Tài liệu Đề tài Thực trạng tình hình TTBT tiền và chứng khoán trên thị trường chứng khoán Việt Nam: 1
MỤC LỤC
Chương 1: Tổng quan về hoạt động TTBT 01
I. Hệ thống TTBT tiền và CK trên TTCK 01
1. Qúa trình phát triển các hình thức TT GDCK 01
2. Vai trò vị trí của hệ thống TTBT trong toàn bộ qúa trình
hoạt động của TTCK 02
3. Cơ cấu của hệ thống TTBT 04
3.1 Lưu ký CK 04
3.2 Hoạt động BT 08
3.3 Hoạt động thanh toán 11
3.4 Các nhân tố ảnh hưởng đến tính hiệu quả của
hệ thống TTBT 12
4. Vấn đề RR trong hệ thống TTBT 13
4.1 Các loại RR và nguyên nhân 13
4.2 Sự cần thiết khách quan phải hạn chế RR trong
hệ thống TTBT 15
II. Một số bài học kinh nghiệm từ mô hình TTBT và hạn chế
RR trong TT của một số quốc gia trên thế giới 15
1. Các mô hình TTBT và kinh nghiệm hạn chế rủi ro trong TT 15
1.1 Mỹ 15
1.2 Hàn Quốc 17
1.3 Sri Lanka 20
2. Bài học kinh nghiệm cho Việt Nam 23
Chương 2: Thực trạng tình hình TTBT tiền và CK trên TTCK
Việt Nam trong thời gi...
77 trang |
Chia sẻ: hunglv | Lượt xem: 988 | Lượt tải: 0
Bạn đang xem trước 20 trang mẫu tài liệu Đề tài Thực trạng tình hình TTBT tiền và chứng khoán trên thị trường chứng khoán Việt Nam, để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
1
MUÏC LUÏC
Chöông 1: Toång quan veà hoaït ñoäng TTBT 01
I. Heä thoáng TTBT tieàn vaø CK treân TTCK 01
1. Quùa trình phaùt trieån caùc hình thöùc TT GDCK 01
2. Vai troø vò trí cuûa heä thoáng TTBT trong toaøn boä quùa trình
hoaït ñoäng cuûa TTCK 02
3. Cô caáu cuûa heä thoáng TTBT 04
3.1 Löu kyù CK 04
3.2 Hoaït ñoäng BT 08
3.3 Hoaït ñoäng thanh toaùn 11
3.4 Caùc nhaân toá aûnh höôûng ñeán tính hieäu quaû cuûa
heä thoáng TTBT 12
4. Vaán ñeà RR trong heä thoáng TTBT 13
4.1 Caùc loaïi RR vaø nguyeân nhaân 13
4.2 Söï caàn thieát khaùch quan phaûi haïn cheá RR trong
heä thoáng TTBT 15
II. Moät soá baøi hoïc kinh nghieäm töø moâ hình TTBT vaø haïn cheá
RR trong TT cuûa moät soá quoác gia treân theá giôùi 15
1. Caùc moâ hình TTBT vaø kinh nghieäm haïn cheá ruûi ro trong TT 15
1.1 Myõ 15
1.2 Haøn Quoác 17
1.3 Sri Lanka 20
2. Baøi hoïc kinh nghieäm cho Vieät Nam 23
Chöông 2: Thöïc traïng tình hình TTBT tieàn vaø CK treân TTCK
Vieät Nam trong thôøi gian qua 25
2
I. Giôùi thieäu heä thoáng TTBT taïi Vieät Nam 25
1. Khung phaùp lyù 25
2. Moâ hình vaø cô caáu hoaït ñoäng cuûa heä thoáng TTBT 26
2.1 Moâ hình hoaït ñoäng 26
2.2 Cô caáu hoaït ñoäng 26
II. Ñaùnh giaù thöïc traïng tình hình TTBT treân TTCK Vieät Nam
trong thôøi gian qua 29
III. Nhöõng bieän phaùp nhaèm haïn cheá RR trong vieäc TTBT
treân TTCK Vieät Nam trong thôøi gian qua 34
1. Kyù quyõ tröôùc khi GD 34
2. Cho pheùp thöïc hieän caàm coá CK 35
3. Quyõ hoã trôï TT 35
4. Söûa loãi sau GD 37
IV. Ñaùnh giaù heä thoáng phoøng ngöøa RR hieän taïi 39
1. Öu ñieåm 39
2. Nhöôïc ñieåm 39
Chöông III: Moät soá giaûi phaùp nhaèm haïn cheá RR trong TT tieàn
vaø CK treân TTCK Vieät Nam 43
I. Ñònh höôùng phaùt trieån heä thoáng TTBT treân TTCK Vieät
Nam trong thôøi gian tôùi 43
II. Moät soá ñeà xuaát 45
1. Kieán nghò caáp cô quan quaûn lyù 45
1.1 Taêng quy moâ cuûa Quyõ hoã trôï TT 45
1.2 Thuùc ñaåy söï ra ñôøi cuûa Trung taâm LKù 46
3
1.3 Xaây döïng khung phaùp lyù cho caùc moâ hình haïn cheá RR
phaùt sinh trong heä thoáng TTBTø 47
1.3.1 Moâ hình vay vaø cho vay CK 47
1.3.2 Moâ hình Giaáy cam keát giao CK 52
1.4 Xaây döïng moâ hình Hieäp hoäi baûo veä NÑT CK do Hieäp
hoäi kinh doanh CK Vieät Nam quaûn lyù 53
2. Kieán nghò caáp Trung taâm GDCK 59
2.1 Moâ hình vay vaø cho vay CK 59
2.2 Moâ hình Giaáy cam keát giao CK 63
3. Kieán nghò caáp TVLK 64
4
PHAÀN MÔÛ ÑAÀU
1. SÖÏ CAÀN THIEÁT CUÛA ÑEÀ TAØI:
Coù theå noùi Heä thoáng TT BT (TTBT) laø trung taâm vaø laø ñaàu moái cuoái
cuøng cuûa hoaït ñoäng GDCK treân thò tröôøng, ñaây laø nôi khaùch haøng nhaän
ñöôïc keát quaû töø caùc quyeát ñònh ñaàu tö cuûa mình.
Trong thôøi gian qua, heä thoáng TTBTø ñaõ ñöôïc vaän haønh töông ñoái oån
ñònh, caùc RR trong TT haàu nhö khoâng xaûy ra. Ñieàu naøy ñaõ goùp phaàn
giuùp thò tröôøng chöùng khoaùn (TTCK) Vieät Nam tuy coøn nhoû beù nhöng ñaõ
ngaøy caøng khôûi saéc hôn.
Tuy nhieân, vôùi quy moâ thò tröôøng ngaøy caøng ñöôïc môû roäng, chuûng
loaïi haøng hoaù ngaøy caøng ña daïng vaø phong phuù, ngöôøi ñaàu tö (NÑT) coù
toå chöùc vaø NÑT nöôùc ngoaøi tham gia ngaøy caøng nhieàu, RR phaùt sinh töø
hoaït ñoäng TT caùc GD chöùng khoaùn (GDCK) cuõng coù cô hoäi gia taêng thì
vieäc naâng caáp hoaït ñoäng TTBTø maø cuï theå laø xaây döïng caùc giaûi phaùp
phoøng ngöøa ruûi ro (RR) trong TT laø ñieàu caàn thieát.
2. YÙ NGHÓA KHOA HOÏC VAØ THÖÏC TIEÃN:
Moät heä thoáng TTBTø oån ñònh vaø hieäu quaû luoân laø muïc tieâu cuûa moïi
TTCK vaø ñoù cuõng chính laø moät trong nhöõng kieán nghò quan troïng maø
nhoùm G30 yeâu caàu caùc quoác gia TV cuûa mình. Vieät Nam trong quùa trình
hoäi nhaäp cuõng ñaõ vaø ñang coá gaéng hoaøn thieän hoaït ñoäng TTBTø cuûa
mình
Chính vì vaäy, vieäc ñöa ra caùc giaûi phaùp nhaèm ñaït ñöôïc muïc tieâu naøy
coù moät yù nghóa khoa hoïc vaø thöïc tieãn saâu saéc.
3. MUÏC ÑÍCH NGHIEÂN CÖÙU
5
Treân cô sôû thöïc traïng cuûa heä thoáng TTBTø vaø caùc phöông phaùp
phoøng ngöøa RR cuûa Vieät Nam coù tham khaûo moâ hình cuûa caùc quoác gia,
ñeà taøi coá gaéng ñeà xuaát moät soá giaûi phaùp nhaèm hoaøn chænh hoaït ñoäng
phoøng ngöøa RR trong TT treân TTCK Vieät Nam.
4. ÑOÁI TÖÔÏNG VAØ PHAÏM VI NGHIEÂN CÖÙU:
Ñoái töôïng nghieân cöùu cuûa ñeà taøi laø moät soá heä thoáng TTBTø cuøng caùc
giaûi phaùp phoøng ngöøa RR trong TT cuûa moät soá quoác gia cuõng nhö cuûa
Vieät Nam
Noäi dung cuûa ñeà taøi goàm 3 chöông:
Chöông I: Toång quan veà hoaït ñoäng TTBTø.
Chöông II: Thöïc traïng tình hình TTBTø tieàn vaø CK treân TTCK Vieät
Nam.
Chöông III: Moät soá giaûi phaùp nhaèm haïn cheá RR trong TT tieàn vaø CK
trong thôøi gian qua.
Phoøng ngöøa RR trong TT laø moät vaán ñeà lôùn vaø khoù maø trong phaïm vi
ñeà taøi naøy khoù chuyeån taûi heát noäi dung. Vì vaäy taùc giaû cuûa luaän vaên raát
mong nhaän ñöôïc nhöõng yù kieán ñoùng goùp cuûa caùc Quyù thaày coâ, caùc
chuyeân gia taøi chính vaø caùc ñoàng nghieäp nhaèm cuøng nhau thieát keá moät
heä thoáng phoøng ngöøa RR ngaøy caøng an toaøn vaø hieäu quaû.
6
PHAÀN NOÄI DUNG
CHÖÔNG 1: TOÅNG QUAN VEÀ HOAÏT ÑOÄNG TTBT
I. HEÄ THOÁNG TTBT TIEÀN VAØ CK TREÂN TTCK (TTCK):
1. Quùa trình phaùt trieån caùc hình thöùc thanh toaùn GD CK
Hoaït ñoäng TTBTø coù theå ñöôïc chia thaønh hai maûng taùch bieät nhau:
hoaït ñoäng buø tröø (BT) vaø hoaït ñoäng TT. Ôû ña soá caùc quoác gia, hai hoaït
ñoäng naøy taùch bieät haún vôùi nhau vaø do hai toå chöùc khaùc nhau ñaûm
nhieäm. Theo nghóa chung nhaát thì hoaït ñoäng BT laø hoaït ñoäng ñoái chieáu
so khôùp caùc GD giöõa caùc TV vôùi Trung taâm LKù vaø giöõa caùc TV LKù vôùi
nhau. Trong khi ñoù, TT laø vieäc thöïc hieän caùc buùt toaùn ghi Nô/ghi Coù qua
laïi treân caùc TK cuûa caùc TV coù lieân quan vaøo quùa trình TT töông öùng vôùi
soá CK thöïc nhaän hay thöïc giao cuûa caùc TV naøy maø khoâng caàn phaûi
chuyeån giao baát kyø chöùng chæ CK naøo.
Cuøng vôùi söï hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa TTCK treân theá giôùi, heä
thoáng LKù, heä thoáng TTBTø cuõng ngaøy caøng ñöôïc hoaøn chænh vaø phaùt
trieån. Trong thôøi kyø ñaàu, do doanh soá GDCK khoâng lôùn cuõng nhö soá
ngöôøi tham gia giao dòch (GD) chöa nhieàu neân haàu heát caùc vaán ñeà lieân
quan ñeán vieäc chuyeån giao CK vaø TT tieàn do caùc Coâng ty moâi giôùi töï
ñaûm nhieäm ñeå phuïc vuï khaùch haøng. Vì theá chöa coù söï goùp maët cuûa heä
thoáng BT. Töø cuoái theá kyû 19 ñeán ñaàu theá kyû 20, cuøng vôùi söï ña daïng
cuûa caùc chöûng loaïi CK, TTCK chuyeån sang giai ñoaïn phaùt trieån vôùi soá
löôïng ngöôøi tham gia GD ngaøy caøng nhieàu, khoái löôïng GD giöõa hai beân
phaùt sinh lôùn ñaõ ñoøi hoûi moät heä thoáng BT caàn phaûi ñöôïc hình thaønh ñeå
ñaùp öùng. Töø khi ra ñôøi ñeán nay, heä thoáng BT ñaõ ngaøy caøng ñöôïc naâng
caáp. Beân caïnh ñoù cuøng vôùi söï phaùt trieån cuûa heä thoáng löu kyù (LK)ù taäp
7
trung chöùng chæ CK, vieäc TT ñaõ chuyeån töø chuyeån giao chöùng chæ CK
giöõa caùc beân thaønh vieäc chuyeån giao baèng caùc buùt toaùn ghi soå treân caùc
taøi khoaûn (TK) cuûa caùc Thaønh vieân TT ñöôïc môû taïi Trung taâm LKù maø taïi
ñoù caùc chöùng chæ CK ñaõ ñöôïc caát giöõ taäp trung vaø ñöôïc theå hieän baèng
caùc con soá treân TK.
2. Vai troø vò trí cuûa heä thoáng TTBT trong toaøn boä quùa trình hoaït ñoäng
cuûa TTCK:
Nhìn chung, TTCK laø toång theå caùc quy trình, caùc moái quan heä heát
söùc phöùc taïp (Xem Sô ñoà minh hoaï). Caùc quy trình, caùc moái quan heä
naøy laø nhöõng maét xích raát quan troïng maø thieáu moät trong chuùng seõ daãn
ñeán söï ñình treä cuûa toaøn boä thò tröôøng hoaëc khoâng coøn laø thò tröôøng. Tuy
nhieân, ñeå ñaït ñöôïc muïc tieâu hoaït ñoäng hieäu quaû vaø an toaøn thì coù theå
noùi heä thoáng TTBTø chieám vò trí trung taâm trong toaøn boä quùa trình hoaït
ñoäng cuûa TTCK.
Xeùt theo ñuùng teân goïi thì TTBTø ñôn thuaàn chæ laø caùc hoaït ñoäng maø
Xeùt theo ñuùng teân goïi thì TTBT ñôn thuaàn chæ laø caùc hoaït ñoäng maø
Trung taâm LKù CK cung caáp cho caùc TV. Tuy nhieân treân thöïc teá, TTBTø
f Thanh toaùn
Heä thoáng Giaùm
saùt
Heä thoáng quaûn
lyù thaønh vieân
Heä thoáng Nieâm yeát
Heä thoáng Giao dòch
SÔ ÑOÀ 1:TOÅNG QUAN HOAÏT ÑOÄNG TREÂN TTCK
Heä thoáng ÑK-
TTBT-LK CK
8
laø moät tieän ích höõu hieäu cung caáp cho caùc chuû theå tham gia vaøo TTCK
nhöõng giaù trò to lôùn hôn nhieàu:
- Giaûm ñaùng keå caùc thao taùc phaûi thöïc hieän cho vieäc TT GDCK. Thay
vì cöù moãi moät GD, TV phaûi chuyeån ñi hay nhaän chöùng khoaùn ñeán thì
thoâng qua vieäc BT, soá löôïng raát nhieàu caùc thao taùc ñoù ñaõ trôû thaønh moät
thao taùc duy nhaát laø chuyeån ñi soá löôïng thöïc giao hay nhaän soá löôïng
thöïc nhaän vaøo cuoái ngaøy GD cho moät loaïi CK;
- Giaûm soá löôïng CK phaûi chuyeån giao. Neáu khoâng coù heä thoáng BT, TV
seõ phaûi chuyeån moät soá löôïng CK cho caùc GD baùn vaø sau ñoù laïi nhaän veà
moät soá löôïng CK khaùc cho caùc GD mua. Ñieàu naøy vöøa gaây ra toán keùm
cho TV maø laïi laøm giaûm tính öu vieät cuûa heä thoáng LKù CK;
- Heä thoáng TT cuøng vôùi söï trôï giuùp cuûa heä thoáng LKù ñaõ giuùp cho vieäc
hoaøn taát thuû tuïc cuoái cuøng vaø cuõng laø thuû tuïc quan troïng nhaát cuûa GD
ñöôïc dieãn ra moät caùch hoaøn haûo - ñoù laø vieäc TT maø khoâng keøm theo
chöùng chæ CK vaø tieàn maët.
Giaû söû heä thoáng TT khoâng coù BT vaø caùc TV töï TT vôùi nhau maø
khoâng caàn phaûi coù moät ñònh cheá naøo ñöùng ra hoã trôï: neáu moät TV khoâng
ñuû khaû naêng TT cho GD cuûa mình, caùc TV ñoái taùc cuûa anh ta seõ khoâng
nhaän ñöôïc tieàn hay CK, ñeán löôït caùc TV ñoái taùc naøy laïi khoâng coù tieàn
hay CK ñeå TT laïi cho caùc TV khaùc laø ñoái taùc cuûa mình…., ngöôøi gaùnh
chòu cuoái cuøng seõ laø NÑT, ngöôïc laïi neáu caùc TV TT vôùi nhau qua nhöõng
con soá ñaõ ñöôïc BT vaø do moät ñònh cheá trung gian ñöùng ra ñaûm nhieäm
thay: neáu moät TV thaát baïi trong vieäc chuyeån tieàn hay CK cho toå chöùc
trung gian, toå chöùc trung gian seõ khoâng coù tieàn hay CK chuyeån cho moät
9
hay nhieàu TV khaùc vaø ñeán löôït hoï laïi khoâng theå TT cho NÑT. NÑT vaãn
chính laø ngöôøi bò thieät haïi.
Nhöõng phaân tích treân cho thaáy raèng duø vieäc TT coù dieãn ra cuøng vôùi
heä thoáng BT hay khoâng thì vieäc ngöng treä hoaït ñoäng TT cuõng seõ aûnh
höôûng lôùn ñeán toaøn boä hoaït ñoäng cuûa thò tröôøng. Ñaëc bieät laø vôùi hoaït
ñoäng GDCK ñöôïc xem laø moät loaïi hình kinh doanh cao caáp cuûa cô cheá
kinh teá thò tröôøng thì heä thoáng TT laïi caøng coù yù nghóa quan troïng. Neáu
heä thoáng TT khoâng ñöôïc vaän haønh moät caùch an toaøn vaø hieäu quaû thì söï
suïp ñoå cuûa caùc TV, söï thieät haïi cuûa NÑT, söï maát loøng tin cuûa NÑT vaøo
TTCK noùi rieâng vaø thò tröôøng taøi chính noùi chung cuûa quoác gia seõ ñeán
söï baát oån trong moâi tröôøng kinh teá vó moâ… Thieät haïi laø khoân löôøng.
Chính vì vaäy, caùc quoác gia treân theá giôùi ñeàu tìm caùch xaây döïng cho
mình moät heä thoáng baûo veä nhaèm haïn cheá ñeán möùc toái ña nhöõng nguy
cô RR tieàm aån trong heä thoáng TT cuõng nhö coù khaû naêng boài hoaøn ñeán
möùc cao nhaát coù theå cho nhöõng thieät haïi xaûy ra neáu coù moät söï thaát baïi
trong TT xaûy ra.
3. Cô caáu cuûa heä thoáng TTBT:
3.1 Löu kyù CK
Nhaèm tìm hieåu moät caùch trieät ñeå hôn veà hoaït ñoäng TTBTø, tröôùc tieân
chuùng ta caàn nghieân cöùu sô löôïc veà hoaït ñoäng LKù CK voán ñoùng moät vai
troø heát söùc quan troïng trong vieäc hình thaønh vaø thuùc ñaåy hieäu quûa cuûa
hoaït ñoäng TTBTø.
3.1.1 Chöùc naêng:
Heä thoáng LKù CK coù 3 chöùc naêng chuû yeáu sau:
10
3.1.1.1 Chöùc naêng löu giöõ:
− Löu giöõ an toaøn chöùng chæ CK:
Löu giöõ an toaøn chöùng chæ CK laø moät chöùc naêng cô baûn cuûa trung
taâm LKù theå hieän qua vieäc caát giöõ CK taïi caùc ñòa ñieåm coù ñuû caùc yeáu toá
an toaøn.
− Taäp trung hoùa vaø phi vaät chaát hoùa chöùng chæ CK:
Taäp trung hoùa chöùng chæ CK laø ñöa chöùng chæ CK vaøo löu giöõ duy
nhaát taïi trung taâm LKù trong khi Phi vaät chaát hoaù chöùng chæ CK laø vieäc
loaïi boû chöùng chæ CK vaät chaát voán ñöôïc söû duïng ñeå laøm baèng chöùng
quyeàn sôû höõu CK.
− Löu giöõ ña daïng vaø löu giöõ toång hôïp:
Löu giöõ ña daïng laø vieäc caát giöõ nhieàu loaïi CK khaùc nhau taïi trung
taâm LKù trong khi löu giöõ toång hôïp laø taát caû caùc chöùng chæ cuøng moät ñôït
phaùt haønh cuûa moät loaïi CK ñöôïc caát chung moät nôi trong kho cuûa trung
taâm LKù, khoâng caàn caát giöõ rieâng theo töøng chuû sôû höõu. Ñaây laø moät chöùc
naêng mang tính nguyeân taéc trong hoaït ñoäng cuûa trung taâm LKù.
3.1.1.2 Chöùc naêng trung gian thanh toaùn:
− Chuyeån giao baèng hình thöùc buùt toaùn ghi soå:
Chuyeån giao baèng hình thöùc buùt toaùn ghi soå laø quaù trình hoaøn thaønh
vieäc TT thoâng qua moät heä thoáng keá toaùn ñaõ ñöôïc vi tính hoùa taïi trung
taâm LKù. Hieäu löïc cuûa chuyeån giao baèng hình thöùc buùt toaùn ghi soå coù giaù
trò töông ñöông vôùi chuyeån giao baèng hình thöùc chöùng chæ vaät chaát.
11
− Giao CK ñoàng thôøi vôùi TT tieàn (DVP):
Giao CK ñoàng thôøi vôùi TT tieàn coù nghóa laø TT tieàn phaûi xaûy ra taïi thôøi
ñieåm giao CK. Nguyeân taéc naøy ñoøi hoûi CK vaø tieàn cuûa caùc ñoái taùc tham
gia GD phaûi ôû trong traïng thaùi saün saøng.
3.1.1.3 Caùc chöùc naêng phuï trôï khaùc:
− Thöïc hieän quyeàn:
Do CK ñöôïc löu giöõ taäp trung taïi trung taâm LKù neân seõ khoâng kinh teá
vaø khoa hoïc khi chuû sôû höõu ruùt CK ra ñeå thöïc hieän quyeàn roài sau ñoù LKù
trôû laïi. Do vaäy trung taâm LKù phaûi chòu traùch nhieäm thay maët chuû sôû höõu
ñeå nhaän caùc quyeàn lôïi cuûa CK LKù.
− Chuyeån nhöôïng vaø ñaêng kyù CK:
Chuyeån nhöôïng laø söï thay ñoåi mang tính phaùp lyù cuûa quyeàn sôû höõu
CK treân soå saùch cuûa toå chöùc phaùt haønh. Trong moâi tröôøng LKù, trung
taâm LKù chæ ñôn giaûn söû duïng teân danh nghóa cho taát caû caùc chöùng chæ
vaät chaát LKù laø caùc TVLKù vaø heä thoáng buùt toaùn ghi soå cho pheùp chuyeån
nhöôïng ñöôïc xaûy ra mau choùng, loaïi boû söï chuyeån dòch chöùng chæ vaät
chaát vaø khoâng caàn phaûi ñaêng kyù laïi teân.
− Hoaït ñoäng caàm coá CK:
Caàm coá CK laø moät thuû tuïc cho pheùp CK ñöôïc söû duïng ñeå theá chaáp
cho caùc khoaûn vay coù baûo ñaûm, caùc hôïp ñoàng töông lai hoaëc quyeàn
choïn vaø caùc hình thöùc tín duïng khaùc.
− Cho vay CK:
Cho vay CK laø phöông thöùc ñeå giaûi quyeát söï thieáu huït CK vaøo thôøi
ñieåm TT. Ngöôøi vay CK, laø ngöôøi khoâng coù saün CK ñeå ñaùp öùng nghóa vuï
TT, phaûi theá chaáp cho soá CK vay. Ngoaøi vieäc theá chaáp, ngöôøi ñi vay coøn
12
phaûi traû cho ngöôøi cho vay moät khoaûn phí cho vieäc söû duïng taïm thôøi CK
cuûa hoï.
− Keát noái vôùi heä thoáng xaùc nhaän GD vaø BT :
Seõ khoâng caàn phaûi keát noái neáu taát caû caùc chöùc naêng xaùc nhaän GD,
TTBTø CK vaø tieàn vaø LKù chæ do moät mình trung taâm LKù ñaûm nhieäm. Tuy
nhieân, chöùc naêng BT vaø TT coù theå ñöôïc thöïc hieän rieâng, ngay caû trong
cuøng trung taâm LKù hoaëc bôûi caùc toå chöùc rieâng bieät, luùc naøy vieäc keát noái
maïnh meõ giöõa caùc heä thoáng seõ naâng cao hieäu quaû TT raát nhieàu.
3.1.2 Caùc ñoái töôïng tham gia vaøo heä thoáng LKù:
Tham gia vaøo heä thoáng LKù nhìn chung coù caùc ñoái töôïng chính sau:
− Trung taâm LKù laø toå chöùc ñöùng ra cung caáp caùc dòch vuï LKù nhö seõ
ñöôïc trình baøy ôû phaàn sau. Trung taâm LKù laø ñôn vò trung taâm trong
hoaït ñoäng cuûa heä thoáng LKù;
− TVLKù: laø caùc Coâng ty moâi giôùi, caùc Ngaân haøng LKù söû duïng caùc dòch
vuï LKù do Trung taâm LKù cung caáp;
− Ngaân haøng chæ ñònh TT: laø toå chöùc ñaûm nhieäm vieäc TT tieàn cho caùc
GDCK döôùi söï quaûn lyù cuûa Trung taâm LKù.
Ngoaøi ra coøn coù moät soá ñoái töôïng khaùc nhö caùc Toå chöùc phaùt haønh
(tröôøng hôïp Trung taâm LKù coøn thöïc hieän chöùc naêng Ñaïi lyù chuyeån
nhöôïng hay Ñaïi lyù ñaêng kyù), NÑT (ñoái vôùi moâ hình quaûn lyù TK moät caáp…
3.1.3 Caùc nghieäp vuï LKù.
Caùc nghieäp vuï LKù laø bieåu hieän ra beân ngoaøi cuûa caùc chöùc naêng cuûa
heä thoáng LKùù. Nhìn chung nghieäp vuï LKù ñöôïc chia thaønh hai nhoùm :
nhoùm caùc dòch vuï cô baûn vaø nhoùm caùc dòch vuï ñaëc bieät. Caùc dòch vuï cô
baûn laø caùc dòch vuï toái thieåu moät trung taâm LKù phaûi coù. Noù ñöôïc thaáy ôû
13
baát kyø trung taâm LKù naøo. Caùc dòch vuï ñaëc bieät laø nhöõng dòch vuï chæ coù
theå thaáy ôû trung taâm LKù naøy nhöng khoâng thaáy ôû trung taâm LKù khaùc.
a. Nhoùm caùc dòch vuï cô baûn :
i) Nhaän LKù taäp trung chöùng chæ CK.
ii) Thöïc hieän yeâu caàu ruùt chöùng chæ CK.
iii) TT CK LKù ñaõ GD.
iv) Caàm coá vaø giaûi toaû caàm coá CK LKù.
v) Thöïc hieän quyeàn cho CK LKù.
b. Nhoùm caùc dòch vuï ñaëc bieät :
i) Nhaän LKù ñaëc bieät.
ii) Cho vay CK.
iii) Phi vaät chaát hoùa chöùng chæ CK.
iv) BT CK LKù ñaõ GD.
v) Ñaïi lyù chuyeån nhöôïng.
vi) Ñaïi lyù phaùt haønh.
vii) Ñaïi lyù ñaêng kyù traùi phieáu.
viii) Thu caùc loaïi thueá lieân quan ñeán CK LKù.
ix) Cung caáp thoâng tin TK ñeán nhaø ñaàu tö.
x) Caùc loaïi dòch vuï khaùc treân cô sôû nhu caàu cuï theå cuûa töøng thò
tröôøng vaø khaû naêng cuûa töøng trung taâm LKù.
3.2 Hoaït ñoäng BT
Treân theá giôùi hieän nay coù 3 moâ hình quaûn lyù TK: moâ hình quaûn lyù TK
hai caáp, moâ hình quaûn lyù TK moät caáp vaø moâ hình quaûn lyù TK hoãn hôïp
trong ñoù moâ hình quaûn lyù hai caáp ñöôïc aùp duïng nhieàu nhaát vì tính tieän
lôïi vaø hieäu quaû cuûa noù. Ñeå phaûn aùnh xu höôùng cuûa theá giôùi, ôû ñaây luaän
14
vaên chæ ñi vaøo xem xeùt cô caáu cuûa heä thoáng TTBTø theo moâ hình quaûn lyù
hai caáp vôùi hai chöùc naêng: Buø tröø vaø Thanh toaùn (Xem Sô ñoà 2):
f Thanh toaùn
SÔ ÑOÀ 2: HOAÏT ÑOÄNG TTBT
Thaønh vieân löu
kyù
Heä thoáng Giao dòch
Heä thoáng TTBT
Keát quaû giao dòch
Keát quaû
Thanh toaùn
Thanh toaùn chöùng
khoaùn baèng
chuyeån khoaûn treân
heä thoáng TK môû taïi
Trung taâm löu kyù
Keát hôïp vaø quaûn lyù
Ngaân haøng chæ ñònh
trong vieäc chuyeån
khoaûn tieàn
Xaùc nhaän
BT laø vieäc khaáu tröø giöõa khoái löôïng mua vaø baùn cuûa moät TV ñeå cho
ra moät keát quaû cuoái cuøng. Giaû söû treân thò tröôøng chæ coù 2 TV vaø coù 1 loaïi
CK thì vieäc BT seõ heát söùc ñôn giaûn vaø goïn nheï. Tuy nhieân, treân thöïc teá
khoâng toàn taïi moät thò tröôøng naøo chæ coù 2 TV vaø moät loaïi CK maø khoái
löôïng TV vaø CK lôùn hôn raát nhieàu. Chính vì vaäy, taát caû caùc nöôùc ñeàu
trang bò cho mình moät heä thoáng maùy tính töï ñoäng BT GDCK. Nhôø ñoù,
coâng vieäc BT trôû neân ñôn giaûn hôn raát nhieàu.
Haøng ngaøy, keát quûa GD ñöôïc chuyeån ñeán töø Sôû GDCK baèng maùy
tính. ÔÛ ña soá thò tröôøng, hoaït ñoäng BT ñöôïc tieán haønh baát keå GD ñoù coù
ñuùng vôùi yeâu caàu cuûa TV hay khoâng, vieäc söûa sai GD chæ ñöôïc tieán
haønh sau khi ñaõ BT xong. Trong raát nhieàu tröôøng hôïp, Sôû GDCK ñaûm
nhieäm luoân vieäc BT GDCK. Keát quaû GD naøy laø cô sôû ñeå maùy tính thöïc
15
hieän vieäc BT theo töøng TV cho töøng loaïi CK. Sau ñoù, keát quaû BT ñöôïc
chuyeån sang Trung taâm TT.
Nhìn chung hoaït ñoäng BT bao goàm caùc phöông phaùp nhö sau:
3.2.1 BT theo töøng GD:
Coù theå coi ñaây laø moät phöông phaùp maø cuõng coù theå laø khoâng. Döõ
lieäu cuûa töøng GD ñöôïc chuyeån sang Trung taâm TT ñeå TT cho moãi GD
ñoù. Phöông phaùp naøy coàng keành, toán keùm thôøi gian vaø haàu nhö khoâng
theå tieán haønh ñöôïc trong moät thò tröôøng GD soâi ñoäng vôùi quùa nhieàu GD
neáu khoâng coù söï hoã trôï cuûa moät heä thoáng maùy tính cöïc maïnh. Ngoaïi tröø
moâät soá GD ñaëc bieät, treân thöïc teá raát ít quoác gia söû duïng phöông phaùp
naøy;
3.2.2 BT song phöông:
Vieäc BT ñöôïc tieán haønh giöõa töøng hai TV moät. Töø ñoù seõ coù moät TV
thöïc nhaän vaø TV coøn laïi thöïc giao ñoái vôùi moät loaïi CK naøo ñoù. Phöông
phaùp naøy laøm giaûm ñaùng keå khoái löôïng TT qua heä thoáng. Tuy nhieân vaãn
coøn moät soá haïn cheá nhö: khoái löôïng caùc buùt toaùn TT giöõa caùc TV vôùi
nhau vaãn coøn nhieàu, moät TV vaãn phaûi tieán haønh BT vôùi nhieàu TV khaùc
nhau neân khoái löôïng coâng vieäc phaùt sinh vaøo ngaøy TT vaãn coøn lôùn;
3.2.3 BT ña phöông:
Ñaây laø phöông phaùp ñöïôïc söû duïng phoå bieán nhaát hieän nay (67%
caùc quoác gia treân theá giôùi söû duïng). Phöông phaùp naøy cho pheùp TV coù
theå thöïc hieän BT vaø TT nhieàu GD trong ngaøy cho moät loaïi CK nhaát ñònh
cuøng luùc vôùi nhieàu beân. Sau khi BT xong chæ taïo ra moät nghóa vuï duy
nhaát ñoái vôùi moät TV – hoaëc laø thöïc giao hoaëc laø thöïc nhaän ñoái vôùi moät
loaïi CK. TV seõ chuyeån giao hay nhaän CK maø khoâng caàn bieát ñoái taùc cuûa
16
mình ngoaïi tröø Trung taâm TT. Chính vì ñaëc ñieåm naøy neân ñaõ laøm giaûm
ñaùng keå soá löôïng yeâu caàu chuyeån giao haøng ngaøy cuûa töøng TV, ñoàng
thôøi laøm cho heä thoáng BT trôû neân hieäu quaû hôn. Nhöng yeáu toá RR tieàm
aån laø raát lôùn, chæ caàn moät TV khoâng ñuû khaû naêng TT cho caùc GD seõ daãn
ñeán söï ngöng treä hoaït ñoäng TT cuûa toaøn boä thò tröôøng. Chính vì vaäy,
caùc quoác gia khi aùp duïng phöông phaùp BT naøy ñeàu phaûi xaây döïng moät
heä thoáng caùc raøo chaén RR nhaèm baûo veä NÑT khi coù thaát baïi trong TT
xaûy ra ñoàng thôøi traùnh söï suïp ñoå cuûa thò tröôøng.
3.2.4 BT lieân tuïc:
Coù theå xem ñaây laø moät bieán theå cuûa heä thoáng BT ña phöông vì
phöông phaùp BT vaãn laø BT ña phöông. Vieäc BT ñöôïc tieán haønh lieân tuïc
töø ngaøy GD cho ñeán ngaøy TT vaø tieáp tuïc cho ñeán nhöõng ngaøy sau ngaøy
TT. VaØo cuoái moãi ngaøy GD, moãi TV chæ phaûi TT treân soá thuaàn ñaõ BT cho
soá phaûi giao hay thöïc nhaän cuûa ngaøy GD hoâm tröôùc;
Phöông phaùp BT naøy ñoøi hoûi phaûi coù moät heä thoáng kieåm soaùt heát
söùc chaët cheõ ñoái vôùi caùc TV tham gia TT, heä thoáng caùc ñònh cheá nhaèm
baûo veä NÑT vaø caùc Quyõ ñeå hoã trôï cho TV trong tröôøng hôïp coù RR xaûy
ra.
3.3 Hoaït ñoäng thanh toaùn:
Taïi Trung taâm TT, caên cöù vaøo döõ lieäu BT nhaän ñöôïc, Trung taâm seõ
in ra caùc baùo caùo coù lieân quan göûi cho caùc TV. Caùc TV caên cöù vaøo Baùo
caùo ñeå yeâu caàu Trung taâm TT thöïc hieän caùc buùt toaùn chuyeån khoaûn
treân caùc TK lieân quan cuûa mình môû taïi Trung taâm TT. ÔÛ ña soá caùc
quoác gia, caùc buùt toaùn naøy ñöôïc thöïc hieän raát nhanh vaø hoaøn toaøn töï
ñoäng.
17
Neáu moät TV taïm thôøi khoâng ñuû tieàn hay CK ñeå TT vaøo ngaøy TT, anh
ta phaûi ñöôïc pheùp söû duïng ngay caùc phöông tieän hoã trôï saün coù treân
TTCK. Ñaây laø nhöõng phöông tieän maø moãi nöôùc ñeàu phaûi thieát laäp rieâng
cho mình ñeå baûo ñaûm cho hoaït ñoäng TT.
Nhö vaäy vôùi söï trôï giuùp cuûa heä thoáng LKù, vieäc TT ñaõ trôû neân ñôn
giaûn do ñöôïc dieãn ra hoaøn toaøn baèng caùc buùt toaùn ghi soå. Vaán ñeà coøn
laïi ñoái vôùi heä thoáng TT chæ laø laøm sao ñaûm baûo ñöôïc vieäc TT cuûa caùc
TV trong heä thoáng theo ñuùng lòch trình ñaõ ñònh.
3.4 Caùc nhaân toá aûnh höôûng ñeán tính hieäu quaû cuûa heä thoáng TTBT:
Tính hieäu quaû cuûa heä thoáng TTBTø chòu taùc ñoäng bôûi moät soá yeáu toá
cô baûn sau ñaây:
3.4.1 Möùc ñoä phi vaät chaát hoaù vaø taäp trung hoaù chöùng chæ CK:
Heä thoáng TTBTø seõ giaûm hieäu quûa raát nhieàu trong moät moâi tröôøng
maø möùc ñoä phi vaät chaát hoaù vaø taäp trung hoaù CK coøn thaáp. Ñôn giaûn laø
vì trong khi vieäc BT laøm giaûm ñi soá löôïng CK maø moãi TV phaûi giao thì
vieäc phi vaät chaát hoaù vaø taäp trung hoaù CK seõ taïo ñieàu kieän cho caùc TV
thoaùt khoûi vieäc chuyeån giao caùc chöùng chæ CK moät caùch raéc roái.
3.4.2 Giao CK ñoàng thôøi vôùi TT tieàn (DVP):
Ñaây laø moät trong nhöõng noäi dung coù tính nguyeân taéc cuûa heä thoáng
TT. Nhö ñaõ trình baøy ôû treân, neáu nguyeân taéc DVP khoâng ñöôïc aùp duïng
seõ taïo ra RR trong vieäc TT do coù theå xaûy ra tröôøng hôïp beân mua ñaõ
chuyeån tieàn nhöng khoâng ñöôïc nhaän CK hoaëc ngöôïc laïi. Ñaây cuõng laø
moät trong nhöõng nguyeân taéc maø Lieân ñoaøn caùc Sôû GDCK Ñoâng AÙ vaø
Thaùi Bình Döông (Nhoùm 30) ñeà xuaát yeâu caàu caùc TTCK neân tuaân thuû.
18
Tuy nhieân, do moät soá ñieàu kieän maø hieän nay treân theá giôùi vaãn coøn nhieàu
quoác gia chöa aùp duïng ñöôïc.
3.4.3 Möùc ñoä hieän ñaïi cuûa heä thoáng TTBTø:
Duøng töø hieän ñaïi ôû ñaây, ta muoán ñeà caäp ñeán möùc ñoä töï ñoäng hoaù
maø Trung taâm TT cung caáp, möùc ñoä chuyeân nghieäp cuûa caùc TV tham
gia vaø yù thöùc tuaân thuû cuûa caùc TV.
Vôùi moät heä thoáng TTBTø ñöôïc töï ñoäng hoaù hoaøn toaøn, vieäc chuyeån
giao caùc döõ lieäu BT, TT ñöôïc tieán haønh nhanh, giaûm ñaùng keå löôïng thôøi
gian cheát trong quùa trình TTBTø do ñoù laøm giaûm chu kyø TT xuoáng, goùp
phaàn naâng cao tính thanh khoaûn cho thò tröôøng. Chu trình naøy theo
khuyeán nghò cuûa Nhoùm 30 neân laø 3 ngaøy keå töø ngaøy GD.
Möùc ñoä chuyeân nghieäp cuøng yù thöùc tuaân thuû cuûa caùc TV trong vieäc
xöû lyù caùc nghieäp vuï TTBTø cuõng laø moät trong nhöõng yeáu toá taùc ñoäng ñeán
hieäu quaû cuûa heä thoáng TTBTø. TV khoâng coù ñuû CK treân TK CK hay tieàn
treân TK tieàn ñeå TT vaøo ngaøy TT hoaëc chaäm xaùc nhaän caùc GD seõ aûnh
höôûng heä thoáng TTBTø cuûa toaøn thò tröôøng….
3.4.4 Caùc quy ñònh veà maët phaùp lyù cuûa TTCK:
Ñoâi khi vieäc quy ñònh veà maët phaùp lyù cuûa Chính phuû cuõng aûnh
höôûng ñeán tính hieäu quaû cuûa heä thoáng TTBTø cuûa TTCK quoác gia ñoù.
Chaúng haïn, moät TTCK khoâng cho pheùp söï hieän dieän cuûa heä thoáng vay-
cho vay CK seõ laøm taêng RR trong vieäc TT do xuaát hieän khaû naêng TV
khoâng coù ñuû CK vaøo ngaøy TT ñeå TT cho GD nhöng laïi khoâng ñöôïc
pheùp ñi vay CK ñeå TT. Vieäc quy ñònh heä thoáng TK keá toaùn raéc roái cuõng
seõ aûnh höôûng ñeán chu trình TT. Hay caùc quy ñònh lieân quan ñeán tình
19
traïng xaùc laäp quyeàn sôû höõu CK dieãn ra ngay sau khi GD thaønh coâng
hay sau ngaøy TT seõ aûnh höôûng ñeán tính thanh khoaûn cuûa thò tröôøng.
4. Vaán ñeà RR trong heä thoáng TTBT:
4.1 Caùc loaïi RR vaø nguyeân nhaân:
4.1.1 RR heä thoáng:
Naèm trong toång theå neàn kinh teá, heä thoáng TTBTø cuõng khoâng thoaùt
khoûi aûnh höôûng cuûa caùc RR heä thoáng. Ñaây laø nhöõng RR mang tính vó
moâ aûnh höôûng ñeán toång theå neàn kinh teá trong ñoù coù TTCK maø heä thoáng
TTBTø laø moät boä phaän. Nhöõng RR naøy naèm ngoaøi taàm kieåm soaùt cuûa
caùc cô quan chöùc naêng quaûn lyù TTCK.
4.1.2 RR do heä thoáng maùy tính:
Nhö chuùng ta ñaõ ñeà caäp ôû treân, hoaït ñoäng BT GD cho moät TTCK
tuy töôûng raèng ñôn giaûn nhöng treân thöïc teá neáu khoâng coù heä thoáng maùy
tính cöïc maïnh thì raát khoù ñaûm ñöông. RR naøy ít xaûy ra vì khi xaây döïng
TTCK, caùc quoác gia ñeàu nhaän thöùc ñöôïc möùc ñoä thieät haïi maø thò tröôøng
phaûi gaùnh chòu neáu heä thoáng BT gaëp truïc traëc neân luoân ñöa öu tieân xaây
döïng heä thoáng BT vaø heä thoáng “sao löu döï phoøng” leân haøng ñaàu.
4.1.3 RR phaùt sinh töø vieäc thaát baïi trong TT CK
RR naøy cuøng vôùi RR phaùt sinh töø vieäc thaát baïi trong TT tieàn ñöôïc
goïi laø RR ñoái taùc. Ñaây laø RR phaùt sinh töø vieäc Beân baùn khoâng coù ñuû CK
ñeå TT cho Beân mua vaøo ngaøy TT. Möùc ñoä aûnh höôûng tuyø thuoäc vaøo quy
moâ cuûa thò tröôøng, soá löôïng TV tham gia. Moät thò tröôøng caøng lôùn, soá
löôïng TV tham gia caøng nhieàu thì caøng bò aûnh höôûng nghieâm troïng hôn.
Beân caïnh ñoù, nhaèm cung caáp cho khaùch haøng tieän ích ngaøy caøng cao
hôn, ña soá caùc TV khoâng yeâu caàu khaùch haøng phaûi kyù quyõ CK khi GD
20
hoaëc kyù quyõ vôùi tyû leä thaáp. Ñieàu naøy caøng laøm cho RR phaùt sinh töø vieäc
thaát baïi trong TT CK trôû neân nghieâm troïng hôn neáu nhö caùc TV khoâng
ñöôïc hoã trôï bôûi moät heä thoáng vay-cho vay CK hay caùc bieän phaùp khaùc.
4.1.4 RR phaùt sinh töø vieäc thaát baïi trong TT tieàn:
Töông töï nhö vieäc thaát baïi trong vieäc TT CK, thaát baïi trong TT tieàn
cuõng laø moät RR coù theå phaùt sinh trong quùa trình hoaït ñoäng cuûa heä
thoáng TTBTø caàn phaûi ngaên ngöøa.
4.1.5 RR do caùc tröôøng hôïp baát khaû khaùng:
Gioáng nhö caùc hoaït ñoäng khaùc, hoaït ñoäng TTBTø cuõng chòu RR bôûi
nhöõng yeáu toá baát khaû khaùng nhö thieân tai, ñòch hoaï… Ñaây laø caùc RR
naèm ngoaøi söï cheá ngöï cuûa con ngöôøi.
4.2 Söï caàn thieát khaùch quan phaûi haïn cheá RR trong heä thoáng TTBT
Vieäc taêng cöôøng tính hieäu quaû cuûa heä thoáng phoøng ngöøa RR laø moät
taát yeáu khaùch quan vôùi nhöõng lyù do sau:
- Vieäc naâng caáp caùc giaûi phaùp phoøng ngöøa RR seõ goùp phaàn khaéc
phuïc ñöôïc caùc nhöôïc ñieåm ñang toàn taïi trong heä thoáng phoøng ngöøa RR
hieän haønh;
- Moät heä thoáng phoøng ngöøa RR hieäu quaû hôn seõ ñaùp öùng ñöôïc nhöõng
muïc tieâu phaùt trieån heä thoáng TTBTø trong thôøi gian tôùi;
- Caùc giaûi phaùp phoøng ngöøa RR chaët cheõ seõ laøm taêng nieàm tin cuûa
NÑT nöôùc ngoaøi ñoái vôùi TTCK Vieät Nam töø ñoù goùp phaàn thu huùt nguoàn
ngoaïi teä töø caùc quoác gia khaùc treân theá giôùi.
II. MOÄT SOÁ BAØI HOÏC KINH NGHIEÄM TÖØ MOÂ HÌNH TTBT VAØ HAÏN
CHEÁ RR TRONG TT CUÛA MOÄT SOÁ QUOÁC GIA TREÂN THEÁ GIÔÙI:
1. Caùc moâ hình TTBT vaø kinh nghieäm haïn cheá ruûi ro trong TT:
21
1.1 Myõ:
TTCK Myõ laø moät thò tröôøng taøi chính cao caáp vaø phöùc taïp nhaát trong
heä thoáng taøi chính toaøn caàu. Chính vì theá, trong phaïm vi ñeà taøi naøy, taùc
giaû seõ chæ ñi vaøo giôùi thieäu chung nhaát veà heä thoáng TTBTø taïi Trung taâm
BT CK quoác gia, laø Trung taâm BT chính cho Sôû GDCK New York vaø Sôû
GDCK Myõ vôùi nhöõng dòch vuï cô baûn nhaát.
Trung taâm BT CK quoác gia Myõ cung caáp nhöõng phöông phaùp BT TT
nhö sau:
1.1.1. Phöông phaùp TT GD theo keát quaû thuaàn:
Ñaây laø phöông phaùp söû duïng cho haàu heát caùc GD dieãn ra treân caùc
thò tröôøng goàm: GD ñaëc bieät vaø GD thuoäc heä thoáng TT theo keát quûa
thuaàn. GD ñaëc bieät laø GD cuûa caùc nhaø ñaàu tö coù toå chöùc vaø caùc ñaïi lyù
BT trong khi GD theo heä thoáng TT theo keát quaû thuaàn laø caùc GD khaùc
treân thò tröôøng maø TV khoâng yeâu caàu ñöôïc BT vaø TT theo phöông thöùc
khaùc.
1.1.2. Phöông phaùp TTBTø lieân tuïc:
Heä thoáng TTBTø lieân tuïc hoaït ñoäng treân cô sôû caùc soá lieäu ñaõ ñöôïc
BT theo töøng toå chöùc tham gia. Ñaây laø heä thoáng keá toaùn haïch toaùn lieân
tuïc cho pheùp BT caùc GD TT ngaøy hoâm nay vôùi caùc soá dö TT cuoái ngaøy
hoâm tröôùc taïo thaønh moät soá dö thuaàn. Soá dö thuaàn naøy sau ñoù seõ ñöôïc
chuyeån vaøo TK cuûa TV taïi Ñaïi lyù LKù chæ ñònh cuûa hoï ñeå thöïc hieän phaân
boå. Heä thoáng cho pheùp vieäc TT moät phaàn neáu TV coù yeâu caàu.
1.1.3. Moät soá bieän phaùp haïn cheá RR trong TT:
- Ñeå baûo ñaûm cho hoaït ñoäng cuûa mình tröôùc nhöõng thieät haïi hay
nhöõng khoaûn nôï coù theå phaùt sinh trong quùa trình hoaït ñoäng kinh doanh
22
do loãi hay khoâng phaûi loãi cuûa heä thoáng, caùc ñònh cheá (caùc toå chöùc töï
quaûn) tham gia vaøo vieäc quaûn lyù TTCK thöôøng yeâu caàu caùc TV cuûa
mình ñoùng goùp moät khoaûn kyù quyõ. Teân goïi cuûa caùc Quyõ naøy khaùc nhau
tuyø theo moãi ñònh cheá. Coâng thöùc tính khoaûn ñoùng goùp naøy töông ñoái
phöùc taïp vaø daøi doøng döïa treân soá ghi coù vaøo TK cuûa TV TT…..
- Naèm trong heä thoáng baûo veä NÑT cuûa Myõ, moät toå chöùc phi lôïi nhuaän
ñöôïc thaønh laäp vôùi teân goïi laø Coâng ty baûo veä NÑT CK (SIPC). SIPC taäp
trung vaøo hai khía caïnh: buø ñaép cho NÑT caùc taøi saûn cuûa hoï taïi caùc
Coâng ty moâi giôùi ñang coù nguy cô bò phaù saûn vaø hoã trôï cho caùc Coâng ty
moâi giôùi ñang gaëp khoù khaên trong vaán ñeà taøi chính. Ñieàu chænh hoaït
ñoäng cuûa toå chöùc naøy laø Luaät Baûo veä NÑT naêm 1970 maø ñaõ 5 laàn söûa
ñoåi tính cho ñeán nay.
1.2 Haøn Quoác:
ÔÛ Haøn Quoác coù 2 thò tröôøng laø thò tröôøng chính thöùc (mua baùn thoâng
qua Sôû GD Haøn Quoác - KSE) vaø thò tröôøng OTC (KOSDAQ).
1.2.1 Thò tröôøng chính thöùc:
KSE laø toå chöùc thöïc hieän vieäc BT caùc GD trong khi toå chöùc TT laø
Trung taâm LKù Haøn Quoác (KSD) treân cô sôû moät Hôïp ñoàng ñöôïc kyù keát
giöõa KSE vaø KSD.
KSE aùp duïng phöông phaùp BT ña phöông vôùi chu kyø TT laø T+2.
Chuyeån giao CK ñöôïc tieán haønh ñoàng thôøi vôùi chuyeån giao tieàn. Sô ñoà
TTBTø nhö sau
23
f Thanh toaùn
f Thanh toaùn
e Baùo caùo thanh toaùn e Baùo caùo thanh toaùn
d Thoâng tin buø tröø
c Giao dòch, xaùc nhaän
TVLK TVLK
KOSCOM
KSE
KSD
SÔ ÑOÀ 3: THÒ TRÖÔØNG CHÍNH THÖÙC
Thôøi haïn hoaøn thaønh vieäc TTBTø laø 16:00 giôø ngaøy T+2. Rieâng ñoái
vôùi ngaøy thöù Baûy laø 13:00 giôø.
1.2.2 Thò tröôøng OTC:
Toå chöùc BT vaø TT cho caùc GD dieãn ra treân thò tröôøng OTC laø KSD.
Quy trình töông töï nhö treân thò tröôøng chính thöùc.
1.2.3 Heä thoáng TT vaø xaùc nhaän coù toå chöùc (INAS):
Nhaèm taêng tính hieäu quaû giöõa caùc nhaø ñaàu tö coù toå chöùc vaø coâng ty
CK, KSD coøn cung caáp rieâng heä thoáng TT cho caùc nhaø ñaàu tö coù toå
chöùc. Vieäc TT tieàn gioáng nhö nhaø ñaàu tö caù nhaân.
d Thoâng
tin GD
KOSCOM
TVLK Nhaø ñaàu tö toå chöùc
e B¸aùo caùo
thanh toaùn
(T+1)
Chuyeån giao
ghi soå
KSD
Baùo caùo
thanh toaùn (T+2)
Chuyeån giao
tieàn
NH chæ
ñònh
e B¸aùo caùo thanh
toaùn sô boä
(T+1)
Thoâng
baùo TT
SÔ ÑOÀ 4: INAS
KSE
c
24
Ngoaøi ra KSD coøn thieát laäp heä thoáng TT rieâng cho NÑT nöôùc ngoaøi.
1.2.4 Moät soá bieän phaùp haïn cheá RR phaùt sinh trong TT:
a. Kyù quyõ:
Tröôùc khi GD, khaùch haøng phaûi kyù quyõ baèng tieàn maët, caùc loaïi chi
phieáu vaø caùc CK thay theá vaøo TK môû taïi Coâng ty CK döôùi söï giaùm saùt
cuûa heä thoáng KOSCOM. Möùc kyù quyõ ñöôïc quy ñònh toái thieåu laø 50%
treân toång soá CK ñaët baùn - ngoaïi tröø nhaø ñaàu tö coù toå chöùc coù theå khoâng
caàn phaûi kyù quyõ - tuyø thuoäc vaøo bieán ñoäng cuûa thò tröôøng.
Quy ñònh naøy nhaèm giaûm RR phaùt sinh töø vieäc khaùch haøng khoâng coù
ñuû CK hay tieàn ñeå TT cho Coâng ty CK.
b. Thaønh laäp Quyõ baûo ñaûm (QBÑ):
Ñeå ñaûm baûo TT treân thò tröôøng chính thöùc (thò tröôøng OTC khoâng
thuoäc phaïm vi ñieàu chænh cuûa Quyõ cuõng nhö khoâng coù moät quyõ töông
töï), moãi TV coù nghóa vuï ñoùng goùp moät soá tieàn laø 1/100.000 giaù trò GD
vaøo QBÑ do Sôû GD quaûn lyù. Soá tieàn ñoùng goùp naøy chæ ñöôïc hoaøn traû
khi TV chaám döùt hoaït ñoäng. Möùc toàn Quyõ traàn baèng 2/300 toång khoái
löôïng GD trong naêm.
Khi khoâng söû duïng, tieàn cuûa Quyõ ñöôïc göûi vaøo Ngaân haøng vaø caùc
Coâng ty tín thaùc, cho vay hoaëc ñöôïc duøng ñeå mua caùc loaïi traùi phieáu
baûo ñaûm.
Khi moät TV khoâng coù khaû naêng TT, KSE xem xeùt ñeå ra quyeát ñònh
söû duïng QBÑ. Tröôùc tieân seõ söû duïng soá tieàn cuûa chính TV, sau ñoù söû
duïng sang phaàn cuûa caùc TV khaùc theo tyû leä ñoùng goùp cuûa hoï. Neáu vaãn
25
khoâng ñuû thì KSE seõ duøng ñeán tieàn cuûa mình – maø seõ ñöôïc öu tieân TT
tröôùc khi thu hoài laïi - ñeå TT thay.
c. Phaùt haønh hoaù ñôn chuyeån giao CK (SDB):
Do KSE phaùt haønh ñeå ñaûm baûo khaû naêng TT sau khi ñaõ aùp duïng moät
soá bieän phaùp maø TV LKù vaãn taïm thôøi khoâng coù CK ñeå giao vaø ñaõ thoaû
thuaän ñöôïc vôùi ñoái taùc. Ngaøy thöù hai keå töø ngaøy phaùt haønh, TV LKù phaûi
giao traû CK, neáu khoâng seõ bò ngöøng GD, hoaëc bò huyû boû tö caùch TV.
Hoùa ñôn naøy raát hieám khi ñöôïc söû duïng.
d. Quyõ baûo ñaûm trung thöïc:
Ñaây laø Quyõ do caùc TV ñoùng goùp ñeå TT cho caùc loãi GD do caùc nhaân
vieân cuûa coâng ty CK gaây ra;
e. Heä thoáng vay/cho vay CK:
Söï toàn taïi cuûa heä thoáng vay/cho vay CK giöõa caùc TV cuõng ñaõ goùp
phaàn giuùp caùc TV taïm thôøi giaûi quyeát nhu caàu cuûa mình khi coù thaát baïi
trong TT xaûy ra.
f. Caàm coá/Giaûi toaû caàm coá CK:
Heä thoáng naøy giaûi quyeát nhu caàu veà tieàn cuûa NÑT. Vaø do ñoù cuõng laø
moät trong nhöõng phöông phaùp giuùp NÑT coù theå TT cho nhöõng khoaûn
tieàn thieáu huït taïm thôøi.
1.3 Sri Lanka:
1.3.1 Moâ hình TTBTø:
CDS (Central Depository Systems) ñaûm nhieäm vieäc BT caùc GDCK
treân thò tröôøng chính thöùc. Vieäc BT chæ ñöôïc tieán haønh ñoái vôùi tieàn maø
khoâng thöïc hieän ñoái vôùi CK;
26
Ñoái vôùi hoaït ñoäng TT (ñöôïc TT ñeán töøng NÑT), CDS chia laøm hai heä
thoáng nhoû: (i) Heä thoáng TT hai lôùp: laø heä thoáng maø vieäc chuyeån giao CK
vaø tieàn khoâng ñöôïc dieãn ra cuøng moät luùc (khoâng thöïc hieän DVP) daønh
cho CK voán vôùi chu trình TT laø T+6; (ii) Heä thoáng TT moät lôùp: nguyeân
taéc DVP ñöôïc tuaân thuû vôùi chu trình TT laø T+1. TT tieàn cuûa caùc TV ñöôïc
thöïc hieän qua Ngaân haøng TT chæ ñònh trong khi TT tieàn giöõa caùc Ngaân
haøng LKù laïi ñöôïc thöïc hieän bôûi Ngaân haøng trung öông.
Beân caïnh ñoù, CDS coøn cung caáp moät heä thoáng TT thuû coâng baèng
vieäc cho pheùp caùc nhaø moâi giôùi söû duïng caùc ngaân phieáu TT cuûa Ngaân
haøng trung öông ñeå TT tröïc tieáp.
1.3.2 Moät soá bieän phaùp haïn cheá RR phaùt sinh trong TT:
Heä thoáng TT cuûa Sri Lanka tieàm aån khaù nhieàu RR, chuû yeáu phaùt
sinh töø vieäc chöa tuaân thuû nguyeân taéc DVP trong TT. Do ñoù Chính phuû
ñaõ aùp duïng moät soá bieän phaùp haïn cheá RR trong TT nhö sau:
- Kyù quyõ tröôùc khi GD: ñoái vôùi beân mua, tröôùc khi nhaäp leänh vaøo heä
thoáng, Coâng ty moâi giôùi yeâu caàu NÑT boû theâm CK vaøo TK môû taïi CDS
hoaëc taïi Ñaïi lyù chính (cuõng laø Coâng ty moâi giôùi) cuûa NÑT. Khoaûn boû
theâm naøy tuyø theo moãi Coâng ty moâi giôùi nhöng khoâng ñöôïc ít hôn 25%
giaù trò thò tröôøng öôùc tính cuûa leänh mua. Ñoái vôùi beân baùn, tröôùc khi ñaët
leänh, NÑT phaûi chuyeån cho coâng ty moâi giôùi 100% soá löôïng ñaët baùn
baèng chöùng chæ CK hoaëc ñöa baèng chöùng veà soá dö CK treân TK môû taïi
CDS.
- Caùc quy ñònh trong tröôøng hôïp thaát baïi TT tieàn: ÔÛ Sri Lanka chæ coù theå
phaùt sinh thaát baïi trong TT tieàn do CK ñaõ ñöôïc kyù quyõ 100%. Neáu phaùt
sinh: (1) NÑT phaûi chòu traùch nhieäm hoaøn toaøn ñoái vôùi caùc maát maùt hay
27
thieät haïi xaûy ra cho Coâng ty moâi giôùi; (2) Coâng ty moâi giôùi coù quyeàn
phaït tính töø ngaøy ñeán haïn TT maø NÑT chöa TT. Laõi suaát phaït khoâng
ñöôïc vöôït quùa 0.1%/ngaøy; (3) Coâng ty moâi giôùi coù quyeàn baùn soá CK
lieân quan ñeán soá tieàn khoâng ñöôïc TT (soá CK trong leänh mua cuûa NÑT).;
(4) caùc khoaûn thaëng dö phaùt sinh töø vieäc baùn CK thuoäc veà Coâng ty moâi
giôùi.
- Göûi tieàn baûo ñaûm vaøo Ngaân haøng: CDS yeâu caàu moãi Coâng ty TV phaûi
ñoùng moät khoaûn tieàn baûo ñaûm vaøo Ngaân haøng do CDS ñöùng teân. Tyû leä
ñoùng goùp tuyø theo thôøi ñieåm. Soá tieàn ñoùng goùp naøy ñöôïc duøng trong
nhöõng tröôøng hôïp sau: (1) buø ñaép caùc khoaûn thieät haïi hay caùc khoaûn nôï
cuûa CDS vaø (2) buø ñaép caùc khoaûn thieät haïi hay caùc khoaûn nôï phaùt sinh
töø caùc RR voán coù trong hoaït ñoäng kinh doanh cuûa CDS;
- Heä thoáng vay möôïn CK (SBL): toå chöùc tham gia laø caùc Coâng ty TV
cuûa CSE vaø caùc Ngaân haøng LKù. Khaùi nieäm cho vay ñöôïc hieåu laø vieäc
chuyeån CK cho ngöôøi vay vôùi thoaû thuaän laø ngöôøi vay coù theå thay chuùng
baèng caùc CK töông ñoàng khaùc khi phaùt sinh neáu coù.
- Cho vay ñoái vôùi caùc GD baûo chöùng: nhaèm cung caáp cho khaùch haøng
khaû naêng TT taïm thôøi khi hoï chöa coù ñuû tieàn ñeå TT cho caùc GD cuûa
mình. Tuy nhieân, ñeå ñöôïc vay, NÑT phaûi kyù göûi döôùi hình thöùc tieàn maët,
khoaûn baûo ñaûm ngaân haøng, caùc CK nieâm yeát, CK chính phuû vaø caùc hình
thöùc khaùc do CSE quy ñònh theo töøng thôøi ñieåm. Khoaûn tieàn kyù quyõ
khoâng thaáp hôn 150% soá dö nôï – laø soá tieàn maø khaùch haøng nôï Coâng ty
TV phaùt sinh do hoaït ñoäng GDCK - treân TK baûo chöùng. Khi giaù trò CK kyù
quyõ treân TK baûo chöùng giaûm xuoáng döôùi 140% soá dö nôï, khaùch haøng
phaûi kyù quyõ theâm trong voøng 3 ngaøy keå töø ngaøy nhaän ñöôïc thoâng baùo
28
cuûa Coâng ty TV. Trong khoaûng thôøi gian ñoù, Coâng ty TV khoâng cho
pheùp khaùch haøng thöïc hieän theâm baát kyø GD mua naøo. Vaø khi giaûm
xuoáng döôùi 130%, Coâng ty TV coù quyeàn giaûi toaû TK baûo chöùng cuûa
khaùch haøng maø khoâng caàn phaûi thoâng baùo, baùn caùc CK kyù quyõ ñeå thu
hoài laïi caùc khoaûn cho vay cuûa mình.
- Quyõ baûo ñaûm TT: ñöôïc hình thaønh döôùi daïng moät Toå chöùc tín thaùc do
chính phuû boû voán hoaøn toaøn (100 trieäu rupees taïi thôøi ñieåm ban ñaàu).
Ñieàu haønh Quyõ laø Hoäi ñoàng quaûn trò. Muïc ñích chính cuûa Quyõ laø baûo
ñaûm vieäc TT cuûa caùc TV. Quyõ ñöôïc söû duïng nhö laø phöông caùch cuoái
cuøng sau khi ñaõ söû duïng heát caùc bieän phaùp khaùc maø vaãn chöa giaûi
quyeát ñöôïc söï thieáu huït. TV coù nghóa vuï hoaøn traû laïi soá tieàn ñaõ möôïn töø
Quyõ coäng theâm vôùi laõi suaát vaø laõi phaït phaùt sinh.
- Quyõ hoã trôï TT: ñöôïc thieát laäp nhaèm muïc ñích boài thöôøng cho caùc nhaø
ñaàu tö bò thieät haïi do loãi cuûa caùc Coâng ty moâi giôùi hay caùc nhaø töï doanh
CK coù ñaêng kyù. Quyõ ñöôïc hình thaønh töø: (1) do Chính phuû ñoùng goùp
theo quyeát ñònh cuûa Quoác hoäi vaø (2) caùc khoaûn phaït do Uyû ban tính ñoái
vôùi caùc Coâng ty moâi giôùi vaø caùc nhaø töï doanh coù ñaêng kyù. Trong voøng 3
thaùng sau khi bò thieät haïi, NÑT coù theå noäp yeâu caàu boài thöôøng cho Hoäi
ñoàng boài thöôøng. Sau khi xem xeùt, Hoäi ñoàng boài thöôøng seõ ra quyeát
ñònh cuoái cuøng veà vieäc coù boài thöôøng hay khoâng?
2. Baøi hoïc kinh nghieäm cho Vieät Nam:
Qua ba moâ hình trình baøy ôû treân, chuùng ta nhaän thaáy töø nhöõng quoác
gia coù thò tröôøng taøi chính noùi chung, TTCK noùi rieâng ñöùng haøng ñaàu
treân theá giôùi (Myõ), ñeán nhöõng thò tröôøng thuoäc nhöõng nöôùc coâng nghieäp
môùi noåi (Haøn Quoác) vaø caû nhöõng nöôùc maø coâng nghieäp CK ñang coøn ôû
29
trình ñoä thaáp (Sri Lanka) ñeàu xaây döïng cho mình moät heä thoáng nhaèm
baûo ñaûm vieäc TT caùc GDCK ñöôïc an toaøn vaø hieäu quaû. Ñieàu naøy chöùng
toû:
- Heä thoáng TT chieám moät vai troø heát söùc quan troïng trong toaøn boä
hoaït ñoäng cuûa TTCK;
- Tuyø theo vò trí vaø söï phaùt trieån cuûa TTCK maø vieäc thieát keá heä thoáng
baûo ñaûm TT cuõng ñöôïc naâng leân töông öùng. Roõ raøng, trong moät thò
tröôøng soâi ñoäng nhö thò tröôøng cuûa Myõ, hoaït ñoäng GD ñöôïc tieán haønh ôû
trình ñoä cao, gian laän xaûy ra tinh vi thì vieäc caùc caáp cao nhaát cuûa quoác
gia thieát laäp nhöõng bieän phaùp haønh xöû moät caùch nghieâm tuùc laø heát söùc
caàn thieát. Trong khi ñoù, ñoái vôùi nhöõng nöôùc TTCK chöa phaùt trieån thì
vieäc ñieàu chænh baèng nhöõng vaên baûn döôùi luaät seõ linh hoaït vaø phuø hôïp
hôn. Tuy nhieân, cuõng caàn phaûi nhìn nhaän raèng, trong moâi tröôøng maø söï
toaøn caàu hoaù ñang dieãn ra soâi ñoäng töøng ngaøy töøng giôø nhö hieän nay thì
khoâng moät thò tröôøng naøo laïi khoâng bò aûnh höôûng bôûi caùc bieán ñoäng treân
theá giôùi cho duø ñoù laø moät thò tröôøng coù quy moâ nhoû, caáu taïo ñôn giaûn.
Chính vì vaäy, thieát laäp heä thoáng phoøng veä ôû möùc ñoä naøo, caàn coù nhöõng
heä thoáng boå sung hoã trôï gì ñi theo nhaèm dung hoaø giöõa moâi tröôøng
trong nöôùc maø vaãn traùnh ñöôïc nhöõng taùc ñoäng coá tình hay voâ tình töø
beân ngoaøi laø moät vaán ñeà ñaùng ñeå chuùng ta quan taâm xem xeùt;
- Muïc ñích cuoái cuøng cuûa vieäc xaây döïng heä thoáng phoøng veä vaãn laø
baûo veä NÑT. Moät heä thoáng baûo veä nhöng khoâng baûo veä ñöôïc NÑT seõ bò
coi laø thaát baïi. Chính vì vaäy vieäc thieát keá heä thoáng phaûi treân cô sôû laáy
NÑT laøm haït nhaân.
30
Vieät Nam, trong vieäc thieát keá heä thoáng caùc bieän phaùp baûo ñaûm TT
cuûa mình, thieát nghó cuõng caàn phaûi laáy caùc luaän ñieåm treân laøm troïng neáu
chuùng ta nhaém ñeán vieäc xaây döïng moät TTCK an toaøn, hieäu quûa vaø soâi
ñoäng trong töông lai baèng vieäc naâng cao hieäu quûa cuûa heä thoáng phoøng
ngöøa RR trong TT cho caùc GDCK.
31
CHÖÔNG 2: THÖÏC TRAÏNG TÌNH HÌNH TTBT TIEÀN VAØ CK TREÂN
TTCK VIEÄT NAM TRONG THÔØI GIAN QUA
I. Giôùi thieäu heä thoáng TTBT taïi Vieät Nam:
1. Khung phaùp lyù:
Nhìn chung caùc vaên baûn phaùp lyù daønh cho hoaït ñoäng TTBTø ñaõ ñaùp
öùng ñöôïc caùc yeâu caàu cuûa heä thoáng. Moïi vöôùng maéc trong quùa trình
hoaït ñoäng ñeàu ñöôïc UBCKNN quan taâm vaø giaûi quyeát kòp thôøi. Tuy
nhieân, xeùt moät caùch toång theå thì heä thoáng vaên baûn naøy chöa ñoàng boä,
coøn mang tính manh muùn, do ñoù chöa ñuû söùc bao quaùt caùc hoaït ñoäng
trong thöïc tieãn ôû hieän taïi cuõng nhö trong töông lai.
Hieän nay khung phaùp lyù quy ñònh veà hoaït ñoäng TTBTø cuõng nhö caùc
giaûi phaùp phoøng ngöøa RR goàm caùc vaên baûn sau:
- Nghò ñònh soá 144/2003/NÑ-CP cuûa Chính phuû veà CK vaø TTCK ban
haønh ngaøy 28 thaùng 11 naêm 2003 thay theá Nghò ñònh 48/1998/NÑ-CP
trong ñoù daønh Chöông V ñeå quy ñònh chung veà hoaït ñoäng Ñaêng kyù, LKù,
BT vaø TT. Hoaït ñoäng BT, TT vaø Quyõ hoã trôï TT ñöôïc quy ñònh thaønh hai
ñieàu khoaûn rieâng;
- Quy cheá ñaêng kyù, LKù, BT vaø TT CK ban haønh keøm theo Quyeát ñònh
soá 60/2004/QÑ-BTC nhaèm cuï theå hoaù caùc quy ñònh trong Nghò ñònh 144
neâu treân. ÔÛ ñaây, hoaït ñoäng BT, TT CK ñöôïc quy ñònh trong Chöông V
trong ñoù 6 ñieàu daønh cho TTBTø, 6 ñieàu daønh cho Quyõ hoã trôï TT vaø 1
ñieàu daønh cho vieäc hoã trôï CK;
- Quy trình nghieäp vuï veà hoaït ñoäng TTBTø vaø Quy trình nghieäp vuï veø
söûa loãi sau GD do Trung taâm GDCK ban haønh.
32
2. Moâ hình vaø cô caáu hoaït ñoäng cuûa heä thoáng TTBT:
2.1 Moâ hình hoaït ñoäng:
Naèm trong toaøn theå hoaït ñoäng Ñaêng kyù, LKù, BT vaø TT CK, heä thoáng
TTBTø ñöôïc thieát keá theo moâ hình quaûn lyù hai caáp. Ñôn vò vaän haønh hoaït
ñoäng heä thoáng laø Phoøng Ñaêng kyù, TTBTø, LKù CK, moät Phoøng tröïc thuoäc
Trung taâm GDCK Thaønh phoá Hoà Chí Minh. Phoøng ñöôïc taùch ra thaønh 3
boä phaän ñaûm nhieäm 3 chöùc naêng khaùc nhau cuûa heä thoáng laø chöùc naêng
LKù vaø kho, chöùc naêng TTBTø kieâm vieäc söûa caùc loãi sau GD vaø quaûn lyù
Quyõ hoã trôï TT, chöùc naêng ñaêng kyù vaø thöïc hieän quyeàn CK. Hieän taïi,
Trung taâm GDCK chæ cung caáp dòch vuï TTBTø cho caùc CK ñöôïc nieâm
yeát taïi Trung taâm.
Do aùp duïng moâ hình quaûn lyù TK hai caáp neân Trung taâm GDCK
TP.HCM chæ BT ñeán töøng TV LKù. Nhieäm vuï BT vaø TT cho NÑT ñöôïc
chuyeån cho caùc TV LKù. Nhö ñaëc ñieåm chung cuûa taát caû caùc quoác gia
thöïc hieän moâ hình quaûn lyù hai caáp, heä thoáng TTBTø cuûa Vieät Nam raát
goïn nheï vaø phaàn naøo ñaùp öùng ñöôïc yeâu caàu hieän ñaïi hoùa TTCK.
2.2 Cô caáu hoaït ñoäng:
Keå töø Thaùng 12/2001 trôû veà tröôùc, chu trình TTBTø treân TTCK Vieät
Nam laø T+4 (vieäc TT ñöôïc hoaøn taát sau 4 ngaøy keå töø ngaøy GD ñöôïc
thöïc hieän). Tuy nhieân, sau ñoù, nhaèm ñaùp öùng caùc yeâu caàu cuûa Nhoùm
30 trong ñoù coù yeâu caàu veà vieäc ruùt ngaén thôøi gian TT, chu trình TTBTø ñaõ
ñöôïc ruùt xuoáng coøn T+3 (theo Quyeát ñònh soá 70/2001/QÑ-TTGD-LK,
ñöôïc söûa ñoåi bôûi Quyeát ñònh soá 10/QÑ-TTGDHCM cuûa Giaùm ñoác Trung
taâm GDCK TP.HCM ngaøy 30 thaùng 05 naêm 2003) aùp duïng cho taát caû
caùc GD dieãn ra taïi Trung taâm GDCK TP.HCM khoâng keå ñoù laø GD loâ lôùn,
33
GD theo leänh thò tröôøng, GD ATO (at the opening), GD traùi phieáu chính
phuû hay GD cuûa NÑT nöôùc ngoaøi.
Quy trình TBT taïi Trung taâm GDCK TP.HCM dieãn ra nhö sau (Xem
Sô ñoà 5):
(1) Phoøng Coâng ngheä thoâng tin göûi keát quaû GD cho Boä phaän TTBTø;
(2) Boä phaän TTBTø göûi Baùo caùo TT GD cho caùc TVLKù;
(3) TVLKù ñoái chieáu caùc GD moâi giôùi vôùi khaùch haøng vaø töï doanh cuûa
mình;
(4) Caùc TVLKù göûi Baùo caùo xaùc nhaän TT GD.
(5) Boä phaän TTBT göûi chöùng töø TT cho caùc TVLKù, NHCÑ, Boä phaän LKù;
(6) Boä phaän LKù chuyeån soá CK töø TK CKGD cuûa Y vaøo TK TTBTø cuûa Y,
NHCÑ chuyeån tieàn töø TK tieàn göûi GDCK cuûa X vaøo TK TTBTø cuûa X.
(7) TTGD vaø NHCÑ kieåm tra ñoái chieáu soá dö;
(8) Boä phaän LKù chuyeån CK töø TK TTBT cuûa Y vaøo TK TTBTø cuûa
TTGDCK, NHCÑ chuyeån tieàn töø taøi khoaøn TTBTø cuûa X vaøo TK TTBTø
cuûa TTGD;
(9) TTGDCK vaø NHCÑ kieåm tra ñoái chieáu soá dö;
(10) Boä phaän LKù chuyeån CK töø TK TTBTø cuûa TTGDCK vaøo TK TTBTø
cuûa X, NHCÑ chuyeån tieàn töø TK TTBTø cuûa TTGDCK vaøo TK TTBTø cuûa
Y;
(11) TTGDCK vaø NHCÑ kieåm tra ñoái chieáu soá dö;
(12) Boä phaän LKù phaân boå CK töø TK TTBTø cuûa X vaøo TK CK GD cuûa,
NHCÑ phaân boå tieàn töø TK TTBTø cuûa Y vaøo TK tieàn göûi GDCK cuûa Y.
34
3. Chöùc naêng, vai troø cuûa heä thoáng TTBT:
Phoøng Coâng
ngheä Thoâng tin
Boä phaän Löu kyù Ngaân Haøng Chæ Ñònh
TVLK baùn (Y) TVLK mua (X)
Boä phaän TTBT
(1) (1)
(1)
(2)(2) (4) (4) (5) (5)
(5)(5)
(7) , (9), (11)
TK CKGD (Y)
(TD)
TK CKGD (Y)
(MG trong
nöôùc vaø/hoaëc
nöôùc ngoaøi)
(6)
(8)
(10)
(12)
TK TTBT
(Y)
(6)
(8)
SÔ ÑOÀ 5: QUY TRÌNH THANH TOAÙN BUØ TRÖØ
(3)
TTBT
TTGD
TK TTBT
(X)
(10)
TK CKGD (X)
(TD)
TK CKGD (X)
(MG trong
nöôùc vaø/hoaëc
nöôùc ngoaøi)
Khaùch
haøng
TTBT
TTGD
(12)
(3)
Khaùch
haøng
35
II. ÑAÙNH GIAÙ THÖÏC TRAÏNG TÌNH HÌNH TTBT TREÂN TTCK VIEÄT
NAM TRONG THÔØI GIAN QUA:
Tình hình TTBTø treân TTCK Vieät Nam trong thôøi gian qua dieãn ra
töông ñoái suoân seû. Tính töø thôøi ñieåm baét ñaàu GD (28/07/2000) cho ñeán
30/09/2004 ñaõ coù hôn 1.000 phieân GD ñöôïc tieán haønh moät caùch an
toaøn. Heä thoáng TTBTø nhìn chung ñaõ vaän haønh toát, baûo ñaûm ngöôøi baùn
ñöôïc nhaän tieàn vaø ngöôøi mua ñöôïc nhaän CK vaøo ngaøy TT.
Caùc soá lieäu lieân quan ñeán vieäc BT, TT tieàn trong thôøi gian qua nhö sau:
Ñôn vò tính: ñoàng
( Nguoàn soá lieäu: Trung taâm GDCK TP.HCM)
Ñôn vò tính: ñoàng
ÑOÀ THÒ 1: TÌNH HÌNH GIAO DÒCH
0
500,000,000,000
1,000,000,000,000
1,500,000,000,000
2,000,000,000,000
2,500,000,000,000
3,000,000,000,000
2000
2001
2002
2003
Giaù trò mua baùn
0
500,000,000,000
1,000,000,000,000
1,500,000,000,000
2,000,000,000,000
2,500,000,000,000
3,000,000,000,000
Giaù trò thanh toaùn
2000
2001
2002
2003
ÑOÀ THÒ 2: TÌNH HÌNH THANH TOAÙN TIEÀN
36
( Nguoàn soá lieäu: Trung taâm GDCK TP.HCM)
Ñôn vò tính: ñoàng
( Nguoàn soá lieäu: Trung taâm GDCK TP.HCM)
Nhìn vaøo Ñoà thò 1 vaø Ñoà thò 2, ta thaáy giaù trò GD vaø giaù trò TT taêng raát
nhanh theo thôøi gian nhö trong Baûng sau:
ÑOÀ THÒ 3: TÌNH HÌNH BUØ TRÖØ TIEÀN
0
100,000,000,000
200,000,000,000
300,000,000,000
400,000,000,000
500,000,000,000
2000
2001
2002
2003
Gía trò buø tröø
BAÛNG 1: TÌNH HÌNH TAÊNG TRÖÔØNG GIAÙ TRÒ GD VAØ GIAÙ TRÒ TT
Naêm 2001 2002 2003
GD 1020.34% 4.55% 177.1%
TT 960.74% 28.5% 283.91%
(Nguoàn soá lieäu: Trung taâm GDCK TP.HCM)
Naêm 2001 chöùng kieán moät söï taêng tröôûng raát cao caû trong hoaït
ñoäng GD cuõng nhö TT. Lyù do laø trong naêm 2000, TTCK baét ñaàu ñi vaøo
hoaït ñoäng vôùi nhieàu bôõ ngôõ, NÑT chöa hieåu vaø cuõng chöa quan taâm
ñeán thò tröôøng, böôùc sang naêm 2001, coâng chuùng baét ñaàu quan taâm
ñeán CK, thò tröôøng daàn ñi vaøo quyõ ñaïo hoaït ñoäng. Naêm 2002 vaø 2003
cuõng chöùng kieán moät söï taêng tröôûng ngoaïn muïc khoâng keùm maëc duø
37
trong naêm 2003 coù giai ñoaïn thò tröôøng rôi vaøo tình traïng khoù khaên
nghieâm troïng khi chæ soá VN Index lieân tuïc suït giaûm, NÑT quay löng vôùi
thò tröôøng. Ñieàu naøy cho thaáy caùc ñaëc ñieåm sau:
- Hoaït ñoäng cuûa TTCK Vieät Nam seõ coøn vaø tieáp tuïc taêng tröôûng raát
cao trong thôøi gian tôùi do nhieàu nguyeân nhaân: thöù nhaát laø NÑT ñaõ hieåu
vaø chaáp nhaän roäng raõi khaùi nieäm CK, thöù hai laø tinh hình laøm aên khaû
quan cuûa caùc Coâng ty nieâm yeát CK trong thôøi gian qua vaø trieån voïng
trong thôøi gian saép tôùi, thöù ba laø thò tröôøng baát ñoäng saûn ñaõ baét ñaàu
chöõng laïi do caùc quy ñònh môùi nghieâm ngaët cuûa Nhaø nöôùc ñaõ daãn ñeán
hieän töôïng NÑT chuyeån höôùng doøng voán cuûa mình vaøo CK, moät lónh
vuïc môùi maø hoï tin laø seõ ñaït ñöôïc tyû suaát lôïi nhuaän cao hôn. Cuoái cuøng
phaûi keå ñeán söï taêng tröôûng ngoaïn muïc cuûa neàn kinh teá Vieät Nam;
- Cuøng vôùi söï taêng tröôûng veà giaù trò GD vaø giaù trò TT, nhöõng RR tieàm
aån trong hoaït ñoäng GD, ñaëc bieät laø hoaït ñoäng TT seõ baét ñaàu loä dieän vaø
ngaøy caøng coù nguy cô xaûy ra cao. Hieän nay döôøng nhö thò tröôøng ñang
nguû queân vôùi moät nieàm tin raèng heä thoáng TTBTø trong thôøi gian qua hoaït
ñoäng quùa trôn tru. Tuy nhieân, söï trôn tru ôû ñaây khoâng coù nghóa laø chuùng
ta seõ khoâng phaûi ñöông ñaàu vôùi nhöõng RR trong töông lai do RR tyû leä
thuaän vôùi möùc ñoä soâi ñoäng vaø khoái löôïng GD cuûa thò tröôøng;
- Do nhaän thaáy söï gia taêng nguy cô RR, trong töông lai caùc cô quan
quaûn lyù phaûi “thöùc daäy” ñeå yù quan taâm ñeán heä thoáng phoøng veä RR hôn.
Seõ coù vieäc ban haønh caùc quy ñònh cuõng nhö caùc vaên baûn phaùp luaät ñeå
haïn cheá ñeán möùc thaáp caùc RR phaùt sinh.
Nhìn vaøo Ñoà thò tình hình BT cuûa TTCK Vieät Nam ta laïi thaáy moät xu
höôùng ngöôïc laïi, nghóa laø giaù trò tieàn BT qua caùc naêm giaûm daàn. Ñieàu
38
naøy cho thaáy söï cheânh leäch giöõa giaù trò mua vaø baùn CK cuûa moãi Coâng
ty TV giaûm daàn theo thôøi gian (do vieäc BT ñöôïc tieán haønh chi tieát theo
töøng TV LKù). Maëc duø vaäy, con soá BT thöôøng khoâng cho chuùng ta nhieàu
yù nghóa ngoaøi vieäc noù theå hieän nhöõng gì maø heä thoáng BT ñaõ hoã trôï cho
heä thoáng TT trong vieäc giaûm bôùt khoái löôïng coâng vieäc caàn phaûi laøm. Ñoù
cuõng chính laø yù nghóa cuûa heä thoáng BT.
Veà vieäc BT vaø TT CK, chuùng ta cuõng chöùng kieán moät xu höôùng töông
töï nhö ñoái vôùi tieàn. Seõ deã daøng hôn neáu chuùng ta quan saùt caùc ñoà thò
sau (Xem Ñoà thò 4,5,6)
Nhìn vaøo caùc Ñoà thò, ta cuõng thaáy giaù trò GD vaø TT CK taêng tröôøng
raát nhanh theo thôøi gian. Tuy nhieân toác ñoä taêng tröôøng cuûa chuùng khoâng
töông ñoàng vôùi toác ñoä taêng tröôûng cuûa giaù trò. Sôû dó coù hieän töôïng naøy
laø do giaù trò ñöôïc tính theo giaù cuûa caùc CK treân thò tröôøng, maø khoái
löôïng CK GD ñoâi khi khoâng töông ñoàng vôùi giaù trò do giaù cuûa CK quaù
thaáp. Toác ñoä taêng tröôøng GD vaø TT CK nhö trong Baûng 2:
Ñôn vò tính: toång soá coå phaàn, traùi phieáu
( Nguoàn soá lieäu: Trung taâm GDCK TP.HCM)
ÑOÀ THÒ 4: TÌNH HÌNH MUA BAÙN CK
0
10,000,000
20,000,000
30,000,000
40,000,000
50,000,000
60,000,000
2000
2001
2002
2003
Soá löôïng mua baùn
39
Ñôn vò tính: toång soá coå phaàn, traùi phieáu
0
2,000,000
4,000,000
6,000,000
8,000,000
10,000,000
12,000,000
14,000,000
Soá löôïng buø tröø
2000
2001
2002
2003
ÑOÀ THÒ 5: TÌNH HÌNH THANH TOAÙN CK
(Nguoàn soá lieäu: Trung taâm GDCK TP.HCM)
Ñôn vò tính: toång soá coå phaàn, traùi phieáu
ÑOÀ THÒ 6: TÌNH HÌNH BUØ TRÖØ CK
0
5,000,000
10,000,000
15,000,000
20,000,000
25,000,000
30,000,000
35,000,000
40,000,000
45,000,000
Soá löôïng thanh toaùn
2000
2001
2002
2003
(Nguoàn soá lieäu Trung taâm GDCK TP.HCM)
BAÛNG 2: TÌNH HÌNH TAÊNG TRÖÔØNG SOÁ LÖÔÏNG GD VAØ TT
Naêm 2001 2002 2003
GD 437.24% 87.79% 42.68%
TT 409.68% 126.94% 80.39%
(Nguoàn soá lieäu: Trung taâm GDCK TP.HCM)
40
Ñoái chieáu Baûng 1 vaø Baûng 2, ta thaáy soá löôïng CK GD trong naêm
2001 taêng 437.24% trong khi giaù trò taêng ñeán 1020.34%. Töông töï cho
naêm 2003. Trong khi ñoù naêm 2002 laïi chöùng kieán xu höôùng ngöôïc laïi laø
soá löôïng CK GD taêng nhanh nhöng giaù trò laïi taêng tröôûng raát ít. Sôû dó coù
hieän töôøng naøy laø do vaøo naêm 2002, giaù coå phieáu treân thò tröôøng thaáp
töông ñoái so vôùi hai naêm 2001 vaø 2003. Tuy nhieân ñieàu chuùng ta quan
taâm ôû ñaây khoâng phaûi laø vieäc giaù coù aûnh höôûng nhö theá naøo ñeán vieäc
tính toác ñoä taêng tröôûng cuûa tieàn vaø CK, maø laø soá löôïng CK cuõng gioáng
nhö giaù trò GD taêng qua caùc naêm theå hieän söï GD ngaøy caøng soâi ñoäng
cuûa thò tröôøng.
III. NHÖÕNG BIEÄN PHAÙP NHAÈM HAÏN CHEÁ RR TRONG VIEÄC TTBT
TREÂN TTCK VIEÄT NAM TRONG THÔØI GIAN QUA:
Ñeå ñaûm baûo hoaït ñoäng thanh toaùn coù hieäu quaû, Nghò ñònh soá
144/2003/NÑ-CP coù quy ñònh moät Quyõ goïi laø Quyõ hoã trôï TT cuõng nhö
hoaït ñoäng söûa loãi sau GD daønh cho vieäc hoã trôï CK trong nhöõng tröôøng
hôïp taïm thôøi thieáu huït CK TT. Sau ñaây laø caùc phöông phaùp haïn cheá ruûi
ro ñang ñöôïc aùp duïng:
1. Kyù quyõ tröôùc khi GD:
Caùc quy ñònh hieän haønh treân TTCK Vieät Nam yeâu caàu NÑT khi mua
CK phaûi kyù quyõ 70% giaù trò tính treân möùc giaù ñaët mua vaø 100% CK khi
döï ñònh baùn CK. Coù theå noùi ñaây laø moät quy ñònh töông ñoái chaët cheõ vì
treân thöïc teá, tyû leä 70% giaù trò ñaët mua trong tình hình cuûa thò tröôøng Vieät
Nam cuõng ñoàng nghóa vôùi 100% vôùi hai lyù do: thöù nhaát laø vôùi chu trình
TT T+3, NÑT ñaët mua phaûi chuyeån tieàn vaøo TK ít nhaát laø vaøo ngaøy T+2
neân thôøi gian cheânh leäch giöõa ngaøy chuyeån tieàn vaø ngaøy TT laø moät
41
ngaøy. Vieäc giöõ laïi 30% tieàn ñaët mua chæ trong moät ngaøy trong ña soá
tröôøng hôïp laø khoâng giuùp ích gì nhieàu cho NÑT. Lyù do thöù hai thuoäc veà
vaán ñeà phaùp lyù: caùc Coâng ty CK khoâng ñöôïc hoaït ñoäng tín duïng, vieäc
cho pheùp NÑT chæ kyù quyõ 70% giaù trò CK ñaët mua phaàn naøo töông öùng
vôùi vieäc Coâng ty CK ñaõ cho khaùch haøng vay 30% coøn laïi. Ñieàu naøy laø
khoâng cho pheùp. Chính vì vaäy, hieän nay khi thöïc hieän leänh cho khaùch
haøng, caùc Coâng ty CK luoân yeâu caàu NÑT kyù quyõ 100% baát keå ñoù laø tieàn
hay CK.
2. Cho pheùp thöïc hieän caàm coá CK:
Trong tröôøng hôïp NÑT coù CK treân TK nhöng taïm thôøi thieáu huït tieàn
maët ñeå TT cho GDCK, TTCK Vieät Nam cho pheùp NÑT caàm coá soá CK
naøy ñoåi laáy moät khoaûn tieàn. Phöông phaùp naøy chæ phaùt huy taùc duïng
trong tröôøng hôïp NÑT ñaõ coù saün CK treân TK GD vaø tìm ñöôïc ñoái taùc
saün saøng nhaän caàm coá CK cho mình.
3. Quyõ hoã trôï TT:
Quyõ hoã trôï TT do Trung taâm GDCK (trong töông lai laø Trung taâm LKù
CK) laäp, caùc TVLKù ñoùng goùp ñeå TT thay cho TV LKù taïm thôøi maát khaû
naêng TT tieàn cho caùc GDCK. Quyõ ñöôïc quaûn lyù taùch bieät vôùi taøi saûn cuûa
Trung taâm GDCK (Trung taâm LKù CK) vaø ñöôïc giöõ taïi TK tieàn göûi ñöùng
teân Trung taâm GDCK (Trung taâm LKù CK) taïi Ngaân haøng chæ ñònh (hieän
taïi laø Ngaân haøng Ñaàu tö vaø Phaùt trieån Vieät Nam);
Vieäc ñoùng goùp nhö quy ñònh trong Quy cheá LKù, TTBTø vaø ñaêng kyù CK
ñoái vôùi caùc TV LKù ñöôïc chia thaønh hai khoaûn: (1) khoaûn ñoùng goùp coá
ñònh ban ñaàu laø 120 trieäu ñoàng ñoái vôùi TV LKù laø Coâng ty CK vaø 80 trieäu
42
ñoàng ñoái vôùi TV LKù laø Ngaân haøng thöông maïi vaø (2) khoaûn ñoùng goùp
haøng naêm baèng 0.008% doanh soá GD cuûa TV LKù.
Vieäc söû duïng Quyõ ñöôïc tieán haønh theo trình töï nhö sau:
- TV LKù ñöôïc xem laø taïm thôøi maát khaû naêng TT khi khoâng chuyeån tieàn
hoaëc chuyeån tieàn khoâng ñuû so vôùi Baùo caùo TTBTø tieàn vaøo ngaøy T+2.
Luùc ñoù, TV LKù phaûi ngay laäp töùc göûi Giaáy ñeà nghò söû duïng Quyõ hoã trôï
TT cho TTGDCK. TTGDCK seõ göûi Thoâng baùo chaáp thuaän cho TV LKù vaø
Ngaân haøng chæ ñònh;
- Vaøo saùng ngaøy T+3, TTGDCK yeâu caàu Ngaân haøng chæ ñònh chuyeån
tieàn töø TK tieàn göûi Quõy hoã trôï TT vaøo TK tieàn göûi GDCK cuûa TV LKù ñeå
roài töø ñoù chuyeån vaøo TK tieàn göûi TTBTø cuõng cuûa chính TV ñoù. Vieäc trích
chuyeån tieàn töø TK tieàn göûi Quyõ hoã trôï TT seõ ñöôïc thöïc hieän tröôùc tieân töø
phaàn ñoùng goùp cuûa TV LKù. Neáu vaãn khoâng ñuû thì môùi trích töø khoaûn
ñoùng goùp cuûa caùc TV LKù khaùc theo tyû leä ñoùng goùp cuûa caùc TV naøy;
- Trong voøng 5 ngaøy laøm vieäc keå töø ngaøy söû duïng Quyõ, TV LKù coù
nghóa vuï hoaøn traû Quyõ soá tieàn ñaõ söû duïng keøm theo laõi phaït tính treân soá
tieàn chaäm traû;
- Trong voøng 5 ngaøy laøm vieäc, theo yeâu caàu cuûa TTGDCK, Ngaân haøng
chæ ñònh phaân boå soá tieàn maø khaùch haøng cuûa TV LKù ñöôïc nhaän, vaø
chuyeån caùc khoaûn ñöôïc nhaän treân TK töï doanh vaøo TK taïm giöõ cuûa
TTGDCK. Neáu soá tieàn taïm giöõ naøy khoâng ñuû ñeå buø ñaép thì TTGDCK seõ
tieáp tuïc taïm giöõ soá CK treân TK töï doanh cuûa TVLK. Vieäc taïm giöõ ñöôïc
thöïc hieän cho ñeán khi soá tieàn vaø CK naøy ñuû ñeå buø ñaép soá tieàn söû duïng
Quyõ. Neáu sau 5 ngaøy maø vaãn chöa ñuû thì TVLKù phaûi theá chaáp, caàm coá
taøi saûn ñeå hoaøn traû. Neáu TVLKù khoâng coù hoaït ñoäng töï doanh thì phaûi
43
chuyeån tieàn vaøo TK cuûa TTGDCK ñeå hoaøn traû Quyõ. TVLKù khoâng tuaân
thuû seõ bò TTGDCK taïm thôøi ñình chæ hoaït ñoäng TTBTø.
4. Söûa loãi sau GD:
TTGDCK TP.HCM quy ñònh taát caû caùc sai soùt trong quùa trình nhaäp
leänh ñeàu khoâng ñöôïc pheùp söûa neáu khoâng coù söï chaáp thuaän cuûa Ban
giaùm ñoác Trung taâm. Hay noùi caùch khaùc, caùc GD nhaäp vaøo heä thoáng
ñöôïc xem laø GD locked-in – coù nghóa laø caùc Coâng ty CK phaûi chaáp nhaän
caùc GD ñoù trong moïi tröôøng hôïp. Vieäc söûa loãi caùc GD naøy chæ ñöôïc thöïc
hieän sau khi keát thuùc phieân GD theo Quy trình söûa loãi sau GD ban haønh
keøm theo Quyeát ñònh soá 10/QÑ-TTGDHCM ngaøy 30 thaùng 05 naêm
2003.
Heä thoáng söûa loãi sau GD ñaõ goùp phaàn giuùp caùc Coâng ty CK khaéc
phuïc caùc sai soùt coù theå daãn ñeán vieäc thaát baïi trong TT nhö: nhaàm laãn
trong quùa trình chuyeån leänh, nhaäp leänh vaøo heä thoáng taïi Saøn. Thoáng keâ
veà tình hình söûa loãi nhö trong baûng sau:
BAÛNG 3: TÌNH HÌNH SÖÛA LOÃI GD TAÏI TTGDCK TP.HCM
Naêm Soá löôïng loãi söûa
2000
2001
2002
2003
Ñeán 31/09/2004
5
39
94
55
66
(Nguoàn soá lieäu: Trung taâm GDCK TP.HCM)
Ña soá caùc loãi naøy phaùt sinh do vieäc nhaäp sai TK, keá ñeán laø nhaäp
nhaàm loaïi leänh, sau ñoù laø nhaäp nhaàm loaïi CK, soá raát ít coøn laïi do caùc loãi
44
khaùc. Khoaûng ¼ trong caùc loãi naøy coù söï thieáu huït CK daãn ñeán vieäc TV
LKù phaûi nhaän hoã trôï CK töø caùc TVLKù khaùc. Ñieàu naøy cho thaáy heä thoáng
hoã trôï CK ñaõ hoaït ñoäng raát hieäu quaû goùp phaàn thuùc ñaåy söï hoaït ñoäng
thoâng suoát cuûa heä thoáng TT CK taïi TTGDCK TP.HCM.
Quy trình söûa loãi sau GD vaø hoã trôï CK coù caùc ñaëc ñieåm chính nhö
sau:
- Caùc loãi sau GD goàm coù: nhaäp sai soá TK, sai teân CK, nhaäp sai loaïi
leänh, nhaäp nhaàm loaïi leänh, sai soá löôïng CK;
- Taát caû caùc loãi sau GD cuûa khaùch haøng ñeàu bò coi laø loãi cuûa chính TV
LKù vaø ñöôïc chuyeån vaøo TK töï doanh thay vì TK moâi giôùi;
- Khi phaùt hieän loãi sau GD, TV LKù phaûi noäp hoà sô söûa loãi hôïp leä theo
quy ñònh cho TTGDCK TP.HCM chaäm nhaát laø 10h ngaøy T+2;
- Tröôøng hôïp söûa loãi coù hoã trôï CK, TV LKù phaûi noäp Yeâu caàu chuyeån
khoaûn ñeå yeâu caàu TTGDCK TP.HCM chuyeån khoaûn soá CK thieáu huït veà
TK CK söûa loãi cuûa TV LKù yeâu caàu hoã trôï chaäm nhaát laø 11h30 ngaøy T+3;
- Vieäc chuyeån khoaûn trong heä thoáng TTBTø tieán haønh nhö thoâng leä
(xem laïi Sô ñoà 5 dieãn taû Quy trình TTBTø taïi TTGDCK TP.HCM ôû treân)
ngoaïi tröø vieäc TTGDCK TP.HCM chuyeån CK töø TK CK söûa loãi cuûa
TVLKù vaøo TK TTBTø thay vì töø TK GDCK hoaëc phaân boå CK söûa loãi ñöôïc
nhaän töø TK TTBTø CK vaøo TK CK söûa loãi tuyø theo GD loãi laø GD phaûi giao
hay ñöôïc nhaän;
- Vieäc TT tieàn qua Ngaân haøng chæ ñònh TT ñöôïc tieán haønh theo chöùng
töø ñaõ ñöôïc ñieàu chænh cuûa TTGDCK TP.HCM;
IV. ÑAÙNH GIAÙ HEÄ THOÁNG PHOØNG NGÖØA RR HIEÄN TAÏI:
45
Qua xem xeùt hai phöông phaùp baûo ñaûm trong TT ôû treân, chuùng ta coù
theå ruùt ra ñöôïc moät soá maët öu nhöôïc ñieåm cuûa heä thoáng phoøng ngöøa
RR trong TT treân TTCK Vieät Nam nhö sau:
1. Öu ñieåm:
- Heä thoáng phoøng ngöøa RR cuûa Vieät Nam ñöôïc thieát keá heát söùc ñôn
giaûn vaø goïn nheï. Ñaëc tính naøy phuø hôïp vôùi quy moâ nhoû cuûa thò tröôøng
Vieät Nam. Trong moät thò tröôøng chöa phaùt trieån, vieäc thieát keá moät heä
thoáng quùa roái raém vaø phöùc taïp laø ñieàu khoâng caàn thieát;
- Heä thoáng phoøng ngöøa hieän nay goùp phaàn giaûm chi phí quaûn lyù lieân
quan ñeán heä thoáng ñoàng thôøi coù theå taän duïng ñöôïc caùc nguoàn löïc saün
coù cuûa TTGDCK TP.HCM. Treân thöïc teá, hieän nay caùc bieän phaùp phoøng
ngöøa ñöôïc quaûn lyù vaø tieán haønh bôûi chính caùc Nhaân vieân cuûa TTGDCK
TP.HCM. Chính vì vaäy, chi phí phaùt sinh haàu nhö khoâng ñaùng keå;
- Trong ñieàu kieän heä thoáng phaùp lyù daønh cho TTCK coøn chöa ñaày ñuû
thì vieäc ban haønh caùc bieän phaùp phoøng ngöøa RR treân cô sôû vaän duïng
nhöõng ñieàu kieän saün coù laø caàn thieát vaø hôïp lyù.
2. Nhöôïc ñieåm:
Tuy nhieân heä thoáng goïn nheï naøy khoâng phaûi laø khoâng coù nhöõng
nhöôïc ñieåm. Sau ñaây laø moät soá haïn cheá cuûa heä thoáng naøy:
- Chöa ñuû söùc ñeå ñaûm ñöông caùc RR phaùt sinh coù quy moâ lôùn. Chuùng
ta thöû baøn veà quy moâ cuûa Quyõ hoã trôï TT maø hieän nay ñöôïc TTGDCK
TP.HCM xem laø moät bieän phaùp phoøng ngöøa RR: soá toàn Quyõ tính ñeán
thôøi ñieåm hieän nay khoaûng 3 tyû, trong khi ñoù quy moâ GD trung bình cuûa
naêm 2003 (laø naêm coù tình hình GD khoâng khaû quan do nhieàu nguyeân
nhaân) ñaõ laø 1 tyû saùu. Muoán duy trì söï an toaøn trong GD treân thò tröôøng
46
thì soá tieàn naøy laø quùa nhoû beù neáu caùc TVLKù coù nhu caàu söû duïng Quyõ
vôùi giaù trò lôùn trong hai phieân GD lieân tieáp trôû leân, ñaëc bieät laø trong thôøi
gian TVLKù söû duïng Quyõ tröôùc chöa theå hoaøn traû laïi tieàn ñöôïc. Seõ coù yù
kieán cho raèng caùc TVLKù coù theå huy ñoäng töø caùc nguoàn khaùc, hoaëc seõ
ñöôïc hoã trôï bôûi caùc Ngaân haøng meï ôû phía sau… Tuy nhieân, caùc laäp luaän
naøy laø khoâng caên cô cuõng nhö chöa phaûn aùnh ñöôïc heát caùc RR coù theå
phaùt sinh trong hoaït ñoäng kinh doanh, ñaëc bieät laø hoaït ñoäng kinh doanh
CK. Do ñoù vieäc xem laïi quy moâ cuûa Quyõ hoã trôï TT laø moät yeâu caàu
khoâng neân boû qua ñoái vôùi caùc Cô quan chöùc naêng. Hoaëc ñoái vôùi tröôøng
hôïp hoã trôï CK, giaû söû moät TVLKù coù nhu caàu ñöôïc hoã trôï CK. Tuy nhieân,
vì nhieàu lyù do maø coù theå anh ta khoâng tìm ñöôïc ñoái taùc hoã trôï, luùc naøy
vaán ñeà seõ ñöôïc giaûi quyeát nhö theá naøo? Dó nhieân vôùi caùc meänh leänh töø
Cô quan chöùc naêng thì cuoái cuøng cuõng seõ tìm ñöôïc moät beân naøo ñaáy hoã
trôï CK. Nhöng meänh leänh luoân luoân khoâng phaûi laø moät giaûi phaùp toát.
Chuùng ta phaûi coù moät heä thoáng phoøng ngöøa laøm sao ñaûm baûo hoã trôï toát
nhaát vaøo baát kyø thôøi ñieåm naøo vôùi baát kyø quy moâ naøo cho caùc TVLKù.
Ñieàu naøy nhaèm ñaûm baûo cho hoaït ñoäng TT treân TTCK chính thöùc ñöôïc
an toaøn vaø hieäu quaû;
- Hoaït ñoäng GD treân TTCK Vieät Nam ngaøy caøng taêng veà giaù trò-nhö ñaõ
trình baøy ôû treân (Ñoà thò 1), ñaëc bieät laø chæ trong 3 thaùng ñaàu naêm 2004,
toång giaù trò GD ñaõ leân ñeán gaàn 4.000 tyû VNÑ. Ñaây laø xu höôùng taát yeáu
moät khi TTCK ngaøy caøng ñöôïc söï quan taâm cuûa Chính phuû vaø Nhaø
nöôùc theå hieän qua vieäc coå phieáu cuûa caùc toång Coâng ty lôùn, caùc Quyõ ñaàu
tö, caùc Ngaân haøng ñang caáp baùch laøm thuû tuïc ñeå leân nieâm yeát treân
TTCK, cô quan quaûn lyù ñang xaây döïng Luaät CK, ban haøn caùc chính
47
saùch côûi môû thu huùt NÑT nöôùc ngoaøi... Beân caïnh ñoù, trong töông lai,
nhieàu loaïi hình dòch vuï môùi aån chöùa nhieàu RR maø hieän nay TTCK chöa
theå cung caáp ñöôïc nhö baùn khoáng, GD quyeàn löïa choïn, caùc hôïp ñoàng
töông lai….seõ ñöôïc phaùt trieån. Do ñoù vieäc xem xeùt ñeå ñöa theâm caùc
phöông phaùp phoøng veä môùi vaøo TTCK laø moät yeâu caàu caáp baùch ñeå vaän
haønh moät TTCK an toaøn vaø hieäu quaû;
- ÔÛ baát kyø quoác gia naøo, voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi caû tröïc tieáp laãn giaùn
tieáp ñeàu ñöôïc Chính phuû quan taâm môøi goïi. Vieät Nam, trong tình hình
keânh tröïc tieáp lieân tuïc giaûm suùt töø naêm 1997 cho ñeán naêm 2002 vaø môùi
chæ baét ñaàu hoài phuïc vaøo naêm 2003, thì TTCK ñöôïc xem laø moät keânh
thu huùt voán giaùn tieáp quan troïng. Caùc cô quan chöùc naêng raát quan taâm
ñeán vieäc môøi goïi NÑT nöôùc ngoaøi vaøo TTCK Vieät Nam, theå hieän qua
vieäc ban haønh caùc vaên baûn lieân quan ñeán GD vaø tyû leä naém giöõ cuûa NÑT
nöôùc ngoaøi, toå chöùc hoäi thaûo vôùi caùc nhaø ñaàu tö hieän haønh vaø caùc nhaø
ñaàu tö nöôùc ngoaøi coù tieàm naêng treân TTCK hay chænh söûa caùc quy ñònh
lieân quan ñeán GD cuûa NÑT nöôùc ngoaøi. Maëc duø vaäy nhöng cho ñeán nay
TTCK Vieät Nam vaãn chöa thaät söï laø ñích ñeán haáp daãn cuûa hoï. Coù raát
nhieàu lyù do trong ñoù coù caû söï e ngaïi veà ñoä an toaøn cuûa TTCK, vieäc baûo
ñaûm trong TT tieàn vaø CK. Do ñoù caûi tieán heä thoáng phoøng ngöøa RR cuõng
laø moät phöông thöùc ñeå thu huùt voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi;
- Trong moät moâi tröôøng toaøn caàu hoaù cao ñoä, duø muoán hay khoâng Vieät
Nam cuõng phaûi hoäi nhaäp neáu khoâng muoán bò tuït haäu. Coù theå noùi, trong
lónh vöïc CK chuùng ta coøn quùa kheùp kín, ngoaøi vieäc cho pheùp NÑT nöôùc
ngoaøi tham gia vaøo thò tröôøng vôùi caùc giôùi haïn nhaát ñònh thì chuùng ta
chöa coù baát kyø söï hoäi nhaäp naøo vaøo TTCK theá giôùi nhö tham gia caùc
48
Hieäp hoäi, cho pheùp caùc CK cuûa caùc Coâng ty nöôùc ngoaøi nieâm yeát taïi
TTCK Vieät Nam vaø ngöôïc laïi, kyù keát caùc Hieäp ñònh song phöông vaø ña
phöông veà CK… maëc duø trong Chieán löôïc phaùt trieån TTCK Vieät Nam
ñeán naêm 2010 do Thuû töôùng chính phuû kyù quyeát ñònh ban haønh ñaõ coù
giaûi phaùp taêng cöôøng hôïp taùc quoác teá trong ñoù coù hôïp taùc quoác teá treân
caùc maët tö vaán xaây döïng chính saùch phaùt trieån vaø quaûn lyù ñeå phaùt trieån
TTCK Vieät Nam. Beân caïnh ñoù, heä thoáng TTBT cuûa chuùng ta coøn quùa
ñôn sô vaø taïo caûm giaùc khoâng an toaøn cho NÑT. Do ñoù neáu muoán hoaø
vaøo doøng chaûy cuûa thò tröôøng taøi chính theá giôùi, tröôùc heát chuùng ta phaûi
naâng cao hieäu quaû cuûa heä thoáng phoøng ngöøa RR hieän haønh;
49
CHÖÔNG III: MOÄT SOÁ GIAÛI PHAÙP NHAÈM HAÏN CHEÁ RR TRONG TT
TIEÀN VAØ CK TREÂN TTCK VIEÄT NAM
I. ÑÒNH HÖÔÙNG PHAÙT TRIEÅN HEÄ THOÁNG TTBT TREÂN TTCK VIEÄT
NAM TRONG THÔØI GIAN TÔÙI:
Theo Nghò quyeát soá 01 cuûa Chính phuû veà moät soá giaûi phaùp chuû yeáu
caàn taäp trung chæ ñaïo, ñieàu haønh thöïc hieän keá hoaïch vaø ngaân saùch nhaø
nöôùc naêm 2004, trong phaàn III veà ñieàu haønh chính saùch taøi chính vaø tieàn
teä coù neâu roõ vieäc phaùt trieån TTCK ñi ñoâi vôùi vieäc tieáp tuïc thöïc hieän cô
cheá, chính saùch taïo moâi tröôøng phaùp lyù, giaûm thieåu RR trong hoaït ñoäng
cuûa thò tröôøng vaø kinh doanh CK;
Ñoàng thôøi trong Quyeát ñònh cuûa Thuû töôùng chính phuû pheâ duyeät
chieán löôïc phaùt trieån TTCK Vieät Nam ñeán naêm 2010 cuõng coù moät soá
ñieåm ñaùng chuù yù nhö sau:
- Xaây döïng vaø phaùt trieån caùc Trung taâm GDCK, Sôû GDCK, Trung taâm
LKù CK nhaèm cung caáp caùc dòch vuï GD, ñaêng kyù, LKù vaø TT CK theo
höôùng hieän ñaïi hoaù;
- Thaønh laäp Trung taâm LKù ñoäc laäp cung caáp caùc dòch vuï ñaêng kyù CK,
LKù vaø TT cho hoaït ñoäng GDCK cuûa Sôû GDCK vaø Trung taâm GDCK, môû
roäng phaïm vi LKù caùc loaïi CK chöa nieâm yeát;
- Phaùt trieån caùc nhaø ñaàu tö coù toå chöùc vaø caùc nhaø ñaàu tö caù nhaân;
- Töï ñoäng hoaù heä thoáng LKù vaø TTBTø CK. Thöïc hieän dòch vuï LKù cho
caùc CK chöa nieâm yeát. Giaûm thôøi gian TT GDCK nhaèm naâng cao tính
thanh khoaûn cho thò tröôøng. Thöïc hieän noái maïng giöõa caùc TVLKù vaø
50
Trung taâm GDCK ñeå cung caáp chính xaùc, kòp thôøi nhöõng thoâng tin veà
ngöôøi sôû höõu CK;
- Taêng cöôøng hôïp taùc quoác teá.
Töø ñoù ñònh höôùng phaùt trieån cho heä thoáng TTBT treân thò tröôøng Vieät
Nam nhö sau:
- Ñeå giaûm thieåu RR trong hoaït ñoäng cuûa thò tröôøng vaø kinh doanh CK,
tröôùc heát chuùng ta phaûi giaûm thieåu RR trong TTBTø CK vaø tieàn. Naâng
cao tính an toaøn vaø hieäu quaû cuûa heä thoáng TTBTø cuõng chính laø naâng
cao tính an toaøn vaø hieäu quaû cuûa toaøn boä thò tröôøng;
- Hieän ñaïi hoaù heä thoáng TTBTø: Hieän nay toaøn boä quy trình TTBTø haàu
nhö ñeàu do maùy tính ñaûm ñöông. Tuy nhieân vaãn coøn moät soá coâng ñoaïn
caàn phaûi coù söï can thieäp cuûa con ngöôøi. Chaúng haïn nhö vieäc chuyeån
giao keát quaû BT vaø TT CK, tieàn giöõa Trung taâm GDCK vaø caùc TVLKù,
vieäc ñoái chieáu baùo caùo GD giöõa caùc beân. Phöông phaùp TT cung caáp
cho thò tröôøng chöa mang tính chuyeân nghieäp theå hieän qua vieäc chæ coù
moät phöông phaùp TT theo soá dö thuaàn cho taát caû caùc GD treân thò
tröôøng… Xeùt veà maët kyõ thuaät thì heä thoáng maùy tính phuïc vuï cho vieäc
TTBTø coøn yeáu. Nhöõng phaân tích treân cho thaáy heä thoáng TTBT cuûa
chuùng ta vaãn chöa ñöôïc hieän ñaïi vaø caàn phaûi naâng caáp theâm khi tình
hình GD cuûa thò tröôøng ngaøy caøng soâi ñoäng;
- Môû roäng phaïm vi TTBTø ra cho caùc CK chöa nieâm yeát GD treân thò
tröôøng;
- Cung caáp theâm moät soá phöông phaùp BT TT môùi nhö TTBTø song
phöông, TT theo töøng GD … ñoái vôùi moät soá loaïi GD ñaëc bieät;
51
- Xaây döïng khung phaùp lyù cuõng nhö caùc yeâu caàu veà kyõ thuaät ñeå thöïc
hieän TTBTø lieân thò tröôøng cho caùc loaïi CK cuûa nöôùc ngoaøi ñöôïc pheùp
nieâm yeát taïi caùc Trung taâm GDCK-Sôû GDCK Vieät Nam. Ñaây laø xu
höôùng phaùt trieån taát yeáu cuûa TTCK trong tình hình toaøn caàu hoaù maïnh
meõ nhö hieän nay;
- Giaûm thôøi gian TTBTø caùc GD xuoáng coøn T+2 ñoái vôùi caùc GD thoâng
thöôøng, T+1 ñoái vôùi caùc GD traùi phieáu. Ña daïng hoaù chu trình TTBTø ñoái
vôùi nhöõng loaïi GD khaùc nhau.
II. MOÄT SOÁ ÑEÀ XUAÁT:
Qua nhöõng baøi hoïc kinh nghieäm ruùt ra ñöôïc töø moâ hình cuûa moät soá
nöôùc, öu nhöôïc ñieåm cuûa heä thoáng TTBTø vaø phoøng ngöøa RR hieän
haønh, cuõng nhö ñònh höôùng phaùt trieån cho heä thoáng TTBTø trong thôøi
gian tôùi, caên cöù vaøo tình hình thöïc tieãn cuûa TTCK Vieät Nam, taùc giaû xin
ñöa ra moät soá kieán nghò nhaèm naâng cao tính hieäu quaû cuûa heä thoáng
phoøng ngöøa RR cho vieäc TTBTø treân thò tröôøng Vieät Nam.
1. Kieán nghò caáp cô quan quaûn lyù:
Cô quan quaûn lyù – cuï theå trong tröôøng hôïp naøy laø Uyû ban CK nhaø
nöôùc (UBCKNN), phaûi coù nhöõng ñoäng thaùi tích cöïc hôn nöõa trong vieäc
vaïch ra caùc chieán löôïc vaø ñònh höôùng veà vieäc xaây döïng moät heä thoáng
TTBT hieäu quaû vaø an toaøn hôn, cuï theå qua vieäc thöïc hieän 4 nhoùm kieán
nghò sau:
1.1 Taêng quy moâ cuûa Quyõ hoã trôï thanh toaùn
Nhö ñaõ trình baøy ôû treân, quy moâ cuûa Quyõ hoã trôï thanh toaùn hieän naøy
coøn nhoû beù, chöa ñaûm ñöôïc ñöôïc caùc RR neáu coù xaûy ra vôùi khoái löôïng
52
lôùn. Do ñoù, ñeå ñaûm baûo hoaït ñoäng cuûa thò tröôøng, UBCK caàn phaûi taêng
quy moâ cuûa Quyõ hoã trôï thanh toaùn, möùc taêng cuï theå nhö sau:
− Ñoùng goùp ban ñaàu: ñeà nghò naâng leân gaáp ñoâi vaø do ñoù möùc ñoùng
goùp cuûa Coâng ty chöùng khoaùn laø 240.000.000 ñoàng, cuûa Ngaân haøng löu
kyù laø 160.000.000 (so vôùi möùc cuõ laàn löôït laø 120.000.000 ñoàng vaø
80.000.000 ñoàng). Luùc naøy toång ñoùng goùp ban ñaàu cuûa Quyõ seõ laø
3.920.000.000 ñoàng;
− Ñoùng goùp haøng naêm: cuõng naâng gaáp ñoâi leân thaønh 0.016% thay vì
0.008% nhö tröôùc ñaây.
Caùc toå chöùc tham gia laøm TVLK sau thôøi ñieåm naâng möùc ñoùng goùp
seõ aùp duïng theo quy ñònh môùi trong khi caùc TVLK cuõ seõ bò truy thu phaàn
cheânh leäch coøn thieáu. Tính moät caùch toång quaùt thì quy moâ cuûa Quyõ theo
quy ñònh môùi seõ gaàn gaáp ñoâi so vôùi Quyõ cuõ. Theo phaân tích ôû Muïc IV2,
quy moâ naøy coù theå ñöôïc xem laø taïm oån ñeå hoã trôï caùc TVLK trong
tröôøng hôïp coù thieáu huït xaûy ra.
1.2 Thuùc ñaåy söï ra ñôøi cuûa Trung taâm LKù:
Trong thôøi gian qua, Trung taâm GDCK duø kieâm nhieäm nhöng ñaõ
hoaøn thaønh töông ñoái toát vieäc BT vaø TT cho caùc GD treân TTCK. Tuy
nhieân, cuøng vôùi söï phaùt trieån cuûa thò tröôøng, vieäc chuyeân nghieäp hoaù,
chuyeân moân hoaù laø ñieàu taát yeáu. Beân caïnh ñoù, vieäc xaây döïng vaø ñöa
Trung taâm LKù vaøo hoaït ñoäng coøn coù nhöõng öu ñieåm sau:
- Taïo ñieàu kieän ñeå caùc yeáu toá aûnh höôûng ñeán tính hieäu quûa cuûa heä
thoáng TTBT nhö möùc ñoä phi vaät chaát hoaù vaø taäp trung hoaù chöùng chæ
CK, möùc ñoä hieän ñaïi cuûa heä thoáng TTBT xuaát hieän vaø taùc ñoäng moät
caùch maïnh meõ;
53
- Hieän thöïc hoaù nhöõng ñònh höôùng phaùt trieån cuûa heä thoáng TTBT treân
TTCK Vieät Nam. Vôùi quy moâ cuûa mình, Trung taâm LKù deã daøng ñaûm
ñöông ñöôïc caùc nhieäm vuï ñeà ra trong töông lai nhö : môû roäng phaïm vi
TTBTø cho caùc CK chöa nieâm yeát, cung caáp theâm caùc phöông phaùp BT
môùi, giaûm chu kyø TT, aùp duïng nhieàu chu kyø TT khaùc nhau cho nhöõng
GD khaùc nhau…;
- Moät Trung taâm LKù hieän ñaïi vaø ñoäc laäp seõ laøm taêng nieàm tin cuûa NÑT
vaøo TTCK Vieät Nam, ñaëc bieät laø caùc NÑT coù toå chöùc vaø caùc NÑT nöôùc
ngoaøi. Töø ñoù taïo ñieàu kieän cho caùc Toå chöùc phaùt haønh ôû nöôùc ngoaøi
thöïc hieän nieâm yeát treân TTCK Vieät Nam;
Töø nhöõng öu ñieåm treân, vieäc UBCKNN gaáp ruùt ñöa Trung taâm LKù vaøo
hoaït ñoäng laø heát söùc caàn thieát. Vieäc xaây döïng Trung taâm LKù ñoøi hoûi
phaûi coù söï chuaån bò chu ñaùo, söï tham khaûo hoïc taäp moâ hình caùc quoác
gia moät caùch nghieâm tuùc, caån troïng. Chính vì vaäy, trong phaïm vi ñeà taøi
naøy, taùc giaû khoâng ñöa ra moâ hình tham khaûo.
1.3 Xaây döïng khung phaùp lyù cho caùc moâ hình haïn cheá RR phaùt sinh
trong heä thoáng TTBTø:
Ñaây laø nhoùm kieán nghò lieân quan ñeán vieäc chuaån bò khung phaùp lyù
nhaèm taïo ñieàu kieän cho caùc moâ hình haïn cheá RR coù ñuû cô sôû ñeå hoaït
ñoäng trong thöïc tieãn, trong ñoù UBCKNN, vôùi tö caùch laø cô quan tröïc tieáp
ñieàu chænh toaøn boä hoaït ñoäng cuûa thò tröôøng, phaûi laø ñaàu taøu höôùng daãn,
cuï theå laø cho caùc moâ hình sau:
1.3.1 Moâ hình vay vaø cho vay CK:
Hieän nay, ngoaøi vieäc hoã trôï CK vaø hoaït ñoäng caàm coá phaàn naøo
mang daùng daáp cuûa hoaït ñoäng vay vaø cho vay thì nghieäp vuï naøy chöa
54
ñöôïc pheùp tieán haønh. Tuy nhieân, theo kinh nghieäm cuûa caùc nöôùc thì ñaây
laïi laø moät trong nhöõng coâng cuï höõu hieäu thuùc ñaåy tính hieäu quaû cuûa heä
thoáng phoøng ngöøa RR treân TTCK cuûa moät quoác gia.
Vieäc cho pheùp thöïc hieän moâ hình vay vaø cho vay CK mang laïi nhieàu
tieän ích cho neàn kinh teá noùi chung vaø cho TTCK noùi rieâng. Xeùt veà goùc
ñoä quaûn lyù thì GD vay vaø cho vay CK laø caàu noái, taêng cöôøng moái lieân
keát giöõa thò tröôøng tieàn teä vaø TTCK, xeùt veà goùc ñoä cuûa caùc TV tham gia
TTCK thì hoaït ñoäng naøy mang laïi söï ña daïng hoaù vaø nhieàu cô hoäi kinh
doanh môùi cho caùc TV trong boái caûnh thöïc traïng hoaït ñoäng kinh doanh
cuûa caùc TV ñang töông ñoái khoù khaên, ñoàng thôøi giuùp caùc TV khoâng
ngöøng hoaøn thieän phöông thöùc tieáp caän vaø quaûn lyù RR hieäu quaû. Quan
troïng hôn caû laø hoaït ñoäng vay vaø cho vay CK ñaùp öùng ñöôïc yeâu caàu
thuùc ñaåy söï phaùt trieån vaø hoaøn thieän heä thoáng BT, TT treân TTCK Vieät
Nam. Coù theå noùi thò tröôøng vay vaø cho vay CK vaø heä thoáng TTBTø CK coù
moái quan heä töông taùc vôùi nhau. Moät thò tröôøng vay vaø cho vay CK
thanh khoaûn cao seõ giaûm thieåu RR caùc vuï TT baát thaønh vì baát kyø khi
naøo coù söï thieáu huït CK trong TT, NÑT hoaëc caùc TV LKù ñeàu coù theå tìm
thaáy nguoàn hoã trôï töø moät ñoái taùc naøo ñoù treân thò tröôøng moät caùch nhanh
choùng vaø hieäu quaû, ngöôïc laïi moät heä thoáng TTBT an toaøn seõ laøm cho
hoaït ñoäng vay vaø cho vay CK phaùt trieån.
Töø nhöõng lyù do treân, vieäc cho pheùp hoaït ñoäng vay vaø cho vay CK
ñöôïc dieãn ra caøng sôùm caøng toát laø moät yeâu caàu taát yeáu cuûa TTCK Vieät
Nam. VaØo thôøi ñieåm naøy, neáu kích hoaït moâ hình thì chuùng ta seõ taän
duïng ñöôïc nhöõng thuaän lôïi cô baûn sau:
55
− Haøng hoaù GD treân TTCK coù söï phaùt trieån maïnh veà soá löôïng, giaù trò
vaø tieàm naêng. Khi baét ñaàu ñi vaøo hoaït ñoäng, chæ coù hai loaïi coå phieáu
ñöôïc nieâm yeát vaø GD taïi TTGDCK TP.HCM thì ñeán nay, soá coå phieáu
nieâm yeát ñaõ leân ñeán 25 vôùi giaù trò nieâm yeát gaàn baèng 1.259 tyû, chöa keå
ñeán 184 traùi phieáu vôùi giaù trò gaàn 20.632 tyû (soá lieäu thoáng keâ ñeán
30/09/04). Beân caïnh ñoù Nhaø nöôùc laïi ñang trieån khai maïnh meõ chính
saùch coå phaàn hoaù Doanh nghieäp nhaø nöôùc cuõng nhö ñang chuyeån ñoåi
thí ñieåm moät soá doanh nghieäp coù voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi sang hình thöùc
coâng ty coå phaàn. Ñaây thöïc söï laø nguoàn haøng hoaù doài daøo cho TTCK noùi
chung cuõng nhö hoaït ñoäng cho vay noùi rieâng;
− Heä thoáng vaên baûn phaùp luaät veà CK vaø chính saùch quaûn lyù TTCK cuûa
Vieät Nam veà cô baûn ñaõ ñöôïc xaây döïng vaø chænh söûa töông ñoái ñaày ñuû
vaø phuø hôïp vôùi thöïc tieãn;
− Caùc toå chöùc trung gian tham gia hoaït ñoäng treân TTCK nhö caùc coâng
ty CK, caùc toå chöùc LKù, ngaân haøng LKù…nhìn chung ñaõ laøm toát vai troø cuûa
mình. Ñaây chính laø nhöõng haït nhaân noøng coát trong GD vay vaø cho vay
CK;
− Trong thôøi gian gaàn ñaây, coâng chuùng ñaàu tö ñaõ quen daàn vôùi nhöõng
phöông thöùc ñaàu tö môùi qua TTCK nhôø coâng taùc tuyeân truyeàn, phoå caäp
ñöôïc chuù troïng, soá löôïng NÑT tham gia thò tröôøng ngaøy caøng nhieàu.
Vieäc aùp duïng hình thöùc GD môùi – vay vaø cho vay CK chaéc chaén seõ
nhanh choùng nhaän ñöôïc söï höôûng öùng töø phía caùc NÑT voán ñaõ nhieàu
laàn khuyeán nghò môû roäng vaø ña daïng hoaù hình thöùc GD treân thò tröôøng.
Lieân quan ñeán moâ hình naøy, UBCKNN caàn thöïc hieän caùc coâng vieäc
sau:
56
1.3.1.1 Ban haønh caùc quy ñònh lieân quan ñeán hoaït ñoäng vay vaø cho vay:
Hoaït ñoäng vay vaø cho vay CK caàn phaûi ñöôïc quy ñònh thaønh moät soá
Ñieàu khoaûn trong Chöông quy ñònh veà hoaït ñoäng Ñaêng kyù-TTBTø-LKù CK
thuoäc Boä luaät CK döï kieán ñöa ra trình Quoác hoäi trong naêm 2006. Trong
ñoù goàm moät Ñieàu quy ñònh chung, moät soá Ñieàu khoaûn khaùc quy ñònh veà
vieäc quaûn lyù RR ñoái vôùi hoaït ñoäng vay vaø cho vay CK, veà ñoái töôïng
tham gia,….
Quy ñònh khoâng caàn phaûi cuï theå maø chæ neân mang tính chaát höôùng
daãn. Chaúng haïn nhö trong Ñieàu khoaûn quy ñònh chung, UBCK coù theå
dieãn taû: “Hoaït ñoäng vay vaø cho vay CK giöõa caùc Coâng ty CK, caùc Ngaân
haøng LKù, caùc Toå chöùc LKù vaø NÑT ñöôïc pheùp tieán haønh döôùi söï kieåm tra
giaùm saùt cuûa Trung taâm GDCK, döôùi söï quaûn lyù cuûa Uyû ban CK nhaø
nöôùc. Trung taâm GDCK laø ñôn vò chòu traùch nhieäm ban haønh caùc quy
ñònh lieân quan ñeán quy trình nghieäp vuï cuõng nhö moâ hình cuûa hoaït ñoäng
vay vaø cho vay CK”. Chi tieát veà vieäc vaän haønh heä thoáng vay vaø cho vay
CK neân ñeå cho Trung taâm GDCK ban haønh.
Tuy nhieân, trong thôøi gian chôø Luaät veà CK ñöôïc xaây döïng vaø thoâng
qua, Uyû ban CK caàn ban haønh moät Quyeát ñònh cho pheùp hoaït ñoäng vay
vaø cho vay CK ñöôïc thöïc hieän treân TTCK Vieät Nam.
1.3.1.2 Quaûn lyù vieäc thöïc hieän caùc bieän phaùp phoøng ngöøa RR trong GD
vay vaø cho vay CK:
RR luoân thöôøng tröïc trong hoaït ñoäng vay vaø cho vay CK gaây toån
thaát cho caùc chuû theå tham gia vaø baát oån cho thò tröôøng. Vì vaäy, ñeå haïn
cheá caùc toån thaát cuõng nhö duy trì thò tröôøng hoaït ñoäng moät caùch oån ñònh
57
thì UBCKNN phaûi xaây döïng caùc bieän phaùp phoøng ngöøa RR ñoàng thôøi
vôùi vieäc xaây döïng heä thoáng vay vaø cho vay. Töø kinh nghieäm phoøng
ngöøa RR ôû caùc thò tröôøng vay vaø cho vay CK, UBCKNN coù theå aùp duïng
caùc bieän phaùp sau:
a. Thieát laäp caùc tieâu chuaån, yeâu caàu chung ñoái vôùi caùc chuû theå tham gia
GD vay vaø cho vay CK:
UBCKNN phaûi thieát laäp moät heä thoáng caùc tieâu chuaån xung quanh
hoaït ñoäng vay vaø cho vay CK: thöù nhaát laø tieâu chuaån veà con ngöôøi; thöù
hai laø tieâu chuaån veà quy moâ voán ñoái vôùi caùc TV tham gia hoaït ñoäng vay
vaø cho vay CK. Ñaây laø moät trong nhöõng thöôùc ño veà ñoä tin caäy ñoái vôùi
caùc beân tham gia; thöù ba laø tieâu chuaån veà cô sôû haï taàng vaät chaát kyõ
thuaät nhö heä thoáng maùy tính, phöông thöùc TT, löu giöõ, xöû lyù vaø cung
caáp thoâng tin, coâng ngheä cuûa trang thieát bò söû duïng….
b. Xaây döïng Hôïp ñoàng phaùp lyù:
Beân caïnh vieäc thieát laäp caùc tieâu chuaån, UBCKNN cuõng caàn nghieân
cöùu ban haønh maãu Hôïp ñoàng phaùp lyù chuaån, voán cuõng ñöôïc xem laø
moät coâng cuï phoøng ngöøa RR. Hôïp ñoàng phaùp lyù chuaån neân coù caùc yeâu
caàu cuï theå nhö: hình thöùc hôïp ñoàng, caùc luaät ñieàu chænh hôïp ñoàng, hieäu
löïc phaùp lyù, troïng taøi phaân xöû trong tröôøng hôïp coù tranh chaáp, caùc
tröôøng hôïp ñöôïc xem laø maát khaû naêng TT vaø caùch thöùc xöû lyù trong
tröôøng hôïp maát khaû naêng TT,…
Ñaëc bieät, Hôïp ñoàng chuaån phaûi chuù yù ñeán taøi saûn baûo ñaûm. Yeâu caàu
chung ñoái vôùi taøi saûn baûo ñaûm phaûi coù tính thanh khoaûn cao, khoâng bò
tranh chaáp, ñöôïc quyeàn duøng laøm taøi saûn baûo ñaûm. Ñoàng thôøi Hôïp
58
ñoàng cuõng phaûi baûo ñaûm laø beân cho vay phaûi ñaùnh giaù giaù trò cuûa CK
baûo ñaûm theo giaù trò thò tröôøng haøng ngaøy.
1.3.2 Moâ hình Giaáy cam keát giao CK:
Vieäc xaây döïng cô sôû haï taàng cho hoaït ñoäng vay vaø cho vay CK
töông ñoái phöùc taïp. Hôn nöõa, hoaït ñoäng naøy laïi haøm chöùa nhieàu RR
neân caàn phaûi nghieân cöùu vaø chuaån bò kyõ löôõng tröôùc khi cho pheùp hoaït
ñoäng. Trong thôøi gian chôø ñôïi naøy, Giaáy cam keát giao CK coù theå ñöôïc
xem nhö laø moät phöông caùch thay theá töông ñoái höõu hieäu do tính ñôn
giaûn, deã söû duïng, khoâng ñoøi hoûi phaûi coù moät heä thoáng phaùp lyù quùa phöùc
taïp ñi keøm cuûa noù. Beân caïnh ñoù, khaùc vôùi phöông thöùc hoã trôï CK, vieäc
söû duïng Giaáy cam keát giao CK cho pheùp caùc TVLKù taïm thôøi maát khaû
naêng TT giaûi quyeát söï thieáu huït cuûa mình nhanh choùng nhöng vaãn ñaûm
baûo bí maät.
Vieäc trieån khai hoaït ñoäng cuûa moâ hình seõ thuaän lôïi vì:
− Khaùc vôùi phöông phaùp hoã trôï CK hieän haønh yeâu caàu TV phaûi ñaøm
phaùn vôùi moät TV khaùc thì moâ hình naøy cho pheùp TV ñaøm phaùn vôùi chính
khaùch haøng cuûa mình. Ñieàu naøy seõ taïo ra moät taâm lyù thoaûi maùi cho TV;
− Moâ hình cho pheùp trieån khai trong khuoân khoå heä thoáng phaùp lyù hieän
haønh maø khoâng caàn phaûi söûa ñoåi hay xaây döïng theâm nhieàu vaên baûn
phaùp lyù khaùc;
− Veà phía caùc TV, vieäc söû duïng khoâng quùa khoù khaên vaø khoâng caàn
phaûi coù heä thoáng thieát bò kyõ thuaät quùa hieän ñaïi.
Töông töï nhö trong moâ hình vay vaø cho vay CK, vieäc ban haønh caùc
quy ñònh lieân quan ñeán Giaáy cam keát giao CK UBCKNN chæ caàn mang
tính chaát khaùi quaùt qua moät soá Ñieàu khoaûn thuoäc Chöông Ñaêng kyù-
59
TTBTø-LKù CK cuûa Boä luaät CK. Caùc quy ñònh cuï theå khaùc nhö thôøi ñieåm,
quy trình taùc nghieäp daønh cho Trung taâm GDCK ban haønh.
1.4 Xaây döïng moâ hình Hieäp hoäi baûo veä NÑT CK do Hieäp hoäi kinh
doanh CK Vieät Nam quaûn lyù:
Nhö ñaõ phaân tích trong phaàn Baøi hoïc kinh nghieäm, NÑT laø haït nhaân
cuûa heä thoáng phoøng ngöøa RR. Tuy nhieân hieän nay chuùng ta laïi chöa coù
quy ñònh baûo veä hoï neáu phaùt sinh thaát baïi trong TT do loãi cuûa Coâng ty
CK hoaëc khi Coâng ty CK nôi hoï môû TK laâm vaøo tình traïng phaù saûn. Moät
TTCK chæ an toaøn vaø hieäu quaû khi chính baûn thaân NÑT caûm thaáy an
toaøn vaø hieäu quaû. Chính vì vaäy, ôû ñaây taùc giaû ñeà caäp ñeán bieän phaùp laø
thaønh laäp Hieäp hoäi baûo veä NÑT CK (goïi chung laø Hieäp hoäi).
Vieäc thöïc hieän moâ hình naøy laø töông ñoái khaû thi vì Hieäp hoäi kinh
doanh CK taïi Vieät Nam ñaõ ñöôïc thaønh laäp goàm 14 TV trong ñoù 13 TV laø
caùc Coâng ty CK, 1 TV laø Coâng ty quaûn lyù Quyõ. Moät trong nhöõng nhieäm
vuï troïng taâm cuûa Hieäp hoäi kinh doanh CK laø “nghieân cöùu thu thaäp thoâng
tin, ñaïi dieän cho caùc hoäi vieân kieán nghò vôùi caùc cô quan quaûn lyù ñeå coù
nhöõng ñoái saùch kòp thôøi vôùi TTCK hieän taïi nhaèm baûo veä quyeàn lôïi cho
nhaø ñaàu tö”;
Do moâ hình naøy mang tính chaát vó moâ, coù aûnh höôûng saâu roäng ñeán
TTCK, trong quùa trình hoaït ñoäng laïi lieân quan nhieàu ñeán caùc Luaät khaùc
maø cuï theå nhaát laø Luaät phaù saûn, neân UBCKNN phaûi keát hôïp vôùi nhieàu
Boä ngaønh khaùc ñeå xaây döïng thaønh moät vaên baûn luaät rieâng goïi laø Luaät
baûo veä NÑT CK do Hieäp hoäi kinh doanh CK Vieät Nam quaûn lyù döôùi söï
giaùm saùt cuûa UBCKNN:
60
1.4.1 Muïc ñích cuûa vieäc thaønh laäp Hieäp hoäi:
Hieäp hoäi ñöôïc thieát laäp nhaèm giuùp NÑT haïn cheá ñöôïc tôùi möùc thaáp
nhaát caùc RR coù theå phaùt sinh trong quùa trình GDCK maø phaàn loãi thuoäc
veà Coâng ty CK nôi NÑT môû TK hoaëc trong tröôøng hôïp Coâng ty CK nôi
NÑT môû TK bò tuyeân boá phaù saûn.
1.4.2 Toå chöùc quaûn lyù Hieäp hoäi:
Hieäp hoäi kinh doanh CK laø toå chöùc ñaûm nhieäm vieäc baûo veä quyeàn lôïi
cuûa NÑT;
1.4.3 Quyõ baûo veä NÑT CK:
Ñeå ñaûm baûo coù theå buø ñaép toái ña nhöõng thieät haïi phaùt sinh ñoái vôùi
NÑT trong quùa trình kinh doanh CK, Hieäp hoäi phaûi thíeât laäp vaø duy trì
moät Quyõ goïi laø Quyõ baûo veä NÑT CK do Nhaø nöôùc vaø caùc TV cuøng tham
gia ñoùng goùp:
− Phaàn ñoùng goùp cuûa caùc TV: goàm: (i) ñoùng goùp ban ñaàu: möùc ñeà xuaát
laø 200.000.000 ñoàng/moät TV; (ii) ñoùng goùp haøng naêm: caùc TVLKù laø TV
cuûa Hieäp hoäi kinh doanh CK phaûi ñoùng goùp moät tyû leä theo doanh soá GD
trong naêm cuûa TV ñoù. Doanh soá GD ñöôïc tính baèng toång giaù trò mua
baùn CK trong naêm cuûa TV (töï doanh vaø moâi giôùi). Tyû leä naøy theo ñeà
xuaát cuûa taùc giaû laø 0.08%. Coâng thöùc tính nhö sau:
Soá tieàn ñoùng goùp = 0.08% x doanh soá GD trong naêm
Lyù do taùc giaû choïn con soá 0.08% laø vì theo quy ñònh hieän haønh, tyû
leä ñoùng goùp vaøo Quyõ hoã trôï TT laø 0.008% giaù trò GD trong naêm cuûa
TV ñoù. Do Quyõ hoã trôï TT chæ duøng trong tröôøng hôïp TVLKù taïm thôøi
maát khaû naêng TT tieàn neân möùc ñoä ñoùng goùp vaøo Quyõ coù theå ít hôn so
61
vôùi soá tieàn caàn duøng ñeå buø ñaép cho nhaø ñaàu tö. Do ñoù taùc giaû ñeà xuaát
möùc gaáp 10 laàn so vôùi möùc ñoùng goùp haøng naêm vaøo Quyõ hoã trôï TT;
− Phaàn ñoùng goùp cuûa Nhaø nöôùc: 16.400.000.000 ñoàng. Con soá naøy
ñöôïc tính nhö sau:
Hieän taïi chuùng ta coù 13 Coâng ty CK vaø 5 Ngaân haøng LKù, nhö vaäy soá
ñoùng goùp ban ñaàu vaøo Hieäp hoäi laø 3.600.000.000 ñoàng (18 x
200.000.000). Theo thoáng keâ, giaù trò GD cao nhaát treân thò tröôøng trong
naêm 2004 (tính ñeán thôøi ñieåm 30/09/2004) laø 353 tyû 730 trieäu (phieân GD
ngaøy 27/05/2004 tính luoân caû giaù trò cuûa GD thoûa thuaän), soá NÑT môû TK
taïi caùc Coâng ty CK laø 18.417 (tính ñeán 31/08/2004). Hieän nay coù 18
TVLKù neân trung bình moät TVLKù coù 1.023 khaùch haøng. Giaû söû taát caû
NÑT ñeàu tham gia GD vôùi moät möùc ñoä nhö nhau thì trung bình taïi phieân
GD ngaøy 27/05/2004, moãi NÑT seõ tham gia mua hoaëc baùn 19.206.711
ñoàng. Trong cuøng moät thôøi ñieåm, xaùc suaát ñeå nhieàu hôn moät TVLKù laâm
vaøo tình traïng phaù saûn laø voâ cuøng nhoû. Do ñoù chuùng ta chæ quan taâm
ñeán tình huoáng laø chæ moät TVLKù bò phaù saûn daãn ñeán vieäc phaûi söû duïng
soá tieàn ñaõ ñoùng goùp cho Hieäp hoäi kinh doanh CK. Chính vì vaäy, soá tieàn
maø Hieäp hoäi coù theå phaûi ñeàn buø toái ña laø 19.648.465.548 ñoàng (xaáp xæ
20 tyû). Tuy nhieân, ñaây chæ laø con soá giaû ñònh vì treân thöïc teá khoâng phaûi
taát caû NÑT ñeàu tham gia GD vaø khoâng phaûi taát caû caùc phieân GD ñeàu
ñaït ñöôïc giaù trò lôùn nhö vaäy. Hôn theá nöõa, ña soá NÑT treân TTCK Vieät
Nam chæ laø nhöõng nhaø ñaàu tö caù nhaân neân giaù trò GD ít, chæ coù moät soá ít
caùc nhaø ñaàu tö coù toå chöùc laø tham gia mua traùi phieáu theo hình thöùc GD
thoaû thuaän. Do ñoù ôû ñaây taùc giaû ñeà nghò möùc toàn trong Quyõ baèng vôùi
con soá 20.000.000.000 ñoàng;
62
1.4.4 Phöông thöùc hoaït ñoäng:
a. Tröôøng hôïp NÑT gaëp RR trong TT do loãi töø phía TVLKù: quy trình nhö
sau:
− NÑT thoâng baùo cho Hieäp hoäi;
− Sau khi nhaän ñöôïc thoâng baùo, Hieäp hoäi phaûi xaùc minh tính chaân thöïc
baèng caùch yeâu caàu TVLKù giaûi trình, neáu ñuùng Hieäp hoäi seõ yeâu caàu
TVLKù TT cho khaùch haøng.
− Neáu TVLKù töø choái TT, Hieäp hoäi seõ trích töø phaàn ñoùng goùp vaøo Quyõ
cuûa TVLKù ñoù ra chi traû cho NÑT. Khoaûn chi traû naøy ñöôïc theo doõi treân
Soå rieâng. Cuoái naêm, khi tính khoaûn ñoùng goùp haøng naêm cuûa TVLKù,
Hieäp hoäi seõ goäp phaàn ñaõ chi traû naøy vaøo trong soá tieàn phaûi ñoùng trong
naêm cuûa TV ñoù;
b. Tröôøng hôïp TVLKù laâm vaøo tình traïng phaù saûn:
Thoâng tin veà vieäc TVLKù laâm vaøo tình traïng phaù saûn ñeán töø nhieàu
nguoàn: töø NÑT, ñöôïc UBCKNN, TTGDCK thoâng baùo, Quyeát ñònh môû
thuû tuïc phaù saûn treân caùc taïp chí, caùc thoâng tin töø Toaø aùn, Vieän kieåm saùt,
cô quan thanh tra, cô quan quaûn lyù voán, cô quan kieåm toaùn hay thaäm
chí laø töø caùc tin ñoàn. Neáu xaùc minh thaáy ñuùng, Hieäp hoäi tieán haønh:
− Thoâng baùo treân Tôø tin TTCK cuûa TTGDCK, treân moät tôø baùo ngaøy cuûa
Trung öông vaø moät tôø baùo ngaøy cuûa ñòa phöông. Vieäc ñaêng thoâng baùo
ñöôïc thöïc hieän trong 2 kyø lieân tieáp vaø nhaéc laïi sau 1 thaùng. Thoâng baùo
phaûi neâu roõ thôøi gian, ñòa ñieåm NÑT bò thieät haïi do môû TK taïi TVLKù
ñang laâm vaøo tiønh traïng phaù saûn ñeán hoïp ñeå ñöôïc phoå bieán caùch thöùc,
thuû tuïc nhaän khoaûn ñeàn buø cho mình;
63
− Toå chöùc hoïp vôùi NÑT, ñaïi dieän cuûa TVLKù lieân quan vaø ñaïi dieän cuûa
Hieäp hoäi. Taïi buoåi hoïp, ñaïi dieän cuûa Hieäp hoäi phaûi thoâng baùo tyû leä ñöôïc
ñeàn buø, caùc ñieàu kieän ñeå ñöôïc ñeàn buø, thôøi gian toái ña NÑT ñöôïc nhaän
laïi tieàn. Möùc thôøi gian kieán nghò neân laø 3 thaùng keå töø buoåi hoïp naøy. Sau
thôøi gian ñoù, Hieäp hoäi seõ khoâng giaûi quyeát baát kyø kieán nghò naøo cuûa caùc
nhaø ñaàu tö;
− Khi nhaän moät yeâu caàu ñeàn buø töø phía NÑT, Hieäp hoäi phaûi xem xeùt,
tìm hieåu tính trung thöïc trong nhöõng thoâng tin maø NÑT khai baùo. Moät
maët, Hieäp hoäi yeâu caàu NÑT phaûi xuaát trình nhöõng chöùng töø chöùng minh
yeâu caàu ñeàn buø cuûa mình, maët khaùc phaûi tìm hieåu thoâng qua TVLKù lieân
quan (TVLKù beân caïnh vieäc thöïc hieän caùc thuû tuïc taát toaùn TK taïi Trung
taâm GDCK, phaûi coù traùch nhieäm chuyeån giao hoà sô cuûa caùc caù nhaân/toå
chöùc ñaàu tö môû TK taïi mình cho Hieäp hoäi ñeå vieäc ñeàn buø ñöôïc coâng
baèng hôn). Tyû leä ñeàn buø toái ña laø 70% tính treân giaù trò thieät haïi cuûa NÑT,
30% coøn laïi ñöôïc xem laø chi phí cho RR maø NÑT phaûi gaùnh chòu khi
kinh doanh CK, ñoàng thôøi Hieäp hoäi duøng ñeå trang traûi caùc khoaûn chi phí
phaùt sinh trong quùa trình thöïc hieän coâng vieäc cuûa mình;
− Hieäp hoäi phaûi cöû ngöôøi tham gia vaøo Toå quaûn lyù, thanh lyù taøi saûn cuûa
TVLKù. Ñaïi dieän naøy cuõng coù quyeàn tham gia Hoäi nghò chuû nôï. Tröôøng
hôïp Thaåm phaùn quyeát ñònh phuïc hoài hoaït ñoäng kinh doanh cuûa TVLKù
thì Hieäp hoäi coù quyeàn cöû ñaïi dieän cuûa mình tham gia vaøo quùa trình phuïc
hoài naøy (toái ña laø 3 naêm theo luaät ñònh). Vieäc cöû ngöôøi phaûi ñöôïc quy
ñònh cuï theå trong luaät nhaèm cho pheùp theo doõi vaø kieåm tra moät caùch
trieät ñeå;
64
− Vaøo ngaøy nhö ñaõ thoâng baùo, NÑT ñeán nhaän tieàn ñeàn buø. Tröôùc tieân
Hieäp hoäi seõ trích töø phaàn ñoùng goùp cuûa TVLKù coù lieân quan, neáu vaãn
khoâng ñuû seõ duøng tieáp phaàn cuûa caùc TVLKù khaùc theo tyû leä ñoùng goùp.
Coâng thöùc nhö sau:
Soá tieàn ñoùng goùp vaøo Hieäp hoäi cuûa TVLK X Soá tieàn
trích cuûa
TVLK X
= Toång soá ñoùng goùp vaøo Hieäp hoäi cuûa taát caû
caùc TVLK
x
Toång
soá tieàn
trích
− Khi tieán haønh phaân chia taøi saûn TVLKù trong thuû tuïc phaù saûn, soá tieàn
maø Hieäp hoäi ñaõ öùng ra tröôùc ñeå ñeàn buø thieät haïi cho NÑT ñöôïc xeáp chæ
sau caùc khoaûn TT nhö phí phaù saûn, caùc khoaûn thueá (rieâng caùc khoaûn
nôï coù baûo ñaûm ñaõ ñöôïc baûo ñaûm TT bôûi chính caùc taøi saûn duøng ñeå baûo
ñaûm cho khoaûn nôï ñoù). Do ñoù, trình töï TT nôï kieán nghò trong vieäc tieán
haønh giaûi theå/phaù saûn ñöôïc kieán nghò nhö sau:
(i) Phí phaù saûn;
(ii) caùc khoaûn nôï löông, trôï caáp thoâi vieäc, baûo hieåm xaõ hoäi;
(iii) khoaûn maø Hieäp hoäi ñaõ öùng ra tröôùc ñeå ñeàn buø cho NÑT;
(iv) caùc khoaûn nôï khoâng coù baûo ñaûm khaùc;
− Neáu soá tieàn nhaän ñöôïc töø khoaûn thanh lyù TVLKù khoâng ñuû ñeå buø ñaép
soá maø Hieäp hoäi ñaõ boû ra, Hieäp hoäi phaûi tieán haønh hoïp caùc TV cuûa mình
ñeå thoâng baùo veà vieäc chia seû thieät haïi. Khoaûn chia seû naøy seõ ñöôïc tröø
vaøo soá tieàn ñoùng goùp haøng naêm cuûa TV trong naêm sau;
− Sau khi ñaõ ñeàn buø xong cho NÑT, Hieäp hoäi phaûi thoâng baùo vaên baûn
cho Uyû ban CK nhaø nöôùc tieán trình thöïc hieän, soá tieàn ñaõ ñeàn buø, soá
65
NÑT ñaõ nhaän ñeàn buø, soá tieàn maø TVLKù ñaõ TT laïi cho Hieäp hoäi, soá tieàn
maø caùc TV trong Hieäp hoäi ñaõ chia seû (neáu coù).
2. Kieán nghò caáp Trung taâm GDCK(TTGDCK):
Treân cô sôû khung phaùp lyù do UBCKNN ban haønh, TTGDCK seõ thieát
keá caùc quy trình lieân quan ñeán caùc moâ hình neâu treân. Sau ñaây, taùc giaû
ñeà taøi xin ñeà xuaát moät soá nguyeân taéc trong vieäc xaây döïng caùc quy trình
naøy nhö sau:
2.1 Moâ hình vay vaø cho vay CK:
− Veà chuû theå tham gia:
GD vay vaø cho vay CK thöïc hieän treân TTCK Vieät Nam seõ coù caùc chuû
theå sau ñaây:
• Trung taâm TT: laø toå chöùc quaûn lyù vaø vaän haønh heä thoáng ñaêng kyù,
TTBTø vaø LKù CK. Hieän taïi, Trung taâm GDCK TP.HCM vaø trong töông lai
laø Trung taâm LKù ñaûm nhieäm chöùc naêng naøy thoâng qua vieäc haïch toaùn,
chuyeån khoaûn CK vay, taøi saûn ñaûm baûo, thöïc hieän TT cho caùc TV cuûa
mình;
• Beân vay vaø beân cho vay: laø caùc nhaø ñaàu tö caù nhaân vaø caùc nhaø ñaàu
tö coù toå chöùc;
• Beân ñoái taùc trung gian: laø caùc TV LKù ñöôïc UBCKNN caáp pheùp hoaït
ñoäng vay vaø cho vay CK. Caùc ñoái taùc trung gian ñaõ ñöôïc caáp pheùp ñeàu
coù theå cung caáp dòch vuï döôùi vai troø laø ñoái taùc trung gian ñaïi dieän hoaëc
ñoái taùc trung gian ñöôïc uyû quyeàn hoaøn toaøn trong GD vay vaø cho vay
CK.
− Veà caùc loaïi CK tham gia vaøo moâ hình:
66
Ñeå baûo ñaûm chaát löôïng nguoàn cung CK cho vay, taêng ñoä an toaøn
cho moâ hình cuõng nhö söï oån ñònh cuûa hoaït ñoäng GD treân thò tröôøng, caùc
CK tham gia vaøo hoaït ñoäng vay vaø cho vay chæ giôùi haïn trong caùc CK
ñang nieâm yeát treân Trung taâm GDCK maø ñaõ ñöôïc LKù vaøo heä thoáng LKù
vaø khoâng thuoäc dieän bò caám chuyeån nhöôïng hay haïn cheá chuyeån
nhöôïng
− Veà taøi saûn baûo ñaûm – Tyû leä baûo ñaûm – Ñònh giaù trò taøi saûn baûo ñaûm:
Taøi saûn baûo ñaûm laø nhöõng CK quy ñònh nhö treân, rieâng ñoái vôùi traùi
phieáu thì thôøi gian ñaùo haïn toái thieåu phaûi daøi hôn 1 thaùng so vôùi thôøi haïn
GD vay vaø cho vay CK. Beân cho vay coù quyeàn löïa choïn loaïi taøi saûn baûo
ñaûm trong soá nhöõng taøi saûn baûo ñaûm ñöôïc quy ñònh;
Tyû leä taøi saûn baûo ñaûm thöôøng do beân cho vay vaø beân vay ñaøm phaùn
vôùi nhau. Tyû leä naøy phaûn aùnh söï ñaùnh giaù veà möùc ñoä tín nhieäm cuûa caùc
beân vôùi nhau vaø thöôøng dao ñoäng töø 100-130% giaù trò CK vay. Coâng
thöùc xaùc ñònh tyû leä nhö sau:
Toång giaù trò taøi saûn baûo ñaûm-Toång giaù trò CK vay
Toång giaù trò CK vay
X 100
Taøi saûn baûo ñaûm phaûi luoân ñöôïc duy trì ôû möù
Các file đính kèm theo tài liệu này:
- 42771.pdf