 16.100 - Taøi saûn coá ñònh (thuaàn): 47.000 - 47 - - Taøi saûn khaùc: 12.000 119.600 - Nôï phaûi traû: 5.600 Giaù trò taøi saûn thuaàn = 119.600 – 5.600 = 114.000 Lôïi theá thöông maïi aâm: 114.000 – 100.000 = 14.000 Baûng phaân boå, ñieàu chænh giaù trò caùc taøi saûn phi tieàn teä ÑVT: Tr.ñ Taøi saûn phi tieàn teä Giaù trò hôïp lyù Tyû leä (%) Giaù trò phaân boå Giaù trò coøn laïi (ñaõ ñieàu chænh) (A) (1) (2) (3) (4)=(1)-(3) - Haøng toàn kho - TSCÑ (thuaàn) - Taøi saûn khaùc 16.100 47.000 12.000 21,44 62,58 15,98 3.002 8.761 2.237 13.098 38.239 9.763 Coäng 75.100 100,00 14.000 61.100 Khi laäp baùo caùo taøi chính hôïp nhaát coâng ty M laäp caùc buùt toaùn ñieàu chænh nhö sau: - Ghi Nôï: ƒ Tieàn: 36.400 ƒ Nôï phaûi thu: 8.100 ƒ Haøng toàn kho: 13.098 ƒ Taøi saûn coá ñònh: 38.239 ƒ Taøi saûn khaùc: 9.763 - Ghi Coù: ƒ Tieàn maët: 100.000 ƒ Nôï phaûi traû: 5.600 Tröôøng hôïp 2: Giaù trò lôïi theá thöông maïi aâm lôùn hôn hôn giaù trò hôïp lyù cuûa taøi saûn phi tieàn teä. Ví duï: Coâng ty M mua toaøn boä toaøn boä taøi saûn thuaàn cuûa coâng ty N vôùi giaù laø 20.000 (trieäu ñoàng) baèng tieàn maët. Giaù trò hôïp ly cuûa taøi saûn thuaàn coâng ty N nhö ôû tröôøng hôïp 1. - 48 - Lôïi theá töông maïi aâm = 114.000 – 20.000 = 94.000 ( > 75.100 giaù trò thuaàn cuûa taøi saûn phi tieàn teä). Baûng phaân boå, ñieàu chænh giaù trò caùc taøi saûn phi tieàn teä ÑVT: Tr.ñ Taøi saûn phi tieàn teä Giaù trò hôïp lyù Tyû leä (%) Giaù trò phaân boå Giaù trò coøn laïi (ñaõ ñieàu chænh) (A) (1) (2) (3) (4)=(1)-(3) - Haøng toàn kho - TSCÑ (thuaàn) - Taøi saûn khaùc 16.100 47.000 12.000 21,44 62,58 15,98 16.100 47.000 12.000 0 0 0 Coäng 75.100 100,00 75.100 0 Khi laäp baùo caùo taøi chính hôïp nhaát coâng ty M laäp caùc buùt toaùn ñieàu chænh nhö sau: - Ghi Nôï: ƒ Tieàn: 36.400 ƒ Nôï phaûi thu: 8.100 - Ghi Coù: ƒ Tieàn maët: 20.000 ƒ Nôï phaûi traû: 5.600 ƒ Lôïi theá thöông maïi (TK33587): 18.900 (ñöôïc phaân boå vaøo trong voøng 5 naêm) Tuy nhieân, caùch xöû lyù lôïi theá thöông maïi nhö treân lieäu coù hôïp lyù vôùi tình hình Vieät Nam trong ñieàu kieän hoäi nhaäp kinh theá giôùi hay khoâng?. Vì cho ñeán nay, chuaån möïc keá toaùn quoác teá ñaõ hai laàn söûa ñoåi veà caùch xöø lyù vaán ñeà naøy theå hieän ôû IAS 22 (1998) vaø IFRS 3 (2004). Theo quan ñieåm cuûa taùc giaû thì vieäc xöû lyù lôïi theá thöông maïi aâm ôû Vieät Nam theo IAS 22 thì hôïp lyù hôn. Phaàn naøy seõ ñöôïc trình baøy cuï theåõ hôn ôû Chöông III. - 49 - 2.2. Laäp baùo caùo taøi chính hôïp nhaát doanh nghieäp Vieäc laäp baùo caùo taøi chính hôïp nhaát khi hôïp nhaát doanh nghieäp coøn khaù môùi ôû Vieät Nam. Hôn nöõa, vieäc hôïp nhaát giöõa caùc doanh nghieäp dieãn ra coøn khaù ñôn giaûn, haàu heát laø caùc doanh nghieäp hoaït ñoäng cuøng ngaønh. Chuùng hôïp nhaát xuaát phaùt töø vieäc saép xeáp laïi doanh nghieäp theo chuû tröông chung cuûa Chính phuû Vieät Nam chuaån bò cho tieán trình hoäi nhaäp kinh teá theá giôùi. Do ñoù, khi hôïp nhaát taát caû caùc taøi saûn, voán, caùc khoaûn phaûi traû ñeàu ñöôïc ghi nhaän theo phöông phaùp Coäng voán baèng giaù trò ghi soå, hoaøn toaøn khoâng xuaát hieän lôïi theá thöông maïi. Coâng vieäc hôïp nhaát doanh nghieäp phuï thuoäc vaøo caùc thuû tuïc phaùp lyù, coâng taùc boá trí nhaân söï,…Vì vaäy, vieäc laäp baùo caùo taøi chính hôïp nhaát khi hôïp nhaát doanh nghieäp hieän nay thöïc chaát laø vieäc toång hôïp taøi saûn, nôï phaûi traû, voán chuû sôû höõu ôû traïng thaùi tónh treân caùo caùo taøi chính cuûa caùc doanh nghieäp tham gia hôïp nhaát thaønh moät baùo caùo taøi chính môùi vôùi moät cô caáu taøi chính môùi laøm cô sôû ban ñaàu cho moät doanh nghieäp môùi tieáp tuïc hoaït ñoäng. Caùc doanh nghieäp ñaõ bò hôïp nhaát haàu heát laø khoâng coøn toàn taïi nöõa. Vieäc hôïp nhaát doanh nghieäp ôû Vieät Nam coøn mang tính bò ñoäng, vì haàu nhö caùc doanh nghieäp hôïp nhaát xuaát phaùt töø chuû tröông cuûa Chính Phuû chöù chöa thaät söï laø do ñoøi hoûi voán coù cuûa baûn thaân caùc doanh nghieäp töï tìm ñeán vôùi nhau. Daãu sao ñi nöõa ñaây cuõng laø nhöõng daáu hieäu cuûa böôùc khôûi ñaàu trong hoaït ñoäng hôïp nhaát doanh nghieäp ôû Vieät Nam. Treân goùc ñoä ngöôøi laøm coâng taùc keá toaùn, chuùng ta phaûi chuaån bò moät soá nguyeân taéc, phöông phaùp keá toaùn, trình baøy baùo caùo taøi chính hôïp nhaát khi caùc doanh nghieäp hôïp nhaát vôùi nhau sao cho caùc thoâng tin trình baøy treân baùo caùo taøi chính phaûn aùnh ñaày ñuû, trung thöïc, hôïp lyù hoaït ñoäng hôïp nhaát cuûa doanh nghieäp. Sau ñaây laø moät ví duï ñieån hình cuûa hoaït ñoäng hôïp nhaát doanh nghieäp ôû Vieät Nam trong thôøi gian gaàn ñaây. Ñoù laø söï kieän hôïp nhaát coâng ty Saigonmilk vaøo coâng ty Vinamilk. - 50 - Trích baûng caân ñoái keá toaùn cuûa coâng ty Saigonmilk nhö sau: BAÛNG CAÂN ÑOÁI KEÁ TOAÙN Taïi ngaøy 31 thaùng 12 naêm 2003 Ñôn vò tính: Trieäu ñoàng TAØI SAÛN Soá ñaàu naêm Soá cuoái kyø A. Taøi saûn löu ñoäng vaø ñaàu tö ngaén haïn I. Tieàn II. Caùc khoaûn ñaàu tö taøi chính ngaén haïn III. Caùc khoaûn phaûi thu IV. Haøng toàn kho V. Taøi saûn löu ñoäng khaùc B. Taøi saûn coá ñònh vaø ñaàu tö taøi chính daøi haïn I. Taøi saûn coá ñònh - Nguyeân giaù TSCÑ höõu hình - Giaù trò hao moøn luõy keá TSCÑ HH - Nguyeân giaù TSCÑ voâ hình - Giaù trò hao moøn luõy keá TSCÑ VH II. Caùc khoaûn ñaàu tö taøi chính daøi haïn III. Chi phí xaây döïng cô baûn dôû dang IV. Caùc khoaûn kyù cöôïc kyù quyõ daøi haïn V. Chi phí traû tröôùc daøi haïn VI. Caùc chi phí khaùc. TOÅNG COÄNG TAØI SAÛN 66.370 4.554 13.938 24.758 22.697 423 81.176 69.758 75.589 -16.920 13.861 -2.772 7.638 2.797 897 86 147.546 69.966 5.894 15.721 23.708 24.231 412 82.028 61.678 75.612 -23.864 13.861 -3.931 8.529 9.157 2.586 78 151.994 NGUOÀN VOÁN Soá ñaàu naêm Soá cuoái kyø A. Nôï phaûi traû I. Nôï ngaén haïn II. Nôï daøi haïn III. Nôï khaùc B. Nguoàn voán chuû sôû höõu I. Nguoàn voán, quyõ 1. Nguoàn voán kinh doanh 2. Coå phieáu quyõ 3. Thaëng dö voán 4. Cheânh leäch tyû giaù hoái ñoaùi 5. Caùc quyõ 6. Lôïi nhuaän chöa phaân phoái II. Nguoàn voán kinh phí TOÅNG COÄNG NGUOÀN VOÁN 41.141 14.383 25.000 1.758 106.405 106.405 90.000 4.564 11.841 147.546 40.701 18.648 20.000 2.053 111.293 111.293 90.000 5.769 15.524 151.994 - 51 - Trích baûng caân ñoái keá toaùn coâng ty Vinamilk nhö sau: BAÛNG CAÂN ÑOÁI KEÁ TOAÙN Taïi ngaøy 31 thaùng 12 naêm 2003 Ñôn vò tính: Trieäu ñoàng TAØI SAÛN Soá ñaàu naêm Soá cuoái kyø A. Taøi saûn löu ñoäng vaø ñaàu tö ngaén haïn I. Tieàn II. Caùc khoaûn ñaàu tö taøi chính ngaén haïn III. Caùc khoaûn phaûi thu IV. Haøng toàn kho V. Taøi saûn löu ñoäng khaùc B. Taøi saûn coá ñònh vaø ñaàu tö taøi chính daøi haïn I. Taøi saûn coá ñònh - Nguyeân giaù TSCÑ höõu hình - Giaù trò hao moøn luõy keá TSCÑ HH - Nguyeân giaù TSCÑ voâ hình - Giaù trò hao moøn luõy keá TSCÑ VH II. Caùc khoaûn ñaàu tö taøi chính daøi haïn III. Chi phí xaây döïng cô baûn dôû dang IV. Caùc khoaûn kyù cöôïc kyù quyõ daøi haïn V. Chi phí traû tröôùc daøi haïn VI. Caùc chi phí khaùc. TOÅNG COÄNG TAØI SAÛN 713.881 40.589 98.358 265.798 273.294 35.842 1.251.557 817.811 985.788 -283.289 152.984 -37.672 382.875 35.759 30.937 2.759 1.984.022 750.035 42.591 107.809 270.547 294.273 34.815 1.293.305 704.823 986.579 -381.868 152.984 -52.872 495.709 48.297 37.489 6.987 2.043.340 NGUOÀN VOÁN Soá ñaàu naêm Soá cuoái kyø A. Nôï phaûi traû I. Nôï ngaén haïn II. Nôï daøi haïn III. Nôï khaùc B. Nguoàn voán chuû sôû höõu I. Nguoàn voán, quyõ 1. Nguoàn voán kinh doanh 2. Coå phieáu quyõ 3. Thaëng dö voán 4. Cheânh leäch tyû giaù hoái ñoaùi 5. Caùc quyõ 6. Lôïi nhuaän chöa phaân phoái II. Nguoàn voán kinh phí TOÅNG COÄNG NGUOÀN VOÁN 286.675 158.127 115.000 13.548 1.697.347 1.697.347 1.500.000 22.890 174.457 1.984.022 290.480 177.951 100.000 12.529 1.752.860 1.752.860 1.500.000 37.336 215.524 2.043.340 - 52 - Vieäc hôïp nhaát coâng ty Saigonmilk vaøo Vinamilk theo phöông thöùc Coäng voán. Caû hai coâng ty thöïc hieän cuøng chính saùch keá toaùn, vì theá khi tieán haønh hôïp nhaát cuõng töông ñoái ñôn giaûn. Taïi ngaøy 31/12/2003 caû hai coâng ty ñeàu hoaøn thaønh baùo caùo taøi chính cuûa rieâng mình. Theo phöông thöùc Coäng voán, tieán trình nghieäp vuï vaø caùch haïch toaùn chæ döïa treân giaù trò ghi soå vaø hoaøn toaøn khoâng xuaát hieän lôïi theá thöông maïi. Taøi saûn, coâng nôï, nguoàn voán cuûa hai coâng ty chæ caàn coäng vaøo theo giaù trò ghi soå vaø tyû leä trao ñoåi coå phieáu (1:1) ñeå coù ñöôïc cô caáu taøi chính cuûa coâng ty môùi sau khi hôïp nhaát. Ta coù baûng caân ñoái keá toaùn sau khi hôïp nhaát nhö sau: Trích baûng caân ñoái keá toaùn coâng ty Vinamilk sau khi hôïp nhaát vôùi Saigonmilk BAÛNG CAÂN ÑOÁI KEÁ TOAÙN (Hôïp nhaát) Taïi ngaøy 31 thaùng 12 naêm 2003 Ñôn vò tính: Trieäu ñoàng TAØI SAÛN Vinamilk Saigonmilk Hôïp nhaát A. Taøi saûn löu ñoäng vaø ñaàu tö ngaén haïn I. Tieàn II. Caùc khoaûn ñaàu tö taøi chính ngaén haïn III. Caùc khoaûn phaûi thu IV. Haøng toàn kho V. Taøi saûn löu ñoäng khaùc B. TSCÑ vaø ñaàu tö taøi chính daøi haïn I. Taøi saûn coá ñònh - Nguyeân giaù TSCÑ höõu hình - Giaù trò hao moøn luõy keá TSCÑ HH - Nguyeân giaù TSCÑ voâ hình - Giaù trò hao moøn luõy keá TSCÑ VH II. Caùc khoaûn ñaàu tö taøi chính daøi haïn III. Chi phí xaây döïng cô baûn dôû dang IV. Caùc khoaûn kyù cöôïc kyù quyõ daøi haïn V. Chi phí traû tröôùc daøi haïn VI. Caùc chi phí khaùc. TOÅNG COÄNG TAØI SAÛN 750.035 42.591 107.809 270.547 294.273 34.815 1.293.305 704.823 986.579 -381.868 152.984 -52.872 495.709 48.297 37.489 6.987 2.043.340 69.966 5.894 15.721 23.708 24.231 412 82.028 61.678 75.612 -23.864 13.861 -3.931 8.529 9.157 2.586 78 151.994 820.001 48.485 123.530 294.255 318.504 35.227 1.375.333 766.501 1.062.191 -405.732 166.845 -56.803 504.238 57.454 40.075 7.065 2.195.334 - 53 - NGUOÀN VOÁN Vinamilk Saigonmilk Hôïp nhaát A. Nôï phaûi traû I. Nôï ngaén haïn II. Nôï daøi haïn III. Nôï khaùc B. Nguoàn voán chuû sôû höõu I. Nguoàn voán, quyõ 1. Nguoàn voán kinh doanh 2. Coå phieáu quyõ 3. Thaëng dö voán 4. Cheânh leäch tyû giaù hoái ñoaùi 5. Caùc quyõ 6. Lôïi nhuaän chöa phaân phoái II. Nguoàn voán kinh phí TOÅNG COÄNG NGUOÀN VOÁN 290.480 177.951 100.000 12.529 1.752.860 1.752.860 1.500.000 37.336 215.524 2.043.340 40.701 18.648 20.000 2.053 111.293 111.293 90.000 5.769 15.524 151.994 331.181 196.599 120.000 14.582 1.864.153 1.864.153 1.590.000 43.105 231.048 2.195.334 Vì ñaây laø vieäc hôïp nhaát caû hai doanh nghieäp thaønh moät, khi ñoù doanh nghieäp kia seõ khoâng coøn toàn taïi nöõa. Do ñoù, vieäc hôïp nhaát naøy dieãn ra ôû moät traïng thaùi tónh, hôn nöõa tyû leä coå phieáu cuûa hai doanh nghieäp khi hôïp nhaát laø 1:1 neân ta chæ quan taâm ñeán vieäc hôïp nhaát Baûng caân ñoái keá toaùn ñeå hình thaønh moät cô caáu taøi chính cho doanh nghieäp môùi. Vì sau khi hôïp nhaát coâng ty Saigonmilk khoâng coøn toàn taïi, maø chæ coù coâng ty Vinamilk (môùi) tieáp tuïc hoaït ñoäng vôùi cô caáu taøi chính môùi. 2.3. Nhaän xeùt – ñaùnh giaù Vaán ñeà hôïp nhaát doanh nghieäp chæ môùi xuaát hieän ôû Vieät Nam trong thôøi gian gaàn ñaây, noù xuaát phaùt töø nhieàu tieàn ñeà khaùc nhau, nhöng haàu heát laø do saép xeáp, toå chöùc laïi caùc daonh nghieäp coù voán Nhaø nöôùc nhaèm tinh giaûm soá löôïng doanh nghieäp naøy nhaèm chuaån bò cho quaù trình hoäi nhaäp kinh teá theá giôùi. Vì leõ ñoù, vieäc hôïp nhaát doanh nghieäp ôû Vieät Nam phaàn lôùn thoâng qua hình thöùc saùp nhaäp doanh nghieäp, vieäc mua baùn doanh nghieäp chöa ñöôïc phoå bieán. Vì vaäy, vieäc laäp baùo caùo taøi chính hôïp nhaát doanh nghieäp haàu nhö chæ thöïc hieän theo phöông phaùp Coäng - 54 - voán, taát caû caùc taøi saûn, nôï phaûi traû cuûa caùc doanh nghieäp tham gia hôïp nhaát ñeàu ñöôïc tính theo giaù trò ghi soå, hoaøn toaøn khoâng xuaát hieän lôïi theá thöông maïi (döông hoaëc aâm). Trong khi thöïc teá cho thaáy coù nhöõng doanh nghieäp, giaù trò lôïi theá naøy raát lô