Đề tài Tìm hiểu phân tích nội dung quy luật thống nhất và đấu tranh của các mặt đối lập và vận dụng quy luật đó vào trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam

PhÇn më ®Çu 1.TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi: Quy luËt thèng nhÊt vµ ®Êu tranh cña c¸c mÆt ®èi lËp (hay gäi lµ quy luËt m©u thuÉn) lµ mét trong ba quy luËt c¬ b¶n cña phÐp biÖn chøng duy vËt vµ biÖn chøng duy vËt lÞch sö kh¼ng ®Þnh r»ng: mäi sù vËt vµ hiÖn t­îng trong tù nhiªn ®Òu tån t¹i vµ m©u thuÉn bªn trong. M©u thuÉn tån t¹i kh¸ch quan trong mäi sù vËt cña giíi tù nhiªn, ®êi sèng x· héi vµ t­ duy con ng­êi. M©u thuÉn tån t¹i tõ khi sù vËt xuÊt hiÖn ®Õn khi sù vËt kÕt thóc.Trong mçi mét sù vËt cã rÊt nhiÒu m©u thuÉn vµ sù vËt trong cïng mét lóc cã rÊt nhiÒu mÆt ®èi lËp.M©u thuÉn nµy mÊt ®i th× m©u thuÉn kh¸c l¹i ®­îc h×nh thµnh… Trong sù nghiÖp ®æi míi cña n­íc ta do §¶ng khëi x­íng vµ l·nh ®¹o ®· ®¹t ®­îc nh÷ng thµnh t­ô b­íc ®Çu mang tÝnh quyÕt ®Þnh, quan träng trong viÖc chuyÓn nÒn kinh tÕ tõ c¬ chÕ qu¶n lý tËp trung quan liªu bao cÊp sang c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lÝ cña nhµ n­íc theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa, ®ã lµ nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng x· héi chñ nghÜa. Tuy nhiªn, bªn c¹nh nh÷ng thµnh c«ng, nÒn kinh tÕ ®· béc lé nhiÒu m©u thuÉn, bëi bªn c¹nh nh÷ng ­u ®iÓm, kinh tÕ thÞ tr­êng lu«n chøa ®ùng nh÷ng mÆt tiªu cùc mang tÝnh néi t¹i k×m h·m sù ph¸t triÓn cña c«ng cuéc ®æi míi. Gi¶i quyÕt ®­îc nh÷ng m©u thuÉn Êy chÝnh lµ t¹o ®éng lùc cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ mét c¸ch v÷ng ch¾c vµ æn ®Þnh theo ®óng nh÷ng ®Þnh h­íng ®· ®Æt ra.V× vËy, trong ph¹m vi cña mét bµi tiÓu luËn, em chän ®Ò tµi: ”Ph©n tÝch néi dung quy luËt thèng nhÊt vµ ®Êu tranh cña c¸c mÆt ®èi lËp vµ vËn dông quy luËt ®ã vµo trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam”. 2.T×nh h×nh nghiªn cøu ®Ò tµi : NÒn kinh tÕ n­íc ta ®ang trong giai ®o¹n qu¸ ®é, chuyÓn tiÕp tõ nÒn kinh tÕ tËp trung, quan liªu bao cÊp sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng (KTTT). Mét trong nh÷ng luËn ®iÓm rÊt quan träng ph¶n ¸nh t­ duy míi cña ®¶ng ta thÓ hiÖn trong v¨n kiÖn §¹i héi §¶ng lÇn VI lµ: ChÝnh s¸ch c¬ cÊu kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn. §¶ng ta tõng b­íc kh¼ng ®Þnh chñ tr­¬ng x©y dùng ë n­íc ta mét nÒn KTTT theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa (XHCN).Tr·i qua thùc tiÔn ®æi míi, chÝnh s¸ch c¬ cÊu kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn vËn hµnh theo theo c¬ chÕ thÞ tr­ßng cã sù qu¶n lÝ cña nhµ n­íc theo ®Þnh h­íng XHCN ®· ®­a l¹i hiÖu qu¶ to lín vaß thµnh c«ng cña sù nghiÖp x©y dùng vµ b¶o vÖ Tæ quèc.Tuy nhiªn, nÒn KTTT ®Þnh h­íng XHCN lµ mét nÒn kinh tÕ qu¸ ®é víi ®iÓm xuÊt ph¸t vµ b¶n chÊt cña chÕ ®é cò nªn nã kh«ng tr¸nh khái nh÷ng m©u thuÉn qu¸ ®é cña nã. Khi ®ã t×nh h×nh nghiªn cøu ®Ò tµi gi¶i quyÕt nh÷ng m©u thuÉn chøa ®ùng nh÷ng mÆt tiªu cùc mang tÝnh néi t¹i vµ k×m h·m, g©y trë ng¹i cho c«ng cuéc ®æi míi vµ ph¸t triÓn kinh tÕ, vµ ®ßi hái ph¶i gi¶i quyÕt vÊn ®Ò Êy. 3.Môc ®Ých, nhiÖm vô, giíi h¹n cña ®Ò tµi: Môc ®Ých cña ®Ò tµi: N¾m v÷ng quy luËt nµy lµ c¬ së ®Ó hiÓu biÕt tÊt c¶ c¸c ph¹m trï vµ quy luËt kh¸c cña phÐp biÖn chøng duy vËt. Nghiªn cøu quy luËt nµy gióp mäi ng­êi h×nh thµnh ph­¬ng ph¸p, h×nh thµnh t­ duy khoa häc, biÕt kh¸m ph¸ b¶n chÊt cña c¸c sù vËt vµ gi¶i quyÕt c¸c m©u thuÉn n¶y sinh thóc ®Èy sù vËt ph¸t triÓn. NhiÖm vô cña ®Ò tµi: Lµm râ ®­îc néi dung quy luËt m©u thuÉn, th«ng qua ®ã lµm râ h¬n mét sè m©u thuÉn trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam vµ mét sè gi¶i ph¸p cña nÒn KTTT. Giíi h¹n cña ®Ò tµi: Ph¹m vi cña ®Ò tµi lµ rÊt réng, do thêi gian cã h¹n nªn trong tiÓu luËn nµy chØ xem xÐt ®¸nh gi¸ mét vµi m©u thuÉn tiªu biÓu: -M©u thuÉn gi÷a ®æi míi nÒn kinh tÕ vµ æn ®Þnh chÝnh trÞ. -M©u thuÉn gi÷a lùc l­îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt. -M©u thuÉn gi÷a c¸c h×nh thøc së h÷u trong thêi k× qu¸ ®é sang kinh tÕ thÞ tr­êng ë ViÖt Nam. -M©u thuÉn gi÷a kinh tÕ thÞ tr­êng víi x©y dùng con ng­êi míi x· héi chñ nghÜa. 4.C¸i míi cña ®Ò tµi: Tõ ®Ò tµi, cã ®­îc c¸i nh×n ®óng ®¾n h¬n vÒ nÒn kinh tÕ ViÖt Nam trong thêi k× ®æi míi vµ hoµn thiÖn vèn kiÕn thøc cña m×nh. 5.C¬ së lÝ luËn vµ ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu: LÝ luËn dùa trªn nghiªn cøu cña Chñ nghÜa C.M¸c-Lªnin vµ t­ t­ëng Hå ChÝ Minh. 6.ý nghÜa cña ®Ò tµi: Nghiªn cøu quy luËt thèng nhÊt vµ ®Êu tranh cña c¸c mÆt ®èi lËp cho biÕt nguyªn nh©n hay nguån gèc vµ ®éng lùc cña sù vËn ®éng vµ ph¸t triÓn, nã cã t¸c dông nhËn thøc ®óng b¶n chÊt sù vËt vµ t×m ra ph­¬ng h­íng vµ gi¶i ph¸p ®óng cho ho¹t ®éng thùc tiÔn ph¶i ®i s©u nghiªn cøu ph¸t hiÖn ra m©u thuÉn cña sù vËt. 7.KÕt cÊu cña tiÓu luËn: PhÇn më ®Çu PhÇn néi dung: 2 ch­¬ng, 5tiÕt PhÇn kÕt luËn Hµ Néi, th¸ng3/2004 Néi dung Ch­¬ng I: Lý luËn chung vÒ m©u thuÉn Ngay tõ thêi cæ ®¹i ®· cã nh÷ng pháng ®o¸n thiªn tµi vÒ sù t¸c ®éng qua l¹i cña c¸c mÆt ®èi lËp vµ xem xÐt sù t¸c ®éng ®ã lµ c¬ së vËn ®éng cña thÕ giíi. NhiÒu ®¹i biÓu triÕt häc cæ ®¹i Ph­¬ng §«ng ®· xem vËn ®éng do sù h×nh thµnh nh÷ng ®èi lËp vµ c¸c ®èi lËp Êy lu«n lu«n vËn ®éng. Nhµ triÕt häc Hy L¹p cæ ®¹i Hªrac¬lit-ng­êi ®­îc Lªnin coi lµ «ng tæ cña phÐp biÖn chøng cho r»ng trong sù vËn ®éng biÖn chøng vÜnh viÔn cña m×nh, c¸c sù vËt ®Òu cã xu h­íng chuyÓn sang c¸c mÆt ®èi lËp… T­ t­ëng biÖn chøng vÒ nh÷ng ®èi lËp ®¹t ®­îc ®Ønh cao nhÊt trong sù ph¸t triÓn cña phÐp biÖn chøng cña c¸c nhµ triÕt häc cæ ®iÓn §øc,tiªu biÓu lµ I.Cant¬ vµ G.V.Hªghen. C¸c antin«mi cña Cant¬ xuÊt hiÖn trªn c¬ së v­ît qu¸ tr×nh ®é nhËn thøc cã tÝnh chÊt kinh nghiÖm khi Cant¬ xem c¸c mÆt ®èi lËp la nh÷ng ®èi lËp vÒ chÊt.Song kh«ng gi¶i quyÕt ®­îc vÊn ®Ò C¸c antin«mi,Cant¬ ®· ®i tíi tõ bá viÖc thõa nhËn c¸c m©u thuÉn kh¸ch quan.¤ng xem sù tån t¹i cña m©u thuÉn lµ b»ng chøng nãi lªn tÝnh bÊt lùc cña con ng­êi trong viÖc nhËn thøc thÕ giíi. Khi nghiªn cøu phÐp biÖn chøng trong sù vËn ®éng vµ ph¸t triÓn cña “ý niÖm tuyÖt ®èi “, Hªghen ®· kÞch liÖt phª ph¸n quan ®iÓm siªu h×nh vÒ sù ®ång nhÊt (quan ®iÓm nµy cho r»ng ®· ®ång nhÊt th× lo¹i trõ mäi sù kh¸c biÖt vÒ m©u thuÉn).Theo «ng, ®ã lµ sù ®ång nhÊt trõu t­îng trèng rçng, kh«ng bao hµm mét nh©n tè ch©n lÝ nµo.¤ng quan niÖm bÊt k× sù ®ång nhÊt nµo còng bao hµm sù kh¸c biÖt vµ m©u thuÉn.¤ng lµ ng­êi sím nhËn ra vai trß cña m©u thuÉn trong qu¸ tr×nh vËn ®éng vµ ph¸t triÓn:”M©u thuÉn lµ nguån gèc cña tÊt c¶ mäi sù vËn ®éng vµ cña tÊt c¶ mäi sù sèng, chØ trong chõng mùc mét vËt chøa ®ùng trong b¶n th©n nã mét m©u thuÉn th× nã míi vËn ®éng, míi cã xung lùc vµ ho¹t ®éng.TÊt c¶ mäi vËt ®Òu cã tÝnh chÊt m©u thuÉn trong b¶n th©n nã.Song do bÞ chi phèi bëi quan niÖm duy t©m vµ lîi Ých giai cÊp Hªghen ®· ®Èy viÖc gi¶i quyÕt m©u thuÉn kh«ng thÓ ®iÒu hoµ ®­îc trong “x· héi c«ng d©n” vµo lÜnh vùc t­ t­ëng thuÇn tuý. KÕ thõa mét c¸ch cã phª ph¸n tÊt c¶ nh÷ng thµnh tùu t­ t­ëng vÒ m©u thuÉn, b»ng viÖc tæng kÕt tõ thùc tÕ lÞch sö loµi ng­êi, c¸c nhµ kinh ®iÓn cña chñ nghÜa M¸c ®· cho r»ng chóng ta ph¶i t×m xung lùc vËn ®éng vµ sù ph¸t triÓn cña sù vËt trong chÝnh sù vËt ®ã, trong nh÷ng m©u thuÉn cña b¶n th©n sù vËt.Quan ®iÓm lý luËn ®ã ®­îc thÓ hiÖn trong quy luËt thèng nhÊt vµ ®Êu tranh cña c¸c mÆt ®èi lËp-Quy luËt m©u thuÉn-®©y lµ h¹t nh©n cña phÐp biÖn chøng. 1.1-M©u thuÉn lµ hiÖn t­îng kh¸ch quan vµ phæ biÕn: Mçi mét sù vËt, hiÖn t­îng ®ang tån t¹i ®ªu lµ mét thÓ thèng nhÊt ®­îc cÊu thµnh bëi c¸c mÆt, c¸c khuynh h­íng, c¸c thuéc tÝnh ph¸t triÓn ng­îc chiÒu nhau, ®èi nhau… Trong phÐp biÖn chøng duy vËt,kh¸i niÖm “mÆt ®èi lËp” lµ ph¹m trï dïng ®Ó chØ nh÷ng mÆt cã nh÷ng ®Æc ®iÓm, nh÷ng khuynh h­íng ph¸t triÓn ng­îc chiÒu nhau tån t¹i mét c¸ch kh¸ch quan trong tù nhiªn, x· héi, t­ duy. ChÝnh nh÷ng mÆt nh­ vËy n»m trong sù liªn hÖ, t¸c ®éng qua l¹i víi nhau t¹o thµnh m©u thuÉn biÖn chøng.Do ®ã cÇn ph¶i ph©n biÖt r»ng kh«ng ph¶i bÊt k× hai mÆt ®èi lËp nµo còng t¹o thµnh m©u thuÉn. Bëi v× trong c¸c sù vËt hiÖn t­îng cña thÕ giíi kh¸ch quan, kh«ng ph¶i chØ tån t¹i trong ®ã hai mÆt ®èi lËp mµ trong cïng mét thêi ®iÓm ë mçi sù vËt cã thÓ cïng tån t¹i nhiÒu mÆt ®èi lËp, cã nh÷ng mÆt ®èi lËp lµ tån t¹i thèng nhÊt trong cïng mét sù vËt nh­ng cã khuynh h­íng ph¸t triÓn ng­îc chiÒu nhau, bµi trõ phñ ®Þnh vµ chuyÓn ho¸ lÉn nhau.Sù chuyÓn hãa nµy t¹o thµnh nguån gèc ®éng lùc, ®ång thêi quy ®Þnh c¸c b¶n chÊt, khuynh h­íng ph¸t triÓn cña sù vËt th× hai mÆt ®èi lËp nh­ vËy míi gäi lµ hai mÆt ®èi lËp t¹o thµnh m©u thuÉn. M©u thuÉn lµ mét hiÖn t­îng kh¸ch quan vµ phæ biÕn. M©u thuÉn mang tÝnh kh¸ch quan v× lµ c¸i vèn cã trong c¸c sù vËt, hiÖn t­îng vµ tån t¹i trong tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc tù nhiªn, x· héi vµ t­ duy nªn cã tÝnh phæ biÕn.ChÝnh v× vËy m©u thuÉn rÊt ®a d¹ng vµ phøc t¹p.M©u thuÉn trong mçi sù vËt hiÖn t­¬ng vµ trong c¸c lÜnh vùc kh¸c nhau còng kh¸c nhau vµ trong b¶n th©n mçi sù vËt hiÖn t­îng l¹i bao hµm nhiÒu m©u thuÉn. Mçi m©u thuÉn vµ mçi mÆt cña m©u thuÉn l¹i cã ®Æc ®iÓm ,vai trß t¸c ®éng lÉn nhau ®èi víi sù vËn ®éng vµ ph¸t triÓn cña sù vËt .V× vËy cÇn ph¶i cã ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch vµ gi¶i quyÕt m©u thuÉn mét c¸ch cô thÓ. 1.2-M©u thuÉn lµ mét chØnh thÓ, trong ®ã hai mÆt ®èi lËp võa thèng nhÊt võa ®Êu tranh víi nhau: 1.2.1-Sù thèng nhÊt cña c¸c mÆt ®èi lËp : Hai mÆt ®èi lËp trong sù vËt tån t¹i trong s­ thèng nhÊt cña chóng.”Sù thèng nhÊt” cña c¸c mÆt ®èi lËp ®­îc hiÓu víi ý nghÜa kh«ng ph¶i chóng ®øng bªn c¹nh nhau mµ lµ “n­¬ng tùa” vµo nhau,t¹o ra sù phï hîp,c©n b»ng nh­ liªn hÖ phô thuéc, qui ®Þnh vµ rµng buéc lÉn nhau.MÆt ®èi lËp nµy lÊy mÆt ®èi lËp lµm tiÒn ®Ò cho sù tån t¹i cña chÝnh m×nh vµ ng­îc l¹i.NÕu thiÕu mét trong hai mÆt ®èi lËp chÝnh t¹o thµnh sù vËt th× nhÊt ®Þnh kh«ng cã sù tån t¹i cña sù vËt.Bëi vËy sù thèng nhÊt cña c¸c mÆt ®èi lËp lµ ®iÒu kiÖn kh«ng thÓ thiªó ®­îc cho s­ tån t¹i cña bÊt k× sù vËt hiÖn t­îng nµo.Sù thèng nhÊt nµy do nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng cã cña b¶n thÊn sù vËt t¹o nªn. *VÝ dô: Quan hÖ lùc l­äng s¶n xuÊt-quan hÖ s¶n xuÊt trong ph­¬ng thøc s¶n xuÊt:khi lù l­îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn th× cïng víi nã quan hÖ s¶n xuÊt còng ph¸t triÓn, hai h×nh thøc nµy chÝnh lµ ®iÒu kiÖn tiÒn ®Ò cho sù phÊt triÓn cña ph­¬ng thøc s¶n xuÊt.Nh­ng quan hÖ cña lùc l­îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt ph¶i tho¶ m·n mét sè yªu cÇu sau: -Thø nhÊt:§ã ph¶i lµ mét kh¸i niÖm chung nhÊt ®­îc kh¸i qu¸t tõ c¸c mÆt phï hîp kh¸c nhau ph¶n ¸nh ®­îc b¶n chÊt cña sù phï hîp cña quan hÖ s¶n xuÊt víi l­îng s¶n xuÊt. -Thø hai:§ã ph¶i lµ mét kh¸i niÖm “®éng” ph¶n ¸nh ®­îc tr¹ng th¸i biÕn ®æi th­êng xuyªn cña sù vËn ®éng,ph¸t triÓn trong quan hÖ cña quan hÖ s¶n xuÊt víi lùc l­îng s¶n xuÊt. -Thø ba:§ã ph¶i lµ mét kh¸i niÖm cã ý nghÜa thùc tiÔn.Ngoµi ý nghÜa nhËn thøc, kh¸i niÖm vÒ sù phï hîp cña quan hÖ s¶n xuÊt ®­îc coi lµ tho· ®¸ng ph¶i cã t¸c dông ®Þnh h­íng, chØ dÉn cho viÖc x©y dùng quan hÖ s¶n xuÊt, sao cho nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt cã kh¶ n¨ng phï hîp cao nhÊt víi lùc l­îng s¶n xuÊt. Gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp bao giê còng cã nh÷ng nh©n tè gièng nhau,”®ång nhÊt” víi nhau.Víi ý nghÜa ®ã, sù thèng nhÊt cña c¸c mÆt ®èi lËp cßn bao hµm c¶ sù “®ång nhÊt” cña c¸c mÆt ®ã.Do ®ã sù ”®ång nhÊt” cña c¸c mÆt ®èi lËp mµ trong sù triÓn khai cña m©u thuÉn, ®Õn mét lóc nµo ®ã, mÆt ®èi lËp nµy cã thÓ chuyÓn ho¸ sang mÆt ®èi lËp kia-khi xÐt vÒ mét vµi ®Æc tr­ng nµo ®ã. VÝ dô:Sù ph¸t triÓn kinh tÕ trong chñ nghÜa t­ b¶n phôc vô lîi Ých giai cÊp t­ s¶n nh­ng l¹i t¹o tiÒn ®Ò cho sù thay thÕ chñ nghÜa t­ b¶n b»ng chñ nghÜa x· héi. Sù thèng nhÊt cña c¸c mÆt ®èi lËp cßn biÓu hiÖn ë sù t¸c ®éng ngang nhau cña chóng.Song ®ã chØ lµ tr¹ng th¸i vËn ®éng cña m©u thuÉn ë mét giai ®o¹n ph¸t triÓn, khi diÔn ra sù c©n b»ng cña c¸c mÆt ®èi lËp. Tuy nhiªn kh¸i niÖm thèng nhÊt nµy còng chØ lµ t­¬ng ®èi. B¶n th©n néi dung kh¸i niÖm còng ®· nãi lªn tÝnh chÊt t­¬ng ®èi cña nã: thèng nhÊt cña c¸i ®èi lËp ,trong thèng nhÊt ®· bao hµm vµ chøa ®ùng trong nã sù ®èi lËp. 1.2.2-Sù ®Êu tranh cña c¸c mÆt ®«Ý lËp: Tån t¹i trong mét thÓ thèng nhÊt, hai mÆt ®èi lËp lu«n lu«n t¸c ®éng qua l¹i víi nhau, ”®Êu tranh” víi nhau. §Êu tranh gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp lµ sù t¸c ®éng qua laÞ theo xu h­íng bµi trõ vµ phñ ®Þnh lÉn nhau gi÷a c¸c mÆt ®ã. Bëi v× c¸c mÆt ®èi lËp cïng tån t¹i trong mét sù vËt thèng nhÊt nh­ mét chØnh thÓ trän vÑn nh­ng kh«ng n»m yªn bªn nhau ®iÒu chØnh chuyÓn ho¸ lÉn nhau t¹o thµnh ®éng lùc ph¸t triÓn cña b¶n th©n sù vËt.Sù ®Êu tranh chuyÓn ho¸, bµi trõ vµ phñ ®Þnh lÉn nhau gi÷a c¸c mÆt trong thÕ giíi kh¸ch quan thÓ hiÖn d­íi nhiÒu d¹ng kh¸c nhau. VÝ dô: Lùc l­îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt trong x· héi cã giai cÊp ®èi kh¸ng, m©u thuÉn gi÷a lùc l­îng s¶n xuÊt tiªn tiÕn víi quan hÖ s¶n xuÊt l¹c hËu, k×m h·m nã diÔn ra gay g¾t vµ quyÕt liÖt. ChØ cã th«ng qua c¸c cuéc c¸ch m¹ng x· héi b»ng nhiÒu h×nh thøc kÓ c¶ b¹o lùc míi cã thÓ gi¶i quyÕt ®­îc m©u thuÉn mét c¸ch c¨n b¶n. Kh«ng thÓ hiÓu ®Êu tranh cña c¸c mÆt ®èi lËp chØ lµ sù thñ tiªu lÉn nhau gi÷a c¸c mÆt ®ã. Sù thñ tiªu chØ lµ mét trong nh÷ng h×nh thøc ®Êu tranh c¶u c¸c mÆt ®èi lËp.TÝnh ®a d¹ng cña h×nh thøc ®Êu tranh gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp tuú thuéc vµo tÝnh chÊt cña c¸c mÆt ®èi lËp còng nh­ mèi quan hÖ qua l¹i gi÷a chóng, phô thuéc vµo lÜnh vùc tån t¹i cña c¸c mÆt ®èi lËp, phô thuéc vµo ®iÒu kiÖn trong ®ã diÔn ra cuéc ®Êu tranh gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp . Víi t­ c¸ch lµ hai tr¹ng th¸i ®èi lËp trong mèi quan hÖ qua l¹i gi÷a hai mÆt ®èi lËp, sù thèng nhÊt vµ ®Êu tranh cña c¸c mÆt ®èi lËp cã quan hÖ chÆt chÏ víi nhau.Sù thèng nhÊt cã quan hÖ h÷u c¬ víi sù ®øng im, sù æn ®Þnh t¹m thêi cña vËt.Sù ®Êu tranh cña mèi quan hÖ g¾n bã víi tÝnh tuþªt ®èi cña sù vËn ®éng vµ ph¸t triÓn.§iÒu ®ã cã nghÜa lµ sù thèng nhÊt cña c¸c mÆt ®èi lËp lµ t­¬ng ®èi, sù ®Êu tranh cña c¸c mÆt ®èi lËp lµ tuyÖt ®èi. Lªnin viÕt:”MÆc dï thèng nhÊt chØ lµ ®iÒu kiÖn ®Ó sù vËt tån t¹i víi ý nghÜa nã chÝnh lµ nã nhê cã sù thèng nhÊt cña c¸c mÆt ®èi lËp mµ chóng ta nhËn biÕt ®­îc sù vËt, hiÖn t­îng tån t¹i trong thÕ giíi kh¸ch quan.Song b¶n th©n cña sù thèng nhÊt chØ lµ tÝnh t­¬ng ®èi t¹m thêi. §Êu tranh gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp míi lµ tuyÖt ®èi. Nã diÔn ra th­êng xuyªn vµ liªn tôc trong suèt qu¸ tr×nh tån t¹i cña sù vËt. KÓ c¶ trong tr¹ng th¸i sù vËt æn ®Þnh còng nh­ khi chuyÓn ho¸ nh¶y vät vÒ chÊt cña c¸c mÆt ®èi lËp lµ cã ®iÒu kiÖn tho¸ng qua, t¹m thêi t­¬ng ®èi.Sù ®Êu tranh cña c¸c mÆt ®èi lËp bµi trõ lÉn nhau lµ tuyÖt ®èi còng nh­ sù ph¸t triÓn, sù vËn ®éng lµ tuyÖt ®èi”. M©u thuÉn biÖn chøng cã quan hÖ nh­ thÕ nµo víi nguån gèc cña sù vËn ®éng vµ sù ph¸t triÓn? Sù ®Êu tranh cña c¸c mÆt ®èi lËp ®­îc chia ra lµm nhiÒu giai ®o¹n.Th«ng th­êng, khi míi xuÊt hiÖn, hai mÆt ®èi lËp ch­a thÓ hiÖn râ sù xung kh¾c gay g¾t.TÊt nhiªn kh«ng ph¶i xung kh¾c bÊt k× sù kh¸c nhau nµo còng ®­îc gäi lµ m©u thuÉn. ChØ cã nh÷ng mÆt kh¸c nhau tån t¹i trong mét sù vËt nh­ng liªn hÖ h÷u c¬ víi nhau, ph¸t triÓn ng­îc chiÒu nhau, t¹o thµnh ®éng lùc bªn trong cña sù ph¸t triÓn, th× hai mÆt ®èi lËp Êy míi h×nh thµnh b­íc ®Çu cña m©u thuÉn.Khi hai mÆt ®èi lËp cña m©u thuÉn ph¸t triÓn ®Õn giai ®o¹n xung ®ét gay g¾t, nã biÕn thµnh ®èi lËp. NÕu héi ®ñ c¸c mÆt cÇn thiÕt hai mÆt ®èi lËp sÏ chuyÓn ho¸ lÉn nhau. M©u thuÉn ®­îc gi¶i quyÕt, sù vËt míi h¬n xuÊt hiÖn víi tr×nh ®é cao h¬n… Cø nh­ thÕ, ®Êu tranh gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp lµm cho sù vËt biÕn ®æi kh«ng ngõng tõ thÊp lªn cao, chÝnh v× vËy M¸c viÕt: “C¸i cÊu thµnh b¶n chÊt cña sù vËn ®éng biÖn chøng chÝnh lµ sù cïng nhau tån t¹i cña hai mÆt ®èi lËp, sù ®Êu tranh gi÷a hai mÆt ®èi lËp Êy vµ sù dung hîp cña hai mÆt Êy thµnh mét ph¹m trï míi”. NhÊn m¹nh h¬n n÷a t­ t­ëng Êy Lªnin kh¼ng ®Þnh” Sù ph¸t triÓn lµ mét cuéc ®Êu tranh gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp”. 1.2.3-Sù chuyÓn ho¸ cña c¸c mÆt ®èi lËp: Kh«ng ph¶i bÊt k× sù ®Êu tranh nµo cña c¸c mÆt ®Òu dÉn ®Õn sù chuyÓn ho¸ gi÷ chóng.ChØ cã sù ®Êu tranh cña c¸c mÆt ®èi lËp ph¸t triÓn ®Õn mét tr×nh ®é nhÊt ®Þnh, héi ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt míi dÉn ®Õn chuyÓn ho¸, bµi trõ vµ phñ ®Þnh lÉn nhau. ChuyÓn ho¸ cña c¸c mÆt ®èi lËp chÝnh lµ lóc m©u thuÉn ®­îc gi¶i quyÕt, sù vËt cò mÊt ®i, sù vËt míi ra ®êi, ®ã chÝnh lµ qu¸ tr×nh diÔn biÕn rÊt phøc t¹p víi nhiÒu h×nh thøc phong phó kh¸c nhau. Do ®ã, kh«ng nªn hiÓu sù chuyÓn ho¸ lÉn nhau gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp chØ lµ sù ho¸n vÞ ®æi chç mét c¸ch gi¶n ®¬n m¸y mãc.Th«ng th­êng m©u thuÉn chuyÓn ho¸ theo hai ph­¬ng thøc: +Ph­¬ng thøc thø 1: MÆt ®èi lËp nµy chuyÓn ho¸ thµnh mÆt ®èi lËp kia nh­ng ë tr×nh ®é cao h¬n xÐt vÒ ph­¬ng diÖn chÊt cña sù vËt . VÝ dô: Lùc l­îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt trong x· héi phong kiÕn ®Êu tranh chuyÓn ho¸ lÉn nhau ®Ó h×nh thµnh quan hÖ s¶n xuÊt míi lµ quan hÖ s¶n xuÊt t­ b¶n chñ nghÜa vµ lùc l­îng s¶n xuÊt míi cao h¬n vÒ tr×nh ®é. +Ph­¬ng thøc thø 2: C¶ hai mÆt ®èi lËp chuyÓn ho¸ lÉn nhau ®Ó h×nh thµnh hai mÆt ®èi lËp míi hoµn toµn. VÝ dô: NÒn kinh tÕ ViÖt Nam chuyÓn tõ kÕ ho¹ch tËp trung, quan liªu bao cÊp sang c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lÝ cña nhµ n­íc theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa. Tãm l¹i: Tõ lý luËn vÒ m©u thuÉn cho ta thÊy trong thÕ giíi hiÖn thùc bÊt k× sù vËt hiÖn t­îng nµo còng chøa ®ùng trong b¶n th©n nã nh÷ng mÆt, nh÷ng thuéc tÝnh cã khuynh h­íng ph¸t triÓn ng­îc chiÒu nhau. Sù ®©ó tranh vµ chuyÓn ho¸ cña c¸c mÆt ®èi lËp trong nh÷ng ®iÒu kiÖn cô thÓ t¹o thµnh m©u thuÉn.M©u thuÉn lµ hiÖn t­îng kh¸ch quan phæ biÕn cña thÕ giíi. M©u thuÉn ®­îc gi¶i quyÕt, sù vËt cò mÊt ®i, sù vËt míi h×nh thµnh, sù vËt míi l¹i n¶y sinh c¸c mÆt ®èi lËp vµ m©u thuÉn míi .C¸c mÆt ®èi lËp nµy l¹i ®Êu tranh chuyÓn ho¸ vµ phñ ®Þnh lÉn nhau ®Ó t¹o thµnh sù vËt míi h¬n.Cø nh­ vËy mµ c¸c sù vËt, hiÖn t­îng trong thÕ giíi kh¸ch quan th­êng xuyªn ph¸t triÓn vµ biÕn ®æi kh«ng ngõng. V× vËy, m©u thuÉn lµ nguån gèc vµ ®éng lùc cña mäi sù ph¸t triÓn. ****************************** Ch­¬ng II: Kinh tÕ thÞ tr­êng vµ m©u thuÉn biÖn chøng trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ë ViÖt Nam 2.1-Kh¸i qu¸t chung vÒ kinh tÕ thÞ tr­êng (KTTT): Trong m« h×nh cò cña CNXH, sù vËn hµnh cña nÒn kinh tÕ chñ yÕu dùa trªn mÖnh lÖnh, kÕ ho¹ch cña Nhµ n­íc vµ mét hÖ thèng bao cÊp tõ s¶n xuÊt ®Õn tiªu dïng. C¬ chÕ kinh tÕ nµy, tuy cã ­u ®iÓm lµ tr¸nh ®­îc ph©n cùc x· héi, nh­ng l¹i béc lé nhiÒu nh­îc diÓm c¬ b¶n.Ch¼ng nh÷ng quy luËt kinh tÕ kh¸ch quan ®­îc coi th­êng, mµ tÝnh tù chñ, n¨ng ®éng, s¸ng t¹o cña ng­êi lao ®éng còng kh«ng ®­îc ph¸t huy mét c¸ch ®Çy ®ñ.Sù nghiÖp ®æi míi ®­îc tiÕn hµnh h¬n 10 n¨m qua ë n­íc ta g¾n liÒn víi viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ tr­¬ng, nÒn kinh tÕ mµ chóng ta ®ang x©y dùng lµ nÒn KTTT ®Þnh h­íng XHCN. Trø¬c hÕt ta t×m hiÓu mét sè kh¸i niÖm: Kh¸i niÖm kinh tÕ hµng ho¸, thÞ tr­êng, c¬ chÕ thÞ tr­êng. *Kinh tÕ hµng ho¸: lµ kiÓu tæ chøc kinh tÔ mµ trong ®ã h×nh th¸i phæ biÕn cña s¶n xuÊt lµ s¶n xuÊt ra ®Ó b¸n, ®Ó trao ®æi trªn thÞ tr­êng. *ThÞ tr­êng: trong nÒn s¶n xuÊt, mäi s¶n phÈm hµng ho¸ vµ dÞch vô ®Òu ®­îc mua b¸n trªn thÞ tr­êng. ThÞ tr­êng lµ mét tËp hîp tÊt yÕu vµ h÷u c¬ cña toµn bé qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ l­u th«ng hµng ho¸. Nã ra ®êi vµ ph¸t triÓn cïng víi sù ra ®êi vµ triÓn cña s¶n xuÊt vµ l­u th«ng hµng ho¸. -ThÞ tr­êng g¾n liÒn víi ®Þa ®iÓm nhÊt ®Þnh, trong ®ã diÔn ra nh÷ng qu¸ tr×nh trao ®æi, mua b¸n hµng ho¸. -S¶n xuÊt hµng ho¸ ph¸t triÓn, l­îng s¶n phÈm hµng ho¸ l­u th«ng trªn thÞ tr­êng ngµy cµng dåi dµo, phong phó, thÞ tr­êng ®­îc më réng, kh¸i niÖm thÞ tr­êng ®­îc hiÓu ®Çy ®ñ h¬n. §ã lµ lÜnh vùc trao ®æi hµng ho¸ th«ng qua tiÒn tÖ lµm vËt m«i giíi. -Ngµy nay c¸c nhµ kinh tÕ häc thèng nhÊt víi nhau kh¸i niÖm vÒ thÞ tr­êng nh­ sau: ThÞ tr­êng lµ mét qu¸ tr×nh mµ trong ®ã ng­êi b¸n vµ ng­êi mua t¸c ®éng qua l¹i víi nhau ®Ó x¸c ®Þnh gi¸ c¶ vµ s¶n l­îng. *C¬ chÕ thÞ tr­êng: lµ c¬ chÕ tù chØnh nÒn kinh tÕ hµng ho¸ d­íi sù t¸c ®éng kh¸ch quan cña c¸c quy luËt kinh tÕ vèn cã cña nã,c¬ chÕ ®ã ®­îc gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n cña nÒn kinh tÕ . Tõ ®ã ta cã kh¸i niÖm: “NÒn kinh tÕ mµ trong ®ã nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n cña nã do thÞ tr­êng quyÕt ®Þnh, vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ tr­êng gäi lµ “nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng””. Trong héi th¶o “PhÊn ®Êu ®­a nghÞ quyÕt cña §¶ng vµo cuéc sèng ” cã hai ý kiÕn kh¸c nhau: Mét lµ, xem kinh tÕ thÞ tr­êng lµ ph­¬ng thøc vËn hµnh kinh tÕ lÊy thÞ tr­êng h×nh thµnh do trao ®æi vµ l­u th«ng hµng ho¸ lµm ng­êi ph©n phèi c¸c nguån lùc chñ yÕu, lÊy lîi Ých vËt chÊt , cung cÇu, thÞ tr­êng mua b¸n gi÷a hai bªn lµm c¬ chÕ khuyÕn khÝch ho¹t ®éng kinh tÕ. Nã lµ mét ph­¬ng tæ chøc vËn hµnh kinh tÕ-x· héi. Tù nã kh«ng mang tÝnh kinh tÕ-x· héi, kh«ng tèt mµ còng kh«ng xÊu.Tèt hay xÊu lµ do ng­êi sö dông nã. Theo quan ®iÓm nµy, kinh tÕ thÞ tr­êng lµ vËt “trung tÝnh”, lµ “c«ng nghÖ s¶n xuÊt” ai sö dông còng ®­îc. Hai lµ, xem kinh tÕ thÞ tr­êng lµ mét lo¹i quan hÖ kinh tÕ-x· héi, nã in ®Ëm dÊu cña lùc l­îng x· héi lµm chñ thÞ tr­êng. Kinh tÕ thÞ tr­êng lµ mét ph¹m trï kinh tÕ ho¹t ®éng, cã chñ thÓ cña qu¸ tr×nh ho¹t ®éng ®ã, cã sù t¸c ®éng lÉn nhau cña c¸c chñ thÓ ho¹t ®éng. Trong x· héi cã giai cÊp, chñ thÓ ho¹t ®éng trong KTTT kh«ng ph¶i chØ lµ c¸i riªng lÎ ®ã cßn lµ nh÷ng tËp ®oµn x· héi, nh÷ng giai cÊp. Sù ho¹t ®éng qua l¹i cña c¸c chñ thÓ hµnh ®éng ®ã cã thÓ cã lîi cho ng­êi nµy tÇng líp hay giai cÊp nµy, cã h¹i cho tÇng líp hay giai cÊp kh¸c cho nªn KTTT cã mÆt tÝch cùc, cã mÆt tiªu cùc nhÊt ®Þnh kh«ng thÓ nhÊn m¹nh chØ mét mÆt trong hai mÆt ®ã. HiÖn nay kh«ng cã mét n­íc nµo trªn thÕ giíi cã nÒn KTTT vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ tr­êng “hoµn h¶o”, hoµn toµn do sù chi phèi cña “bµn tay v« h×nh” theo c¸ch nãi cña Adam Smith, nhµ kinh tÕ chÝnh trÞ häc t­ s¶n cæ ®iÓn Anh ë thÕ kû XIII mµ tr¸i l¹i chóng ®Òu vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù ®iÒu tiÕt cña nhµ nø¬c ë nh÷ng møc ®é ph¹m vi kh¸c nhau. Vµ ë n­íc ta KTTT mµ §¶ng vµ nhµ n­íc ta chñ tr­¬ng x©y dùng vµ ph¸t triÓn trong thêi k× qu¸ ®é lªn CNXH, lµ “nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn theo ®Þnh h­íng XHCN, vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lÝ cña nhµ n­íc”. *§Æc ®iÓm cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng: Cã thÓ nãi, kinh tÕ thÞ tr­êng lµ kinh tÕ hµng ho¸ ph¸t triÓn ®Õn giai ®o¹n cao.Kinh tÕ thÞ tr­êng lµ mét lo¹i h×nh mµ trong ®ã, c¸c mèi quan hÖ kinh tÕ gi÷a con ng­êi víi con ng­¬× ®uîc biÓu hiÖn th«ng qua thÞ tr­êng, tøc lµ th«ng qua viÖc mua-b¸n, trao ®æi hµng ho¸ tiÒn tÖ.Trong kinh tÕ thÞ tr­êng, c¸c qua hÖ hµng ho¸ -tiÒn tÖ ph¸t triÓn, më réng, bao qu¸t nhiÒu lÜnh vùc, cã ý nghÜa phæ biÕn ®èi víi ng­êi s¶n xuÊt vµ ng­êi tiªu dïng.Do n¶y sinh vµ ho¹t ®éng mét c¸ch kh¸ch quan trong nh÷ng diÒu kiÖn lÞch sö nhÊt ®Þnh, KTTT ph¶n ¸nh tr×nh ®é v¨n minh vµ sù ph¸t triÓn cña x· héi, lµ nh©n tè ph¸t triÓn søc s¶n xuÊt, t¨ng tr­ëng kinh tÕ, thóc ®Èy x· héi tiÕn lªn. Tuy nhiªn, kinh tÕ thÞ tr­êng còng cã nh÷ng khuyÕt tËt tù th©n, ®Æc biÖt lµ tÝnh tù ph¸t mï qu¸ng, sù c¹nh tranh l¹nh lïng, dÉn ®Õn sù ph¸ s¶n, thÊt nghiÖp, khñng ho¶ng chu kú… KTTT tr­íc hÕt lµ kinh tÕ hµng ho¸, víi ®Æc tr­ng phæ biÕn cña nã lµ ng­êi s¶n xuÊt lµm ra s¶n phÈm víi môc ®Ých ®Ó b¸n, ®Ó trao ®æi chø kh«ng ph¶i ®Ó tù tiªu dïng, hay s¶n phÈm d­ thõa ngÉu nhiªn nh­ tr­íc. KTTT lµ nÒn kinh tÕ cã sù ®a d¹ng vÒ h×nh thøc së h÷u, vÒ thµnh phÇn kinh tÕ, vÒ h×nh thøc ph©n phèi. KTTT ®­îc sö dông nh­ mét c«ng cô, mét ph­¬ng tiÖn ®Ó ph¸t triÓn lùc l­îng s¶n xuÊt, ph¸t triÓn kinh tÕ phôc vô lîi Ých cña ®a sè nh©n d©n lao ®éng nh»m môc tiªu d©n giµu, n­íc m¹nh, x· héi c«ng b»ng v¨n minh. KTTT lµ nguån lùc tæng hîp to lín vÒ nhiÒu mÆt cã kh¶ n¨ng ®­a nÒn kinh tÕ v­ît khái thùc tr¹ng thÊp kÐm, ®­a nÒn kinh tÕ hµng ho¸ ph¸t triÓn trong c¶ nh÷ng ®iÒu kiÖn vèn, ng©n s¸ch Nhµ n­íc cßn h¹n hÑp. KTTT lu«n vËn ®éng, ph¸t triÓn t¸i sinh, do ®ã ®Ó n©ng cao hiÖu lùc qu¶n lý cña nhµ n­íc, c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ vÜ m« ph¶i th­êng xuyªn ®­îc bæ xung hoµn thiÖn. KTTT g¾n liÒn víi nhµ n­íc ph¸p quyÒn vµ nhµ n­íc sÏ qu¶n lý b»ng ph¸p luËt. 2.2-Kinh tÕ thÞ tr­êng theo ®Þnh h­íng XHCN ë ViÖt Nam. 2.2.1-Sù cÇn thiÕt kh¸ch quan ph¶i ph¸t triÓn nÒn KTTT ®Þnh h­íng XHCN ë n­íc ta. LÞch sö nh©n lo¹i ®· chøng kiÕn nhiÒu m« h×nh kinh tÕ kh¸c nhau. Mçi mét m« h×nh ®ã lµ s¶n phÈm cña tr×nh ®é nhËn thøc nhÊt ®Þnh trong nh÷ng ®iÒu kiÖn lÞch sö cô thÓ. Cã thÓ kh¸i qu¸t r»ng, lÞch sö ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt vµ ®êi sèng cña nh©n lo¹i ®· vµ ®ang tr·i qua hai kiÓu tæ chøc kinh tÕ thÝch øng víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt vµ ph©n c«ng lao ®éng x· héi, hai thêi ®¹i kinh tÕ kh¸c h¼n nhau vÒ chÊt. §ã lµ thêi ®¹i kinh tÕ tù nhiªn, tù cung-tù cÊp; vµ thêi ®¹i kinh tÕ hµng ho¸ mµ giai ®o¹n cao cña nã ®­îc gäi lµ KTTT. Kinh tÕ tù nhiªn lµ kiÓu kinh tÕ–x· héi ®Çu tiªn cña nh©n lo¹i. §ã lµ ph­¬ng thøc sinh ho¹t kinh tÕ ë tr×nh ®é ban ®Çu lµ sö dông nh÷ng tÆng vËt cña tù nhiªn vµ sau ®ã ®ù¬c thùc hiÖn th«ng qua nh÷ng t¸c ®éng trùc tiÕp vµo tù nhiªn ®Ó t¹o ra nh÷ng gi¸ trÞ sö dông trong viÖc duy tr× sù sinh tån cña con ng­êi. Nã ®­îc bã hÑp trong mèi quan hÖ tuµn hoµn khÐp kÝn gi÷a con ng­¬× vµ tù nhiªn, mµ tiªu biÓu lµ gi÷a lao ®éng vµ ®Êt ®ai lµm nÒn t¶ng. Ho¹t ®éng kinh tÕ g¾n liÒn víi x· héi sinh tån, víi kinh tÕ n«ng nghiÖp tù cung-tù cÊp. Nã ®· tån t¹i vµ thèng trÞ trong c¸c x· héi C«ng x· nguyªn thuû, chiÕm h÷u n« lÖ, phong kiÕn vµ tuy kh«ng cßn gi÷ ®Þa vÞ thèng trÞ nh­ng vÉn cßn tån t¹i trong XHTB cho ®Õn ngµy nay. Kinh tÕ tù nhiªn, hiÖn vËt, sinh tån, tù cung-tù cÊp g¾n liÒn víi quan niÖm truyÒn thèng vÒ kinh tÕ XHCN tuy ®· cã t¸c dông trong ®iÒu kiÖn chiÕn tranh, gãp phÇn mang l¹i chiÕn th¾ng vÎ vang cña d©n téc ta, song khi chuyÓn sang x©y dùng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ, chÝnh m« h×nh ®ã ®· t¹o ra nhiÒu khuyÕt tËt, nÒn kinh tÕ kh«ng cã ®éng lùc, kh«ng cã søc ®ua tranh, kh«ng ph¸t huy ®­îc tÝnh chñ ®éng s¸ng t¹o cña ng­êi lao ®éng, cña c¸c chñ thÓ s¶n xuÊt-kinh doanh, s¶n xuÊt kh«ng g¾n liÒn víi nhu cÇu, ý chÝ chñ quan ®· lÊn ¸t kh¸ch quan vµ triÖt tiªu mäi ®éng lùc-søc m¹nh néi sinhcña b¶n th©n nÒn kinh tÕ, ®· lµm cho nÒn kinh tÕ suy tho¸i thiÕu hôt, hiÖu qu¶ thÊp, nhiÒu môc tiªu cña CNXH kh«ng thùc hiÖn ®­îc. Kinh tÕ hµng ho¸, b¾t ®Çu b»ng kinh tÕ hµng ho¸ ®¬n gi¶n, ra ®êi tõ chÕ ®é Céng s¶n nguyªn thuû tan r·, dùa trªn hai tiÒn ®Ò c¬ b¶n lµ cã sù ph©n c«ng lao ®éng x· héi vµ cã sù t¸ch biÖt vÒ kinh tÕ do chÕ ®é së h÷u kh¸c nhau vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt. ChuyÓn tõ kinh tÕ tù nhiªn, tù cung-tù cÊp sang kinh tÕ hµng ho¸ lµ ®¸nh dÊu b­íc chuyÓn sang thêi ®¹i kinh tÕ cña sù ph¸t triÓn, thêi ®¹i v¨n minh cña nh©n lo¹i. Trong lÞch sö cña m×nh, v× thÕ cña kinh tÕ hµng ho¸ còng dÇn ®­îc ®æi thay tõ chç nh­ lµ kiÓu tæ chøc kinh tÕ- x· héi kh«ng phæ biÕn, kh«ng hîp thêi trong x· héi ChiÕm h÷u n« lÖ cña nh÷ng ng­êi thî thñ c«ng vµ nh©n d©n tù do, ®Õn chç ®­îc thõa nhËn trong x· héi Phong kiÕn, vµ ®Õn CNTB th× kinh tÕ hµng ho¸ gi¶n ®¬n kh«ng nh÷ng ®­îc thõa nhËn mµ cßn ®­îc ph¸t triÓn ®Õn giai ®o¹n cao h¬n ®ã lµ KTTT. KTTT lµ giai ®o¹n ph¸t triÓn cao cña kinh tÕ hµng ho¸, còng ®· tr·i qua ba giai ®o¹n ph¸t triÓn. Giai ®o¹n thø nhÊt, lµ giai ®o¹n chuyÓn tõ kinh tÕ hµng ho¸ gi¶n ®¬n sang KTTT. Giai ®o¹n thø hai lµ giai ®o¹n ph¸t triÓn KTTT tù do. §Æc tr­ng quan träng cña giai ®o¹n nµy lµ sù ph¸t triÓn kinh tÕ diÔn ra theo tinh thÇn tù do, Nhµ n­íc kh«ng can thiÖp vµo ho¹t ®éng kinh tÕ. Giai ®o¹n thø ba lµ giai ®o¹n KTTT hiÖn ®¹i. §Æc tr­ng cña giai ®o¹n nµy lµ Nhµ n­íc can thiÖp vµo KTTT vµ më réng giao l­u kinh tÕ víi n­íc ngoµi. KTTT cã nh÷ng ®Æc tr­ng c¬ b¶n nh­ :ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸, më réng thÞ tr­êng, tù do kinh doanh tù do th­¬ng m¹i , tù ®Þnh gi¸ c¶, ®a d¹ng ho¸ së h÷u, ph©n phèi do quan hÖ cung cÇu… ®ã lµ c¬ chÕ hçn hîp “cã sù ®iÒu tiÕt vÜ m«” cña nhµ n­íc ®Ó kh¾c phôc nh÷ng khuyÕt tËt cña nã. MÆc dï sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña kinh tÕ hµng ho¸ tù ph¸t sÏ “hµng ngµy hµng giê ®Î ra CNTB” vµ sù ph¸t triÓn cña KTTT trong lÞch sö diÔn ra ®ång thêi víi sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña CNTB, nh­ng tuyÖt nhiªn KTTT kh«ng ph¶i lµ chÕ ®é kinh tÕ- x· héi. KTTT lµ h×nh thøc vµ ph­¬ng ph¸p vËn hµnh kinh tÕ. §©y lµ mét kiÓu tæ chøc kinh tÕ h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn do nh÷ng ®ßi hái kh¸ch quan cña sù ph¸t triÓn lùc l­îng s¶n xuÊt. Nã lµ ph­¬ng thøc sinh ho¹t kinh tÕ cña sù ph¸t triÓn. Qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn KTTT lµ qu¸ tr×nh më réng ph©n c«ng lao ®éng x· héi, ph¸t triÓn khoa häc-c«ng nghÖ míi vµ øng dông chóng vµo thùc tiÔn s¶n xuÊt kinh doanh. Sù ph¸t triÓn cña KTTT g¾n liÒn víi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña nÒn v¨n minh nh©n lo¹i, cña khoa häc-kü thuËt, cña lùc l­îng s¶n xuÊt. Cho ®Õn cuèi nh÷ng n¨m 80, vÒ c¬ b¶n trong nÒn kinh tÕ n­íc ta s¶n xuÊt nhá vÉn cßn lµ phæ biÕn, tr¹ng th¸i kinh tÕ tù nhiªn, hiÖn vËt, tù cung-tù cÊp ®ang cßn chiÕm ­u thÕ. X· héi ViÖt Nam vÒ c¬ b¶n vÉn dùa trªn nÒn t¶ng cña v¨n minh n«ng nghiÖp lóa n­íc, n«ng d©n chiÕm ®¹i ®a sè. ViÖt Nam vÉn lµ mét n­íc nghÌo nµn, l¹c hËu vµ kÐm ph¸t triÓn. Ph¸t triÓn trë thµnh nhiÖm vô, môc tiªu sè mét ®èi víi toµn §¶ng, toµn d©n ta trong b­íc ®­êng ®i tíi. Muèn vËy ph¶i chuyÓn toµn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n sang tr¹ng th¸i cña sù ph¸t triÓn lµ ph¸t triÓn nÒn KTTT cïng víi nã lµ thùc hiÖn c«ng cuéc c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸. Sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi nµo rót cuéc còng nh»m môc tiªu x· héi, nh©n v¨n nhÊt ®Þnh. Ph¸t triÓn theo nghÜa ®Çy ®ñ lµ bªn c¹nh sù gia t¨ng vÒ l­îng (t¨ng tr­ëng kinh tÕ) cßn bao hµm c¶ sù thay ®æi vÒ chÊt (nh÷ng biÕn ®æi vÒ mÆt x· héi). Häc thuyÕt vÒ h×nh th¸i kinh tÕ x· héi cña C.M¸c lµ mét thµnh tùu khoa häc cña loµi ng­êi. Nã ph¸c ho¹ quy luËt vËn ®éng tæng qu¸t cña nh©n lo¹i, vµ sù ph¸t triÓn cña x· héi loµi ngõ¬i sÏ tiÕn tíi Chñ nghÜa Céng s¶n mµ giai ®o¹n thÊp cña nã lµ CNXH. CNXH kh«ng ®èi lËp víi ph¸t triÓn, víi KTTT , mµ lµ mét nÊc thang ph¸t triÓn cña loµi ng­êi ®­îc ®¸nh dÊu b»ng tiÕn bé x· héi cña sù ph¸t triÓn. Nã lµ c¸ch thøc gi¶i quyÕt cña c¸c quan hÖ x· héi , lµ mét sù thiÕt lËp mét trËt tù x· héi víi môc tiªu d©n giµu n­íc m¹nh, x· héi c«ng b»ng v¨n minh. Cuéc ®Êu tranh c¸ch m¹ng tr­êng kú gian khæ vµ quyÕt liÖt cña nh©n d©n ta d­íi sù l·nh ®¹o cña §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam ®øng ®Çu lµ chñ tÞch Hå ChÝ Minh nh»m gi¶i phãng nh©n d©n lao ®éng ®em l¹i cuéc sèng h¹nh phóc vµ giµu sang cho nh©n d©n lao ®éng. V× vËy, sù ph¸t triÓn cña ViÖt Nam trong hiÖn t¹i vµ t­¬ng lai ph¶i lµ sù ph¸t triÓn v× sù giµu cã, phån vinh, h¹nh phó cña nh©n d©n lao ®éng, v× sù hïng m¹nh vµ giµu cã cña toµn x· héi-toµn d©n téc, lµ sù ph¸t triÓn mang tÝnh XHCN, lµ sù ph¸t triÓn hiÖn ®¹i . NghÜa lµ, chóng ta ph¶i ph¸t triÓn nÒn KTTT ®Þnh h­íng XHCN. 2.2.2-Mét sè ®Æc ®iÓm chung cña nÒn KTTT ë ViÖt Nam. ChuyÓn nÒn kinh tÕ tõ ho¹t ®éng theo c¬ chÕ kÕ ho¹ch tËp trung-hµnh chÝnh, quan liªu-bao cÊp sang ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña Nhµ n­íc theo ®Þnh h­íng XHCN lµ néi dung, b¶n chÊt vµ ®Æc ®iÓm kh¸i qu¸t nhÊt ®èi víi nÒn kinh tÕ n­íc ta trong hiÖn nay vµ t­¬ng lai. §Æc biÖt, c­¬ng lÜnh x©y dùng ®Êt n­íc trong thêi kú qu¸ ®é lªn CNXH, ®­îc §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc cña §¶ng céng s¶n ViÖt Nam lÇn thø VII th«ng qua vµo n¨m 1991 ®· nªu lªn nh÷ng ®Æc tr­ng b¶n chÊt cña nÒn KTTT vµ ph¸t triÓn nÒn KTTT theo ®Þnh h­íng XHCN. Thø nhÊt, nÒn KTTT ®Þnh h­íng XHCN mµ n­íc ta x©y dùng lµ nÒn KTTT hiÖn ®¹i víi tÝnh chÊt x· héi hiÖn ®¹i. MÆc dï nÒn kinh tÕ n­íc ta ®ang n»m trong t×nh tr¹ng l¹c hËu vµ kÐm ph¸t triÓn nh­ng khi n­íc ta chuyÓn sang ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸, KTTT, th× thÕ giíi ®· chuyÓn sang giai ®o¹n KTTT hiÖn ®¹i. Bëi vËy, chóng ta kh«ng thÓ vµ kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i tr·i qua giai ®o¹n kinh tÕ hµng ho¸ gi¶n ®¬n vµ giai ®o¹n KTTT tù do mµ ®i th¼ng vµo ph¸t triÓn KTTT hiÖn ®¹i. MÆt kh¸c, thÕ giíi vÉn n»m trong thêi qu¸ ®é tõ CNTB lªn CNXH, cho nªn sù ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi n­íc ta ph¶i theo ®Þnh h­íng XHCN lµ cÇn thiÕt kh¸ch quan vµ còng lµ néi dung yªu cÇu cña sù ph¸t triÓn rót ng¾n. Sù nghiÖp “d©n giµu, n­íc m¹nh, x· héi c«ng b»ng vµ v¨n minh” võa lµ môc tiªu võa lµ néi dung, nhiÖm vô cña viÖc ph¸t triÓn KTTT ®Þnh h­íng XHCN ë n­íc ta. Thø hai, nÒn kinh tÕ cña chóng ta lµ nÒn kinh tÕ hçn hîp nhiÒu thµnh phÇn víi vai trß chñ ®¹o cña kinh tÕ nhµ n­íc trong mét sè lÜnh vùc, mét sè kh©u quan träng cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh ®Õ sù ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi cña ®Êt n­íc. NÒn kinh tÕ hµng ho¸, nÒn KTTT ph¶i lµ mét nÒn kinh tÕ ®a thµnh phÇn, ®a h×nh thøc së h÷u. ThÕ nh­ng, nÒn KTTT mµ chóng ta sÏ x©y dùng lµ nÒn KTTT hiÖn ®¹i, cho nªn cÇn cã sù tham gia bëi “Bµn tay h÷u h×nh” cña nhµ n­íc trong viÖc ®iÒu tiÕt, qu¶n lÝ nÒn kinh tÕ ®ã. §ång thêi, chÝnh nã sÏ b¶o ®¶m sù ®Þnh h­íng ph¸t triÓn cña nÒn KTTT. ViÖc x©y dùng kinh tÕ Nhµ n­íc gi÷ vai trß chñ ®¹o lµ sù kh¸c biÖt cã tÝnh chÊt b¶n chÊt gi÷a KTTT ®Þnh h­íng XHCN víi KTTT TBCN. TÝnh ®Þnh h­íng XHCN cña nÒn kinh tÕ ë n­íc ta ®· quy ®Þnh kinh tÕ Nhµ n­íc gi÷ vai trß chñ ®¹o, bëi lÏ mçi mét chÕ ®é x· héi ®Òu cã mét c¬ së cho chÕ ®é x· héi míi-chÕ ®é XHCN. Thø ba, nhà nước quản lý nền định hướng XHCN ở nước ta là nhà nước pháp quyền XHCN, là nhà nước của dân, do dân và vì dân. Thành tố quan trọng mang tính quyết định trong nền KTTT hiện đại là nhà nước tham gia vào các quá trình kinh tế. Nhà nước ta là nhà nước "của dân, do dân và vì dân", nhà nước công nông, nhà nước của đại đa số nhân dân lao động, đặt dưới sự lãnh đạo của ĐCS Việt Nam. Nó có đủ bản lĩnh, khả năng và đang tự đổi mới để bảo đảm giữ vững định hướng XHCN trong việc phát triển nền KTTT hiện đại ở nước ta . Thø t­, cơ chế vận hành của nền kinh tế được thực hiện thông qua cơ chế thị trường với sự tham gia quản lý, điều tiết của Nhà nước. Mọi hoạt động sản xuất- kinh doanh trong nền kinh tế được thực hiện thông qua thị trường. Điều đó có nghĩa là nền KTTT định hướng XHCN ở nước ta vận động theo những quy luật nội tại của nền KTTT nói chung, thị trường có vai trò quyết định đối với việc phân phối các nguồn lực kinh tế. Việc quản lý Nhà nước nhằm hạn chế, khắc phục những "thất bại của thị trường", thực hiện các mục tiêu xã hội, nhân đạo mà bản thân thị trường không thể làm được. Vai trò quản lý của Nhà nước trong nền KTTT hết sức quan trọng . Sự quản lý của Nhà nước bảo đảm cho nền kinh tế tăng trưởng ổn định, đạt hiệu quả, đặc biệt là bảo đảm sự công bằng và tiến bộ xã hội. Không có ai ngoài nhà nước lại có thể giảm bớt sự chênh lệch giữa giàu- nghèo, giữa thành thị và nông thôn, giữa công nghiệp và nông nghiệp, giữa các vùng của đất nước. Tuy vậy, cần phải nhấn mạnh rằng sự can thiệp của Nhà nước vào kinh tế sao cho tương hợp với thị trường. Thø n¨m, mở cửa, hội nhập nền kinh tế trong nước với nền kinh tế thế giới, trên cơ sở giữ vững độc lập, tự chủ và toàn vẹn lãnh thổ quốc gia là nội dung quan trọng của nền KTTT ở nước ta. Quá trình phát triển của KTTT đi liền với xã hội hóa nền sản xuất xã hội. Tiến trình xã hội hóa trên cơ sở phát triển của KTTT là không có biên giới quốc gia về phương diện kinh tế. Một trong những đặc trưng quan trọng của KTTT hiện đại là việc mở rộng giao lưu kinh tế với nước ngoài. Xu hướng quốc tế hóa đời sống kinh tế với những khu vực hóa và toàn cầu hóa đang ngày càng phát triển và trở thành xu thế tất yếu trong thời đại của cuộc cách mạng khoa học- công nghệ hiện nay. Tranh thủ thuận lợi và cơ hội, tránh nguy cơ tụt hậu xa hơn và vượt qua thách thức là yêu cầu nhất thiết phải thực hiện. Để phát triển trong điều kiện của KTTT hiện đại, Việt Nam không thể đóng cửa, khép kín nền kinh tế trong trạng thái tự cung- tự cấp mà phải mở của, hội nhập với nền kinh tế thế giới trên cơ sở phát huy lợi thế so sánh và không ngừng nâng cao sức cạnh tranh của nền kinh tế, giữ vững độc lập, tự chủ và toàn vẹn lãnh thổ quốc gia. Thứ sáu, thúc đẩy tăng tr­ëng kinh tế đồng thời với việc bảo đảm công bằng xã hội cũng là một nội dung rất quan trọng trong nền KTTT ở nước ta. Phát triển trong công bằng được hiểu là những chính sách phát triển phải bảo đảm sự công bằng xã hội, là tạo cho mọi tầng lớp nhân dân đều có thể tham gia vào quá trình phát triển va được hưởng những thành quả tương xứng với sức lực, khả năng và trí tuệ họ bỏ ra, là giảm bớt chênh lệch giàu - nghèo giữa các tầng lớp dân cư giữa các vùng. Khác với nhiều nước, chúng ta phát triển KTTT nhưng chủ trương bảo đảm công bằng xã hội, thực hiện sự thống nhất giữa tăng trưởng kinh tế và công bằng xã hội, trong tất cả các giai đoạn của sự phát triển kinh tế ở nước ta. Mức độ bảo đảm công bằng xã hội phụ thuộc rất lớn vào sự phát triển, khả năng và sức mạnh kinh tế của quốc gia. Tóm lại, quá trình phát triển nền KTTT định hướng XHCN ở nước ta phải là "Quá trình thực hiện dân giàu nước mạnh, tiến lên hiện đại trong một xã hội nhân dân làm chủ, nhân ái, có văn hóa, có kỉ cương, xóa bỏ áp bức bất công tạo điều kiện cho mọi người có cuộc sống ấm no, tự do hạnh phúc". Từ những đặc trưng và sự phát triển đúng hướng của nền KTTT ở nước ta chúng ta đã đạt được nhiều thành tựu to lớn: * Nền kinh tế Việt Nam chuyển dần từ nền kinh tế kế hoạch hóa toàn diện, khép kín sang một nền KTTT mới, theo định hướng XHCN. Công cuộc đổi mới kinh tế- xã hội được mở đầu từ Đại hội VI của ĐCS Việt Nam ( 1986) - Năm 1991 Đại hội VII của Đảng nhận định "Công cuộc đổi mới đã đạt được những thành tựu bước đầu quan trọng nhưng nước ta vẫn chưa thoát khỏi khủng hoảng kinh tế xã hội". - Năm 1996 Đại hội đảng VIII nhận định "Nước ta đã ra khỏi cuộc khủng hoảng kinh tế- xã hội, nhưng một số mặt còn chưa được củng cố vững chắc". Nền kinh tế Việt Nam đã ra khỏi khủng hoảng với nhịp độ tăng trưởng kinh tế ngày càng cao: tốc độ tăng GDP bình quân thời kỳ 1986- 1990 là 3,6%; 1991-1995 là 8,2%; 1996-2000 là 7%. * Lạm phát được đẩy lùi từ 67,4% năm 1990 xuống 12,7% năm 1995, 0,1% năm 1999 và 0% năm 2000. Phá được thế bao vây cấm vận, mở rộng quan hệ đối ngoại và chủ động hội nhập kinh tế quốc tế, thu hút vốn đầu tư nước ngoài cùng nhiều công nghệ và kinh nghiệm quản lý tiên tiến. * Điều kiện vật chất và tinh thần của nhân dân được cải thiện rõ rệt, văn hóa không ngừng tiến bộ. Việt Nam từ một nước thiếu lương thực đã trở thành một nước xuất khẩu gạo lớn thứ hai trên thế giới. * Quốc phòng và an ninh được đảm bảo, ổn định chính trị được giữ vững, các mối quan hệ kinh tế được mở rộng với nhiều nước trên thế giới, bộ mặt đất nước đã có những biến đổi to lớn trên mọi lĩnh vực. Đại hội IX khẳng định :"Đảng và Nhà nước ta chủ trương thực hiện nhất quán và lâu dài chính sách phát triển nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần vận động theo cơ chế thị trường có sự quản lí của nhà nước theo định hướng XHCN, đó là nền kinh tế thị trường theo định hướng XHCN". Chủ trương xây dựng và phát triển nền KTTT định hướng XHCN thể hiện tư duy, quan niệm của đảng ta về sự phù hợp giữa quan hệ sản xuất với tính chất và trình độ của lực lượng sản xuất. Đó là mô hình kinh tế tổng quát của nước ta trong thời kì quá độ lên CNXH. Trong công cuộc đổi mới hiện nay, Đại hội IX Đảng ta một lần nữa khẳng định : "Thực tiễn phong phú và những thành tựu thu được qua 15 năm đổi mới đã chứng minh tính đúng đắn của cương lĩnh được thông qua tại đại hội VII của Đảng đồng thời giúp đảng ta nhận thức ngày càng rõ hơn về con đường đi lên CNXH ở nước ta. Chúng ta một lần nữa khẳng định : Cương lĩnh là ngọn cờ chiến đấu vì thắng lợi của sự nghiệp xây dựng nước Việt Nam từng bước quá độ lên CNXH định hướng cho mọi hoạt động của Đảng ta hiện nay và trong những thập kỉ tới .Đảng và nhân dân ta quyết tâm xây dựng đất nước Việt Nam theo con đường XHCN trên nền tảng chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh". Tuy vậy đi đôi với thành tựu là rất nhiều khó khăn đòi hỏi phải có phương hướng giải quyết đúng đắn, đặc biệt, lao động và việc làm đang là vấn đề gay gắt nổi cộm nhất hiện nay với tỉ lệ thất nghiệp ở thành thị là 74% và tỉ lệ thiếu việc làm ở nông thôn là 30% tỉ lệ lao động được đào tạo về chuyên môn kĩ thuật còn thấp trong tổng số lao động :theo kết quả điều tra dân số và nhà ở ngày 1/4/1999, công nhân kỹ thuật và nghiệp vụ chiếm 30,3%; lao động có trình độ trung học chuyên nghiệp chiếm 36,8%; trình độ Cao đẳng và Đại học chiếm 31,6%; trên Đại học chiếm 1,3%. [Kinh tế và phát triển số 42, tháng12/2000, tr19]. Từ năm 2001, khi Việt Nam áp dụng chuẩn hóa đói nghèo mới thì tỷ lệ đói nghèo sẽ còn khá hơn, khoảng 17% so với 11% chuẩn cũ. Hiện tại, mức tiêu dùng của dân cư thấp, tích lũy nội bộ của nền kinh tế mới đạt khoảng 25-27%GDP, còn tích lũy ròng chỉ đạt dưới 20% GDP. Trong khi đó kết cấu hạ tầng còn yếu kém, sản lượng điện bình quân đầu người mới chỉ đạt trên 340kwh, mật độ đường giao thông tính trên 1000 dân còn thÊp xa so với các nước xung quanh. [Thời báo kinh tế Việt Nam, số 151, 18/12/2000] Nguyên nhân phát sinh ra những khó khăn trên là trong nội bộ nền kinh tế của nước ta vẫn còn tồn tại nhiều mâu thuẫn phát sinh trong quá trình xây dựng KTTT. 2.3-Nh÷ng m©u thuÉn ph¸t sinh trong qu¸ tr×nh chuyÓn sang KTTT ë ViÖt Nam. 2.3.1-M©u thuÉn gi÷a ph¸t triÓn KTTT vµ môc tiªu x©y dùng con ng­êi XHCN. Chủ Tịch Hồ Chí Minh cho rằng muốn xây dựng CNXH trước hết phải có con người XHCN. Yếu tố con người giữ vai trò cực kỳ quan trọng trong sự nghiệp cách mạng, bởi vì con người là chủ thể của mọi sáng tạo, của mọi nguồn của cải vật chất và văn hóa. Con người phát triển cao về trí tuệ, cường tráng về thể chất, phong phú về tinh thần, trong sáng về đạo đức là động lựu của sự nghiệp xây dựng xã hội mới, là mục tiêu của CNXH. Từ một nước nông nghiệp, lạc hậu đi lên CNXH, chúng ta phải bắt đầu từ con người, lấy con người làm điểm xuất phát. Một trong những điều kiện đảm bảo thắng lợi cho sự nghiệp xây dựng con người trong giai đoạn hiện nay là đời sống sinh hoạt vật chất. Nhưng nhu cầu về vật chất và tinh thần phong phú của con người chỉ có thể được thỏa mãn trong một nền kinh tế vững vàng, ổn định, phát triển cao, có tốc độ tăng trưởng nhanh. Việc tiến hành sự nghiệp trồng người hôm nay gắn bó một cách chặt chẽ với quá trình mở rộng, hoàn thiện KTTT kết hợp với mở cửa giao lưu quốc tế. Đại hội Đảng lần thứ IX đã khẳng định : "Giáo dục- đào tạo là quốc sách hàng đầu, phát triển giáo dục- đào tạo là một động lực quan trọng thúc đẩy sự nghiệp công nghiệp hóa- hiện đại hóa đất nước, là điều kiện để phát huy nguồn lực con người- yếu tố cở bản để phát triển xã hội, tăng trưởng kinh tế nhanh và bền vững". KTTT là một loại hình kinh tế mà trong đó các mối quan hệ kinh tế giữa con người với con người được biểu hiện thông qua thị trường, tức là thông qua việc mua- bán, trao đổi hàng hóa- tiền tệ. Trong KTTT, các quan hệ hàng hóa- tiền tệ phát triển, mở rộng, bao quát trên nhiều lĩnh vực, có ý nghĩa phổ biến đối với người sản xuất và tiêu dùng. Do nảy sinh và hoạt động một cách khách quan trong những điều kiện lịch sử nhất định, KTTT phản ánh trình đọ văn minh, và sự phát triển của xã hội, là nhân tố phát triển sức sản xuất , tăng trưởng kinh tế , thúc đẩy xã hội tiến lên. Tuy nhiên , KTTT cũng có những khuyết tật tự thân, đặc biệt là tính tự phát mù quáng, sự cạnh tranh lạnh lùng, dẫn đến sự phá sản, thất nghiệp, khủng hoảng chu kỳ, ô nhiễm môi trường… Xuất phát từ sự phân tích trên đây, chúng ta thấy rằng đối với nước ta hiện nay, không thể xây dựng và phát triển con người nếu thiếu yếu tố KTTT. Việc xây dựng, củng cố, hoàn thiện cơ cế thị trường có sự quản lý cả Nhà nước theo định hướng XHCN cũng đồng nghĩa với việc tạo ra các điều kiện vật chất cơ bản để thực hiện chiến lược xây dựng phát triển con ng­êi cho thế kỷ XXI. Trong những năm vừa qua, KTTT ở nước ta đã được nhân dân hưởng ứng rộng rãi và đi vào cuộc sống rất nhanh chóng, góp phần khơi dậy nhiều tiềm năng sáng tạo, làm cho nền kinh tế sôi động hơn, các hoạt động sản xuất , kinh doanh, dịch vụ phát triển hơn, bộ mặt thị trường được thay đổi. Đây là những kÕt quả đáng mừng, đáng được phát huy, nó thể hiện sự phát triển và vận động đúng đắn các quy luật xã hội . Quá trình biện chứng đi lên CNXN từ khách quan đáng trở thành nhận thức chủ quan trên quy mô toàn xã hội . Bên cạnh đó, có một khía cạnh khác cũng cần được đề cập đến: KTTT ở nước ta hiện nay không chỉ tạo ra điều kiện vật chất để xây dựng, phát huy nguồn lực con người, mà còn tạo ra môi trường xã hội thích hợp cho con người phát triển hài hòa, toàn diện cả về thể chất lẫn tinh thần. KTTT tạo ra sự cạnh tranh, chạy đua quyết liệt. Điều đó buộc con người phải năng động, sáng tạo, linh hoạt, có tác phong nhanh nhẹn, có đầu óc quan sát, phân tích để thích nghi và hành động có hiệu quả, từ đó nâng cao năng lực hoạt động thực tiễn của con người, góp phần làm giảm đi sự chậm chạp và trì trệ vốn có của người lao động trong nền kinh tế nông nghiệp lạc hậu từ ngàn đời ở con ngời Viêt Nam. KTTT tạo ra những điều kiện thích hợp để con người mở rộng các mối quan hệ, giao lưu buôn bán, từ đó hình thành các chuẩn mực văn hóa, đạo đức mới theo tiêu chí thị trường như chữ tín trong chất lượng, chữ tín trong giao dịch … . Tuy nhiên, cÇn phải thấy rằng không phải cứ xây dựng được KTTT là những phẩm chất tốt đẹp tự nó hình thành cho con người, có những lúc, những nơi, KTTT không những không làm cho con người ta năng động hơn, tốt đẹp hơn mà ngược lại, còn làm tha hóa bản chất con người, biến con người thành nô lệ sïng bài đồng tiền hoặc kẻ đạo đức giả chỉ biết tôn trọng sức mạnh và lợi ích cá nhân, sẵn sàng chà đạp lên nhân phẩm, văn hóa, đạo đức, luân lý… Bên cạnh những tác động tích cực , KTTT cũng có nhiều khuyết tật, hạn chế gây ra những tác động xấu. Việc quá đề cao lợi ích cá nhân, bất chấp lợi ích tập thể và lợi ích xã hội là một nguy cơ lớn. Lợi nhuận kích thích sản xuất, nhưng mặt khác, lợi nhuận cũng tự phát đẩy con ng­êi tới những hành vi phá hoại môi trưòng sống và làm tha hóa đạo đức, nhân phẩm. Sự cạnh tranh trên thương trường làm cho con người năng động hơn, sáng tạo hơn nhưng nhiều khi cũng làm mất đi lòng nhân ái, vị tha, biến con người thành những cỗ máy chỉ biết tính toán mét cách sòng phẳng, lạnh lùng, thiếu nhân tính. Quan hệ hàng hóa - tiền tệ làm sống động thị trường nhưng cũng làm xói mòn nhân cách và hạ thấp phẩm giá của con người. Ngoài ra đi kèm với KTTT là hàng loạt tệ nạn xã hội để đưa đến những rối loạn, khủng hoảng cho gia đình, hạt nhân , tế bào của xã hội . Nạn cờ bạc, rượu chè, mại dâm, ma tuý, buôn lậu, hối lộ, tham nhũng… là những căn bệnh trầm kha không dễ khắc phục trong KTTT. Thật không sai khi hình dung KTTT là con dao hai lưỡi, nếu dùng không cẩn thận rất dễ bị đứt tay. Những phân tích trên đây cho thấy, KTTT và mục tiêu xây dựng con người XHCN là một mâu thuẫn biện chứng trong thực tiễn nước ta hiện nay. Đây chính là hai mặt đối lập của một mâu thuẫn xã hội. Giữa KTTT và quá trình xây dựng con người vừa có sự thống nhất, vừa có sự đấu tranh. KTTT vừa tạo ra những ®iÒu kiện để xây dựng, phát huy nguồn lực con người, vừa tạo ra những độc tố đầu độc, hủy hoại con người. Việc giải quyết những mâu thuẫn trên đây là việc làm không đơn giản. Đối với nước ta, mâu thuẫn giữa KTTT và quá trình xây dựng con người được giải quyết bằng vai trò lãnh đạo của Đảng, sự quản lý của Nhà nước theo định hướng XHCN. Đảng ta xác định: "Sản xuất hàng hóa không đối lập với CNXH mà là thµnh tựu phát triển của nền văn minh nhân loại, tồn tại khách quan, cần htiết cho công cuộc xây dựng CNXH và cả khi CNXH đã được xây dựng ''. Như vậy, Đảng ta vạch ra sự thống nhất giữa KTTT và mục tiêu xây dựng con người mới XHCN : ''Việc áp dụng cơ chế thị trường đòi hỏi phải nâng cao năng lực quản lý vĩ mô của Nhà nước, đồng thời xác lập đầy đủ chế độ tự chủ của các đơn vị sản xuất kinh doanh. Thực hiện tốt vấn đề này không phát huy được tác động tích cực, to lơn cũng như ngăn ngừa, hạn chế, khắc phục những tiêu cực, khiếm khuyết của KTTT. Các hoạt động sản xuất kinh doanh phải hướng vào phục vu công cuộc xây dựng nguồn lực con người. Cần phải tiến hành các hoạt động văn hóa, giáo dục nhằm khắc phục tâm lý sùng bái đồng tiền, bất chấp đạo lý, coi thưòng các giá trị nhân văn . Phải ra sức phát huy các giá trị tinh thần, đạo đức , thẩm mỹ, các di sản văn hóa, nghệ thuật của dân tộc. Đây chính là công cụ, phưong tiện quan trọng để tác động, góp phần giải quyết mâu thuẫn đã nêu''. Và Đại hội Đảng IX cũng xác định : ''Xây dựng đội ngũ cán bộ, trước hết c¸n bộ lãnh đạo và quản lý ở các cấp vững vàng về chính trị, gương mẫu về đạo đức, trong sạch về lối sống, có trí tuệ, kiến thức và năng lực hoạt động thực tiễn, gắn bó với nhân dân''. Tóm lại, KTTT là mục tiêu xây dựng CNXH là một mâu thuẫn biện chứng xã hội trong thực tiễn nước ta hiện nay. Mâu thuẫn đó được giải quyết bằng cách tăng c­êng vai trò lãnh đạo của Đảng, nâng cao hiệu lực quản lý của Nhà nước và phát huy tối đa các giá trị tinh thần dân tộc. 2.3.2- Mâu thuẫn giữa phát triển KTTT và định hướng XHCN . Một trong những luận điểm rất quan trọng phản ánh tư duy mới của Đảng ta thể hiện trong văn kiện Đại hội Đảng VI là : ''chính sách, cơ cấu kinh tế nhiều thành phần". Từ đó, Đảng ta từng bước xác định chủ trương xây dựng ở nước ta một nền KTTT theo ®Þnh hướng XHCN. Trải qua thực tiễn đổi mới, chính sách, cơ cấu kinh tế nhiều thành phần, vận hành theo cơ chế thị trường, có sự quản lý của Nhà nước, theo ®Þnh hướng XHCN đã đưa lại hiệu quả, góp phần lớn vào sự thành công của sự nghiệp xây dựng và bảo vệ tổ quốc. Năm 1996, khi tổng kết 10 năm đổi mới, chúng ta đã thống nhất đánh giá, đó là quyết sách chiến lược đúng đắn của Đảng. Nhờ đó đã tạo nên những thành tựu to lớn, đưa nước ta vào thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Tuy nhiên, trong khi nghiên cứu, thảo luận, đóng góp ý kiến vào dự thảo văn kiện Đại hội IX, có ý kiến băn khoăn về việc Đảng ta tiếp tục xác định chủ trương xây dựng '' nền KTTT định hướng XHCN'', nhất là cụm từ ''định hướng XHCN'' có người cho rằng :'' cả về lý thuyết và thực tiễn, KTTT - điều kiện tất yếu để phát triển kinh tế - không thể đi đôi với định hướng XHCN được'' và ''Giữa hai cái phải chọn lấy một, không thể ''Bắt cá hai tay''" và theo họ, nếu chọn định hướng thì "đấy là thất bại, là ngõ cụt'' . Ý kiến đó lập luận rằng đã là nền KTTT thì đương nhiên nó vận động theo định hướng TBCN, nước ta đang cần phát triển, cần vận dụng cơ chế thị trường để thu hút mọi nguồn lực cho phát triển kinh tế, thì hà tất phải nêu "định hướng XHCN''. Việc nêu cụm từ ''định hướng XHCN'' có thể dẫn đến hai điều bất lợi: một là, KTTT là sản phẩm của CNTB nên không thể gắn cho nó cái định hướng XHCN; hai là, nêu định hướng XHCN vào đây dễ gây ra nghi ngại cho các nhà đầu tư, nhất là các nhà đầu tư tư nhân trong nước và các nhà đầu tư từ các nước TBCN. Như đã biết, vào cuối thời kỳ công x· nguyên thủy, đầu thời kỳ xã hội nô lệ, loài người đã có một bước nhảy vọt trong lĩnh vực sản xuất ra của cải vật chất. Trong sản xuất đã bắt đầu có sản phẩm thặng dư, tức là phần sản phẩm vượt quá phần sản phẩm tất yếu do người sản xuất tạo ra, mặc dù lúc đầu sự ''dư thừa'' đó chỉ là ngẫu nhiên, nhưng cùng với lao động tư hữu được xác lập, người lao động đã có thể làm chủ những sản phẩm ''dư thừa'' đó, mang trao đổi với nhau để nhận lại những sản phẩm mà mình thiếu do kết quả của phân công chuyên môn hóa đưa lại. Thị trường sơ khai xuất hiện từ đó. Tuy nhiên, phải trải qua quá trình phát triển lâu dài, mãi đến giai đoạn cuối xã hội phong kiến đầu xã hội TBCN thì KTTT mới được xác lập, và phải đến cuối giai đoạn của CNTB tự do kinh doanh cạnh tranh thì KTTT mới được xác lập hoàn toàn. KTTT trước hết là kinh tế hàng hóa với đặc trưng phổ biến của nó là những người sản xuất làm ra sản phẩm với mục đích để bán (để trao đổi), chứ không phải để tự tiêu dùng, hay sản phẩm dư thừa ngẫu nhiên như trước. Ngày nay, khi KTTT hiện đại đã phát triển một cách phổ biến thì đặc trưng căn bản đó không những không mất đi mà còn được bổ sung, làm phong phú thêm bởi các hình thức và nội dung của quan hệ trao đổi và vai trò can thiệp của Nhà nước vào quá trình đó. Như vậy, KTTT phát triển từ sơ khai đến hiện đại là một công trình sáng tạo của loài người trong quá trình sản xuất và trao đổi, đó là trình độ văn minh mà nhân loại đã đạt được. Do đó, mọi quan niệm cho rằng KTTT là phát minh riêng của CNTB là không có căn cứ : việc đồng nhất KTTT với CNTB để rồi né tránh, hoặc sử dụng nó như một công cụ tạm thời, hoặc coi việc áp dụng cơ chế thị trường có nghĩa là mặc nhiên chấp nhận con ®­êng TBCN… đều có thể dẫn đến những sai lầm đáng tiếc. Sự ra đời của KTTT TBCN chỉ đẩy lùi KTTT lên một giai đoạn phát triển mới về chất cả về quy mô, tính chất và mức độ bao quát của nó. Là sự phát triển tiếp tục xu hướng khách quan nền kinh tế của CNXH nói chung, của thời kỳ quá độ lên CNXH nói riêng, là một sự phát triển mang tính phủ định biện chứng đối với KTTT TBCN. Từ đấy ra đời một nền KTTT mới về chất. KTTT bao giờ cũng tồn tại dưới một thể chế chính trị, một chế độ chính trị. Nhờ sử dụng triệt để KTTT, CNTB đã đạt được những thành tựu về kinh tế-xã hội, phát triển lực lượng sản xuất, nâng cao năng xuất lao động. Cũng nhờ KTTT, quản lý xã hội đạt được những thành quả về văn minh hành chính, văn minh công cộng, con người nhạy cảm, tinh tế, với khả năng sáng tạo, sự thách thức đua tranh phát triển. Ngay trong văn kiện Đại hội VIII, Đảng ta đã khẳng định : "Sản xuất hàng hóa là thành tựu, văn minh của nhân loại", chúng ta không chỉ kiên định "Không bỏ qua kinh tế hàng hóa" như văn kiện Đại hội VI đã nêu, mà còn khẳng định KTTT còn tồn tại khách quan cho đến khi CNXH được xây dựng. Trong dự thảo văn kiện Đại hội IX lại tiếp tục khẳng định :"Đảng và Nhà nước ta chủ trương thực hiện nhất quán và lâu dài chính sách phát triển nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần, vận hành theo cơ chế thi trường, có sự quản lý của Nhà nước theo định hướng XHCN". Mặt khác, vấn đề định hướng phát triển cho nền KTTT cũng là vấn đề đáng được quan tâm. Trong lịch sử hình thành Nhà nước, chức năng kinh tế thường xuyên xuất hiện sau chức năng hành chính công, lúc đầu chỉ "mờ nhạt", đơn thuần là thu thuế của các tầng dân cư có hoạt động sản xuất kinh doanh. Nhưng, do tính tự phát của KTTT đã gây ra hậu quả ngày càng nặng nề mà xã hội phải gánh chịu, Nhà nước phải can thiệp sâu hơn về kinh tế. Từ đó, chức năng kinh tế của Nhà nước cũng dần được xác định. Học thuyết của J.M.Kên (Nhà kinh tế học Anh, 1884- 1946) là một điển hình về sự kêu gọi phải có "Bàn tay hữu hình" của Nhà nước can thiệp vào thị trường để hạn chế tính tự phát, tiêu cực của cơ chế thị trường… Do đó, việc can thiệp vào quá trình kinh tế đã được coi là đương nhiên, mang tính quy luật của KTTT, và việc định hướng phát triển cho nền kinh tế đó cũng hoàn toàn phụ thuộc vào bản chất giai cấp của đảng cầm quyền. Nhà nước là sản phẩm của đấu tranh giai cấp, là công cụ của giai cấp cầm quyền, nhà nước can thiệp vào KTTT là nhằm bảo vệ lợi ích của giai cấp, Đảng cầm quyền. Nhà nước TBCN can thiệp vào KTTT ngay từ buổi bình minh của nó là để đẩy nhanh quá trình tích lũy nguyên thủy của tư bản, nhằm hình thành và phát triển CNTB; ngay cả sau này, khi nhà nước TBCN ban hành các đạo luật chống độc quền cũng không phải vì lợi ích của giai cấp cần lao mà vẫn vì lợi ích toàn cục của chế độ TBCN nói chung và của các tập đoàn tài chính nói riêng. Vì vậy, việc Nhà nước ta quản lý vĩ mô nền kinh tế, định hướng XHCN cho nền KTTT là điều đương nhiên, phù hợp với tính quy luật đã hình thành trong thực tiễn. Ngay trong Nghị quyết Trung ương 4 khóa VIII, Đảng ta đã khẳng định :"Đổi mới và tăng cường quản lý Nhà nước về kinh tế- xã hội". Coi đó như là một chính sách lớn để đảm bảo cho định hướng XHCN được thực hiện. Việc xác định "định hướng XHCN" cho nền KTTT mà chúng ta đang xây dựng liệu có gây ra sự nghi ngại cho các nhà đầu tư hay không? Chúng ta biết rằng, mục đính đầu tư của các nhà Tư bản trong hay ngoài nước trước hết là phải thu được lợi nhuận, tỷ xuất lợi nhuận càng cao thì khả năng thu hút đầu tư càng lớn, đó là bản chất của vấn đề. Do đó, việc có hay không sự nghi ngại của các nhà đầu tư, nhất là các nhà đầu tư có xuất xứ từ các nước TBCN, phụ thuộc trước hết vào vấn đề lợi thế so sánh giữa thị trường Việt Nam với thị trường quốc tế; sau đó là những vấn đề thuộc môi trường kinh doanh như :cơ sở hạ tầng, hệ số an toàn về vốn, pháp luật, chính sánh, sự hấp dẫn của thị trường, những ưu đãi có tính cạnh tranh cao trong thu hút đối tác đầu tư so với các nước trong khu vực… chứ không phải là có hay không cụm từ "định hướng XHCN" trong văn kiện của Đại hội Đảng . Trong bước chuyển sang KTTT, vấn đề "định hướng XHCN" được xem xét một cách cơ bản, toàn diện từ kinh tế đến chính trị, xã hội. Xét riêng góc độ kinh tế, "định hướng XHCN" chỉ được xem từ bản thân phương thức sản xuất, từ hình thái kinh tế- xã hội, không thể xem xét "định hướng XHCN" trong phạm vi kinh tế. Xét riêng phạm vi kinh tế, có hai nhân tố khách quan trực tiếp góp phần bảo đảm tính "định hướng XHCN". Trước hết là định hướng về chế độ kinh tế, vai trò quản lý của Nhà nước XHCN và sau đó là vai trò chủ đạo của kinh tế Nhà nước. Về chế độ kinh tế, trải qua một số năm đổi mới, nền kinh tế nước ta đã mang bản chất mới, chứa đựng những động lực phát triển bên trong từ những khả năng vốn có của chế độ sở hữu đa dạng. Nhờ chuyển sang KTTT, kinh tế phát triển, đời sống nhân dân được cải thiện, bước đầu niềm tin vào CNXH của người dân được củng cố. Trong lòng dân, CNXH không chỉ là những triết tự lý thuyết trừu tượng mà gắn liền với những vấn đề cụ thể của đời thường tiến về phía trước phù hợp với cách nghĩ, cách làm của hàng triệu quần chúng. Vì vậy, càng đổi mới kinh tế càng gần với CNXH hơn . Chế độ kinh tế mới mang tinh thần dân chủ, giải phóng sức sản xuất, thật sự tôn trọng cá nhân, phát triển cá nhân trong quan hệ hợp tác, là cơ sở của nền dân chủ mang bản chất XHCN, trong đó quyền công dân về kinh tế, trước hết là quyền tự do sản xuất, buôn bán công khai, hîp pháp, lao động tích lũy phát triển sản xuất- kinh doanh, biết làm giàu cho mình và cho xã hội được bảo đảm. Cũng từ đó lợi ích thiết thân của mỗi người được thực hiện tạo điều kiện để thực hiện chiến lược kinh tế- xã hội của đất nước. Chúng ta không thể thực hiện được ý tưởng "định hướng XHCN" nếu không coi trọng đúng mức kinh tế hàng hóa, KTTT gắn kiền với kinh tế nhiều thành phần và xu hướng xã hội hóa, không biệt lập mà ®oµn kết, trong đó có xu hướng chỉ đạo . "Định hướng XHCN" còn thể hiện ở quan hệ phân phối: phân phối công bằng sẽ tạo động lực cho sự phát triển. Trong KTTT, chúng ta chủ trương phân phối theo lao động, theo vốn trên cơ sở khuyến khích mọi người tự do sản xuất kinh doanh công khai hợp pháp, ®ång thời thực hiện chính sách công bằng xã hội. Chế độ XHCN là chế độ của con người, do con người, vì con người do đó chúng ta chủ trương chống bóc lột, bất công, chăm lo sự nghiệp y tế, giáo dục, đấu tranh cho nền đạo đức mới, một lối sống lành mạnh. Khả năng định hướng trước hết phụ thuộc vào yếu tố chính trị- sự lãnh đạo của Đảng, sự cân nhắc chọn lựa từ những yếu tố dân tộc, thời đại. Một Đảng có đủ bản lĩnh mới vì CNXH, vì hạnh phúc của nhân dân, có trí tuệ, có khả năng hình thành một hệ thống tri thức khoa học và công nghệ chính trị thích hợp, có sức hút đối với các lực lượng kinh tế khác, có năng lực tổ chức thực tiễn. Thực tiễn lãnh đạo cách mạng cũng như công cuộc đổi mới kinh tế ở Việt Nam chứng tỏ không có một Đảng nào ngoài ĐCS Việt Nam làm được điều đó. Chính công cuộc đổi mới đã củng cố thêm niềm tin của nhân dân về vai trò lãnh đạo của Đảng, về con đường XHCN mà Đảng và Bác Hồ đã lựa chọn. KTTT gắn liền với nhà nước pháp quyền, nhân tố định hướng còn tùy thuộc vào năng lực quản lý, điều hành nhà nước. Nhà nước điều hành nền kinh tế trên cơ sở pháp luật và bằng pháp luật bảo đảm sự bình đẳng của các chủ thể kinh tế, hạn chế những khuyết tật vốn có của thị trường, chống lại những động lực vật chất trái chiều của nó. Khả năng ®Þnh hướng còn tùy thuộc vào khả năng kiểm soát của Nhà nước, trên cơ sở xác định rõ các chủ thể tham gia thÞ trường, tạo môi trường cho hoạt động sản xuất- kinh doanh, đồng thời chống được tệ tham nhũng quan liêu, làm trong sạch bộ máy Nhà nước. Khả năng định hướng còn tùy thuộc vào việc xây dựng đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý, đội ngũ lao động kiểu mới, trung thành với lý tưởng XHCN, có kiến thức để xây dựng CNXH. Cùng với việc thừa nhận sự tồn tại lâu dài của các thành phần kinh tế ở nước ta cho đến khi CNXH được xây dựng thành công như đã nêu trong văn kiện Đại hội VIII của Đảng, lần này trong văn kiện Đại hội IX, Đảng ta khẳng định : mọi tổ chức kinh doanh theo các hình thức sở hữu khác nhau hoặc đan xen hỗn hợp đều được khuyến khích phát triển lâu dài, hîp tác, cạnh tranh bình đẳng và là bộ phận cấu thành của nền KTTT định hướng XHCN. Như vậy, việc xác định chủ trương thực hiện nhất quán và lâu dài chính sách phát triển nền kinh tế nhiều thành phần, xây dựng "nền KTTT định hướng XHCN" hoàn toàn không phải là kiểu "Bắt cá hai tay hay là một sự lựa chọn theo hệ tư tưởng… do Đảng áp đặt lên toàn xã hội". Trái lại, đó là một chủ trương đúng đắn, là sự nhất quán giữa cương lĩnh đầu tiên của Đảng ta với tính chất của thời đại ngày nay, thời đại quá độ từ CNTB lên CNXH trên phạm vi toàn thế giới. Do đó, việc phát triển KTTT theo định hướng XHCN không những không làm hạn chế khả năng thu hút đầu tư cho xây dựng, phát triển đất nước mà còn là động lực tinh thần và vật chất to lớn để thực hiện chính sách đại đoàn kết toàn dân, phát huy nội lực- sức mạnh dân tộc, gắn với nguồn lực bên ngoài- sức mạnh thời đại để dân tộc ta vững bước tiến vào thế kỷ mới. 2.3.3- Mâu thuẫn giữa lợi ích cá nhân và lợi ích xã hội. Lợi ích là sự tồn tại hiện thực trong quan hệ giữa người với người trong đời sống xã hội. Nó không phải là sản phẩm thuần túy của ý thức, mà là sản phẩm của ý thức phản ánh những điều kiện khách quan- cái quyÕt định ý thức và hành động của con người. Do đó, không thể tách lợi ích ra khỏi con người và đời sống xã hội của con người. Xã hội là một hệ thống lớn được tạo nên từ những cá nhân cụ thể. Nói cách khác, do lợi ích và thông qua việc thực hiện lợi ích mà các cá nhân mới tập hợp, liên kết lại với nhau, có mối quan hệ chặt chẽ với nhau, và do đó tạo thành xã hội. Để có được sự tăng trưởng kinh tế, bất kỳ một chính sách kinh tế nào cũng đều phải quan âm đến lợi ích cá nhân. Bất cứ ai bỏ vốn ra kinh doanh hay học tập rèn luyện để có trình độ chuyên môn và nghề nghiệp cao mµ chẳng nhằm mục đích thu lợi cho cá nhân và thỏa mãn nhu cầu của cá nhân mình. Trong điều kiện cơ chế thị trường, mỗi con người cụ thể có những nhu cầu riêng, không ai giống ai, có thể phù hợp hay không phù hợp, phát triển không theo hướng tích cực mà theo hướng tiêu cực, hướng chủ nghĩa cá nhân. Từ đó xuất hiện mâu thuẫn giữa lợi ích cá nhân và lợi ích xá hội. Việc giải quyết hài hòa mối quan hệ lợi ích cá nhân và lợi ích xã hội có vai trò và ý nghĩa to lớn. Trong nhận thức và hoạt động thực tiễn, chúng ta cần tránh sai lầm khi thấy sự thống nhất mà không thấy sự khác biệt giữa các mặt lợi ích hoặc chỉ thấy sự khác biệt mà không thấy sự thống nhất giữa chúng. Sự phát triển xã hội và lịch sử nói chung chỉ có thể diễn ra bình thường, lành mạnh, đi đúng quy luật, khi mỗi cá nhân nhận thức tự giác về mối quan hệ cá nhận- xã hội xét trên phương diện lợi ích. Mác và Ăng-ghen đã chỉ rõ :"Chừng nào con người ở trong xã hội hình thành một cách tự nhiên, do đó chừng nào còn có sự chia cắt giữa lợi ích riêng và lợi ích chung, chừng nào còn có sự phân chia hoạt động còn được tiến hành không phải một cách tự nguyện mà một cách tự nhiên thì chừng đó hành động của bản thân con người sẽ trở thành một lực lượng xa lạ, đối lập với con người, và nô dịch cho con người, chứ không phải bị con người thống trị. Vì vậy, sự thống nhất biện chứng của các loại lợi ích trong quan hệ cá nhân- xã hội là cơ sở, động lực thúc đẩy cá nhân hành động''. Trong các loại lợi ích, lợi ích riêng của cá nhân có vai trò to lớn, vì nó đáng ứng nhu cầu hưởng thụ chính đáng của con người. Lợi ích cá nhân mang tính chất trực tiếp, cụ thể còn lợi ích chung của tập thể, xã hội mang tính gián tiếp. Do vậy, trong bất cứ thời đại nào, mỗi cá nhân bao giờ cũng hành động vì lợi ích của bản thân mình. Chính vì vậy lợi ích cá nhân đóng vai trò là cơ sở, động lực trực tiếp kích thích tính tích cực của con người. Còn lợi tập thể và xã hội thể hiện vai trò, động lực của mình thông qua lợi ích của mỗi cá nhân. Mối quan hệ biện chứng giữa cá nhân và xã hội chỉ có thể được thực hiện đúng đắn khi quan hệ lợi ích cá nhân và xã hội được giải quyết một cách hài hòa. Đó là quá trình mà lợi ích của cá nhân này không xâm phạm đến lợi ích của cá nhân khác và của toàn xã hội. Hồ Chí Minh nêu rõ :"… Lợi ích cá nhân là nằm trong lợi ích tập thể, là bộ phận của lợi ích tập thể. Lợi ích chung của tập thể được bảo đảm thì lợi ích riêng của cá nhân mới có điều kiện để được thỏa mãn" và "đặt lợi ích của Đảng, của nhân dân lao động lên trên lợi ích của cá nhân mình". Đây chính là quan điểm cơ bản xác định vị trí và mối quan hệ giữa lợi ích riêng và lợi ích chung . Trong các xã hội có giai cấp bóc lột thống trị thì bất cứ giai cấp thèng trị nào cũng mưu toan vĩnh viễn hóa đặc quyền lợi ích của chúng cho nên cái gọi là "lợi ích chung, lợi ích xã hội" thực chất là lợi ích của giai cấp thống trị. Tuyệt đại đa số nhân dân lao động bị áp bức bóc lột, buộc phải phục vụ cho cái gọi là ''lợi ích chung'' đó. Dĩ nhiên, lợi ích cá nhân trong tình hình đó bị hạn chế, bị chà đạp, thậm chí bị tước đoạt . Bởi vậy, không thể có cơ sở dung hòa mối quan hệ giữa lợi ích chung và lợi ích riêng . Trong chế độ XHCN, chế độ nhân dân lao động làm chủ, mỗi cá nhân là một thành viên của tập thể, giữ một vị trí nhất định, và do đó cũng đóng gáp một phân công lao vào thành tựu chung của toàn xã hội . Vì vËy, dưới chế đô XHCN ''lợi ích chung của tập thể được đảm bảo thì lợi ích riêng của cá nhân mới có điều kiện được thỏa mãn'' . Khi mà CNXH chưa được xây dựng một cách hoàn chỉnh thì giữa lợi ích cá nhân và lợi ích chung nhiều khi vẫn còn nhiều mâu thuẫn, thậm chí xung đột. Ngoài lợi ích của dân tộc, của tổ quốc thì Đảng ta không có lợi ích nào khác. Chính vì vậy, mỗi cán bộ Đảng viên phải nhận thức rõ đươc rằng ''lợi ích cá nhân nhất định phải phục tùng lợi ích của Đảng, lợi ích của mỗi bộ phận nhất định phải phục tùng lợi ích của toàn thể. Lợi ích tạm thời phải phục tùng lợi ích lâu dài. Nghĩa là phải đặt lợi ích của Đảng lên trên hết vì lợi ích cả Đảng tức là lợi ích của dân tộc của tổ quốc, Chủ tịch Hồ Chí Minh khẳng định một cách dứt khoát :''nếu gặp khi lợi ích chung của Đảng mâu thuẫn với lợi ích riêng của cá nhân thì phải kiên quyết hi sinh lợi ích của cá nhân cho lợi ích của Đảng…'' . Trên thực tế ở nước ta hiện nay, có không ít cán bộ, đảng viên chỉ quan tâm đến lợi ích cá nhân mình, chỉ chăm lo vun vén cho mình vì lợi ích riêng mà sẵn sàng giày xéo lên lợi ích chung của toàn thể xã hội . Nhiêu trường hợp do bị chủ nghĩa cá nhân chi phối đã mượn danh nghĩa tập thể để làm ăn bất chính, làm giàu cho riêng bản thân và gia đình mình, làm tổn hại đến lợi ích chung của tâp thể, xã hội nhiều chục tỉ đồng… Hiện tượng xem nhẹ, coi thương lợi ích chung của tập thể, xã hội, đề cao lợi ích cá nhân tới mức tuyệt đối hóa nó là khá phổ biến . Mâu thuẫn giữa lợi ích cá nhân và lợi ích xã hội nếu không giải quyết tốt sẽ xảy ra bất công xã hội . Nếu gợi ích cá nhân bị vi phâm thì xã hội sẽ mất đi một động lực của sự phát triển , ngược lại, nếu chỉ có cá nhân có lợi còn lợi ích xã hội bị vi phạm thì nạn nhân của sự bất công lại là cộng đồng xã hội. Cả hai lợi ích này lại thống nhất trong lợi ích quốc gia, lợi ích dân tộc. Nếu vì lý do nào đó mà chúng bị tổn hại thì quốc gia dân tộc cũng bị ảnh hưởng trực tiếp mà sẽ thể hiện rõ nhất của nó là khủng hoảng về lợi ích, về nhận thức của mỗi cá nhân và cộng đồng, sẽ ảnh hưởng đến quá trình xây dựng nền kinh tế ở nước ta . Sự đấu tranh giữa hai mặt đối lập, lợi ích cá nhân và lợi ích xã hội trong tính thống nhất của nó là lợi ích quốc gia tất yếu sẽ dẫn đến sự đẩu tranh chuyển hóa giữa chúng. Phương thức của sự chuyển hóa mà chúng ta sẽ tác động vào chính là phương pháp giải quyết mâu thuẫn . Để giải quýêt mâu thuẫn giữa lợi ích cá nhân và lợi ích xã hội, về cơ bản phải kết hợp hài hòa giữa lợi ích cá nhân và lợi ích xã hội , đồng thời phải chống lại những biểu hiện tiêu cực của chủ nghĩa cá nhân. Trong việc đấu tranh chông chủ nghĩa cá nhân, chúng ta cần phân biệt rõ lợi ích cá nhân chính đáng với chủ nghĩa cá nhân. Lợi ích cá nhân chính đáng là cái tích cực , là một động lực của sự phát triển xã hội , vì nó không những không đi ngược lại lợi ích chung mà nó còn là tiền đề để thực hiện lợi ích chung. Còn chủ nghĩa cá nhân là cái tiêu cực vì nó là khuynh hướng, lối sống của những người đặt lợi ích cá nhân, gia đình lên trên cả lợi ích tập thể, lợi ích xã hội. NhËn thức đúng về lợi ích cá nhân và lợi ích xã hội là trách nhiệm đạo đức của mỗi con người trong xã hội hiện nay. 2.3.4- Mâu thuẫn giữa lực lượng sản xuất ( LLSX) và quan hệ sản xuất (QHSX). "Lực lượng sản xuất là mối quan hệ giữa con người với tự nhiên được hình thành trong quá trình sản xuất" "Quan hệ sản xuất là toàn bộ những quan hệ giữa người và người trong quá trình sản xuất và tái sản xuất xã hội". Nó được thể hiện ở ba mặt cơ bản sau: - Quan hệ sở hữu đối với tư liệu sản xuất. - Quan hệ trong tổ chức và quản lý sản xuất. - Quan hệ phân phối sản phẩm lao động. Ba mặt nói trên là một thể thống nhất hữu cơ tạo thành QHSX, trong đó quan hệ sở hữu về tư liệu sản xuất có ý nghĩa quyết định đối với các mặt quan hệ khác. Trong công cuộc xây dựng và phát triển nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần, vận hành theo cơ chế thị trường có sự quản lý của Nhà nước theo định hướng XHCN ở nước ta hiện nay, vấn đề LLSX- QHSX là một vấn đề hết sức phức tạp được Đảng ta đặc biệt quan tâm. Điều đó được thể hiện trong quán triệt lý luận của Chủ nghĩa Mác- Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh về CNXH. LLSX và QHSX là hai mặt của phương thức sản xuất, chúng tồn tại không tách rời nhau mà tác động biện chứng lẫn nhau hình thành quy luËt phổ biến của toàn bộ lịch sử loài người- quy luật về sự phù hợp QHSX với tính chất và trình độ của LLSX. Quy luật này vạch rõ sự phụ thuộc khách quan của QHSX vào trình độ phát triển của LLSX, cũng như sự tác động trở lại của QHSX đối với LLSX trong quá trình sản xuất và phát triển xã hội. Theo đó LLSX là nội dung của phương thức sản xuất còn QHSX là hình thức xã hội của nó, LLSX quyết định QHSX . Trong quá trình sản xuất để lao động bớt nặng nhọc và đạt hiệu quả cao hơn, con người luôn tìm cách cải tiến, hoàn thiện công cụ lao động và chế tạo ra những công cụ lao động mới, tinh xảo hơn. Cùng với sự biến đổi và phát triển công cụ lao động thì kinh nghiệm sản xuất, thói quen lao động, kỹ năng sản xuất, kiến thức khoa học của con người cũng tiến bộ. LLSX trở thành yếu tố hoạt động nhất, cách mạng nhất. Còn QHSX là yếu tố tương đối ổn định, có khuynh hướng lạc hậu hơn sự phát triển của LLSX. Cùng với sự phát triển của LLSX, QHSX cũng hình thành và biến đổi cho phù hợp với tính chất và trình độ của LLSX. Sự phù hợp đó là động lực làm cho LLSX phát triển mạnh mẽ. Nhưng LLSX luôn phát triển còn QHSX có xu hướng tương đối ổn định. Khi LLSX phát triển lên một trình độ mới thì QHSX không còn phù hợp với nó nữa, trở thành chướng ngại, kìm hãm sự phát triển của LLSX, sẽ nảy sinh mâu thuẫn gay gắt giữa hai mặt của phương thức sản xuất. Sự phát triển khách quan đó tất yếu dẫn đến việc xóa bỏ QHSX cũ, thay thế bằng một kiểu QHSX mới phù hợp với tính chất và trình độ của LLSX, mở đường cho LLSX phát triển. QHSX là yếu tố quyết định, làm tiền đề cho LLSX phát triển khi nó phù hợp được với trình độ phát triển của LLSX. Nó làm nhiệm vụ chỉ ra mục tiêu, bước đi và tạo ra quy mô thích hợp cho LLSX hoạt động, cũng như bảo đảm lợi ích chính đáng của người lao động, phát huy tính tích cực, sáng tạo của con người- nhân tố quan trọng và quyết định trong LLSX. Ở nước ta, giai đoạn đầu của thời kỳ qu¸ độ, khi thành phần kinh tế XHCN chưa chiếm vị trí độc tôn, khi các thành phần kinh tế khác có nhiều khả năng góp phần làm cho sản xuất phát triển, thì một số yếu tố trong QHSX vượt lên LLSX và hướng vào việc tạo ra cơ sở vật chất- kỹ thuật ban đầu. Ở đây, phải kể đến yếu tố chủ quan của việc Đảng lãnh đạo, Nhà nước phát động tính tích cực xã hội của quần chúng bằng những lợi ích vật chất và tinh thần yêu nước vốn có của họ. Tuy nhiên, không thể cho rằng những yếu tố tiên tiến của QHSX mãi là tiền đề thúc đẩy sự phù hợp giữa LLSX và QHSX, chúng chỉ tác động tích cực trong một thời gian ngắn. Tại Đại hội VI, Đảng ta đã hoàn toàn đúng khi nhận định :"... LLSX bị kìm hãm không chỉ trong trường hợp QHSX lạc hậu, mà cả khi QHSX phát triển không đồng bộ, có những yếu tố đi quá so với trình độ của LLSX". Quan hệ sở hữu đối với tư liệu sản xuất ở nước ta là một vấn đề cần được quan tâm. Sự lớn mạnh của LLSX tất yếu dẫn tới mâu thuẫn với chế độ sở hữu tư nhân TBCN, mà mục tiêu của KTTT ở Việt Nam là phải dựa trên chế đô sở hữu xã hội về tư liệu sản xuất, tức là sự làm chủ của người lao động đối với những tư liệu sản xuất chủ yếu của xã hội. Sở hữu xã hội cũng tức là sở hữu Nhà nước, muốn vậy kinh tế Nhà nước phải phát triển mạnh để thâu tóm nền kinh tế. Nhưng nếu xét trên quan điểm toàn diện, thì kinh tế Nhà nước hiện nay phát triển chưa đạt yêu cầu mà nguyên nhân chính là do ý thức thái độ của một số người làm việc trong hệ thống kinh tế Nhà nước còn chưa đúng đắn, các thủ tục hành chính liên quan đến kinh tế còn phức tạp, bệnh quan liêu bao cấp vẫn còn. Quan hệ trong tổ chức và quản lý sản xuất, phân phối sản phẩm ở nước ta còn nhiều bất cập. Tổ chức quản lý sản xuất là điều kiện thiết yếu cho sự phát triển của sản xuất. Một nền sản xuất muốn phát triển không chỉ dựa trên những cơ cấu tổ chức quản lý lỗi thời, chồng chéo. Ở nước ta hiện nay, qua quá trình đổi mới đã xây dựng được một hệ thống chính sách mà bao quát ở tầm vĩ mô thì nó đã giải quyết được những vấn đề chính của KTTT: định hướng XHCN, phát triẻn thành phần kinh tế Nhà nước, tiến tới sở hữu toàn dân, bảo đảm sự công bằng xã hội... Nhưng đi vào cụ thể thì còn nhiều việc cần phải xem xét thêm. Đó là sự chồng chéo về chức năng giữa các cơ quan quản lý, có quá nhiều cơ quan cùng quản lý về một lĩnh vực nhưng chẳng có cơ quan nào chịu trách nhiệm hính cả; sự độc quyền quản lý Nhà nước về một số ngành, lĩnh vức như điện, than ...làm cho các cơ quan quản lý tương ứng đó sinh kiêu căng, ỷ lại, không có ý thức tự vươn lên, ngày càng xa rời quần chúng. Một số chủ trương còn mâu thuẫn nhau như khuyến khích sản xuất trong nước với việc nhập khẩu tràn lan các mặt hàng làm sản xuất trong nước lao đao... Phân phối ở nước ta với mục tiêu tới là mọi người đều có đầy đủ các nhu cầu cần thiết. Nhưng hiện nay, vẫn còn một số vùng nghèo, cơ sở vật chất rất thiếu thốn trong khi đó ở đo thị thì sản phẩm quá dư thừa tạo nên sự mất cân bằng trong quan hệ phân phối, ảnh hưởng sâu sắc đến đời sống nhân dân. Như vậy, trong quá trình xây dựng nền KTTT hiện nay ở Việt Nam, mâu thuẫn giữa LLSX tiên tiến với QHSX lạc hậu kìm hãm nó diễn ra gay gắt- quyết liệt và cần được giải quyết. Muốn giải quyết mâu thuẫn này, ta phải nhận biết được nguyên nhân và kết quả của sự đấu tranh giữa hai mặt đối lập đó mà tìm ra phương thức thích hợp để tác động vào sự đấu tranh và chuyển hóa giữa chúng. Từ đó ta có một số biện pháp để giải quyết mâu thuẫn trên : Cần phải nắm vững định hướng XHCN trong việc xây dựng nền kinh tế nhiều thành phần. Vì, thứ nhất, mỗi thành kinh tế có bản chất, hoạt động khác nhau và không tránh khỏi mâu thuẫn. Thứ hai, nền kinh tế nhiều thành phần tự nó không đi theo định hướng XHCN mà có xu hướng tự phát TBCN. Thứ ba, việc xử lý vấn đề cơ cấu phát triển, cơ cấu thành phần kinh tế có liên quan đến sự tồn tại và phát triển của chế độ XHCN ở nước ta. Tiếp tục đổi mới cơ chế quản lý kinh tế vì việc xây dựng nền KTTT không thể tách rời việc xây dựng đông bộ và vận hành có hiêu quả cơ chế quản lý kinh tế- cơ chế thị trường có sự quản lý của Nhà nước theo định hướng XHCN. Xây dựng và củng có cơ chế phân phối trong nền KTTT. Mâu thuẫn giữa LLSX và QHSX ở nước ta là mâu thuẫn giữa hai mặt đối lập thống nhất trong phương thức sản xuất XHCN, việc giải quyết mâu thuẫn này sẽ thúc đẩy kinh tế phát triển, dẫn đến việc chuyển hóa giữa chúng tạo nên phương thức sản xuất mới: phương thức sản xuất Cộng sản chủ nghĩa. KẾT LUẬN 3.1-Kết luận. Mâu thuẫn là một hiện tượng khách quan phổ biến , nó tồn tại trong tất cả các sự vật, hiện tượng, ở mọi giai đoạn tồn tại và phát triển của sự vật vât hiện tượng. Nhưng ở các sự vật, hiện tượng khác nhau ở mỗi giai đoạn phát triển khác nhau của mỗi sự vật hiện tượng ở mỗi lĩnh vực, mỗi yếu tố cấu thành môt sự vật sẽ có những mâu thuẫn khác nhau. Sự thống nhất và đấu tranh giữa các mặt ®èi lập tạo thành xung lực nội tại của sự vận động và phát triển dẫn đến sự mất đi của cái cũ và sự ra đời của cái mới tiến bộ hơn. Do đó, trong hoạt động thực tiễn phát triển từng mặt đôc lập tạo thành mâu thuẫn cụ thể để nhận thức được bản chất, khuynh hướng vận động phát triển của sự vật, hiện t­îng để từ đó tìm ra phương thức, phương tiện và lực lượg có khả năng giải quyết mâu thuẫn và tổ chức thực hiện để giải quyết mâu thuẫn. Vì vậy trong đời sống xã hội, mọi hành vi đấu tranh cần đươc coi là chân chính khi nó thúc đẩy sự phát triển. Việc xuÊt hiện những mâu thuẫn trong kinh tế phải được coi là một thực thế khách quan . Bởi vì việc giải quyết những mâu thuẫn ấy chính là động lực để chúng ta có thể phát huy được hết thế mạnh của mình, duy trì sự thống nhất và ổn định, nhằm mục tiêu chung là phát triển kinh tế, mang lại cuộc sống ấm no hạnh phúc và một xã hội công bằng, dân chủ, văn minh. Trong việc xây dựng và phát triển nền KTTT theo định hưóng XHCN ở nước ta đã đạt được nhiều thành tựu to lớn. Song bên cạnh đó nó đang nảy sinh hàng loạt mâu thuẫn giữa các kiểu KTTT như là một đặc trưng của CNTB với việc thực hiện KTTT ở n­íc ta, mâu thuẫn giữa sự yếu kém của QHSX so với trình độ phát triển cả LLSX, giữa việc phát triển KTTT với định hướng XHCN, mâu thuẫn giữa KTTT và mục tiêu xây dựng con người XHCN … Sự thành công trong sự nghiệp xây dựng CNXH ở nước ta phụ thuộc vào việc giải quyết các mâu thuẫn trên. Vấn đề đặt ra là phải nghiên cứu những mâu thuẫn đó và tìm ra phương hướng giải quyết chúng. Nghiên cứu mâu thuẫn là phải thấy được mâu thuẫn nào là cơ bản, mâu thuẫn nào là không cơ bản, rồi cuối cùng tìm ra hướng giải quyết, từ đó các mâu thuẫn không cơ bản sẽ được giải quyết. 3.2- Giải pháp cho nền KTTT ở VN hiện nay. Muốn giải quyết tốt các mâu thuẫn trong nền KTTT ở VN hiện nay, trước hết ta phải nắm được cơ sở lý luận của vấn đề, đây là những quan điểm, chủ trương, đường lối của Đảng và Nhà nước, nhứng vấn đề có tình tất yếu, quy luật cần được vận dụng và giải quyết những vướng mắc trong thực tiễn cuộc sống. Chủ tịch Hồ Chí Minh viết :''thống nhất lý luận và thực tiễn là môt nguyên tắc căn bản của chủ nghĩa Mác- Lênin. Thực tiễn không có lý luận hướng dẫn thi hành thành thực tiễn mù quáng. Lý luận mà không liên hệ với thực tiễn là lý luận suông…'' Lý luận mà ta quan tâm ở đây chính là lý luận mâu thuẫn biện chứng của chủ nghĩa Mác- Lênin. Nhà nước ta là nhà nước XHCN, nhà nước của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân. Chúng ta tiến tới một xã hội có cơ sở toàn dân, sở hữu Nhà nước. Muốn được vậy thì Nhà nước phải có vai trò chủ đạo trong nền kinh tế, tức là Nhà nước phải nắm việc ''cầm lái'' con thuyền kinh tế . Để nền kinh tế nước ta vận hành theo cơ chế thị trường có sự điều tiết của Nhà nước theo định hướng XHCN cần giải quyết những vấn đề cơ bản sau: - Thứ nhất, thực hiện tốt vai trò, chức năng quản lý của Nhà nước vÒ kinh tế. Nhà nước có chức năng cơ bản là tổ chức và xây dựng kinh tế vì vậy có chức năng quản lý. Trong nền KTTT vai trò của Nhà nước ngày càng đặc biệt quan trọng. Một nền KTTT mà không có sự can thiệp của Nhà nước thì khác nào vỗ tay bằng một bàn tay. Ở nước ta, chức năng quản lý Nhà nước về kinh tế cần tập trung vào những nội dung sau: + Tạo điều kiện, môi trường cho các quy luật kinh tế hoạt động như quy luật giá trị, quy luật cung cầu, quy luật cạnh tranh. Đồng thời phát triển thị trường đồng bộ như thị trường tư liệu sản xuất, tư liệu tiêu dùng, thị trường tài chính, thị trường lao động, thị trường dịch vụ… Trên cơ sở đó thị trường mới có thể tham gia phân phối nguồn lực và khai thác tài nguyên có hiệu quả. + Tập trung vào việc xây dựng, hoàn thiện hệ thống luật pháp, chính sách tạo môi trường bình đẳng cho sự hoạt động của các thành phần kinh tế . Những năm gần đây Nhà nước ta có bổ sung, sửa đổi hoàn thiện hệ thông luật pháp, chÝnh sách tương đối phù hîp với điều kiện trong nước và thông lệ quốc tế nhằm hoàn thiện cơ chế thị trường. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều kẽ hở, thiếu đồng bộ, hoặc sai lệch làm cho các hình thức kinh tế bị méo mó, các thành phần kinh tế gặp khó khăn như chính sách thuế, chính sách cạnh tranh, cơ chế độc quyền ở một số ngành, lĩnh vực. Có một số chính sách làm thiệt hại cho đối tượng này nhưng lại tạo kẽ hở cho đối tượng khác luồn lách, thoát ra khỏi sự kiểm soát của Nhà nước . Vì vậy việc sửa đổi và hoàn thiện hơn nữa hệ thống luật pháp, chính sách, tạo ra khung pháp lý rõ ràng, ổn định làm ''sân chơi '' cho mọi hoạt động sản xuất kinh doanh . Sửa đổi hệ thống chính sách theo hướng giảm bao cấp, ôm đồm, đa dạng hóa các hình thức sở hữu tạo điều kiện cho sự cạnh tranh lành mạnh trong nền kinh tế . + Tập trung phát triển hệ thống giáo dục- Đào tạo, phát triển tiềm lực khoa häc- công nghệ và xây dựng kết cấu hạ tầng. Đây là những vấn đề rất quan trọng tạo cơ sở cho sự hoàn thiện cơ chế thị trường. Trong nền KTTT, các đơn vị sản xuất kinh doanh đều thực hiện mục tiêu lợi nhuận, họ tìm kiếm những ngành hàng, lĩnh vực đầu tư thuận lợi, vốn it, thu hồi nhanh. Các lĩnh vực giáo dục- đào tạo, khoa học- công nghệ, kết cấu hạ tầng đầu tư vốn lớn, lâu dài, thu hồi chậm nên không hấp dẫn các ngành đầu tư. Vì vậy, Nhà nước phải thực hiện chức năng này. §ång thời trên cơ sở đó Nhà nước nắm một bộ phận nguồn lực, những lĩnh vực then chốt để chi phèi, điều tiết các hoạt động kinh tế, xã hội bảo đảm cho sự tăng trưởng và phát triển kinh tế . + Thực hiện có hiệu quả các chính sách xã hội, bảo vệ môi trường. KTTT có xu hướng phân hóa giai cấp, chênh lệch về thu nhập, đời sống giữa các tầng lớp dân cư, giữa thành thị với nông thôn. Tăng trưởng kinh tế không gắn liền với tiến bộ và công bằng xã hội , làm cạn kiệt tài nguyên, tàn phá môi trường. Do vậy chỉ có Nhà nước mới thực hiện được các chính sách xã hội, chính sách phâp luật bảo vệ môi trường. Ở nước ta tiếp tục thực hiện các chính sách xóa đói giảm nghèo, chính sách đào tạo nghề, hỗ trợ tìm kiếm việc làm, chính sách đầu tư vốn, các chương trình 327, 135 , chương trình phát triển nông nghiệp, nông thôn, trợ cấp gia đình có công với nước, người già neo đơn. Trong nền KTTT, quản lý Nhà nước về kinh tế không phải bằng sự can thiệp trực tiếp vào sản xuất kinh doanh của các đơn vị doanh nghiệp mà chỉ thực hiện chức năng định hướng, tạo môi trương thuận lợi thông qua hệ thống luất pháp, chính sách tạo dựng những điều kiện vật chất, kỹ thuật cho việc phân bố lực lượng sản xuất và khai thác tài nguyên có hiệu quả. - Thứ hai, phát triển hoàn thiện hệ thống tài chính, tiền tệ, tạo điều kiÖn cho sản xuất hàng hóa, KTTT phát triển . Hệ thống và chính sách tài chính nước ta phải tạo điều kiện huy động các nguồn lực trong xã hội để đầu tư phát triển làm tăng tích lũy cả khu vực nhà nước và khu vực dân cư. Chính sách tài chính phải mở ra các luồng bơm, hút vốn, điều hòa vốn đầu tư phù hợp trong từng thời kỳ. Chính sách tài chính tích cực phảí có tác dụng hướng dẫn sản xuất và tiêu dùng, điều tiết sản xuất kinh doanh, điều tiết và phân phối thu nhập góp phần thực hiện công bằng xã hội, đông thời kích thích sản xuất phát triển . Chính sách tiền tệ thực hiện có hiệu quả sẽ góp phần kiềm chế và đẩy lùi lạm phát. Sự tăng trưởng kinh tế sẽ không có ỹ nghĩa, dẫn đến bùng nổ lạm phát và trong nền kinh tế lạm phát ở mức cao thì khó có thể tăng trưởng bền vững do đó sẽ không có cơ sỏ kinh tế vững chắc để hoàn thành các chính sách xã hội. - Thứ ba, tiếp tục giữ vững sự ổn định chính trị- xã hội. Kinh nghiệm của nhiều nước cho thây, kinh tế chỉ phát triển mọt khi giữ được sự ổn định về chính trị- xã hội và sự ổn định mới bảo đảm cho chiến lược và kế hoạch phát triển kinh tế không bị gián đoạn, mới tập trung được nhân tài, vật lực cho sự phát triển kinh tế, mới tạo được sự yên tâm cho các nhà đầu tư trong và ngoài nước và đảm bảo cho các chính sách xã hội về công bằng, dân chủ và văng minh được thực hiện một cách có hiệu quả. Tuy nhiên, ổn định không có nghĩa là giữ nguyên, trái lại trên cơ sở những kết quả đạt được và yêu cầu cña công cuộc đổi mới kinh tế phải từng bước đổi mới hệ thống chính trị và giải quyết các vấn đề xã hội. Đối với nước ta, vấn đề cấp bách nhất là vừa phỉa xây dựng được Nhà nước pháp quyền đủ mạnh nhưng đồng thời vừa phải thùc hành dân chủ. Nhà nước phải vừa thực sự là của dân, do dân và vì dân, lại vừa thể hiện được sự thống nhất về quyền lực. - Thứ tư, phải kiên trì thực hiện đường lối phát triển kinh tế nhiều thành phần, đa dạng hóa hình thức sở hữu tư liệu sản xuất. Trong những năm vừa qua chúng ta chưa chú ý đúng mức đến kinh tế ngoài quốc doanh nên khu vực kinh tế này phát triển chậm. Tỷ trọng của kinh tế ngoài quốc doanh trong GDP có xu hướng giảm là vấn đề khong phù hợp với đường lối phát triển kinh tế đã đề ra. Giải pháp khắc phục tình trạng này không chỉ là đề ra chủ trương ®­êng lối mà còn phải tổ chức, hướng dẫn và giúp đỡ kinh tế ngoài quốc doanh phát huy tiềm năng to lớn của mình. Phải kiên quyết chống những biểu hiện tiêu cực trong hoạt động của kinh tế ngoài quốc doanh như: buôn lậu, trốn thuế, lừa đảo, làm hàng giả… nhưng đồng thời cũng phải khuyến khích những người, những doanh nghiệp làm giàu chính đáng và hợp pháp. Trong những lĩnh vực chỉ có kinh tế quốc doanh, cần phải thành lập một số cơ sở để tạo ra sự cạnh tranh, thúc đẩy phát triển, khắc phục tình trạng độc quyền vì độc quyền sẽ dẫn đến cửa quyền và trì trệ. Cần phải mở rộng hình thức hỗn hợp sở hữu giữa các thành phần kinh tế trong nước với nhau cũng như giữa trong nước với nước ngoài nhằm tạo ra ngày càng nhiều doanh nghiệp kiểu "Tư bản Nhà nước". - Thứ năm, phải kiên quyết giữ nghiêm kỷ cương phép nước và chống tệ nạn tham nhũng. Trong nền KTTT, động lực cá nhân được giải tỏa. Ở nước ta những năm vừa qua, thị trường đã xuất hiện ở mọi nơi, nhưng tất cả đều chưa hoàn chỉnh nên động lực cá nhân biến dạng, méo mó. Tình trạng vi phạm kỷ cương phép nước có xu hướng gia tăng, tham những có nguy cơ phát triển. Để khắc phục tình trạng vi phạm kỷ cương phép nước và tham những hiện nay, Nhà nước cần sớm vạch ra một cái khung pháp lý, trong cái khung đó các doanh nghiệp, cũng như mọi công dân được tự do hoạt động, phát huy tiềm năng, sáng kiến của mình, nhưng tuyệt đối không được vượt ra khỏi cái khung pháp lý đó. Mọi vi phạm cần phải ngăn cản và trừng phạt nghiêm minh. KTTT tuy có mặt trái không thể tránh khỏi của nó, nhưng về cơ bản và lâu dài, nó là một trong những điều kiện để thực hiện công bằng và bình đẳng xã hội. Bằng các biện pháp nêu trên, chúng ta hi vọng có thể xây dựng tốt nền kinh tế nhiều thành phần, đưa nó đi đúng hướng mà Đảng và Nhà nước ta đã lựa chọn và xây dựng một đất nước Việt Nam giàu mạnh, mọi người dân được sống trong hoµ bình, độc lập, tự chủ và một xã hội công bằng, dân chủ và văn minh. MôcLôc Trang PhÇn më ®Çu 1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi 1 2. T×nh h×nh nghiªn cøu ®Ò tµi 1 3. Môc ®Ých, nhiÖm vô, giíi h¹n cña ®Ò tµi 1 4. C¸i míi cña ®Ò tµi 2 5. C¬ së lÝ luËn vµ ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu 2 6. ý nghÜa cña ®Ò tµi 2 7. KÕt cÊu cña tiÓu luËn 2 Néi dung Ch­¬ng I : LÝ luËn chung vÒ m©u thuÉn 3 1.1- M©u thuÉn lµ mét hiÖn t­îng kh¸ch quan vµ phæ biÕn. 3 1.2-M©u thuÉn lµ mét chØnh thÓ, trong ®ã hai mÆt ®èi lËp võa thèng nhÊt võa ®Êu tranh víi nhau. 4 1.2.1-Sù thèng nhÊt cña c¸c mÆt ®èi lËp. 4 1.2.2-Sù ®Êu tranh cña c¸c mÆt ®«Ý lËp. 5 1.2.3-Sù chuyÓn ho¸ cña c¸c mÆt ®èi lËp. 6 Ch­¬ng II: Kinh tÕ thÞ tr­êng vµ m©u thuÉn biÖn chøng trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ë ViÖt Nam 7 2.1-Kh¸i qu¸t chung vÒ kinh tÕ thÞ tr­êng (KTTT) 7 2.2-Kinh tÕ thÞ tr­êng theo ®Þnh h­íng XHCN ë ViÖt Nam. 9 2.2.1-Sù cÇn thiÕt kh¸ch quan ph¶i ph¸t triÓn nÒn KTTT ®Þnh h­íng XHCN ë n­íc ta. 9 2.2.2-Mét sè ®Æc ®iÓm chung cña nÒn KTTT ë ViÖt Nam. 11 2.3- Nh÷ng m©u thuÉn ph¸t sinh trong qu¸ tr×nh chuyÓn sang KTTT ë ViÖt Nam. 14 2.3.1- M©u thuÉn gi÷a ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr­êng vµ môc tiªu x©y dùng con ng­êi XHCN. 14 2.3.2- Mâu thuẫn giữa phát triển KTTT và định hướng XHCN . 16 2.3.3- Mâu thuẫn giữa lợi ích cá nhân và lợi ích xã hội . 20 2.3.4- Mâu thuẫn giữa lực lượng sản xuất ( LLSX) và quan hệ sản xuất ( QHSX). 23 KÕt luËn 3.1-Kết luận. 26 3.2- Giải pháp cho nền KTTT ở VN hiện nay. 26 Mét sè tµi liÖu tham kh¶o *Chó thÝch víi mét sè tõ viÕt t¾t: KTTT : kinh tÕ thÞ tr­êng XHCN: x· héi chñ nghÜa CNXH: chñ nghÜa x· héi CNTB: chñ nghÜa t­ b¶n TBCN: t­ b¶n chñ nghÜa §CS : §¶ng Céng S¶n Tài liệu tham khảo Giáo trình triết học Mac- Lenin, NXB chính trị qu ốc gia . Giáo trình triết học Mac- Lenin, Tập 1,2, NXB Giáo dục, 2001. Kinh tế thị trường định hướng XHCN , NXB Thống kê, 1995. Kinh tế xã hội Việt Nam: Thực trạng - xu thế và giải pháp, NXB Thống kê, 8/1986. Nghiên cứu lý luận, Số 8, 2000. Nghiên cứu lý luận, Số10, 2000. Nghiên cứu trao đổi, Số 18, 9/1998. Nghiên cứu trao đổi, Số 19, 10/1998. Tạ p chí triết học, Số 1 ( 128), 1/2002. Tạ p chí triết học, Số 1 ( 113), 2/2000. Tạ p chí triết học, Số 1(107), 2/ 1999. Văn kiện Đại hội VII, VIII, IX.