Đề tài Thực trạng hoạt động của các quỹ đầu tư mạo hiểm tại Việt Nam

1 MUÏC LUÏC MUÏC LUÏC .............................................................................................. 1 DANH MUÏC CAÙC TÖØ VIEÁT TAÉT ......................................................... 5 DANH MUÏC CAÙC BAÛNG VAØ HÌNH..................................................... 6 MÔÛ ÑAÀU ................................................................................................ 7 1. Tính caáp thieát vaø yù nghóa cuûa ñeà taøi .........................................................7 2. Tình hình nghieân cöùu ñeà taøi trong vaø ngoaøi nöôùc .....................................9 3. Muïc ñích vaø nhieäm vuï nghieân cöùu ...........................................................9 4. Ñoái töôïng vaø phaïm vi nghieân cöùu.............................................................10 5. Phöông phaùp nghieân cöùu...........................................................................10 6. Nhöõng ñoùng goùp môùi cuûa luaän vaên...........................................................11 7. Keát caáu luaän vaên .......................................................................................11 CHÖÔNG 1: TOÅNG QUAN VEÀ QUYÕ ÑAÀU TÖ MAÏO HIEÅM ............ 12 1. NHÖÕNG VAÁN ÑEÀ CÔ BAÛN VEÀ QUYÕ ÑAÀU TÖ MAÏO HIEÅM.................12 1.1. Khaùi nieäm veà quyõ ñaàu tö maïo hieåm....................................................12 1.2. Ruûi ro vaø quyeát ñònh taøi trôï ................................................................14 1.3. Moâ hình toå chöùc hoaït ñoäng cuûa quyõ ñaàu tö maïo hieåm. .......................17 1.3.1. Caùc ñoái töôïng tham gia .............................................................17 1.3.2. Moâ hình toå chöùc ........................................................................18 1.3.3. Quy trình hoaït ñoäng .................................................................20 2. VAI TROØ QUYÕ ÑAÀU TÖ MAÏO HIEÅM COÂNG NGHEÄ CAO...................22 2.1. Khaùi nieäm veà coâng ngheä cao...............................................................22 2.2. Vai troø cuûa voán maïo hieåm trong vieäc phaùt trieån coâng ngheä cao. .......24 2.2.1. Hoã trôï vaø öôm taïo doanh nghieäp. ............................................24 2.2.2. Thuùc ñaåy ñoåi môùi khoa hoïc coâng ngheä.....................................26 2.2.3. Thuùc ñaåy phaùt trieån kinh teá.......................................................27 2.2.4. Thuùc ñaåy phaùt trieån thò tröôøng chöùng khoaùn.............................28 2 3. QUAÙ TRÌNH PHAÙT TRIEÅN QUYÕ ÑAÀU TÖ MAÏO HIEÅM TAÏI MOÄT SOÁ NÖÔÙC VAØ BAØI HOÏC KINH NGHIEÄM ÑOÁI VÔÙI VIEÄT NAM................29 3.1. Voán maïo hieåm taïi moät soá nöôùc.........................................................29 3.1.1. Taïi Myõ....................................................................................29 3.1.2. Taïi Nhaät Baûn ..........................................................................32 3.1.3. Taïi Singapore .........................................................................32 3.1.4. Taïi Aán Ñoä...............................................................................33 3.1.5. Taïi Ñaøi Loan ..........................................................................33 3.1.6. Taïi Trung Quoác ......................................................................34 3.1.7. Taïi Thaùi Lan...........................................................................35 3.1.8. Taïi Malaysia...........................................................................35 3.2. Baøi hoïc kinh nghieäm ñoái vôùi Vieät Nam............................................35 KEÁT LUAÄN CHÖÔNG 1 ..................................................................................36 CHÖÔNG 2: THÖÏC TRAÏNG HOAÏT ÑOÄNG CUÛA CAÙC QUYÕ ÑAÀU TÖ MAÏO HIEÅM TAÏI VIEÄT NAM ....................................................................38 1. HOAÏT ÑOÄNG CUÛA CAÙC QUYÕ ÑAÀU TÖ MAÏO HIEÅM TAÏI VIEÄT NAM.38 1.1. Huy ñoäng voán....................................................................................38 1.2. Söû duïng voán .....................................................................................41 2. NHÖÕNG THUAÄN LÔÏI VAØ KHOÙ KHAÊN CUÛA CAÙC QUYÕ ÑAÀU TÖ MAÏO HIEÅM...........................................................................................................48 2.1. Nhöõng thuaän lôïi ................................................................................48 2.2. Nhöõng khoù khaên................................................................................48 3. SÖÏ CAÀN THIEÁT THAØNH LAÄP QUYÕ ÑAÀU TÖ MAÏO HIEÅM COÂNG NGHEÄ CAO.............................................................................................................56 3.1. Hoaït ñoäng coâng ngheä cao taïi Vieät Nam ...........................................56 3.1.1. Ñònh höôùng phaùt trieån coâng ngheä cao ...................................56 3.1.2. Thöïc traïng trieån khai hoaït ñoäng coâng ngheä cao taïi VieätNam 56 3.2. Söï caàn thieát thaønh laäp quyõ ñaàu tö maïo hieåm coâng ngheä cao taïi Vieät Nam...................................................................................................59 3 KEÁT LUAÄN CHÖÔNG 2 ..................................................................................61 CHÖÔNG 3: THAØNH LAÄP VAØ PHAÙT TRIEÅN QUYÕ ÑAÀU TÖ MAÏO HIEÅM COÂNG NGHEÄ CAO ÔÛ VIEÄT NAM .......................................... 66 1. MO HÌNH TOÅ CHÖÙC, HOAÏT ÑOÄNG QUYÕ ÑAÀU TÖ MAÏO HIEÅM COÂNG NGHEÄ CAO TAÏI VIEÄT NAM. ....................................................................62 1.1. Moâ hình toå chöùc ..................................................................................62 1.2. Muïc tieâu ñaàu tö ...................................................................................64 1.3. Voán huy ñoäng vaø chöùng chæ quyõ phaùt haønh . .......................................64 1.4. Lónh vöïc ñaàu tö vaø cô caáu voán ............................................................64 1.5. Quy trình hoaït ñoäng .............................................................................65 1.6. Loä trình phaùt trieån ...............................................................................67 2. CAÙC GIAÛI PHAÙP THUÙC ÑAÅY SÖÏ HÌNH THAØNH VAØ PHAÙT TRIEÅN QUYÕ ÑAÀU TÖ MAÏO HIEÅM COÂNG NGHEÄ CAO.....................................69 2.1. Nguoàn nhaân löïc vaø caùc doanh nghieäp coâng ngheä cao .........................69 2.1.1. Nguoàn nhaân löïc .....................................................................69 2.1.2. Caùc doanh nghieäp .....................................................................70 2.2. Moâi tröôøng ñaàu tö cuûa laõnh vöïc coâng ngheä cao .................................70 2.3. Thò tröôøng taøi chính..............................................................................72 2.4. Haønh lang phaùp lyù................................................................................73 KEÁT LUAÄN CHÖÔNG 3 ..................................................................................75 ÑEÀ XUAÁT CHO NHÖÕNG NGHIEÂN CÖÙU TIEÁP THEO...................................75 KEÁT LUAÄN ............................................................................................ 77 DANH MUÏC TAØI LIEÄU THAM KHAÛO...........................................................79 CAÙC PHUÏ LUÏC.............................................................................................. 81 4 DANH MUÏC CAÙC TÖØ VIEÁT TAÉT CNC Coâng ngheä cao KCX Khu cheá xuaát KCN Khu coâng nghieäp CPH Coå phaàn hoaù KHCN Khoa hoïc coâng ngheä P/E Price/Earning – Boäi soá giaù/Thu nhaäp EPS Earnings Per Share – Thu nhaäp treân moãi coå phaàn PFC International Finance Corporation – Coâng ty taøi chính quoác teá HÑQT Hoäi ñoàng quaûn trò IPO Initial Public Offering Phaùt haønh coå phieáu laàn ñaàu ra coâng chuùng ASEAN Association of South East Asia Nations Hieäp hoäi caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ ODA Voán hoã trôï phaùt trieån chính thöùc FDI Foreign Direct Investment – Voán ñaàu tö tröïc tieáp nöôùc ngoaøi WTO Eorld Trade Organasation – Toå chöùc thöông maïi theá giôùi GDP Gross Domestic Product – Toång saûn löôïng quoác noäi R&D Research and Development – Nghieân cöùu vaø phaùt trieån DNNN Doanh nghieäp nhaø nöôùc 5 DANH MUÏC CAÙC BAÛNG VAØ HÌNH Hình 1: Toå chöùc ñaàu tö maïo hieåm theo moâ hình coâng ty hôïp danh Hình 2: Voán ñaàu tö maïo hieåm giai ñoaïn 1991-2002. Hình 3: Moâ hình quyõ ñaàu tö maïo hieåm coâng ngheä cao. Hình 4: Cô caáu voán ñaàu tö cuûa quyõ ñaàu tö maïo hieåm coâng ngheä cao Baûng 1: Voán ñaàu tö maïo hieåm cuûa caùc quyõ ñaàu tö maïo hieåm vaøo Vieät Nam ñeán cuoái 1990 Baûng 2: Danh saùch caùc nhaø ñaàu tö maïo hieåm taïi Vieät Nam Baûng 3: Danh saùch caùc nhaø ñaàu tö maïo hieåm taïi Singapore Baûng 4: Danh saùch caùc nhaø ñaàu tö maïo hieåm quoác teá Baûng 5: Xeáp haïng naêng löïc caïnh tranh quoác gia naêm 2004 Baûng 6: Tyû leä doanh nghieäp moät soá nöôùc Asean phaân tích theo tieâu chuaån coâng ngheä cuûa UNIDO. Baûng 7: Moät soá chæ soá so saùch veà ñaàu tö cho R&D cuûa Vieät Nam vaø caùc nöôùc trong khu vöïc Chaâu AÙ 6 MÔÛ ÑAÀU 1. Tính caáp thieát vaø yù nghóa cuûa ñeà taøi Nghò quyeát Trung öông 2 Khoaù VIII ñaõ vaïch ra nhöõng ñònh höôùng chieán löôïc lôùn cho khoa hoïc coâng ngheä nöôùc ta ñeán naêm 2020. Trong ñoù xaùc ñònh nhöõng muïc tieâu vaø nhieäm vuï quan troïng nhaát cho toaøn ngaønh khoa hoïc vaø coâng ngheä cuõng nhö moät soá lónh vöïc quan troïng. Ñaây laø böôùc keá thöøa vaø phaùt trieån caùc nhieäm vuï trong caùc giai ñoaïn caùch maïng tröôùc ñaây xung quanh vieäc giöõ vöõng ñònh höôùng xaõ hoäi chuû nghóa, naâng cao trình ñoä coâng ngheä cuûa saûn xuaát vaø naâng cao naêng löïc noäi sinh veà khoa hoïc coâng ngheä. Muïc tieâu bao quaùt chung cuûa ñònh höùông laø laøm sao ñeå nöôùc ta trôû thaønh moät nöôùc coâng nghieäp vaøo naêm 2020, khoa hoïc vaø coâng ngheä vöøa laø coâng cuï, vöøa laø tieàn ñeà cho coâng cuoäc coâng nghieäp hoaù vaø hieän ñaïi hoùa. Do ñoù caàn chuaån bò caùc ñieàu kieän caàn thieát ñeå chuyeån neàn kinh teá nöôùc ta töø neàn kinh teá coâng nghieäp sang neàn kinh teá tri thöùc (Döï kieán caùc nöôùc coâng nghieäp phaùt trieån hieän nay seõ tieán vaøo neàn kinh teá tri thöùc vaøo naêm 2030). Do ñoù, ngay töø baây giôø, vieäc phaùt trieån coâng ngheä cao taïi nöôùc ta ñang laø vaán ñeà caáp baùch vaø ñaõ ñöôïc theå hieän qua nghò quyeát soá 07/2000/NQ-CP ngaøy 5/6/2000 veà xaây döïng vaø phaùt trieån coâng ngheä cao giai ñoaïn 2000 – 2005. Coù theå khaúng ñònh chieán löôïc phaùt trieån coâng ngheä cao trong neàn kinh teá thò tröôøng vaø hoäi nhaäp ñöôïc thöïc hieän thoâng qua caùc doanh nghieäp coâng ngheä cao ñeå phaùt trieån vaø thöïc hieän caùc yù töôûng. Ba ñieàu kieän cô baûn ñeå moät doanh nghieäp trieån khai thaønh coâng laø thôøi cô, yù töôûng môùi vaø taøi chính. Tuy nhieân, khoâng nhö nhöõng ngaønh saûn xuaát kinh doanh khaùc khaù thuaän lôïi trong vieäc huy ñoäng voán kinh doanh (voán ñaàu tö vaø voán löu ñoäng), caùc doanh nghieäp coâng ngheä cao raát khoù ñöôïc caùc toå chöùc tín duïng taøi trôï thoâng qua caùc phöông thöùc cho vay thoâng thöôøng, vaø ñieàu naøy laøm haïn cheá khaû naêng thaønh laäp vaø phaùt trieån cuûa caùc doanh nghieäp coâng ngheä cao. Hieän nay vaán ñeà nguoàn taøi chính cho caùc doanh nghieäp coâng ngheä cao laø moät vaán ñeà raát böùc xuùc, thoâng thöôøng chæ nhöõng doanh nghieäp naøo coù taøi saûn theá chaáp môùi coù theå ñöôïc ngaân haøng cho vay, coøn nhöõng doanh nghieäp maëc duø coù döï aùn toát coù khaû naêng sinh lôïi cao nhöng khoâng coù taøi saûn theá chaáp raát khoù nhaän ñöôïc söï taøi trôï cuûa ngaân haøng. 7 Qua caùc tìm hieåu vaø phaân tích ôû phaàn treân, caùc khoù khaên cuûa doanh nghieäp coäng ngheä cao Vieät Nam khi tieáp caän caùc nguoàn voán tín duïng cuûa caùc Ngaân haøng cuõng laø nhöõng khoù khaên cuûa caùc doanh nghieäp coâng ngheä cao ôû caùc nöôùc phaùt trieån. Thöïc teá cho thaáy nguoàn löïc taøi chính chuû yeáu cung caáp cho caùc coâng ty coâng ngheä cao trong giai ñoaïn khôûi söï vaø tieàn phaùt trieån phaûi laø nguoàn voán ñaàu tö töø caùc toå chöùc vaø caù nhaân ñi tìm loaïi hình ñaàu tö coù khaû naêng sinh lôïi cao vaø chaáp nhaän moät möùc ñoä ruûi ro nhaát ñònh. Theo kinh nghieäm nhieàu quoác gia coù caùc doanh nghieäp coâng ngheä cao phaùt trieån maïnh, ñeå phaùt trieån ngaønh coâng ngheä cao ñoøi hoûi moät nguoàn voán ñaàu tö raát lôùn trong ñoù nguoàn voán cuûa Nhaø nöôùc chæ ñaùp öùng ñöôïc moät phaàn, phaàn coøn laïi caàn phaûi huy ñoäng roäng raõi töø caùc nhaø ñaàu tö vaø taát nhieân, nöôùc ta cuõng khoâng ñi ra ngoaøi xu höôùng ñoù. Ñeå huy ñoäng nguoàn voán roäng raõi trong xaõ hoäi ñaàu tö vaøo coâng ngheä cao, hình thöùc huy ñoäng chuû yeáu ñöôïc caùc nöôùc aùp duïng laø voán ñaàu tö maïo hieåm hay coøn goïi laø voán maïo hieåm (Venture Capital). Baûn chaát voán ñaàu tö maïo hieåm phuø hôïp vôùi nhu caàu ñaàu tö vaøo doanh nghieäp coâng ngheä cao do caùc yeáu toá sau: - Khaùc vôùi caùc khoaûn ñaàu tö thoâng thöôøng vaøo nhöõng ngaønh kinh teá khaùc, thoâng qua ñaàu tö vaøo coâng ngheä cao, muïc tieâu cuûa voán maïo hieåm laø tìm kieám khoaûn thu nhaäp cao hôn möùc trung bình so vôùi caùc lónh vöïc ñaàu tö khaùc. Khoaûn thu nhaäp naøy thöôøng ñaït ñöôïc sau khi chuùng ñöôïc baùn treân thò tröôøng chöùng khoaùn. - Ñoái töôïng tieáp nhaän voán maïo hieåm haàu heát laø caùc doanh nghieäp coâng ngheä cao ñang trong giai ñoaïn ñaàu cuûa quaù trình hình thaønh vaø saûn xuaát saûn phaåm, môû roäng naêng löïc saûn xuaát vaø cung öùng dòch vuï phaàn meàm. Vieäc ñaàu tö trong giai ñoaïn phoâi thai chaéc chaén seõ chöùa ñöïng nhieàu ruûi ro. Vì nhöõng phaàn meàm vaø dòch vuï trieån khai seõ toán nhieàu coâng söùc nghieân cöùu thöïc hieän vaø tieáp thò nhöng chöa chaéc ñöôïc ngöôøi tieâu duøng chaáp nhaän. Nhöõng Coâng ty môùi thaønh laäp vôùi nhöõng yù töôûng coâng ngheä coù tính ñoät phaù ñoù raát caàn ñeán nguoàn voán khôûi ñaàu coù tính maïo hieåm nhö theá. - Voán ñaàu tö maïo hieåm (venture capital) ñöôïc hình thaønh chuû yeáu laø ñeå cung caáp nguoàn löïc taøi chính cho caùc coâng ty coâng ngheä cao, - Caùc doanh nghieäp coâng ngheä cao trong quaù trình hình thaønh vaø phaùt trieån seõ tieáp caän voán taøi trôï chuû yeáu töø caùc coâng ty hoaëc quyõ ñaàu tö maïo hieåm. 8 - Thöïc tieãn cuûa nhieàu quoác gia coù doanh nghieäp coâng ngheä cao phaùt trieån ñeàu phaùt trieån maïnh loaïi hình quyõ ñaàu tö. Moái quan heä giöõa voán ñaàu tö maïo hieåm (veture capital) vaø doanh nghieäp coâng ngheä cao laø moái quan heä bieän chöùng khoâng theå taùch rôøi trong neàn kinh teá thò tröôøng. Töø thöïc teá treân, vieäc hình thaønh moät ñònh cheá ñaëc thuø nhö Quyõ ñaàu tö maïo hieåm nhaèm huy ñoäng voán ñeå ñaàu tö cho caùc döï aùn öôm taïo doanh nghieäp vaø phaùt trieån coâng ngheä cao laø ñieàu heát söùc caàn thieát. 2. Tình hình nghieân cöùu ñeà taøi trong vaø ngoaøi nöôùc Quyõ ñaàu tö maïo hieåm ñaõ xuaát hieän khaù laâu treân theá giôùi döôùi nhieàu hình thöùc khaùc nhau. Loaïi hình ñònh cheá taøi chính naøy ñöôïc caùc nhaø khoa hoïc kinh teá nghieân cöùu vaø öùng duïng trong nhieàu laõnh vöïc vôùi nhöõng noäi dung ña daïng vaø phong phuù. Tuy nhieân quyõ ñaàu tö maïo hieåm coâng ngheä cao vaãn laø moät ñeà taøi môùi meû taïi Vieät Nam neân caùc nghieân cöùu vaø ñeà xuaát thaønh laäp quyõ ñaàu tö maïo hieåm cho ngaønh coâng ngheä cao gaàn nhö chöa coù maø chæ coù nhöõng nghieân cöùu veà quyõ ñaàu tö maïo hieåm noùi chung. Naêm 1997, Bear Sterns coù ñeà taøi “Toång quan veà caùc quyõ ñaàu tö ôû Vieät Nam”, naêm 1998 Adam Sack vaø John McKenzie thuoäc chöông trình Phaùt trieån kinh teá tö nhaân coù nghieân cöùu “Thaønh laäp quyõ ñaàu tö maïo hieåm ôû Vieät Nam – moät nghieân cöùu sô boä”. Naêm 2003, Sôû Khoa hoïc coâng ngheä Thaønh phoá Hoà Chí Minh coù ñeà aùn “Tìm hieåu quyõ ñaàu tö maïo hieåm vaø tình hình hoaït ñoäng cuûa caùc quyõ ñaàu tö maïo hieåm taïi Vieät Nam”. Ngoaøi ra coøn coù luaän vaên thaïc syõ cuûa Nguyeãn Xuaân Tieán: “Moät soá giaûi phaùp phaùt trieån thò tröôøng voán maïo hieåm taïi Vieät Nam” luaän vaên thaïc syõ cuûa Nguyeãn Nhö Aùnh “Huy ñoäng vaø môû roäng quy moâ voán noäi ñòa cho quaù trình phaùt trieån kinh teá Vieät Nam” luaän vaên thaïc syõ cuûa Phan Ñöùc Thieän “Giaûi phaùp nhaèm khuyeán khích voán ñaàu tö maïo hieåm vaøo quaù trình ñoåi môùi coâng ngheä taïi Vieät Nam”. Tuy nhieân caùc nghieân cöùu noùi treân chæ döøng laïi ôû maët lyù luaän giaûi phaùp khuyeán khích voán ñaàu tö maïo hieåm noùi chung, chöa coù söï chuyeân sau vaøo moät soá ngaønh muõi nhoïn, coù tính chaát ñaëc thuø maïo hieåm vaø mang laïi lôïi nhuaän cao. 3. Muïc ñích vaø nhieäm vuï nghieân cöùu Treân cô sôû nghieân cöùu veà ñaëc ñieåm, moâ hình toå chöùc vaø hoaït ñoäng cuûa caùc loaïi hình quyõ ñaàu tö maïo hieåm trong thôøi gian qua taïi Vieät Nam vaø moät soá nöôùc 9 treân theá giôùi, ñeà taøi seõ ñeà xuaát moâ hình toå chöùc vaø hoaït ñoäng cuûa Quyõ ñaàu tö maïo hieåm coâng ngheä cao phuø hôïp vôùi ñieàu kieän kinh teá cuûa Vieät Nam, ñoàng thôøi ñeà xuaát moät soá giaûi phaùp huy ñoäng voán, caùc thuû tuïc phaùp lyù vaø chính saùch caàn thieát nhaèm hoaøn thieän vaø hoã trôï cho quyõ ñaàu tö maïo hieåm coâng ngheä cao sôùm ñöôïc hình thaønh taïi Vieät Nam. 4. Ñoái töôïng vaø phaïm vi nghieân cöùu Quyõ ñaàu tö maïo hieåm hieän coøn raát môùi taïi Vieät Nam maø ñaëc bieät trong hoaït ñoäng nghieân cöùu trieån khai coâng ngheä cao. Ñoái töôïng nghieân cöùu chuû yeáu xoay quanh vaán ñeà moâ hình toå chöùc hoaït ñoäng vaø giaûi phaùp phaùt trieån Quyõ ñaàu tö maïo hieåm nhaèm phaùt trieån coâng ngheä cao taïi Vieät Nam. Phaïm vi nghieân cöùu ñöôïc thöïc hieän treân ñòa baøn caû nöôùc cuûa voán maïo hieåm cho laõnh vöïc coâng ngheä cao taïi Vieät Nam töø tröôùc ñeán nay. 5. Phöông phaùp nghieân cöùu Phöông phaùp nghieân cöùu chính trong luaän vaên laø “Phöông phaùp nghieân cöùu döõ lieäu thöù caáp”, ñaây laø phöông phaùp söû duïng moät soá döõ lieäu ñaõ thu thaäp ñöôïc, döõ lieäu saün coù cuûa nhöõng muïc ñích khaùc ñeå phaân tích vaø giaûi quyeát vaán ñeà maø chuùng ta quan taâm. Vôùi ñeà taøi nghieân cöùu naøy, döõ lieäu ñöôïc thu thaäp töø Ban quaûn lyù Khu coâng ngheä cao Tp. HCM vaø döõ lieäu ngoaïi vi nhö: Nguoàn saùch baùo: Saùch baùo, taïp chí trong thö vieän; Nguoàn töø chính phuû: Cuïc thoáng keâ, Boä keá hoaïch ñaàu tö; Nguoàn töø caùc toå chöùc vaø hieäp hoäi: Döï aùn phaùt trieån Soâng Mekong (MPDF), ngaân haøng theá giôùi (World Bank), Quyõ tieàn teä quoác teá (IMF), Ngaân haøng phaùt trieån Chaâu AÙ (ADB), Phoøng thöông maïi vaø coâng nghieäp (VCCI)…; Nguoàn töø phöông tieän truyeàn thoâng: chuû yeáu töø internet. Beân caïnh ñoù coøn söû duïng phöông phaùp thoáng keâ lòch söû vaø toång hôïp ñeå ñaùnh giaù tình hình hoaït ñoäng cuûa Quyõ ñaàu tö maïo hieåm trong thôøi gian qua. 6. Nhöõng ñoùng goùp môùi cuûa luaän vaên. Treân cô sôû nghieân cöùu moät caùch nghieâm tuùc nhöõng vaán ñeà khoa hoïc cuûa Quyõ ñaàu tö maïo hieåm, luaän vaên ñoùng goùp moät soá luaän ñieåm môùi veà maët lyù thuyeát vaø thöïc tieãn nhö sau: 10 - Nghieân cöùu vaø trieån khai coâng ngheä cao laø vaán ñeà then choát cuûa phaùt trieån khoa hoïc coâng ngheä. Tuy nhieân raát khoù khaên trong vieäc taøi trôï voán ñeå trieån khai caùc yù töôûng saùng taïo coù tính thieát thöïc vaø öôm taïo caùc doanh nghieäp coâng ngheä cao, moâ hình quyõ ñaàu tö maïo hieåm coâng ngheä cao seõ giaûi quyeát ñöôïc vaán ñeà veà voán öu tieân phaùt trieån coâng ngheä cao. - Thaønh laäp Quyõ ñaàu tö maïo hieåm cho ngaønh coâng ngheä cao vaø moâ hình hoaït ñoäng cuûa noù vaø caùc giaûi phaùp ñeå thuùc ñaåy phaùt trieån voán maïo hieåm cho ngaønh coâng ngheä cao taïi Vieät Nam. 7. Keát caáu luaän vaên Ngoaøi phaàn môû ñaàu, keát luaän, caùc baûng bieåu, danh muïc taøi lieäu tham khaûo, noäi dung chính cuûa luaän vaên goàm coù 3 chöông: - Chöông 1: Toång quan veà quyõ ñaàu tö maïo hieåm . - Chöông 2: Thöïc traïng hoaït ñoäng cuûa caùc quyõ ñaàu tö maïo hieåm taïi Vieät Nam. - Chöông 3: Moâ hình hoaït ñoäng vaø giaûi phaùp phaùt trieån quyõ ñaàu tö maïo hieåm coâng ngheä cao ôû Vieät Nam. 11 CHÖÔNG 1: TOÅNG QUAN VEÀ QUYÕ ÑAÀU TÖ MAÏO HIEÅM 1. NHÖÕNG VAÁN ÑEÀ CÔ BAÛN VEÀ QUYÕ ÑAÀU TÖ MAÏO HIEÅM 1.1. Khaùi nieäm veà quyõ ñaàu tö maïo hieåm Quyõ ñaàu tö maïo hieåm laø moät ñònh cheá taøi chính trung gian chuyeân ñaàu tö vaøo caùc doanh nghieäp môùi khôûi söï nhaèm mong ñôïi moät söï gia taêng thu nhaäp cao hôn möùc bình quaân ñeå buø ñaép cho ruûi ro cuûa khoaûn ñaàu tö coù möùc ñoä ruûi ro cao hôn möùc bình quaân cuûa caùc khoaûn ñaàu tö. Thị trường vốn mạo hiểm được xem là chiếc nôi cho các ý tưởng khoa học và phát minh công nghệ, mang lại nguồn lợi nhuận thật ấn tượng và tạo ra những người khổng lồ trong nền kinh tế tri thức, đặc trưng bởi các lĩnh vực công nghệ cao. Do tính chất mới mẻ của loại hình vốn này mà nó chưa có một định nghĩa thống nhất. Có một định nghĩa về vốn mạo hiểm được chấp nhận rộng rãi là: Vốn mạo hiểm là khoản đầu tư do những tổ chức chuyên môn hoá thực hiện tới những hãng tăng trưởng cao, rủi ro cao và thường là có công nghệ cao đang cần vốn cổ phần để tài trợ cho phát triển sản phẩm hoặc tăng trưởng. Vốn mạo hiểm được cung cấp dưới nhiều hình thức khác nhau, trong đó điển hình nổi bật là việc tài trợ vốn thông qua các quỹ đầu tư mạo hiểm. Về bản chất, đó là một quỹ đầu tư nhưng mục tiêu hoạt động của họ là nhắm vào những dự án có độ rủi ro cao nhằm tìm kiếm những khoản lợi nhuận cao hơn mức thông thường. Tham gia vào quá trình này có 3 đối tượng chủ yếu: nhà đầu tư – người bỏ vốn nhưng không trực tiếp quyết định đầu tư; nhà tư bản mạo hiểm- người đứng ra huy động vốn, quản lý nó và trực tiếp quyết định nên đầu tư vào đâu nhằm mục đích sinh lợi tối đa; và còn lại chính là các đối tượng nhận đầu tư: những công ty trẻ, những dự án về sản phẩm dịch vụ công nghệ mới đầy tiềm năng … Theo nghÜa réng: Vèn m¹o hiÓm lμ nguån tμi chÝnh cung cÊp cho c¸c tæ chöc, ca nh©n döíi h×nh thøc vèn cæ phÇn hoÆc c¸c kho¶n ®Çu tö gÇn gièng nhö vèn cæ phÇn cã thêi h¹n trªn trung b×nh (3-5 n¨m). Môc tiªu ®Çu tö lμ t×m kiÕm ®öîc kho¶n thu nhËp vèn cao h¬n møc trung b×nh. Kho¶n thu nμy trë thμnh hiÖn thùc sau khi kho¶n ®Çu tö ®öîc b¸n cho mét nhμ kinh doanh chøng kho¸n hoÆc, nhö hiÖn töîng phæ biÕn h¬n ë c¸c nöíc ch©u ¸ lμ 12 b¸n cho c«ng chóng. Bªn c¹nh viÖc cung cÊp vèn, c¸c chuyªn gia qu¶n lý vèn m¹o hiÓm cßn tö vÊn, ë cÊp chiÕn löîc, höíng dÉn c¸c c«ng ty nhËn vèn ®Çu tö böíc sang giai ®o¹n t¨ng tröëng tiÕp theo vμ chuÈn bÞ s½n sμng ®Ó c«ng ty ®öîc chuyÓn giao cho c¸c cæ ®«ng kh¸c. Nh÷ng tö vÊn nμy lμ mét ®Æc ®iÓm quan träng vμ ®Æc thï cña vèn m¹o hiÓm. §Æc biÖt, c¸c nhμ ®Çu tö cã mét vÞ trÝ trong héi ®ång qu¶n trÞ cña c«ng ty nhËn vèn ®Çu tö . Tõ vÞ trÝ nμy vμ c¸c kinh nghiÖm thu ®öîc tõ c¸c c«ng ty kh¸c, c¸c chuyªn gia qu¶n lý vèn m¹o hiÓm cã thÓ t¸c ®éng tíi sù ph¸t triÓn cña c¸c c«ng ty nhËn vèn ®Çu tö. C¸c c«ng ty qu¶n lý vèn m¹o hiÓm kh¸c nhau ®Æt ra c¸c träng t©m kh¸c nhau vÒ møc ®é tham gia. Møc ®é tham gia cã thÓ lμ tèi thiÓu, thöêng g¾n liÒn víi mét sè cæ phÇn nhá, hoÆc tham gia c«ng viÖc thöêng nhËt, nhö ®ãng vai trß Chñ tÞch héi ®ång qu¶n trÞ, thöêng g¾n liÒn víi viÖc n¾m gi÷ ®a sè cæ phÇn. ThuËt ng÷ vèn m¹o hiÓm trong ®Þnh nghÜa nμy cã thÓ ®öîc sö dông cïng nghÜa víi thuËt ng÷ vèn cæ phÇn tö nh©n. Theo nghÜa hÑp: PhÇn thu hÑp cña ®Þnh nghÜa réng x¸c ®Þnh vèn m¹o hiÓm lμ c¸c kho¶n ®Çu tö vèn cæ phÇn tö nh©n trung h¹n vμo c¸c c«ng ty nhËn vèn chöa tröëng thμnh. Nãi c¸ch kh¸c, c«ng ty ®öîc ®Çu tö ®ang trong giai ®o¹n ®Çu cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn s¶n phÈm, ph¸t triÓn n¨ng lùc s¶n xuÊt hoÆc cung cÊp dÞch vô. V× c¸c c«ng ty ®ang trong giai ®o¹n nμy cã xu höíng cã lÞch sö ph¸t triÒn ng¾n h¬n vμ quy m« nhá h¬n so víi ®a sè c¸c kho¶n ®Çu tö nªu trong ®Þnh nghÜa réng, nªn rñi ro cã xu höíng cao h¬n. Vμ do vËy, c¸c chuyªn gia qu¶n lý vèn m¹o hiÓm sÏ t×m kiÕm c¸c kho¶n thu nhËp vèn tiÒm n¨ng cao h¬n. Sù kh¸c biÖt gi÷a hai ®Þnh nghÜa nμy lμ møc ®é tröëng thμnh cña c¸c c«ng ty nhËn vèn ®Çu tö . Kh«ng cã quy t¾c râ rμng nμo (ch»ng h¹n mét møc doanh sè Ên ®Þnh) ®Ó ph©n biÖt hai lo¹i c«ng 13 ty nμy. Thay vμo ®ã, ®Þnh nghÜa hÑp ®öîc xem lμ ®óng ë mét ®Çu d¶i thêi gian ®¸o h¹n cña mét kho¶n ®Çu tö cæ phÇn tö nh©n. ë c¸c thÞ tröêng cæ phÇn tö nh©n ®· ho¹t ®éng tèt nhö Mü vμ Anh, ngöêi cung cÊp vèn cã xu höíng tËp trung vμo ®Çu hoÆc cuèi d¶i thêi gian ®¸o h¹n. Tuy vËy, vÉn cã mét sè ngöêi cung cÊp vèn s½n sμng ®Çu tö tr¶i dμi trong d¶i nμy. Ti ViÖt Nam: C¶ hai ®Þnh nghÜa vÒ vèn m¹o hiÓm trong khi xem xÐt thÞ tröêng ViÖt Nam, c¸c kho¶n ®Çu tö vμo c¸c c«ng ty tö nh©n trong nöíc vμ c¸c c«ng ty míi thμnh lËp ®öîc xem lμ c¸c kho¶n ®Çu tö vèn m¹o hiÓm. C¸c kho¶n ®Çu tö vμo c¸c c«ng ty ®· cæ phÇn ho¸, c¸c c«ng ty thμnh viªn cña c¸c DNNN hoÆc c¸c c«ng ty liªn doanh víi c¸c ®èi t¸c nöíc ngoμi ®öîc xem lμ c¸c kho¶n ®Çu tö cæ phÇn tö nh©n. GÇn ®©y c¸c quü ®ang ho¹t ®éng ë ViÖt Nam ®· thùc hiÖn c¶ c¸c kho¶n ®Çu cæ phÇn tö nh©n vμ c¸c kho¶n ®Çu tö vèn m¹o hiÓm. C¸c quü nμy ®öîc xem lμ c¸c quü ®Çu tö h¶i ngo¹i. Moät soá ñaëc ñieåm cuûa quyõ ñaàu tö maïo hieåm §Çu t− m¹o hiÓm chÊp nhËn rñi ro (nh−ng khi thμnh c«ng th× cã lîi Ých lín), ®Ó tμi trî chñ yÕu cho vieäc khëi sù doanh nghiÖp míi hoÆc doanh nghiÖp ®ang ho¹t ®éng nh−ng cã tiÒm n¨ng t¨ng tr−ëng cao. §Çu t− m¹o hiÓm còng hç trî vÒ kü n¨ng vμ kinh nghiÖm qu¶n lý nh»m ®¶m b¶o tÝnh n¨ng ®éng vμ sù thμnh c«ng cña c¸c doanh nghiÖp ®−îc tμi trî. ViÖc ®Çu t− m¹o hiÓm ®−îc dùa trªn c¬ së nh÷ng ý t−ëng cã triÓn väng cña c¸ nh©n hoÆc tæ chøc nghiªn cøu khoa häc, ý t−ëng nμy mang tÝnh s¸ng t¹o, cã nhiÒu kh¶ n¨ng biÕn thμnh s¶n phÈm toát trong töông lai. ChÝnh ý t−ëng ®ã lμ vËt thÕ chÊp, mμ ®èi víi c¸c d¹ng ®Çu t− th«ng th−êng (c¸c ng©n hμng th−¬ng m¹i truyÒn thèng) th× kh«ng ®−îc chÊp nhËn. Nh÷ng ng−êi xin tμi trî nμy tuy t¸o b¹o, cã tÝnh ®æi míi cao, nh−ng thiÕu tiÒn thÕ chÊp, 14 thËm chÝ ch−a cã bÒ dμy thμnh tÝch kinh doanh vμ ch−a cã c¶ doanh thu ®Ó lμm tin. §©y còng lμ lý do ®Ó d¹ng ®Çu t− nμy cã tªn lμ m¹o hiÓm. §Çu t− m¹o hiÓm, nh− vËy chÝnh lμ ®Çu t− vμo con ng−êi, chñ yÕu vμo nh÷ng c¸ nh©n hoÆc tËp thÓ, cã kh¶ n¨ng dùa trªn tμi n¨ng vμ trÝ tuÖ ®Ó ®em l¹i thμnh c«ng. V× vËy ý t−ëng t¸o b¹o, n¨ng lùc s¸ng t¹o lμ nh÷ng ®iÒu kiÖn quan träng ®Ó nhμ doanh nghiÖp tiÕp nhËn ®−îc tμi trî tõ vèn m¹o hiÓm. Trong ®Çu t− m¹o hiÓm, nhμ tμi trî vèn (cã thÓ lμ c¸ nh©n hoÆc tæ chøc, ®−îc gäi chung lμ Nhμ ®Çu t−) ®−îc quyÒn chia sÎ lîi nhuËn víi ng−êi xin tμi trî. V× vËy ®Çu t− m¹o hiÓm cßn ®−îc coi lμ mét d¹ng ®Çu t− kh«n khÐo, ngoμi tμi trî kinh phÝ, nhμ ®Çu t− cßn th«ng qua mét hÖ thèng chuyªn m«n ®Ó gióp ng−êi xin tμi trî vÒ qu¶n lý, ®æi míi c«ng nghÖ, tiÕp thÞ, ph¸t triÓn nh©n lùc, vμ ho¹ch ®Þnh chiÕn l−îc kinh doanh. Nh− vËy thμnh c«ng hoÆc thÊt b¹i cña doanh nghiÖp ®Òu g¾n liÒn víi quyÒn lîi cña c¸c bªn (Nhμ ®Çu t−; Ng−êi xin tμi trî, vμ c¸c tæ chøc t− vÊn liªn quan). 1.2. Ruûi ro vaø quyeát ñònh taøi trôï Quyeát ñònh taøi trôï voán cho baát kyø doanh nghieäp naøo ñeàu ñöôïc caùc nhaø ñaàu tö xem xeùt ôû caùc goùc ñoä vaø yeáu toá khaùc nhau, moät trong nhöõng yeáu toá raát quan troïng ñoù laø ruûi ro maø doanh nghieäp ñoù phaûi ñoái phoù cho duø doanh nghieäp ñoù ñang ôû trong giai ñoaïn naøo cuûa chu kyø soáng: khôûi söï, taêng tröôûng, baûo hoaø vaø suy thoaùi. Ruûi ro laø moät tình huoáng trong kinh doanh maø taïi ñoù nhöõng söï coá toát ñeïp xaûy ra gaây thua loã, aûnh höôûng ñeán söï toài taïi cuûa doanh nghieäp. Doanh nghieäp thöôøng gaëp phaûi hai loaïi ruûi ro ñoù laø: ruûi ro kinh doanh vaø ruûi ro taøi chính. Ruûi ro kinh doanh laø ruûi ro tieàm aån trong baûn thaân doanh nghieäp. Noù gaén lieàn vôùi ñaëc ñieåm saûn xuaát kinh doanh cuûa doanh nghieäp theo töøng ngaønh ngheà. Nhöõng doanh nghieäp trong cuøng moät ngaønh thöôøng phaûi ñoái phoù vôùi nhöõng nhaân toá gaây ra ruûi ro töông töï nhau do hoï phaûi ñoái phoù vôùi nhöõng ñieàu kieän 15 kinh teá töông töï nhau. Ruûi ro kinh doanh ñöôïc hieåu nhö laø söï khoâng chaét chaén ôû hieän taïi veà möùc thu nhaäp vaø chi phí hoaït ñoäng ñaït ñöôïc trong töông lai. Chính ñeàu naøy ñaõ taïo neân ruûi ro vaø ñöôïc theå hieän baèng söï thieáu huït doanh thu haøng naêm töø vieäc baùn saûn phaåm ñuû ñeå thanh toaùn caùc ñònh phí trong saûn xuaât kinh doanh. Nhö vaäy, soá löôïng nhaân toá gaây ruûi ro cho doanh nghieäp laø voâ haïn do ruûi ro trong kinh doanh coù theå laø söï khoâng chaéc chaén veà möùc caàu ôû töông lai ñoái vôùi saûn phaåm do doanh nghieäp saûn xuaát ra, söï thay ñoåi trong giaù baùn, söï thay ñoåi trong caáu truùc chi phí, söï caïnh tranh, söï thay ñoåi trong tieán boä khoa hoïc kyõ thuaät, söï thay ñoåi veà tyû giaù hoái ñoaùi hay nhöõng thay ñoåi trong chính saùch ñieàu haønh kinh teá cuûa chính phuû… Vôùi nhöõng ñaëc ñieåm nhö theá, coù theå noùi ruûi ro kinh doanh laø moät loaïi ruûi ro maø doanh nghieäp khoâng theå trieät tieâu ñöôïc, doanh nghieäp chæ coù theå laøm giaûm bôùt loaïi ruûi ro naøy maø thoâi. Ruûi ro taøi chính laø loaïi ruûi ro gaén lieàn vôùi quyeát ñònh taøi trôï, gaén lieàn vôùi ngheä thuaät taïo döïng caáu truùc voán cho doanh nghieäp. Ruûi ro taøi chính xuaát phaùt töø caáu truùc voán coù söû duïng nôï vay do nôï vay daãn tôùi vieäc chi traû nhöõng khoaûn nôï coá ñònh, ñoù laø chí phí traû laõi vay. Möùc ñoä ruûi ro taøi chính cao hay thaáp xaûy ra cuøng vôùi möùc ñoä söû duïng nôï cuûa doanh nghieäp. Vì theá vieäc taùc ñoäng ñeå trieät tieâu loaïi ruûi ro naøy seõ ñöôïc thöïc hieän thoâng qua vieäc taøi trôï khoâng söû duïng nôï trong caáu truùc voán. Toùm laïi, giöõa hai loaïi ruûi ro maø doanh nghieäp phaûi ñoái phoù luoân coù moái töông quan nghòch bieán. Neáu doanh nghieäp ñang phaûi ñoái phoù vôùi ruûi ro kinh doanh ôû möùc ñoä cao thì chaéc chaén nhu caàu veà ruûi ro taøi chính phaûi ôû möùc thaáp vaø ngöôïc laïi. Moät xu höôùng phoå bieán ñaõ gaàn nhö trôû thaønh quy luaät ñoù laø nhöõng doanh nghieäp ñang gaëp phaûi ruûi ro kinh doanh cao thì coù khuynh höôùng suû duïng ít nôï vay hôn so vôùi caùc doanh nghieäp khaùc nhaèm giaûm thieåu ruûi ro taøi chính vaø ñaït ñöôïc oån ñònh trong ruûi ro toång theå. Vôùi nhöõng cô sôû laäp luaän nhö treân, chuùng ta coù theå deã daøng thaáy ñöôïc raèng: khi ñöa ra moät quyeát ñònh taøi trôï, khoâng nhöõng caùc nhaø ñaàu tö maø ngay baûn thaân caùc doanh nghieäp cuõng phaûi xem xeùt ñeán nhöõng ruûi ro maø mình phaûi ñoái maët vaø phaûi xaùc ñònh ñöôïc doanh nghieäp ñang trong giai ñoaïn naøo cuûa chu kyø soáng ñeå töø ñoù xaùc ñònh ñöôïc moät chieán löôïc taøi trôï thích hôïp. Vieäc xaây döïng moâ hình caáu truùc taøi chính cho caùc giai ñoïan naøy phaûi döïa treân vieäc phaân tích 16 vaø ñaùnh giaù veà möùc ñoä ruûi ro kinh doanh vaø nhu caàu veà ruûi ro taøi chính cho doanh nghieäp. Ruûi ro kinh doanh trong moãi giai ñoaïn phaùt trieån laø khaùc nhau, tuy nhieân ôû giai ñoaïn khôûi söï thì möùc ñoä ruûi ro kinh doanh laø cao nhaát. Trong giai ñoaïn khôûi söï, nhaø saùng laäp phaûi thöïc thi yù töôûng kinh doanh cuûa mình, ñöa yù töôûng saûn phaåm trôû thaønh hieän thöïc. Nhu caàu chi tieâu cuûa giai ñoaïn naøy raát lôùn, töø vieäc ñöa saûn phaåm thaønh hieän thöïc cho ñeán chi phí thaønh laäp doanh nghieäp, chi phí nghieân cöùu thò tröôøng. Caùc chi phí treân raát lôùn trong khi doanh nghieäp chöa coù khoaûn thu naøo ñaùng keå, ñieàu naøy taïo neân doøng tieàn aâm (thu<chi) trong moät vaøi naêm hoaëc nhieàu naêm lieân tieáp. Neáu doanh nghieäp khoâng coù nguoàn taøi trôï ñuû maïnh thì doanh nghieäp seõ ñöùng tröôùc ruûi ro cöïc lôùn laø khoâng theå phaùt trieån hoaëc daãn ñeán nguy cô phaù saûn. Möùc ñoä ruûi ro kinh doanh ôû giai ñoïan naøy cao thì möùc ñoä ruûi ro taøi chính caàn ñöôïc giöõ ôû möùc ñoä caøng thaáp caøng toát. Nhö vaäy, chieán löôïc taøi trôï thích hôp nhaát trong giai ñoaïn naøy laø khoâng neân taøi trôï baèng nôï. Ñoái vôùi moät doanh nghieäp môùi khôûi söï, ruûi ro naøy coù theå raát cao ngay caû khi chæ huy ñoäng moät tyû leä taøi trôï nôï raát thaáp. Ruûi ro cao cuûa vieäc phaù saûn coù nghóa laø thöïc teá doanh nghieäp khoâng phaùt sinh ñöôïc doøng tieàn thu vaøo naøo. Vì vaäy, baát cöù moät khoaûn nôï toàn ñoïng naøo duø chæ raát thaáp cuõng seõ ñöa doanh nghieäp ñeán tình traïng khoù khaên veà taøi chính do khoâng coù khaû naêng chi traû cho caùc khoaûn nôï ñeán haïn. Maëc khaùc, lôïi ích cuûa caáu truùc taøi chính coù söû duïng nôï taïo neân ñöôïc töø söï taùc ñoäng cuûa laù chaén thueá, laøm cho chi phí söû duïng voán thaáp cuõng khoâng theå hieän ñöôïc trong giai ñoaïn naøy bôûi vì doanh nghieäp môùi khôûi söï coù theå phaûi chòu loã keá toaùn sau laõi danh nghóa trong caùc naêm ñaàu hoaït ñoäng. Toùm laïi, töø nhöõng phaân tích treân cho thaáy baát kyø moät söï gia taêng naøo baèng nôï vay cuõng seõ daãn doanh nghieäp ñeán moät nguy cô raát lôùn veà khoù khaên taøi chính. Ñieàu naøy ñaët ra yeâu caàu doanh nghieäp neân tìm moät nguoài taøi trôï thích hôïp naøo ñoù nhaèm haïn cheá ruûi ro taøi chính, traùnh vieäc taïo ra ruûi ro toång theå vöôït quaù möùc chòu ñöïng cuûa doanh nghieäp. Vaäy trong giai ñoaïn naøy doanh nghieäp neân choïn nguoàn taøi trôï naøo vaø ai seõ laø nhaø ñaàu tö daùm chaáp nhaän ruûi ro cao ñeå taøi trôï cho doanh nghieäp. Khaû naêng taøi trôï baèng voán vay hay voán coå phaàn ñeàu khoâng khaû thi, taøi trôï baèng vieäc phaùt haønh traùi phieáu, tín duïng thueâ mua hay thu 17 huùt voán cuûa caùc nhaø ñaàu tö khoâng chaáp nhaän ruûi ro cao ñeàu khoù coù theå thöïc hieän ñöôïc. Vaäy chæ coù nguoàn voán maïo hieåm töø caùc quyõ ñaàu tö maïo hieåm laø thích hôïp nhaát bôûi leõ chæ coù caùc nhaø ñaàu tö naøy môùi saün saøng chaáp nhaän ruûi ro cao vaø ñaàu tö vaøo caùc doanh nghieäp môùi khôûi söï döôùi nhieàu hình thöùc ñaàu tö ña daïng vaø kyø voïng vaøo moät möùc lôïi nhuaän cao töông öùng. 1.3. Moâ hình toå chöùc hoaït ñoäng cuûa quyõ ñaàu tö maïo hieåm. 1.3.1. Caùc ñoái töôïng tham gia Tham gia vaøo quaù trình vaän haønh cuûa moät quyõ ñaàu tö maïo hieåm thoâng thöôøng bao goàm: caùc nhaø ñaàu tö maïo hieåm, caùc nhaø quaûn lyù quyõ vaø caùc doanh nghieäp (thöôøng laø caùc doanh nghieäp môùi khôûi nghieäp). - Caùc nhaø ñaàu tö maïo hieåm: Bao goàm caùc caù nhaân coù nguoàn voán nhaøn roãi, caùc toå chöùc hoaït ñoäng trong lónh vöïc taøi chính nhö ngaân haøng, quyõ höu trí, coâng ty baûo hieåm… saün saøng ñaàu tö vaø chaáp nhaän ruûi ro cao ñeå kyø voïng vaøo nhöõng lôïi nhuaän cao trong töông lai. - Caùc nhaø quaûn lyù quyõ: laø nhöõng nhaø quaûn lyù quyõ ñaàu tö maïo hieåm, hoï vöøa coù kieán thöùc veà coâng ngheä cuõng nhö khaû naêng quaûn trò, hoï huy ñoäng voán töø caùc nhaø ñaàu tö maïo hieåm, tìm kieám vaø ñaùnh giaù caùc cô hoäi ñaàu tö, quaûn lyù danh muïc ñaàu tö theo nhöõng chieán löôïc nhaát ñònh laøm gia taêng giaù trò doanh nghieäp ñöôïc ñaàu tö, thöïc hieän coâng cuoäc thoaùt voán ñeå thu hoài voán vaø lôïi nhuaän. Quaù trình naøy ñöôïc laäp ñi laäp laïi vôùi vieäc huy ñoäng quyõ môùi cho nhöõng cô hoäi ñaàu tö môùi theo nhöõng chu kyø voán. - Caùc doanh nghieäp: chuû yeáu laø caùc doanh nghieäp môùi khôûi nghieäp, laø nhöõng toå chöùc caù nhaân coù nhu caàu phaùt trieån caùc yù töôûng, caùc saùng kieán khoa hoïc thaønh nhöõng saûn phaåm treân thöông tröôøng nhöng hoï giôùi haïn veà tieàm löïc taøi chính vaø caàn söï hoã trôï töø caùc quyõ ñaàu tö maïo hieåm. Moái quan heä giöõa ba toå chöùc treân ñöôïc gaén keát chaët cheõ nhaèm ñaït ñöôïc muïc tieâu: duy trì vaø khuyeán khích tính saùng taïo khoa hoïc coâng ngheä vaø tình thaàn khôûi nghieäp, taïo ñoäng löïc cho caùc caù nhaân, toå chöùc coù voán tham gia quyõ ñaàu tö maïo hieåm, phaùt huy trieät ñeå naêng löïc cuûa caùc nhaø quaûn lyù quyõ ñaàu tö maïo hieåm vaø ñaûm baûo hieäu quûa ñaàu tö. 18 1.3.2. Moâ hình toå chöùc Quyõ ñaàu tö maïo hieåm thoâng thöôøng ñöôïc toå chöùc döôùi hình thöùc hôïp danh höõu haïn hoaëc laø coâng ty con cuûa caùc taäp ñoaøn hay caùc toå chöùc taøi chính. - Toå chöùc theo hình thöùc hôïp danh höõu haïn (Limited partnership) bao goàm thaønh vieân toång quaùt (general partner) vaø thaønh vieân hôïp danh höõu haïn (limited partners) cuøng tham gia. Toå chöùc naøy hoaït ñoäng theo cô cheá phaân chia traùnh nhieäm vaø quyeàn lôïi moät caùch hieäu quûa giöõa caùc thaønh vieân tham gia. Caùc thaønh vieân toång quaùt laø ngöôøi laäp ra vaø quaûn lyù voán maïo hieåm chuyeân nghieäp. Hoï coù chöùc naêng toå chöùc, keâu goïi voán töø caùc nhaø ñaàu tö maïo hieåm, tìm kieám vaø löïa choïn caùc cô hoäi ñaàu tö toát nhaát sau ñoù tieán haønh ñaàu tö vaø quaûn lyù döï aùn. Vieäc ñaàu tö voán vaøo caùc doanh nghieäp ñoøi hoûi caùc thaønh vieân toång quaùt phaûi toán nhieàu thôøi gian, coâng söùc ñeå theo doõi vaø giaùm saùt caùc doanh nghieäp nhaän ñaàu tö. Trong quaù trình quaûn lyù quyõ, caùc thaønh vieân toång quaùt nhaän ñöôïc moät khoaûn quaûn lyù phí vaø moät tyû leä nhaát ñònh töø lôïi nhuaän thu ñöôïc. Ñieàu naøy taïo ra moät ñoäng löïc maïnh meõ ñeå caùc thaønh vieân toång quaùt khoâng ngöøng noå löïc ñeå taïo ra nhieàu lôïi nhuaän hôn trong quaù trình hoaït ñoäng. Trong khi ñoù, nhöõng thaønh vieân hôïp danh höõu haïn laø nhöõng nhaø ñaàu tö maïo hieåm goùp voán vaøo quyõ vaø ñöôïc chia lôïi nhuaän (hoaëc chòu ruûi ro), hoï gaàn nhö khoâng coù vai troø gì trong caùc quyeát ñònh ñaàu tö cuûa quyõ. Caùc thaønh vieân hôïp danh höõu haïn thöôøng laø caùc taäp ñoaøn coâng nghieäp, caùc toå chöùc taøi chính hay caùc quyõ höu trí… Chia laõi/hoaøn voán Voán Voán Voán & laõi/loã Keát thuùc Coå phaàn Phí quaûn lyù Voán Y1 Thaønh vi Caùc nha eân TNHH/ ø ñaàu tö beân - IPO - Saùp nhaäp - Thu mua Quyõ ñaàu tö maïo hieåm Coâng ty Thaønh vi voâ haïn, nhaø saùng laäp quaûn lyù quyõ/ eân traùch nhieâm Hình 1: Toå chöùc ñaàu tö maïo hieåm theo moâ hình coâng ty hôïp danh höõu haïn Danh muQuaûn lyù vaø kieåm soaùt ïc ñaàu tö 19 - Toå chöùc theo hình thöùc quyõ laø caùc coâng ty con cuûa caùc toå chöùc taøi chính hoaëc caùc taäp ñoaøn kinh teá (corporate subsidiaries). Trong hình thöùc naøy, coâng ty meï thöïc hieän taøi trôï voán maïo hieåm cho moät doanh nghieäp nhaèm taïo moái quan heä vôùi nhöõng doanh nghieäp môùi vaø phaùt trieån caùc dòch vuï khaùc nhau. Hoäi ñoàng quaûn trò cuûa caùc coâng ty con seõ ñöa ra caùc quyeát ñònh pheâ chuaån caùc khoaûn ñaàu tö, trong khi vieäc ñieàu haønh quaûn lyù caùc khoaûn ñaàu tö laïi do moät coâng ty quaûn lyù voán maïo hieåm ñaûm traùch. Nhö vaäy, hình thöùc naøy khoâng taïo döïng ñöôïc moät nhaø ñaàu tö chuyeân nghieäp vaø neáu coù thì naêng löïc cuûa hoï cuõng bò haïn cheá do hoï khoâng coù quyeàn ñöa ra caùc quyeát ñònh ñaàu tö. Thuø lao cho caùc nhaø quaûn lyù voán laø nhöõng khoaûn löông khoâng gaén lieàn vôùi thaønh quûa ñaàu tö vaø hoï phaûi trung thaønh vôùi lôïi ích töø caùc coâng ty meï, ñieàu naøy ñoâi khi daãn tôùi xung khaéc veà lôïi ích giöõa nguoàn taøi trôï vaø caùc nhaø khôûi nhgieäp, giöõa quyõ cuûa coâng ty vôùi caùc nhaø ñaàu tö maïo hieåm khaùc. - Toå chöùc theo moâ hình coâng ty coå phaàn (corporation): Theo moâ hình naøy, caùc thaønh vieân goùp voán chæ chòu traùch nhieäm höõu haïn trong phaàn voán ñaàu tö. Trong ñoù caùc coå ñoâng naém moät tyû leä coå phaàn ñaùng keå seõ coù ñuû ñieàu kieän tham gia hoäi ñoàng quaûn trò vôùi tö caùch coå ñoâng saùng laäp, coøn laïi laø coå ñoâng thöôøng. Thöïc hieän moâ hình naøy caùc coå ñoâng vaãn coù theå deã daøng kieåm soaùt hoaït ñoäng cuûa coâng ty thoâng qua vai troø chuû ñoäng cuûa hoäi ñoàng quûan trò vaø khaû naêng löïa choïn coâng ty quaûn lyù quyõ. Moâ hình naøy cuõng cho pheùp quyõ ñaàu tö maïo hieåm ñöôïc hình thaønh döôùi daïng quyõ ñoùng hoaëc quyõ môû. 1.3.3. Quy trình hoaït ñoäng Quaù trình hoaït ñoäng cuûa Quyõ ñaàu tö maïo hieåm thöôøng traûi qua caùc giai ñoaïn sau: Giai ñoaïn hình thaønh quyõ. - Caùc thaønh vieân toång quaùt nhaän ñònh vaø phaùt hieän caùc cô hoäi ñaàu tö tieàm naêng vôùi trieån voïng lôïi nhuaän cao, chuaån bò hoà sô döï aùn vaø döï kieán caùc nguoàn voán töông lai. - Tieán haønh thaåm ñònh döï aùn ñeå löïa choïn saûn phaåm, thò tröôøng, chieán löôïc phaùt trieån vaø hình thöùc toå chöùc doanh nghieäp phuø hôïp vôùi caùc nguoàn taøi chính ñeå ñi ñeán quyeát ñònh taøi trôï. 20 - Xaây döïng moâ hình, toå chöùc vaø phaùp lyù cuûa quyõ ñaàu tö: coâng ty ñaàu tö, quyõ hoã töông, quyõ ñaàu tö daïng ñoùng, môû. - Caùc thaønh vieân xem xeùt vaø ra quyeát ñònh veà möùc voán, soá laàn goïi voán, moâ hình, chi tieát theå thöùc ñaàu tö, cô caáu thaønh phaàn quyõ voán, hoäi ñoàng quaûn trò, hoäi ñoàng ñieàu haønh… vì phaàn lôùn thaønh vieân laø caùc ñònh cheá taøi chính, nhöõng taäp ñoaøn coâng nghieäp ñaàu tö neân hoï trôû thaønh nhöõng thaønh vieân tham gia xem xeùt caùc chi tieát thaønh laäp ñeå baûo ñaûm thaønh coâng cho quyõ. - Caùc thaønh vieân ra quyeát ñònh chieán löôïc thöïc hieän vaø chieán löôïc chieám lónh thò tröôøng… Ñaây laø giai ñoaïn ñeå hình thaønh quyõ ñaàu tö maïo hieåm, trong thôøi gian naøy caùc nhaø quaûn lyù seõ tieán haønh nghieân cöùu, tieàm kieám caùc cô hoäi ñaàu tö toát ñoàng thôøi cuõng tìm caùc nguoàn cung caáp voán. Cuõng trong giai ñoaïn naøy, caùc nhaø quaûn lyù quyõ cuõng tieán haønh caùc thuû tuïc ñeå chuaån bò veà maët phaùp lyù cho söï hình thaønh vaø hoaït ñoäng cuûa quyõ. Giai ñoaïn huy ñoäng voán Toå chöùc huy ñoäng vaø aán ñònh ngaøy ñoùng quyõ, thôøi kyø naøy coù theå keùo daøi hai ñeán ba naêm. Caùc nhaø ñaàu tö coù ñöôïc nhöõng quyeàn lôïi döïa treân tyû leä goùp voán, caùc nhaø ñaàu tö coù quyeàn duy trì hoaëc baùn caùc coå phaàn cuûa mình. Trong quaù trình hoaït ñoäng, nhaø ñaàu tö seõ thöôøng xuyeân ñöôïc baùo caùo veà soá tieàn ñaàu tö ñöôïc söï duïng nhö theá naøo vaøo caùc danh muïc ñaàu tö vaø giaù trò danh muïc ôû töøng thôøi kyø. Giai ñoaïn ñaàu tö Trong gian ñoïan naøy, caùc nhaø quaûn lyù quyõ (thaønh vieân toång quaùt) tieán haønh choïn loïc, thaåm ñònh caùc döï aùn ñaàu tö, thöông thuyeát mua coå phaàn hoaëc hay tham gia voán vaøo caùc döï aùn ñeå ñaït ñöôïc lôïi nhuaän nhö cam keát ban ñaàu. Ñeå ñaûm baûo quyeàn lôïi cuûa quyõ gaén lieàn vôùi hieäu quûa hoaït ñoäng cuûa caùc doanh nghieäp, caùc quyõ coù quyeàn giaùm saùt, hoã trôï hay tö vaán veà hoaït ñoäng cuûa doanh nghieäp. Vôùi nhöõng kinh nghieäm vaø kieán thöùc cuûa mình, hoï coù theå ñöa ra nhöõng giaûi phaùp toái öu veà chieán löôïc saûn xuaát kinh doanh, veà quaûn trò nhaân söï, quaûn trò taøi chính cho doanh nghieäp. 21 Giai ñoaïn gia taêng giaù trò Sau khi tieán haønh ñaàu tö theo caùc danh muïc, caùc nhaø quan lyù quyõ tieáp tuïc xaây döïng boä maùy quaûn trò vaø môû roäng quan heä vôùi caùc toå chöùc taøi chính, kinh doanh ñeå coù theå laøm taêng theâm giaù trò voán quyõ. Trong giai ñoaïn naøy, caùc nhaø quaûn lyù quyõ ñaàu tö maïo hieåm tieáp tuïc hoã trôï hoaït ñoäng saûn xuaát kinh doanh cuûa doanh nghieäp nhö nhaân söï, taøi chính, marketing… ñeå coù theå toái ña hoaù giaù trò doanh nghieäp. Giai ñoaïn thoaùt voán Sau khi giaù trò ñaàu tö ñaït ñeán möùc mong muoán, caùc quyõ ñaàu tö seõ thöïc hieän thoaùt voán. Ñaây laø giai ñoaïn quan troïng phaûn aùnh keát quaû cuûa quaù trình ñaàu tö, caùc nhaø ñaàu tö maïo hieåm tieán haønh thoaùt voán baèng nhöõng phöông thöùc cô baûn nhö sau: - Phaùt haønh coå phieáu laàn ñaàu ra coâng chuùng (IPO- Initial Public Offering) - Baùn toaøn boä doanh nghieäp: laø vieäc baùn coâng ty cho caùc toå chöùc hoaëc caù nhaân naøo ñoù hoaëc coù theå tieán haønh saùp nhaäp vôùi caùc doanh nghieäp khaùc. - Nhöôïng laïi coå phaàn cho caùc doanh nghieäp nhaän ñaàu tö. - Baùn soá coå phaàn ñaõ ñaàu tö. Keát quûa thu hoaïch qua vieäc thoaùt voán cuûa nhaø ñaàu tö coù theå ñöôïc theå hieän baèng tieàn maët hoaëc caùc coå phieáu coù khaû naêng thanh toaùn cao treân thò tröôøng voán. Thôøi gian cuûa caùc giai ñoaïn hình thaønh quyõ, goïi voán, ñaàu tö cho ñeán thu hoaïch cuûa moãi quyõ coù theå khaùc nhau vì soá löôïng vaø thôøi gian ñaàu tö cuûa caùc döï aùn cuûa moãi quyõ coù theå bieán thieân khaùc nhau. Tuy nhieân thôøi gian ñeå hoaøn thaønh muïc tieâu ñaàu tö vaø thu hoaïch cuûa caùc döï aùn toái thieåu laø naêm naêm, coù khi töø taùm ñeán möôøi naêm ñeå döï aùn ñaït ñöôïc lôïi nhuaän. 2. VAI TROØ QUYÕ ÑAÀU TÖ MAÏO HIEÅM CHO VIEÄC PHAÙT TRIEÅN COÂNG NGHEÄ CAO. 2.1. Khaùi nieäm veà coâng ngheä cao. Coâng ngheä theo caùch hieåu roäng raõi laø moät taäp hôïp caùc yeáu toá chuû yeáu nhö: thieát bò, con ngöôøi, bí quyeát vaø phöông phaùp quaûn lyù, nghieân cöùu, phaùt 22 trieån saûn xuaát, nhaèm bieán ñoåi nguoàn löïc töï nhieân thaønh haøng hoùa. Coøn coâng ngheä cao laø coâng ngheä cho pheùp saûn xuaát vôùi naêng suaát cao vaø saûn phaåm coù chaát löôïng cao, nghóa laø coù theå mang laïi nhieàu giaù trò gia taêng cao hôn vôùi cuøng löôïng voán vaø lao ñoäng, do trong coâng ngheä cao coù chöùa haøm löôïng cao veà trí tueä (chaát xaùm). Coâng ngheä cao coøn coù khaû naêng môû roäng phaïm vi, hieäu quaû cuûa caùc loaïi hình coâng ngheä khaùc nhôø tích hôïp caùc thaønh töïu khoa hoïc coâng ngheä tieân tieán. Möùc ñoä coâng ngheä cao coù theå ñöôïc ño baèng ñoä ngaén cuûa chu kyø soáng saûn phaåm. Coâng ngheä cao coù hai chöùc naêng cô baûn, ñoù laø: laøm chuyeån dòch cô caáu kinh teá theo höôùng hieän ñaïi mang laïi lôïi ích lôùn cho caùc nhaø kinh doanh vaø vôùi coâng ngheä cao, nhieàu ngaønh coâng nghieäp töôûng nhö ñaõ ñeán thôøi kyø baõo hoøa coù theå ñöôïc treû laïi, ñöôïc hoài sinh. Theo Quy cheá Khu coâng ngheä cao ban haønh keøm theo Nghò ñònh soá 99/2003/NÑ – CP ngaøy 28 thaùng 8 naêm 2003 cuûa Chính phuû thì coâng ngheä cao ñöôïc hieåu “laø coâng ngheä ñöôïc tích hôïp töø caùc thaønh töïu khoa hoïc vaø coâng ngheä tieân tieán, coù khaû naêng taïo ra söï taêng ñoät bieán veà naêng suaát lao ñoäng, tính naêng, chaát löôïng vaø giaù trò gia taêng cuûa saûn phaåm haøng hoùa, hình thaønh caùc ngaønh saûn xuaát hoaëc dòch vuï môùi coù hieäu quaû kinh teá xaõ hoäi cao, coù aûnh höôûng lôùn ñeán söï phaùt trieån kinh teá xaõ hoäi vaø an ninh quoác phoøng”. Ñaëc ñieåm noåi baät cuûa coâng nghieäp coâng ngheä cao laø vieäc theå hieän söï tích hôïp caùc thaønh töïu khoa hoïc vaø coâng ngheä. Do vaäy, trong lónh vöïc coâng ngheä cao theå hieän tính tieân tieán, coù moái quan heä gaén lieàn vôùi nhau vaø lieân quan ñeán nhieàu lónh vöïc khaùc, coù naêng suaát lao ñoäng cao do söû duïng haøm löôïng trí tueä, kyõ thuaät, kyõ naêng, thoâng tin cao hôn haún caùc ngaønh coâng nghieäp thoâng thöôøng. Haøm löôïng voán, thieát bò töông ñoái lôùn. Buø laïi, naêng suaát lao ñoäng cuûa coâng nghieäp coâng ngheä cao töông ñoái cao. Trong moät soá ngaønh coâng nghieäp, naêng suaát lao ñoäng trung bình cao hôn töø 30 – 40 %. Coâng ngheä cao coù caáu truùc saûn phaåm khaù phöùc taïp vaø ñoøi hoûi söï hoã trôï cuûa nhieàu ngaønh coâng nghieäp do tính ña daïng cuûa coâng ngheä vaø saûn phaåm ñaàu vaøo. Coâng ngheä cao coù tieàn naêng thò tröôøng lôùn, thò tröôøng cuûa saûn phaåm coâng ngheä cao ñöôïc môû roäng cuøng söï phaùt trieån cuûa neàn kinh teá vaø söï gia taêng nhu caàu tieâu duøng. Saûn xuaát coâng ngheä cao vaø saûn phaåm cuûa noù söû duïng raát ít nguyeân lieäu, naêng löôïng bôûi leõ chuùng ñöôïc phaùt trieån vôùi muïc tieâu haïn cheá chi phí caùc nguoàn nguyeân lieäu vaø naêng löôïng coù haïn, cuõng nhö baûo veä moâi tröôøng. Ñaëc ñieåm naøy laøm cho giaù caùc saûn phaåm 23 coâng ngheä cao trôû neân khaù ñaét treân thò tröôøng. Hôn nöõa, coâng ngheä cao coù söï phaân coâng lao ñoäng treân phaïm vi toaøn caàu. Maïng löôùi saûn xuaát toaøn caàu trôû neân hieän thöïc nhôø söï ñoåi môùi trong giao thoâng vaø truyeàn thoâng. Phöông thöùc kinh doanh coâng nghieäp coâng ngheä cao, trong nhieàu tröôøng hôïp laø kinh doanh “maïo hieåm cao vaø ñöôïc buø ñaép cao”. Vieäc ñoåi môùi caùc hoaït ñoäng nghieân cöùu vaø phaùt trieån (R&D) lieân tuïc cuõng nhö vieäc thöôøng xuyeân tìm kieám caùc thò tröôøng môùi raát toán keùm vaø maïo hieåm. Lôïi nhuaän cao laø phaàn buø ñaép thoûa ñaùng cho nhöõng hoaït ñoäng kinh doanh coù ñoä maïo hieåm cao naøy. Theo ñònh nghóa treân, ta thaáy coâng ngheä cao khoâng chæ laø coâng ngheä muõi nhoïn, maø coøn laø chæ coâng ngheä môùi coù muïc ñích kinh teá tröïc tieáp. Muïc tieâu cuoái cuøng cuûa phaùt trieån coâng ngheä cao laø cho ra moät saûn phaåm coù giaù trò gia taêng cao coù theå chieám lónh thò tröôøng. Nhö vaäy, ñaëc tröng chuû yeáu cuûa coâng ngheä cao laø: Tính saùng taïo: coâng ngheä cao treân cô sôû söû duïng roäng raõi keát quaû khoa hoïc coâng ngheä hieän coù, qua ñaàu tö nghieân cöùu phaùt trieån vôùi chi phí ñaét, cuøng vôùi vieäc phaùt trieån vaø tích luõy tri thöùc, khoâng ngöøng saùng taïo ra coâng ngheä môùi. Tính trí tueä: coâng ngheä cao laø coâng ngheä môùi taäp trung haøm löôïng trí thöùc, coâng ngheä vaø voán, ñeå thuùc ñaåy coâng ngheä cao phaùt trieån nguoàn nhaân löïc quan troïng hôn nguoàn voán, coâng ngheä cao chuû yeáu döïa vaøo con ngöôøi vaø trí löïc cuûa hoï, tieáp ñoù môùi laø voán. Tính aûnh höôûng: coâng ngheä cao coù söùc aûnh höôûng to lôùn ñoái vôùi vieäc phaùt trieån kinh teá, noù coù theå taùc ñoäng tôùi caùc ngaønh ngheà truyeàn thoáng, thuùc ñaåy coâng ngheä cuûa caùc ngaønh ngheà trong xaõ hoäi phaùt trieån. Tính chieán löôïc: coâng ngheä cao laø thöïc löïc chieán löôïc ñöôïc theå hieän baèng khoa hoïc coâng ngheä, tröïc tieáp quan heä tôùi ñòa vò kinh teá chính trò quaân söï cuûa quoác gia, noù laø boä phaän quan troïng taïo neân söùc maïnh quoác gia, khoâng theå xem nheï. Tính ruûi ro: vieäc tìm ra coâng ngheä cao ôû vaøo tuyeán ñaàu cuûa khoa hoïc coâng ngheä, raát khoù xaùc ñònh thaønh baïi, baát kyø moät yù töôûng, moät thieát keá vaø vieäc thöïc thi tính môû ñöôøng, ñeàu coù theå ñem ñeán thaønh coâng, cuõng coù theå gaëp thaát baïi. Tính thôøi gian: Trong thò tröôøng coâng ngheä cao, caïnh tranh raát quyeát lieät, tính hieäu quaû veà thôøi gian raát roõ. Chæ coù ñöa keát quaû môùi nhaát vaøo thò tröôøng ñuùng luùc môùi coù theå ñaït ñöôïc hieäu quaû toát nhaát, neáu khoâng khi thôøi gian – ñieàu kieän qua ñi, cuõng coù nghóa laø ñaõ thaát baïi. 24 Vì nhöõng ñaëc ñieåm vaø ñaëc tröng cô baûn cuûa coâng ngheä cao neâu treân, ta thaáy chieán löôïc phaùt trieån coâng ngheä cao laø moät nhieäm vuï quan troïng, ñöôïc taát caû caùc nöôùc, caùc neàn kinh teá quan taâm ñaàu tö xaây döïng vaø ñaåy maïnh phaùt trieån nhanh choùng. Ñaëc ñieåm cuûa chieán löôïc phaùt trieån coâng ngheä cao, moät laø phaùt trieån coâng ngheä cao, hình thaønh ngaønh ngheà môùi; hai laø ñaàu tö möùc ñoä cao; ba laø thu ñöôïc lôïi nhuaän lôùn; boán laø saûn phaåm luoân ñoåi môùi, deã daøng chieán lónh thò tröôøng; naêm laø baûo maät möùc ñoä cao. Do vaäy, chieán löôïc naøy nhaát ñònh ñöôïc baûo ñaûm baèng thöïc löïc kinh teá huøng haäu vaø thöïc löïc maïnh veà khoa hoïc coâng ngheä. 2.2. Vai troø cuûa voán maïo hieåm trong vieäc phaùt trieån coâng ngheä cao. 2.2.1. Hoã trôï vaø öôm taïo doanh nghieäp. Caùc nhaø tö baûn maïo hieåm cung caáp nhieàu thuaän lôïi cho caùc doanh nghieäp vaø thò tröôøng ñang hoaït ñoäng nhöng thieáu voán. Noù laø moät quaù trình ñoùng vai troø chaát xuùc taùc nhaèm taêng cöôøng khaû naêng doanh nghieäp. Ngoaøi voán, quaù trình tham gia cuûa voán maïo hieåm coøn mang laïi khaû naêng chuyeân moân veà quaûn lyù, cuï theå hoaù keá hoaïch kinh doanh vaø thoâng tin. Ñaây laø ñieåm khaùc bieät giöõa voán maïo hieåm vaø vieäc taøi trôï voán thoâng thöôøng: voán maïo hieåm coøn hôn caû vieäc ñaàu tö, hôn caû vieäc taïo döïng söï giaøu coù caù nhaân; noù ñang taïo döïng caùc coâng ty. - Khaû naêng chuyeân moân veà quaûn lyù: Tröôùc khi cung öùng voán vaøo moät döï aùn cuûa doanh nghieäp, moät nhaø ñaàu tö maïo hieåm ñaõ daønh nhieàu thôøi gian vaø naêng löïc nghieân cöùu khaû naêng thaønh coâng cuûa döï aùn. Moät trong nhöõng nhaân toá chuû yeáu cuûa quaù trình ñaàu tö maïo hieåm laø phaûi ñaûm baûo raèng moät ñoäi nguõ quaûn lyù coù ñuû naêng löïc ñang naém quyeàn hoaëc seõ ñöôïc thaønh laäp ñeå giaûi quyeát coâng vieäc quaûn lyù cuûa coâng ty. Voán maïo hieåm ñöôïc hoaïch ñònh ñeå hoã trôï caùc doanh nhaân vaø giuùp ra caùc quyeát ñònh ñuùng ñaén hôn. Caùc nhaø tö baûn maïo hieåm tham gia laäp keá hoaïch chieán löôïc, ñònh giaù coâng ngheä, phaân tích thò tröôøng, ñònh giaù ruûi ro/lôïi nhuaän, vaø taêng cöôøng boå sung vaøo coâng taùc quaûn lyù. - Keá hoaïch kinh doanh: Quy trình tham gia voán maïo hieåm cuõng ñaûm baûo raèng doanh nhaân coù suy nghó ñuùng ñaén vaø keá hoaïch cuûa hoï ñöôïc xaây döïng cuï theå vôùi keá hoaïch kinh doanh ñöôïc chuaån bò ñaày ñuû roõ raøng. Thaät söï thì nhaø tö baûn maïo hieåm hoã trôï doanh nhaân trieån khai keá hoaïch kinh doanh, khoâng chæ 25 giuùp doanh nhaân coù ñöôïc moät caùi nhìn saâu hôn veà döï aùn maø coøn cho caû nhaø tö baûn maïo hieåm ñeå kieåm tra laïi khaû naêng thaønh coâng cuûa döï aùn. - Thoâng tin: quyõ ñaàu tö maïo hieåm giöõ vai troø cuûa moät ngöôøi cung caáp thoâng tin baèng nhöõng noã löïc thu thaäp thoâng tin. Hoï coù khaû naêng taäp hôïp thoâng tin vôùi chi phí thaáp hôn caùc nhaø ñaàu tö. Vì nhaø tö baûn maïo hieåm thu thaäp thoâng tin döïa treân moät soá löôïng lôùn caùc nhaø ñaàu tö, ho coù theå taän duïng lôïi theá quy moâ cuûa caùc ngaønh kinh teá. Hoï cuõng coù lôïi theá veà quy moâ caùc ngaønh kinh teá, cuï theå laø taïo laäp ñöôïc moät maïng löôùi caùc nguoàn thoâng tin tham khaûo, caùc nhaø cung caáp caùc dòch vuï vaø caùc moái lieân heä vôùi caùc ngaønh ngheà. Caùc nhaø tö baûn maïo hieåm ñöôïc lôïi khi hieåu bieát theâm nhöõng lónh vöïc môùi, nhöõng kyõ naêng môùi. Thoâng tin thu ñöôïc töø moät döï aùn thoâng thöôøng höõu ích cho nhöõng döï aùn tieáp theo. - Tính baûo maät: Nguoàn taøi trôï voán maïo hieåm cuõng cung caáp söï baûo maät cho caùc doanh nhaân. Nguoàn taøi trôï töø coâng chuùng yeâu caàu raát nhieàu veà vieäc coâng boá vaø tieát loä thoâng tin, phaàn nhieàu coù theå laø quyeàn sôû höõu. - Danh tieáng: Voán maïo hieåm cung caáp cho caùc doanh nghieäp danh tieáng vaø uy tín, nhöõng thöù ñöôïc xem laø moät loaïi taøi saûn voâ hình khaùc vaø raát coù giaù trò khi giao dòch vôùi khaùch haøng, nhaø cung öùng vaø caùc ñoái taùc khaùc coù lieân quan. 2.2.2. Thuùc ñaåy ñoåi môùi khoa hoïc coâng ngheä. Thời gian gần đây, trên các phương tiện thông tin đại chúng, người ta hay đề cập đến những vấn đề đại loại vị thế cạnh tranh, sức hút đầu tư …Tại sao vậy? Thật đơn giản, bất kỳ một nền kinh tế, một ngành công nghiệp một lĩnh vực sản xuất nào muốn tăng tốc đều cần đến các nguồn đầu tư lớn. Khoa hoïc coâng ngheä cũng không là một ngoại lệ. Một trong những lý do quan trọng để sản xuất phần mềm nước ta lâu nay vẫn trong tình trạng làm ăn nhỏ lẻ, manh mún và chưa thể trở thành một ngành công nghiệp thực sự, đó chính là thiếu vốn đầu tư. Và quỹ mạo hiểm chính là một loại hình đầu tư phổ biến có thể giúp cho ngành công nghiệp phần mềm ở nước ta có thể cất cánh! Một ví dụ nhỏ là việc công ty phần mềm Lạc Việt đã được quỹ Mekong đầu tư số tiền 745.000 USD cho phát triển, mở rộng kinh doanh. Và mới đây nhất là quyết định đầu tư 100 triệu USD của IDG thành lập quỹ mạo hiểm IDG Việt Nam từ nay cho đến 2010. Hugo Shong - Phó chủ tịch cấp cao tập đoàn IDG cho biết: 26 "Đầu tư mạo hiểm khác với đầu tư truyền thống, đầu tư mạo hiểm không thực sự nhắm tới việc hỗ trợ sản xuất sản phẩm mà hướng tới việc tạo ra công ty, vì vậy vốn đầu tư mạo hiểm sẽ giúp tạo ra các công ty sản xuất sản phẩm, có tiềm năng thị trường lớn. Đó là tất cả những gì liên quan đến vốn đầu tư mạo hiểm, thêm vào đó là khả năng tạo việc làm mới. Điều đó giải thích tại sao vốn đầu tư mạo hiểm rất hữu ích đối với Việt Nam". Vôùi söï ra ñôøi cuûa nguoàn voán ñaàu tö maïo hieåm, noù ñaõ thuùc ñaåy khoa hoïc kyõ thuaät vaø coâng ngheä ngaøy caøng phaùt trieån. Vôùi vieäc ñaàu tö voán maïo hieåm, caùc nhaø ñaàu tö ñaõ ñoùng goùp raát lôùn vaøo söï hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa ngaønh coâng nghieäp, thuùc ñaåy caùc ngaønh coâng ngheä cao, ñieän töû, vieãn thoâng, coâng ngheä thoâng tin phaùt trieån. Theo ñieàu tra cuûa tröôøng ñaïi hoïc Harvard, 1 USD voán maïo hieåm seõ taïo ra ñöôïc moät löôïng baèng phaùt minh saùng cheá nhieàu gaáp töø 3 ñeán 5 laàn so vôùi chi cho coâng taùc nghieân cöùu trieån khai (chuû yeáu trong lónh vöïc coâng ngheä cao). Nöôùc Myõ ñaõ phaûi maát 85 naêm ñeå coù ñöôïc 1 trieäu baèng phaùt minh trong khi baèng phaùt minh saùng cheá töø 5 trieäu ñeán 6 trieäu thì chæ maát 8 naêm. Nguyeân taéc hoaït ñoäng cuûa voán maïo hieåm laø ñaàu tö vaøo nhöõng döï aùn tieàm naêng, coù ruûi ro cao hôn möùc bình quaân. Do ñoù, caùc coâng ty quaûn lyù quyõ luoân luoân phaûi naâng cao trình ñoä vaø naêng löïc quaûn lyù cuûa mình vaø hoã trôï tö vaán cho caùc doanh nghieäp. Chính ñieàu naøy ñaõ giuùp cho quaù trình nghieân cöùu, tìm kieám, thöû nghieäm vaø phaùt trieån moät yù töôûng khoa hoïc coâng ngheä thaønh phaùt minh saùng cheá vaø töø ñoù thöông maïi hoaù thaønh saûn phaåm. Quaù trình bieán moät yù töôûng thaønh moät saûn phaåm ñoøi hoûi moät löôïng voán taøi trôï raát lôùn. Neáu khoâng ñuû nguoàn voán taøi trôï thì nhieàu khaû naêng caùc yù töôûng seõ bò boû ngoõ vaø seõ maõi maõi laø yù töôûng. Khi caøng nhieàu yù töôûng ñöôïc taøi trôï thì caùc quyõ ñaàu tö maïo hieåm caøng coù nhieàu khaû naêng thu ñöôïc nhöõng lôïi nhuaän, vaø cöù nhö vaäy theo quy luaät thì keát quûa cuûa vieäc gia taêng voán ñaàu tö maïo hieåm thì khoa hoïc coâng ngheä caøng phaùt trieån. 2.2.3. Thuùc ñaåy phaùt trieån kinh teá Taêng tröôûng kinh teá laø moät boä phaän quan trong cuûa ñôøi soáng kinh teá xaõ hoäi vaø laø moät trong nhöõng chæ tieâu then choát ñeå ñaùnh giaù söï phaùt trieån cuûa moät quoác gia. Coù nhieàu yeáu toá taùc ñoäng ñeán söï taêng tröôûng cuûa neàn kinh teá vaø tuyø 27 vaøo giai ñoaïn lòch söû cuûa caùc yeáu toá ñoù ñöôïc öu tieân xem xeùt ôû caùc möùc ñoä khaùc nhau. Theo truyeàn thoáng thì taêng tröôûng chuû yeáu döïa vaøo tyû leä tieát kieäm, tích luõy tö baûn vaø voán vaät chaát thì ngay nay taêng tröôûng kinh teá chuû yeáu döïa vaøo nguoàn nhaân löïc, coâng ngheä, theå cheá chính trò vaø truyeàn thoáng vaên hoùa, trong ñoù söï phaùt trieån cuûa khoa hoïc coâng ngheä laø ñoäng löïc chính cuûa quaù trình taêng tröôûng. Coù nhieàu moâ hình khaùc nhau ñeà caäp ñeán moái quan heä giuõa khoa hoïc coâng ngheä vôùi taêng tröôûng kinh teá. Theo Cobb-Douglas thì saûn löôïng Y = AK a L(1-a), vôùi A laø yeáu toá thay ñoång coâng ngheä, K laø doøng chaûy cuûa caùc dòch vuï töø voán, L laø soá ngaøy laøm vieäc cuûa lao ñoäng, a laø tyû trong ñoùng goùp cuûa voán vaø 1-a laø phaàn ñoùng goùp töø lao ñoäng. Trong moâ hình naøy, A laø tham soá quan troïng vaø cuõng laø soá ño nhaân toá naêng suaát toång hôïp saûn xuaát (TFP). TFP laø moät caùch ño löôøng naêng suaát cuûa caû voán laãn lao ñoäng trong moät hoaït ñoäng cuï theå hay cho caû neàn kinh teá. Coù nhieàu yeáu toá laøm TFP taêng leân nhö: chaát löôïng cuûa lao ñoäng vaø voán, tieán boä coâng ngheä, möùc ñoä caïnh tranh, phaân boå nguoàn löïc, chính saùch kinh teá…, trong ñoù yeáu toá coâng ngheä ñoùng vai troø quan troïng. Coâng ngheä goùp phaàn taêng naêng suaát lao ñoäng vaø laøm hieäu quaû nguoàn voán ñaàu tö. Khaû naêng chuyeån ñoåi nhöõng tieán boä khoa hoïc coâng ngheä thaønh nhöõng saûn phaåm môùi ñaõ trôû thaønh yeáu toá quyeát ñònh söï khaùc bieät trong nhòp ñoä taêng tröôûng kinh teá giöõa caùc quoác gia. Tuy nhieân, vieäc ñaàu tö nghieân cöùu coâng ngheä cao ñeå phaùt trieån khoa hoïc coâng ngheä ñoøi hoûi phaûi gia taêng nguoàn voán ñaàu tö vaø vaán ñeà thieáu voán ñaõ trôû thaønh moät voøng laån quaån. Voán ít daãn ñeán möùc ñaàu tö cho coâng ngheä thaáp, daãn ñeán naêng suaát lao ñoäng thaáp vaø toác ñoä taêng tröôûng thaáp. Ñeán löôït toác ñoä taêng tröôûng thaáp taát yeáu daãn ñeán möùc ñoä tích luyõ voán cho neàn kinh teá thaáp. Ñeå phaù vôõ voøng laãn quaån ñoù ñoøi hoûi phaûi taäp trung hôn nhieàu nguoàn voán khaùc nhau ñeå taøi trôï cho khoa hoïc coâng ngheä vaø trong ñoù voán maïo hieåm laø moät trong nhöõng nguoàn taøi trôï then choát cho vieäc phaùt trieån coâng ngheä tieân tieán., laøm taêng nhaân toá toång hôïp TFP vaø do ñoù thuùc ñaåy söï taêng tröôûng vaø phaùt trieån beàn vöõng cho neàn kinh teá. Ngoaøi ra, thu huùt voán maïo hieåm nhaát laø töø caùc nguoàn nöôùc ngoaøi vaø khu vöïc tö nhaân trong nöôùc seõ laøm giaûm aùp löïc veà voán ñaàu tö cho khoa hoïc coâng 28 ngheä, kyû naêng vaø kinh nghieäm quaûn lyù cuûa caùc nhaø ñaàu tö maïo hieåm seõ daãn ñeán voán ñaàu tö ñöôïc söû duïng coù hieäu quûa hôn, taïo cô hoäi phaùt trieån caùc ngaønh ngheà môùi, caùc yù töôûng môùi, caùc doanh nghieäp môùi, goùp phaàn chuyeån dòch cô caáu kinh teá, giaûm tyû leä thaát nghieäp, thuùc ñaåy taêng tröôûng vaø phaùt trieån kinh teá beàn vöõng hôn. 2.2.4. Thuùc ñaåy phaùt trieån thò tröôøng chöùng khoaùn. Beân caïnh khuyeán khích söï phaùt trieån khoa hoïc kyõ thuaät, voán ñaàu tö maïo hieåm coøn coù nhöõng ñoùng goùp ñaùng keå cho vieäc hoaøn thieän thò tröôøng taøi chính vaø phaùt trieån thò tröôøng chöùng khoaùn. Moät trong nhöõng keânh thoaùt voán hieäu quûa nhaát cuûa quyõ ñaàu tö maïo hieåm laø phaùt haønh coå phieáu cuûa doanh nghieäp ñaàu tö laàn ñaàu tieân ra coâng chuùng (IPO). Chính ñieàu naøy laøm cho haøng hoaù treân thò tröôøng chöùng khoaùn ngaøy caøng phong phuù vaø ña daïng, giuùp caùc nhaø ñaàu tö chöùng khoaùn coù nhieàu cô hoäi löïa choïn danh muïc ñaàu tö ñeå ña daïng hoaù ñaàu tö vaø giaûm thieåu rui ro, töø ñoù thu huùt ñöôïc nhieàu nhaø ñaàu tö, taêng tính thanh khoaûn cuûa thò tröôøng. Ñeán löôït mình, söï phaùt trieån cuûa thò tröôøng chöùng khoaùn cuõng laø moät trong nhöõng nhaân toá thuùc ñaåy thò tröôøng voán maïo hieåm phaùt trieån. Moät thò tröôøng chöùng khoaùn phaùt trieån toaøn dieän khoâng nhöõng cung caáp cho caùc quyõ moät keânh thoaùt voán thuaän lôïi, deã daøng maø coøn phaûn aùnh chính xaùc giaù trò doanh nghieäp treân thò tröôøng, theå hieän söï thaønh coâng cuûa doanh nghieäp nhaän ñaàu tö cuõng nhö caùc quyõ ñaàu tö maïo hieåm vaø töø ñoù naâng cao uy tín treân thò tröôøng. Ngaøy nay, vôùi xu theá hoäi nhaäp kinh teá, voán ñaàu tö maïo hieåm ñaõ taïo ra moät keânh huy ñoäng môùi, taän duïng moïi nguoàn löïc taøi chính caû trong laãn ngoaøi nöôùc. Töø ñoù giuùp cho caùc toå chöùc, doanh nghieäp coù nhieàu cô hoäi löïa choïn nguoàn taøi trôï cho caùc döï aùn cuûa mình. Caùc quyõ ñaàu tö maïo hieåm thu huùt voán nhaøn roãi töø caùc caù nhaân, caùc toå chöùc, caùc ñònh cheá taøi chính… ñeå taøi trôï voán cho caùc doanh nghieäp ñaàu tö phaùt trieån. Caùc doanh nghieäp naøy khoâng chæ ñem laïi lôïi nhuaän cho chính baûn thaân doanh nghieäp vaø caùc quyõ ñaàu tö maïo hieåm maø coøn goùp phaàn giaûi quyeát vieäc laøm vaø caùc khoaûn noäp ngaân saùch nhaø nöôùc. QUAÙ TRÌNH PHAÙT TRIEÅN QUYÕ ÑAÀU TÖ MAÏO HIEÅM TAÏI MOÄT SOÁ NÖÔÙC VAØ BAØI HOÏC KINH NGHIEÄM ÑOÁI VÔÙI VIEÄT NAM 29 3.1. Voán maïo hieåm taïi moät soá nöôùc 3.1.1. Taïi Myõ Mỹ có một ngành tư bản mạo hiểm lâu đời nhất và phát triển nhất trong số các nước thuoäc toå chöùc hôïp taùc phaùt trieån kinh teá (OECD). Chính phủ Mỹ đã đóng một vai trò quan trọng trong việc phát triển thị trường vốn mạo hiểm bắt đầu từ năm 1958 bằng việc khuyến khích đầu tư tư nhân với những khối lượng vốn lớn thông qua Chương trình Công ty Đầu tư Doanh nghiệp Nhỏ (SBIC). Luật Bảo đảm lương hưu cho người làm công (ERISA) đã cho phép các quỹ lương hưu có thể đầu tư một phần tài sản vào cổ phiếu tư nhân. Điều này được áp dụng cùng với một sự giảm đáng kể tỷ lệ thuế lãi vốn. Thị trường chứng khoán cấp hai NASDAQ của Mỹ được thành lập vào năm 1971 đã mang lại một loạt các phương án lựa chọn có khả năng mang lại lợi nhuận cao cho các nhà tư bản mạo hiểm. Đầu tư của các nhà đầu tư mạo hiểm tư nhân (còn gọi là các thiên sứ kinh doanh) và các doanh nghiệp đã trở nên có giá trị rất lớn. Các quy định về đầu tư: Các chính sách của Chính phủ Mỹ đã đóng một vai trò then chốt trong việc khuyến khích các tổ chức đầu tư vào cổ phiếu tư nhân và thúc đẩy sự tăng trưởng thị trường vốn mạo hiểm. Có hơn 7% số tài sản đầu tư của các tổ chức (trong đó có các quỹ lương hưu và bảo hiểm) ở Mỹ được phân bổ dưới các dạng cổ phần tư nhân (kể cả mua toàn bộ cổ phần), trong khi ở các nước OECD khác, tỷ lệ này chỉ đạt chưa đến 1%, như ở các nước Anh và Canada. Mốc lịch sử quan trọng về đầu tư vốn mạo hiểm đó là sự ra đời của bộ Luật ERISA vào năm 1978, cho phép các quỹ lương hưu được phân bổ một phần các nguồn lực của mình vào đầu tư mạo hiểm. Các tổ chức tài chính: các quy định về đầu tư được nới lỏng vào năm 1999. Luật Hiện đại hóa Tài chính (hay còn gọi là điều luật Gramm-Leach-Bliley) đã quy định lại khung pháp lý cho ngành dịch vụ tài chính. Bộ luật này cho phép các ngân hàng, các công ty bảo hiểm và các công ty chứng khoán có quyền sáp nhập và bán cho nhau các sản phẩm đầu tư. Bộ luật này còn giải quyết những vấn đề kém hiệu quả trong hệ thống luật pháp bảo hiểm hiện thời giữa các bang bằng cách yêu cầu các bang phải thống nhất các quy định đối với các nhà cung cấp dịch vụ bảo hiểm. Các biện pháp khuyến khích về thuế: Đầu tư vốn mạo hiểm tại Mỹ được thúc đẩy bằng cả hai đòn bẩy: tỷ lệ đánh thuế đối với lãi vốn thấp và các khuyến khích thuế mục tiêu. Việc giảm thuế đánh vào lãi vốn - từ 49% năm 1978 xuống 20% trong thời gian từ 1981 đến 1986 - đã có tác động lớn đến sự phát triển toàn 30 bộ ngành vốn mạo hiểm của Mỹ. Tuy nhiên, các triển vọng tăng thuế lãi vốn cao hơn vào năm 1996 đã làm cho có ít các công ty hơn muốn đăng ký kinh doanh trên thị trường chứng khoán cấp hai. Các chương trình vốn cổ phần: Chương trình SBIC thành lập năm 1958 là xúc tiến trực tiếp đầu tiên của Chính phủ Liên bang nhằm khuyến khích sự phát triển ngành vốn mạo hiểm của Mỹ. Trong những năm 60, chương trình SBIC đã cung cấp được khoảng 3 tỷ USD cho các công ty non trẻ, cao hơn gấp ba lần tổng lượng đầu tư tư nhân trong cùng thời kỳ. SBIC còn hỗ trợ cho việc đào tạo các nhà quản lý vốn mạo hiểm và tạo cơ sở cho sự phát triển các quỹ tư nhân. Tuy nhiên, Chương trình này đã gặp phải một số vấn đề về thiết kế và đã suy yếu trong những năm 80. Năm 1992, Luật Tăng cường Cổ phần Doanh nghiệp Nhỏ đã điều chỉnh lại chương trình này và chấm dứt việc cho vay tài chính bằng cổ phiếu. Biện pháp này đã gỡ bỏ trách nhiệm thuế đối với các tổ chức đầu tư được khấu trừ thông thường và cho phép Chính phủ, thông qua cơ quan Quản lý Doanh nghiệp Nhỏ (SBA) có thể góp phần tham gia về kinh tế vào các rủi ro và lợi nhuận của chương trình. Các thị trường cổ phiếu tư nhân từ đó đã trở nên trưởng thành, các công ty thành công hàng đầu đã có thể rút ra khỏi chương trình và cả sự giám sát vốn được coi là rất quan liêu của Chính phủ. Mạng lưới các nhà tư bản mạo hiểm tư nhân: Tuy khó có thể thiết lập chính xác được quy mô của thị trường vốn mạo hiểm tư nhân (Angel Market) ở Mỹ, do bản chất không chính thức của nó, nhưng SBA ước tính rằng ở Mỹ có khoảng 250.000 nhà tư bản mạo hiểm tư nhân, cam kết mỗi năm đầu tư khoảng 20 tỷ USD cho hơn 30.000 công ty tư nhân. So với ngành vốn mạo hiểm chính thức, các nhà tư bản mạo hiểm tư nhân đầu tư những khối lượng nhỏ hơn, trong khoảng từ 200.000 USD đến 1,5 triệu USD vào các doanh nghiệp hoạt động ở giai đoạn ban đầu. Vào giữa những năm 90, mạng lưới không chính thức gồm các nhà đầu tư mạo hiểm tư nhân đã bắt đầu hình thành, chẳng hạn như Nhóm các Thiên sứ tại Thung lũng Silicon hay Dinner Clubs tại khu vực miền Trung Atlantic. Tiếp theo là sự hình thành các thực thể vì lợi nhuận, cung cấp các dịch vụ kết nối giữa các nhà doanh nghiệp và các nhà đầu tư mạo hiểm chủ yếu là thông qua mạng Internet, trong đó có các tổ chức như American Venture Capital Exchange, Capital Matchmaker, FinanceHub, MoneyHunter... Vào năm 1995, SBA đã thành lập một Hệ thống Tư bản mạo hiểm hay còn gọi là mạng ACE-Net, liên kết các nhà đầu tư tư nhân, SBIC và các tổ chức đầu tư mạo hiểm với các công ty nhỏ thông qua một cơ sở dữ liệu trên Internet. Các dịch vụ cố vấn cho các nhà doanh nghiệp và các nhà đầu tư cũng được cung cấp thông 31 qua các nhà vận hành ACE-Net khu vực. Năm 2001, ACE-Net đã được tư nhân hóa, do vai trò của Chính phủ đã được hoàn thành. Gần đây, SBA đã triển khai Mạng Công nghệ hay TECH-Net, một giao diện tìm kiếm thông tin và nguồn lực liên quan đến các doanh nghiệp công nghệ cao. Cùng với Anh, Mỹ có các mạng lưới các nhà tư bản mạo hiểm tư nhân phát triển nhất trong số các nước OECD. Để thành lập được các mạng lưới này, ban đầu cần có vai trò tổ chức của Chính phủ và các xúc tiến ban đầu của Chính phủ không chỉ dừng ở dịch vụ lên danh sách các công ty và các nhà đầu tư, mà điều quan trọng là phải tạo điều kiện tiếp xúc giữa các cá nhân. Các chương trình kết nối mạng định hướng địa phương thường rất thành công, đặc biệt là khi nó được thiết kế phù hợp với thế mạnh và yếu điểm của địa phương. Lý tưởng hơn nếu có sự phối hợp giữa các hệ thống tư bản mạo hiểm tư nhân và Nhà nước ở các cấp địa phương, khu vực và quốc gia, nhằm tránh sự trùng lắp và thiếu hụt thông tin. 3.1.2. Taïi Nhaät Baûn Trong vaøi naêm trôû laïi ñaây, nhieàu ngaân haøng taïi Nhaät ñaõ gia taêng vieäc ñaàu tö voán cho caùc coâng ty môùi thaønh laäp nhaát laø caùc Coâng ty trong lónh vöïc coâng ngheä thoâng tin trong ñoù Fuji Bank laø moät trong nhöõng ngaân haøng ñi tieân phong. Vaøo naêm 1977, khi môùi baét ñaàu hoaït ñoäng, Fuji Bank ñaõ ñaàu tö 54,7 trieäu Yeân (töông ñöông 486.000 USD) cho 14 Coâng ty ñöôïc löïa choïn töø 205 Coâng ty. 3.1.3. Taïi Singapore Töø naêm 1995, Chính phuû ñaõ thieát laäp moät trung taâm ñeå luaân chuyeån Voán maïo hieåm. Ñeán nay, taïi Singapore ñaõ coù 82 Quyõ ñaàu tö maïo hieåm vôùi toång voán 5,28 tyû USD vaø ñaõ ñaàu tö 921 trieäu USD trong ñoù 17% voán ñaõ ñöôïc ñaàu tö cho 40 Coâng ty trong nöôùc. 3.1.4. Taïi AÁn Ñoä Quyõ ñaàu tö maïo hieåm ñöôïc ñeà caäp raát sôùm töø nhöõng naêm 70, tuy nhieân voán maïo hieåm taïi nöôùc naøy ñöôïc xem laø thöïc söï hoaït ñoäng trong hai giai ñoaïn cuï theå nhö sau: Giai ñoaïn 1986-1995: nhaø nöôùc can thieäp hoaït ñoäng ñaàu tö maïo hieåm thoâng qua caùc chính saùch nhö sau: 32 - Khuyeán khích nghieân cöùu öùng duïng coâng ngheä môùi trong caùc lónh vöïc coâng nghieäp ñieän töû, phaàn meàm, truyeàn thoâng vaø caùc ngaønh coâng nghieäp môùi thoâng qua chính saùnh phaùt trieån caùc doanh nghieäp vöøa vaø nhoû, chính saùch thueá, taøi tôï voán töø caùc quyõ phaùt trieån coâng nghieäp – laø quyõ phoâi thai cho vieäc hình thaønh quyõ ñaàu tö maïo hieåm ôû AÁn Ñoä. - Xaây döïng cô sôû phaùp lyù cho vieäc hình thaønh quyõ ñaàu tö maïo hieåm nhö: quy cheá hoaït ñoäng cuûa caùc coâng ty ñaàu tö maïo hieåm töø caùc toå chöùc taøi chính nhaø nöôùc, khuyeán khích phaùt trieån coâng ngheä cao, quy ñònh veà öu ñaõi thueá… - Cho pheùp toå chöùc quoác teá (WB) tham gia xaây döïng theå cheá vaø cung caáp nguoàn voán cho hoaït ñoäng ñaàu tö maïo hieåm. Giai ñoaïn 1996-2000: Voán maïo hieåm phaùt trieån nhanh choùng theo söï buøng noå cuûa “dot.com” treân toaøn caàu, nguyeân nhaân laø do: - Chính phuû ban haønh caùc ñaïo luaät khuyeán khích ñaàu tö tröïc tieáp nöôùc ngoaøi, ban haønh luaät veà ñaàu tö maïo hieåm, luaät veà voán maïo hieåm nöôùc ngoaøi. - Khuyeán khích khu vöïc tö nhaân trong nöôùc tham gia vaøo caùc quyõ ñaàu tö maïo hieåm, khoâng coù söï phaân bieät ñoái xöû giöõa caùc ñònh cheá ñaàu tö maïo hieåm. - Ña daïng hoaùc caùnh hình thöùc ñaàu tö maïo hieåm, caùc nguoàn voán ñaàu tö (ngaân haøng, baûo hieåm, quyõ ñaàu tö khaùc…) vaø linh hoaït trong loái thoaùt cho caùc nhaø ñaàu tö. - Chính phuû xuùc tieán hoaït ñoäng ñaàu tö öôm taïo doanh nghieäp coâng ngheä cao, cung caáp caùc dòch vuï laøm gia taêng giaù trò taøi saûn cho caùc nhaø ñaàu tö nhö thoâng tin, taøi chính, nhaân löïc… - Söï thaønh coâng cuûa caùc nhaø kinh doanh AÁn Ñoä taïi thung luõng Silicon vaøo nhöõng naêm 80 cuøng vôùi söï buøng noå ngaønh CNTT trong giai ñoaïn naøy ñaõ kích thích maïnh meõ doùng voán ñaàu tö maïo hieåm chaûy veà AÁn Ñoä. - Nguoàn lao ñoäng coù tay ngheà cao, giaù nhaân coâng reû thuùc ñaåu caùc doanh nghieäp töø Myõ vaø caùc nöôùc phaùt trieån chuyeån höôùng ñaàu tö vaøo Aán Ñoä vaø keùo theo caû doøng voán ñaàu tö maïo hieåm. Ngoaøi ra, ñeå hoã trôï caùc doanh nghieäp nghieân cöùu vaø phaùt trieån phaàn meàm (R&D), chính phuû cung caáp 3/5 kinh phí R&D cho caùc doanh nghieäp. Boä CNTT baét buoäc moät soá coâng ty lôùn phaûi boû ít nhaát 2%/doanh thu ñeå ñaàu tö cho CNTT. Töø naêm 1986 chính phuû ñaõ baét ñaàu quan taâm ñeán vieäc ñaàu tö maïo hieåm vaø laäp vöôøn öôm cho coâng ty phaàn meàm. 33 3.1.5. Taïi Ñaøi Loan Haàu heát nguoàn voán ñaàu tö vaøo lónh vöïc phaùt trieån coâng ngheä cao cuûa caùc coâng ty tö nhaân. Beân caïnh ñoù laø caùc quyõ ñaàu tö maïo hieåm cuûa Myõ nhö Hantech Venture vaø Hanrong Venture Capital cuõng ñaõ tham gia ñaàu tö vaøo caùc lónh vöïc nhö ñieän töû, vieãn thoâng.... 3.1.6. Taïi Trung Quoác Trong quyeát ñònh cuûa TW Ñaûng Coäng saûn vaø Chính phuû Trung Quoác (20/8/1999) ñaõ khaúng ñònh “khoa hoïc vaø coâng ngheä ñang ñoåi thay haøng ngaøy, coâng ngheä cao laáy coâng ngheä thoâng tin vaø coâng ngheä sinh hoïc laøm ñaïi dieän vaø ngaønh ngheà hoùa chuùng ñang phaùt trieån voâ cuøng nhanh vaø maïnh meõ, coù aûnh höôûng saâu saéc treân caùc maët chính trò, kinh teá, quaân söï, vaên hoùa…”, trong baùo caùo naøy nhaän ñònh saùng taïo coâng ngheä laø xí nghieäp öùng duïng tri thöùc, coâng ngheä vaø kyõ thuaät môùi, naâng cao chaát löôïng saûn phaåm, trieån khai saûn phaåm môùi, cung caáp dòch vuï môùi, chieám lónh thò tröôøng vaø thöïc hieän giaù trò thò tröôøng. Xí nghieäp laø chuû theå cuûa saùng taïo coâng ngheä. Saùng taïo coâng ngheä laø tieàn ñeà quan troïng phaùt trieån khoa hoïc coâng ngheä cao, thöïc hieän ngaønh ngheà hoùa. Qua ñoù Trung Quoác öu tieân phaùt trieån caùc coâng ty coâng ngheä cao vôùi nhieàu hoã trôï phaùt trieån, trong ñoù hoã trôï veà maët taøi chính theå hieän qua chính saùch vaø bieän phaùp sau: - Xaây döïng cô cheá ñaàu tö taøi chính vaø cô cheá khen thöôûng môùi. - Thaønh laäp quyõ saùng taïo coâng ngheä cho caùc xí nghieäp KHCN cao vöøa vaø nhoû nhaèm cung caáp voán cho hoaït ñoäng chuyeån hoùa thaønh quaû coâng ngheä cao. - Xaây döïng cheá ñoä ñöôïc quyeàn, ñöôïc tin töôûng öùng, hoaøn thieän bieän phaùp quaûn lyù quyõ, taêng caùc hình thöùc cho vay, môû ra caùc phöông thöùc baûo ñaûm, môû roäng ñaàu tö cho vay coâng ngheä cao. - Nuoâi döôõng thò tröôøng voán cho phaùt trieån ngaønh ngheà coâng ngheä cao, töøng böôùc xaây döïng cheá ñoä ñaàu tö maïo hieåm. Phaùt trieån coâng ty ñaàu tö maïo hieåm vaø quyõ ñaàu tö maïo hieåm, xaây döïng cô cheá ñaàu tö vaø töø choái ñaàu tö maïo hieåm, taêng möùc uûng hoä ñoái vôùi ngaønh ngheà coâng ngheä cao. Giôùi thieäu vaø ñaøo taïo nhaân taøi quaûn lyù ñaàu tö maïo hieåm, ñaåy nhanh vieäc xaây döïng phaùp quy chính saùch coù lieân quan, xaây döïng quy phaïm veà haønh vi thò tröôøng cuûa ñaàu tö maïo hieåm, öu tieân uûng hoä xí nghieäp coâng ngheä cao coù ñieàu kieän ñi vaøo thò tröôøng voán trong nöôùc vaø quoác teá. 34 3.1.7. Taïi Thaùi Lan Ñöôïc thaønh laäp töø naêm 1987 töø nguoàn voán trong nöôùc, sau 10 naêm hoaït ñoäng quyõ ñaàu tö maïo hieåm soâi noåi hôn nhôø caùc quyõ töø Hoàngkong, Singapore. Hoaït ñoäng ñaàu tö maïo hieåm ñöôïc khuyeán khích trong moät soá ngaønh nhaát ñònh, tuy nhieân khoâng coù öu ñaõi veà thueá. Nhu caàu voán maïo hieåm khoâng cao do caùc coâng ty coù theå tieáp caän nguoàn taøi trôï töø ngaân haøng hoaëc caùc coâng ty taøi chính vôùi chi phí thaáp. 3.1.8. Taïi Malaysia Vaøo cuoái 1996 ñaõ coù 22 quyõ ñaàu tö maïo hieåm ñaët ôû Malaysia, tuy nhieân chæ coù 5 quyõ ñaàu tö maïo hieåm ôû Malaysia thöïc söï hoaït ñoäng. Hoaït ñoäng naøy ñöôïc söï taøi trôï voán cuûa chính phuû ngay gian ñoaïn ñaàu (naêm 1991) vaø chuû yeáu taäp trung vaøo laõnh vöïc coâng ngheä. Moâi tröôøng ñònh cheá ñöôïc xem laø oån ñònh vaø thuaän lôïi, caùc bieän phaùp khuyeán khích thueá ñaõ ñöôïc aùp duïng cho quyõ ñaàu tö maïo hieåm. Nhu caàu veà voán taêng cao do caùc doanh nhaân ngaøy caøng coù trình ñoä vaø chuyeân nghieäp hôn. Ña soá caùc khoaûn ñaàu tö ñöôïc thu hoài treân thò tröôøng chöùng khoaùn. 3.2. Baøi hoïc kinh nghieäm ñoái vôùi Vieät Nam Tuyø thuoäc vaøo möùc ñoä töï do hoaù kinh teá maø moãi quoác gia seõ coù nhöõng chính saùch khaùc nhau nhaèm thu huùt hieäu quûa voán ñaàu tö maïo hieåm vaøo quaù trình ñoåi môùi coâng ngheä. Neáu nhö Trung Quoác, Aán Ñoä vaø keå caû moät soá quoác gia Chaâu AÙ coù nhöõng chính saùch can thieäp tröïc tieáp vaø maïnh meõ ñeán ñaàu tö maïo hieåm thì ôû Myõ chính phuû chæ can thieäp giaùn tieáp nhaèm truyeàn daãn nhöõng thoâng tin ñònh höôùng ñeán caùc thò tröôøng cho hoaït ñoäng ñaàu tö voán maïo hieåm. Moät soá baøi hoïc ruùt ra töø kinh nghieäm caùc nöôùc cho hoaït ñoäng ñaàu tö voán maïo hieåm taïi Vieän Nam bao goàm: - Khung phaùp lyù cho hoaït ñoäng ñaàu tö maïo hieåm noùi chung vaø ñaàu tö maïo hieåm vaøo laõnh vöïc coâng ngheä cao noùi rieâng caàn phaûi roû raøng vaø ñaày ñuû. - Chính phuû caùc nöôùc khuyeán khích caùc coâng ty tö nhaân vaø caùc doanh nghieäp vöøa vaø nhoû tham gia vaøo quaù trình ñoåi môùi coâng ngheä. - Chính saùch thueá öu ñaõi cho caùc coâng ty ñaàu tö maïo hieåm vaø hoaït ñoäng ñaàu tö vaøo coâng ngheä cao. - Thò tröôøng taøi chính tieàn teä oån ñònh vaø phaùt trieån trong ñoù thò tröøông chöùng khoaùn laø yeáu toá quan troïng cho vieäc thu huùt voán ñaàu tö maïo hieåm. 35 - Cô sôû haï taàng cho quaù trình ñoåi môùi coâng ngheä ñaày ñuû vaø phaùt trieån bao goàm: caùc khu coâng ngheä, trung taâm nghieân cöùu, tröôøng ñaïi hoïc, trung taâm R&D… - Ñoäi nguõ tri thöùc coù trình ñoä coâng ngheä cao vaø ñoäi nguõ nhöõng nhaø quaûn lyù doanh nghieäp chuyeân nghieäp. - Heä thoáng thoâng tin cho quaù trình ñoåi môùi coâng ngheä thoâng suoát, thò tröôøng tö vaán coâng ngheä vaø quaûn lyù phaùt trieån. KEÁT LUAÄN CHÖÔNG 1 Chöông 1 ñaõ ñeà caáp ñeán nhöõng vaán ñeà coù tính chaát toång quan veà quyõ ñaàu tö maïo hieåm vaø vai troø cuûa quyõ ñaàu tö maïo hieåm trong quaù trình phaùt trieån coâng ngheä cao. Ñaàu tö voán maïo hieåm ñaõ xuaát hieän töø laâu vaø ngaøy caøng phoå bieán trong xu höôùng phaùt trieån maïnh meõ cuûa kinh teá tri thöùc toaøn caàu. Vôùi ñaëc ñieåm quyõ ñaàu tö maïo hieåm chæ taäp trung vaøo caùc lónh vöïc coù tyû suaát sinh lôïi cao ñoàng thôøi coù ruûi ro lôùn. Voán ñaàu tö maïo hieåm ñoùng vai troø quan troïng trong vieäc khuyeán khích caùc toå chöùc, caù nhaân coù tinh thaàn maïo hieåm vaø saùng taïo tham gia vaøo nghieân cöùu coâng ngheä cao. Taïo döïng vaø phaùt trieån caùc moái quan heä song haønh giöõa nhöõng nhaø ñaàu tö maïo hieåm coù voán vaø kinh nghieäm vôùi caùc toå chöùc, caù nhaân coù tinh thaàn kinh doanh vaø naêng löïc coâng ngheä ñaõ daãn ñeán söï phaùt trieån maïnh meõ cuûa thò tröôøng voán maïo hieåm. Ñeán löôït mình, söï phaùt trieån maïnh meõ cuûa thò tröôøng voán maïo hieåm seõ coù nhöõng ñoùng goùp tích cöïc ñeán söï taêng tröôûng vaø phaùt trieån kinh teá cuûa quoác gia thoâng qua vieäc taêng tyû leä ñoùng goùp cuûa nhöõng nhaân toá naêng suaát toång hôïp trong cô caáu caùc yeáu toá taùc ñoäng ñeán taêng tröôûng kinh teá. Thöïc tieån phaùt trieån cuûa neàn coâng nghieäp ñaàu tö maïo hieåm taïi moät soá quoác gia laø minh chöùng cuï theå cho nhöõng lôïi ích maø voán ñaàu tö maïo hieåm mang laïi. Nhöõng lyù luaän toång quan vaø kinh nghieäm thöïc tieãn naøy seõ laø neàn taûng ñeå tieáp tuïc nghieân cöùu thöïc traïng vaø giaûi phaùp cho vieäc khuyeán khích ñaàu tö voán maïo hieåm vaøo quaù trình phaùt trieån coâng ngheä cao taïi Vieät Nam. 36 CHÖÔNG 2: THÖÏC TRAÏNG HOAÏT ÑOÄNG CUÛA CAÙC QUYÕ ÑAÀU TÖ MAÏO HIEÅM TAÏI VIEÄT NAM 1. HOAÏT ÑOÄNG CUÛA CAÙC QUYÕ ÑAÀU TÖ MAÏO HIEÅM TAÏI VIEÄT NAM Trieäu USD 1.1. Huy ñoäng voán Quyõ ñaàu tö maïo hieåm vaãn coøn laø moät ñeà taøi khaù môùi taïi Vieät Nam maëc duø doøng voán maïo hieåm ñaàu tieân ñaõ vaøo Vieät Nam töø naêm 1991 vôùi söï ra ñôøi cuûa caùc quyõ ñaàu tö maïo hieåm. Cho ñeán nay ñaõ coù 8 quyõ ñaàu tö maïo hieåm taïi Vieät Nam vaø chuû yeáu laø caùc toå chöùc nöôùc ngoaøi nhö: Mekong Capital Ltd, Mekong Project Development Facility, Vietnam Fund Management Co. Ltd, Dragon Capital Group Ltd, Finansa Ltd, Indochina Asset Management Ltd, Indochina Capital Corporation, International Finance Corporation. Hình thöùc quyõ ñaàu tö maïo hieåm noäi ñòa vaãn chöa phaùt trieån vaø voán ñaàu tö maïo hieåm vaãn chieám moät tyû troïng raát nhoû trong luoàng voán FDI chaûy vaøo haøng naêm. Trong giai ñoaïn töø 1991 ñeán 2002, voán ñaàu tö maïo hieåm taïi Vieät Nam ñöôïc theå hieän qua bieåu ñoà sau: 10 22 131 247 303 276 292 258 318 0 50 100 150 200 250 300 350 157 130 114 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 Nguoàn: AVCJ Hình 2: Voán ñaàu tö maïo hieåm taïi Vieät Nam giai ñoaïn 1991-2002 37 Giai ñoaïn 1990 – 2000: Nhöõng chính saùch veà ñoåi môùi kinh teá taïi Ñaïi hoäi Ñaûng laàn thöù VII (06-1991) ñaõ taïo ra nhöõng döï baùo tích cöïc veà taêng tröôûng kinh teá vaø moâi tröông kinh doanh taïi Vieät Nam ñaõ taïo ñieàu kieän thuaän lôïi cho vieäc thu huùt caùc doøng voán ñaàu tö vaøo Vieät Nam trong giai ñoaïn 1991-1995, voán ñaàu tö maïo hieåm cuõng nhanh choùng coù maët taïi Vieät Nam nhaèm tìm kieám nhöõng cô hoäi ñaàu tö vaøo caùc döï aùn coù tieàm naêng. Caùc nhaø ñaàu tö raát laïc quan veà khaû naêng sinh lôøi cuûa caùc döï aùn ñaàu tö do laøng soùng coâng nghieäp hoaù ñang lan roâng taïi khu vöïc Ñoâng Nam AÙ ñaõ taïo ra moâi tröôøng thuaän lôïi cho vieäc thu huùt voán FDI vaøo caùc nöôùc trong khu vöïc trong ñoù coù Vieät Nam. Beân caïnh ñoù, söï kyø voïng cuûa caùc nhaø ñaàu tö veà moät thò tröôøng chöùng khoaùn sôùm ra ñôøi theo döï ñònh cuûa chính phuû laø moät nhaân toá thuùc ñaåy vieäc gia taêng voán ñaàu tö maïo hieåm vaøo nhöõng naêm ñaàu cuûa thaäp nieân 90 taïi Vieät Nam. Ñeán cuoái naêm 1994, maëc duø voán huy ñoäng taïi caùc quyõ chöa thöïc hieän heát nhöng giaù giao dòch caùc quyõ treân thò tröôøng chöùng khoaùn ñaõ coù nhöõng döï baùo raát haáp daãn cho caùc nhaø ñaàu tö. Ñeán naêm 1995, toác ñoä taêng tröôûng cuûa voán ñaàu tö maïo hieåm ñaõ coù söï suy giaûm, maëc duø trong giai ñoaïn naøy doøng voán ñaàu tö tröïc tieáp nöôùc ngoaøi vaãn coù toác ñoä taêng tröôûng maïnh taïi Vieät Nam vaø doøng voán ñaàu tö maïo hieåm tieáp tuïc gia taêng taïi khu vöïc Chaâu AÙ. Cho ñeán naêm 2002, toác ñoä taêng tröôûng voán ñaàu tö maïo hieåm taïi Vieät Nam vaãn chöa coù daáu hieäu khoâi phuïc maëc duø trong giai ñoaïn naøy Vieät Nam vaãn ñöôïc ñaùnh giaù laø moät trong nhöõng thò tröôøng oån ñònh vaø haáp daãn nhieàu nhaø ñaàu tö. Trong giai ñoaïn naøy haøng loaït caùc quyõ ñaàu tö maïo hieåm ñöôïc thaønh laäp trong nhöõng naêm ñaàu thaäp nieân 90 ñaõ ruùt khoûi Vieät Nam hoaëc hoaït ñoäng caàm chöøng nhö: Vietnam Fund, Vietnam Frontier Fund, Lazard Vietnam Fund, Templeton Vietnam Opportunities Fund. Maëc khaùc cuoäc khuûng hoaûng taøi chính naêm 1997 caøng laøm cho vieäc thu huùt nguoàn voán ñaàu tö maïo hieåm vaøo Vieät Nam caøng theâm khoù khaên. Voán ñaàu tö maïo hieåm luùc naøy taäp trung vaøo caùc coâng ty ôû caùc quoác gia coù söï taùc ñoäng maïnh cuûa cuoäc khuûng hoaûng nhöng coù tieàm naêng phuïc hoài nhanh choùng (ñaây laø ñaëc tröng cô baûn cuûa voán ñaàu tö maïo hieåm: tieàm kieám khaû naêng sinh lôïi cao töø caùc coâng ty coù tieàm naêng nhöng ñang gaëp khoù khaên veà taøi chính). Rieâng trong naêm 1999, voán ñaàu tö maïo hieåm taïi Vieät Nam taêng khaù maïnh do chính phuû ban haønh haøng loaït caùc quy ñònh khuyeán khích caùc 38 nhaø ñaàu tö nöôùc ngoaøi goùp voán vaøo caùc coâng ty tö nhaân trong nöôùc. Beân caïnh ñoù, thoâng tin veà khai tröông trung taâm giao dòch chöùng khoaùn ñaàu tieân cuûa Vieät Nam taïi Tp HCM vaøo naêm 2000 cuõng goùp phaàn gia taêng doøng voán maïo hieåm chaûy vaøo Vieät Nam. Giai ñoaïn 2000 – 2005: Trong khi hoaït ñoäng ñaàu tö maïo hieåm coù coù xu höôùng giaûm suùt taïi Vieät Nam thì söï ra ñôøi cuûa Mekong Enteprise Fund vaøo naêm 2002 ñaõ ñaùnh daáu cho söï phuïc hoài cuûa doøng voán ñaàu tö maïo hieåm taïi Vieät Nam. Mekong Enteprise Fund ñöôïc söï goùp voán cuûa caùc toå chöùc coù uy tín nhö ADB, Nordic Development Fund vaø nhaø tö vaán hoaït ñoäng laø toå chöùc MPDF ñaõ khôi nguoàn cho laøn soùng ñaàu tö maïo hieåm thöù hai taïi Vieät Nam. Cuøng vôùi Mekong Enteprise Fund, Vietnam Opportunity Fund cuõng chính thöùc ñi vaøo hoaït ñoäng thaùng 11/2003, moät soá quyõ ñaàu tö khaùc cuõng trieån khai keá hoaïch kinh doanh taïi Vieät Nam nhö taäp ñoaøn IDG cuûa Myõ vôùi soá voán döï kieán 80 trieäu USD, quyõ Phanxipang cuûa caùc nhaø ñaàu tö Chaâu Aâu vaø Ñoâng AÙ vôùi soá voán döï kieán 25 trieäu USD, quyõ FMO cuûa Thuïy Syõ, DEG cuûa Ñöùc… cuõng ñang trong quaù trình thaêm doø thò tröôøng vaø tìm kieám ñoái taùc taïi Vieät Nam. Ñoái vôùi ñaàu tö maïo hieåm töø caùc quyõ noäi ñòa, naêm 2002 Boä Khoa hoïc Coâng ngheä cuøng vôùi Ban quaûn lyù Khu coâng ngheä cao Hoøa Laïc cuõng ñaõ laäp ñeà aùn “Quyõ ñaàu tö phaùt trieån coâng ngheä cao Viettech” trình chính phuû xem xeùt. Hình thöùc toå chöùc cuûa quyõ ñöôïc thöïc hieän theo moâ hình coâng ty hôïp danh höõu haïn vôùi soá voán goùp töø phía Myõ laø 20-30 trieäu USD, phía Vieät Nam goùp 2-3 trieäu USD laáy töø nguoàn voán ngaân saùch nhaø nöôùc, hoaït ñoäng theo luaät phaùp Myõ coù truï sôû chi nhaùnh ñaët taïi Vieät Nam. Tuy nhieân cho ñeán nay ñeà aùn naøy vaãn chöa ñöôïc chính phuû pheâ duyeät do nhieàu nguyeân nhaân lieân quan ñeán luaät phaùp Myõ, vaán ñeà moâ hình chi nhaùnh quyõ taïi Vieät Nam, vaán ñeà tieán ñoä xaây döïng Khu coâng gheä cao Hoøa Laïc… Taïi Thaønh phoá Hoà Chí Minh, vaán ñeà ñaàu tö maïo hieåm dieãn ra soâi noåi taïi Hoäi thaûo Khu coâng ngheä cao Tp HCM thaùng 12/2003 vôùi söï tham gia cuûa caùc nhaø khoa hoïc, caùc Vieät Kieàu… Hoäi doanh nghieäp treû Tp HCM cuõng ñaõ kieán nghò thaønh laäp quyõ ñaàu tö maïo hieåm. Nhö vaäy, söï trôû laïi cuûa caùc nhaø ñaàu tö maïo hieåm ñaõ cho thaáy moâi tröôøng kinh doanh taïi Vieät Nam baét ñaàu xuaát hieän nhöõng yeáu toá tích cöïc cho vieäc hình thaønh caùc cô hoäi ñaàu tö haáp daãn. Hôn nöõa, Vieät Nam vaãn laø quoác gia ñang 39 trong quaù trình chuyeån ñoåi vaø xaây döïng neàn kinh teá thò tröôøng, ñang khôûi ñoäng caùc döï aùn veà phaùt trieån coâng ngheä cao, coâng ngheä thoâng tin… seõ laø ñoäng cô kích thích caùc doøng voán maïo hieåm chaûy vaøo Vieät Nam. 1.2. Söû duïng voán Vaøo ñaàu thaäp nieân 90, giôùi ñaàu tö quoác teá cuõng nhö caùc phöông tieän thoâng tin ñaïi chuùng treân khaép theá giôùi ñeàu ñaùnh giaù tieàm naêng taêng tröôûng cuûa Vieät Nam. Keát quaû laø caùc nguoàn voán ñaàu tö oà aït chaûy vaøo Vieät Nam vaø giaù trò coå phieáu cuûa nhöõng döï aùn ñaàu tö vaøo Vieät Nam cuõng taêng leân cao treân caùc saøn giao dòch quoác teá vaø caùc quyõ ñaàu tö maïo hieåm cuõng khoâng thoaùt khoaûi traøo löu naøy. Veà lyù thuyeát, moät ñaát nöôùc coù tieàm naêng kinh teá taêng tröôûng cao vaø raát nhieàu cô hoäi ñaàu tö nhö ôû Vieät Nam thì vieäc söû duïng voán ñaõ huy ñoäng ñöôïc seõ laø ñieàu khoâng maáy khoù khaên. Nhöng thöïc teá qua moät thôøi gian hoaït ñoäng thì moïi vieäc khoâng phaûi deã daøng vaø caùc quyõ ñaàu tö ñaõ nhaän ra ñöôïc raèng hoï khoâng bieät ñaàu tö vaøo ñaâu vôùi soá tieàn nhieàu nhö theá. Vôùi gaàn 400 trieäu USD huy ñoäng ñöôïc, caùc quyõ ñaàu tö maïo hieåm baét ñaàu baét tay vaøo tìm caùc ñoái taùc Vieät Nam, tieán haønh thaåm ñònh döï aùn vaø boû voán ñaàu tö. Tuy nhieân sau moät thôøi gian, maëc duø ñaõ tham gia vaøo nhieàu lónh vöïc, töø saûn xuaát noâng nghieäp, coâng nghieäp, thöïc phaåm cho ñeán du lòch, taøi chính ngaân haøng, baát ñoäng saûn… nhöng caùc quyõ ñaàu tö maïo hieåm chæ söû duïng heát 172 trieäu USD, chieám 46,23% treân toång soá voán huy ñoäng ñöôïc cho ñeán cuoái naêm 1999. VOÁN ÑAÕ ÑAÀU TÖ QUYÕ VOÁN (USD) USD % Vietnam Fund 54.380.000 41.040.396 75.47 Beta Vietnam Fund 52.200.000 34.446.000 65.99 Beta Mekong Fund 17.900.000 4.222.000 23.59 Dragon Capital 27.000.000 23.700.000 87.78 Vietnam Frontier Fund 53.100.100 37.300.000 70.24 Lazard Vietnam Fund 59.000.000 10.000.000 19.95 Templeton Vietnam Fund 110.000.000 22.000.000 20.00 Toång coäng 373.580.000 172.708.396 46.23 Nguoàn : The Vietnam Bussiness Journal Baûng 1: Voán ñaàu tö cuûa caùc quyõ ñaàu tö maïo hieåm vaøo Vieät Nam (ñeán cuoái1999) 40 Templeton Vietnam Fund ñaõ quyeát ñònh töø boû cuoäc chôi vôùi muïc tieâu nhaém vaøo caùc döï aùn lôùn. Khoù khaên lôùn ñöôïc ñaùnh giaù ñoù laø vieäc khai thaùc vaø tìm kieám caùc cô hoäi ñaàu tö ñaõ khieán cho caùc nhaø laõnh ñaïo cuûa nhöõng toå chöùc naøy quyeát ñònh cô caáu laïi voán ñaàu tö, moät phaàn traû laïi cho caùc coå ñoâng, moät phaàn chuyeån qua caùc quyõ khaùc ñeå tìm kieám caùc cô hoäi ñaàu tö taïi nhöõng khu vöïc khaùc. Lazard Vietnam Fund ñaõ phaûi baùn laïi 6.6 trieäu USD phaàn huøn cuûa hoï trong lieân doanh saûn xuaát ñöôøng vôùi taäp ñoaøn Nagarjuna cho beân leân doanh vaø 6.6% phaàn huøn trong coâng ty cô ñieän laïnh Ree (döôùi hình thöùc coå phaàn) cho Dragon Capital vôùi giaù trò khoaûn 1 trieäu USD. Vietnam Frontier Fund cuõng khoâng ngoaïi leä, ngay giai ñoaïn ñaàu Vietnam Frontier Fund ñaõ ñaàu tö ñöôïc 37.3 trieäu USD trong toång soá 53.1 trieäu USD huy ñoäng ñöôïc. Nhöng sau moät thôøi gian daøi laøm aên khoâng hieäu quûa, Vietnam Frontier Fund ñaõ quyeát ñònh ruùt khoûi Vieät Nam. Tuy nhieân caùc quyõ naøy vaãn cöû ngöôøi ôû laïi theo doõi caùc döï aùn ñang hoaït ñoäng vôùi muïc ñích chuû yeáu laø thu hoài voán. Thaùng 7 naêm 2004, Vietnam Frontier Fund ñaõ quyeát ñònh chuyeån nhöôïng voán ñaàu tö khoaûn 30 trieäu USD coøn laïi trong caùc doanh nghieäp Vieät Nam ñeå giaûi theå vaø ñoùng quyõ. Vietnam Fund laø quyõ coù maët sôùm nhaát taïi Vieät Nam, cho ñeán naêm 1998 ñaõ ñaàu tö ñöôïc 41.04 trieäu USD trong toång soá 54.83 trieäu USD huy ñoäng ñöôïc (chieám 75.47% voán cuûa quyõ) vaøo lónh vöïc ngaân haøng. Sau moät thôøi gian, nhieàu khoù khaên naûy sinh ñaõ buoäc caùc nhaø quaûn lyù quyõ aùn binh baát ñoäng, traû laïi 17.8 Trieäu USD cho caùc coå ñoâng ñeå giaûm bôùt chi phí cho vieäc quaûn lyù soá tieàn chöa ñaàu tö ñöôïc cho coâng ty quaûn lyù quyõ. Ngoaøi ra Vietnam Fund cuõng nhaän ñöôïc khoaûn thanh lyù töø ba döï aùn lôøn ñoùù laø: Johnson Suisse (Asia) 2.07 trieäu USD, Maritime Bank 2.03 trieäu USD, Dragon Property (Hanoi Plaza)4.9 trieäu USD. Trong ñoù döï aùn Hanoi Plaza laø döï aùn chöa thöïc hieän ñöôïc do nhöõng baát ñoàng veà quy hoaïch vaø beân lieân doanh ñang gaëp nhöõng khoù khaên bôûi cuoäc khuûng hoaûng taøi chính Chaâu AÙ 1997. Hoaït ñoäng cuûa quyõ ôû khu vöïc tö nhaân cuõng ñaõ gaëp khoâng ít ruûi ro, caùc coâng ty Vieät Nam ñaõ ñöôïc Vietnam Fund ñaàu tö ñoù laø Coâng ty Huy Hoaøng, coâng ty nhöïa Höøng Saùng, VP Bank vôùi toång voán ñaàu tö leân ñeán 9 trieäu USD. Tuy nhieân do nhöõng sai laàm trong quaù trình hoaït ñoäng 41 kinh doanh cuûa Huy Hoaøng vaø Höøng Saùng ñaõ khieán cho Vietnam Fund gaëp nhieàu khoù khaên trong vieäc thu hoài voán. Tình hình treân ñaõ phaàn naøo phaûn aùnh thöïc traïng hoaït ñoäng cuûa caùc quyõ ñaàu tö maïo hieåm taïi Vieät Nam. Quyõ Beta (goàm: Beta Vietnam Fund vaø Beta Mekong Fund) vaø Vietnam Enterprise Investment (VEIL – do Dargon Capital quaûn lyù) döôøng nhö coù ñònh höôùng laâu daøi hôn do ñaàu tö khoaûn 39 trieäu USD vaøo caùc döï aùn Vinataxi, Saigon Water Park, Pacific R.I.M, Tröôøng Quoác teá Tp.HCM laø töông ñoái coù hieäu quûa. Tuy nhieân caùc quyõ naøy cuõng khoâng coøn haêng haùi tìm kieám caùc cô hoäi ñaàu tö môùi, caùc chuyeân gia cuûa quyõ cho raèng nguyeân nhaân baét nguoàn töø nhieàu nhaân toá, töø nhöõng nhaân toá khaùch quan nhö luaät leâ, chính saùnh cho ñeán caùc nhaân toá chuû quan xuaát hieän trong quaù trình hoaït ñoäng cuûa lieân doanh. Vieäc ñaùnh giaù ñuùng tieàm naêng thöïc söï cuõng nhö tinh thaàn hôïp taùc cuûa caùc ñoái taùc Vieät Nam cuõng laø moät nguyeân nhaân chuû yeáu quyeát ñònh vieäc taøi trôï cuûa caùc quyõ ñaàu tö. Dragon Capital ñaõ trôû thaønh moät coå ñoâng nöôùc ngoaøi ñaàu tieân taïi Vieät Nam khi hoï mua coå phaàn cuûa VP Bank trong naêm 1996. Nhöõng khoaûn ñaàu tö naøy döôøng nhö gaëp nguy hieåm khi VP Bank nôï ñeán 180% voán vaø caùc khoaûn döï tröõ trong naêm 1997. Tuy nhieân caû hai quyõ ñaõ quyeát ñònh gia haïn cho nhöõng khoaûn nôï naøy vaø sau ñoù tình hình taøi chính cuûa VP Bank ñaõ ñi vaøo oån ñònh vaø taïo nhieàu hy voïng cho caùc nhaø ñaàu tö. Dragon Capital vaø Vietnam Fund cuõng ñaõ thaéng trong cuoäc ñaáu thaàu coå phieáu cuûa ngaân haøng AÙ Chaâu (ACB) vaø laàn naøy hoï ñaõ thaønh coâng khi ACB ñaõ trôû thaønh moät trong nhöõng ngaân haøng maïnh nhaát Vieät Nam vaø laø ngaân haøng thöông maïi coå phaàn ñaàu tieân ñöôïc kieåm toaùn bôûi coâng ty kieåm toaùn quoác teá. Ngöôïc laïi vôùi söï khuûng hoaûng cuûa moät soá ngaân haøng thöông maïi coå phaàn trong naêm 1998 thì ACB ñaõ ñaït lôïi nhuaän naêm naêm lieân tieáp vaø coâng boá möùc lôïi töùc coå phieáu laø 4.8%. Dragon Capital tieáp tuïc thaønh coâng khi ñaàu tö vaøo Coâng ty cô ñieän laïnh REE vôùi soá voán ñaàu tö 5 trieäu USD vaøo traùi phieáu chuyeån ñoåi vaø ñaây cuõng laø laàn ñaàu tieân loaïi hình naøy xuaát hieän taïi Vieät Nam. Khoaûn vay naøy ñaõ ñöôïc chuyeån ñoåi thaønh coå phaàn trong naêm 1998 vaø nhöõng khoaûn lôïi töùc ñaàu tieân coù ñöôïc cuûa quyõ trong naêm 1999 vaø roài Dragon Capital quyeát ñònh taêng theâm vò trí trong coâng ty naøy töø 11% leân 17.5% baèng caùc mua laïi phaàn huøn cuûa Lazard Fund. Ngoaøi ra quyõ cuõng coøn quan taâm vaø ñaàu tö vaøo moät soá coâng ty nhö Coâng ty ñoà hoäp Haï Long, Coâng ty 42 thöïc phaåm Long An… coù theå nhìn nhaän raèng Dragon Capital laø quyõ hoaït ñoäng töông ñoái hieäu quûa nhaát trong taát caû caùc quyõ ñaàu tö maïo hieåm coù maët taïi Vieät Nam cho ñeán naêm 2002. Quyõ Vina Capital ra ñôøi vaøo thaùng 11 naêm 2003 do Coâng ty quaûn lyù quyõ cuûa Vietnam Opportunity Fund (VFF) ñaõ ñaùnh daáu cho söï phuïc hoài cuûa thò tröôøng voán ñaàu tö maïo hieåm taïi Vieät Nam. Quyõ Vina Capital do moät soá toå chöùc taøi chính lôùn ñaàu tö nhö : Millenium Partners (Myõ), Deustche Bank Sacurities, Hongkong’s Sun Wah Group, Pacific Alliance Group… coù soá voán ban ñaàu laø 10 trieäu USD vaø taêng leân 50 trieäu USD trong voøng 3 naêm tôùi. Ñoái töôïng maø quyõ naøy nhaém ñeán laø caùc doanh nghieäp FDI, caùc coâng ty coå phaàn ñang hoaït ñoäng keùm hieäu quûa nhaèm taùi cô caáu vaø naâng cao gia trò doanh nghieäp sau ñoù baùn laïi hoaëc ñöa ra nieâm yeát treân thò tröôøng chöùng khoaùn. Vina Capital ñaõ ñaàu tö vaøo Coâng ty coå phaàn Kinh Ñoâ vôùi döï aùn thöïc hieän laø kem Kido vaø naém giöõ ñöôïc 30% coå phaàn cuûa Kido ngay töø thôûi gian ñaàu Kinh Ñoâ mua haõng kem Wall töø taäp ñoaøn ña quoác gia Unilever. Quyõ Mekong Enterprise ñöôïc thaønh laäp vaøo thaùng 04 naêm 2002 do Mekong Capital quaûn lyù ñöôïc thaønh laäp vôùi soá voán ñaàu tö 18.5 trieäu USD. Caùc nhaø ñaàu tö goùp voán vaøo quyõ naøy bao goàm: Ngaân haøng phaùt trieån Chaâu AÙ (ADB), Quyõ phaùt trieån Baéc Aâu (NDF), Vaên phoøng vuï kinh teá Thuïy Syõ (SECO), Quyõ hôïp taùc coâng nghieäp Phaàn Lan (FinnFund), Coâng ty ñaàu tö vaøo caùc nöôùc ñang phaùt trieån cuûa Bæ (BIO). Mekong Enterprise Fund laø quyõ ñaàu tö maïo hieåm chuyeân ñaàu tö vaøo caùc doanh nghieäp tö nhaân thuoäc khu vöïc soâng Mekong taïi caùc nöôùc Vieät Nam, Laøo, Campuchia, ñaëc bieät quan taâm caùc doanh nhieäp saûn xuaát, dòch vuï vaø xuaát khaåu taän duïng ñöôïc lôïi theá caïnh tranh. Mở đầu cho sự kết hợp khéo léo giữa quyõ ñaàu tö maïo hieåm phải nói đến Công ty Nhựa Tân Đại Hưng. Mekong Capital đầu tư vào Công ty Tân Đại Hưng 1,6 triệu USD. Ông Nguyễn Trung Cang - Tổng Giám đốc công ty cho biết: Tiền là một chuyện song điều mà chúng tôi cảm thấy hài lòng hơn cả đó là sự trợ giúp về nguồn nhân lực và những kinh nghiệm trong quản lý điều hành mà Mekong Capital mang đến cho doanh nghiep. Từ khi tiến hành định giá cho đến lúc chính thức bỏ vốn vào, đội ngũ chuyên viên của Mekong Capital luôn sát cánh cùng chúng tôi. Trên cơ sở hợp tác này, quyõ đầu tư còn giúp Công ty Kiến trúc xây dựng AA tái cấu trúc lại hệ thống sản xuất và kinh doanh theo tiêu chuẩn quốc tế; Hỗ trợ doanh nghiep 43 triển khai các chương trình kế toán, quản trị nhân lực, hoạch định sản xuất, góp phần đáng kể mở rộng hoạt động của AA. Quyết định tăng vốn đầu tư từ 0,9 triệu USD lên 1,53 triệu USD, các nhà đầu tư đã tìm thấy ở AA nhiều sự hấp dẫn để thực hiện quyết định này. Ngoaøi nhöõng döï aùn treân, Mekong Capital coøn ñaàu tö vaøo Coâng ty coå phaàn tin hoïc Laïc Vieät 745 ngaøn USD, Coâng ty coå phaàn daây ñieän Ngoâ Han 1,845 trieäu USD, Coâng ty coå phaàn SX vaø TM Nam Hoa 900 ngaøn USD… vaø theo oâng Chris Freund – giaùm ñoác ñieàu haønh cuûa Mekong Capital thì quyõ seõ coøn tieáp tuïc tìm kieám vaø ñaàu tö vaøo caùc doanh nghieäp tieàm naêng taïi Vieät Nam. Vietfund Management - VFM ra ñôøi nhö moät tín hieäu khaùc nöõa ñaùnh daáu cho söï phuïc hoài cuûa thò tröôøng voán ñaàu tö maïo hieåm taïi Vieät Nam ñoù laø söï ra ñôøi cuûa Coâng ty quaûn lyù quyõ ñaàu tö chöùng khoaùn Vieät Nam (Vietfund Management - VFM) vaøo ngay28/08/2003. Vietfund Management coù truï sôû ñaët taïi Tp HCM vôùi soá voán phaùp ñònh laø 8 tyû ñoàng do caùc nhaø ñaàu tö laø Ngaân haøng TMCP Saøi Goøn Thöông Tín (Sacombank) ñoùng goùp 70%, vaø Dragon Capital 30%. Ngoaøi nguoàn voán treân, Vietfund Management seõ huy ñoäng theâm nguoàn voán beân ngoaøi töø caùc toå chöùc taøi chính, caù nhaân trong vaø ngoaøi nöôùc chuû yeáu thoâng qua keânh thò tröôøng chöùng khoaùn. Vietfund Management ñaõ ñöôïc Uyû Ban Chöùng khoaùn Nhaø nöôùc cho pheùp thaønh laäp quyõ VF1 hoaït ñoäng nhö moät quyõ ñoùng vôùi möùc voán ñöôïc pheùp huy ñoäng laø 300 tyû ñoàng, töông ñöông vôùi 3 trieäu chöùng chæ quyõ vôùi meänh giaù 10.000ñoàng/chöùng chæ. Chính saùch voán ñaàu tö döï kieán cuûa VF1 laø : 25-35% vaøo caùc coâng ty nieâm yeát, 25-35% vaø