Đề tài Thực trạng và giải pháp để phát triển kinh tế tập thể ở nước ta hiện nay

LỜI MỞ ĐẦU Phát triển kinh tế hợp tác và hợp tác xã trong nông nghiệp là yêu cầu tất yếu và khách quan của nền kinh tế Việt Nam ngay từ xưa cha ông ta đã đúc rút ra bài học quý báu đó là: "Một cây làm chẳng lên non Ba cây chụm lại lên hòn núi cao". Đối với nông nghiệp nước ta cũng vậy có rất nhiều việc mà một hộ gia đình nông dân không thể làm được mà cần có sự liên kết, hợp tác lại thì công việc đó mới làm được hoặc là tạo ra hiệu quả công việc cao hơn. Song, hợp tác xã trong nông nghiệp phát triển phụ thuộc vào môi trường pháp lý, kinh tế xã hội cùng với quá trình chuyển đổi nền kinh tế từ cơ chế cũ sang cơ chế mới đòi hỏi hợp tác xã phải có sự nhận thức, tổ chức lại để phù hợp với môi trường này. Do vậy mà em chọn đề tài "Thực trạng và giải pháp để phát triển kinh tế tập thể ở nước ta hiện nay" để làm đề án môn học. Qua đây em xin chân thành cảm ơn Thầy, cô giáo Đã hướng dẫn em hoàn thành đề án này. NỘI DUNG ĐỀ TÀI I. Một số vấn đề về kinh tế tập thể 1. Khái niệm về kinh tế tập thể 1.1. Kinh tế tập thể Hợp tác và các hình thức hợp tác vốn đã xuất hiện rất sớm trong nền kinh tế tự cấp với các hình thức hợp tác từ giản đơn mang tính chất xã hội, giúp đỡ lẫn nhau như phường, hội ngành nghề, tổ, nhóm tương trợ sản xuất. Song khi đi vào nền kinh tế thị trường thì kinh tế hợp tác và các hình thức của nó được biến đổi về chất mang tính kinh tế, kinh doanh, với sự xuất hiện ngày càng nhiều các hình thức liên kết từ nhỏ đến lớn, từ đơn giản đến phức tạp. Nguyên nhân dẫn tới sự ra đời và phát triển của kinh tế hợp tác là: trong hoạt động lao động, sản xuất có nhiều công việc mà một cá nhân, một đơn vị một tổ chức không làm được hoặc làm được nhưng hiệu quả không cao từ đó mà cần có sự kết hợp lại giữa các cá nhân, đơn vị hay tổ chức để thành lập một tập thể mới có đủ điều kiện để giải quyết tốt công việc đặt ra. Cho tới gần đây đã có nhiều khái niệm về kinh tế hợp tác nhưng vẫn chưa có một khái niệm nào được coi là chuẩn mực khái niệm về kinh tế hợp tác vẫn đang được tiếp tục hoàn thiện cùng quá trình nhận thức về kinh tế hợp tác. Một trong những khái niệm tiêu biểu về kinh tế hợp tác là: "Kinh tế hợp tác là việc những người lao động chung sức, chung vốn để cùng tiến hành một công việc, một lĩnh vực hoạt động sản xuất dịch vụ nào đó theo kế hoạch nhằm mục đích chung và đem lại lợi ích cụ thể cho các thành viên tham gia hợp tác. Như vậy sự liên kết, kết hợp với nhau giữa những người lao động về vật chất và tinh thần đã tạo ra sức mạnh của kinh tế hợp tác. Để kinh tế hợp tác phát huy sức mạnh thì nó phải được thành lập trên cơ sở tự nguyện của mỗi thành viên, nó cũng có nghĩa là các thành viên phải nhận thức được lợi ích của họ khi hợp tác với nhau và hợp tác lại, nó trở thành nhu cầu thiết yếu. Hiện nay có rất nhiều hình thức kinh tế hợp tác tồn tại như trong khu vực kinh tế tư nhân và kinh tế Nhà nước thường xuất hiện quá trình liên kết từ: doanh nghiệp cơ sở liên kết với nhau tạo ra công ty từ các công ty liên kết lại tạo ra tập đoàn kinh tế. Còn trong khu vực nhỏ bao gồm kinh tế hộ, kinh tế trang trại, kinh tế tiểu chủ thì các hình thức liên kết hợp tác lại phát triển hết sức đa dạng như: các tổ đổi công, hợp tác xã, liên hiệp hợp tác xã. Sự hợp tác ở các ngành, lĩnh vực khác nhau có sự khác nhau do đặc điểm của ngành, lĩnh vực đó quy định điều này thể hiện tính tất yếu kinh tế, quá trình phát triển các hình thức hợp tác luôn phải thích ứng với quá trình hiện đại hoá chuyên môn hoá; tập trung hoá trong phát triển kinh tế. Như vậy thực chất của kinh tế hợp tác là quá trình xã hội hoá sản xuất thông qua các hình thức liên kết, hợp tác mềm dẻo, linh hoạt, năng động hài hoà giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất, giữa các chủ sở hữu ,giữa các doanh nghiệp trên cơ sở đó bảo đảm lợi ích giữa các thành viên. 1.2. Kinh tế tập thể Hợp tác xã là sản phẩm của lịch sử. Nó có từ trước khi chủ nghĩa Mác ra đời. Lúc đầu khi phê phán các nhà chủ nghĩa xã hội không tưởng, Mác và Ăng ghen chưa thấy được vai trò to lớn của hợp tác xã đối với hình thái kinh tế xã hội tương lai. Sở dĩ như vậy là vì hai ông cho rằng có thể chuyển trực tiếp từ chủ nghĩa tư bản lên chủ nghĩa xã hội mà không cần có những bước quá độ trung gian. Nhưng từ giữa thập kỷ 60 của thế kỷ 18, chú ý đến thực tiễn của lịch sử về sự hình thành của các "Hợp tác xã công nhân sau cách mạng dân chủ tư sản ở châu âu (1848 - 1894) hai ông đã dần dần thấy được triển vọng của kinh tế hợp tác xã trong chế độ tương lai. Trong tuyên ngôn thanh lập hội liên hiệp công nhân quốc tế (quốc tế I) hai ông đã đi đến khẳng định vai trò to lớn của hợp tác xã sau khi giai cấp vô sản giành chính quyền vào năm 1886, Ăngghen còn khẳng định một cách rõ ràng rằng: khi chuyển sang nền kinh tế cộng sản chủ nghĩa hoàn toàn, chúng ta phải ứng dụng rộng rãi, kinh tế hợp tác xã trong sản xuất đó là những quan điểm của Mác và Ăng ghen về kinh tế hợp tác xã. * Hợp tác xã là một hình thức của kinh tế hợp tác. Nó chính là cơ sở để hình thành nên các loại hình kinh tế hợp tác khác như liên minh hợp tác xã, hợp tác giữa hợp tác xã với doanh nghiệp hợp, tác xã với người lao động. Khái niệm hợp tác xã được tổ chức liên minh hợp tác xã quốc tế khẳng định nghĩa như sau: "Hợp tác xã là một tổ chức tự trị của những người tự nguyện liên hiệp lại để để đáp ứng các nhu cầu nguyện vọng chung của họ về kinh tế, xã hội và văn hoá thông qua một xí nghiệp cùng sở hữu và quản lý dân chủ". Theo luật hợp tác xã của nước ta ra ngày 3/4/1996 thì: "Hợp tác xã là một tổ chức kinh tế tự chủ do những người lao động có nhu cầu lợi ích chung tự nguyện cùng góp vốn, góp sức lập ra theo quy định của pháp luật để phát huy sức mạnh của tập thể và của từng xã viên nhằm giúp nhau thực hiện có hiệu quả hơn các hoạt động sản xuất, kinh doanh, dịch vụ và cải thiện đời sống góp phần phát triển kinh tế xã hội của đất nước". Qua hai khái niệm trên về hợp tác xã ta có thể thấy một vài đặc trưng của hợp tác xã sau: - Các thành viên của hợp tác xã tự nguyện gia nhập hợp tác xã không ai ép buộc họ gia nhập hợp tác xã khi không còn muốn là xã viên hợp tác xã thì có thể viết đơn ra khỏi hợp tác xã. - Hợp tác xã được thành lập với mục đích giúp đỡ nhau thực hiện có hiệu quả hơn các hoạt động sản xuất kinh doanh. - Hợp tác xã là tổ chức kinh tế tự chủ tức là nó chịu trách nhiệm hữu hạn trong hoạt động sản xuất kinh doanh. Hợp tác xã nông nghiệp là một trong các hình thức cụ thể của kinh tế hợp tác trong nông nghiệp. là tổ chức kinh tế tự chủ do nông dân và những người lao động có nhu cầu và lợi ích chung tự nguyện cùng góp vốn, góp sức lập ra theo quy định của pháp luật. Mục đích để phát huy sức mạnh của tập thể và của từng xã viên nhằm giúp nhau thực hiện có hiệu quả các hoạt động dịch vụ hỗ trợ cho kinh tế hộ gia đình và các xã viên. Kinh doanh trong lĩnh vực sản xuất ,chế biến, trên thị trường sản phẩm nông, lâm nghiệp, nuôi trồng thuỷ sản và kinh doanh các ngành nghề khác ở nông thôn phục vụ cho sản xuất nông nghiệp. * Các nguyên tắc về tổ chức và hoạt động của hợp tác xã nông nghiệp. - Tự nguyên gia nhập và ra khỏi hợp tác xã nông nghiệp mọi công dân có đủ điều kiện quy định để trở thành xã viên theo luật và điều lệ hợp tác xã đều có thể viết đơn gia nhập hợp tác xã nông nghiệp và có thể viết đơn xin ra khỏi hợp tác xã nông nghiệp. - Các xã viên đều bình đẳng với nhau trong việc tham gia quản lý, kiểm tra, giám sát và có quyền ngang nhau trong biểu quyết dù cổ phần đóng góp không giống nhau. - Tự quản, tự chịu trách nhiệm trong sản xuất kinh doanh. - Có tư cách pháp nhân, bình đẳng trước pháp luật - Mục đích thành lập hợp tác xã nông nghiệp chủ yếu là phục vụ cho sản xuất nông nghiệp của hộ nông dân. Do vậy việc phân phối lãi của hợp tác xã nông nghiệp theo nguyên tắc là lãi chia theo cổ phần có giới hạn còn trích quỹ chung của hợp tác xã và có thể chia cho xã viên theo mức dộ sử dụng dịch vụ của hợp tác xã. - Hợp tác xã nông nghiệp và kinh tế hộ gia đình có mối quan hệ mật thiết gắn bó với nhau. Chúng hỗ trợ cho nhau để cùng nhau phát triển. 2. Đặc điểm của kinh tế tập thể trong nông nghiệp Do đối tượng của sản xuất nông nghiệp là các cơ thể sống tuân theo quy luật sinh trưởng và phát triển. Chúng rất mẫn cảm với các tác động của con người, của tự nhiên. Vì vậy mà chúng đòi hỏi sự chăm sóc tỉ mỉ, thường xuyên và ở các giai đoạn khác nhau trong quá trình sinh trưởng và phát triển chúng yêu cầu mức độ và cách thức chăm sóc khác nhau. Như vậy để sản xuất nông nghiệp đạt kết quả cao thì việc chăm sóc, nuôi dưỡng cây trồng vật nuôi, phải do những người chủ thực sự đảm nhận. Vì vậy mà các hoạt động sản xuất nông nghiệp gắn với cây trồng vật nuôi không thích hợp với lao động làm chung làm thuê mà thích hợp với lao động của gia đình. Tuy nhiên có nhiều việc trong hoạt động sản xuất nông nghiệp mà một hộ gia đình giải quyết thì sẽ không hiệu qủa như thuỷ lợi, bảo vệ thực vật, giống... dẫn đến phải có sự hợp tác, liên kết giữa các hộ với nhau để giải quyết các công việc này có hiệu quả hơn. Như vậy đặc điểm cơ bản của hợp tác xã trong nông nghiệp là sự hợp tác diễn ra chủ yếu ở các khâu ngoài quá trình sản xuất. Ngoài ra hợp tác xã trong nông nghiệp còn có các đặc điểm như là: Hợp tác xã nông nghiệp là tổ chức liên kế kinh tế tự nguyện của những hộ nông dân có chung yêu cầu về những dịch vụ cho nhu cầu sản xuất kinh doanh và đời sống của mình mà bản thân từng nông hộ không làm được hoặc làm nhưng kém hiệu quả. Cơ sở để thành lập hợp tác xã là dựa vào sự cùng góp vốn của các thành viên, quyền làm chủ hoàn toàn bình đẳng giữa các xã viên theo nguyên tắc mỗi xã viên một phiếu biểu quyết, không phân biệt lượng vốn góp ít hay nhiều. Mục đích kinh doanh của hợp tác xã là nhằm trước hết đáp ứng đủ, kịp thời về số lượng, chất lượng của dịch vụ cho xã viên. Đồng thời cũng phải tuân theo nguyên tắc bảo toàn và tái sản xuất mở rộng vốn bằng cách thực hiện mức giá và lãi suất nội bộ thấp hơn giá thị trường. Tiếp theo, hợp tác xã nông nghiệp thành lập và hoạt động theo nguyên tắc tự nguyện, dân chủ và cùng có lợi. Hợp tác xã nông nghiệp là một tổ chức liên kết kinh tế chỉ liên quan đến xã viên thực sự có nhu cầu, có mong muốn không lệ thuộc vào nơi ở và cũng chỉ liên kết ở những dịch vụ cần thiết và đủ khả năng quản lý kinh doanh. Như vậy, trong mỗi thôn, mỗi xã có thể cùng tồn tại nhiều loại hình hợp tác xã có nội dung kinh doanh khác nhau có số lượng xã viên không như nhau, trong đó một số nông trại, trang trại đồng thời là xã viên của một vài hợp tác xã. Đặc điểm trên cho thấy sự khác biệt của hợp tác xã sau khi đổi mới với hợp tác xã trước đổi mới là nông hộ, trang trại xã viên vừa là đơn vị kinh tế tự chủ trong hợp tác xã vừa là đơn vị kinh tế cơ sở hoạt động kinh doanh và hoạch toán độc lập. Do vậy quan hệ giữa hợp tác xã và xã viên vừa là quan hệ liên kết, giúp đỡ nội bộ vừa là quan hệ giữa hai đơn vị kinh doanh có tư cách pháp nhân độc lập. 3. Vai trò của kinh tế tập thể trong nông nghiệp Hợp tác xã nông nghiệp là hình thức kinh tế tập thể của nông dân vì vậy hoạt động của hợp tác xã có tác động to lớn tích cực tới hoạt động sản xuất của hộ nông dân. Nhờ có hoạt động của hợp tác xã các yếu tố đầu vào và các khâu dịch vụ cho hoạt động sản xuất nông nghiệp được cung cấp kịp thời, đẩy đủ và bảo đảm chất lượng, các khâu sản xuất tiếp theo được đảm bảo đã làm cho hiệu quả sản xuất của nông dân được nâng lên.Thông qua hoạt động dịch vụ vai trò điều tiết sản xuất của hợp tác xã nông nghiệp được thực hiện, sản xuất của hộ nông dân được thực hiện theo hướng tập trung, tạo điều kiện hình thành các vùng sản xuất tập trung, chuyên môn hoá. Chẳng hạn dịch vụ làm đất, dịch vụ tưới nước, dịch vụ bảo vệ thực vật...đòi hỏi sản xuất của hộ nông dân phải thực hiện thống nhất trên từng cánh đồng về chủng loại giống về thời vụ gieo trồng, chăm sóc. Thêm vào đó hợp tác xã còn là nơi tiếp nhận những trợ cấp của nhà nước tới hộ nông dân, vì vậy hoạt động của hợp tác xã có vai trò cầu nối giữa Nhà nước với hộ nông dân một cách có hiệu quả. Hợp tác xã còn có vai trò thúc đẩy các hộ nông dân áp dụng các tiến bộ khoa học kỹ thuật vào sản xuất đồng thời trong nhiều trường hợp hợp tác xã còn là đối trọng với các tổ chức tham gia hoạt động cung cấp dịch vụ cho hộ nông dân buộc các đối tượng phải phục vụ tốt hơn cho nông dân. 4. Phương hướng, chủ trương phát triển kinh tế tập thể của Đảng và Nhà nước ta Hội nghị trung ương lần thứ 8 khoá II họp vào tháng 8 năm 1955 đã chủ trương xây dựng thí điểm hợp tác xã nông nghiệp ở miền bắc. Ba hợp tác xã thí điểm đầu tiên xuất hiện ở Ba tỉnh đó là Phú Thọ, Thái Nguyên, Thanh Hoá. Hội nghị trung ương thứ 16 khoá II (4/1959) đã thảo luận và đưa ra quyết định về hợp tác nông nghiệp theo nguyên tắc tập thể hoá tư liệu sản xuất và quản lý sản xuất tập trung, phân phối thống nhất quy định việc trích lập các quỹ và tổ chức bộ máy quản lý hợp tác xã sản xuất nông nghiệp. Tháng 7 năm 1961, hội nghị trung ương lần thứ 5 khoá III về nông nghiệp. Bàn về các biện pháp củng cố và mở rộng kinh tế hợp tác. Vào cuối những năm 70 cơ chế quản lý của các hợp tác xã bộc lộ những yếu kém cần được khắc phục. Chỉ thị 100 của ban bí thư trung ương Đảng ra đời đánh dấu bước ngặt quan trọng trong phát triển nền nông nghiệp nước ta, nó góp phần giải phóng lực lượng sản xuất thông qua chủ trương "cải tiến công tác khoán mở rộng sản phẩm đến nhóm và người lao động trong hợp tác xã nông nghiệp" Chỉ thị 100 là điểm khởi đầu của quá trình đổi mới hợp tác xã nông nghiệp kiểu cũ sang hợp tác xã nông nghiệp kiểu mới. Nội dung cơ bản của chỉ thị 100 là mở rộng công tác khoán sản phẩm cuối cùng tới nhóm và người lao động, trong đó hợp tác xã điều hành 5 khâu (làm đất, giống mạ, phân bón hoá học, tưới tiêu nước, phòng trừ sâu bệnh) còn xã viên bỏ sức lao động, vốn đầu tư thâm canh vượt mức khoán và được tự do sử dụng sản phẩm vượt khoán. Theo đường lối đổi mới đại hội Đảng khoá VI ngày 5 tháng 4 năm 1988. Bộ chính trị đã ra nghị quyết số 10/NQTW về đổi mới quản lý kinh tế nông nghiệp mở đường cho bước phát triển sản xuất nông ngiệp mạnh mẽ trong những năm sau đó. Tinh thần cơ bản của nghị quyết 10 là đổi mới mối quan hệ giữa hợp tác xã sản xuất nông nghiệp với các hộ nông dân xã viên. Hợp tác xã giao khoán ruộng đất cho nông dân xã viên sử dụng ổn định lên dài. Hợp tác xã có chức năng làm dịch vụ phục vụ xã viên thông qua quan hệ hàng hoá tiền tệ. Sau đại hội Đảng toàn quốc khoá VII nghị quyết của hội nghị trung ương lần thứ 5 về tiếp tục đổi mới và phát triển kinh tế xã hội nông thôn (6-1993) đã đề ra việc đổi mới kinh tế hợp tác xã, phát huy vai trò tự chủ của kinh tế hộ xã viên cụ thể là: tiếp tục đổi mới các hợp tác xã theo hướng phát huy hơn nữa tiềm năng to lớn và vị trí quan trọng lêu dài của kinh tế hộ xã viên. Ngày 20-03-1996 Nhà nước ta ban hành luật hợp tác xã nhằm định hướng cho công cuộc chuyển đổi hợp tác xã từ kiểu cũ sang kiểu mới một cách có kết quả. Theo luật hợp tác xã, các hợp tác xã sẽ chuyển sang kinh doanh phục vụ cho sản xuất nông nghiệp của các hộ nông dân xã viên. Đưa hợp tác xã bước sang giai đoạn phát triên mới phù hợp hơn với điều kiện khách quan, phát huy sức mạnh của kinh tế hợp tác. Đưa kinh tế hợp tác xã thực sự trở thành một nhân tố quan trọng trong sự nghiệp phát triển nền nông nghiệp nước ta. Nghị định 42/CP của chính phủn gày 29 tháng 04 năm1997 dã ban hành điều lệ mẫu hợp tác xã nông nghiệp. Điều lệ mẫu hợp tác xã nông nghiệp ra đời là nhân tố giúp cho các hợp tác xã nông nghiệp chuyển đổi tổ chức quản lý và hoạt động hiệu quả hơn. Điều lệ mẫu ra đời còn góp phần giúp đỡ các hợp tác xã nông nghiệp đảm bảo các quyền của mình trước pháp luật. Nghị định số 15/CP của chính phủ ra ngày 21 tháng 2 năm 1997 về chính sách khuyến khích phát triển hợp tác xã. Chính sách này tạo điều kiện cho các hợp tác xã đổi mới phát triển, nó tạo điều kiện thuận lợi cho các hợp tác xã mới hình thành. Theo nội dung chính của chính sách này thì Nhà nước dành nhiều ưu đãi về đất đai, vốn để khuyến khích các hợp tác xã hình thành và phát triển. Đặc biệt là việc hình thành và phát triển các hợp tác xã nông nghiệp, nông thôn miền núi. Mọi thủ tục đăng ký kinh doanh và thuê đất, thuê vốn để khuyến khích các hợp tác xã hình thành và phát triển, đặc biệt là việc hình thành và phát triển các hợp tác xã nông nghiệp, nông thôn miền núi. Mọi thủ tục đăng ký kinh doanh và thủ tục thuê đất, thuê vốn của các hợp tác xã kinh doanh và thủ tục thuê vốn của các hợp tác xã nông nghiệp được thành lập theo luật hợp tác xã đều được nhà nước tính với mức giá ưu đãi so với các thành phần kinh tế khác. II. Thực trạng của kinh tế tập thể nông nghiệp 1. Giai đoạn từ đầu năm 1958 đến năm 1981 Có thể nói đây là giai đoạn Hợp tác xã nông nghiệp được hình thành một cách mạnh mẽ. Song nó cũng bị ảnh hưởng bởi cơ chế kinh tế kế hoạch của tập trung nên các Hợp tác xã vẫn chưa thực sự phát huy được vai trò của mình và có thể phân ra làm các giai đoạn nhỏ sau: 1.1. Giai đoạn 1958 -1965 đây là giai đoạn tiến hành tập thể hoá nông nghiệp trên quy mô lớn, tốc độ cao Sau cải cách ruộng đất xuất phát từ nhận thức muốn xoá bỏ tận gốc chế độ bóc lột, chặn đứng con đường phát triển tự phát của chủ nghĩa tư bản ở nông thôn, muốn có cơ sở để tiến hành công nghiệp hoá xã hội chủ nghĩa; muốn củng cố mối liên minh công nông trong giai đoạn mới. Đảng công sản Việt Nam trên cơ sở vận dụng kinh nghiệm của các nước xã hội chủ nghĩa, đã quyết định hợp tác hoá nông nghiệp trên toàn miền bắc. Coi đó là khâu then chốt trong toàn bộ công cuộc cải tạo xã hội chủ nghĩa. Đứng trước một sự nghiệp mới mẻ, phức tạp quan điểm chỉ đạo của đảng ta lúc đó đối với phong trào hợp tác hoá là: Thận trọng, tiến hành từng bước, từ thấp đến cao.Nhưng khi chủ trương hợp tác hoá đưa vào thực hiện đã được các tổ chức đảng, chính quyền địa phương nhận thức, triển khai với một khí thế cách mạng đặc biệt phần đông nông dân tin theo đảng đã tình nguyện gia nhập hợp tác xã, các tổ chức đảng ,chính quyền,đoàn thể quần chúng hăng hái, nỗ lực vận động, giáo dục, thuyết phục quần chúng (có những nơi còn áp dụng biện pháp cưỡng bức) vì vậy mà phong trào hợp tác hoá phát triển với tốc độ không ngờ từ 3 hợp tác xã thí điểm năm1955 đến cuối năm 1958 đã có 4.273 hợp tác xã nông nghiệp. Sự phát triển ồ ạt, với một số lượng hợp tác xã nông ngiệp lớn hơn nhiều lần so với dự tính đã làm cho Đảng đi đến kết luận: "hợp tác hoá nông nghiệp là yêu cầu phát triển khách quan của nông thôn." Tuy nhiên trước sự phát triển bất bình thường của phong trào hợp tác xã hoá nông nghiệp, đã nảy sinh những ý kiến đánh giá khác nhau: có người cho rằng hợp tác hoá sản xuất nông nghiệp đã trở thành phong trào quần chúng rộng rãi. Có người cho rằng: quần chúng chưa có yêu cầu hợp tác hoá. mỗi ý kiến như vậy đều có điểm đúng và chưa đúng do chủ quan nóng vội mà Đảng ta nhấn mạnh tới ý kiến thứ nhất và do đó Đảng ta tiếp tục cho phong trào hoá nông nghiệp phát triển mạnh mẽ đưa ra mô hình hợp tác xã bậc thấp, hợp tác xác bậc cao, hợp tác xã toàn xã. Như vậy đến cuối năm 1960 toàn miền bắc đã căn bản hoàn thành xây dựng Hợp tác xã bậc thấp, thu hút 2,4 triệu hộ nông dân chiếm 85,8% số hộ, với 76% diện tích ruộng đất đi vào làm ăn tập thể. Nhưng đằng sau những con số đáng phấn khởi đó, trong đời sống thực tế ở nông thôn lúc này, Hợp tác xã nông nghiệp đã mang trong mình những yếu tố bất ổn: Năm, 1958 - 1959 có 20 Hợp tác xã tan rã, 5500 hộ xã viên xin ra Hợp tác xã. Trước tình hình như vậy Đảng và Nhà nước ta đã có nhiều chủ trương, chính sách nhằm tăng cường và củng cố Hợp tác xã nông nghiệp tuy vậy trong qúa trình củng cố nhiều địa phương vẫn sa vào khuynh hướng mệnh lệnh gò ép một chiều thậm chí trù dập những người khác chính kiến. Mặc dù, phong trào hợp tác hoá đã bỏ được chế độ bóc lột, lao động tập thể thay thế lối làm ăn cá thể nhưng do quản lý yếu kém mà biểu hiện là chưa có phương hướng sản xuất, không lập được kế hoạch dẫn tới cấy sau, cấy muộn làm cho năng suất thấp. Quản lý tài chính không minh bạch tệ nạn tham ô lãng phí phổ biến ở nhiều nơi vốn ít, sản xuất kém, mất dân chủ .Đối với dân như gò ép dân vào Hợp tác xã, xã viên xin ra khỏi Hợp tác xã không trả lại ruộng. Từ lý do trên làm cho hoạt động sản xuất nông nghiệp có chiều hướng suy giảm, thu nhập của hộ nông dân, xã viên sa sút. 1.2. Giai đoạn từ năm 1965 đến năm 1975 Hợp tác xã nông nghiệp trong thử thách của chiến tranh Từ đầu năm 1965 đế quốc mỹ đã huy động một lực lượng lớn không quân, hải quân đánh phá miền bắc nhằm tiêu diệt tiềm lực kinh tế quốc phòng của miền bắc, chặn đứng sự tiếp viện từ hậu phương lớn vào tuyền tuyến lớn. Để đối phó với đế quốc mỹ và đánh bại âm mưu của địch. Đảng và Nhà nước ta có chủ trương tiếp tục củng cố hợp tác xã và tăng cường chi viện sức người, sức của cho cách mạng miền nam. Trong năm chiến tranh, các Hợp tác xã tiếp tục đẩy mạnh cuộc vận động cải tiến quản lý, cải tiến kỹ thuật cùng với việc áp dụng thành tựu giống mới, cùng với sự đầu tư của Nhà nước sự hỗ trợ của công nghiệp trung ương, công nghiệp địa phương mà các Hợp tác xã nông nghiệp đã đạt được những thành quả nhất định như có: 2.555 Hợp tác xã đạt năng xuất 5 tấn/ha/2vụ. Chiến tranh, một mặt đã gây cho sản xuất nông nghiệp nhiều khó khăn. làm đảo lộn và giảm sút sức lao động ,tàn phá cơ sở vật chất, mặt khác chiến tranh đã khuyến khích sự phát triển mãnh liệt của truyền thống cộng đồng làng xã. Mô hình Hợp tác xã tập thể hoá ở một khía cạnh nào đó đã tỏ ra thích ứng với điều kiện thời chiến phương thức tổ chức quản lý theo kiểu tập trung cho phép Hợp tác xã dành bớt lực lượng lao động để phục vụ các yêu cầu của chiến tranh. Với nguyên tắc phân phối bình quân và các chính sách hậu phương quân đội đã làm yên lòng người ra đi và người ở lại. Hợp tác xã trở thành chiếc nôi thích hợp để nuôi dưỡng phát huy truyền thống đoàn kết, tương thân, tương ái, giúp đỡ lẫn nhau vốn có ở làng quê những yếu tố tích cực nàyđã làm dịu bớt hoặc che mờ đi những khuyết tật của Hợp tác xã. Tuy nhiên ở một mặt khác qúa trình mở rộng quy mô hợp tác xã và cơ chế quản lý tập trung với phương thức điều hành ngày càng mang nặng tính chất hành chính đã làm nảy sinh những hạn chế cố hữu của Hợp tác xã như hiện tượng độc đoán, mệnh lệnh, vi phạm nặng nề nguyên tắc quản lý dân chủ. Trong bối cảnh chế độ ba khoán đang được mở rộng ở nhiều địa phương thì năm 1966 ở vĩnh phú xuất hiện hình thức khoán hộ. Trên thực tế hình thành khoán hộ đã làm cho nông dân địa phương phấn khởi, đẩy mạnh sản xuất một số mặt yếu kém và tiêu cực của Hợp tác xã có chiều hướng giảm sút. Nhưng đến tháng 12 năm 1968. Ban bí thư đã ra thông tư "Chấn chỉnh công tác ba khoán và quản lý ruộng rất của hợp tác xã sản xuất nông nghiệp ở các địa phương" Thông tri đã nhắc nhở các địa phương quán triệt và thực hiện nghiêm túc nội dung, nguyên tắc, chế độ ba khoán trong các Hợp tác xã đồng thời phân tích và phê phán sai lầm của hình thức khoán hộ. Thông tin nhấn mạnh hợp tác xã là một đơn vị kinh tế tập thể xã chủ nghĩa cách quản lý Hợp tác xã phải tập trung vào chế độ lao động tập thể nhằm sử dụng tốt tài nguyên và lao động một cách có tổ chức để phát triển sản xuất tăng năng suất lao động, nâng cao đời sống xã viên và làm tốt nghĩa vụ đối với nhà nước. Để tiếp tục củng cố hợp tác xã tháng 4 năm 1969 điều lệ Hợp tác xã bậc cao được ban hành. Điều lệ này gồm 10 chương 33 điều, nêu rõ chức năng, nhiệm vụ, nguyên tắc dân chủ, nội dung quản lý và vấn đề phân phối thu nhập của Hợp tác xã bậc cao. Điều lệ Hợp tác xã bậc cao được ban hành cùng với việc triển khai cuộc vận động dân chủ tuy có tạo ra được sự phấn khởi của nông dân xã viên lúc ban đầu, nhưng về cơ bản vẫn chưa giải quyết được khuyết tật chính của Hợp tác xã. Bước vào những năm 70 trước yêu cầu ngày càng lớn của sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội và chống mỹ cứu nước, Đảng và Nhà nước ta đề ra những chủ trương quan trọng nhằm tạo ra một bước chuyển biến căn bản trong hậu phương lớn miền bắc. Đầu năm 1971 hội nghị ban chấp hành trung ương 19 khoá III đã đánh giá toàn diện những mặt tích cực và hạn chế của phong trào hợp tác hoá; đề ra chủ trương tổ chức lại sản xuất đưa nông nghiệp tiến lên sản xuất lớn xã hội chủ nghĩa. Hội nghị đề ra phương hướng mở mang nông nghiệp trên cả ba vùng: Đồng Bằng, Trung Du, Miền Núi, tổ chức sản xuất nông nghiệp theo hướng tập trung , chuyên canh, mở thêm các vùng kinh tế mới, đưa chăn nuôi trở thành một ngành sản xuất chính. Trong hai năm 1972 - 1973, tư tưởng chỉ đạo của hội nghị trung ương 19 đã được thể hiện trong đời sống. Các Hợp tác xã đã tập trung bố trí lại cơ cấu sản xuất, quy hoạch và xây dựng các vùng chuyên canh; tập trung xây dựng các chuồng trại chăn nuôi tập thể. Các ngành ở trung ương và địa phương đã đầu tư vốn, Kỹ thuật để xây dựng một số vùng kinh tế mới ở các tỉnh trung du và miền núi. Tuy vậy sản xuất nông nghiệp vẫn phát triển chậm, cục diện kinh tế miền bắc vẫn chưa có những chuyển biến tương xứng với sự quan tâm dầu tư vốn của Đảng và Nhà nước. Sau đó Đảng ta nhấn mạnh tới vấn đề tổ chức lại sản xuất tiến hành phân vùng quy hoạch lại đất đai, xây dựng vùng chuyên canh tiến hành quy hoạch thuỷ lợi cải tạo đồng ruộng, giao thông, đưa cơ khí vào nông nghiệp. Một chủ trương lớn tiếp theo đó là: Quy hoạch lại Hợp tác xã, hợp nhất các Hợp tác xã thành quy mô lớn chủ yếu là quy mô toàn xã, tiến hành trang bị cơ khí, xây dựng cơ sở vật chất Kỹ thuật trên địa bàn xã. Và như vậy đến cuối giai đoạn 1965 đến 1975 mô hình Hợp tác xã nông nghiệp dã được đẩy tới đỉnh cao, hoàn chỉnh nhất sự phân công lao động trong các hợp tác xã đã được mô phỏng theo hình mẫu chuyên môn hoá, tập trung hoá trong sản xuất đến cuối năm 1975 có 97% số hộ nông dân đã vào hợp tác xã trong đó 88% số hộ nông dân tham gia lập Hợp tác xã bậc cao. Quy mô Hợp tác xã không ngừng mở rộng. Tuy nhiên Hợp tác xã có quy mô càng lớn, quản lý càng tập trung thì hiệu quả kinh tế càng thấp, các hộ xã viên thu nhập từ kinh tế tập thể ngày càng thấp, chủ yếu phải tìm nguồn sống ở đất 5%. Từ cuối năm 1973 đến đầu năm 1975 tiếp tục có 1098 Hợp tác xã bị giaỉ thể nhiều hợp tác xã phải chấp nhận nới lỏng cho người nông dân như là cho hộ xã viên mượn đất, khoán trắng cho đội quản lý, ăn chia theo đội, cơ chế lợi ích giữa Nhà nước, hợp tác xã và xã viên ngày càng bộ lộ rõ sự bất hợp lý. Nhìn chung từ năm 1965 - 1975 phong trào hợp tác hoá, tập thể hoá vẫn có bước tăng trưởng. Tỉ lệ nông hộ vào hợp tác xã ngày càng cao, quy mô hợp tác xã ngày càng lớn, cơ sở vật chất Kỹ thuật của hợp tác xã ngày càng được tăng cường. Trong những năm này Nông thôn hợp tác hoá đã gửi đến các chiến trường trong cả nước hơn 2 triệu lao động trẻ, khoẻ, đã đóng góp hàng chục triệu ngày công phục vụ quốc phòng đã giải quyết có hiệu quả chính sách hậu phương quân đội, góp phần quan trọng vào sự nghiệp xây dựng, bảo vệ tổ quốc và đặc biệt là sự nghiệp chống mỹ cứu nước . Mặc dầu vậy nếu xét về hiệu qủa kinh tế quản lý thì các hợp tác xã chưa phát huy được các tiềm năng sẵn có, diện tích gieo trồng bị giảm sút trông thấy, chi phí tăng vọt, sản xuất lương thực trong các Hợp tác xã dẫm chân tại chỗ, bình quân lương thực tính theo đầu người giảm đi, thu nhập của xã viên ngày càng thấp. Tệ nạn tham ô, lãng phí, hư hao, thất thoát tiền vốn của hợp tác xã tăng nhanh. 1.3. Giai đoạn từ năm 1976 đến năm 1980 thời kỳ mở rộng hợp tác hoá tập thể hoá nông nghiệp trên phạm vi cả nước Đại thắng mùa xuân năm 1975 đã đưa dân tộc ta bứơc vào kỷ nguyên mới: cả nước thống nhất đi lên chủ nghĩa xã hội. Đồng thời với quá trình xúc tiến thống nhất đất nước về mặt Nhà nước và Đảng. Thì chúng ta cũng chú trọng tới việc xây dựng đất nước thống nhất về mặt kinh tế xã hội. Trong giai đoạn này song song với việc mở rộng cuộc vận động tổ chức lại sản xuất cải tiến quản lý nông nghiệp được triển khai trên địa bàn phía nam. Với miền bắc, Đảng và Nhà nước ta tiếp tục chỉ đạo tổ chức lại sản xuất cải tiến quản lý nông nghiệp Về tổ chức lại sản xuất vấn đề trước hết là nắm lại tư liệu sản xuất đặc biệt là ruộng đất, kiên quyết thu hồi những tư liệu sản xuất bị lấn chiếm, khắc phục tình trạng sử dụng tuỳ tiện lãng phí, triệt để khai thác ruộng đát hoang hoá đưa vào sản xuất. Tổ chức lại sản xuất theo hướng tập trung xoá bỏ kiểu tổ chức sản xuất và ăn chia theo đội thực hiện việc quản lý sử dụng ruộng đất tập trung, thống nhất trên quy mô hợp tác xã. Các Hợp tác xã phân phối lại ruộng đất cho các độ trên nguyên tắc tiện cư tiện canh với quy mô lớn, tránh phân tán, chia sẻ ruộng đất manh mún. Các hợp tác xã tuỳ theo đặc điểm, điều kiện tự nhiên, cơ cấu cây trồng cần xây dựng thực hiện chế độ canh tác và quy trình Kỹ thuật chặt chẽ, chuyển sản xuất tập thể từ kiểu làm ăn phân tán, tự cấp , tự túc sang sản xuất theo quy hoạch và kế hoạch. Mở rộng quy mô Hợp tác xã từ vài trăm hecta trở lên, đồng thời cố gắng mở rộng diện tích gieo trồng. Về cải tiến quản lý, cần tổ chức lao động theo hướng tập trung , chuyên môn hoá. Hợp tác xã bao gồm các đội sản xuất cơ bản, các đội chuyên khâu, thực hiện phân công, hiệp tác thông qua hợp đồng tập thể dưới sự điều hành của ban quản trị. Trong hợp tác xã, đội là tổ chức chuyên môn .Ban quản trị là cơ quan thống nhất quản lý mọi công việc của Hợp tác xã, điều phối các yếu tố sản xuất, chỉ huy lịnh canh tác và toàn bộ quy trình sản xuất. Theo hướng phát triển như vậy tính đến năm 1980 toàn miền bắc có 4154 Hợp tác xã với quy mô toàn xã, một số nơi đã hợp nhất 2 - 3 xã thành một Hợp tác xã liên xã với quy mô trên 1000 hecta. Quy mô các đội sản xuất cũng được mở rộng tương ứng. Nhưng ở giai đoạn này mô hình Hợp tác xã ở miền bắc đã được đẩy tới trình độ cao nhất và cũng bộc lộ rõ rệt, đẩy đủ nhất tính phi lý. phi hiệu quả của nó. Tình trạng thất thoát, mất mát, hư hao tiền vốn, tài sản cố định trong các Hợp tác xã trở thành phổ biến ở mức trầm trọng. Bộ máy quản lý hợp tác xã phình ra qúa lớn, trở nên cồng kềnh ngày càng xa với thực tiễn sản xuất. Sự điều hành sản xuất nông nghiệp ngày càng trở lên cứng nhắc, nặng nề do sự chỉ đạo áp đặt từ cấp huyện xuống và sự can thiệp quá sâu của các tổ chức Đảng, chính quyền cơ sở. Hiệu quả kinh tế của các hợp tác xã giảm sút đến mức báo động. Diện tích ruộng đất bỏ hoang ngày càng nhiều. Chi phí sản xuât tăng vọt, các ngành nghề làm ăn thua lỗ. Năng suất, sản lượng suy giảm, thu nhập của xã viên ngày càng thấp. Thực trạngđó đã làm cho nông dân xã viên trễ nải công việc tập thể, dồn sức vào mảnh đất phần trăm. Kinh tế hộ gia đình tuy bị thu hẹp tối đa, song nó lại là nguồn thu nhập chủ yếu quan trọng nhất của nông dân. Sự khủng hoảng, rệu rã đã trở thành phổ biến trong các hợp tác xã. Mô hình hợp tác xã, tập thể hoá đứng trước nguy cơ tan rã. Còn ở miền Nam sau ngày giải phóng sản xuất nông nghiệp ở các tỉnh phía nam đã từng bước được phục hồi và cải tạo theo hướng tiến lên sản xuất lớn xã hội chủ nghĩa những mô hình và kinh nghiệm hợp tác xã, tập thể hoá ở miền bắc đã được áp dụng vào quá trình này, trong khi hoàn cảnh, điều kiện nông thôn nông dân nông nghiệp các tỉnh phía nam có nhiều điểm khác nhau so với nông thôn, nông nghiệp ở các tỉnh phía bắc. Sự biểu hiện khác biệt đó là trình độ sản xuất nông nghiệp nam bộ đã hội tụ các điều kiện và môi trường của một nền sản xuất hàng hóa. Nền nông nghiệp miền nam đã cơ giới hoá với trình độ khá cao. Trung bình trên một hecta đát canh tác đã có 1,2 sức ngựa do các hộ nông dân đầu tư, quản lý và sử dụng. Khối lượng phân hoá học được sử dụng gần 1 triệu tấn/năm; 31,8% diện tích được gieo trồng giống lúa mới, có sự phân công lao động đa dạng, hệ thống cung ứng dịch vụ máy móc, xăng dầu, phụ tùng, cơ khí; phân bón thuốc sâu mở rộng đến các vùng các tụ điểm kinh tế, các đầu mối giao lưu từ sự bất cập trong việc vận dụng mô hình Hợp tác xã ở miền nam dã làm cho sản xuất nông nghiệp có chiều hướng suy giảm so với năm 1978 thì năm 1980 diện tích canh tác giảm đi 9,45 vạn ha, sản lượng lương thực tụt mất 4,1 vạn tấn. Cuối năm 1980 hàng loạt Hợp tác xã và tập đoàn sản xuất tan rã toàn miền chỉ còn lại 3732 tập đoàn sản xuất và 173 Hợp tác xã quy mô vừa. Nhìn chung trên phạm vi cả nước, trong những năm 1976 -1980 đầu tư của nhà nước cho nông nghiệp không ngừng tăng lên nhưng năng suất lúa, sản lượng lương thực giảm đến mức thấp Nhà nước trong tình trạng vốn ít đã phải nhập khẩu lương thực ngày càng lớn. Đến lúc này sự khủng khoảng không chỉ diễn ra trong các Hợp tác xã Nhà nước và ảnh hưởng đến toàn bộ hoạt động của nền kinh tế quốc dân. Thực tiễn khắc nghiệt đòi hỏi nông nghiệp phải tìm một hướng đi mới. 2. Giai đoạn 1981 đến năm 1993 thời kỳ đổi mới bước cơ chế quản lý hợp tác xã nông nghiệp 2.1. Giai đoạn từ 1981 đến năm 1988 Đứng trước những thử thách khắc nghiệt của đời sống, Đảng ta đã đề ra một số giải pháp nhằm điều chỉnh chủ trương như: thừa nhận sự tồn tại của kinh tế nhiều thành phần, nới lỏng cơ chế quản lý tập trung trong các Hợp tác xã nông nghiệp, cho phép các hộ xã viên được mượn đất của Hợp tác xã để sản xuất ổn định mức nghĩa vụ giao nộp lương thực, sửa mức thuế, ổn định giá mua nông sản, bãi bỏ chế độ phân phối lương thực theo định mức, thừa nhận sự tồn tại của kinh tế gia đình xã viên như là một bộ phận hợp thành của kinh tế xã hội chủ nghĩa. Tư tương cởi mở này đã tạo điều kiện thuận lợi để cơ chế khoán hộ ngày càng mở rộng. Cơ chế khoán cho phép các hộ xãc viên được bỏ vốn, sức lao động đầu tư thâm canh trên ruộng đất tập thể và được phần vượt mức khoán mà Hợp tác xã quy định. Từ chế độ quản lý tập trung, phân phối thống nhất theo kiểu bình quân đến chỗ cho phép xã viên đầu tư sản xuất và được quyền hưởng trọn phần vượt khoán là một bước chuyển theo yêu cầu thực tế và sát hợp với đặc điểm và vai trò của Hợp tác xã trong nông nghiệp và mối quan hệ giữa kinh tế hộ gia đình và kinh tế hợp tác. Tư duy mới này đã thay đổi và phát triển hơn so với giai đoạn trước khi không hoà tan kinh tế gia đình trong kinh tế Hợp tác xã. Trên cơ sở tổng kết, đánh giá tình hình thực tiễn ngày 13 tháng 1 năm 1981 chỉ thị 100 CT/TW của ban bí thư trung ương ra đời chính thức thừa quyết định chủ trương thực hiện chế độ khoán sản phẩm cuối cùng đến nhóm và người lao động. Chỉ thị này nêu rõ mục đích của việc thực hiện cơ chế khoán mới trong các hợp tác xã nông nghiệp là nhằm đảm bảo phát triển sản xuất, nâng cao hiệu quả sản xuất, lôi cuốn được mọi người lao động hăng hái tham gia sản xuất, kích thích tăng năng suất lao động, sử dụng tốt đất đai, tư liệu sản xuất hiện có, áp dụng tiến bộ Kỹ thuật, tiết kiệm chi phí sản xuất, củng cố và tăng cường quan hệ sản xuất xã hội chủ nghĩa ở nông thôn nâng cao thu nhập xã viên tăng tích luỹ cho hợp tác xã, tăng khối lượng nông sản cho nhà nước với mục đích như vậy chỉ thị 100 có thể coi là cái mốc khởi đầu cho một quá trình đổi mới từng bước cơ chế quản lý nông nghiệp và cơ chế quản lý hợp tác xã ở nước ta. Sau hơn 4 năm thi hành chỉ thị 100 và hệ thống các chỉ thị tiếp đó của ban bí thư trung ương thì sản xuất nông nghiệp nước ta có những bước tiến đáng kể. Từ 1981 tới năm 1985 sản lượng lương thực quy thóc tăng 27%, năng suất lúa tăng 23,8% diện tích cây công nghiệp hàng năm tăng 62,1%, đàn bò tăng 33,2% đàn lợn tăng 22,1% tốc độ tăng trưởng của nông nghiệp trong giai đoạn này cao hơn hẳn các giai đoạn trước. Tổng sản phẩm nông nghiệp tăng 6%, thu nhập quốc dân trong nông nghiệp tăng 5,5% sản lượng lương thực tăng 5%, lương thực bình quân đầu người năm sau cao hơn năm trước. Đây là xu hướng mới lành mạnh không thể có được trong thời kỳ 1980 trở về trước. Nhưng từ năm 1986 đến năm 1988 thì cơ chế khoán sản phẩm theo tinh thần chỉ thị 100 sau một thời gian phát huy tác dụng đã bộc lỗ rõ những hạn chế. Cơ chế khoán sản phẩm tuy đã tạo ra một động lực mới trong sản xuất nông nghiệp, làm thay đổi bước đầu cơ chế quản lý trong hợp tác xã, song về cơ bản mô hình hợp tác xã vẫn dựa trên sở hữu tập thể, quản lý tập trung, phân phối thống nhất theo chế độ công điểm. Hợp tác xã nông nghiệp vẫn bị ràng trói trong tổng thể cơ chế tập trung, quan liêu của Nhà nước, thu nhập của hộ nông dân từ kinh tế tập thể vẫn thấp, mức khoán, Hợp tác xã giao cho xã viên không ổn định, nông dân tiếp tục phải đóng góp thêm nhiều khoản cho Hợp tác xã, lợi ích của người lao động bị vi phạm. Thực trạng này đã làm cho động lực vượt khoán vừa được tạo ra đã dần bị triệt tiêu, tình trạng nông dân nợ sản phẩm tăng lên xã viên trả bớt ruộng khoán, lương thực nhà nước huy động được ngày một giảm Năm 1987 do tác động của thiên tai những mặt yếu kém trong sản xuất nông nghiệp ngày càng bộc lộ rõ sản xuất lương thực giảm gần 1 triệu tấn, dần đến tình trạng nhân dân bị nạn đói hoành hoành từ tháng 3 năm 1987 đến tháng 3 năm 1988 ảnh hướng đến đời sống hàng triệu người. Thực trạng này đỏi hỏi phải có những chủ trương, biện pháp tháo gỡ kịp thời. 2.2. Giai đoạn từ năm 1988 tới năm 1993 Ngày 5 tháng 4 năm 1988 Bộ chính trị trung ương đảng đã họp để đánh giá tình hình và ra nghị quyết "về đổi mới trong quản lý kinh tế nông nghiệp" đó chính là nghị quyết số 10. Trong nghị quyết này Bộ chính trị đã đưa ra những quan điểm mới: Hợp tã xã là đơn vị kinh tế tự chủ, tự quản: hộ gia đình xã viên là đơn vị nhận khoán với hợp tác xã. Theo tư tưởng chi đạo này, cơ chế quản lý hợp tác xã nông nghiệp đã đổi mới trên 3 nội dung chủ yếu. Về quan hệ sở hữu tư liệu sản xuất có một bước điều chỉnh quan trọng: giao khoán ruộng đất ổn định, dài hạn trong khoảng 10 năm - 15 năm; chuyển nhượng, bán ,hoá giá trâu bò và những tài sản cố định mà hợp tác xã quản lý, sử dụng kém hiệu quả cho hộ xã viên. Về quan hệ quản lý, khẳng định một bước vai trò tự chủ của hợp tác xã; thực hiện chế độ khoán hộ, hộ được quyền tự chủ đầu tư thâm canh phát triển sản xuất theo kế hoạch, định hướng của hợp tác xã. Về quan hệ phân phối, xoá bỏ chế độ hạch toán và phân phối theo công điểm; xã viên chỉ có nghĩa vụ nộp thuế cho nhà nước và đóng góp xây dựng quỹ của hợp tác xã. Các hoạt động dịch vụ sản xuất giữa hợp tác xã và xã viên đều thông qua quan hệ hàng hoá tiền tệ. Hộ xã viên được quyền làm chủ về kinh tế; được hưởng trên dưới 40% sản lượng khoán. Đồng thời với những nội dung đổi mới cơ chế quản lý hợp tác xã, nghị quyết 10 còn nhấn mạnh việc sử dụng và phát huy các thành phần kinh tế trong nông thôn, xây dựng nông thôn mới. Từ đây Đảng ta đã đi đến hoàn thiện nhận thức về hợp tác xã. Hợp tác xã là đơn vị kinh tế hợp tác với nhiều hình thức sở hữu về tư liệu sản xuất. Kinh tế hợp tác xã có nhiều hình thức từ thấp tới cao. Mọi tổ chức sản xuất, kinh doanh do người lao động tự nguyện góp vốn, góp sức và được quản lý theo nguyên tắc dân chủ, không phân biệt quy mô, mức độ tập thể hoá tư liệu sản xuất đều là hợp tác xã. Từ đây hộ gia đình xã viên trở thành đơn vị kinh tế tự chủ, ngoài việc nhận khoán với hợp tã xã còn chủ động phát triển sản xuất, kinh doanh dưới nhiều hình thức, khuyến khích hộ gia đình xã viên làm giàu đồng thời có chính sách cụ thể giúp đỡ những hộ nghèo túng có thêm điều kiện để vươn lên làm ăn khá. Hộ gia đình nông thôn từng bước được phục hồi chức năng một đơn vị kinh tế trọng yếu ở nông thôn, người nông dân, xã viên dần dần được phát huy vai trò chủ thể và chủ động trong quá trình sản xuất nông nghiệp. Những thành tố lỗi thời của mô hình hợp tác xã, tập thể hoá đã từng bước được phủ định, những nhân tố ban đầu chuẩn bị cho một mô hình hợp tác xã mới đã hình thành. Việc giải phóng, phát huy vai trò hộ nông dân đã tạo ra phòng trào nông dân tận dụng đất đai, phát triển vườn nhà, vườn đồi, vườn rừng, nuôi cá, nuôi tôm... xu thế xây dựng, phát triển kinh tế nông trại với nhiều hình thức, quy mô, cấp độ khác nhau đang xuất hiện. Từ thực tiễn sản xuất và đời sống đã nảy sinh những nhân tố mới... Ở nhiều nơi, các hộ nông dân tự nguyện góp vốn, góp sức xây dựng các đơn vị kinh tế hợp tác mới rất đa dạng và phong phú như hợp tác cung ứng dịch vụ kỹ thuật, vật tư sản xuất, hợp tác cung ứng vốn, hợp tác chế biến, lưu thông tiêu thụ nông sản. Trên cơ sở sản xuất phát triển, ở nhiều vùng nông thôn đã bắt đầu xây dựng nông thôn mới với những nội dung thiết thực, phù hợp khả năng, điều kiện từng nơi: góp vốn, góp sức mở mang giao thông nông thôn, kéo điện về làng, lập chợ, mở cửa hàng, về mặt xã hội, nông dân đã tự nguyện tổ chức các hình thức tương trợ hộ nghèo, thành lập các câu lạc bộ sản xuất giỏi để giúp đỡ kinh nghiệm cho các hộ làm ăn kém. Về chính trị thì chính quyền xã được củng cố, ngân sách xã được xây dựng, chính quyền chuyển mạnh sang chức năng quản lý Nhà nước ở thôn xã về hành chính luật pháp, xây dựng cơ sở hạ tầng, quản lý xã hội, chăm lo giáo dục, y tế, phúc lợi công cộng. Tuy nhiên, bên cạnh những thắng lợi quan trọng, trong quá trình thực hiện đổi mới cơ chế quản lý kinh tế nông nghiệp vẫn còn nảy sinh nhiều vấn đề bức bách về kinh tế - xã hội phải giải quyết. Vấn đề ruộng đất chưa được giải quyết triệt để. Thời hạn sử dụng ruộng đất của người nhận khoán. Chính sách ruộng đất, luật ruộng đất hiện hành chưa phù hợp với lòng dân và yêu cầu của cuộc sống, hiện tượng tranh chấp ruộng đất chưa được khắc phục, trái lại còn lây lan gay gắt ở nhiều vùng. Có nhiều nơi hợp tác xã chỉ còn tồn tại trên danh nghĩa hoặc lúng túng, bế tắc, vô phương hoạt động. Chính sách quản lý vĩ mô của Nhà nước đối với nông nghiệp chậm được đổi mới, có nhiều điểm không phù hợp, chính sách thuế không hợp lý, quản lý lưu thống phân phối kém hiệu quả, tiêu thụ ách tắc, thị trường rối loạn. Từ đó đòi hỏi phải tiếp tục đổi mới một cách căn bản hình thức tổ chức, nội dung, phương thức hoạt động của hợp tác xã nông ngiệp. 3. Giai đoạn từ năm 1993 đến nay Vào năm 1993 luật đất đai được ban hành. Ruộng đất được giao ổn định lâu dài cho hộ gia đình. Từ nay hộ gia đình chính thức trở thành đơn vị kinh tế tự chủ. Tự chủ trong việc sử dụng tư liệu sản xuất. Từ đó hợp tác xã phải chủ động chuyển toàn bộ vốn thu hồi được đầu tư vào tổ chức kinh doanh ,vào các khâu, các lĩnh vực có hiệu quả hơn và có khả năng hỗ trợ cho các hộ chuyển sang sản xuất hàng hoá tốt hơn. Ở đây vai trò của kinh tế tập thể không bao trùm lên toàn bộ quá trình tái sản xuất theo kiểu góp ruộng làm chung như trước, mà chỉ hoạt động trên những khâu, những lĩnh vực đòi hỏi phải có sự liên kết hợp tác có hiệu quả. Nói cách khác phạm vi quản lý kinh doanh của hợp tác xã được thu hẹp lại, nhưng vai trò tác động, liên kết để tạo ra sức mạnh chung lên toàn bộ quá trình sản xuất kinh doanh của các hộ lại mạnh hơn và hiệu quả hơn. Và như vậy kinh tế hợp tác xã và kinh tế hộ không những không mâu thuẫn mà lại trở thành điều kiện không thể thay thế lẫn nhau trong quá trình phát triển của từng chủ thể. Tới ngày 30/3/1996. Luật hợp tác xã ra đời nhằm định hướng cho công cuộc chuyển đổi hợp tác xã từ kiểu cũ sang kiểu mới một cách có hiệu quả. Theo hướng này hoạt động của các hợp tác xã chuyển đổi chủ yếu là theo hướng làm dịch vụ kinh doanh phục vụ phát triẻen kinh tế xã viên và nông dân trên địa bàn. Những dịch vụ mà hợp tác xã thường đảm nhận là dịch vụ thuỷ nông, dịch vụ bảo vệ thực vật, thú y, làm đất, tiêu thụ sản phẩm. Với dịch vụ thuỷ lợi: các hợp tác xã thành lập các tổ, đội thuỷ nông dẫn nước từ kênh do xí nghiệp thuỷ nông quản lý đến từng thửa ruộng của xã viên. Các hợp tác xã đã xây dựng đơn giá dịch vụ thực hiện khoán chi tiết và giao trách nhiệm đến từng người làm dịch vụ. Nhờ vậy mà giá dịch vụ giảm hơn trước, chất lượng dịch vụ tăng. Dịch vụ bảo vệ thực vật: phần lớn các hợp tác xã đảm nhiệm khâu dịch vụ này. Hợp tác xã tổ chức ra các đội bảo vệ thực vật kết hợp với trạm bảo vệ thực vật huyện làm nhiệm vụ dự tính, dự báo sâu bệnh. Hướng dẫn khuyến cáo tới các xã viên biện pháp phòng trừ sâu bệnh tổng hợp, hạn chế dùng thuốc sâu, các tổ đội này thường xuyên kiểm tra phát hiện kịp thời các loại sâu bệnh và đề ra các phương án giải quyết có hiệu quả 4. Những nhận xét chung từ thực trạng Nhìn lại các giai đoạn hoạt động, phát triển của hợp tác xã nông nghiệp - ta có thể thấy: Giai đoạn thứ nhất từ năm 1958 tới năm 1980 là thời kỳ thực hiện mô hình hợp tác xã tập thể hoá về quản lý tập trung, quan liêu, bao cấp của Nhà nước theo cơ chế cấp phát giao nộp. Đó là thời kỳ áp dụng mô hình chủ nghĩa xã hội trực tiếp dựa trên một nền sản xuất tiểu nông lạc hậu vừa thoát khỏi phương thức sản xuất phong kiến. Trong hai thập kỷ này Đảng ta đã dành nhiều công sức và tâm lực để củng cố, hoàn thiện hợp tác xã. Nhưng do nhận thức chưa đúng, chưa đầy đủ về kinh tế hợp tác xã và kinh tế hộ gia đình. Hộ nông dân nào cũng mong muốn một xã hội tốt đẹp, kinh tế phát triển nhưng do bị hoà tan, phủ nhận vai trò kinh tế hộ làm cho hộ nông dân làm việc không hết sức, hết mình, không tự nguyện, tự giác dẫn tới sản xuất bị ngưng trệ, đình đốn, đời sống của người dân ngày càng sa sút. Giai đoạn thứ hai từ năm 1981 tới năm 1993 đây là giai đoạn nhận thức lại, tổng kết thực tiễn phát hiện quy luật khách quan và tìm tòi giải pháp. Đây còn là thời kỳ sản xuất nông nghiệp có sự chuyển biến rõ nét. Ở thời kỳ này Đảng ta đã có sự phát triển mới về lý luận, đưa ra những quan điểm chỉ đạo phù hợp với cuộc sống, thúc đẩy sự phát triển kinh tế xã hội trong nông thôn. Giai đoạn thứ ba từ năm 1993 trở lại đây. Đây là thời kỳ phát triển cao của hợp tác xã, các hợp tác xã hoạt động theo luật từ đó tạo sự tin tưởng đối với hộ nông dân. Thúc đẩy kinh tế hộ nông dân phát triển. Tuy vậy loại hợp tác xã đổi mới có kết quả mới chiếm khoảng 18,5% tổng số hợp tác xã. Từ đó cần phải có những giải pháp thích hợp để hợp tác xã hoạt động có hiệu quả cao hơn. III. Giải pháp triển kinh tế kinh tế tập thể 1. Giải pháp từ phương hướng sản xuất kinh doanh Thay vì hợp tác xã trực tiếp quản lý ruộng đất và sản xuất nông nghiệp như theo mô hình hợp tác xã kiểu cũ, thì ở giai đoạn tiếp theo các hợp tác xã cần phải chuyển sang hoạt động kinh doanh dịch vụ đó là những hoạt động chủ yếu của hợp tác xã chuyển đổi theo luật. Thực hiện tốt kinh doanh dịch vụ cho xã viên cũng có nghĩa là hợp tác xã đã đáp ứng tốt các nhu cầu về các dịch vụ phục vụ cho sản xuất của xã viên và hiệu quả kinh doanh dịch vụ của hợp tác xã được nâng cao. Việc thực hiện các hoạt động kinh doanh dịch vụ của các hợp tác xã còn phụ thuộc vào điều kiện cụ thể của từng hợp tác xã. Để nâng cao hiệu quả hoạt động kinh doanh dịch vụ của mình, các hợp tác xã nên thực hiện một số nội dung sau: Các hợp tác xã nông nghiệp xây dựng các phương án hoạt động các dịch vụ mà các hợp tác xã nông nghiệp khác thực hiện có hiệu quả. Trước khi tiến hành thực hiện cần tìm hiểu cách thức và kinh nghiệm - tiến hành các dịch vụ đó của hợp tác xã đã tiến hành có hiệu quả. Đối với hợp tác xã thực hiện những dịch vụ mà không đem lại hiệu quả tốt cần học hỏi kinh nghiệm ở các hợp tác xã thực hiện tốt các dịch vụ đó. Các hợp tác xã phải cố gắng thực hiện dần các dịch vụ mà các hợp tác xã có khả năng thực hiện tốt hơn so với các thành phần kinh tế khác như dịch vụ làm đất, tiêu thụ nông sản cho các xã viên. Việc thực hiện các dịch vụ này sẽ giúp cho các hộ nông dân nâng cao hiệu quả sản xuất và tránh được sự ép giá của tư thương. Đặc biệt nếu thực hiện tốt các dịch vụ này sẽ giữ vai trò quan trọng vào việc ổn định sản xuất nông nghiệp của nông dân, xã viên và việc hình thành vùng sản xuất chuyên môn hoá, ngoài ra nó còn thúc đẩy phát triển sản xuất hàng hoá trong sản xuất nông nghiệp, góp phần xây dựng nông nghiệp nông thôn ngày càng hiện đại. Trong quá trình tổ chức thực hiện các dịch vụ, các hợp tác xã phải xây dựng các đề án dịch vụ rõ ràng về chất lượng dịch vụ, giá cả dịch vụ. Trách nhiệm của các tổ, đội thực hiện dịch vụ mà không hoàn thành khối lượng và chất lượng dịch vụ thì phải chịu xử lý nhất định. Các hợp tác xã cần mạnh dạn tiến hành thực hiện các dịch vụ khác khi có điều kiện như dịch vụ chế biến, dịch vụ ngành nghề... Trong nghị định 43/CP của chính phủ đã quy định nội dung hoạt động của hợp tác xã không chỉ là làm dịch vụ cho kinh tế hộ xã viên trong sản xuất nông nghiệp do vậy hợp tác xã nông nghiệp có thể mở rộng hoạt động sang lĩnh vực khác khi có điều kiện và khả năng. 2. Giải pháp về vốn Hợp tác xã là đơn vị kinh tế tự chủ, tự trang trải về vốn, bình đẳng với các thành phần kinh tế khác trong việc vay vốn kinh doanh của các tổ chức ngân hàng. Tuy nhiên, hợp tác xã cần khai thác tốt nguồn vốn trong nhân dân thông qua hình thức góp cổ phần hoặc liên doanh gọi vốn đầu tư của các chủ thể kinh doanh khác, không ỷ lại vào nguồn vốn vay của Nhà nước. Chủ nhiệm hợp tác xã phải chịu trách nhiệm bảo đảm an toàn về vốn và lợi ích của những người góp vốn theo thoả thuận của tập thể các thành viên và quy định của pháp luật. Tuy vậy có một vấn đề cần xử lý dứt điểm. Đó là các khoản nợ khê động từ lâu giữa một bên là hợp tác xã nợ ngân hàng và các đơn vị kinh tế khác với một bên là xã viên nợ hợp tác xã từ những nguồn khác nhau kể cả nợ sản phẩm giao khoán. Nói chung hợp tác xã phải có trách nhiệm thanh toán tất cả các khoản nợ đến hạn, kể cả nợ ngân hàng và các tổ chức tín dụng khác. Đối với khoản xã viên nợ hợp tác xã chủ yếu là nợ khê đọng sản phẩm khoán, phải có sự phân loại nợ, phân loại đối tượng nợ một cách cụ thể, làm rõ nguồn gốc và nguyên nhân nợ, xem xét từng trường hợp cụ thể, nhất là tình hình kinh tế đời sống của các hộ nợ để có phương hướng giải quyết thoả đáng, hợp tình hợp lý. 3. Giải pháp tổ chức, quản lý hợp tác xã Hoạt động tổ chức, quản lý hợp tác xã là việc tổ chức bộ máy quản lý hợp tác xã, lập kế hoạch, thực hiện và giám sát việc thực hiện các hoạt động kinh doanh dịch vụ, phân công công việc, nhiệm vụ của hợp tác xã, một hợp tác xã mà được tổ chức tốt thì hoạt động của hợp tác xã chắc chắn được diễn ra tốt đẹp và hiệu quả của các hoạt động sẽ được nâng cao. Một hợp tác xã được tổ chức quản lý tốt là hợp tác xã có cơ cấu gọn nhẹ, phù hợp với quy mô hoạt động của mình. Có sự phân công công việc, trách nhiệm rõ ràng giữa các ban, các bộ phận và giữa các cán bộ quản lý. Để nâng cao chất lượng tổ chức, quản lý của các hợp tác xã thì cần thực hiện một số nội dung sau: Khi xây dựng số lượng đội ngũ cán bộ thì các hợp tác xã nông nghiệp cần phải xem xét kỹ quy mô của mình từ đó xác định số lượng các bộ phận quản lý hợp tác xã một cách hợp lý có hiệu quả. Sắp xếp, tổ chức lại bộ máy quản lý của hợp tác xã theo hướng ngaỳ càng gọn nhẹ và hoạt động có hiệu quả. Ban quản lý hợp tác xã phải xây dựng lịch họp của Ban vào các thời điểm nhất định trong năm để bàn bạc rút kinh nghiệm trong các hoạt động trứơc đó, đề ra phương hướng. Cách thức tiến hành các hoạt động tiếp theo. Trong một số thời điểm cần thiết phải họp thì ban quản trị hợp tác xã phải tổ chức họp để tìm giải pháp giải quyết kịp thời, có hiệu qủa nhất các vấn đề đặt ra. Phân định rõ ràng nội dung công việc của các ban, của từng cán bộ trong hợp tác xã. Tránh sự trồng chéo trong hoạt động của các ban và các cán bộ. Đồng thời phải xác định rõ mối quan hệ giữa các ban, giữa các bộ phận, các cán bộ với nhau. Việc này sẽ giúp các ban, các cán bộ hoạt động đúng với chức năng nhiệm vụ của mình, sự phối hợp trong hoạt động sẽ được nâng lên rõ rệt. Các hợp tác xã phải tổ chức đại hội xã viên mỗi năm ít nhất một lần. Đại biểu đại hội xã viên phải là những xã viên tiêu biểu được bầu lên từ các tổ, đội xã viên. Đại biểu đại hội xã viên là người đại diện cho đa số quyền lợi của các xã viên trong hợp tác xã, do vậy các hợp tác xã nên xây dựng tiêu chuẩn của một đại biểu xã viên. Khi cần thiết thì bộ máy cán bộ quản lý hợp tác xã phải tổ chức đại hội xã viên bất thường do ban quản trị hoặc ban kiểm soát triệu tập để quyết định những vấn đề cần thiết vượt quá giới hạn của ban quản trị hoặc ban kiểm soát. Nội dung của Đại hội viên là thoả luận và quyết định những vấn đề liên quan tới hoạt động sản xuất kinh doanh và phân phối trong hợp tác xã. Xây dựng đội ngũ cán bộ có đủ tư cách đạo đức và năng lực quản lý điều hành hoạt động của hợp tác xã là một vấn đề rất quan trọng đối với kết quả hoạt động của hợp tác xã nhất là trong sự cạnh tranh gay gắt của cơ chế thị trường hiện nay. Một đội ngũ cán bộ có tư cách đạo đức tốt và có năng lực, trình độ chuyên môn cao là nhân tố cơ bản thuận lợi để hoạt động của các hợp tác xã có hiệu quả cao.  KẾT LUẬN Kinh tế hợp tác xã nông nghiệp là một nhân tố quan trọng ảnh hưởng tới sự phát triển nền kinh tế. Phát triển kinh tế hợp tác ở nước ta là cần thiết, nhờ có kinh tế hợp tác mà nhiều vấn đề kinh tế xã hội được giải quyết một cách tốt đẹp, góp phần quan trọng vào việc sử dụng hợp lý, đầy đủ hơn các nguồn lực của mỗi địa phương và cả nước. Hợp tác xã trong nông nghiệp còn là nhân tố cơ bản đưa nền nông nghiệp nước ta đến nền nông nghiệp hiện đại, xây dựng nông thôn ngày càng văn minh. Trên cơ sở những nghiên cứu về thực trạng hợp tác xã trong nông nghiệp nước ta qua các giai đoạn. Chúng ta có thể thấy được hợp tác xã nông nghiệp đã đạt được một số kết quả đồng thời cũng được những tồn tại cần được giải quyết để kinh tế hợp tác xã nông nghiệp ngày càng phát triển. Những vấn đề đó là, hợp tác xã phải đổi mới phương hướng sản xuất kinh doanh, đổi mới về tổ chức, quản lý hợp tác xã và các tổ chức tín dụng, ngân hàng có sự giúp đỡ về quản lý và đầu tư vốn của hợp tác xã ngày càng tốt hơn. Trên đây là nội dung cơ bản trong "đề án môn học" của em. Do trình độ còn hạn chế nên trong nội dung vẫn còn nhiều thiếu sót. Vậy em mong nhận được sự góp ý của thầy, cô giáo và của bạn bè để em hoàn thiện hơn nữa nội dung của đề tài này. TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Giáo trình Kinh tế nông nghiệp-Trường Đại học KTQD 2002. 2. Giáo trình Quản trị doanh nghiệp nông nghiệp - Trường Đại học Kinh tế Quốc dân 2001. 3. Hợp tác hoá nông nghiệp Việt Nam - NXB Sự thật 1991. 4. Tạp chí Công nghiệp tháng 9/2001. 5. Tạp chí Lý luận chính trị tháng 3/2001. MỤC LỤC