Đề tài Tìm hiểu tổng quan về lạm phát

- 1 - CHÖÔNG 1: TOÅNG QUAN VEÀ LAÏM PHAÙT 1.1. KHAÙI QUAÙT VEÀ LAÏM PHAÙT 1.1.1 Caùc quan ñieåm veà laïm phaùt Laïm phaùt laø moät hieän töôïng phoå bieán vaø thöôøng xuyeân trong caùc quoác gia thöïc hieän cheá ñoä löu thoâng tieàn giaáy hieän nay. Khi noùi ñeán laïm phaùt ngöôøi ta nghó ngay ñeán söï gia taêng lieân tuïc cuûa möùc giaù chung trong neàn kinh teá. Ñieàu naøy ñoàng nghóa vôùi vieäc suy giaûm quaù ñaùng trong söùc mua cuûa ñoàng tieàn cuûa moät quoác gia. Söùc mua cuûa moät ñoàng tieàn ñöôïc ño löôøng bôûi söï bieán ñoåi nghòch ñaûo cuûa vaät giaù chung. Neáu söùc mua cuûa vaät giaù chung gia taêng thì söùc mua cuûa ñoàng tieàn giaûm vaø ngöôïc laïi möùc vaät giaù giaûm thì söùc mua cuûa ñoàng tieàn taêng. Hay coù theå hieåu raèng laïm phaùt laø vieäc phaùt haønh thöøa tieàn giaáy vaøo löu thoâng, laøm cho tieàn giaáy bò maát giaù, giaù caû haøng hoaù taêng leân, thu nhaäp quoác daân bò phaân phoái laïi gaây thieät haïi ñeán toaøn boä ñôøi soáng kinh teá – xaõ hoäi. Vaäy ñaâu chính laø nguyeân nhaân cuûa laïm phaùt. Coù theå giaûi thích nguyeân nhaân cuûa laïm phaùt döïa treân giaùc ñoä moái quan heä cung caàu, töùc möùc giaù chung taêng khi toång cung giaûm hoaëc toång caàu taêng. Toång cung giaûm coù theå laø do caùc cuù soác baát lôïi veà phía cung nhö giaù cuûa caùc yeáu toá saûn xuaát taêng, cung lao ñoäng giaûm. Toång caàu taêng coù theå laø do taêng chi tieâu cuûa chính phuû, giaûm thueá hay do taêng cung tieàn. Toång cung giaûm hay toång caàu taêng lieân tuïc seõ laøm cho giaù caû khoâng ngöøng taêng leân vaø laïm phaùt xaûy ra. Ña soá caùc nhaø kinh teá coù cuøng moät quan ñieåm nhö treân veà laïm phaùt, nhöng tuøy theo töøng giai ñoaïn lòch söû vaø giaùc ñoä nghieân cöùu khaùc nhau, giöõa hoï cuõng coù nhöõng quan ñieåm khaùc nhau veà nguyeân nhaân gaây ra laïm phaùt cuõng nhö caùch thöùc ñeå choáng laïm phaùt. Trong ñoù, ñaùng chuù yù nhaát laø quan ñieåm cuûa caùc nhaø kinh teá theo hai tröôøng phaùi: phaùi troïng tieàn vaø phaùi Keynes. 1.1.1.1 Quan ñieåm cuûa phaùi troïng tieàn Vaøo theá kyû 19 vaø ñaàu theá kyû 20, caùc nhaø kinh teá coå ñieån (ñieån hình laø nhaø kinh teá Myõ Irving Fisher) ñaõ ñeà xöôùng ra hoïc thuyeát soá löôïng tieàn teä, theo ñoù, giöõa toång chi tieâu ñeå mua haøng hoaù, dòch vuï ñöôïc saûn xuaát ra trong neàn kinh teá laø PY (trong ñoù P laø möùc giaù caû, Y laø toång saûn phaåm) vaø löôïng tieàn teä M coù moái quan heä vôùi nhau, vaø ñöôïc bieåu hieän baèng toác ñoä chu chuyeån cuûa tieàn teä V. Caùch tính toác ñoä chu chuyeån V laø baèng toång chi tieâu, chia cho löôïng tieàn teä (V=PY/M). Döïa vaøo coâng thöùc naøy, caùc nhaø kinh teá ñaõ ñöa ra moät phöông trình trao ñoåi MV=PY. Vôùi laäp luaän raèng, trong thôøi gian - 2 - ngaén haïn toác ñoä V, toång saûn phaåm Y seõ thay ñoåi khoâng ñaùng keå vaø coi nhö baát bieán, neáu löôïng tieàn M taêng leân thì giaù caû P cuõng phaûi taêng theo. Theo caùch lyù giaûi naøy, baát cöù vieäc taêng cung tieàn naøo cuõng laøm cho giaù caû taêng leân, vaø nhö vaäy ñeå giaûm tyû leä laïm phaùt thì bieän phaùp duy nhaát laø ngöng vieäc taêng cung tieàn vaøo trong löu thoâng. Roõ raøng, caùch laäp luaän naøy veà laïm phaùt laø quaùù ñôn giaûn vì ñaët neàn kinh teá vaøo trong moät traïng thaùi tónh taïi, ñoù laø khi taêng cung tieàn thì seõ daãn ñeán moät khoái löôïng tieàn nhieàu hôn duøng ñeå mua moät khoái löôïng haøng hoaù nhö cuõ, do ñoù seõ laøm cho giaù caû taêng leân. Ñieàu naøy seõ khoâng lyù giaûi ñöôïc taïi sao giaù caû khoâng thay ñoåi trong tröôøng hôïp vaãn taêng cung tieàn. Tuy söï nhìn nhaän veà laïm phaùt coøn ñôn giaûn, nhöng daãu sao quan ñieåm treân cuõng ñaõ taïo ra moät tieàn ñeà cho vieäc nhaän thöùc veà laïm phaùt sau naøy cuûa caùc nhaø kinh teá. Ñeå khaéc phuïc nhöôïc ñieåm treân, trong phöông trình trao ñoåi cuûa Irving Fisher, caùc nhaø kinh teá tieàn teä ñaõ nhìn nhaän laïm phaùt döôùi traïng thaùi ñoäng hôn thoâng qua coâng thöùc trao ñoåi tieàn teä caûi tieán döôùi daïng tyû leä, ñoù laø %P = %M + %V - %Y. Theo coâng thöùc naøy, laïm phaùt xaûy ra laø do taêng löôïng tieàn vaø taêng toác ñoä chu chuyeån tieàn daãn ñeán laïm phaùt. Hay noùi caùch khaùc, laïm phaùt xaûy ra laø do taêng cung tieàn nhanh hôn toác ñoä taêng cuûa toång saûn phaåm, vaø neáu toác doä taêng cung tieàn baèng vôùi toác ñoä taêng cuûa toång saûn phaåm thì laïm phaùt seõ khoâng xaûy ra. Ñieàu naøy ñaõ giaûi thích ñöôïc vieäc taêng cung tieàn trong moät soá tröôøng hôïp naøo ñoù seõ khoâng laøm cho giaù caû taêng leân. Nhö vaäy, vôùi caùch nhìn môùi naøy caùc nhaø kinh teá cuõng coù cuøng quan ñieåm vôùi Irving Fisher khi cho raèng taêng cung tieàn cuõng laø nguyeân nhaân duy nhaát gaây ra laïm phaùt. Tuy nhieân ñeå choáng laïi laïm phaùt, khaùc vôùi I.Fisher, hoï cho raèng khoâng phaûi baèng vieäc ngöng taêng cung tieàn maø laø duy trì söï phaùt trieån caân ñoái giöõa taêng cung tieàn vaø taêng tröôûng kinh teá, ñieàu naøy seõ laøm cho giaù caû ñöôïc oån ñònh. Moät vaán ñeà lieân quan ñeán bieän phaùp choáng laïm phaùt naøy laø coù theå daãn ñeán suy thoaùi kinh teá keùo daøi. Vì keát quaû tröôùc tieân cuûa vieäc giaûm taêng cung tieàn laø suït giaûm trong toång caàu. Toång caàu giaûm daãn ñeán saûn löôïng giaûm vaø thaát nghieäp gia taêng. Hôn nöõa, vieäc giaûm cung tieàn seõ laøm cho laõi suaát taêng leân keùo theo ñaàu tö giaûm. Ñieàu naøy seõ laøm giaûm naêng suaát vaø saûn löôïng cuûa neàn kinh teá. Trong daøi haïn, giaûm cung tieàn, saûn löôïng cuõng giaûm. Vì theá, ñeå duy trì söï caân ñoái giöõa tieàn vaø haøng hoaù choáng laïi laïm phaùt ñoøi hoûi phaûi caét giaûm cung tieàn nhieàu hôn, keùo theo suït giaûm saûn löôïng vaø suy thoaùi kinh teá hôn nöõa. Noùi nhö vaäy, khoâng coù nghóa laø vieäc duy trì moái quan heä caân ñoái giöõa taêng cung tieàn vaø taêng tröôûng laø khoâng quan troïng trong vieäc kieåm soaùt - 3 - laïm phaùt, maø vaán ñeà laø ôû choã bieän phaùp choáng laïm phaùt naøy coù theå phaûi traû giaù raát cao. 1.1.1.2 Quan ñieåm cuûa phaùi Keynes Ñeå khaéc phuïc nhöõng thieáu xoùt cuûa lyù thuyeát coå ñieån khi cho raèng cung tieàn laø nguyeân nhaân duy nhaát gaây ra laïm phaùt, John Maynard Keynes ñaõ phaùt trieån moät lyù thuyeát môùi veà laïm phaùt. Theo ñoù, Keynes cho raèng nguyeân nhaân chuû yeáu gaây ra laïm phaùt laø do vieäc taêng nhu caàu quaù möùc, vöôït quaù khaû naêng cung öùng cuûa neàn kinh teá, töùc vöôït quaù möùc saûn löôïng tieàm naêng (laø möùc saûn löôïng ñaït tôùi möùc toaøn duïng nhaân coâng). Sôû dó nhö vaäy laø vì, khi neàn kinh teá chöa ñaït tôùi möùc toaøn duïng, caùc doanh nghieäp thöôøng khoâng taêng giaù baùn ñeå ñaùp öùng nhu caàu gia taêng, maø thay vaøo ñoù hoï thöôøng choïn giaûi phaùp gia taêng saûn löôïng. Khi caàu vöôït quaù möùc saûn löôïng tieàm naêng, caùc doanh nghieäp khoâng theå taêng saûn löôïng theâm ñöôïc nöõa vì theá hoï buoäc phaûi taêng giaù baùn, keát quaû laø laïm phaùt xaûy ra. Maëc duø trong phaân tích cuûa mình, Keynes cuõng thöøa nhaän raèng vieäc taêng cung tieàn quaù möùc cuõng ñoùng moät vai troø quan troïng trong vieäc gaây ra laïm phaùt vaø trong thôøi gian daøi, cung tieàn laø nguyeân nhaân chính gaây ra tình traïng sieâu laïm phaùt, ñoù laø vieäc giaù caû taêng nhanh vôùi moät toác ñoä raát cao. Ñieàu naøy deã daøng ñöôïc nhaän thaáy trong thöïc teá khi chính phuû taøi trôï cho caùc khoaûn chi tieâu cuûa mình baèng vieäc phaùt haønh tieàn giaáy quaù möùc. Song, theo Keynes cung tieàn chæ laø moät trong nhieàu nhaân toá laøm aûnh höôûng ñeán toång caàu maø thoâi, do ñoù, oâng nhaán maïnh ñeán vai troø cuûa toång caàu hôn laø cung tieàn trong vieäc xaùc ñònh laïm phaùt. Keynes ñaõ chæ ra raèng coù boán nhaân toá taùc ñoäng ñeán toång caàu, ñoù laø: chi tieâu cuûa hoä gia ñình, chi tieâu cuûa chính phuû, chi tieâu ñaàu tö vaø caùn caân ngoaïi thöông. Do ñoù, ñeå giaûm laïm phaùt do caàu taêng quaù möùc caàn phaûi giaûm toång caàu thoâng qua vieäc taùc ñoäng vaøo caùc nhaân toá naøy, chaúng haïn nhö taêng thueá seõ laøm giaûm thu nhaäp khaû duïng vaø do ñoù laøm giaûm chi tieâu cuûa hoä gia ñình, giaûm chi tieâu cuûa chính phuû. Vôùi söï phaân tích ñoù, Keynes cuõng ñöa ra moät khaùi nieäm cô baûn theå hieän moái quan heä giöõa laïm phaùt vaø thaát nghieäp goïi laø ñöôøng cong Phillips (Phillips Curve). Theo ñoù, coù moät söï ñaùnh ñoåi giöõa vieäc oån ñònh giaù caû vaø vieäc laøm. Neáu laøm giaûm laïm phaùt seõ gia taêng thaát nghieäp, vaø ngöôïc laïi, gia taêng vieäc laøm seõ gaây aùp löïc laøm cho laïm phaùt taêng cao. Tuy nhieân, söï ñaùnh ñoåi giöõa laïm phaùt vaø thaát nghieäp trong thöïc teá laø khoâng chaéc chaén, thaäm chí khoâng xaûy ra khi neàn kinh teá rôi vaøo tình traïng laïm phaùt ñình ñoán, khi ñoù laïm phaùt vaø gia taêng thaát nghieäp cuøng xaûy ra maø khoâng coù moät söï ñaùnh ñoåi naøo. Chính vì lyù do ñoù, coù nhieàu yù kieán tranh luaän cho raèng moâ hình cuûa Keynes laø khoâng ñuùng. - 4 - Ñeå lyù giaûi cho tröôøng hôïp treân, Keynes vaø caùc nhaø kinh teá vó moâ theo tröôøng phaùi Keynes cho raèng phía cung cuõng quan troïng trong vieäc gaây ra laïm phaùt. Khi coù nhöõng cuù soác veà phía cung nhö khuûng hoaûng daàu löûa, ñình coâng ñoøi taêng löông…, laøm cho chi phí saûn xuaát kinh doanh taêng leân buoäc caùc doanh nghieäp phaûi thu heïp saûn xuaát vaø naâng cao giaù baùn saûn phaåm. Ñieàu naøy seõ laøm dòch chuyeån ñöôøng cong Phillips theo höôùng suy thoaùi, nghóa laø neàn kinh teá phaûi ñieàu chænh ôû möùc saûn löôïng thaáp hôn vaø möùc giaù cao hôn tröôùc. Quaù trình ñieàu chænh naøy haøm yù caû vieäc laïm phaùt taêng vaø gia taêng thaát nghieäp, vì theá tình traïng laïm phaùt ñình ñoán khoâng maâu thuaãn vôùi moâ hình cuûa Keynes. Ngoaøi caùc lyù thuyeát treân veà laïm phaùt, caùc nhaø kinh teá vó moâ hieän ñaïi theo phaùi Keynes coøn cho raèng söï "kyø voïng" trong töông lai cuõng laø moät nguyeân nhaân gaây ra laïm phaùt, ñoù goïi laø laïm phaùt quaùn tính. Theo lyù thuyeát naøy, laïm phaùt coù theå goùp phaàn taïo ra laïm phaùt hôn nöõa neáu moïi ngöôøi mong ñôïi ñieàu ñoù seõ xaûy ra. Ñoù laø vì khi laïm phaùt xaûy ra, ngöôøi lao ñoäng döï kieán laïm phaùt vaãn tieáp tuïc taêng trong töông lai, do ñoù ñeå duy trì "möùc löông thöïc" cuûa mình ngöôøi lao ñoäng yeâu caàu ñöôïc taêng möùc löông danh nghóa leân ñeå buø ñaép söï maát giaù cuûa ñoàng tieàn. Neáu yeâu caàu naøy ñöôïc chaáp nhaän vaø tieàn löông taêng leân seõ ñaåy chi phí taêng. Ñeå duy trì lôïi nhuaän cuûa mình, doanh nghieäp seõ chuyeån phaàn chi phí taêng leân naøy sang cho ngöôøi tieâu duøng baèng caùch taêng giaù baùn, vaø nhö vaäy laïm phaùt seõ tieáp tuïc xaûy ra. Ñieàu ñaùng chuù yù ôû ñaây laø neáu ngöôøi lao ñoäng cho raèng trong töông lai laïm phaùt xaûy ra laø thaáp thì yeâu caàu ñoøi taêng löông seõ thaáp vaø coù theå khoâng xaûy ra, coøn neáu ngöôøi lao ñoäng cho raèng laïm phaùt khoù coù theå kieàm cheá ñöôïc thì yeâu caàu ñoøi taêng löông seõ cao. Do vaäy vieäc phaùt ra nhöõng daáu hieäu ñaùng tin caäy cho thò tröôøng raèng laïm phaùt seõ ñi xuoáng vaø ñöôïc kieåm soaùt trong töông lai laø raát quan troïng ñoái vieäc giaûm laïm phaùt quaùn tính. Nhöõng daáu hieäu naøy chæ coù theå coù ñöôïc töø vieäc coâng boá vaø thöïc thi caùc chính saùch ñaùng tin caäy ñeå kieàm cheá laïm phaùt cuûa chính phuû. Nhö vaäy, qua caùc quan ñieåm veà laïm phaùt cuûa caùc nhaø kinh teá theo hai tröôøng phaùi troïng tieàn vaø Keynes ñaõ trình baøy ôû treân, coù theå nhaän thaáy raèng laïm phaùt laø moät hieän töôïng kinh teá raát phöùc taïp vì noù coù lieân quan ñeán nhieàu vaán ñeà, nhieàu maët cuûa neàn kinh teá, ñaëc bieät laø lieân quan ñeán tieàn teä vaø giaù trò cuûa ñoàng tieàn. Tuy quan ñieåm cuûa caùc nhaø kinh teá veà laïm phaùt coù moät soá ñieåm khaùc nhau, nhöng nhìn chung, ña soá hoï ñeàu cho raèng bieåu hieän beân ngoaøi cuûa laïm phaùt laø söï gia taêng lieân tuïc cuûa möùc giaù chung trong neàn kinh teá. Möùc giaù chung laø möùc giaù caû trung bình cuûa taát caû caùc loaïi haøng hoùa, dòch vuï, vì theá, khi möùc giaù chung taêng leân khoâng coù nghóa laø taát caû caùc maët haøng - 5 - ñeàu taêng giaù maø coù theå coù moät soá maët haøng khoâng thay ñoåi giaù hay giaûm giaù so vôùi tröôùc. Do ñoù, khi noùi ñeán laïm phaùt laø noùi ñeán söï taêng giaù caû haøng hoaù treân dieän roäng vaø keùo daøi chöù khoâng phaûi laø söï taêng giaù cuûa caùc haøng hoaù rieâng leû, nhaát thôøi. Hôn nöõa, giaù caû laø bieåu hieän baèng tieàn giaù trò cuûa haøng hoaù, hay noùi caùch khaùc, tieàn teä laø thöôùc ño giaù trò cuûa haøng hoaù, cho neân giaù trò cuûa ñoàng tieàn thay ñoåi cuõng laøm thay ñoåi giaù caû haøng hoaù, chính vì vaäy, laïm phaùt xaûy ra suy cho cuøng ít nhieàu ñeàu lieân quan ñeán chính saùch tieàn teä vaø taøi chính quoác gia. 1.1.2. Muïc tieâu vaø taàm quan troïng cuûa coâng taùc kieåm soaùt laïm phaùt 1.1.2.1 Taùc ñoäng cuûa laïm phaùt ñoái vôùi neàn kinh teá Veà cô baûn, neàn kinh teá laïm phaùt laø moät tín hieäu khoâng toát. Duy trì laïm phaùt seõ laøm giaûm daàn lôïi töùc thöïc cuûa nhöõng ngöôøi coù thu nhaäp thaáp, nhöõng ngöôøi hoaøn löông höu vaø daãn ñeán sai leäch trong vieäc phaân phoái cuûa caûi cuûa xaõ hoäi. Tuy nhieân, lòch söû laïm phaùt ñaõ cho thaáy raèng khoâng phaûi baát cöù luùc naøo laïm phaùt xaûy ra cuõng laø xaáu, vaø cuõng khoâng phaûi ai cuõng bò thieät haïi khi neàn kinh teá bò laïm phaùt. Cuõng nhö ña soá caùc hieän töôïng kinh teá khaùc, laïm phaùt cuõng coù tính hai maët cuûa noù laø mang laïi lôïi ích cuõng nhö gaây ra thieät haïi ñoái vôùi neàn kinh teá. 1.1.2.1.1 Taùc ñoäng tích cöïc cuûa laïm phaùt Theo lyù thuyeát kinh teá vó moâ, khi neàn kinh teá chöa ñaït ñeán möùc toaøn duïng, hay noùi caùch khaùc, khi caùc yeáu toá saûn xuaát nhö ñaát ñai, lao ñoäng, voán, coâng ngheä... chöa ñöôïc khai thaùc heát thì khi möùc giaù chung taêng leân seõ coù taùc duïng kích thích caùc doanh nghieäp gia taêng ñaàu tö ñeå taêng saûn löôïng haøng hoaù cung öùng treân thò tröôøng, laøm cho saûn xuaát ñöôïc môû roäng. Saûn xuaát môû roäng seõ taïo ra ñöôïc nhieàu coâng aên vieäc laøm, giaûm tyû leä thaát nghieäp vaø taêng thu nhaäp cuûa ngöôøi daân. Ñaàu tö cho saûn xuaát taêng, thu nhaäp cuûa ngöôøi daân taêng seõ goùp phaàn laøm taêng toång caàu. Toång caàu taêng laïi taïo ñieàu kieän cho saûn xuaát phaùt trieån. Saûn xuaát vaø tieâu duøng lieân tuïc phaùt trieån, môû roäng seõ goùp phaàn duy trì söï taêng tröôûng oån ñònh cuûa neàn kinh teá. Treân giaùc ñoä naøy, laïm phaùt ñöôïc xem laø moät nhaân toá kích thích kinh teá phaùt trieån. Giaù caû chung taêng taïo ñieàu kieän cho saûn xuaát phaùt trieån, nhöng khoâng phaûi taát caû caùc ngaønh trong neàn kinh teá ñeàu phaùt trieån. Giaù caû taêng seõ laøm cho caùc yeáu toá saûn xuaát ñaàu vaøo taêng giaù, laøm taêng chi phí saûn xuaát. Vì theá, nhöõng ngaønh naøo taêng ñöôïc giaù baùn thì seõ toàn taïi vaø phaùt trieån, coøn nhöõng ngaønh naøo maø giaù baùn khoâng taêng ñöôïc, hay thaäm chí coøn giaûm xuoáng, thì coù theå bò thu heïp daàn. Keát quaû laø voán ñaàu tö seõ chuyeån dòch, caùc ngaønh kinh teá phaùt trieån ñöôïc thì seõ thu huùt ñöôïc nhieàu voán ñaàu tö, coøn caùc ngaønh khoâng - 6 - phaùt trieån ñöôïc seõ thu huùt ñöôïc ít voán ñaàu tö, hôn nöõa voán ñaàu tö coøn bò ruùt daàn ñeå ñaàu tö vaøo nhöõng lónh vöïc, ngaønh ngheà khaùc Ñieàu naøy seõ goùp phaàn laøm bieán ñoåi cô caáu neàn kinh teá theo höôùng coù lôïi vaø hieäu quaû hôn. Giaù caû taêng khoâng nhöõng goùp phaàn laøm thay ñoåi cô caáu kinh teá maø coøn taïo ra moät aùp löïc caïnh tranh raát lôùn trong neàn kinh teá ôû haàu heát caùc ngaønh ngheà. Ñoái vôùi caùc ngaønh taêng ñöôïc giaù baùn thì aùp löïc lôùn nhaát ñoái vôùi caùc doanh nghieäp laø laøm sao ñeå duy trì vaø phaùt trieån thò phaàn cuûa mình. Coøn nhöõng ngaønh khoâng taêng giaù ñöôïc thì caùc doanh nghieäp phaûi chòu aùp löïc lôùn hôn vì vöøa phaûi duy trì thò phaàn vöøa phaûi coá gaéng haï thaáp chi phí ñeå ñaûm baûo coù lôïi nhuaän. Trong boái caûnh ñoù, ñeå toàn taïi vaø phaùt trieån buoäc caùc doanh nghieäp phaûi khoâng ngöøng caûi tieán kyõ thuaät, naâng cao naêng suaát lao ñoäng, naêng löïc quaûn lyù, caûi tieán chaát löôïng saûn phaåm vaø haï giaù thaønh saûn phaåm. Theo quan nieäm cuûa caùc nhaø ñaàu tö taøi chính, laïm phaùt cuõng ñöôïc xem nhö laø moät nhaân toá ruûi ro tieàm aån vaø laø moät ñoäng cô caàn thieát ñeå ñaàu tö sinh lôïi. Ruûi ro naøy theå hieän ôû söï khoâng chaéc chaén veà giaù trò cuûa ñoàng tieàn trong töông lai. Neáu laïm phaùt taêng thì moät ñoàng ngaøy hoâm nay seõ coù giaù trò nhieàu hôn moät ñoàng trong löông lai, töùc giaù trò ñoàng tieàn giaûm ñi. Giaù trò ñoàng tieàn giaûm ñi theo thôøi gian nhö laø moät thöù thueá ñaùnh treân nhöõng ngöôøi naém giöõ tieàn. Ñieàu naøy seõ khuyeán khích nhöõng ngöôøi naém giöõ tieàn söû duïng tieàn cuûa mình ñeå ñaàu tö sinh lôïi, chaúng haïn nhö göûi tieát kieäm, mua chöùng khoaùn, goùp voán kinh doanh… nhaèm baûo toàn ñöôïc giaù trò thöïc cuûa tieàn vaø coù theå mang laïi moät giaù trò tieàn teä lôùn hôn. Keát quaû laø laøm taêng hieäu quaû söû duïng voán trong neàn kinh teá. Giaù caû taêng leân, ñoàng tieàn bò maát giaù, ñieàu naøy seõ coù lôïi cho moät soá boä phaän trong xaõ hoäi doù laø: chính phuû, caùc doanh nghieäp vaø ngöôøi vay nôï. - Chính phuû laø ngöôøi höôûng lôïi tröôùc tieân töø laïm phaùt. Giaù caû taêng seõ laøm taêng thu nhaäp cuûa nhaø saûn xuaát, vaø vì theá möùc löông cuûa ngöôøi lao ñoäng cuõng taêng theo. Khi thu nhaäp cuûa xaõ hoäi taêng thì thueá traû cho Nhaø nöôùc cuõng taêng. Trong khi ñoù caùc khoaûn chi traû löông, trôï caáp höu trí… cuûa Nhaø nöôùc thöôøng mang tính oån ñònh trong moät thôøi gian daøi, hoaëc neáu thay ñoåi cuõng khoâng baèng nguoàn thu taêng theâm vaøo ngaân saùch do taêng giaù, cho neân Nhaø nöôùc vaãn ñöôïc lôïi töø laïm phaùt. Hôn nöõa, chính phuû thöôøng laø chuû nôï lôùn nhaát trong xaõ hoäi döôùi daïng caùc taøi saûn taøi chính nhö traùi phieáu chính phuû, laïm phaùt seõ laøm cho phaàn laõi suaát thöïc maø chính phuû chi traû cho caùc khoaûn nôï baèng tieàn trong nöôùc seõ giaûm ñi. Vaø neáu laïm phaùt xaûy ra laø do phaùt haønh tieàn thì chính phuû caøng ñöôïc lôïi hôn nöõa, vì naêng löïc mua saém cuûa nhöõng ñoàng tieàn hieän coù seõ bò suït giaûm vaø chuyeån dòch vaøo nhöõng ñoàng tieàn phaùt haønh môùi. Nhö vaäy, roõ raøng chính phuû seõ raát coù lôïi vì chæ caàn boû ra moät ít chi phí - 7 - ñeå in tieàn laø coù theå duøng ñeå mua saém moät khoái löôïng haøng hoaù lôùn hôn treân thò tröôøng. Cuõng chính vì nhöõng moái lôïi naøy maø ña soá caùc chính phuû ñeàu coá gaéng duy trì laïm phaùt trong neàn kinh teá. - Caùc doanh nghieäp cuõng coù lôïi töø laïm phaùt ñöùng treân giaùc ñoä taêng giaù baùn so vôùi söï thay ñoåi tieàn löông cuûa ngöôøi lao ñoäng. Thoâng thöôøng, khi laïm phaùt xaûy ra caùc doanh nghieäp thöôøng seõ taêng giaù baùn tröôùc khi coù nhöõng quyeát ñònh ñeå thay ñoåi tieàn löông cho ngöôøi lao ñoäng. Söï thay ñoåi löông naøy thoâng thöôøng ñöôïc thöïc hieän vaøo thôøi ñieåm ñaàu naêm, vaø neáu coù taêng löông thì möùc taêng cuõng khoâng theå cao hôn möùc taêng giaù vì theá lôïi nhuaän cuûa nhaø saûn xuaát thöôøng cao hôn so vôùi tröôùc. - Ñoái vôùi nhöõng ngöôøi ñi vay, neáu laõi suaát ñi vay khoâng gaén vôùi söï thay ñoåi laïm phaùt thì khi giaù caû taêng, naêng löïc mua saém cuûa ñoàng tieàn bò giaûm suùt, vì theá giaù trò ñoàng tieàn khi hoï vay seõ cao hôn giaù trò ñoàng tieàn maø hoï traû laïi nôï vay cho chuû nôï, do ñoù ngöôøi ñi vay cuõng seõ ñöôïc höôûng lôïi töø laïm phaùt. Dó nhieân, neáu laõi suaát vay gaén vôùi söï bieán ñoäng cuûa laïm phaùt thì ngöôøi ñi vay seõ khoâng coù lôïi gì. Nhö vaäy, laïm phaùt xaûy ra cuõng coù nhöõng taùc ñoäng tích cöïc nhaát ñònh ñoái vôùi neàn kinh teá nhö taêng tröôûng, gia taêng vieäc laøm, kích thích caïnh tranh, naâng cao hieäu quaû söû duïng voán... Tuy nhieân, nhöõng taùc ñoäng tích cöïc treân chæ coù ñöôïc thöïc söï khi laïm phaùt xaûy ra laø thaáp vaø mang tính oån ñònh trong moät thôøi gian daøi. 1.1.2.1.2 Taùc ñoäng tieâu cöïc cuûa laïm phaùt Maëc duø trong moät soá tröôøng hôïp naøo ñoù, laïm phaùt xaûy ra laø coù lôïi cho neàn kinh teá, nhöng nhìn chung, laïm phaùt xaûy ra ñeàu coù nhöõng taùc ñoäng tieâu cöïc ñoái vôùi neàn kinh teá, theå hieän ôû moät soá maët nhö: phaân boá nguoàn löïc, phaân phoái thu nhaäp, phaùt trieån kinh teá vaø laõng phí cuûa xaõ hoäi. - Phaân boá nguoàn löïc khoâng hieäu quaû: khi laïm phaùt xaûy ra ñoàng tieàn seõ bò maát giaù, ñaëc bieät laø trong thôøi kyø laïm phaùt cao thì giaù trò ñoàng tieàn seõ suït giaûm nghieâm troïng, cho neân caøng giöõ nhieàu tieàn maët trong tay thì caøng trôû neân ngheøo ñi. Ñeå ñoái phoù vôùi tình traïng naøy, ngöôøi ta chuyeån sang naém giöõ caùc taøi saûn khaùc laâu beàn hôn vaø giaù trò ít bò bieán ñoäng bôûi laïm phaùt hôn nhö baát ñoäng saûn, vaøng, ñaù quyù vaø caùc loaïi ngoaïi teä maïnh. Caùc khoaûn tieàn göûi tieát kieäm taïi ngaân haøng seõ bò suït giaûm do ngöôøi daân khoâng thích göûi tieàn vaøo ngaân haøng nöõa, khoâng nhöõng theá hoï coøn ñoå xoâ ñeán ngaân haøng ñeå ruùt tieàn ra. Ñieàu naøy laøm cho nguoàn voán cho vay cuûa caùc ngaân haøng bò giaûm suùt nghieâm troïng. Nguoàn voán ngaân haøng giaûm seõ laøm taêng laõi suaát cho vay, daãn ñeán voán ñaàu tö cho saûn xuaát cuõng giaûm. Keát quaû laø voán ñaàu tö vaøo saûn xuaát seõ giaûm ñi, trong khi ñoù voán ñaàu tö vaøo caùc taøi saûn ngoaøi saûn xuaát nhö baát ñoäng saûn seõ taêng leân. Xeùt treân giaùc ñoä neàn kinh teá, caùc taøi saûn ngoaøi saûn xuaát khoâng - 8 - goùp phaàn taïo ra saûn phaåm cho xaõ hoäi vì theá vieäc ñaàu tö nhieàu vaøo caùc taøi saûn naøy seõ laøm giaûm hieäu quaû cuûa neàn kinh teá. - Phaân boá thu nhaäp bò bieán daïng: ñöùng treân giaùc ñoä phaân phoái thu nhaäp trong xaõ hoäi thì laïm phaùt xaûy ra seõ coù lôïi cho ngöôøi ñi vay, nhaø saûn xuaát vaø ngöôøi phaùt haønh tieàn, chính phuû, ngöôïc laïi, nhöõng ngöôøi cho vay vaø nhöõng ngöôøi höôûng löông, trôï caáp seõ bò thieät haïi. + Ñoái vôùi ngöôøi höôûng löông, trôï caáp thì khi laïm phaùt xaûy ra, löông cuûa hoï thöôøng ñöôïc ñieàu chænh sau khi giaù caû taêng leân, nhöng haàu nhö toác ñoä taêng löông khoâng baèng vôùi toác ñoä taêng giaù caû, vì theá löôïng haøng hoaù maø hoï tieâu duøng seõ thaáp hôn so vôùi tröôùc, keát quaû laø thu nhaäp thöïc söï cuûa hoï giaûm xuoáng, do ñoù möùc soáng seõ ngaøy caøng thaáp neáu laïm phaùt ngaøy caøng cao. Hôn nöõa, do toác ñoä taêng löông chaäm hôn toác ñoä taêng giaù seõ laøm cho lôïi nhuaän cuûa nhaø saûn xuaát taêng leân, do ñoù moät phaàn nhöõng khoaûn thieät haïi maø ngöôøi lao ñoäng phaûi chòu ñaõ chuyeån thaønh phaàn lôïi maø nhaø saûn xuaát ñöôïc höôûng. Ñieàu naøy laøm cho nhaø saûn xuaát döôøng nhö ngaøy caøng giaøu hôn, trong khi ñoù ngöôøi lao ñoäng, höu trí ngaøy caøng ngheøo ñi. + Ñoái vôùi nhöõng ngöôøi cho vay, thöôøng laø hoï cho vay döôùi daïng laõi suaát coá ñònh khi laïm phaùt xaûy ra, nhöõng ñoàng tieàn maø hoï nhaän ñöôïc töø vieäc cho vay seõ coù giaù trò thaáp hôn luùc cho vay, vì theá phaàn laõi suaát thöïc maø hoï ñöôïc höôûng seõ giaûm suùt thaäm chí coøn bò aâm neáu laïm phaùt quaù cao. Trong soá nhöõng ngöôøi cho vay, coù theå noùi daân chuùng laø ngöôøi cho vay nhieàu nhaát döôùi daïng tieàn göûi tieát kieäm vaø mua traùi phieáu chính phuû, neân cuõng laø nhöõng ngöôøi chòu thieät haïi nhieàu nhaát. - Laøm suy thoaùi kinh teá: laïm phaùt xaûy ra laøm cho nguoàn löïc phaân boá khoâng hieäu quaû, caùc khoaûn ñaàu tö khoâng saûn xuaát gia taêng laøm cho caùc khoaûn ñaàu tö vaøo saûn xuaát suït giaûm, laøm giaûm caàu veà caùc yeáu toá saûn xuaát, do ñoù laøm giaûm toång caàu cuûa neàn kinh teá. Toång caàu vaø saûn xuaát suït giaûm seõ laøm giaûm taêng tröôûng kinh teá, taêng tình traïng thaát nghieäp vaø daãn ñeán suy thoaùi kinh teá. Laïm phaùt cao seõ laøm cho vieäc döï ñoaùn giaù caû vaø chi phí gaëp khoù khaên, do ñoù caùc döï aùn ñaàu tö môùi cuõng seõ khoù ñöôïc thöïc hieän. Giaù caû taêng neân caùc yeáu toá saûn xuaát ñaàu vaøo cuõng taêng, nhu caàu tieàn voán ñeå thanh toaùn caùc giao dòch mua baùn cuõng taêng laøm cho laõi suaát taêng cao. Laõi suaát taêng laïi laøm taêng chi phí saûn xuaát, giaûm lôïi nhuaän cho neân seõ khoâng khuyeán khích saûn xuaát phaùt trieån. Hôn nöõa, chi phí taêng cao, lôïi nhuaän thaáp seõ khoâng haáp daãn caùc nhaø ñaàu tö boû tieàn vaøo thò tröôøng voán. Keát quaû laø thò tröôøng voán trong nöôùc bò suy yeáu vaø thu heïp daàn, caùc luoàng voán ñaàu tö quoác teá seõ chaïy qua caùc nöôùc khaùc coù möùc laïm phaùt thaáp hôn vaø oån ñònh hôn. - 9 - Ngoaøi ra, neáu laïm phaùt trong nöôùc cao hôn laïm phaùt ôûû nöôùc ngoaøi seõ laøm cho giaù caû cuûa haøng hoaù trong nöôùc taêng leân laøm giaûm söùc caïnh tranh cuûa haøng hoaù xuaát khaåu ñoàng thôøi kích thích nhaäp khaåu haøng hoaù. Xuaát khaåu giaûm, nhaäp khaåu taêng seõ laøm maát caân ñoái caùn caân thanh toaùn quoác teá, laøm thu heïp saûn xuaát trong nöôùc. - Toán keùm chi phí cuûa xaõ hoäi: do laïm phaùt gaây ra nhöõng thieät haïi khoâng nhoû cho neàn kinh teá nhö ñaõ keå treân, vì theá khi laïm phaùt xaûy ra caùc boä phaän trong neàn kinh teá goàm chính phuû, doanh nghieäp vaø ngöôøi daân phaûi maát chi phí ñeå tìm caùch ñoái phoù vaø kieåm soaùt laïm phaùt. Laïm phaùt xaûy ra, ngöôøi daân maø nhaát laø ngöôøi lao ñoäng, höu trí laø nhöõng ngöôøi chòu thieät haïi nhieàu nhaát. Ñeå ñoái phoù vôùi tình traïng naøy hoï phaûi maát nhieàu thôøi gian, coâng söùc ñeå tính toaùn, tìm kieám vaø mua saém nhöõng haøng hoaù coù theå caát tröõ giaù trò toát hôn. Tieàn maët caøng nhieàu, thieät haïi caøng lôùn vì theá khoái löôïng giao dòch mua baùn haøng hoaù cuõng taêng leân, ngöôøi daân chæ caát tröõ moät soá löôïng raát ít tieàn maët trong thôøi kyø laïm phaùt ñeå phuïc vuï cho nhu caàu chi tieâu toái thieåu haøng ngaøy. Hôn nöõa, do tieàn göûi tieát kieäm trong daân cuõng raát lôùn, do ñoù, ngöôøi daân cuõng phaûi toán nhieàu thôøi gian, chi phí (chi phí moøn giaøy) ñeå ñeán caùc ngaân haøng ruùt tieàn vaø thanh toaùn caùc khoaûn nôï mua haøng hoaù, dòch vuï. Khi laïm phaùt gia taêng, ñeå coù theå chuû ñoäng ñoái phoù vôùi caùc tình huoáng xaáu coù theå xaûy ra caùc doanh nghieäp phaûi toán nhieàu tieàn hôn cho vieäc toång hôïp, phaân tích vaø döï baùo thoâng tin kinh teá lieân quan ñeán thò tröôøng. Hôn nöõa, ñeå traùnh bò loã caùc doanh nghieäp cuõng buoäc phaûi thay ñoåi giaù baùn. Hoï phaûi maát thôøi gian vaø toán keùm chi phí ñeå tính toaùn laïi giaù baùn, in aán laïi baûng giaù. Ñoái vôùi nhöõng haøng hoaù maø giaù in saün treân saûn phaåm thì phaûi toán theâm chi phí ñeå ñieàu chænh laïi giaù. Caùc chi phí giao dòch vôùi khaùch haøng cuõng taêng leân ñeå thoâng baùo, giaûi thích veà vieäc thay ñoåi giaù. Trong thôøi gian ngaén, söï suït giaûm veà khoái löôïng haøng hoaù baùn ra laø khoâng traùnh khoûi do ñieàu chænh taêng giaù. Nhìn chung, laïm phaùt xaûy ra aûnh höôûng ñeán nhieàu maët cuûa ñôøi soáng xaõ hoäi, treân giaùc ñoä laø ngöôøi quaûn lyù kinh teá vó moâ chính phuû cuõng phaûi tìm caùc bieän phaùp ñeå kieåm soaùt laïm phaùt sao cho coù lôïi nhaát cho neàn kinh teá. Caùc bieän phaùp naøy cuõng ñoøi hoûi phaûi toán thôøi gian, coâng söùc vaø chi phí ñeå thöïc hieän. Chaúng haïn nhö ñeå choáng laïi tình traïng laïm phaùt do moät soá loaïi nguyeân vaät lieäu nhaäp khaåu taêng ñoät bieán laøm möùc giaù chung taêng leân treân dieän roäng, chính phuû coù theå aùp duïng bieän phaùp giaûm thueá nhaäp khaåu, chi buø loã cho caùc doanh nghieäp kinh doanh caùc maët haøng naøy… Ñieàu naøy seõ laøm giaûm nguoàn thu vaøo ngaân saùch Nhaø nöôùc vaø taêng chi tieâu cuûa chính phuû. - 10 - 1.1.2.2 Muïc tieâu vaø taàm quan troïng cuûa coâng taùc kieåm soaùt laïm phaùt trong neàn kinh teá Khi laïm phaùt xaûy ra taát yeáu seõ coù nhöõng taùc ñoäng ñeán neàn kinh teá, coù taùc ñoäng tích cöïc vaø cuõng coù nhöõng taùc ñoäng tieâu cöïc nhö ñaõ ñeà caäp beân treân. Do vaäy, tuøy thuoäc vaøo töøng muïc tieâu phaùt trieån kinh teá cuûa moãi quoác gia, ñeå traùnh nhöõng toån thaát do laïm phaùt gaây ra hay nhöõng mong muoán laïm phaùt mang laïi, caùc nhaø laøm chính saùch phaûi thöïc hieän coâng taùc kieåm soaùt laïm phaùt cho phuø hôïp. Thoâng thöôøng, trong chieán löôïc phaùt trieån kinh teá cuûa mình, moãi quoác gia bao giôø cuõng ñaët ra nhieàu muïc tieâu nhö ñaûm baûo taêng tröôûng vaø phaùt trieån kinh teá cao, oån ñònh giaù caû, taïo nhieàu coâng vieäc laøm, xoùa boû naïn ngheøo ñoùi, oån ñònh chính trò…, trong ñoù, muïc tieâu ngaøy caøng taêng tröôûng vaø phaùt trieån kinh teá cao hôn luoân laø muïc tieâu haøng ñaàu nhaèm mang laïi söï giaøu coù, thònh vöôïng cho ñaát nöôùc, laøm tieàn ñeà cho vieäc ñaït ñöôïc caùc muïc tieâu khaùc. Moät vaán ñeà ñaët ra laø caàn phaûi laøm gì ñeå ñaït toác ñoä taêng tröôûng vaø phaùt trieån nhö mong muoán. Ñieàu naøy hoaøn toaøn phuï thuoäc vaøo vieäc khai thaùc vaø söû duïng moät caùch thaät hieäu quaû caùc nguoàn löïc trong nöôùc cuõng nhö töø nöôùc ngoaøi. Sôû dó nhö vaäy laø vì caùc nguoàn löïc kinh teá nhö ñaát ñai, taøi nguyeân, lao ñoäng, voán, coâng ngheä… ñeàu laø nhöõng yeáu toá coù haïn maø nhu caàu söû duïng cuûa con ngöôøi laø voâ haïn. Ñaëc bieät, aùp löïc taêng tröôûng kinh teá nhanh maïnh seõ keùo theo nhu caàu veà caùc yeáu toá saûn xuaát caøng lôùn, gaây aùp löïc taêng giaù leân caùc yeáu toá saûn xuaát. Khi caùc yeáu toá saûn xuaát taêng giaù seõ laøm taêng chi phí ñaàu vaøo cuûa quaù trình saûn xuaát kinh doanh vaø laøm cho giaù caû haøng hoùa taêng leân, söï taêng leân giaù caû cuûa haøng hoùa trong moät thôøi gian daøi seõ laøm gia taêng laïm phaùt. Khi ñoù, vôùi caùc taùc ñoäng tieâu cöïc cuûa mình, laïm phaùt seõ aûnh höôûng ñeán nhieàu maët cuûa neàn kinh teá. Vaäy, möùc laïm phaùt nhö theá naøo laø phuø hôïp ñoái vôùi neàn kinh teá hay noùi caùch khaùc tyû leä laïm phaùt naøo laø caàn ñöôïc duy trì ñeå ñaûm baûo ñaït ñöôïc caùc muïc tieâu ñaõ ñaët ra. Vieäc duy trì moät tyû leä laïm phaùt nhö mong muoán laø raát caàn thieát vaø quan troïng nhaèm ñaït ñöôïc muïc tieâu quaûn lyù kinh teá vó moâ cuûa quoác gia. Moät chuoãi caùc coâng vieäc lieân quan ñeán vieäc duy trì moät tyû leä laïm phaùt nhö mong muoán ñoù goïi laø coâng taùc kieåm soaùt laïm phaùt. Khi laïm phaùt cao hôn hoaëc thaáp hôn tyû leä laïm phaùt mong muoán, chính phuû seõ tieán haønh moät soá bieän phaùp, caùc coâng cuï taùc ñoäng ñeán thueá, laõi suaát, möùc cung tieàn trong neàn kinh teá… ñeå duy trì ñöôïc tyû leä laïm phaùt nhö mong muoán naøy nhaèm ñaït ñöôïc nhöõng muïc tieâu kinh teá xaõ hoäi ñaõ ñeà ra. Noùi toùm laïi, ñoái vôùi neàn kinh teá ñeå phaùt trieån oån ñònh vaø ñaûm baûo taêng tröôûng hieäu quaû, chính phuû caàn chuù yù ñeán yeáu toá laïm phaùt, phaûi xaùc ñònh moät - 11 - tyû leä laïm phaùt vöøa phaûi phuø hôïp, laïm phaùt vöøa phaûi gaây thieät haïi vöøa phaûi, laïm phaùt cao seõ gaây thieät haïi cao hôn. Vaø ñeå laøm ñöôïc ñieàu naøy, coâng taùc kieåm soaùt laïm phaùt laø moät coâng vieäc quaûn lyù vó moâ khoâng theå thieáu trong coâng taùc quaûn lyù kinh teá cuûa moät quoác gia. 1.2. NOÄI DUNG CUÛA COÂNG TAÙC KIEÅM SOAÙT LAÏM PHAÙT 1.2.1 Caùc chæ tieâu, phöông thöùc ño löôøng laïm phaùt 1.2.1.1 Caùc chæ tieâu ño löôøng laïm phaùt Hieän nay coù nhieàu phöông phaùp ñöôïc duøng ñeå ño löôøng laïm phaùt. Tuøy vaøo ñieàu kieän cuï theå cuûa moãi quoác gia maø chính phuû löïa choïn phöông phaùp phuø hôïp sao cho keát quaû ño löôøng coù theå phuïc vuï moät caùch ñaéc löïc nhaát cho vieäc ñieàu haønh caùc chính saùch kinh teá vó moâ vaø kieåm soaùt laïm phaùt. Ñeå tính toaùn laïm phaùt, caùc phöông phaùp ñöôïc löïa choïn thöôøng duøng caùc chæ soá nhö chæ soá giaù saûn xuaát (PPI), chæ soá ñieàu chænh GDP, chæ soá giaù baùn leû (RPI), chæ soá giaù tieâu duøng (CPI). Trong ñoù, hai chæ soá ñöôïc söû duïng phoå bieán nhaát laø chæ soá giaù tieâu duøng vaø chæ soá ñieàu chænh GDP. 1.2.1.1.1 Chæ soá giaù tieâu duøng (CPI – Consumption Price Index) Ñeå tính toaùn chæ tieâu naøy, ngöôøi ta baét ñaàu baèng vieäc thu thaäp soá lieäu veà giaù caû cuûa haøng ngaøn haøng hoùa vaø dòch vuï. CPI chuyeån giaù caû cuûa nhieàu haøng hoaù vaø dòch vuï thaønh moät chæ soá duy nhaát phaûn aùnh möùc giaù chung. Coù theå thöïc hieän baèng caùch tính soá bình quaân cuûa taát caû caùc loaïi giaù caû, tuy nhieân vieäc tính nhö vaäy seõ coi nhö taát caû haøng hoùa vaø dòch vuï ñeàu coù taàm quan troïng nhö nhau, ñieàu naøy khoâng ñuùng trong thöïc teá. Do vaäy, ngöôøi ta duøng xaùc ñònh quyeàn soá cho caùc maët haøng naøy baèng caùch tính toaùn giaù caû cuûa moät gioû haøng hoùa vaø dòch vuï maø moät ngöôøi tieâu duøng ñaïi dieän mua. CPI gaùn quyeàn soá coá ñònh (q0i ) cho giaù caû cuûa caùc haøng hoùa khaùc nhau. Vaäy, CPI laø giaù cuûa moät gioû haøng hoùa vaø dòch vuï naøy so vôùi giaù cuûa gioû haøng hoùa vaø dòch vuï nhö theá trong moät naêm cô sôû (naêm goác) naøo ñoù. Ño löôøng chæ soá giaù tieâu duøng CPI: 10000 0 xCPI qp qp ii i t i ∑ ∑= p0i : giaù baùn leû cuûa saûn phaåm i ôû thôøi ñieåm 0 pti : giaù baùn leû cuûa saûn phaåm i ôû thôøi ñieåm t q0i : löôïng saûn phaåm i ôûû thôøi ñieåm 0 - 12 - Chæ soá tính ñöôïc cho chuùng ta bieát raèng hieän giôø ñeå mua moät gioû haøng hoùa vaø dòch vuï nhö vaäy chuùng ta boû ra soá tieàn baèng bao nhieâu laàn neáu so vôùi soá tieàn phaûi boû ra ñeå mua moät gioû haøng hoùa vaø dòch vuï nhö theá vaøo naêm cô sôû. Chæ soá giaù tieâu duøng laø moät chæ soá ñöôïc theo doõi chaët cheõ nhöng noù khoâng phaûi laø chæ soá duy nhaát thuoäc loaïi naøy. Caùc chæ soá khaùc coøn coù theå quan taâm nhö chæ soá giaù baùn buoân – phaûn aùnh giaù cuûa moät gioû haøng hoùa vaø dòch vuï ñieån hình ñöôïc doanh nghieäp mua. Vaø tyû leä laïm phaùt ñöôïc xaùc ñònh: Tyû leä laïm phaùt naêm t = x 100 CPIt – CPIt-1 CPIt-1 1.2.1.1.2 Chæ soá ñieàu chænh GDP Chæ soá ñieàu chænh GDP coøn ñöôïc goïi laø chæ soá ñieàu chænh giaù ngaàm ñònh cuûa GDP. Ñoù chính laø tyû leä giöõa GDP danh nghóa vaø GDP thöïc teá. GDP danh nghóa GDP thöïc teá Chæ soá ñieàu chænh GDP = Chæ soá ñieàu chænh GDP phaûn aùnh giaù cuûa moät ñôn vò saûn löôïng ñieån hình so vôùi giaù cuûa noù trong naêm cô sôû. Ta thaáy raèng, chæ soá giaù tieâu duøng ñöôïc duøng ñeå phaûn aùnh möùc giaù trung bình cuûa moät roå haøng hoaù, dòch vuï ôû kyø hieän haønh so vôùi kyø goác. Nhöôïc ñieåm chính cuûa chæ soá naøy laø söï giôùi haïn cuûa roå haøng hoaù cuõng nhö söû duïng troïng soá coá ñònh trong tính toaùn. Do ñoù, chæ soá giaù khoâng phaûn aùnh ñöôïc söï thay ñoåi chaát löôïng cuûa haøng hoaù, cô caáu haøng hoaù tieâu duøng vaø söï bieán ñoåi chi tieâu cuûa ngöôøi tieâu duøng cho nhöõng haøng hoaù khaùc nhau theo thôøi gian. Coøn chæ soá ñieàu chænh GDP ñöôïc tính döïa vaøo toaøn boä khoái löôïng haøng hoaù, dòch vuï cuoái cuøng ñöôïc saûn xuaát trong moät naêm vaø giaù caû ôû kyø hieän haønh so vôùi kyø goác. Veà cô baûn thì chæ soá ñieàu chænh GDP seõ tính toaùn laïm phaùt chính xaùc hôn chæ soá giaù tieâu duøng theo ñònh nghóa veà laïm phaùt, vì noù theå hieän ñöôïc xu höôùng taêng möùc giaù chung cuûa haøng hoaù. Tuy nhieân, chæ soá ñieàu chænh GDP chæ tính ñöôïc laïm phaùt cuûa moät naêm sau khi ñaõ coù thoâng baùo chính thöùc veà toång saûn phaåm quoác noäi (GDP) cuûa naêm ñoù, coøn chæ soá giaù seõ coù öu ñieåm hôn laø tính ñöôïc laïm phaùt taïi töøng thaùng, töøng quyù hay töøng naêm. Nhö vaäy, chæ soá giaù tieâu duøng ñöôïc söû duïng phoå bieán ñeå thoâng tin veà tình hình laïm phaùt ôû caùc thôøi kyø trong naêm, laïm phaùt ñoù goïi laø laïm phaùt chæ soá giaù tieâu duøng. Nhöng vieäc söû duïng chæ soá naøy laøm muïc tieâu ñieàu haønh chính saùch tieàn teä ñaõ gaây ra nhieàu tranh caõi vaø khoâng thoáng nhaát ôû moãi quoác gia. Ñoù laø vì do xuaát phaùt töø caùc nhöôïc ñieåm chính nhö ñaõ keå treân, chæ soá giaù - 13 - tieâu duøng raát deã bò taùc ñoäng bôûi caùc cuù soác taïm thôøi leân moät soá haøng hoaù, ñaëc bieät laø nhöõng maët haøng chieám tyû troïng lôùn trong roå haøng hoaù. Chính vì deã bò taùc ñoäng neân chæ soá giaù tieâu duøng thöôøng khoâng oån ñònh, do ñoù seõ deã daãn ñeán sai leäch khi duøng noù ñeå döï baùo xu höôùng laïm phaùt vaø coù theå laøm cheäch höôùng chính saùch tieàn teä. Khaéc phuïc nhöôïc ñieåm ñoù, caùc nöôùc ñaõ aùp duïng nhieàu phöông phaùp ñeå tìm ra moät chæ soá giaù khaùc mang tính oån ñònh hôn vaø ít chòu söï taùc ñoäng cuûa nhöõng cuù soác taïm thôøi hôn. Chæ soá giaù môùi naøy ñöôïc tính toaùn treân cô sôû chæ soá giaù tieâu duøng nhöng coù loaïi tröø aûnh höôûng cuûa caùc haøng hoaù coù möùc giaù dao ñoäng maïnh nhö: giaù löông thöïc thöïc phaåm, xaêng daàu, naêng löôïng. Do ñoù, laïm phaùt ñöôïc ño löôøng töø chæ soá giaù môùi naøy, ñöôïc goïi laø "laïm phaùt cô baûn" (core inflation), seõ theå hieän chính xaùc hôn söï gia taêng möùc giaù chung cuûa neàn kinh teá. Vaø ñaây laø muïc tieâu chính maø chính saùch tieàn teä caàn taùc ñoäng ñeå kieåm soaùt laïm phaùt trong neàn kinh teá. 1.2.1.2 Caùc phöông thöùc kieåm soaùt laïm phaùt ÔÛ caùc nöôùc phaùt trieån, khi theo ñuoåi vieäc thöïc hieän moät chính saùch kinh teá vó moâ naøo ñoù nhö giaûi quyeát coâng aên vieäc laøm cho ngöôøi lao ñoäng hay giaûi quyeát naïn thaát nghieäp, thaâm huït ngaân saùch… thöôøng phaùt sinh laïm phaùt. Thoâng thöôøng phöông thöùc choáng laïm phaùt ñöôïc löïa choïn söû duïng sau khi nghieân cöùu nguyeân nhaân phaùt sinh laïm phaùt hay laïm phaùt xuaát phaùt töø caùc yeáu toá naøo, laø laïm phaùt phí ñaåy, laïm phaùt caàu keùo, laïm phaùt laø hieän töôïng cuûa tieàn teä… Vieäc löïa choïn phöông thöùc choáng choáng laïm phaùt ôû caùc quoác gia khoâng hoaøn toaøn gioáng nhau, ngay caû trong moät nöôùc, vaøo nhöõng thôøi kyø khaùc nhau ngöôøi ta cuõng thöôøng aùp duïng caùc phöông thöùc khaùc nhau. Nhìn chung coù hai loaïi phöông thöùc sau: 1.2.1.2.1 Phöông thöùc “haïn cheá tieàn teä” Phöông thöùc “haïn cheá tieàn teä” – kieåm soaùt chaët cheõ löôïng tieàn cung öùng hay coøn goïi laø phöông thöùc ñoùng baêng. Phöông thöùc naøy xuaát phaùt töø luaän ñieåm cuûa M.Friedman cho raèng söï taêng tröôûng kinh teá oån ñònh cuûa moät quoác gia chæ laø keát quaû cuûa moät chính saùch tieàn teä oån ñònh. Chính saùch tieàn teä oån ñònh vaø coù hieäu quaû chæ coù theå döïa treân söï kieåm soaùt chaët cheõ khoái löôïng tieàn phaùt haønh trong löu thoâng nghóa laø kieåm soaùt söï cung öùng tieàn teä keát hôïp vôùi chính saùch thueá nhaèm kieàm cheá laïm phaùt vaø thuùc ñaåy taêng tröôûng daøi haïn. Ñaây chính laø phöông thöùc chuû yeáu ñeå oån ñònh tieàn teä, kieàm cheá laïm phaùt. 1.2.1.2.2 Phöông thöùc “nôùi loûng tieàn teä” Phöông thöùc “nôùi loûng tieàn teä” – laáy laïm phaùt tröø laïm phaùt: phöông thöùc naøy xuaát phaùt töø luaän ñieåm cuûa J.M.Keynes cho raèng moät neàn kinh teá taêng tröôûng vaø coù hieäu quaû laø giaûi quyeát ñaày ñuû coâng aên vieäc laøm, muoán vaäy phaûi - 14 - kích thích maët caàu baèng caùc chính saùch vó moâ cuûa Nhaø nöôùc. Trong ñoù, vieäc nôùi loûng tieàn teä, môû roäng vieäc cung öùng tieàn teä seõ kích thích maët caàu, giaûi quyeát ñöôïc naïn thaát nghieäp nhôø ñoù thuùc ñaåy taêng tröôûng kinh teá töø ñoù laïm phaùt seõ ñöôïc kieåm soaùt. Theo quan ñieåm naøy, ngöôøi ta coi laïm phaùt vaø choáng laïm phaùt nhö laø moät quaù trình lieân tuïc nghóa laø vöøa choáng laïm phaùt laïi vöøa thöïc hieän chính saùch tieàn teä laïm phaùt. 1.2.2 Kinh nghieäm trong coâng taùc kieåm soaùt laïm phaùt treân theá giôùi 1.2.2.1 Kinh nghieäm kieåm soaùt laïm phaùt cuûa Myõ Ñaàu tieân, chuùng ta xem xeùt kinh nghieäm cuûa Myõ – moät quoác gia coù nhieàu aûnh höôûng ñeán kinh teá theá giôùi trong vieäc tìm ta moät giaûi phaùp chính saùch taøi khoaù vaø tieàn teä hoãn hôïp nhaèm kieåm soaùt laïm phaùt nhöng vaãn ñaûm baûo taêng tröôûng beàn vöõng vaø oån ñònh giaù caû. Töø naêm 1854 ñeán naêm 1919, neàn kinh teá Myõ bò thu heïp trong khoaûng thôøi gian gaàn baèng khoaûng thôøi gian maø noù taêng tröôûng: söï taêng tröôûng kinh teá trung bình (tính theo taêng tröôûng toång saûn löôïng veà haøng hoùa vaø dòch vuï) keùo daøi 27 thaùng, trong khi ñoù söï trì treä kinh teá trung bình (giai ñoaïn suy giaûm saûn löôïng) keùo daøi 22 thaùng. Töø naêm 1919 ñeán 1945, tình hình kinh teá ñöôïc caûi thieän vaø töø naêm 1945 ñeán 1991, söï taêng tröôûng kinh teá trung bình keùo daøi 50 thaùng vaø söï trì treä kinh teá trung bình chæ keùo daøi 11 thaùng. Beân caïnh ñoù, laïm phaùt ñaõ chöùng toû laø caên beänh nan giaûi hôn nhieàu. Tröôùc chieán tranh theá giôùi thöù hai, giaù caû oån ñònh moät caùch ñaëc bieät, nhöng 40 naêm sau, naêm 1980, maët baèng giaù taêng 400% so vôùi maët baèng giaù naêm 1940. Tuy nhieân, naêm 1979, chính phuû ñaõ chuù yù nhieàu ñeán laïm phaùt vaø soá lieäu veà laïm phaùt ñaõ ñöôïc caûi thieän ñaùng keå. Ñeán cuoái thaäp kyû 1990, neàn kinh teá quoác gia ñaõ ñaït ñöôïc tình traïng toát ñeïp vôùi söï keát hôïp taêng tröôûng nhanh, tyû leä thaát nghieäp vaø laïm phaùt thaáp. Taát caû laø do chính saùch kieåm soaùt laïm phaùt cuûa Myõ mang laïi: - Chính saùch taøi khoaù – Ngaân saùch vaø thueá: söï phaùt trieån cuûa chính phuû töø naêm 1930 ñi cuøng vôùi söï gia taêng chi tieâu lieân tuïc. Naêm 1930, chi tieâu cuûa chính phuû chæ baèng 3,3%GDP, vaø con soá naøy taêng leân gaàn 44%GDP naêm 1944. Chi tieâu cuûa chính phuû noùi chung laïi taêng leân trong nhöõng naêm tieáp theo vaø ñaït 24% vaøo naêm 1983 sau ñoù giaûm ñi chuùt ít. Naêm 1999 tyû leä naøy vaøo khoaûng 21%. Xaây döïng chính saùch taøi khoaù laø moät quaù trình coâng phu, moãi naêm toång thoáng ñeä trình moät keá hoaïch chi tieâu cho Quoác hoäi, caùc nhaø laäp phaùp xem xeùt ñeà nghò naøy vaø quyeát ñònh moät möùc chung cho chi tieâu vaø thueá. Sau ñoù hoï phaân chia soá tieàn chung naøy cho töøng haïng muïc rieâng. Cuoái cuøng, Quoác hoäi xem xeùt caùc döï luaät chuaån chi ngaân saùch rieâng, xaùc ñònh chính xaùc moãi haïng muïc caàn bao nhieâu tieàn. Nguoàn ngaân saùch chuû yeáu cuûa chính phuû lieân bang ñeå trang traûi chi tieâu laø thueá thu nhaäp caù nhaân, thueá thu - 15 - nhaäp lieân bang ñaùnh vaøo thu nhaäp treân toaøn theá giôùi cuûa caùc coâng daân Myõ vaø ngöôøi nöôùc ngoaøi cö nguï taïi Myõ vaø moät phaàn thu nhaäp taïi Myõ cuûa nhöõng ngöôøi khoâng cö nguï taïi ñaây. Nhieàu naêm qua, caùc nhaø laäp phaùp ñaõ taïo ra nhieàu loaïi mieãn vaø giaûm thueá thu nhaäp khaùc nhau nhaèm khuyeán khích caùc loaïi hình hoaït ñoäng kinh teá ñaëc bieät. Ñaùng chuù yù nhaát laø ngöôøi ñoùng thueá ñöôïc pheùp khaáu tröø khoûi thu nhaäp chòu thueá cuûa mình moïi khoaûn laõi suaát phaûi traû cho khoaûn tieàn vay ñeå mua nhaø ôû. Töông töï nhö vaäy, chính phuû cho pheùp ngöôøi ñoùng thueá coù thu nhaäp thaáp vaø trung bình khoâng phaûi ñoùng thueá cho nhöõng khoaûn tieàn nhaát ñònh maø hoï göûi tieát kieäm vaøo taøi khoaûn höu trí caù nhaân ñaëc bieät (IRAs) nhaèm ñaùp öùng nhu caàu chi tieâu khi veà höu vaø cho vieäc hoïc ñaïi hoïc cuûa con caùi hoï. - Chính saùch taøi khoùa vaø oån ñònh kinh teá: ñöôïc söû duïng vaøo nhöõng naêm 1930, baèng caùch taêng chi tieâu vaø giaûm thueá nhaèm haïn cheá thaát nghieäp traøn lan vaø khieán cho neàn kinh teá taêng tröôûng trôû laïi theo hoïc thuyeát “Lyù thuyeát chung veà vieäc laøm, laõi suaát vaø tieàn teä” cuûa Maynard Keynes. Nhöõng naêm 1960 ñeán 1970, thôøi kyø maø laïm phaùt ôû Myõ gia taêng, chính phuû söû duïng chieán löôïc choáng laïm phaùt thoâng thöôøng laø kieàm cheá caàu baèng vieäc caét chi tieâu lieân bang vaø taêng thueá, nhöng ñieàu naøy laïi coù theå laøm caïn kieät thu nhaäp töø moät neàn kinh teá voán ñaõ bò thieät haïi do giaù daàu moû taêng. Toång thoáng Jimmy Carter (1977-1981) ñaõ tìm caùch giaûi quyeát tình theá tieán thoaùi löôõng nan ñoù baèng moät chieán löôïc theo hai chieàu höôùng. OÂng ñaõ ñaåy maïnh chính saùch taøi khoaù höôùng vaøo vieäc choáng thaát nghieäp, cho pheùp taêng thaâm huït ngaân saùch lieân bang vaø taïo ra caùc chöông trình vieäc laøm ñoái phoù vôùi suy thoaùi theo chu kyø cho nhöõng ngöôøi thaát nghieäp. Ñeå choáng laïm phaùt, oâng taïo ra moät chöông trình kieåm soaùt giaù caû vaø löông töï ñoäng nhöng khoâng hieäu quaû, neàn kinh teá vaãn chòu laïm phaùt cao minh chöùng cho hoïc thuyeát cuûa Keynes khoâng coøn ñuùng vì moät yeáu toá khaùc ñaõ laøm giaûm hôn nöõa khaû naêng cuûa chính phuû trong vieäc söû duïng chính saùch taøi khoùa ñeå quaûn lyù neàn kinh teá – ñoù laø thaâm huït ngaân saùch. - Chính saùch tieàn teä trong neàn kinh teá Myõ: Cuïc döï tröõ lieân bang Myõ (FED) coù ba coâng cuï chính ñeå duy trì kieåm soaùt vieäc cung tieàn vaø tín duïng trong neàn kinh teá laø: hoaït ñoäng thò tröôøng môû - hoaëc baùn vaø mua chöùng khoaùn cuûa chính phuû; quy ñònh cuï theå löôïng tieàn döï tröõ maø caùc toå chöùc nhaän tieàn göûi phaûi daønh rieâng ra nhö laø löôïng tieàn maët trong keùt cuûa mình; tyû leä chieát khaáu hay tyû leä laõi suaát maø caùc ngaân haøng thöông maïi phaûi thanh toaùn khi vay tieàn töø quyõ cuûa caùc ngaân haøng döï tröõ. Caùc coâng cuï naøy cho pheùp FED môû roäng hay thu heïp löôïng tieàn vaø tín duïng trong neàn kinh teá Myõ. - 16 - - Chính saùch tieàn teä vaø oån ñònh taøi chính: Trong nhieãu naêm cuûa thaäp kyû 1970, FED cho pheùp môû roäng tín duïng nhanh choùng ñeå phuø hôïp vôùi mong muoán tieán haønh choáng laïi naïn thaát nghieäp cuûa chính phuû, nhöng do laïm phaùt taêng cao taøn phaù neàn kinh teá neân ngaân haøng trung öông ñoät ngoät thaét chaët chính saùch tieàn teä baét ñaàu vaøo naêm 1979. Chính saùch naøy ñaõ thaønh coâng trong vieäc giaûm gia taêng möùc cung tieàn, nhöng laïi goùp phaàn gaây ra tình traïng trì treä kinh teá naëng neà vaøo caùc naêm 1980 – 1982. Naêm 1998, Fed ñaõ nôùi loûng chính saùch tieàn teä thoâng qua 3 laàn caét giaûm laõi suaát töø 5,5% xuoáng coøn 4,75% ñeå ñoái phoù vôùi nguy cô suy giaûm kinh teá trong nöôùc vaø ñeå oån ñònh thò tröôøng taøi chính quoác teá, thì trong naêm 1999 chính saùch naøy laïi ñöôïc thaét chaët vôùi ba laàn taêng laõi suaát leân 5,5%.Vieäc laøm naøy cuûa Fed ñöôïc caùc nhaø kinh teá coi laø hôïp lyù khi nhu caàu trong nöôùc taêng, giaù tieâu duøng nhích daàn leân, doanh soá baùn leû lôùn, chæ soá Dow Jones taêng maïnh. Maëc duø hieän nay söùc eùp laïm phaùt khoâng nhöng Myõ vaãn caàn tôùi nhöõng bieän phaùp ñeà phoøng tình traïng laïm phaùt xaûy ra. IMF cho raèng, Fed caàn tieáp tuïc phaûn öùng nhanh neáu möùc taêng cuûa caàu noäi ñòa khoâng giaûm hoaëc vaãn coù söùc eùp laïm phaùt trong töông lai; tieáp tuïc caûnh giaùc vôùi söï taêng tröôûng treân thò tröôøng chöùng khoaùn vaø tieáp tuïc cung caáp nhöõng tín hieäu thích hôïp cho caùc thò tröôøng taøi chính veà döï ñònh laøm chaäm möùc caàu. 1.2.2.2 Kinh nghieäm kieåm soaùt laïm phaùt cuûa Haøn Quoác (1981 – 1984) Chuùng ta ñeàu bieát raèng giaù caû cuûa haøng hoaù vaø dòch vuï ñöôïc xaùc ñinh bôûi cung caàu thò tröôøng, töùc laø do toång cung toång caàu vaø ñoä khan hieám cuûa haøng hoùa, dòch vuï ñoù treân thò tröôøng xaùc ñònh. Laõi suaát taêng leân ñoàng nghóa vôùi vieäc ñoàng tieàn ñöôïc coi troïng hôn hay toång cung tieàn teä thaáp hôn toång caàu tieàn teä. Laõi suaát thaáp thì khuyeán khích caùc nhaø ñaàu tö duøng voán nhieàu cho nhaø ñaàu tö phaùt trieån, nhöng khi nhu caàu cuûa nhaø ñaàu tö taêng leân seõ keùo theo taêng laõi suaát tieàn teä vì luùc naøy coù moät löôïng cung tieàn teä nhaát ñònh maø toång caàu söû duïng tieàn teä taêng leân seõ daãn ñeán tieàn teä khan hieám hay toång cung tieàn teä bò thaáp ñi töông ñoái. Tuy nhieân, neáu laõi suaát taêng quaù cao thì hieäu quaû hay lôïi nhuaän do ñoàng tieàn taïo ra seõ thaáp ñi vaø nhu caàu söû duïng ñoàng tieàn seõ giaûm vì ít ngöôøi muoán ñaàu tö seõ daãn ñeán toång caàu tieàn teä giaûm so vôùi toång cung tieàn teä. Ñieàu naøy laïi ñöa ñeán laõi suaát giaûm. Laõi suaát laø giaù cuûa tieàn teä. Laïm phaùt laø söï maát giaù cuûa tieàn teä. Vaäy khi söû duïng ñoàng tieàn moät thôøi gian nhaát ñònh naøo ñoù phaûi cho ngöôøi ta nhaän ñöôïc lôïi nhuaän tính theo ñoàng tieàn, töùc laø laõi suaát tröø ñi laïm phaùt phaûi laø moät soá döông naøo ñoù thì môùi coù theå noùi söû duïng ñoàng tieàn hieäu quaû. Noùi caùch khaùc laõi suaát döông laø söï baûo toaøn giaù trò ñoàng tieàn. Laõi suaát döông laø giaù trò thöïc cuûa ñoàng tieàn vaø laø moät bieän phaùp quan troïng choáng laïm phaùt. Töø lyù - 17 - thuyeát naøy, vieäc thieát keá thaønh coâng moät chöông trình ñeå oån ñònh kinh teá vó moâ, ñaåy luøi laïm phaùt töø möùc cao xuoáng möùc thaáp laø moät vaán ñeà lôùn. Chuùng ta haõy xem xeùt kinh nghieäm cuûa neàn kinh teá moät nöôùc keùm phaùt trieån coù boái caûnh laïm phaùt vaø khoâng kieåm soaùt noåi möùc thaâm huït cuûa Chính phuû, ñoù laø Haøn Quoác. Chính phuû Haøn Quoác ñaõ thaønh coâng trong vieäc oån ñònh giaù thôøi kyø 1981 – 1984. Vaøo giai ñoaïn 1979 - 1981, Haøn Quoác bò laïm phaùt vôùi möùc ñoä trung bình laø treân 20%. Tính theo giaù trò thöïc thì laõi suaát cho vay danh nghóa chuaån 20% ôû Haøn Quoác (ñöôïc tính cao hôn moät chuùt do vieäc boài thöôøng caùn caân ñoàng Won) laø hôi aâm moät chuùt. Sau ñoù, khi coù söï caûi thieän lôùn veà taøi khoùa vaø söï khan hieám tieàn, tyû leä laïm phaùt trong nöôùc Haøn Quoác ñöôïc ñöa xuoáng möùc 7% vaøo naêm 1982 vaø chæ coù 3% vaøo naêm 1983 (Xem coät 2 baûng 1). Chính quyeàn Haøn Quoác döï kieán raèng laïm phaùt seõ giaûm baèng caùch giaûm nhanh laõi suaát cho vay chuaån trong caùc thôøi kyø xuoáng 10% vaøo giöõa naêm 1982. Tuy nhieân, laõi suaát cho vay trôû neân döông tính theo giaù trò thöïc teá (xem coät 10 baûng 1). Trong cuøng khoaûng thôøi gian naøy, laõi suaát tieàn göûi ñoàng Won ngaén haïn chuaån ñöôïc giaûm töø 14,4% xuoáng coøn 6%. Baûng 1: Laõi suaát danh nghóa vaø thöïc teá ôû Haøn Quoác Laõi suaát thò tröôøng chôï ñena Laõi suaát cuûa caùc traùi phieáu coâng ty Laõi suaát cuûa caùc traùi phieáu chính phuû Laõi suaát cho vay cuûa ngaân haøngb Naêm Chæ soá giaûmphaùt GDP (tyû leä thay ñoåi) Danh nghóa Thöïc teá Danh nghóa Thöïc teá Danh nghóa Thöïc teá Danh nghóa Thöïc teá (1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9) (10) 1979 21,2 42,4 21,2 26,7 5,5 25,2 4,0 19,0 -2,2 1980 25,6 45,0 19,4 30,1 4,5 29,8 3,2 23,4 -2,2 1981 15,9 35,3 19,4 24,4 8,5 23,6 7,7 19,8 +3,9 1982 7,1 30,6 23,5 17,3 10,2 17,3 10,2 12,5 +5,4 1983 3,0 25,8 22,8 14,2 11,2 13,8 10,8 10,0 +7,0 1984 3,9 24,7 20,7 14,2 10,2 14,2 10,2 10,6 +6,6 (Nguoàn: Nieân giaùm thoáng keâ kinh teá – Haøn Quoác a - Soá lieäu ñieàu tra cuûa Ngaân haøng Haøn Quoác b - Laõi suaát tieàn vay Ngaân haøng thôøi haïn 1 naêm c - Laõi suaát thöïc teá = Laõi suaát danh nghóa – Tyû leä thay ñoåi cuûa chæ soá giaûm phaùt GNP) Ñeå ñaït ñöôïc ñieàu naøy, ngaân haøng Haøn Quoác khoâng söû duïng tyû giaù hoái ñoaùi nhö laø moät bieán toá gaây aùp löïc cho vieäc oån ñònh möùc giaù trong nöôùc, thay vaøo ñoù tyû giaù hoái ñoaùi danh nghóa ñöôïc quaûn lyù theo kieåu thay ñoåi nhoû gioït - 18 - khoâng chính thöùc nhaèm ñieàu chænh thuï ñoäng theo söï giaûm suùt cuûa laïm phaùt trong nöôùc. Vì vaäy, khi ñaûm baûo ñöôïc söï oån ñònh giaù caû, Haøn Quoác cuõng traùnh ñöôïc hoäi chöùng ñaùnh giaù quaù cao tyû giaù hoái ñoaùi. Vieäc giaûm laõi suaát danh nghóa khi laïm phaùt chaäm laïi, trong khi vaãn duy trì tyû leä giaûm daàn cuûa ñoàng Won so vôùi ñoàng ñoâla nhaèm phaûn aùnh ñöôïc söï cheânh leäch laïm phaùt giöõa Haøn Quoác vaø Myõ ñaõ haïn cheá ñöôïc söï khuyeán khích thaùi quaù ñoái vôùi vieäc chuyeån voán nöôùc ngoaøi vaøo neàn kinh teá Haøn Quoác. Thaäm chí khi tình traïng ñoù xaûy ra, chính phuû Haøn Quoác vaãn duy trì söï kieåm soaùt chaët cheõ ñoái vôùi taøi khoaûn voán nhaèm haïn cheá söï gia taêng hôn nöõa tình traïng nôï quoác teá trong quaù trình töï do hoùa. Chính phuû Haøn Quoác ñaõ thaønh coâng trong vieäc giaûm laõi suaát danh nghóa xuoáng möùc phuø hôïp trong khi vaãn giöõ cho laõi suaát thöïc teá ôû möùc döông, maëc duø vaãn thaáp hôn möùc caân baèng thò tröôøng. Ngaân haøng Haøn Quoác cuõng giaûm yeâu caàu veà döï tröõ khi chính saùch taøi khoaù ñöôïc caûi thieän, nhöng tín duïng cuûa ngaân haøng trung öông ñoái vôùi caùc ngaân haøng thöông maïi vaø luoàng tö baûn nöôùc ngoaøi vaøo ñaát nöôùc vaãn bò haïn cheá ñeå ñaûm baûo möùc giaûm phaùt mong muoán maø vaãn khoâng ñaùnh giaù quaù cao tyû giaù hoái ñoaùi. Chính phuû Haøn Quoác cuõng giaûm möùc gia taêng cuûa tieàn löông xuoáng. Keát quaû laø vieäc thaét chaët tieàn teä ñöôïc thöïc hieän trong khi laõi suaát thöïc ñöôïc giöõ ôû möùc döông vaø khaù oån ñònh theo ñaïo luaät. Ñieàu naøy coù yù nghóa laø ñeå giaûm laïm phaùt, heä thoáng ngaân haøng Haøn Quoác noùi chung phaûi haïn cheá tín duïng cho khu vöïc tö nhaân. Tuy nhieân, do thaâm huït veà taøi khoùa cuûa chính phuû Haøn Quoác ñoàng thôøi ñöôïc giaûm ñi, luoàng ngaân quyõ thöïc teá coù theå cho vay ñoái vôùi khu vöïc tö nhaân ñaõ taêng leân. Do vaäy ñaõ giaûm bôùt söùc eùp cuûa cung ñoái vôùi haøng hoùa trong nöôùc. Khoâng caàn phaûi coù söï haïn cheá tín duïng roøng ñoái vôùi khu vöïc tö nhaân moät khi chính phuû Haøn Quoác vaø caùc cô quan chuyeân traùch khoâng coøn höôùng luoàng tín duïng ngaân haøng vaøo baûn thaân mình. Maëc duø coù nhöõng khoù khaên, vieäc oån ñònh thaønh coâng giaù caû trong nöôùc trong khi vaãn giöõ ñöôïc khaû naêng caïnh tranh ngoaïi thöông coù nhöõng lôïi ích tieàm naêng to lôùn. Trong moät soá naêm sau khi chöông trình oån ñònh hoùa thaønh coâng (thôøi kyø 1981 – 1984) söï taêng tröôûng GNP vaø söï phaùt trieån veà taøi chính cuûa Haøn Quoác thöïc söï laø ñaùng keå. Vieäc taêng nhanh caùc luoàng taøi chính trong neàn kinh teá Haøn Quoác cho pheùp nöôùc naøy traû ñöôïc nhieàu nôï nöôùc ngoaøi thoâng qua thaëng dö thöông maïi. Tieàn göûi ngaân haøng khoâng chæ tieáp tuïc taêng maïnh so vôùi GNP maø cô caáu thôøi haïn cuûa caùc nguoàn taøi chính coâng ty cuõng ñöôïc keùo daøi ñaùng keå. - 19 - CHÖÔNG 2: LAÏM PHAÙT VAØ VAÁN ÑEÀ KIEÅM SOAÙT LAÏM PHAÙT ÔÛ VIEÄT NAM TRONG THÔØI GIAN QUA Ngaøy 13/01/1981, Ban Bí thö Trung öông Ñaûng ñaõ ban haønh chæ thò 100/CT veà coâng taùc môû roäng vaø khoaùn saûn phaåm ñeán ngöôøi lao ñoäng. Song song ñoù, Chính phuû cuõng ñaõ ban haønh quyeát ñònh soá 25/CP veà moät soá chuû tröông vaø bieän phaùp nhaèm phaùt huy quyeàn chuû ñoäng saûn xuaát kinh doanh vaø quyeàn töï chuû taøi chính cuûa caùc xí nghieäp quoác doanh. Ñoù laø caùc bieän phaùp maø Vieät Nam ñaõ söû duïng ñeå quaûn lyù neàn kinh teá maø cuï theå laø tình traïng giaù caû leo thang trong giai ñoaïn ñaàu sau khi chieán tranh chaám döùt, ñaát nöôùc hoaøn toaøn thoáng nhaát, nhöng ñôøi soáng kinh teá xaõ hoäi cuûa Vieät Nam phaûi ñöông ñaàu vôùi muoân vaøn khoù khaên: nhöõng haäu quaû kinh teá xaõ hoäi naëng neà sau chieán tranh, cuoäc caûi taïo coâng thöông nghieäp tö baûn tö doanh vaø caûi taïo noâng nghieäp ôû mieàn Nam ñaõ khieán cho naêng löïc saûn xuaát cuûa neàn kinh teá bò giaûm suùt, chieán tranh lieân tieáp xaûy ra ôû bieân giôùi phía Baéc vaø phía Nam buoäc Nhaø nöôùc phaûi huy ñoäng taát caû caùc nguoàn löïc ñeå ñaûm baûo an ninh quoác phoøng, vaø theâm vaøo ñoù söï caám vaän bao vaây kinh teá cuûa Myõ vaø caùc nöôùc phöông Taây… Thaønh coâng cuûa chính saùch naøy laø cho pheùp ngöôøi noâng daân söû duïng coù hieäu quaû toaøn boä phaàn ñaát nhaän khoaùn cuûa mình vaø goùp phaàn laøm cho saûn löôïng löông thöïc taêng töø 14,4 trieäu taán naêm 1980 leân 15 trieäu taán naêm 1981. Tuy nhieân, do vaãn toàn taïi cô cheá quaûn lyù keá hoaïch taäp trung neân nhöõng chính saùch caûi caùch treân chöa theå giuùp Vieät Nam thoaùt khoaûi khoù khaên, neàn kinh teá vaãn ñang trong tình traïng thieáu huït. Tình hình caøng toài teä hôn khi cuoäc caûi caùch giaù - löông - tieàn trong naêm 1985 bò thaát baïi, khieán cho giaù caû haøng hoaù caøng leo thang döõ doäi, ñaåy neàn kinh teá rôi vaøo voøng xoaùy sieâu laïm phaùt vaø ñaït tôùi ñænh ñieåm vaøo naêm 1986 leân tôùi 774,7%. 2.1 LAÏM PHAÙT VAØ KIEÅM SOAÙT LAÏM PHAÙT GIAI ÑOAÏN TÖØ NAÊM 2000 TRÔÛ VEÀ TRÖÔÙC 2.1.1 Sieâu laïm phaùt – giai ñoaïn töø 1986 ñeán 1991 2.1.1.1 Tình hình laïm phaùt vaø kieåm soaùt laïm phaùt Ñaïi hoäi Ñaûng toaøn quoác laàn thöù VI (12/1986) ñöôïc coi laø ñieåm moác cuûa coâng cuoäc ñoåi môùi kinh teá ôû Vieät Nam. Ruùt kinh nghieäm nhöõng sai laàm trong quaûn lyù kinh teá nhöõng naêm truôùc, Ñaïi hoäi ñaõ quyeát ñònh ñoåi môùi trieät ñeå cô cheá quaûn lyù kinh teá vôùi nhöõng noäi dung cô baûn nhö: phaùt trieån neàn kinh teá haøng hoaù nhieàu thaønh phaàn; chuyeån ñoåi neàn kinh teá vaän haønh theo cô cheá keá hoaïch hoaù taäp trung sang cô cheá thò tröôøng coù söï quaûn lyù cuûa nhaø nöôùc; thöïc - 20 - hieän môû cöûa kinh teá vaø naâng cao hoaït ñoäng kinh teá ñoái ngoaïi, thöïc haønh daân chuû trong moïi maët cuûa neàn kinh teá xaõ hoäi. Treân cô sôû Nghò quyeát cuûa Ñaïi hoäi Ñaûng VI, trong giai ñoaïn naøy, Chính phuû ñaõ thöïc hieän haøng loaït caùc cuoäc caûi caùch maïnh meõ veà noâng nghieäp, coâng nghieäp, taøi chính, tieàn teä, môû roäng ngoaïi thöông, thu huùt voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi... Keát quaû laø neàn kinh teá Vieät Nam ñaõ coù nhöõng chuyeån bieán tích cöïc, taêng tröôûng kinh teá daàn ñi vaøo oån ñònh vaø khoâng ngöøng taêng leân töø 2,84% naêm 1986 taêng leân 5,8% vaøo naêm 1990. Baûng 2: Tình hình taêng tröôûng vaø laïm phaùt giai ñoaïn 1986 -1991 - 200,00 400,00 600,00 800,00 CPI (%) 774,70 373,00 223,10 34,70 67,50 67,30 GDP (%) 2,84 3,63 5,10 4,68 5,10 5,80 1986 1987 1988 1989 1990 1991 (Nguoàn: Toång cuïc thoáng keâ) Maëc duø ñaït ñöôïc nhöõng thaønh töïu ñaùng ghi nhaän nhö treân veà taêng tröôûng kinh teá, nhöng giai ñoaïn naøy Vieät Nam cuõng chöùng kieán nhöõng côn soát laïm phaùt nghieâm troïng xaûy ra, lieân tuïc töø naêm 1986 ñeán naêm 1988 laïm phaùt taêng ôû ba con soá naêm 1986 laø 774,7%, naêm 1987 laø 373%, naêm 1988 laø 223,1%. Laïm phaùt taêng cao ñaõ laøm aûnh höôûng raát lôùn ñeán moïi maët cuûa neàn kinh teá xaõ hoäi. Nhöõng haäu quaû cuûa tình traïng sieâu laïm phaùt xaûy ra trong giai ñoaïn naøy: - Ñoàng tieàn bò maát giaù nghieâm troïng khieán cho ñôøi soáng cuûa ngöôøi daân ngaøy caøng gaëp nhieàu khoù khaên, caùc khoaûn nhaän töø löông khoâng ñuû ñaûm baûo cho nhu caàu chi tieâu toái thieåu haøng ngaøy; - Ñeå ñoái phoù vôùi vieäc ñoàng tieàn bò maát giaù, ngöôøi daân ñaõ gia taêng vieäc mua saém tích tröõ haøng hoaù, mua vaøng, ngoaïi teä vaø baát ñoäng saûn ñeå döï phoøng - 21 - cho söï suït giaûm giaù trò cuûa ñoàng tieàn. Keát quaû laø giaù vaøng vaø ngoaïi teä taêng giaù lieân tuïc, vaø trôû thaønh moät phöông tieän thanh toaùn song song vôùi tieàn noäi teä; - Giaù caû leo thang, haøng hoaù khan hieám, söùc mua gia taêng ñaõ taïo ñieàu thuaän lôïi cho naïn ñaàu cô tích tröõ haøng hoaù ñeå truïc lôïi, buoân laäu dieãn ra maïnh meõ. Ñieàu naøy laøm cho tình traïng mua baùn vaøng, ngoaïi teä caøng dieãn ra maïnh meõ hôn, keùo theo khoái löôïng tieàn raát lôùn trong löu thoâng; - Thu chi ngaân saùch bò maát caân ñoái nghieâm troïng, caùc khoaûn chi ngaân saùch taêng leân lieân tuïc bôûi vì giaù caû taêng laøm gia taêng chi tieâu ngaân saùch vaø gia taêng buø loã cho khu vöïc kinh teá quoác doanh. Trong khi ñoù caùc khoaûn thu töø thueá chuû yeáu döïa vaøo khu vöïc kinh teá nhaø nöôùc, khu vöïc maø ña soá caùc doanh nghieäp laøm aên thua loã, do ñoù, nguoàn thu raát haïn heïp vaø taêng khoâng ñaùng keå. Ñieàu naøy laøm cho tình traïng thaâm huït ngaân saùch ôû möùc cao vaø keùo daøi; - Ñoàng tieàn bò maát giaù khieán cho nguoàn voán huy ñoäng vaøo trong heä thoáng ngaân haøng giaûm suùt nghieâm troïng, trong khi ñoù nhu caàu boå sung voán ñeå buø ñaép nguoàn voán thieáu huït do laøm aên thua loã vaø mua saém nguyeân vaät lieäu töø caùc doanh nghieäp laïi taêng leân, laøm cho tình traïng thieáu voán ngaøy caøng trôû neân gay gaét; - Giaù caû taêng cao trong khi nguoàn voán vaø nguoàn cung caáp nguyeân vaät lieäu laïi trôû neân khan hieám, caùc doanh nghieäp khoâng ñuû naêng löïc ñeå duy trì hoaït ñoäng saûn xuaát vaø chaïy theo söï bieán ñoäng cuûa giaù caû, keát quaû laø saûn xuaát bò suït giaûm, thaát nghieäp gia taêng, ñieàu naøy caøng laøm cho ñôøi soáng cuûa ngöôøi daân caøng khoù khaên hôn khi phaàn lôùn lao ñoäng laøm vieäc trong khu vöïc nhaø nöôùc. 2.1.1.2 Nguyeân nhaân vaø caùc bieän phaùp kieåm soaùt laïm phaùt 2.1.1.2.1 Nguyeân nhaân gaây ra tình traïng sieâu laïm phaùt thôøi kyø naøy Veà maët lyù thuyeát, ôû baát cöù ñaâu vaø baát cöù thôøi ñieåm naøo, laïm phaùt taêng cao vaø keùo daøi luoân luoân gaén lieàn vôùi vieäc phaùt haønh tieàn giaáy quaù möùc vaøo trong löu thoâng ñeå buø ñaép thaâm huït ngaân saùch Nhaø nöôùc. Nhìn vaøo dieãn bieán laïm phaùt cuûa Vieät Nam giai ñoaïn naøy, laïm phaùt taêng raát cao ôû möùc töø hai ñeán ba con soá vaø keùo daøi lieân tuïc töø naêm 1986 cho ñeán naêm 1991. Nhö vaäy roõ raøng, nguyeân nhaân chính gaây ra laïm phaùt ôû Vieät Nam thôøi gian naøy laø do phaùt haønh tieàn giaáy quaù möùc ñeå buø ñaép thaâm huït ngaân saùch (hôn 50% khoaûn thaâm huït ngaân saùch ñöôïc buø ñaép baèng nguoàn phaùt haønh tieàn giaáy), laøm cho khoái löôïng tieàn maët trong löu thoâng taêng leân raát nhanh, ñieàu naøy cuõng ñoàng nghóa vôùi vieäc laøm gia taêng toång caàu trong neàn kinh teá. Trong khi ñoù, neàn saûn xuaát trong nöôùc coøn keùm phaùt trieån vaø chòu söï chi phoái raát lôùn cuûa caùc - 22 - doanh nghieäp nhaø nöôùc, caùc doanh nghieäp ngoaøi quoác doanh nhìn chung vaãn chöa coù ñieàu kieän ñeå phaùt trieån maïnh. Do ñoù, saûn phaåm haøng hoaù saûn xuaát ra cuõng khoâng nhieàu vaø chaát löôïng cuõng khoâng cao, khoâng ñaùp öùng ñöôïc söï gia taêng nhanh choùng trong toång caàu. Keát quaû laø caùc moái quan heä cung - caàu, tieàn - haøng bò maát caân ñoái nghieâm troïng, moät khoái löôïng tieàn lôùn hôn duøng ñeå mua moät khoái löôïng haøng hoaù ít oûi, cung khoâng ñaùp öùng ñöôïc caàu, khieán cho giaù caû taêng leân. Söï maát caân ñoái tieàn - haøng caøng gia taêng khi nieàm tin cuûa daân chuùng vaøo giaù trò cuûa ñoàng tieàn bò giaûm suùt nghieâm troïng. Chöùc naêng cuûa tieàn duøng laøm phöông tieän caát tröõ bò bieán maát, moïi ngöôøi chæ giöõ raát ít tieàn trong tuùi ñeå phuïc vuï cho nhu caàu chi tieâu toái thieåu haøng ngaøy, khi coù tieàn trong tay hoï laäp töùc chi tieâu ñeå mua saém haøng hoaù, vaøng, ngoaïi teä… Ñieàu naøy laøm cho toác ñoä chu chuyeån tieàn teä gia taêng nhanh choùng maø khoâng caàn thanh toaùn qua ngaân haøng, nhieàu loaïi haøng hoaù tieâu duøng khoâng coøn mang tính chaát ñeå söû duïng maø trôû thaønh moät thöù haøng hoaù duøng ñeå mua ñi baùn laïi kieám lôøi, ñieàu naøy caøng laøm giaù caû gia taêng nhanh hôn. Nhö vaäy, vôùi söï gia taêng nhanh choùng trong phaùt haønh tieàn vaø toác ñoä chu chuyeån cuûa tieàn so vôùi toác ñoä taêng tröôûng cuûa haøng hoaù ñaõ laøm cho laïm phaùt taêng leân raát cao ñeán vaøi traêm phaàn traêm. Laïm phaùt taêng cao laøm cho taêng tröôûng kinh teá giai ñoaïn naøy trôû neân voâ nghóa vì möùc taêng tröôûng thöïc laø con soá aâm, vì theá, ñeå oån ñònh vaø phaùt trieån kinh teá, ñieàu caàn thieát nhaát cuûa Nhaø nöôùc trong giai ñoaïn naøy laø phaûi kieåm soaùt ñöôïc laïm phaùt. 2.1.1.2.2 Bieän phaùp kieåm soaùt laïm phaùt thôøi kyø 1986 – 1991 Tröôùc tình hình laïm phaùt xaûy ra nghieâm troïng, ñeå ñöa neàn kinh teá thoaùt khoûi voøng xoaùy sieâu laïm phaùt vaø oån ñònh kinh teá, Nhaø nöôùc ñaõ thöïc hieän ñoàng boä caùc giaûi phaùp bao goàm: - Cô caáu laïi heä thoáng ngaân haøng vaø thöïc hieän haøng loaït caùc bieän phaùp maïnh lieân quan ñeán chính saùch tieàn teä Töø naêm 1988, vôùi Nghò ñònh 53/HÑBT do Hoäi ñoàng Boä tröôûng ban haønh, heä thoáng ngaân haøng Vieät Nam ñaõ chuyeån töø moät caáp thaønh hai caáp, bao goàm ngaân haøng nhaø nöôùc thöïc hieän chöùc naêng quaûn lyù nhaø nöôùc veà maët tieàn teä vaø tín duïng, vaø heä thoáng ngaân haøng thöông maïi thöïc hieän chöùc naêng kinh doanh tieàn teä vaø tín duïng. Vaø ñeán naêm 1990, Phaùp leänh ngaân haøng ra ñôøi ñaõ ñaùnh daáu moät söï thay ñoåi veà heä thoáng ngaân haøng baèng vieäc quy ñònh roõ quyeàn haïn vaø nghóa vuï cuûa ngaân haøng nhaø nöôùc trong vieäc ñöa ra caùc chính saùch tieàn teä vaø höôùng daãn - 23 - kieåm tra heä thoáng ngaân haøng. Ñieàu naøy ñaõ taïo ñieàu kieän thuaän lôïi cho söï phaùt trieån cuûa heä thoáng ngaân haøng Vieät Nam sau naøy. Veà chính saùch ñieàu haønh laõi suaát ñaõ coù nhöõng böôùc ñoät phaù ñeå chuyeån daàn theo höôùng gaén vôùi thò tröôøng, theå hieän baèng Quyeát ñònh soá 39/HÑBT ngaøy 10/04/1989 veà vieäc quy ñònh cô cheá ñieàu haønh laõi suaát theo cô cheá thò tröôøng, theo ñoù: laõi suaát tín duïng phaûi buø ñaép ñöôïc tyû leä laïm phaùt, khuyeán khích caùc toå chöùc, caù nhaân göûi tieàn vaøo ngaân haøng; laõi suaát phaûi phuïc vuï cho kinh doanh coù hieäu quaû. Treân cô sôû quyeát ñònh naøy, laõi suaát tín duïng ñaõ daàn ñöôïc ñieàu chænh vaø töø ngaøy 10/05/1989 laõi suaát tieàn göûi ngaân haøng ñaõ ñöôïc naâng leân 13%/thaùng nhaèm thu huùt löôïng tieàn göûi töø trong daân chuùng, qua ñoù goùp phaàn laøm giaûm bôùt khoái löôïng tieàn trong löu thoâng vaø coù voán ñeå phuïc vuï cho ñaàu tö phaùt trieån. Vôùi vieäc taêng laõi suaát laàn naøy, coù leõ nhö laø ñoàng tieàn trong nöôùc ñaõ taêng giaù trôû laïi, ñieàu naøy gaây ra moät taùc ñoäng taâm lyù raát lôùn vaø keát quaû laø moät khoái löôïng lôùn tieàn teä ñaõ ñöôïc huy ñoäng vaøo trong heä thoáng ngaân haøng, giuùp laøm giaûm bôùt nhu caàu chi tieâu trong daân chuùng. - Thöïc hieän nhöõng caûi caùch saâu roäng trong saûn xuaát noâng nghieäp Ngaøy 05/04/1988, Boä Chính trò ra Nghò quyeát soá 10 veà ñoåi môùi quaûn lyù trong noâng nghieäp, ñaây laø moät böôùc tieán xa hôn so vôùi noäi dung khoaùn ñöôïc thöïc hieän vaøo naêm 1981. Caùc hoä noâng daân ñöôïc coi laø nhöõng ñôn vì kinh teá töï chuû, ñieàu naøy cho pheùp noâng daân ñöôïc laøm chuû hoaøn toaøn coâng vieäc saûn xuaát cuûa hoï vaø chæ phaûi noäp thueá cho nhaø nöôùc theo luaät ñònh. Nhôø ñoù, caùc nguoàn löïc cuûa moãi hoä noâng daân ñöôïc huy ñoäng ñeán möùc toái ña vaø söû duïng moät caùch coù hieäu quaû nhaát. - Xaây döïng nhöõng haønh lang phaùp lyù taïo ñieàu kieän cho caùc thaønh phaàn kinh teá phaùt trieån Ngaøy 14/11/1987, Hoäi ñoàng Boä tröôûng ñaõ ban haønh Quyeát ñònh 217/HÑBT nhaèm trao quyeàn töï chuû trong saûn xuaát kinh doanh cho caùc xí nghieäp quoác doanh. Theo ñoùù, caùc doanh nghieäp Nhaø nöôùc chæ coøn phaûi noäp thueá cho Nhaø nöôùc thay vì phaûi thöïc hieän haøng loaït caùc chæ tieâu keá hoaïch phaùp leänh nhö tröôùc ñaây. Beân caïnh ñoù nhaèm taïo moâi tröôøng phaùp lyù ñeå khuyeán khích thaønh phaàn kinh teá tö nhaân phaùt trieån, ngaøy 09/03/1988, Chính phuû ñaõ ban haønh Nghò ñònh soá 27/NÑ veà kinh teá tö doanh vaø soá 29/NÑ veà kinh teá gia ñình, cho pheùp tö nhaân ñöôïc quyeàn töï do kinh doanh trong caùc lónh vöïc kinh teá maø phaùp luaät cho pheùp. Ñoàng thôøi, nôùi loûng söï ñoäc quyeàn cuûa nhaø nöôùc veà ngoaïi thöông, ngaân haøng, kinh doanh vaøng baïc, ñaù quyù. - Thöïc hieän chieán löôïc môû cöûa neàn kinh teá, thu huùt luoàng voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi vaø khuyeán khích ñaåy maïnh hoaïi ñoäng xuaát nhaäp khaåu - 24 - Ngaøy 29/12/1987 Luaät Ñaàu tö nöôùc ngoaøi ñaõ ñöôïc ban haønh taïo ra moät haønh lang phaùp lyù nhaèm thu huùt voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi. Ngaøy 10/09/1989, Nghò ñònh 64/NÑ-HÑBT do Hoäi ñoàng Boä tröôûng ban haønh ñaõ taïo ra moät böôùc ñoät phaù veà cô cheá chính saùch trong hoaït ñoäng xuaát nhaäp khaåu, theo ñoù caùc doanh nghieäp thuoäc moïi thaønh phaàn kinh teá ñöôïc quyeàn xuaát khaåu tröïc tieáp caùc saûn phaåm do mình laøm ra vaø nhaäp khaåu nguyeân vaät lieäu phuïc vuï cho hoaït ñoäng saûn xuaát cuûa mình. - Xoaù boû cô cheá ñieàu haønh giaù caû baèng caùc bieän phaùp haønh chính tröôùc ñaây. Thay vaøo ñoù, Nhaø nöôùc chæ quaûn lyù giaù moät soá maët haønh chuû yeáu nhö: ñieän, nöôùc, vieãn thoâng, xaêng daàu, vaän taûi. Coøn caùc maët haøng nhaø nöôùc khoâng quaûn lyù thì ñöôïc pheùp hình thaønh treân cô sôû quan heä cung caàu treân thò tröôøng, khi caàn thieát nhaø nöôùc coù theå can thieäp thoâng qua caùc bieän phaùp giaùn tieáp nhö hoã trôï voán, laõi suaát, trôï caáp. Nhö vaäy, baèng nhöõng giaûi phaùp ñoàng boä ñeå thu huùt bôùt löôïng tieàn trong löu thoâng vaø ñaåy maïnh phaùt trieån neàn saûn xuaát haøng hoaù, tình hình laïm phaùt giai ñoaïn naøy tuy cao nhöng cuõng ñaõ coù nhöõng chuyeån bieán tích cöïc töø choã ba con soá töø naêm 1986 ñeán naêm 1988 ñaõ giaûm xuoáng coøn 34,7% vaøo naêm 1989. Tuy nhieân do laõi suaát tín duïng taêng cao vaø laïi döôïc söû duïng chuû yeáu ñeå caáp voán boå sung cho khu vöïc nhaø nöôùc vôùi laõi suaát thaáp ñaõ laøm taêng löôïng tieàn trong löu thoâng vaø giaûm hieäu quaû hoaït ñoäng cho vay tín duïng. Ñieàu naøy buoäc Nhaø nöôùc phaûi taêng chi ngaân saùch ñeå buø loã cho hoaït ñoäng cuûa ngaân haøng vaø taøi trôï laõi suaát cho vay ñoái vôùi khu vöïc nhaø nöôùc. Keát quaû löôïng tieàn trong löu thoâng laïi taêng leân, thaâm huït ngaân saùch cuõng taêng theâm, laøm cho laïm phaùt taêng trôû laïi vaøo caùc naêm cuoái cuûa giai ñoaïn naøy: 67,5% ôû naêm 1990 vaø 67,3% ôû naêm 1991. 2.1.2 Laïm phaùt giai ñoaïn töø 1992 ñeán 1999 2.1.2.1 Dieãn bieán tình hình laïm phaùt Nhöõng dieãn bieán tình hình kinh teá xaõ hoäi phöùc taïp caùc naêm 1986-1991 khieán cho noãi lo veà vieäc quay trôû laïi tình traïng sieâu laïm phaùt laø raát lôùn. Chính vì vaäy moät trong nhöõng muïc tieâu troïng taâm cuûa nöôùc ta trong chieán löôïc phaùt trieån kinh teá xaõ hoäi giai ñoaïn naøy laø phaûi kieåm soaùt vaø ñaåy luøi ñöôïc laïm phaùt nhaèm oån ñònh ñôøi soáng kinh teá xaõ hoäi, taïo ra moâi tröôøng thuaän lôïi ñeå thu huùt voán ñaàu tö, phaùt trieån kinh teá. Xaùc ñònh nguyeân nhaân chính gaây ra tình traïng sieâu laïm phaùt nhöõng naêm tröôùc laø do taêng phaùt haønh tieàn giaáy quaù möùc ñeå buø ñaép thaâm huït ngaân saùch vaø söï phaùt trieån yeáu keùm cuûa neàn saûn xuaát haøng hoaù trong nöôùc. Vì vaäy, ñeå kieåm soaùt ñöôïc laïm phaùt vaø ñaït ñöôïc muïc tieâu taêng tröôûng, Nhaø nöôùc ñaõ aùp duïng ñoàng boä caùc chính saùch taøi - 25 - khoaù vaø tieàn teä thaét chaët, cuøng vôùi caùc bieän phaùp ñeå ñaåy maïnh phaùt trieån kinh teá, khai thaùc caùc nguoàn löïc trong nöôùc, thu huùt nguoàn voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi, vaø môû roäng thò tröôøng xuaát khaåu... Keát quaû laø neàn kinh teá ñaït ñöôïc nhöõng thaønh töïu ñaùng ghi nhaän, ñaëc bieät laø taêng tröôûng kinh teá taêng ñeàu vaø oån ñònh ôû möùc cao, lieân tuïc töø naêm 1992 ñeán 1997 taêng tröôûng duy trì treân möùc 8%/naêm, maëc duø naêm 1998 vaø 1999 coù giaûm xuoáng nhöng ñoù laø do aûnh höôûng cuûa cuoäc khuûng hoaûng taøi chính Chaâu Aù. Baûng 3: Tình hình laïm phaùt vaø taêng tröôûng giai ñoaïn 1992 - 1999 - 5,00 10,00 15,00 20,00 CPI (%) 17,50 5,20 14,40 12,70 4,80 3,60 9,20 0,10 GDP (%) 8,70 8,10 8,80 9,50 9,30 8,20 5,80 4,80 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 (Nguoàn: Toång cuïc thoáng keâ) Veà tình hình laïm phaùt, nhìn vaøo ñoà thò treân, coù theå nhaän thaáy raèng tình hình laïm phaùt giai ñoaïn naøy tuy coù ôû möùc thaáp hôn so vôùi caùc naêm tröôùc nhöng xu höôùng bieán ñoäng laø khoâng roõ neùt. Trong hai naêm ñaàu, laïm phaùt coù xu höôùng giaûm thaáp roõ reät töø 67,3% vaøo naêm 1991 ñaõ giaûm xuoáng nhanh choùng vaøo naêm 1992 laø 17,5% vaø giaûm haún vaøo naêm 1993 xuoáng coøn moät con soá laø 5,2%. Sau ñoù, laïm phaùt laïi ñoät ngoät taêng leân cao ôû möùc hai con soá laø 14,4% vaøo naêm 1994 vaø laïi coù xu höôùng giaûm xuoáng ôû ba naêm sau ñoù, naêm 1995 laø 12,7%, naêm 1996 laø 4,8% vaø naêm 1997 laø 3,6%. Ñeán naêm 1998, laïm phaùt laïi ñoät bieán taêng cao gaàn hai con soá ôû möùc 9,2% vaø sau ñoù laïi giaûm xuoáng coøn 0,1% vaøo naêm 1999. Roõ raøng vôùi söï bieán ñoäng thaát thöôøng nhö vaäy, raát khoù nhaän dieän ñöôïc xu höôùng bieán ñoäng cuûa laïm phaùt ôû Vieät Nam giai ñoaïn naøy. - 26 - Veà maët lyù thuyeát, giöõa taêng tröôûng vaø laïm phaùt coù moät moái lieân heä qua laïi, kích thích taêng tröôûng seõ laøm gia taêng laïm phaùt vaø ngöôïc laïi, neáu laøm giaûm laïm phaùt seõ laøm giaûm taêng tröôûng. Vôùi laäp luaän nhö vaäy, tình hình laïm phaùt ôû Vieät Nam giai ñoaïn naøy chöùa ñöïng nhieàu maâu thuaãn so vôùi söï bieán ñoäng cuûa taêng tröôûng kinh teá töø naêm 1993 cho ñeán 1996, taêng tröôûng kinh teá coù xu höôùng taêng leân, nhöng laïm phaùt laïi thay ñoåi luùc leân luùc xuoáng. Xeùt trong hai naêm 1995 vaø 1996, taêng tröôûng ôû möùc cao nhaát trong giai ñoaïn naøy nhöng laïm phaùt laïi giaûm xuoáng vaø qua naêm 1998 taêng tröôûng giaûm nhöng laïm phaùt laïi taêng cao. Ngöôïc laïi, xeùt trong boán naêm töø 1994 ñeán 1997 laø xu höôùng giaûm laïm phaùt roõ reät töø 14,4% naêm 1994 xuoáng coøn 3,6% naêm 1997, neáu cho laø Nhaø nöôùc coù caùc bieän phaùp laøm giaûm laïm phaùt thì khi laïm phaùt giaûm xuoáng seõ laøm cho taêng tröôûng chaäm laïi, nhöïa thöïc teá taêng tröôûng vaãn ôû möùc cao 9,3% vaøo naêm 1997 (naêm laïm phaùt giaûm thaáp). Ñeán ñaây coù theå keát luaän raèng, nguyeân nhaân gaây ra laïm phaùt giai ñoaïn naøy laø khoâng roõ raøng, vaø söï bieán ñoäng thaát thöôøng cuûa laïm phaùt trong moái quan heä vôùi taêng tröôûng, cho thaáy raèng, chæ soá giaù tieâu duøng laø khoâng oån ñònh vaø chòu taùc ñoäng raát lôùn bôûi caùc yeáu toá beân trong cuûa noù, ñoù laø caùc nhoùm haøng hoaù trong roå haøng hoaù duøng ñeå tính chæ soá giaù. Roå haøng hoùa Vieät Nam ñeå tính chæ soá giaù tieâu duøng goàm 300 maët haøng, phaân thaønh 10 nhoùm haøng hoaù laø: löông thöïc, thöïc phaåm; ñoà uoáng, thuoác laù; may maëc, giaøy deùp, muõ noùn; nhaø ôû vaø vaät lieäu xaây döïng; thieát bò vaø ñoà duøng gia ñình; döôïc phaåm vaø y teá; phöông tieän ñi laïi, böu ñieän; giaùo duïc; vaên hoùa, theå thao, giaûi trí; caùc loaïi haøng hoùa, dòch vuï khaùc. Trong caùc nhoùm haøng hoùa naøy, theo thöïc teá kieåm nghieäm, chæ soá giaù tieâu duøng taêng voït ôû caùc naêm 1994, 1995 vaø 1998 ñoù laø do nhoùm haøng löông thöïc, thöïc phaåm ñoät bieán taêng leân ôû caùc naêm ñoù. Nhö vaäy, neáu loaïi tröø söï bieán ñoäng thaát thöôøng cuûa nhoùm haøng naøy ra khoûi roå haøng hoùa ñeå tính chæ soá giaù tieâu duøng ôû caùc naêm ñoù thì laïm phaùt laø oån ñònh vaø ôû möùc döôùi hai con soá. 2.1.2.2 Nguyeân nhaân vaø caùc bieän phaùp kieåm soaùt laïm phaùt 2.1.2.2.1 Nguyeân nhaân gaây ra laïm phaùt Theo lyù thuyeát, trong giai ñoaïn neàn kinh teá ñang taêng tröôûng naøy, ta coù theå keát luaän raèng nguyeân nhaân chuû yeáu gaây ra laïm phaùt trong giai ñoaïn naøy laø do caàu keùo theå hieän qua caùc maët sau: - Veà chi tieâu cuûa daân chuùng, qua tình hình bieán ñoäng cuûa chæ soá giaù tieâu duøng ta coù theå keát luaän raèng nhu caàu chi tieâu mua saém cuûa daân chuùng coù taêng leân trong giai ñoaïn naøy, vì vôùi neàn kinh teá ñang taêng tröôûng vaø söï thu huùt voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi, tình traïng thaát nghieäp seõ giaûm xuoáng vaø thu nhaäp - 27 - cuûa ngöôøi daân seõ taêng leân, hôn nöõa, neáu söùc mua giaûm thì chæ soá giaù seõ coù daáu hieäu giaûm xuoáng. - Veà chi tieâu ñaàu tö, toång soá voán ñaàu tö taêng ñeàu haøng naêm töø 64,7 ngaøn tyû naêm 1992 taêng leân 99,8 ngaøn tyû vaøo naêm 1999. Maëc duø voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi coù suït giaûm vaøo caùc naêm 1998 vaø 1999, nhöng ñöôïc thay theá vaø boå sung baèng voán ñaàu tö trong nöôùc, ñaëc bieät laø voán ñaàu tö cuûa tö nhaân. Ñieàu naøy cuõng goùp phaàn laøm taêng toång cung. Baûng 4: Voán ñaàu tö phaùt trieån phaân theo thaønh phaàn kinh teá 1995 -1999 Chia ra Naêm Toång soá Khu vöïc kinh teá Nhaø nöôùc Khu vöïc kinh teá tö nhaân Kinh teá coù voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi Giaù so saùnh 1994 Tyû ñoàng 1995 64.684,8 27.184,8 17.857,1 19.642,9 1996 74.314,6 36.474,5 18.537,4 19.302,7 1997 88.607,1 43.800,7 20.032,1 24.774,3 1998 90.952,4 50.497,7 21.586,2 18.868,5 1999 99.854,6 58.584,8 24.011,5 17.258,3 (Nguoàn: Boä taøi chính) - Veà thaâm huït ngaân saùch, do nguoàn thu ngaân saùch oån ñònh neân möùc thaâm huït ngaân saùch ñöôïc duy trì ôû möùc thaáp döôùi 5%GDP. Maëc duø, Nhaø nöôùc ñaõ chaám döùt vieäc taøi trôï thaâm huït baèng phaùt haønh tieàn nhöõng laïi buø ñaép baèng nguoàn vay nôï trong vaø ngoaøi nöôùc. Vieäc buø ñaép thaâm huït baèng vay voán trong nöôùc seõ khoâng laøm thay ñoåi cô soá tieàn teä vaø do ñoù cuõng khoâng laøm thay ñoåi toång caàu. Tuy nhieân, vôùi vieäc vay nôï töø nöôùc ngoaøi chaéc chaén seõ laøm taêng cô soá tieàn, do ñoù seõ laøm taêng toång caàu. Baûng 5: Thaâm huït NSNN vaø buø ñaép thaâm huït NSNN giai ñoaïn 1995 -1999 Stt Chi tieâu 1995 1996 1997 1998 1999 1 Thaâm huït NSNN %GDP 4,3 3,1 4,2 3,8 4,9 2 Phaùt haønh tieàn (%) - - - - - 3 Vay trong nöôùc (%) 63 58 64 50 53 4 Vay nöôùc ngoaøi (%) 37 42 36 50 47 (Nguoàn: Boä taøi chính) - 28 - - Veà caùn caân ngoaïi thöông, toång kim ngaïch ngoaïi thöông taêng ñeàu haøng naêm töø 13,6 tyû ñoâla naêm 1995 taêng leân 23,28 tyû ñoâla vaøo naêm 1999, trong ñoù kim ngaïch xuaát khaåu taêng maïnh töø 5,5 tyû ñoâ la vaøo naêm 1995 taêng leân 11,5 tyû ñoâ la vaøo naêm 1999. Vôùi vieäc gia taêng nhanh choùng xuaát khaåu ñaõ laøm cho thaâm huït ngoaïi thöông coù xu höôùng giaûm xuoáng, xeùt theo töøng naêm thì seõ laøm taêng toång caàu cuûa naêm sau so vôùi naêm tröôùc. Maët khaùc, vôùi vieäc ñaåy maïnh xuaát khaåu ñaõ gaây aùp löïc raát lôùn ñeán löôïng haøng cung öùng cho nhu caàu noäi ñòa, goùp phaàn laøm taêng giaù caû trong nöôùc. Baûng 6: Toång giaù trò xuaát nhaäp khaåu giai ñoaïn 1995 -1999 Chia ra Naêm Toång soá (tr.USD) Xuaát khaåu Nhaäp khaåu Thaâm huït 1995 13.604,3 5.448,9 8.155,4 -2.706,5 1996 18.399,5 7.255,9 11.143,6 -3.887,7 1997 20.777,3 9.185,0 11.592,3 -2.407,3 1998 20.859,9 9.360,3 11.499,6 -2.139,3 1999 23.283,5 11.541,4 11.742,1 -200,7 (Nguoàn: Toång cuïc Thoáng keâ) Tuy nhieân, neáu phaân tích saâu hôn ta coù theå thaáy raèng toác ñoä taêng toång caàu khoâng lôùn hôn nhieàu so vôùi toác ñoä taêng tröôûng. Neáu chæ xeùt aûnh höôûng cuûa voán ñaàu tö vaø caùn caân ngoaïi thöông leân toång caàu ta thaáy raèng, töø naêm 1995 ñeán 1999, tuy toác ñoä taêng voán ñaàu tö coù nhanh hôn nhieàu so vôùi möùc taêng tröôûng nhöng thaâm huït ngoaïi thöông laïi xaûy ra ñeàu ôû caùc naêm, do ñoù, laøm cho toång caàu taêng leân khoâng nhieàu. Toång caàu taêng tröôûng nhanh hôn toång cung nhöng vôùi möùc ñoä khoâng lôùn, seõ laøm gia taêng laïm phaùt nhöng ôû möùc ñoä thaáp. Ñieàu naøy caøng laøm saùng toû hôn phaàn phaân tích phía treân raèng, vieäc loaïi boû nhöõng bieán ñoäng baát thöôøng cuûa nhoùm haøng löông thöïc thöïc phaåm trong caùc naêm 1994,1995 vaø 1998 seõ laøm cho chæ soá tieâu duøng theå hieän ñuùng hôn xu höôùng vaän ñoäng cuûa laïm phaùt. 2.1.2.2.2 Bieän phaùp kieåm soaùt laïm phaùt giai ñoaïn 1992-1999 - Ñoái vôùi chính saùch tieàn teä: Nhaèm naâng cao hieäu quaû hoaït ñoäng cuûa heä thoáng ngaân haøng vaø kieåm soaùt laïm phaùt, Nhaø nöôùc cuõng ñaõ tieán haønh caûi toå heä thoáng ngaân haøng theo höôùng gaàn gioáng vôùi heä thoáng ngaân haøng hieän ñaïi. Vieäc caûi toå heä thoáng ngaân haøng laàn naøy ñöôïc ñaùnh daáu baèng vieäc taùch chöùc naêng quaûn lyù ngaân quyõ cuûa nhaø nöôùc ra khoûi Ngaân haøng Nhaø nöôùc, töùc taùch kho baïc ra ngoaøi heä thoáng - 29 - ngaân haøng. Ngaân haøng Nhaø nöôùc chæ ñoùng vai troø quaûn lyù Nhaø nöôùc veà hoaït ñoäng tieàn teä, tín duïng, ngaân haøng trong caû nöôùc, khoâng tröïc tieáp tham gia kinh doanh vôùi daân chuùng. Vôùi heä thoáng ngaân haøng môùi naøy, Ngaân haøng Nhaø nöôùc Vieät Nam coù ñieàu kieän thuaän lôïi ñeå söû duïng linh hoaït caùc coâng cuï chính saùch tieàn teä ñeå kieåm soaùt cung öùng tieàn teä trong neàn kinh teá, vaø taêng cöôøng coâng taùc quaûn lyù ñoái vôùi caùc ngaân haøng, toå chöùc tín duïng, qua ñoù goùp phaàn kieåm soaùt ñöôïc laïm phaùt vaø hoã trôï cho muïc tieâu taêng tröôùng kinh teá. + Ñoái vôùi coâng cuï döï tröõ baét buoäc: ñöôïc chính thöùc söû duïng töø naêm 1992, ban ñaàu, tieàn döï tröõ baét buoäc ñöôïc duy trì taïi moät taøi khoaûn rieâng vaø tyû leä döï tröõ baét buoäc laø 10% treân toaøn boä tieàn göûi cuûa caùc toå chöùc tín duïng. Theo ñoù, vai troø cuûa coâng cuï döï tröõ baét buoäc laø ñeå ñaûm baûo khaû naêng thanh toaùn vaø kieåm soaùt cung öùng tieàn. Naêm 1995 coâng cuï döï tröõ baét buoäc ñaõ ñöôïc ñoåi môùi vôùi moät soá quy ñònh chuû yeáu nhö tieàn göûi döï tröõ baét buoäc vaø tieàn göûi thanh toaùn ñöôïc thoáng nhaát vaøo moät taøi khoaûn, tyû leä döï tröõ baét buoäc laø 10% aùp duïng cho caùc loaïi tieàn göûi döôùi moät naêm, vaø trong cô caáu tieàn döï tröõ baét buoäc coù 70% phaûi göûi taïi Ngaân haøng Nhaø nöôùc vaø caùc toå chöùc tín duïng phaûi thöôøng xuyeân duy trì ñaày ñuû soá tieàn döï tröõ baét buoäc göûi taïi Ngaân haøng Nhaø nöôùc. Vôùi caùch thöùc quaûn lyù döï tröõ baét buoäc nhö vaäy, Ngaân haøng Nhaø nöôùc coù theå döï baùo nhu caàu döï tröõ cuûa caùc toå chöùc tín duïng thoâng qua theo doõi möùc döï tröõ vöôït. Tuy nhieân, vieäc khoáng cheá theo ngaøy cuøng vôùi söï phaùt trieån cuûa thò tröôøng tieàn teä ôû möùc ñoä thaáp khieán cho coâng cuï naøy trôû neân cöùng nhaéc, caùc toå chöùc tín duïng luoân ñeå döï tröõ vöôït, haïn cheá khaû naêng söû duïng voán hieäu quaû cuûa mình. Töø naêm 1999, coâng cuï döï tröõ baét buoäc ñöôïc aùp duïng môû roäng theâm vôùi caùc ñoái töôïng laø ngaân haøng hôïp taùc, quyõ tín duïng nhaân daân, hôïp taùc xaõ tín duïng, tyû leä döï tröõ baét buoäc töø 0% ñeán 20%, vaø ñaëc bieät soá tieàn döï tröõ baét buoäc ñöôïc tính bình quaân treân soá dö tieàn göûi taïi Ngaân haøng Nhaø nöôùc trong kyø duy trì. Theo ñoù, caùc toå chöùc tín duïng coù theå ñieàu haønh voán linh hoaït hôn tröôùc ñaây, ñoàng thôøi ngaân haøng Nhaø nöôùc coù theå döï ñoaùn ñöôïc nhu caàu döï tröõ cuûa caùc toå chöùc tín duïng, taêng khaû naêng kieåm soaùt cuûa ngaân haøng Nhaø nöôùc. + Ñoái vôùi laõi suaát tín duïng: naêm 1992, ngaân haøng Nhaø nöôùc ñaõ thöïc hieän moät böôùc chuyeån ñoåi quan troïng, chuyeån töø chính saùch laõi suaát aâm sang chính saùch laõi suaát döông. Vieäc chuyeån ñoåi naøy laø böôùc khôûi ñaàu, taïo cô sôû cho vieäc theo ñuoåi muïc tieâu töï do hoaù laõi suaát, taïo ñoøn baåy cho caùc ngaân haøng thöông maïi chuyeån hoaït ñoäng kinh doanh töø thua loã sang coù laõi. Ñieàu naøy ñaõ laøm giaûm bôùt ñöôïc caùc khoaûn chi buø loã tín duïng töø ngaân saùch Nhaø nöôùc. - 30 - Naêm 1996, Ngaân haøng Nhaø nöôùc thöïc hieän töï do hoaù laõi suaát tieàn göûi VND vaø quy ñònh traàn laõi suaát cho vay. Vieäc chæ khoáng cheá laõi suaát cho vay toái ña, khoâng quy ñònh laõi suaát tieàn göûi nhaèm hoaøn thieän coâng cuï laõi suaát tieán tôùi muïc tieâu töï do hoaù laõi suaát vaø phuø hôïp vôùi söï phaùt trieån cuûa caùc coâng cuï kieåm soaùt tieàn teä hieän coù. Töø nhöõng naêm 1997, 1998 cuoäc khuûng hoaûng taøi chính trong khu vöïc vaø theá giôùi ñaõ laøm cho luoàng voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi bò giaûm suùt, tình hình naøy buoäc caùc toå chöùc tín duïng phaûi naâng laõi suaát tieàn göûi ñeå taêng nguoàn voán huy ñoäng leân, ñoàng thôøi, laõi suaát cho vay cuõng ñöôïc haï daàn xuoáng ñeå phuø hôïp vôùi khaû naêng haáp thuï voán vaø hieäu quaû kinh doanh cuûa doanh nghieäp. + Ña daïng hoaù caùc loaïi hình ngaân haøng thöông maïi nhaèm naâng cao chaát löôïng tín duïng vaø khaû naêng kinh doanh tieàn teä cuûa heä thoáng ngaân haøng, qua ñoù, thuùc ñaåy vieäc thanh toaùn khoâng duøng tieàn maët vaø thu huùt ñöôïc nhieàu nguoàn voán trong vaø ngoaøi nöôùc phuïc vuï cho ñaàu tö phaùt trieån kinh teá. + Kieåm soaùt chaët cheõ vieäc cho vay tín duïng ñoái vôùi caùc doanh nghieäp Nhaø nöôùc, theo ñoù haïn cheá vay tín duïng ñoái vôùi caùc doanh nghieäp laøm aên keùm hieäu quaû, chaäm traû nôï vay ñoàng thôøi môû roäng daàn caùc khoaûn cho vay ñoái vôùi caùc thaønh phaàn kinh teá khaùc. Keát quaû laø tyû troïng caùc khoaûn dö nôï cho vay ñoái vôùi doanh nghieäp Nhaø nöôùc ñaõ giaûm daàn, töø choã chieám 90% toång dö nôï cuûa caùc ngaân haøng thöông maïi naêm 1990 ñaõ giaûm xuoáng coøn 48% vaøo naêm 1999, trong khi tyû troïng cho vay ñoái vôùi khu vöïc ngoaøi quoác doanh taêng leân töø 10% naêm 1991 leân 52% vaøo naêm 1999. Ñieàu naøy ñaõ goùp phaàn laøm laønh maïnh hoaù hoaït ñoäng cuûa ngaân haøng, naâng cao hieäu quaû cuûa vieäc cho vay tín duïng cuõng nhö hieäu quaû söû duïng voán vay cuûa doanh nghieäp. - Ñoái vôùi chính saùch taøi khoaù: Nhaø nöôùc ñaõ thöïc hieän haøng loaït caûi caùch ñeå laønh maïnh hoaù chi ngaân saùch Nhaø nöôùc vaø ñoåi môùi chính saùch thueá cho phuø hôïp vôùi cô cheá kinh teá thò tröôøng. Theo ñoù, caùc khoaûn chi tieâu ngaân saùch Nhaø nöôùc ñaõ ñöôïc phaân ñònh thaønh hai loaïi laø chi thöôøng xuyeân ñeå duy trì hoaït ñoäng cuûa boä maùy quaûn lyù Nhaø nöôùc vaø chi ñaàu tö ñeå phaùt trieån saûn xuaát kinh doanh, vaø ñöôïc thöïc hieän treân nguyeân taéc tieát kieäm caùc khoaûn chi tieâu thöôøng xuyeân vaø gia taêng chi tieâu cho ñaàu tö phaùt trieån. Trong chi tieâu ñaàu tö, caùc khoaûn caáp phaùt ñaàu tö xaây döïng cô baûn cho caùc coâng trình phi saûn xuaát, coâng trình kinh doanh khoâng coù hieäu quaû ñöôïc loaïi boû daàn; caùc khoaûn caáp phaùt voán löu ñoäng tröïc tieáp cho doanh nghieäp Nhaø nöôùc cuõng giaûm vaø chuyeån sang hình thöùc cho vay öu ñaõi thoâng qua caùc quyõ hoã trôï taøi chính. Kieân quyeát loaïi boû vieäc phaùt haønh tieàn ñeå buø ñaép thaâm huït ngaân saùch, thay vaøo ñoù söû duïng hình thöùc tín duïng Nhaø nöôùc ñeå vay voán trong vaø ngoaøi nöôùc. - 31 - Ñoái vôùi thu ngaân saùch, thöïc hieän nhöõng caûi caùch toaøn dieän heä thoáng thu thueá vaøo ngaân saùch Nhaø nöôùc, vôùi troïng taâm laø xoaù boû heä thoáng thu theo cô cheá keá hoaïch taäp trung vaø thieát laäp moät heä thoáng thu thueá môùi hieäu quaû hôn, phuø hôïp vôùi cô cheá thò tröôøng ñang hình thaønh ôû nöôùc ta. Yeâu caàu cuï theå ñaët ra cho heä thoáng thu thueá laø phaûi ñaûm baûo thueá laø nguoàn thu cô baûn cuûa ngaân saùch Nhaø nöôùc, goùp phaàn thöïc hieän coâng baèng xaõ hoäi, kích thích caùc thaønh phaàn kinh teá taêng cöôøng caïnh tranh vaø ñaàu tö phaùt trieån, coù tính phaùp luaät cao vaø trôû thaønh coâng cuï chuû yeáu trong quaûn lyù kinh teá vó moâ cuûa Nhaø nöôùc. Töø naêm 1991 ñeán 1999, Quoác hoäi ñaõ ban haønh nhieàu luaät thueá nhaèm hình thaønh neân moät heä thoáng thueá môùi töông ñoái hoaøn chænh phuø hôïp vôùi söï chuyeån ñoåi cô caáu kinh teá nhö thueá doanh thu, thueá tieâu thuï ñaëc bieät, thueá lôïi töùc, thueá thu nhaäp ñoái vôùi ngöôøi coù thu nhaäp cao, thueá xuaát nhaäp khaåu thueá nhaø ñaát,… Ñaëc ñieåm noåi baät cuûa caùc loaïi thueá môùi naøy laø coù raát nhieàu öu ñaõi veà thueá suaát ñoái vôùi caùc doanh nghieäp coù voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi, vôùi muïc ñích ñaåy maïnh thu huùt voán ñaàu tö tröïc tieáp töø nöôùc ngoaøi vaøo Vieät Nam. Hôn nöõa, trong quaù trình thöïc hieän, heä thoáng thueá ñaõ nhieàu laàn ñöôïc söûa ñoåi vaø hoaøn thieän theo höôùng thu heïp daàn veà thueá suaát vaø môû roäng dieän chòu thueá, giaûm daàn caùc qui ñònh phaân bieät ñoái xöû giöõa caùc thaønh phaàn kinh teá, goùp phaàn ñaûm baûo söï bình ñaúng vaø caïnh tranh laønh maïnh giöõa caùc doanh nghieäp. Ñeán naêm 1999, laàn ñaàu tieân moät loaïi thueá môùi ñöôïc thöïc hieän ôû Vieät Nam ñoù laø thueá giaù trò gia taêng ñeå thay theá cho thueá doanh thu tröôùc ñaây, loaïi thueá naøy ñang ñöôïc söû duïng phoå bieán ôû caùc nöôùc treân theá giôùi. Vôùi nhöõng caûi caùch treân, heä thoáng thueá ñaõ daàn ñi vaøo oån ñònh, nguoàn thu töø thueá ñaõ trôû thaønh nguoàn thu quan troïng cho ngaân saùch Nhaø nöôùc, chieám tyû troïng khoaûng 87% toång thu ngaân saùch Nhaø nöôùc giai ñoaïn naøy, trong ñoù tyû troïng thu töø khu vöïc tö nhaân coù xu höôùng taêng leân. Ñieàu naøy goùp phaàn laøm caân ñoái thu chi ngaân saùch, vaø ñaûm baûo duy trì thaâm huït ngaân saùch ôû möùc thaáp döôùi 5% GDP. - Ñoái vôùi caùc chính saùch boå trôï khaùc: Moät vaøi chính saùch khaùc nhaèm kieåm soaùt laïm phaùt vaø thuùc ñaåy phaùt trieån kinh teá, bao goàm: + Naâng cao hieäu quaû hoaït ñoäng cuûa caùc doanh nghieäp Nhaø nöôùc, giaûm bôùt gaùnh naëng cho ngaân saùch Nhaø nöôùc. Trong giai ñoaïn naøy, Nhaø nöôùc ñaõ thöïc hieän nhieàu ñôït caûi caùch doanh nghieäp Nhaø nöôùc maø ñaùng chuù yù nhaát laø vieäc chuyeån ñoåi sôû höõu doanh nghieäp Nhaø nöôùc sang hình thöùc coå phaàn. Qua caùc ñôït caûi caùch naøy, tuy soá löôïng caùc doanh nghieäp ñaõ giaûm ñaùng keå töø 12.300 doanh nghieäp vaøo naêm 1991 ñaõ giaûm xuoáng 5.790 doanh nghieäp vaøo naêm 1999, nhöng khu vöïc doanh nghieäp Nhaø nöôùc ñaõ coù nhöõng böôùc phaùt - 32 - trieån ñaùng keå, cuï theå tyû leä ñoùng goùp cuûa doanh nghieäp Nhaø nöôùc trong toång saûn phaåm quoác noäi (GDP) taêng töø 36,5% vaøo naêm 1991 leân 40,2% vaøo naêm 1999, möùc lôïi nhuaän treân voán cuõng taêng töø 0,096% naêm 1991 leân 0,11% vaøo naêm 1999. + Khuyeán khích ñaàu tö trong nöôùc vaø thu huùt voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi. Haøng loaït caùc vaên baûn phaùp quy ñaõ ñöôïc Nhaø nöôùc ban haønh nhaèm taïo ra moät haønh lang phaùp lyù thuaän lôïi ñeå kích thích kinh teá ngoaøi quoác doanh phaùt trieån maïnh meõ. Keát quaû laø voán ñaàu tö cuûa thaønh phaàn kinh teá ngoaøi quoác doanh gia taêng ñaùng keå, soá löôïng caùc doanh nghieäp tö nhaân, doanh nghieäp coù voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi khoâng ngöøng taêng leân. Ñieàu naøy goùp phaàn laøm gia taêng vieäc laøm, gia taêng khoái löôïng haøng hoaù, aán ñònh giaù caû vaø giaûm bôùt gaùnh naëng veà voán ñaàu tö cho ngaân saùch Nhaø nöôùc. Ñieàu ñaùng chuù yù trong giai ñoaïn naøy laø söï suït giaûm voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi vaøo nhöõng naêm 1998 vaø 1999 do aûnh höôûng cuûa cuoäc khoaûng hoaûng taøi chính trong khu vöïc ñaõ taùc ñoäng khoâng nhoû ñeán ñaø taêng tröôûng kinh teá cuûa ñaát nöôùc, töø 8,2% vaøo naêm 1997 ñaõ giaûm xuoáng 4,8% vaøo naêm 1999, neàn kinh teá coù nguy cô rôi vaøo tình traïng suy thoaùi vaø giaûm phaùt. Nhö vaäy, baèng vieäc thöïc hieän caùc bieän phaùp ñoàng boä neâu treân laïm phaùt ôû Vieät Nam ñaõ daàn ñöôïc kieåm soaùt vaø coù chieàu höôùng giaûm xuoáng, taïo ra moät moâi tröôøng thuaän lôïi ñeå thu huùt ñaàu tö vaø phaùt trieån kinh teá. Maëc duø ñoät bieán taêng cao ôû naêm 1998 do aûnh höôûng cuûa cuoäc khuûng hoaûng taøi chính trong khu vöïc vaø söï suït giaûm trong voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi, nhöng ñeán naêm 1999 ñaõ giaûm xuoáng ôû möùc thaáp laø 0,1%. Nhöõng noã löïc cuûa Vieät Nam trong vieäc kieåm soaùt laïm phaùt giai ñoaïn naøy laø raát ñaùng ghi nhaän, laïm phaùt giaûm thaáp töø ba con soá coøn moät con soá nhöng toác ñoä taêng tröôûng vaãn ñöôïc duy trì vaø ñaït ôû möùc cao, bình quaân treân 7,5% moät naêm. 2.2. LAÏM PHAÙT VAØ KIEÅM SOAÙT LAÏM PHAÙT GIAI ÑOAÏN TÖØ NAÊM 2000 ÑEÁN NAY 2.2.1 Laïm phaùt giai ñoaïn töø naêm 2000 ñeán nay 2.2.1.1 Dieãn bieán tình hình laïm phaùt vaø kieåm soaùt laïm phaùt Ñeå traùnh taùc ñoäng cuûa cuoäc khuûng hoaûng tieàn teä chaâu Aù vaø ñoái phoù vôùi tình traïng suy thoaùi kinh teá, baét ñaàu töø naêm 1999 Nhaø nöôùc ñaõ aùp duïng caùc bieän phaùp maïnh ñeå kích caàu nhö taêng chi tieâu ñaàu tö, môû roäng tín duïng, trôï giaù xuaát khaåu ñeå kích thích neàn kinh teá phaùt trieån vaø caùc bieän phaùp naøy ñaõ mang laïi hieäu quaû. Toác ñoä taêng tröôûng kinh teá ñaõ ñöôïc phuïc hoài vaø lieân tuïc taêng töø naêm 2000 ñeán nay, vôùi möùc taêng bình quaân haøng naêm laø 7,1% (naêm - 33 - 2000 laø 6,79%, naêm 2001: 6,89%, naêm 2002: 7,08%, naêm 2003: 7,26% vaø naêm 2004: 7,7%) (Xem baûng 7). Toác ñoä taêng tröôûng kinh teá khoâng ngöøng gia taêng, khieán cho tình traïng laïm phaùt ñöôïc phuïc hoài vaø gia taêng trôû laïi, töø -0,6% naêm 2000 ñaõ taêng daàn leân 3% vaøo naêm 2003. Tuy nhieân, naêm 2004 laïm phaùt ñoät ngoät taêng toác, trôû thaønh moái quan taâm chung cho söï phaùt trieån kinh teá ôû nöôùc ta. Chæ soá giaù tieâu duøng naêm 2004 taêng 9,5%, laø möùc taêng giaù cao nhaát trong 9 naêm qua vaø cuõng laø naêm ñaàu tieân keå töø naêm 1999 tyû leâ laïm phaùt vöôït ngöôõng do Quoác hoäi ñeà ra (5%), naèm ngoaøi döï kieán cuûa caùc nhaø hoïach ñònh chính saùch, caùc nhaø kinh teá vaø cuûa ngöôøi daân, maëc duø möùc taêng tröôûng khoâng coù gì ñoät bieán so vôùi caùc naêm tröôùc ñoù. Naêm 2005, muïc tieâu giöõ vöõng chæ soá taêng giaù tieâu duøng caû naêm cuûa Vieät Nam laø 6,5% nhöng ñeán thaùng 9 ñaàu naêm nay, tình hình laïm phaùt vaãn tieáp tuïc taêng cao leân ñeán 6,8% vöôït chæ tieâu keá hoaïch cuûa Nhaø nöôùc ta 0,3%. Nhö vaäy, tuy vaãn coù nhöõng bieán ñoäng thaát thöôøng, roõ raøng xu höôùng taêng leân cuûa laïm phaùt giai ñoaïn naøy laø phuø hôïp vôùi quan ñieåm lyù thuyeát, theå hieän moät söï ñaùnh ñoåi giöõa taêng tröôûng vaø laïm phaùt, ñoù laø kích thích taêng tröôûng seõ laøm gia taêng laïm phaùt. So saùnh vôùi tình traïng thieåu phaùt ôû caùc naêm töø 1999 ñeán naêm 2000, thì xu höôùng taêng laïm phaùt giai ñoaïn naøy ñöôïc xem nhö laø moät nhaân toá tích cöïc, goùp phaàn kích thích kinh teá phaùt trieån. Baûng 7: Tình hình laïm phaùt vaø taêng tröôûng giai ñoaïn 2000 – T9/2005 (2,00) - 2,00 4,00 6,00 8,00 10,00 CPI (%) (0,60) 0,80 4,00 3,00 9,50 6,80 GDP (%) 6,80 6,89 7,08 7,26 7,70 8,50 2000 2001 2002 2003 2004 9/2005 (Nguoàn: Toång cuïc thoáng keâ) - 34 - Trong caùc naêm 1999-2000, do tình traïng thieåu phaùt xaûy ra ñaõ laøm cho giaù caû haøng hoaù giaûm xuoáng, ñieàu naøy coù lôïi cho ngöôøi tieâu duøng nhöng laïi laøm cho nhieàu doanh nghieäp rôi vaøo tình traïng thua loã vaø phaûi ngöøng hoaït ñoäng. Ñeå ñoái phoù vôùi tình traïng naøy, caùc doanh nghieäp ñaõ tieán haønh haøng loaït caùc bieän phaùp ñeå caét giaûm chi phí, thu heïp hoaït ñoäng saûn xuaát kinh doanh hay chuyeån sang ñaàu tö vaøo nhöõng ngaønh ngheà khaùc, ñaëc bieät laø dòch vuï. Keát quaû laø saûn xuaát bò thu heïp, thaát nghieäp gia taêng, thu nhaäp cuûa xaõ hoäi giaûm xuoáng, laøm giaûm taêng tröôûng kinh teá. Ñeå giaûi quyeát tình traïng treân, Nhaø nöôùc ñaõ thöïc hieän haøng loaït caùc bieän phaùp kích caàu nhaèm ñaåy maïnh phaùt trieån kinh teá. Keát quaû laø giaù caû ñaõ gia taêng trôû laïi chæ soá giaù tieâu duøng taêng töø 0,8% naêm 2001 leân 4% vaøo naêm 2002, ñieàu naøy laïi thuùc ñaåy caùc doanh nghieäp gia taêng saûn xuaát, voán ñaàu tö taêng leân, thò tröôøng ñöôïc môû roäng, vieäc laøm gia taêng, thu nhaäp cuûa ngöôøi daân cuõng taêng leân laøm taêng nhu caàu chi tieâu, do ñoù, seõ laøm taêng toång caàu vaø tieáp tuïc kích thích kinh teá phaùt trieån. Baûng 8: Moâ phoûng aûnh höôûng cuûa nhoùm haøng hoùa ñeán chæ soá tieâu duøng -6 -4 -2 0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 Jan- 01 Apr- 01 Jul- 01 Oct- 01 Jan- 02 Apr- 02 Jul- 02 Oct- 02 Jan- 03 Apr- 03 Jul- 03 Oct- 03 Jan- 04 Apr- 04 Jul- 04 -6 -4 -2 0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 Caùc maët haøng khaùc Löông thöïc, thöïc phaåm CPI Böùc tranh toaøn caûnh veà laïm phaùt cuûa Vieät Nam (Nguoàn: Laïm phaùt Vieät Nam 2004 - Taøi lieäu IMF) Tuy nhieân, do söï thay ñoåi ñoät bieán cuûa chæ soá giaù tieâu duøng vaøo naêm 2004 leân ñeán 9,5% (trong ñoù nhoùm haøng löông thöïc thöïc phaåm chieám tyû troïng 47,9% trong roå haøng hoaù laïi taêng raát cao, khoaûng hôn 15%), vaø tieáp tuïc taêng cao trong caùc thaùng ñaàu naêm 2005, ñaõ laøm aûnh höôûng khoâng nhoû ñeán söï oån ñònh cuûa neàn kinh teá xaõ hoäi theå hieän qua caùc maët sau: - 35 - - Giaù caû cuûa caùc maët haøng löông thöïc thöïc phaåm taêng nhanh trong caùc thaùng ñaàu naêm ñaõ laøm cho ñôøi soáng cuûa ngöôøi daân gaëp nhieàu khoù khaên, ñaëc bieät laø ñoái vôùi taàng lôùp daân cö soáng ôû noâng thoân, nhöõng ngöôøi coù thu nhaäp thaáp vaø höôûng löông töø ngaân saùch Nhaø nöôùc. - Giaù caû nhieàu maët haøng tieâu duøng cuõng taêng giaù, coäng vôùi söï bieán ñoäng cuûa giaù vaøng trong nöôùc (bò aûnh höôûng cuûa giaù vaøng theá giôùi) ñaõ taïo ra taâm lyù baát oån veà giaù trò giaûm suùt cuûa ñoàng tieàn noäi ñòa, khieán cho ngöôøi daân chuyeån sang naém giöõ caùc loaïi ngoaïi teä, vaøng vaø ñaàu tö vaøo baát ñoäng saûn. Ñieàu naøy gaây aùp löïc khoâng nhoû ñeán vieäc gia taêng laõi suaát tieàn göûi cuûa ngaân haøng. - Giaù caû nhieàu nhoùm haøng nguyeân vaät lieäu ñaàu vaøo taêng cao nhö xaêng daàu (taêng töø 45,6% leân 55% vaøo 9T/2005), saét theùp, xi maêng, nhöïa, phaân boùn..., coäng vôùi söï taêng giaù cuûa caùc ngaønh ñieän, böu ñieän, vaän chuyeån (taêng 9,8% trong 9T/2005) ñaõ laøm taêng chi phí saûn xuaát kinh doanh, aûnh höôûng ñeán khaû naêng caïnh tranh cuûa caùc doanh nghieäp vaø toaøn boä neàn kinh teá. - Döôïc phaåm, y teá khoâng ngöøng taêng giaù gaây khoù khaên cho ngöôøi beänh maø ña soá laø ngöôøi ngheøo vaø ngöôøi coù thu nhaäp thaáp. - Nguoàn thu cuûa ngaân saùch bò giaûm trong khi chi tieâu cuûa ngaân saùch laïi taêng leân ñeå giaûm thueá, trôï giaù cho moät soá maët haøng nhaäp khaåu nhö xaêng daàu, saét theùp, phaân boùn… laøm gia taêng gaùnh naëng cho ngaân saùch Nhaø nöôùc. Vaø cuõng chính vì ñieàu naøy, ñaõ laøm cho giaù caû moät soá maët haøng ñöôïc trôï giaù nhö xaêng daàu, thaáp hôn moät soá nöôùc trong khu vöïc nhö laø Campuchia, do ñoù, laøm gia taêng tình traïng ñaàu cô buoân laäu qua bieân giôùi gaây thaát thoaùt lôùn cho ngaân saùch Nhaø nöôùc, phaù vôõ chuû tröông bình oån giaù caû trong neàn kinh teá… Nhö vaäy, vôùi nhöõng taùc ñoäng tieâu cöïc ñaõ neâu nhö treân, vieäc xem xeùt vaø ñaùnh giaù moät caùch ñuùng ñaén nguyeân nhaân gaây ra laïm phaùt ôû giai ñoaïn naøy laø raát caàn thieát ñeå tìm ra caùc giaûi phaùp thích hôïp nhaèm kieåm soaùt laïm phaùt trong töông lai. 2.2.1.2 Nguyeân nhaân vaø bieän phaùp kieåm soaùt laïm phaùt 2.2.1.2.1 Nguyeân nhaân laïm phaùt Theo lyù thuyeát, coù ba nguyeân nhaân chính daãn ñeán laïm phaùt, ñoù laø do caàu keùo, do chi phí ñaåy vaø do taêng cung tieàn. Laïm phaùt do caàu keùo laø do toác ñoä taêng tröôûng cuûa toång caàu taêng nhanh hôn toác ñoä taêng tröôûng cuûa toång cung; laïm phaùt chi phí ñaåy laø do aûnh höôûng nhöõng cuù soác veà phía cung laøm cho chi phí saûn xuaát taêng cao, do ñoù laøm taêng giaù baùn; coøn laïm phaùt do taêng cung - 36 - tieàn laø vieäc phaùt haønh tieàn giaáy quaù möùc vaøo trong löu thoâng laøm cho giaù trò cuûa ñoàng tieàn bò maát giaù nhanh choùng, keát quaû laø giaù caû taêng leân. Nhö vaäy, caên cöù vaøo tình hình thöïc te