Đề tài Tìm hiểu sự xác định giới tính

Nhoùm thöïc hieän : Löông Thò Yeán Nguyeät Leâ Traàn Nhò Thanh Ñaëng Thò Aùi Trinh Ñeà taøi: Giaùo vieân höôùng daãn: Leâ Thò Phöông Hoàng Noäi dung : Söï xaùc ñònh giôùi tính do nhieãm saéc theå Xaùc ñònh giôùi tính ôû ngöôøi vaø ñoäng vaät Heä thoáng xaùc ñònh giôùi tính X-Y  Söï xaùc ñònh giôùi tính ôû ñoäng vaät coù vuù  Söï xaùc ñònh giôùi tính cuûa ruoài giaám Drosophila Heä thoáng xaùc ñònh giôùi tính X-O Heä thoáng xaùc ñònh giôùi tính Z-W Xaùc ñònh giôùi tính do soá boäi theå Hieän töôïng löôõng tính Xaùc ñònh giôùi tính ôû thöïc vaät Söï xaùc ñònh giôùi tính do moâi tröôøng Söï xaùc ñònh giôùi tính do nhieät ñoä ôû boø saùt Söï xaùc ñònh giôùi tính do moâi tröôøng soáng cuûa caù theå Noäi dung : Söï xaùc ñònh giôùi tính do nhieãm saéc theå Xaùc ñònh giôùi tính ôû ngöôøi vaø ñoäng vaät Heä thoáng xaùc ñònh giôùi tính X-Y  Söï xaùc ñònh giôùi tính ôû ñoäng vaät coù vuù  Söï xaùc ñònh giôùi tính cuûa ruoài giaám Drosophila Heä thoáng xaùc ñònh giôùi tính X-O Heä thoáng xaùc ñònh giôùi tính Z-W Xaùc ñònh giôùi tính do soá boäi theå Hieän töôïng löôõng tính Xaùc ñònh giôùi tính ôû thöïc vaät Söï xaùc ñònh giôùi tính do moâi tröôøng Söï xaùc ñònh giôùi tính do nhieät ñoä ôû boø saùt Söï xaùc ñònh giôùi tính do moâi tröôøng soáng cuûa caù theå Xaùc ñònh giôùi tính ôû ngöôøi vaø ñoäng vaät Heä thoáng xaùc ñònh giôùi tính X-Y Heä thoáng xaùc ñònh giôùi tính X-O Heä thoáng xaùc ñònh giôùi tính Z-W Xaùc ñònh giôùi tính do soá boäi theå Hieän töôïng löôõng tính Heä thoáng xaùc ñònh giôùi tính X-Y Nhieàu ñoäng vaät (bao goàm toaøn boä lôùp höõu nhuõ Mamalia, Ngaønh thaân meàm Molusca, Ngaønh chaân ñoát Arthropoda, moät soá loaøi caù ) coù moät caëp NST giôùi tính, kyù hieäu laø X vaø Y, qui ñònh giôùi tính cuûa moät caù theå. Caù theå ñöïc coù moät NST giôùi tính X vaø moät NST giôùi tính Y, caù theå caùi coù hai NST giôùi tính X . Heä thoáng xaùc ñònh giôùi tính X-Y (ngöôøi) Heä thoáng xaùc ñònh giôùi tính X-Y Söï xaùc ñònh giôùi tính ôû ñoäng vaät coù vuù Söï xaùc ñònh giôùi tính xaûy ra ôû hai möùc ñoä : Sô caáp Thöù caáp Söï xaùc ñònh giôùi tính sô caáp Maëc duø caû X laãn Y ñeàu caàn cho söï phaùt trieån vaø hoaït ñoäng bình thöôøng cuûa cô quan taïo giao töû nhöng chính NST Y môùi quyeát ñònh giôùi tính . Gen SRY (Sex determining region Y) naèm treân NST Y ñöôïc phaùt hieän vaøo naêm 1990, maõ hoùa cho moät peptid coù 223 amino axid ñaëc tröng cho giôùi ñöïc. Gen SRY chính laø gen maõ hoùa cho nhaân toá xaùc ñònh tinh hoaøn (TDF) ôû ñoäng vaät coù vuù. Söï xaùc ñònh giôùi tính sô caáp Moät soá gen naèm treân NST sinh döôõng cuõng raát caàn thieát cho söï phaùt trieån bình thöôøng cuûa tinh hoaøn. Ôû chuoät nhaét:gen sinh döôõng coù chöùc naêng xaùc ñònh tinh hoaøn (Tda-1 _ Testis-determining autosomal gen), gen ñaûo giôùi keát hôïp vôùi T (Tas _ T-associated sex revesal gene) Ôû ngöôøi, ngöôøi ta cho raèng coù söï toàn taïi cuûa moät gen coù teân laø Z, coù chöùc naêng kìm haõm söï bieät hoùa thaønh tinh hoaøn ñoàng thôøi kích thích söï hình thaønh buoàng tröùng. Heä thoáng xaùc ñònh giôùi tính X-Y Söï xaùc ñònh giôùi tính ôû ñoäng vaät coù vuù Söï xaùc ñònh giôùi tính xaûy ra ôû hai möùc ñoä : Sô caáp Thöù caáp Söï xaùc ñònh giôùi tính thöù caáp Quyeát ñònh kieåu hình cuûa toaøn boä cô theå, tröø caùc cô quan taïo giao töû . Xaûy ra vaøo hai thôøi ñieåm trong ñôøi soáng: laàn ñaàu vaøo giai ñoaïn phoâi, laàn thöù hai vaøo luùc daäy thì . Caùc ñaëc tính sinh duïc thöù caáp ñöôïc quyeát ñònh bôûi caùc hormone do cô quan taïo giao töû tieát ra: buoàng tröùng tieát caùc hormone sinh duïc caùi (estrogen), tinh hoaøn tieát caùc hormone sinh duïc ñöïc (AMH, testosterone) Nhö vaäy, moïi caù theå sinh ra coù seõ kieåu hình caùi tröø phi coù söï xuaát hieän cuûa hormone sinh duïc ñöïc . Söï phaùt trieån caùc cô quan taïo giao töû vaø caùc oáng sinh duïc ôû ñoäng womb Heä thoáng xaùc ñònh giôùi tính X-Y  Söï xaùc ñònh giôùi tính cuûa ruoài giaám Drosophila Thí nghieäm : ♀ maét traéng x ♂ï maét ñoû F1: ♀ maét ñoû ; ♂ maét traéng Calvin Bridges ñaõ phaùt hieän trong 2000 ruoài F1 thì xuaát hieän moät con caùi maét traéng vaø moät con ñöïc maét ñoû. Quan saùt teá baøo hoïc cho thaáy ruoài caùi coù kieåu gen laø XWXWY, ruoài ñöïc coù keåu gen XWO. Heä thoáng xaùc ñònh giôùi tính X-Y  Söï xaùc ñònh giôùi tính cuûa ruoài giaám Drosophila Heä thoáng xaùc ñònh giôùi tính X-Y  Söï xaùc ñònh giôùi tính cuûa ruoài giaám Drosophila Töø keát quaû cuûa Bridges cho thaáy söï xaùc ñònh giôùi tính cuûa ruoài giaám khoâng do NST Y maø do tæ soá X/A quyeát ñònh. * Neáu X/A = 1 : ruoài caùi Baûng : Caùc tæ leä X/A trong caùc kieåu hình giôùi tính khaùc nhau ôû Drosophila melanogaster. Heä thoáng xaùc ñònh giôùi tính X-Y  Söï xaùc ñònh giôùi tính cuûa ruoài giaám Drosophila Moät soá gen cuûa quaù trình xaùc ñònh giôùi tính ôû Drosophila melanogaster : * Sxl (Sex-lethal) * Tra (transformer) vaø tra-2 * Dsx (doublesex) Xaùc ñònh giôùi tính ôû ngöôøi vaø ñoäng vaät Heä thoáng xaùc ñònh giôùi tính X-Y Heä thoáng xaùc ñònh giôùi tính X-O Heä thoáng xaùc ñònh giôùi tính Z-W Xaùc ñònh giôùi tính do soá boäi theå Hieän töôïng löôõng tính Heä thoáng xaùc ñònh giôùi tính X-O Ôû caùc loaøi thuoäc nhoùm caùnh thaúng Orthoptera (chaâu chaáu, caøo caøo,…) vaø nhoùm caùnh khaùc Herteroptera (reäp, boï xít,…), caù cheùp coù heä thoáng xaùc ñònh giôùi tính laø X-O. Kyù hieäu O chæ söï thieáu moät NST giôùi tính. Trong heä thoáng X-O, con caùi coù hai NST X ( kieåu gen XX) , con ñöïc chæ coù moät NST giôùi tính (kieåu gen XO). Hệ thống xaùc định giới tính X-O (dế) Xaùc ñònh giôùi tính ôû ngöôøi vaø ñoäng vaät Heä thoáng xaùc ñònh giôùi tính X-Y Heä thoáng xaùc ñònh giôùi tính X-O Heä thoáng xaùc ñònh giôùi tính Z-W Xaùc ñònh giôùi tính do soá boäi theå Hieän töôïng löôõng tính Heä thoáng xaùc ñònh giôùi tính Z-W ÔÛ toaøn boä lôùp chim Aves , phaàn lôùn lôùp boø saùt Reptilia, moät vaøi loaøi caù, moät soá thuoäc lôùp eách nhaùi Amphibia NST giôùi tính ñöôïc kyù hieäu laø Z vaø W.Caù theå caùi coù kieåu gen ZW, caù theå ñöïc coù kieåu gen ZZ. Heä thoáng xaùc ñònh giôùi tính Z-W (gaø) Xaùc ñònh giôùi tính ôû ngöôøi vaø ñoäng vaät Heä thoáng xaùc ñònh giôùi tính X-Y Heä thoáng xaùc ñònh giôùi tính X-O Heä thoáng xaùc ñònh giôùi tính Z-W Xaùc ñònh giôùi tính do soá boäi theå Hieän töôïng löôõng tính Xaùc ñònh giôùi tính do soá boäi theå Trong kiểu xaùc định giới tính naøy khoâng coù NST giới tính. Ở coân truøng Hymenoptera (ong, kiến,…) : đực: n, caùi: 2n, ong thợ: 2n. Ong đực được phaùt triển sinh trinh từ trứng khoâng được thụ tinh coù bộ NST đơn bội (n). Cơ theå phục hoài lại NST lưỡng bội neân kích thước vaø sức soáng bình thường. Giới tính caùi được xaùc định do những alen giới tính khaùc nhau phoái hợp, ong thợ vaø ong chuùa đều laø ong caùi. Xaùc ñònh giôùi tính ôû ngöôøi vaø ñoäng vaät Heä thoáng xaùc ñònh giôùi tính X-Y Heä thoáng xaùc ñònh giôùi tính X-O Heä thoáng xaùc ñònh giôùi tính Z-W Xaùc ñònh giôùi tính do soá boäi theå Hieän töôïng löôõng tính Xaùc định giới tính do số bội thể (ong) P: G: Hieän töôïng löôõng tính Ở giun troøn Caenorhabditis elegans coù hai kiểu giới tính : lưỡng tính vaø đực Khi coøn laø ấu truøng caùc caù thể lưỡng tính tạo tinh truøng vaø trữ lại trong đường sinh dục . Khi caù thể trưởng thaønh buồng trứng sinh noaõn, caùc noaõn naøy sẽ được thụ tinh khi đi vaøo tử cung. Giới tính ở C.elegans được xaùc định bởi tỉ lệ X/A. Caù thể lưỡng tính ở XX, đực laø XO. Hieän töôïng löôõng tính Hiện tượng lưỡng tính ở động vật coù xương sống laø điều hiếm gặp vaø mang tính bệnh lí, coù thể daãn đến tình trạng voâ sinh , nhất laø ở chim vaø động vật coù vuù. Người ta phaân biệt ba dạng lưỡng tính : Dạng “ lưỡng tính đồng thời” (synchoronous hermaphrodite) Dạng “lưỡng tính maùi trước”, hay “maùi chín trước” (protogynous) Dạng “ lưỡng tính trống trước” hay “trống chín trước” (protandrous) Hieän töôïng löôõng tính YÙ nghĩa sinh học của hiện tượng lưỡng tính : Hầu hết caùc caù thể trong quần thể đều coù khả năng sinh con. Chỉ cần một caù thể để hình thaønh một quần thể mới ở một khu vực mới. Caùc caù thể lưỡng tính hầu như khoâng mất thời gian cho việc ve vaõn đối tượng vaø giao phối. Noäi dung : Söï xaùc ñònh giôùi tính do nhieãm saéc theå Xaùc ñònh giôùi tính ôû ngöôøi vaø ñoäng vaät Heä thoáng xaùc ñònh giôùi tính X-Y  Söï xaùc ñònh giôùi tính ôû ñoäng vaät coù vuù  Söï xaùc ñònh giôùi tính cuûa ruoài giaám Drosophila Heä thoáng xaùc ñònh giôùi tính X-O Heä thoáng xaùc ñònh giôùi tính Z-W Xaùc ñònh giôùi tính do soá boäi theå Hieän töôïng löôõng tính Xaùc ñònh giôùi tính ôû thöïc vaät Söï xaùc ñònh giôùi tính do moâi tröôøng Söï xaùc ñònh giôùi tính do nhieät ñoä ôû boø saùt Söï xaùc ñònh giôùi tính do moâi tröôøng soáng cuûa caù theå Xaùc ñònh giôùi tính ôû thöïc vaät Đoù laø caùc caây đơn tính (monoecios, từ tiếng Hy Lạp monos, một, vaø oikos, nhaø) với caùc hoa đực vaø caùi nằm treân caùc caù thể khaùc nhau. Trong caùc caây naøy, chaø laø, rau bina vaø cần sa coù hệ thống xaùc định giới tính X-Y, nhưng daâu taây hoang dại coù hệ thống Z-W. Söï xaùc ñònh giôùi tính do moâi tröôøng Söï xaùc ñònh giôùi tính do nhieät ñoä ôû boø saùt Söï xaùc ñònh giôùi tính do moâi tröôøng soáng cuûa caù theå. Söï xaùc ñònh giôùi tính do nhieät ñoä ôû boø saùt Ở phần lớn caùc loaøi ruøa vaø caù sấu, giới tính được xaùc định bởi moâi trường sau khi trứng được thụ tinh. Nhaân tố quyết định ở đaây chính laø nhiệt độ của trứng ở một thời điểm phaùt triển nhất định. Caù saáu Mississipi Söï xaùc ñònh giôùi tính do nhieät ñoä ôû boø saùt Nhiệt độ quyết định sự hình thaønh giới tính thay đổi tuøy loaøi. Trong quaù trình hình thaønh giới tính, thời điểm chịu taùc động saâu sắc của nhiệt độ cũng thay đổi tuøy loaøi. Söï xaùc ñònh giôùi tính do moâi tröôøng Söï xaùc ñònh giôùi tính do nhieät ñoä ôû boø saùt Söï xaùc ñònh giôùi tính do moâi tröôøng soáng cuûa caù theå. Söï xaùc ñònh giôùi tính do moâi tröôøng soáng cuûa caù theå. Ở giun Bonellia :ấu truøng naøo baùm trong đaù sẽ phaùt triển thaønh con caùi coù kích thước lớn. Ấu truøng naøo khoâng baùm vaøo ñaù maø chui vaøo miệng con caùi rồi di chuyển vaøo tử cung sẽ phaùt triển vaø biệt hoùa thaønh con đực. Söï xaùc ñònh giôùi tính do moâi tröôøng soáng cuûa caù theå. Ở loøai ốc Crepidula fornicata: caùc caù thể thường nằm chồng leân nhau thaønh ụ. Caù con non đều laø con đực, sau đoù hệ sinh dục đực thoái hoùa vaø chuùng sẽ trở thaønh con đực hay caùi tuøy thuộc vaøo vị trí của chuùng trong ụ . Taøi Lieäu Tham Khaûo : Buøi Trang Vieätä, Leâ Thò Phöông Hoàng. Sinh Hoïc Di Truyeàn Vaø Phaân Töû. NXB Noâng Nghieäp. Phaïm Thaønh Hoå (2000). Di Truyeàn Hoïc. NXB Giaùo Duïc. Leâ Ñình Löông, Phan Cöï Nhaân (1998). Cô Sôû Di Truyeàn Hoïc. NXB Giaùo Duïc. Thaùi Traàn Baùi (2003). Ñoäng Vaät Hoïc Khoâng Xöông Soáng. NXB Giaùo Duïc . Caùm ôn coâ vaø caùc baïn ñaõ chuù yù theo doõi vaø baây giôø môøi caùc baïn haõy ñaët caâu hoûi cho nhoùm mình