Đề tài Thử nghiệm phương pháp đánh giá nhanh các mô hình nông lâm kết hợp tại thành phố Buôn Ma Thuột, tỉnh Đăk Lă

1. ÑAËT VAÁN ÑEÀ Ñaêk laêk cuõng nhö nhieàu ñòa phöông trong caû nöôùc, trong nhöõng naêm qua tuøy vaøo ñieàu kieän thöïc teá veà ñieàu kieän töï nhieän cuûa ñòa phöông vaø nguoàn löïc cuûa hoä gia ñình maø ngöôøi daân ñaõ thöû nghieäm gaây troàng vaø phaùt trieån nhieàu moâ hình NLKH khaùc nhau. Vieäc canh taùc, söû duïng ñaát theo höôùng NLKH treân thöïc teá ñaõ vaø ñang coù nhöõng ñoùng goùp tích cöïc trong vieäc naâng cao hieäu quaû söû duïng ñaát, caûi thieän moâi tröôøng sinh thaùi vaø ñaëc bieät laø gia taêng nguoàn thu nhaäp cho ngöôøi daân. Hieän taïi ñeå nhaân roäng caùc moâ hình coù trieån voïng taïi ñòa phöông thì ngöôøi daân vaø caùc cô quan KNL ñang coù nhu caàu tìm kieám phöông phaùp vaø coâng cuï ñôn giaûn, deã aùp duïng ñeå coäng ñoàng ñaùnh giaù caùc moâ hình hieän coù, töø ñoù laøm cô sôû cho vieäc caûi tieán vaø lan roäng. Vôùi muïc ñích vaän duïng nhöõng ñieàu hoïc ñöôïc vaøo thöïc teá, thöïc hieän phöông chaâm hoïc taäp gaén lieàn vôùi thöïc haønh, ñöôïc söï khuyeán khích cuûa khoa Noâng Laâm Nghieäp - Tröôøng Ñaïi hoïc Taây Nguyeân, söï hoã trôï veà kinh phí cuûa maïng löôùi ñaøo taïo noâng laâm keát hôïp Vieät Nam ( VNAFE) vaø söï höôùng daãn khoa hoïc cuûa giaùo vieân moân hoïc GVC.Thaïc syõ. Voõ Huøng, chuùng toâi thöïc hieän ñeà taøi " Thöû nghieäm phöông phaùp ñaùnh giaù nhanh caùc moâ hình noâng laâm keát hôïp taïi thaønh phoá Buoân Ma Thuoät, tænh Ñaêk Laêk " Do laàn ñaàu laøm quen vôùi coâng taùc nghieân cöùu khoa hoïc, ñeà taøi naøy chaéc haún seõ khoâng traùnh khoûi nhöõng khuyeát ñieåm, raát mong quyù thaày coâ vaø caùc baïn ñoàng nghieäp ñoùng goùp yù kieán ñeå ñeà taøi ñöôïc hoaøn thieän hôn. 1 2. TOÅNG QUAN VAÁN ÑEÀ NGHIEÂN CÖÙU Thöïc tieãn saûn xuaát taïi nhieàu nôi trong nhöõng naêm qua ñaõ cho thaáy NLKH thöïc söï laø moät phöông thöùc quaûn lyù söû duïng ñaát coù nhieàu lôïi theá. Vôùi söï phoái hôïp moät caùch hôïp lyù cuûa nhieàu thaønh phaàn caây troàng, vaät nuoâi laøm cho heä thoáng coù taùc duïng ña chöùc naêng: vöøa saûn xuaát taïo ra nhieàu loaïi saûn phaåm cho ngöôøi gaây troàng, vöøa phaùt huy taùc duïng phoøng hoä, caûi thieän moâi tröôøng nhôø vaøo thaønh phaàn caây goã soáng laâu naêm. Coù theå noùi NLKH laø moät trong nhöõng phöông thöùc quaûn lyù söû duïng ñaát beàn vöõng, laø moät coâng cuï ñaéc löïc trong söï nghieäp phaùt trieån noâng laâm nghieäp vaø noâng thoân. Ñaõ coù nhieàu chöông trình, döï aùn cuûa nhaø nöôùc hoaëc do caùc toå chöùc phi chính phuû taøi trôï ñaõ vaø ñang chuù troïng ñaåy maïnh vieäc söû duïng ñaát, ñaëc bieät laø ñaát vuøng ñoài nuùi theo höôùng saûn xuaát NLKH, ñaây cuõng laø mong muoán, nhu caàu cuûa nhieàu ñoái töôïng quaûn lyù söû duïng ñaát, töø ngöôøi daân saûn xuaát nhoû ñeán quy moâ caùc noâng laâm tröôøng. Ñeå coù ñöôïc moät heä canh taùc NLKH coù hieäu quaû, phuø hôïp vôùi ñieàu kieän sinh thaùi vaø ñaëc ñieåm kinh teá - xaõ hoäi cuûa ñòa phöông thì coù nhieàu vaán ñeà thöïc tieãn ñaët ra caàn ñöôïc giaûi quyeát, töø choïn gioáng, phoái trí gaây troàng keát hôïp ñeán chaêm soùc, thu hoaïch vaø caû thò tröôøng tieâu thuï saûn phaåm ñaàu ra. Phaùt trieån NLKH khoâng ñôn thuaàn laø vaán ñeà kyõ thuaät maø coøn lieân quan chaët cheõ vôùi caùc vaán ñeà khaùc nhö: toå chöùc dòch vuï noâng thoân, quyeàn söû duïng ñaát, voán ñaàu tö, thò tröôøng giaù caû ... Vieäc ñaùnh giaù hieäu quaû, giaù trò cuûa heä canh taùc NLKH vaø so saùnh chuùng vôùi caùc heä söû duïng ñaát khaùc laø vieäc laøm caàn thieát. Ñieàu naøy raát quan troïng khoâng chæ vôùi caùc nhaø khoa hoïc trong nghieân cöùu, maø coøn coù yù nghóa thieát thöïc ñoái vôùi caùc cô quan KNL trong quaù trình khuyeán caùo phaùt trieån caùc loaïi caây troàng, vaät nuoâi theo höôùng NLKH . Xaây döïng phöông thöùc, tieâu chí/chæ baùo ñaùnh giaù moâ hình NLKH ñöôïc ngöôøi daân chaáp nhaän vaø aùp duïng roäng raõi laø moät trong nhöõng nhaân toá quan troïng. Ngoaøi nhöõng tieâu chí ñònh löôïng ñöôïc cuõng caàn phaûi quan taâm ñeán caùc tieâu chí 2 ñònh tính, chæ coù tính chaát moâ taû maø ngöôøi daân söû duïng toû ra coù giaù trò trong quaù trình ñaùnh giaù caùc moâ hình NLKH. Ñaùnh giaù NLKH laø moät tieán trình khaù phöùc taïp vì trong heä thoáng chöùa ñöïng nhieàu hôïp phaàn coù daïng soáng khaùc nhau (loaøi caây thaân goã, caây thaân thaûo vaø hoaëc vaät nuoâi), giöõa chuùng coù moái quan heä laãn nhau vaø cuøng taùc ñoäng töông hoã qua laïi vôùi caùc nhaân toá sinh thaùi. Caùc phöông phaùp ñaùnh giaù moâ hình NLKH kinh ñieån caàn nhieàu thôøi gian, thieát bò vaø kyõ naêng nghieân cöùu maø thöôøng thì ngöôøi daân khoù coù theå aùp duïng ñöôïc. Do vaäy, ñaët vaán ñeà nghieân cöùu thöû nghieäm phöông phaùp ñaùnh giaù nhanh, ñôn giaûn phaûn aùnh ñuùng thöïc teá, ñöôïc ngöôøi daân chaáp nhaän laø vieäc laøm caàn thieát. Ñoù cuõng chính laø muïc ñích maø nghieân cöùu naøy mong muoán ñaït ñöôïc. 3 3. ÑOÁI TÖÔÏNG NGHIEÂN CÖÙU 3.1. Ñoái töôïng nghieân cöùu cuï theå Caùc moâ hình NLKH ñieån hình, quy moâ hoä gia ñình ôû moät soá xaõ thuoäc thaønh phoá Buoân Ma Thuoät, tænh Ñaêk Laêk. 3.1 Toång quan veà khu vöïc nghieân cöùu 3.1.1 Ñieàu kieän töï nhieân khu vöïc nghieân cöùu Thaønh phoá Buoân Ma Thuoät laø trung taâm chính trò, kinh teá - xaõ hoäi cuûa tænh Ñaêk Laêk, naèm ôûø trung taâm vuøng cao nguyeân phía Taây cuûa Nam Trung boä. ™ Vò trí ñòa lyù Trung taâm Thaønh phoá Buoân Ma Thuoät naèm ôû toaï ñoä ñòa lyù: + 108003’30” ñoä vó Baéc + 12041’ ñoä kinh Ñoâng Phaïm vi ranh giôùi: + Phía baéc giaùp: huyeän Cö Mgar + Phía nam giaùp: KroângAna + Phía ñoâng giaùp: huyeän Kroâng Paêk + Phía taây giaùp: huyeän Buoân Ñoân vaø huyeän CöJut cuûa tænh Ñaêk Noâng ™ Ñòa hình – ñòa theá + Naèm treân cao nguyeân Ñaêk Laêk roäng lôùn ôû phía Taây giaûi Tröôøng Sôn, coù ñòa hình doác thoaûi, bò chia caét bôûi caùc doøng suoái thöôïng nguoàn soâng Seâreâpok. + Höôùng doác chuû yeáu cuûa ñòa hình töø Ñoâng Baéc xuoáng Taây Nam. Ñoä doác trung bình : 3 - 80 + Ñoä cao so vôùi maët nöôùc bieån trung bình laø 500 m + Cao nhaát ôû daõi ñoài phía baéc laø 560 m + Thaáp nhaát ôû khu ruoäng truõng phía Nam laø 305 m 4 ™ Khí haäu – thuyû vaên Buoân Ma Thuoät mang nhöõng ñaëc tröng cuûa khí haäu cao nguyeân vôùi hai muøa roõ reät. Theo soá lieäu cuûa ñaøi khí töôïng thuyû vaên khu vöïc Taây nguyeân thì khí haäu Buoân Ma Thuoät coù nhöõng ñaëc tröng sau: + Nhieät ñoä trung bình naêm: 23.50C, bieân ñoä dao ñoäng nhieät ngaøy ñeâm khaù lôùn ( 9 – 120C ) trong khi bieân ñoä dao ñoäng nhieät giöõa caùc muøa trong naêm khoâng cao ( khoaûng 3 – 4 0C ) mang tính chaát cuûa vuøng nhieät ñôùi naèm saâu trong luïc ñòa roõ neùt. + Nhieät ñoä trung bình thaùng thaáp nhaát: 15.10C ( thaùng 12) + Nhieät ñoä trung bình thaùng cao nhaát : 36.50C ( thaùng 3) + Toång nhieät ñoä naêm: 8200 - 84000C vôùi khoaûng 2737.8 giôø naéng, taäp trung nhieàu nhaát vaøo caùc thaùng muøa khoâ. + Löôïng möa trung bình naêm:1773 mm, phaân boá khoâng ñeàu, chuû yeáu taäp trung vaøo caùc thaùng muøa möa töø thaùng 5 ñeán thaùng 10. Ñaây laø nguyeân nhaân cô baûn gaây neân hieän töôïng xoùi moøn ñaát cuûa khu vöïc. + Löôïng möa thaùng cao nhaát : 610 mm ( thaùng 9) + Löôïng möa thaùng thaáp nhaát: 3 - 4 mm (thaùng 2) + Ñoä aåm khoâng khí töông ñoái trung bình naêm: 82.4% + Ñoä aåm trung bình muøa khoâ: 79% + Ñoä aåm trung bình muøa möa: 87% + Ñoä aåm trung bình thaùng cao nhaát: 90% ( thaùng 9) + Ñoä aåm trung bình thaùng thaáp nhaát: 71% ( thaùng 3) + Höôùng gioù chính: Ñoâng Baéc: Thoåi vaøo muøa khoâ, thoåi maïnh vaøo caùc thaùng 11 ñeán thaùng 3, laøm cho caây xanh thoaùt hôi nöôùc maïnh . Gioù Taây Nam: Thoåi vaøo muøa möa, thoåi maïnh nhaát vaøo caùc thaùng 4 ñeán thaùng 10, mang hôi gaây möa nhieàu. Toác ñoä gioù trung bình töø 5 – 6 m/s. ™ Ñaát ñai: Theo soá lieäu ñieàu tra phaân haïng ñaát löu tröõ taïi sôû Ñòa chính tænh Ñaêk Laêk, keát hôïp vôùi quan saùt thöïc teá hieän tröôøng nhaän thaáy ñaát trong khu vöïc nghieân cöùu laø Ñaát feralit naâu ñoû phaùt trieån treân ñaù meï Bazan coù taàng daøy 5 treân 100 cm, khoâng coù ñaù laãn, ñaát aåm, xoáp, deã thoaùt nöôùc. Ñaát coù phaûn öùng chua ñeán hôi chua vôùi PH=4.4 - 5.7. Haøm löôïng muøn töø trung bình ñeán giaøu ( 2.7 – 4.3%), tyû leä seùt töông ñoái cao (>50%), haøm löôïng ñaïm toång soá trung bình töø 0.068 – 0.211 vaø haøm löôïng laân toång soá töø 0.090 – 0.374. Nhöng haøm löôïng laân vaø kali deã tieâu thì ngheøo. Moät caùch khaùi quaùt, ñaát khu vöïc nghieân cöùu thích hôïp vôùi nhieàu loaïi caây troàng, ñaëc bieät laø ñoái vôùi caø pheâ. 3.1.2 Ñieàu kieän kinh teá xaõ hoäi ÔÛ 3 xaõ ñieàu tra nghieân cöùu naèm quanh khu vöïc thaønh phoá Buoân Ma Thuoät neân ñôøi soáng ngöôøi daân töông ñoái cao, coù khaû naêng ñaàu tö saûn xuaát. Ngaønh ngheà chuû yeáu laø noâng nghieäp, buoân baùn, dòch vuï, caây troàng chuû yeáu laø caây caø pheâ, keát hôïp vôùi moät soá caây aên quaû troàng xen vôùi hoa maøu. + Veà nguoàn lao ñoäng khaù doài daøo, coù voán ñeå ñaàu tö saûn xuaát, coù kinh nghieäm trong vieäc laøm vöôøn. + Do khu vöïc nghieân cöùu gaàn trung taâm thaønh phoá neân raát thuaän lôïi cho vieäc mua baùn, naém baét giaù caû thò tröôøng. + Noâng daân ña soá laø ngöôøi kinh coù trình ñoä daân trí cao, heä thoáng giao thoâng khaù phaùt trieån, vieäc vaän chuyeån, tieâu thuï haøng hoùa thuaän lôïi, maïng löôùi thoâng tin lieân laïc ñaày ñuû, y teá giaùo duïc phaùt trieån. Toùm laïi, ñieàu kieän kinh teá xaõ hoäi cuûa khu vöïc coù ñaëc ñieåm thuaän lôïi laø nguoàn lao ñoäng doài daøo, coù tay ngheà, keát caáu haï taàng töông ñoái khaù. Buoân Ma Thuoät coù löôïng möa töông ñoái lôùn nhöng phaân boá raát khoâng ñeàu, möa lôùn vaø taäp trung ôû caùc thaùng muøa möa hieän töôïng xoùi moøn vaø röûa troâi ñaát. Muøa khoâ töông ñoái saâu saéc, löôïng möa khoâng ñaùng keå, gioù khoâ, noùng vaø thoåi maïnh laøm taêng cöôøng ñoä boác thoaùt hôi nöôùc, ñoä aåm khoâng khí thaáp gaây aûnh höôûng tieâu cöïc ñeán sinh tröôûng vaø phaùt trieån cuûa caây troàng. Do vaäy, vieäc phaùt huy vai troø hoã trôï 6 phoøng hoä chaén gioù, che boùng vaø choáng xoùi moøn cuûa caùc loaøi caây trong moâ hình ôû ñòa phöông laø vieäc laøm coù cô sôû khoa hoïc vaø caàn thieát. Ñaëc ñieåm sinh thaùi vaø giaù trò kinh teá caùc loaøi caây thaân goã trong caùc moâ hình NLKH. ™ Caø pheâ voái (Coffea Canephora Piere) thuoäc hoï Caø pheâ - Rubiaceae Caø pheâ voái coù nguoàn goác töø chaâu Myõ, ñöôïc nhaäp noäi vaøo Vieät Nam naêm 1857, hieän nay ñang ñöôïc troàng taïi moät soá vuøng trong nöôùc. caø pheâ thích hôïp vôùi khí haäu nhieät ñôùi, coù hai muøa möa vaø khoâ roõ reät, coù nhieät ñoä bình quaân naêm töø 20- 230C. Nhieät ñoä toái öu ban ngaøy laø 27,5 - 32,50C, ban ñeâm laø 20 - 20,50C. Neáu nhieät ñoä ñaït 36-380C thì caø pheâ non bò chaùy khoâ, chính vì theá caàn coù caây che boùng, choáng noùng. Caø pheâ yeâu caàu löôïng möa lôùn (1300-2500mm/naêm), phaân boá töông ñoái ñeàu trong naêm, coù moät muøa khoâ ngaén 2-3 thaùng ñeå caây taïm ngöøng sinh tröôûng, taäp trung nhöïa vaø phaân hoaù maàm hoa. Cöôøng ñoä aùnh saùng toái thích ñoái vôùi caø pheâ laø 2300-2700 Lux. AÙnh saùng quaù maïnh hoaëc quaù yeáu ñeàu laøm giaûm cöôøng ñoä quang hôïp cuûa caø pheâ. Caø pheâ khoâng chòu ñöôïc gioù maïnh, toác ñoä gioù vöôït quaù 2m/s ñaõ aûnh höôûng ñeán söï thuï phaán cuûa caây laøm giaûm naêng suaát roõ reät. Chính vì vaäy caàn phaûi troàng ñai röøng chaén gioù haïi cho caø pheâ. Bieän phaùp naøy laøm tieát kieäm ñöôïc löôïng nöôùc töôùi do giaûm ñöôïc löôïng boác hôi maët ñaát vaø thoaùt hôi nöôùc ôû caây troàng. Caø pheâ laø loaïi caây laâu naêm coù boä reã khoeû, heä reã caùm phaùt trieån maïnh, phaân boá chuû yeáu ôû ñoä saâu nhoû hôn 30cm, ñoøi hoûi ñaát troàng phaûi toát, taàng daøy treân 1m, khoâng coù ñaù laãn, thoaùt nöôùc toát, haøm löôïng muøn treân 3%. Ñaát ñoû Bazan ôû Taây Nguyeân raát thích hôïp cho vieäc troàng caø pheâ. Haït caø pheâ duøng ñeå cheá bieán thaønh nhieàu loaïi nöôùc giaûi khaùt cao caáp, ñöôïc tieâu thuï maïnh treân thò tröôøng theá giôùi. Ñaây laø moät maët haøng xuaát khaåu chieán löôïc cuûa nhieàu nöôùc nhieät ñôùi. Vieät Nam ñaõ laø thaønh vieân cuûa hieäp hoäi caø pheâ theá giôùi vaø laø moät trong nhöõng nöôùc xuaát khaåu vôùi saûn löôïng lôùn treân theá giôùi. Haøng naêm 7 vieäc xuaát khaåu caø pheâ mang laïi nguoàn ngoaïi teä ñaùng keå cho neàn kinh teá quoác daân. Nguoàn [7,9]. Theo PGS. TS. Phan Quoác Suûng [9]: do söï xuaát hieän vaø gaây taùc haïi cuûa beänh gæ saét caø pheâ taïi nhieàu nöôùc treân theá giôùi cuõng nhö ôû Vieät Nam töø nhöõng naêm 70 trôû ñi, gaây theâm khoù khaên, toán keùm cho ngöôøi troàng caø pheâ cuûa khu vöïc. Thò tröôøng caø pheâ theá giôùi trong nhöõng naêm vöøa qua thöôøng chao ñaûo khoâng oån ñònh nhaát laø veà giaù caû. Toå chöùc caø pheâ theá giôùi (ICO) do khoâng coøn giöõ ñöôïc haïn ngaïch xuaát nhaäp khaåu, giaù caû troâi noåi treân thi tröôøng töï do cho neân coù nhöõng giai ñoaïn giaù caø pheâ xuoáng thaáp chöa töøng coù so vôùi vaøi naêm trôû laïi nay. Tình traïng naøy ñaõ daãn ñeán haäu quaû laø nhieàu nôi phaûi huûy boû bôùt dieän tích caø pheâ hoaëc khoâng tieáp tuïc chaêm soùc vì kinh doanh khoâng coøn thaáy coù hieäu quaû. Naêm 1994 do nhöõng ñôït söông muoái vaø sau ñoù laø haïn haùn dieãn ra ôû Braxin laøm cho saûn löôïng caø pheâ cuûa nöôùc naøy giaûm 50%, do ñoù laøm cho giaù caø pheâ taêng voït coù lôïi cho nhöõng ngöôøi xuaát khaåu caø pheâ. ÔÛ Vieät Nam noùi chung vaø Ñaêk Laêk noùi rieâng vaøo nhöõng naêm tröôùc ñaây do giaù caû caø pheâ cao neân nhieàu ngöôøi daân ñaõ taän duïng khaû naêng cuûa ñaát ñeå troàng caø pheâ do ñoù dieän tích caø pheâ ñöôïc taêng leân ñaùng keå, thò tröôøng tieâu thuï nhanh, ñôøi soáng ngöôøi daân ngaøy caøng ñöôïc caûi thieän. Nhieàu hoä gia ñình ñaõ coù ñuû ñieàu kieän mua saém nhöõng phöông tieän ñaét tieàn nhö maùy caøy, xe maùy vaø xaây döïng ñöôïc choã ôû khang trang, song nhöõng naêm trôûû laïi nay thò tröôøng caø pheâ bieán ñoäng maïnh, caø pheâ bò xuoáng giaù, ngöôøi daân khoâng maïnh daïn trong vaán ñeà ñaàu tö vaø chaêm soùc daãn ñeán naêng suaát keùm, chaát löôïng khoâng toát do thieáu phaân, nöôùc töôùi...Töø ñoù nhu caàu troàng caây caø pheâ bò haïn cheá, soá dieän tích caø pheâ bò giaûm suùt roõ reät, ñôøi soáng ngöôøi daân ngaøy caøng moät khoù khaên trong khi giaù caû caùc maët haøng khaùc nhö phaân boùn, thuoác tröø saâu, löông thöïc, thöïc phaåm taêng ñeán möùc cao maø thu nhaäp caø pheâ thì laïi thaáp neân gaây khoù khaên cho vieäc ñaàu tö thaâm canh. ™ Saàu rieâng (Durio zibethinus Murr) thuoäc hoï gaïo - Bombacaceae 8 Saàu rieâng coù nguoàn goác ôû vuøng Ñoâng Nam AÙ, ñöôïc nhaäp noäi töø Thaùi Lan vaøo Vieät Nam, laàn ñaàu tieân troàng ôû vuøng Taân Quy ( Dieân Hoaù), hieän nay ñöôïc troàng nhieàu ôû caùc tænh mieàm Nam nhö: Ñoàng Nai, Tieàn Giang, Vónh Long, Beán Tre, An Giang, Ñaêk Laêk, Laâm Ñoàng. Saàu rieâng laø loaïi caây nhieät ñôùi ñieån hình, sinh tröôûng toát vaø cho quaû ôû ñoä cao döôùi 800m so vôùi maët nöôùc bieån vaø vó ñoä khoâng vöôït quaù 18 ñoä vó baéc. Caây saàu rieâng yeâu caàu löôïng möa töø 1500-2000mm/naêm. Saàu rieâng phaùt trieån toát treân ñaát thòt pha caùt, hoaëc ñaát thòt pha seùt, ôû Buoân Ma Thuoät saàu rieâng phaùt trieån toát treân ñaát ñoû Bazan. Noùi chung ñaát coù taàng daøy, giaøu chaát höõu cô, thoaùt nöôùc toát, coù möïc nöôùc ngaàm cao raát phuø hôïp vôùi caây saàu rieâng. Saàu rieâng laø loaïi quaû ñaëc saûn nhieät ñôùi giaøu dinh döôõng, coù höông vò ñaëc bieät, ñöôïc nhieàu ngöôøi tieâu duøng öa thích, nhöõng naêm gaàn ñaây dieän tích troàng Saàu rieâng ôû caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ ngaøy caøng ñöôïc môû roäng vaø laø moät maët haøng xuaát khaåu coù giaù trò. Nguoàn [11]. Taây Nguyeân coù theá maïnh veà caø pheâ, tuy nhieân nhöõng naêm gaàn ñaây do giaù caû caø pheâ khoâng oån ñònh vaø ngöôøi daân ñaõ troàng xen caây saàu rieâng trong vöôøn caø pheâ ñeå phaùt huy taùc duïng phoøng hoä vaø mang laïi thu nhaäp. ™ Caây Na (Anona squamosa L) thuoäc hoï Na - Anonaceae Na laø caây aên quaû nhieät ñôùi troàng phoå bieán ôû nhieàu nôi trong caû nöôùc. Quaû Na chuû yeáu duøng ñeå aên töôi, laøm nöôùc giaûi khaùt, laøm röôïu. Reã, laù, haït, quaû na xanh coù theå duøng laøm thuoác cho ngöôøi ( trôï tim, tieâu ñoäc caùc veát thöông). Haït na chöùa 15- 45% tinh daàu duøng laøm thuoác tröø saâu vaø cheá myõ phaåm. Na nguyeân saûn ôû vuøng nhieät ñôùi. Tính thích nghi roäng, sôùm cho quaû, naêng suaát cao, ít saâu beänh, troàng trong vöôøn nhaø cho thu nhaäp cao. Na coù nguoàn goác ôû vuøng nhieät ñôùi neân thích hôïp vôùi khí haäu aám aùp vaø khoâ. Tuy vaäy, caây vaõn sinh tröôøng ñöôïc trong ñieàu kieän noùng aåm. Caây tröôûng thaønh coù theå chòu ñöôïc nhieät ñoä 00C trong thôøi gian ngaén, song ruïng heát laù. Ngöôøi ta thaáy ôû 40C caây ñaõ bò thieät haïi do nhieät ñoä thaáp, vì vaäy ít thaáy na moïc ô caùc ñieåm vuøng cao 9 caùc tænh phía baéc, nôi haøng naêm coù söông muoái. Nhöng neáu ôû caùc vuøng coù nhieät ñoä muøa heø quaù cao > 400C, laïi bò haïn hoaëc khoâ noùng cuõng khoâng thích hôïp cho vieäc thuï phaán, thuï tinh cuûa na vaø söï phaùt trieån cuûa quaû. Deã gaây neân hieän töôïng ruïng quaû sau khi thuï tinh xong, hoaëc neáu quaû coù phaùt trieån ñöôïc cuõng raát keùm veà naêng suaát vaø phaåm chaát. Na khoâng keùn ñaát, chòu haïn toát, khoâng thích ñaát uùng nhöng ñaát troàng na toát nhaát laø ñaát coù taàng daøy, ñaát röøng môùi khai phaù, ñaát ñoài ven soâng suoái, ñaát chaân nuùi ñaù voâi thoaùt nöôùc, nhieàu muøn, giaøu dinh döôõng, ñoä pH = 5.5 - 7.4. Nguoàn[11]. 10 4. MUÏC TIEÂU , NOÄI DUNG VAØ PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU 4.1 Muïc tieâu nghieân cöùu vaø giôùi haïn ñeà taøi 4.1.1 Muïc tieâu nghieân cöùu ™ Thöû nghieäm phöông phaùp ñaùnh giaù nhanh caùc moâ hình NLKH coù söï tham gia cuûa ngöôøi daân . ™ Ñeà xuaát ñeå caûi tieán baûng ñaùnh giaù nhanh moâ hình noâng laâm keát hôïp. ™ Goùp phaàn phaûn aûnh tình hình saûn xuaát NLKH vôùi caây troàng chính laø caây caø pheâ ôû thaønh phoá Buoân Ma Thuoät. 4.1.2 Giôùi haïn ñeà taøi Ñeà taøi chæ nghieân cöùu caùc moâ hình NLKH coù trieån voïng quy moâ hoä gia ñình taïi thaønh phoá Buoân Ma Thuoät. Thöû nghieäm phöông phaùp ñaùnh giaù nhanh keát hôïp vôùi ñieàu tra hieän tröôøng, khoâng nghieân cöùu phaân tích maãu ñaát vaø phaân boá cuûa heä reã. 4.2 Noäi dung nghieân cöùu ™ Ñieàu tra khaûo saùt hieän tröôøng thu thaäp soá lieäu kinh teá, kyõ thuaät gaây troàng (naêm troàng, nguoàn gioáng, cöï ly, maät ñoä, phoái trí caây troàng...) tình hình sinh tröôûng (ñöôøng kính, chieàu cao, ñöôøng kính taùn… ), naêng suaát saûn löôïng vaø giaù trò kinh teá cuûa caùc saûn phaåm thu hoaïch cuûa moät soá moâ hình NLKH ñieån hình taïi ñòa phöông. ™ Söû duïng phöông phaùp ñaùnh giaù nhanh, duøng baûng hoûi ñeå phoûng vaán ngöôøi daân vaø cho ñieåm, qua ñaùnh giaù caùc moâ hình NLKH ñeå ñeà xuaát caûi tieán phöông phaùp ñaùnh giaù nhanh . ™ Thaûo luaän vôùi ngöôøi daân ñeå ñöa ra nhöõng kieán nghò, höôùng giaûi quyeát vaø nhu caàu hoã trôï dòch vuï ñeå phaùt trieån NLKH vôùi caø pheâ laø caây troàng chính ôû ñòa phöông. 11 4.3 Phöông phaùp nghieân cöùu. 4.3.1 Phöông phaùp thu thaäp soá lieäu ngoaïi nghieäp ™ Thu thaäp soá lieäu thöù caáp ™ Söû duïng moät soá coâng cuï ñieàu tra ñaùnh giaù noâng thoân coù söï tham gia (PRA): thaêm laøng, phoûng vaán baùn caáu truùc, thaûo luaän nhoùm, phaân tích SWOT caùc moâ hình NLKH ™ Thöïc haønh ñaùnh giaù nhanh caùc moâ hình NLKH theo baûng ñaùnh giaù nhanh vôùi phöông phaùp phoûng vaãn baùn caáu truùc keát hôïp vôùi cho ñieåm vôùi caùc noäi dung vaø chæ baùo cuï theå. ™ Laäp 2 oâ tieâu chuaån kích thöôùc 50 × 20m cho moãi moâ hình. Trong oâ tieâu chuaån ñieàu tra thu thaäp soá lieäu veà chieàu cao vuùt ngoïn caây thaân goã baèng thöôùc Blumnlei, ño ñöôøng kính goác caây vaø taùn laù baèng thöôùc daây, saûn löôïng thu hoaïch ñöôïc thu thaäp baèng phöông phaùp phoûng vaán. 4.3.2 Xöû lyù noäi nghieäp. ™ Tính toaùn toång dieän tích taùn cuûa caây thaân goã trong moâ hình, xem xeùt söï aûnh höôûng cuûa dieän tích caây thaân goã ñeán naêng suaát thu hoaïch cuûa caø pheâ trong caùc moâ hình. ™ Tính toaùn hieäu quaû kinh teá baèng phöông phaùp CBA. ™ Tính toaùn toång ñieåm ñaït ñöôïc cuûa caùc moâ hình ñeå laøm cô sôû ñaùnh giaù vaø phaûn hoài vôùi ngöôøi daân. 12 5. KEÁT QUAÛ VAØ THAÛO LUAÄN 5.1. Caùc bieän phaùp kyõ thuaät gaây troàng vaø chaêm soùc caùc moâ hình NLKH . 5.1.1. Kyõ thuaät troàng vaø chaêm soùc caây caø pheâ. Ñaát sau khi xöû lyù thöïc bì, ñaøo hoá thuû coâng vôùi kích thöôùc 60 x 60 x 60 cm; boùn loùt phaân höõu cô (thöôøng laø phaân boø hoai) keát hôïp vôùi phaân voâ cô; thôøi vuï troàng vaøo ñaàu muøa möa (thaùng 5); tieâu chuaån caây con ñem troàng töø 5-6 thaùng tuoåi coù chieàu cao trung bình 25 cm; coù 5-6 caëp laù thaät; maät ñoä troàng 1100caây/ha, cöï ly caây caùch caây laø 3 x 3m, haøng caùch haøng laø 3 x 3m; phöông thöùc troàng laø keát hôïp vôùi caùc loaøi caây thaân goã soáng laâu naêm nhö saàu rieâng, tieâu, na vaø caùc loaøi caây ngaén ngaøy nhö ñaäu, baép... Ba naêm ñaàu laøm coû töø 4-6 ñôït/ naêm, töø naêm thöù tö trôû ñi laøm coû töø 3-4 ñôït/naêm. Haàu heát caùc hoä ñieàu tra ñeàu coù söû duïng keát hôïp phaân voâ cô vaø phaân höõu cô ñeå boùn cho caây troàng; phaân voâ cô thöôøng boùn 2-3 ñôït/naêm; loaïi phaân voâ cô thöôøng duøng laø phaân ñôn Ureâ, Sun phat; hoaëc phaân phöùc hôïp N-P-K vôùi löôïng phaân boùn trung bình töø 800-1000kg/ha/naêm; töôùi nöôùc trong muøa khoâ töø 3-5 ñôït/naêm; laøm caønh ñöôïc tieán haønh haøng thaùng nhaèm caét boû nhöõng caønh khoâ, choài vöôït vaø caét taïo taùn sau thu hoaïch; phun thuoác phoøng tröø saâu beänh haïi trung bình moãi naêm töø 2-3 ñôït ñeå tröø Kieán, Reäp saùp, beänh Gæ saét... 5.1.2. Kyõ thuaät troàng vaø chaêm soùc caây saàu rieâng Trong quaù trình ñieàu tra nhaän thaáy saàu rieâng ñöôïc troàng xen vôùi caây caø pheâ vôùi cöï ly caây caùch caây töø 7-9m, haøng caùch haøng töø 9-12m trong ñoù cuõng coù nhöõng tröôøng hôïp ngöôøi daân taän duïng khoaûng troáng hay ñöôøng bieân cuûa loâ ñeå troàng neân soá caây vaø haøng troàng cuõng raát dao ñoäng. Caùc moâ hình ñöôïc ñieàu tra thì saàu rieâng baét ñaàu cho boùi. Vieäc gaây troàng saàu rieâng coù theå laø ñoàng thôøi hoaëc sau khi caø pheâ ñöôïc troàng töø 1-2 naêm. Kích thöôùc 13 hoá troàng laø 80 x 80 x 80cm; löôïng phaân cho moãi hoá 5-10kg phaân höõu cô hoaëc phaân chuoàng hoai, 0.4-0.5kg phaân laân troän ñeàu vôùi ñaát ñeå phoøng ngöøa moái, tieâu chuaån caây con xuaát vöôøn töø 6-8 thaùng tuoåi coù töø 4-6 caëp laù thaät; phöông thöùc troàng laø troàng baèng caây con coù baàu; troàng vaøo ñaàu muøa möa ( thaùng 5). Treân caùc moâ hình ñieàu ra coù hai loaïi gioáng saàu rieâng ñòa phöông vaø saàu rieâng DONA-SR1. Ñoái vôùi saàu rieâng ñòa phöông vaán ñeà chaêm soùc thöôøng ñöôïc keát hôïp vôùi chaêm soùc caø pheâ coøn Saàøu rieâng DONA-SR1 thì vaøo muøa khoâ töôùi nöôùc thöôøng xuyeân trong hai thaùng ñaàu, tuyø vaøo ñieàu kieän thôøi tieát, vaøo muøa möa caàn phaûi xôùi ñaát cho thoaùt khí nhöng khoâng laøm aûnh höôûng boä reã vaø khoâng ñeå nöôùc ñoïng trong boàn. Boùn phaân theo ñònh kyø: Naêm thöù 1, moãi hoá töø 5 - 10 kg phaân chuoàng /laàn caùch taùn 30cm raõnh saâu 30cm, roäng 20-30cm. Ñoái vôùi phaân voâ cô boùn phaân N-P- K coù chöùa nhieàu Laân vaø Ñaïm chia laøm nhieàu laàn boùn trong naêm. Nhöõng naêm tieáp theo vieäc chaêm soùc keát hôïp vôùi chaêm soùc caø pheâ. 5.1.3. Kyõ thuaät troàng vaø chaêm soùc caây Tieâu Quan saùt treân hieän tröôøng caùc moâ hình thì haàu heát caùc vöôøn Tieâu ñeàu ñöôïc troàng baèng truï soáng (Keo daäu, Nuùc naùc – Oroxylum indicum (L) Vent). Nhöõng caây truï soáng nhö Keo daäu tröôùc ñaây laø nhöõng haøng caây troàng chaén gioù laøm ñöôøng loâ ñöôïc ngöôøi daân baám ngoïn ñeå haïn cheá chieàu cao vaø chaët caønh ngang chæ söû duïng thaân caây cho daây tieâu baùm vaøo. Kích thöôùc hoá troàng 40 x 40 x 40 cm vaø ñöôïc troàng haøng caùch haøng 5 - 12m, caây caùch caây 2m. Thôøi kyø caây Tieâu non , nhoû hôn 2 naêm tuoåi xeùn tæa 2 laàn trong muøa möa, thôøi kyø caây Tieâu tröôûng thaønh xeùn tæa 4 laàn trong muøa möa. Boùn phaân cho caùc naêm tieáp theo töø 600 -800kg/ha/naêm chia thaønh nhieàu laàn boùn, boùn vaøo muøa möa, töôùi nöôùc keát hôïp vôùi töôùi caø pheâ nhöng haïn cheá nöôùc laøm xoùi lôû goác Tieâu. Phun thuoác phoøng tröø caùc beänh Tuyeán truøng, Reäp saùp, Gæ saét, caùc loaïi naám... 14 5.1.4. Kyõ thuaät troàng vaø chaêm soùc na Caây na ñöôïc troàng keát hôïp vôùi caø pheâ vaø saàu rieâng treân cuøng moät dieän tích. Thôøi ñieåm troàng na keát hôïp vaøo luùc caø pheâ ñöôïc 3 naêm tuoåi, kích thöôùc hoá 40 x 40 x 40 cm vôùi cöï ly caây caùch caây laø 6m haøng caùch haøng 9m, caây na ñöôïc choïn ñem ñi troàng phaûi laø caây maäp, khoâng bò saâu beänh. Phöông phaùp troàng baèng caây con coù baàu 5-6 thaùng tuoåi vaø coù 5-8 caëp laù. Chaêm soùc na keát hôïp vôùi chaêm soùc vöôøn caø pheâ, löôïng phaân boùn 0.2-0.25 kg/caây/naêm. Naêm thöù 2 löôïng phaân 0.4-0.5kg/caây/naêm, töø naêm thöù 3 trôû ñi löôïng phaân boùn 0.8 kg/caây/naêm. Laøm coû, tæa caønh, phun thuoác phoøng tröø saâu beänh keát hôïp vôùi chaêm soùc caø pheâ. 5.2 Keát quaû phaân tích SWOT caùc moâ hình noâng laâm keát hôïp SWOT laø chöõ vieát taét cuûa 4 töø tieáng Anh: S-Strengths, W-Weakness, O- Opportunities, T- Threats. SWOT laø moät coâng cuï phaân tích vaán ñeà ñöa ra 4 ñieåm noùi treân. Muïc ñích cuûa coâng cuï naøy laø giuùp cho vieäc: + Nhaän ra ñöôïc tình huoáng hieän taïi (ñieåm maïnh, ñieåm yeáu), ñaây laø ñieåm mang tính chaát chuû quan, noäi taïi. + Ñaùnh giaù ñöôïc chieàu höôùng coù theå xaûy ra trong töông lai(nguy cô, trôû ngaïi), thöôøng coù tính chaát khaùch quan do taùc ñoäng töø beân ngoaøi. Ñaây laø moät trong nhöõng coâng cuï duøng ñeå phaân tích vaán ñeà, raát coù hieäu quaû trong vieäc phaùt hieän nguyeân nhaân vaø tìm kieám giaûi phaùp giaûi quyeát vaán ñeà. Sau khi gaëp chuû hoä, noùi roõ lyù do, muïc ñích cuûa ñeà taøi vaø ñöôïc söï chaáp nhaâïn cuûa chuû hoä chuùng toâi söû duïng coâng cuï phoûng vaán baùn caáu truùc ñeå thu thaäp thoâng tin veà moâ hình cuûa hoï vaø keát quaû ñöôïc toång hôïp ôû baûng sau: Baûng 1: Phaân tích SWOT cuûa caùc moâ hình NLKH 15 S (Ñieåm maïnh). ™ Coù voán ñaàu tö saûn xuaát ™ Ñaát ñai toát ™ Coù nay ñuû phöông tieän, coâng cuï caàn thieát phuïc vuï saûn xuaát. ™ Taän duïng caùc pheá phaåm sau thu hoaïch, ñeå laøm phaân xanh ,vaät lieäu giöõ aåm cho caø pheâ. ™ Ñöôïc ñi tham döï caùc cuoäc thi noâng daân saûn xuaát gioûi do ñòa phöông toå chöùc. ™ Söû duïng phaân höõu cô theo ñònh kyø. ™ Nguoàn lao ñoäng doài daøo. W (Ñieåm yeáu) ™ Caùc moâ hình ñöôïc xaây döïng chuû yeáu vaøo kinh nghieäm , chöa keát hôïp caùc tieán boä khoa hoïc kyõ thuaät vaøo saûn xuaát . ™ Soá loaøi caây trong moâ hình ít. ™ Trong moâ hình chöa coù vaät nuoâi O (Cô hoäi ) ™ Haøng naêm tænh thöôøng môû cuoäc thi noâng daân saûn xuaát gioûi.Nhaø noâng ñua taøi... ™ Coù nhieàu chöông trình, döï aùn trong vaø ngoaøi nöôùc ñang hoã trôï cho caùc tænh, ñaëc bieät laø caùc tænh mieàn nuùi. ™ Naèm ôû khu vöïc coù giao thoâng thuaän lôïi. ™ Ñöôïc ngaân haøng cho vay voán ™ Naèm ôû khu vöïc coù giao thoâng thuaän lôïi. T (Trôû ngaïi) ™ Caùc loaïi quaû sau khi thu haùi thöôøng bò hoûng khi chöa kòp mang ñi tieâu thuï do eùp giaù vì chöa coù caùc thieát bò baûo quaûn sô boä. ™ Giaù caû noâng saûn thöôøng xuyeân bieán ñoäng ™ Chöa ñöôïc söï quan taâm cuûa cô quan khuyeán noâng khuyeán laâm ™ Thoâng tin söï bieán ñoåi giaù caû thò tröôøng ™ Dòch vuï thu mua saûn phaåm cuûa nhaø nöôùc chöa kòp thôøi, neân saûn phaåm noâng saûn thöôøng bò tö thöông eùp giaù vaøo vuï chính Qua baûng phaân tích treân cho pheùp ruùt ra moät soá ñieåm caàn quan taâm ñeå giuùp caùc hoä coù ñieàu kieän phaùt trieån, môû roäng caùc moâ hình cuûa mình vaø saûn xuaát moät caùch coù hieäu quaû hôn: ™ Ñöa tieán boä kyõ thuaät troàng caùc loaïi caây troàng, chaêm soùc vaø cheá bieán saûn phaåm cho coäng ñoàng. 16 ™ Caùc ngaân haøng caàn quan taâm cho caùc hoä noâng daân vay voán ñeå môû roäng saûn xuaát. ™ Cung caáp thoâng tin veà giaù caû vaø nôi tieâu thuï haøng hoùa, coù chính saùch trôï giaù cho nhöõng saûn phaåm cuûa noâng daân ™ Nhaø nöôùc caàn ñaàu tö xaây döïng caùc xí nghieäp cheá bieán noâng laâm saûn ñeå mua saûn phaåm cho noâng daân. ™ Caàn khuyeán khích caùc hoä noâng daân ñaàu tö phaùt trieån theâm chaên nuoâi keát hôïp vôùi troàng troït ñeå taän duïng toái ña nguoàn thöùc aên saún coù. ™ Caùc cô quan ban ngaønh ñoaøn theå ñòa phöông caàn quan taâm taïo ñieàu kieän ñeå caùc hoä noâng daân coù cô hoäi hoïc hoûi laãn nhau thoâng qua caùc cuoäc thi noâng daân saûn xuaát gioûi, tham quan moâ hình… 5.3. Keát quaû phaân tích hieäu quaû kinh teá caùc moâ hình NLKH Söû duïng phöông phaùp phaân tích chi phí vaø thu nhaäp ñeå phaân tích hieäu quaû kinh teá caùc moâ hình NLKH. Phöông phaùp CBA - Cost Benefit Analysis laø phöông phöông phaùp so saùnh giöõa thu nhaäp (ñaàu ra) vaø chi phí cho ñaàu vaøo coù tính giaù trò ñoàng tieàn theo thôøi gian. Caùc giaù trò hieän taïi thu nhaäp vaø chi phí theo Jonh Gunter ñöôïc xaùc ñònh baèng caùc coâng thöùc sau: ™ Giaù trò hieän taïi cuûa thu nhaäp BPV (Benefit Present Value): BPV=∑ = + n t ti Bt 0 )^1( Trong ñoù:Bt laø thu nhaäp naêm thöù t i laø tyû leä laõi cuûa tieàn vay ngaân haøng ôû thôøi ñieåm hieän taïi hay laø tyû leä chieát khaáu t=0,1,2,3...laø thöù töï naêm ñaàu tö 17 ™ Giaù trò hieän taïi cuûa chi phí CPV (Cost Present Value) CPV=∑ = + n t ti Ct 0 )^1( trong ñoù Ct laø chi phí naêm thöù t. ™ Giaù trò hieän taïi roøng NPV (Net Present Value) laø hieäu soá giöõa giaù trò thu nhaäp vaø chi phí thöïc hieän sau khi ñaõ chieát khaáu. Hay noùi caùch khaùc noù laø lôïi nhuaän ñöôïc quy veà giaù trò ñoàng tieàn ôû thôøi ñieåm hieän taïi. Coâng thöùc nhö sau: NPV=BPV-CPV=∑ = + −n t ti CtBt 0 )^1( Neáu NPV>0: Kinh doanh baûo ñaûm coù laõi, phöông aùn ñöôïc chaáp nhaän. Neáu NPV=0: Kinh doanh hoøa voán. Neáu NPV<0: Kinh doanh thua loã, phöông aùn khoâng ñöôïc chaáp nhaän. Chæ tieâu naøy cho bieát ñöôïc quy moâ cuûa lôïi nhuaän veà maët soá löôïng nhöng chöa noùi leân ñöôïc möùc ñoä (chaát löôïng) cuûa caùc chi phí ñeå ñaït ñöôïc giaù trò hieän taïi roøng. Töùc laø chöa cho bieát ñöôïc chaát löôïng ñaàu tö toát hay xaáu cho neân phaûi keát hôïp vôùi caùc chæ tieâu khaùc. ™ Tyû leä thu nhaäp chi phí BCR (Benefit Cost Rate) laø thöông soá giöõa toaøn boä thu nhaäp so vôùi toaøn boä caùc chi phí sau khi ñaõ chieát khaáu ñöa veà giaù trò hieän taïi. Coâng thöùc tính theo Jonh Gunter nhö sau: BCR= CPV BPV = ∑ ∑ = = + + n t n t ti Ct ti Bt 0 0 )^1( )^1( Chæ tieâu naøy chính laø heä soá sinh laõi thöïc teá. Noù phaûn aùnh veà maët chaát löôïng ñaàu tö. Töùc laø noù cho bieát cöù moät ñoàng chi phí boû ra thì thu ñöôïc maáy ñoàng thu nhaäp (caùc khoaûn thu vaø chi ñaõ ñöôïc ñöa veà maët baèng thôøi gian hieän taïi). Phöông aùn naøo coù BCR lôùn thì ñöôïc choïn: Neáu BCR > 1 : Phöông aùn kinh doanh coù laõi. Neáu BCR < 1 : Phöông aùn kinh doanh thua loã. 18 ™ Tyû leä thu hoài noäi boä IRR (The Internal of Return) laø tyû leä laõi suaát giaû ñònh, giaû thuyeát cho raèng neáu vay vôùi moät tyû leä laõi suaát i = IRR thì chöông trình ñaàu tö hoøa voán, khi ñoù NPV = 0. Ñeå tính ñöôïc IRR ta choïn hai tyû leä chieát khaáu i1 vaø i2 vôùi ñieàu kieän hieän taïi hoùa ñoàng tieàn roøng thì i1 cho giaù trò hieän taïi roøng laø moät soá döông vaø i2 cho giaù trò hieän taïi roøng laø moät soá aâm. Tính tyû leä thu hoài noäi boä theo coâng thöùc sau: IRR= i1+( i2 - i1) * 21 NPViNPVi NPVi − Trong ñoù: i1 laø tyû leä chieát khaáu laøm NPV>0 i2 laø tyû leä chieát khaáu laøm NPV<0 NPVi1 laø giaù trò hieän taïi roøng tính theo i1 NPVi2 laø giaù trò hieän taïi roøng tính theo i2 Chæ tieâu naøy cho ta bieát ñöôïc khaû naêng thu hoài voán ñaàu tö. Hay noù phaûn aùnh möùc ñoä quay voøng cuûa voán, phöông aùn naøo coù IRR lôùn thì ñöôïc löïa choïn. Neáu IRR>i : Phöông aùn coù khaû naêng hoaøn traû voán vaø ñöôïc chaáp nhaän. Neáu IRR<i : Phöông aùn khoâng coù khaû naêng hoaøn traû voán neân khoâng ñöôïc löïa choïn. ™ Thôøi gian hoaøn traû voán (T) Ñeå xaùc ñònh thôøi gian hoaøn traû voán töùc laø xaùc ñònh thôøi ñieåm taïi ñoù coù thu nhaäp ñuû ñeå traû voán ñaàu tö keå caû laõi suaát vay voán. T ñöôïc tính nhö sau: T= )1lg( )1lg( IRR in + + Töø soá lieäu thu thaäp, ñaõ tính toaùn toång hôïp coù ñöôïc baûng keát quaû sau Baûng 2: Hieäu quaû kinh teá caùc moâ hình NLKH Stt Hoï teân hoä/ Moâ Hình Chæ tieâu kinh teá 19 Ñòa phöông NPV(ñoàng) BCR (ñ/ñ) IRR(%) T (naêm) 1 Döông Vaên Huøng Thoân1 - Hoaø Thuaän Caø pheâ - Saàu rieâng (DONA) - Tieâu 34306389 1.28 30.32 6.97 2 Leâ Luyeán Thoân 4 - Hoaø Thuaän. Caø pheâ - Saàu rieâng - Baép 20859664 1.23 28.32 7.28 3 Nguyeãn Vaên Thöôûng Taân Höng – Eakao Caø pheâ - Tieâu - Ñaäu phuïng 13348467 1.12 14.32 7.21 4 Nguyeãn Kieåu Thoân 1 - Cöeâ Bua. Caø pheâ - Saàu rieâng (DONA) - Na 19841457 1.23 22.94 6.15 5 Ytaêng Eâ Ban Thoân 2 - Cöeâbua. Caø pheâ - Saàu rieâng (DONA) - Tieâu 13237675 1.12 14.61 7.60 6 Phan Thanh Xuaân Thoân 1 - Hoaø Thuaän. Caø pheâ - Tieâu - Ñaäu phuïng 24495351 1.22 18.48 7.90 7 Phaïm Hoàng Thoân Cao Thaønh – Eakao Caø pheâ – Tieâu 8588298 1.11 14.77 7.4 8 Löu Quang Toaøn Thoân Cao Thaønh – Eakao Caø pheâ – saàu rieâng - Na 25226280 1.32 28.38 5.53 Qua baûng keát quaû tính toaùn caùc chæ tieâu kinh teá thaáy raèng: 20 NPV dao ñoäng töø 8 ñeán 34 trieäu ñoàng so vôùi moät quaûng thôøi gian kinh doanh raát daøi töø 8 ñeán 10 naêm, sau khi ñaõ tröø moïi chi phí soá tieàn thu laïi laø chöa cao so vôùi soá tieàn boû ra ñaàu tö. Chæ tieâu kinh teá BCR laø tyû leä thu nhaäp chi phí BCR laø thöông soá giöõa toaøn boä thu nhaäp so vôùi toaøn boä caùc chi phí sau khi ñaõ chieát khaáu ñöa veà giaù trò hieän taïi cuûa 8 hoä kinh doanh dao ñoäng töø 1,11 ñeán 1,32 töùc laø ngöôøi daân boû ra 1,0 ñoàng voán chæ thu laïi 1,11 ñeán 1,32 tuy coù lôïi nhuaän nhöng coøn raát thaáp. Chæ tieâu kinh teá BCR phaûn aùnh chaát löôïng ñaàu tö. Theo keát quaû ñieàu tra cuõng nhö tính toaùn treân thöïc teá chaát löôïng ñaàu tö cuûa caùc hoä laøm kinh teá NLKH ôû thaønh phoá Buoân Ma Thuoät coù trình ñoä thaâm canh cao. Nhöng thöïc teá ñoä ruûi ro laø raâùt lôùn do söï bieán ñoäng cuûa giaù caû thò tröôøng, caây aên quaû phuï thuoäc chu kyø sai quaû…vì vaäy BCR coøn thaáp. Thôøi gian hoaøn traû voán cuûa haàu heát caùc hoä kinh doanh trung bình töø 5 ñeán 8 naêm, ñaây laø thôøi gian khaù daøi bôûi vì ñaàu tö kinh doanh caây caø pheâ ñoøi hoûi voán ñaàu tö ban ñaàu cao ñeå mua saém caùc thieát bò maùy moùc, vaät tö phaân boùn gioáng caây troàng, thuoác baûo veä töïc vaät, coâng chaêm soùc, beân caïnh ñoù thôøi gian cho thu hoaïch cuûa caây daøi ngaøy laø raát daøi, trung bình töø 3 ñeán 5 naêm, giaù caû thöôøng bieán ñoäng, naêng suaát thaáp bôûi caùc caây aên quaû ñang ôû giai ñoaïn cho boùi… 5.4. Phaân tích moái quan heä giöõa dieän tích taùn caây thaân goã vaø naêng suaát caây caø pheâ Vaán ñeà troàng caây thaân goã keát hôïp trong vöôøn caø pheâ coù hay khoâng aûnh höôûng vaø aûnh höôûng ñeán möùc ñoä naøo ñeán naêng suaát caø pheâ thu hoaïch, cho ñeán nay vaãn coøn laø vaán ñeà chöa thoáng nhaát. Treân thöïc teá ôû caùc vöôøn caø pheâ thöôøng coù caùc haøng hoaëc ñai röøng chaén gioù ñöôïc troàng treân caùc ñöôøng loâ, trong loâ vieäc coù hoaëc khoâng troàng caùc loaøi caây thaân goã coù aûnh höôûng ñeán naêng suaát caây caø pheâ coøn phuï thuoäc vaøo söï taùc ñoäng cuûa moät loaït caùc yeáu toá khaùc nhö möùc ñoä ñaàu tö, trình ñoä thaâm canh (boùn phaân, töôùi nöôùc, tæa caønh taïo taùn caây...), tuoåi caây, loaïi ñaát 21 ñai, ñòa hình, ñòa theá, khí haäu thôøi tieát...Theo nhaän ñònh cuûa nhieàu chuyeân gia vaø nhöõng ngöôøi daân coù kinh nghieäm thì ôû nhöõng vöôøn caø pheâ coù ñieàu kieän laäp ñòa (ñaát ñai, khí haäu) khoâng thuaän lôïi, trình ñoä thaâm canh thaáp (thieáu nöôùc töôùi, phaân boùn, tæa caønh taïo daùng keùm...) thì vieäc coù troàng caây thaân goã hôïp lyù ñeå che boùng vaø moät phaàn ñeå chaén gioù seõ goùp phaàn laøm taêng naêng suaát caø pheâ roõ reät. Caùc moâ hình maø chuùng toâi nghieân cöùu coù trình ñoä thaâm canh töông ñoái cao, ñaàu tö chaêm soùc toát, boùn phaân, töôùi nöôùc ñaàu ñuû, ñieàu kieän ñaát ñai thuaän lôïi, do vaäy vieäc nghieân cöùu ñaùnh giaù quan heä aûnh höôûng cuûa vieäc troàng keát hôïp caây thaân goã trong vöôøn caø pheâ laø ñieàu caàn thieát. Baûng 3: Dieän tích taùn laù caây thaân goã keát hôïp vaø naêng suaát caø pheâ thu hoaïch Stt Hoï vaø teân chuû hoä Loaøi caây thaân goã keát hôïp vôùi caø pheâ Maät ñoä(caây/ha) Ñöôøng kính taùn trung bình (m/caây) Toång dieän tích taùn caây thaân goã (m2) Naêng suaát caø pheâ (taán nhaân / ha) 1 Leâ Luyeán Saàu rieâng 95 8 4522 4,2 2 Döông Vaên Huøng Saàu rieâng DONA 120 3,8 1368 4,5 Saàu rieâng 100 6 3 Nguyeãn Kieåu Na 40 3,9 3480 3,0 4 Ytaêng EÂban Saàu rieâng DONA 70 7 2478 4,0 Saàu rieâng 75 7,1 5 Toaøn Eakao Na 120 4,2 4571 3,0 Keát quaû treân cho thaáy toång dieän tích taùn laù caây thaân goã lôùn hay nhoû chi phoái ñeán naêng suaát caø pheâ laø chöa roõ raøng. Nhö vaäy naêng suaát caø pheâ coøn phuï thuoäc vaøo möùc ñoä thaâm canh, caùc yeáu toá töï nhieân khaùc chöù khoâng phaûi chæ phuï 22 thuoäc vaøo dieän tích taùn caây thaân goã. Qua kinh nghieäm ngöôøi daân vaø quan saùt thöïc teá nhaän thaáy so vôùi vöôøn caø pheâ ñoäc canh thì vieäc coù troàng keát hôïp caây thaân goã ñaõ coù taùc ñoäng tích cöïc trong vieäc haïn cheá xoùi moøn röûa troâi ñaát, giaûm löôïng boác vaø thoaùt hôi nöôùc neân löôïng laù ruïng vaøo muøa khoâ giaûm, giöõ ñoä aåm ñaát toát hôn…Tuy nhieân vôùi haïn cheá soá löôïng hoä nghieân cöùu ít, cheá ñoä ñaàu tö chaêm soùc vöôøn caây caø pheâ cuûa caùc hoä raát khaùc nhau neân keát quaû nghieân cöùu moái aûnh höôûng cuûa dieän tích taùn caây thaân goã keát hôïp ñoái vôùi naêng suaát caø pheâ thu hoaïch ñöôïc laø chöa keát luaän ñöôïc roõ raøng. Noùi caùch khaùc, naêng suaát caø pheâ thu hoaïch ñöôïc chòu söï taùc ñoäng, chi phoái cuûa nhieàu yeáu toá, trong ñoù dieän tích taùn laù caây thaân goã coù aûnh höôûng chöa roõ raøng. 5.5. Keát quaû thöû nghieäm phöông phaùp ñaùnh giaù nhanh caùc moâ hình NLKH. 5.5.1. Phöông phaùp vaø keát quaû ñaùnh gía Nhaèm goùp phaàn xaây döïng vaø hoaøn thieän phöông phaùp ñaùnh giaù nhanh caùc moâ hình NLKH, vôùi tieâu chí ñònh höôùng laø phöông phaùp ñôn giaûn, ít toán thôøi gian, baûo ñaûm ñoä chính xaùc nhaát ñònh vaø ngöôøi daân coù theå aùp duïng ñöôïc. Ñeà taøi ñaõ söû duïng phöông phaùp ñaùnh giaù nhanh baèng caùch keát hôïp giöõa quan saùt, phoûng vaán vaø cho ñieåm. Caùc tieâu chí, chæ baùo ñeå phoûng vaán ñaùnh gía vaø cho ñieåm moâ hình NLKH ñöôïc taäp trung treân 4 lónh vöïc laø (I) Hieäu quaû sinh thaùi, moâi tröôøng cuûa moâ hình; (II) Möùc ñoä sinh tröôûng, phaùt trieån cuûa caây troàng; (III) Hieäu quaû xaõ hoäi cuûa moâ hình vaø (IV) Hieäu quaû kinh teá cuûa moâ hình. Coù toång soá 24 tieâu chí ñeå ñaùnh gía, moãi tieâu chí ñöôïc phaân laøm 3 caáp ñieåm: toát 9 ñieåm; trung bình 6 ñieåm vaø keùm laø 3 ñieåm; sau ñoù tính toång ñieåm ñeå xeáp loaïi. Baûng 4: Baûng ñaùnh gía nhanh caùc moâ hình NLKH Thang ®iÓm xÕp h¹ng M« h×nh n«ng l©m kÕt hîp Tèt: 216 - 168; Trung b×nh: 167 - 120; KÐm: 119 - 72 23 Tiªu chuÈ n ®¸nh gi¸ ChØ b¸o cô thÓ ph-¬ng ph¸p/ c«ng cô ®¸nh gi¸ §iÓm Sö dông bÒ mÆt ®Êt, kh¶ n¨ng che phñ mÆt ®Êt trong n¨m Quan s¸t Thêi gian kÕt hîp gi÷a c©y ng¾n ngµy vµ dµi ngµy (C¶ chu kú, lu©n canh: Tèt; C¶ chu kú, qu¶ng canh: TB; Kªt hîp thêi gian ®Çu: KÐm) Pháng vÊn Sö dông hîp lý c¸c tÇng ®Êt Quan s¸t/ ®o ®Õm Sö dông hîp lý kh«ng gian Quan s¸t/ ®o ®Õm Sö dông ph©n bãn (H÷u c¬: Tèt; KÕt hîp c¶ hai: TB; V« c¬: KÐm) Pháng vÊn Sö dông c¸c phÕ phÈm sau thu ho¹ch lµm ph©n, gi÷ Èm cho ®Êt. Pháng vÊn/ quan s¸t T¸c dông vÒ ch¾n giã (Vu«ng gãc h-íng giã: Tèt; 450: TB; Song song: KÐm) Quan s¸t phèi trÝ c©y dµi ngµy víi h- íng giã Phèi trÝ hµng c©y theo ®-êng ®ång møc (Kh«ng tÝnh ë n¬i ®Êt b»ng) Quan s¸t Møc ®é b¶o vÖ m«i tr-êng cña m« h×nh trong mét l-u vùc, hoÆc mét khu vùc ®Þa h×nh. Quan s¸t ®Þa h×nh, l-u vùc C©n b»ng n-íc cña m« h×nh Pháng vÊn, quan s¸t, ®o ®Õm VÒ sinh th¸i/ m«i tr-êng Møc ®é b¶o tån ®a d¹ng loµi, nguån gen vµ sö dông c©y b¶n ®Þa Pháng vÊn, quan s¸t, ®o ®Õm Møc ®é sinh tr-ëng c©y dµi ngµy Pháng vÊn, quan s¸t, ®o ®Õm VÒ kh¶ n¨ng sinh tr-ëng Sù phï hîp cña c©y ng¾n ngµy víi c©y dµi ngµy (¸nh s¸ng, ®Êt, n-íc) Pháng vÊn, quan s¸t, ®o ®Õm 24 Tiªu chuÈ n ®¸nh gi¸ ChØ b¸o cô thÓ ph-¬ng ph¸p/ c«ng cô ®¸nh gi¸ §iÓm So s¸nh tæng sinh khèi cña m« h×nh NLKH víi m« h×nh ®éc canh §o ®Õm, quan s¸t, pháng vÊn Møc ®é hµi lßng cña n«ng d©n Pháng vÊn Møc ®é c¶i tiÕn kü thuËt c«ng nghÖ (Míi: Tèt; Lan réng: TB; Cò: KÐm) Pháng vÊn, quan s¸t Quan t©m cña n«ng d©n, th«n bu«n kh¸c Pháng vÊn T¹o ra viÖc lµm Pháng vÊn VÒ X· héi §a d¹ng hãa s¶n phÈm Pháng vÊn, quan s¸t, th¶o luËn N¨ng suÊt c©y dµi ngµy Pháng vÊn, ®o ®Õm N¨ng suÊt c©y ng¾n ngµy Pháng vÊn, ®o ®Õm Thêi gian thu håi vèn (D-íi 3 n¨m: Tèt; 3 - 7 n¨m: TB; Trªn 7 n¨m: KÐm) Pháng vÊn HiÖu qu¶ kinh tÕ - l·i (Thu trõ Chi) (Chia 3 møc theo mÆt b»ng thu nhËp trong vïng) Pháng vÊn, tÝnh to¸n VÒ kinh tÕ §é rñi ro Pháng vÊn Tæng ®iÓm Söû duïng baûng ñaùnh gía nhanh ñeå laøm vieäc vôùi 8 chuû hoä coù caùc moâ hình NLKH, trong quaù trình phoûng vaán thaûo luaän ñeå laøm roõ töøng tieâu chí, ngöôøi daân hieåu vaø thoáng nhaát cho ñieåm, keát quaû ñieåm ñöôïc tính toaùn taïi choã, ñöôïc thoâng baùo vaø nhaän ñöôïc söï nhaát trí cuûa chuû vöôøn hoä. Keát quaû ñöôïc theå hieän ôû baûng sau: Baûng 5: Keát quaû ñaùnh giaù ñieåm caùc moâ hình NLKH 25 Stt Teân chuû hoä Ñòa chæ Moâ hình Toång ñieåm Xeáp loaïi 1 Döông Vaên Huøng Thoân 1 - Hoaø Thuaän Caø pheâ – Saàu rieâng (DONA) - Tieâu 168 Toát 2 Nguyeãn Vaên Thöôûng Taân Höng – Eakao Caø pheâ – Tieâu - Ñaäu phuïng 129 Trung bình 3 Leâ Luyeán Thoân 4 - Hoaø Thuaän. Caø pheâ – Saàu rieâng – Baép 153 Trung bình 4 Nguyeãn Kieåu Thoân 1 – Cöeâ Bua. Caø pheâ – Saàu rieâng (DONA) - Na 144 Trung bình 5 Phaïm Hoàng Thoân Cao Thaønh – Eakao Caø pheâ – Tieâu 135 Trung bình 6 Y Taêng Thoân 2 - Cöeâ Bua Caø pheâ - Saàu rieâng DONA 132 Trung bình 7 Phan Thanh Xuaân Thoân 1 – Hoaø Thuaâïn Caø pheâ – Tieâu - Ñaäu 141 Trung bình 8 Löu Quang Toaøn Thoân Cao Thaønh Ea kao Caø pheâ - Saàøu rieâng - Na 138 Trung bình Keát quaû ñaùnh gía 8 moâ hình NLKH ñieån hình taïi 3 xaõ thuoäc thaønh phoá Buoân Ma Thuoät nhaän thaáy coù 7 trong 8 moâ hình ñöôïc xeáp loaïi trung bình vaø 1 moâ hình xeáp loaïi toát. Sôû dó coù keát quaû ñoù laø do moät soá caùc nguyeân nhaân sau: - Caø pheâ laø caây troàng kinh teá, giöõ vai troø chuû ñaïo, vieäc troàng xen caây hoa maøu ngaén ngaøy chæ thöïc hieän trong 1 - 2 naêm ñaàu; soá löôïng loaøi caây thaân goã daøi 26 ngaøy ñöôïc keát hôïp laø khoâng ña daïng vaø phaàn lôùn môùi chæ ñöa vaøo troàng keát hôïp moät vaøi naêm gaàn ñaây khi maø gía caø pheâ xuoáng thaáp. Do vaäy, phaàn lôùn caùc chæ tieâu veà maët sinh thaùi nhö tính ña daïng loaøi, möùc ñoä hôïp lyù trong vieäc söû duïng khoâng gian vaø taàng ñaát chæ ñaït ôû möùc trung bình. - Phaàn lôùn caùc moâ hình caø pheâ ñeàu ñöôïc troàng treân ñòa hình töông ñoái baèng phaúng, hieäu quaû choáng xoùi moøn ít phaùt huy, naêng löïc phoøng hoä cho khu vöïc ñaït thaáp. - Caùc moâ hình caø pheâ ñeàu caàn löôïng nöôùc töôùi lôùn neân caân baèng nöôùc vaø khaû naêng giöõ, ñieàu tieát nöôùc trong ñaát laø khoâng cao. - Caø pheâ ñöôïc troàng oån ñònh taïi vuøng ven thaønh phoá Buoân Ma Thuoät trong thôøi gian khaù daøi. Tuy nhieân nhöõng naêm gaàn ñaây do gía caû xuoáng thaáp neân ñaõ laøm giaûm möùc ñoä quan taâm, haøi loøng cuûa ngöôøi gaây troàng. Song hieän taïi vaãn chöa coù loaøi caây chuû ñaïo naøo coù theå thay theá do vaäy ngöôøi daân vaãn tieáp tuïc duy trì vôùi möùc ñoä ñaàu tö ngaøy caøng coù xu höôùng giaûm ñi, ñaëc bieät laø trong hoaøn caûnh hieän nay haàu heát giaù caû caùc vaät tö ñaàu vaøo nhö phaân boùn, daàu ñeå töôùi, chi phí nhaân coâng ñang ôû möùc cao. 5.5.2 . Caûi tieán baûng ñaùnh giaù nhanh moâ hình NLKH Trong quùa trình söû duïng baûng ñaùnh giaù nhanh nhaän thaáy coù moät soá öu ñieåm laø phaàn lôùn caùc tieâu chí ñôn giaûn, deã söû duïng, caùc chæ baùo töông ñoái roõ raøng vaø cuï theå. Tuy vaäy vaãn coù moät soá khoù khaên toû ra khoù hieåu ñoái vôùi ngöôøi daân, nhaát laø caùc chæ tieâu lieân quan veà khía caïnh kyõ thuaät, hieäu quaû sinh thaùi; moät vaøi chæ tieâu toû ra khoù ñònh löôïng hoaëc so saùnh do vaäy, ñeå goùp phaàn hoaøn thieän hôn baûng ñaùnh gía, chuùng toâi coù nhöõng ñeà nghò boå sung vaø giaûi thích chi tieát caùc tieâu chí cuï theå nhö sau: ™ Veà hieäu quaû sinh thaùi, moâi tröôøng - Söû duïng beà maët ñaát vaø khaû naêng che phuû maët ñaát trong naêm: Töùc laø khaû naêng taän duïng caùc khoaûng troáng coøn laïi khi troàng caùc caây daøi ngaøy ñeå troàng xen 27 caùc caây ngaén ngaøy chuû yeáu laø vaøo muøa möa. Che phuû 5-6 thaùng: toát; 3-4 thaùng:TB; <2 thaùng:keùm. - Thôøi gian keát hôïp giöõa caây daøi ngaøy vaø caây ngaén ngaøy (caû chu kyø, luaân canh: Toát; caû chu kyø, quaûng canh: TB; keát hôïp thôøi gian ñaàu: keùm): Caây ngaén ngaøy ñöôïc troàng keát hôïp vôùi caây daøi ngaøy ñeán khi caây daøi ngaøy kheùp taùn vaø coù söï thay ñoåi loaøi caây theo thôøi vuï: toát; neáu khoâng coù söï thay ñoåi veà loaøi caây: TB; neáu chæ troàng caây ngaén ngaøy trong thôøi gian ñaàu töø 1-2 naêm: keùm. - Söû duïng hôïp lyù caùc taàng ñaát: Xem xeùt söï caïnh tranh chaát dinh döôõng trong ñaát, theå hieän ôû söï phaân boá heä reã cuûa caùc loaøi caây trong moâ hình. Neáu heä reã cuûa caùc loaøi caây phaân boá ôû caùc taàng ñaát khaùc nhau:toát; coù ít nhaát moät loaøi maø heä reã phaân boá ôû taàng ñaát khaùc: TB; neáu caùc loaøi caây maø heä reã phaân boá cuøng taàng ñaát: keùm. - Söû duïng hôïp lyù khoâng gian: Töùc laø söï caïnh tranh veà aùnh saùng cuûa caùc loaøi caây trong moâ hình, noù theå hieän ôû söï phaân caáp taàng taùn. Neáu moâ hình coù töø 4 taàng trôû leân:toát; 3: TB;2 taàng:keùm. - Phoái trí haøng caây theo ñöôøng ñoàng möùc (Khoâng tính ôû nôi ñaát baèng): Ñaây laø chæ baùo noùi leân khaû naêng choáng xoùi moøn cuûa moâ hình vaøo muøa möa. Phoái trí haøng caây truøng vôùi ñöôøng ñoàng möùc: toát; cheách ñi moät goùc <450: TB; =450:keùm. - Caân baèng nöôùc cuûa moâ hình: Ñaây laø chæ baùo noùi leân khaû naêng giöõ vaø ñieàu tieát nöôùc cuûa moâ hình. Vôùi moâ hình coù caø pheâ laø caây troàng chính noù theå hieän ôû löôïng nöôùc töôùi vaø soá ñôït töôùi trong naêm: neáu töôùi töø 2-3 ñôït:toát; 4-5 ñôït: TB; >5 ñôït: keùm. - Möùc ñoä baûo toàn ña daïng loaøi, nguoàn gen vaø söû duïng caây baûn ñòa: Töùc laø soáù loaøi coù trong moâ hình. Neáu trong moâ hình coù töø 4 loaøi trôû leân:toát; neáu 3 loaøi: TB; 2 loaøi :keùm. ™ Veà khaû naêng sinh tröôûng, phaùt trieån cuûa caây troàng - Möùc doä sinh tröôûng cuûa caây daøi ngaøy 28 - Tuyø töøng loaøi caây vôùi muïc ñích kinh teá khaùc nhau maø ta löïa choïn caùc tieâu chí khaùc nhau ñeå ñaùnh giaù. Neáu laø caây cho goã thì chæ tieâu ñaùnh giaù chieàu cao vaø ñöôøng kính thaân caây, coøn laø caây cho quaû thì chæ tieâu ñaùnh giaù laø beà roäng taùn, soá caønh cho quaû… - Söï phuø hôïp cuûa caây ngaén ngaøy vôùi caây daøi ngaøy (aùnh saùng, ñaát, nöôùc): Phuø hôïp aùnh saùng coù nghóa laø caây daøi ngaøy vaø ngaén ngaøy khoâng hoaëc ít caïnh tranh vôùi nhau veà aùnh saùng. Phuø hôïp ñaát, nöôùc töùc laø heä reã khoâng hoaëc ít caïnh tranh vôùi nhau veà dinh döôõng vaø nöôùc trong ñaát. - So saùnh toång sinh khoái cuûa moâ hình NLKH vôùi moâ hình ñoäc canh: Toång khoái löôïng sinh khoái (treân vaø döôùi ñaát) cuûa caùc loaøi caây trong moâ hình NLKH so vôùi moâ hình ñoäc canh, löôïng saûn phaåm coøn laïi ñöôïc hoaøn traû laïi cho ñaát sau khi ñaõ laáy saûn phaåm thu hoaïch. ™ Veà xaõ hoäi - Taïo ra vieäc laøm: Soá lao ñoäng coù vieäc laøm thöôøng xuyeân trong naêm. Neáu taïo vieäc laøm thöôøng xuyeân trong naêm cho töø 2 ngöôøi trôû leân: toát; 1 ngöôøi: TB; khoâng ñuû cho 1 ngöôøi laøm trong naêm: keùm. - Ña daïng hoaù saûn phaåm: Soá loaïi saûn phaåm thu ñöôïc trong moâ hình. >4 saûn phaåm; Toát; 3-4: TB; 2: Keùm. ™ Veà kinh teá: - Ñoä ruûi ro: Moâ hình coù thöôøng xuyeân bò maát muøa hay khoâng, tình hình saâu haïi, giaù caû oån ñònh hay bieán ñoäng. 5.6. Nhaän xeùt tình hình phaùt trieån NLKH coù caø pheâ laø caây troàng chính ôû caùc xaõ vuøng ven thaønh phoá Buoân Ma Thuoät Loaïi caây troàng chuû yeáu trong caùc moâ hình laø caây caø pheâ, caùc loaøi caây troàng keát hôïp keå caû caây thaân thaûo vaø caây thaân goã laø khoâng phong phuù, chuû yeáu laø saàu rieâng, na vaø caùc caây ngaén ngaøy nhö ñaäu phuïng, baép. 29 Vieäc chuyeân canh caø pheâ treân dieän tích roäng haøng chuïc ngaøn ha cuûa thaønh phoá trong nhöõng naêm tröôùc ñaây ñaõ goùp phaàn ñaùng keå vaøo vieäc phaùt trieån kinh teá xaõ hoäi cuûa nhieàu ñòa phöông, ñaõ goùp phaàn quan troïng trong vieâïc naâng cao thu nhaäp vaø caûi thieän möùc soáng ngöôøi daân. Tuy nhieân, trong nhöõng naêm gaàn ñaây do phaùt trieån caø pheâ moät caùch oà aït, thieáu quy hoaïch ñaõ daãn ñeán tình traïng phaùt trieån kinh teá chöa oån ñònh vaø thieáu beàn vöõng, chuû yeáu do caø pheâ rôùt gía, saâu beänh dòch haïi treân dieän roäng. Veà maët moâi tröôøng do löôïng nöôùc töôùi haøng naêm cho caø pheâ raát lôùn (3000 - 4000 m3/ha/naêm) neân laøm giaûm löôïng nöôùc beà maët cuûa caùc soâng suoái cuõng nhö giaûm nöôùc ngaàm vaøo muøa khoâ; söû duïng moät löôïng quaù lôùn caùc loaïi phaân boùn voâ cô, thuoác hoùa hoïc phoøng tröø saâu beänh cuõng ñaõ gaây oâ nhieãm nguoàn nöôùc, ñaát…Moät soá vöôøn caø pheâ ñöôïc ñieàu tra ñaùnh giaù nhaän thaáy tình traïng xoùi moøn röûa troâi thöôøng xuyeân xaûy ra ôû nhieàu möùc ñoä khaùc nhau. So vôùi caùc vöôøn caø pheâ ñoäc canh thì nhöõng vöôøn coù troàng keát hôïp caùc loaøi caây khaùc thì khaû naêng che boùng, hoaøn traû caùc saûn phaåm sau thu hoaïch duøng laøm phaân xanh cho vöôøn caây laø toát hôn. Qua baûng thoáng keâ caùc chæ tieâu kinh teá chuùng toâi thaáy raèng giaù trò lôïi nhuaän roøng (NPV) thu ñöôïc dao ñoäng töø 8 ñeán 34 trieäu ñoàng so vôùi moät quaûng thôøi gian kinh doanh raát daøi töø 8 ñeán 10 naêm, sau khi ñaõ tröø moïi chi phí soá tieàn thu laïi laø chöa cao so vôùi soá tieàn boû ra ñaàu tö, BCR chæ ñaït 1,11 ñeán 1,32. Thôøi gian thu hoài voán phaûi maát 6 - 8 naêm, ñieàu naøy cho thaáy trong tình hình hieän taïi ñieàu caàn thieát laø phaûi ña daïng hoùa caây troàng trong caùc vöôøn caø pheâ ñeå coù ñöôïc nhieàu loaøi caây hôn, taïo ra nhieàu nguoàn thu nhaäp hôn. Ñoái vôùi nhieàu vöôøn caø pheâ coù ñieàu kieän saûn xuaát khoâng thuaän lôïi nhö ñaát quaù doác, xa nguoàn nöôùc thì neân maïnh daïn chuyeån ñoåi caây troàng. Hieäu quaû xaõ hoäi cuûa caùc hoaït ñoäng saûn xuaát kinh doanh laø caùc lôïi ích maø xaõ hoäi thu ñöôïc so vôùi caùc ñoùng goùp cuûa xaõ hoäi ñaõ boû ra khi thöïc hieän caùc hoaït ñoäng ñoù. Coù nghóa laø hieäu quaû xaõ hoäi chính laø söï ñaùp öùng caùc hoaït ñoäng ñoái vôùi vieäc thöïc hieän caùc muïc tieâu chung. Hieäu quaû kinh teá cuûa caùc vöôøn caø pheâ giaûm cuõng 30 aûnh höôûng ñeán nguoàn thu cho xaõ hoäi töø caùc nguoàn thueá ñaát noâng nghieäp vaø thueá doanh thu. Chuyeân canh caø pheâ neân khaû naêng ñieàu hoaø lao ñoäng vaø taïo theâm coâng vieäc laøm laø khoâng cao, nhieàu thaùng trong naêm thöøa nguoàn lao ñoäng ôû vuøng noâng thoân, muøa thu hoaïch laïi quaù taäp trung gaây neân tình traïng caêng thaúng veà nhaân coâng. Theo keát quaû phoûng vaán vaø tính toaùn thì bình quaân moät ha caø pheâ moãi naêm phaûi caàn 200 coâng lao ñoäng, töùc chæ giaûi quyeát ñöôïc vieäc laøm thöôøng xuyeân cho moät lao ñoäng trong naêm. Thöïc teá taïi ñòa phöông thì haàu heát caùc moâ hình kinh doanh caø pheâ chæ taäp trung coâng vieäc vaøo muøa vuï thu hoaïch, giai ñoaïn 6 thaùng muøa möa chæ chaêm soùc vaø thaêm vöôøn theo ñònh kyø. Möùc ñoä chaáp nhaän moâ hình: Theo keát quaû ghi nhaän thì haàu heát caùc moâ hình kinh doanh cuûa caùc hoä ñieàu tra thoâng qua söï giôùi thieäu cuûa phoøng kinh teá thaønh phoá Buoân Ma Thuoät vaø taïi ñòa phöông thì caùc naêm 1996 ñeán 2000 thì hieäu quaû kinh teá cuûa caùc moâ hình cho lôïi nhuaän raát cao, vì vaäy ngöôøi daân raát haøi loøng. Nhöng nhöõng naêm gaàn ñaây giaù caû thò tröôøng thöôøng xuyeân bieán ñoäng, giaù caû noâng saûn xuoáng thaáp neân chi phí ñaàu tö cuûa caùc noâng hoä thaáp, daãn ñeán aûnh höôûng ñeán naêng suaát vaø thu nhaäp, neân möùc ñoä chaáp nhaän cuõng nhö möùc ñoä haøi loøng cuûa ngöôøi daân coù phaàn giaûm suùt... 31 6. KEÁT LUAÄN VAØ KIEÁN NGHÒ 6.1. Keát luaän Qua nghieân cöùu chuùng toâi ruùt ra ñöôïc moät soá keát luaän nhö sau: ™ Taïi 3 xaõ ñöôïc ñieàu tra khaûo saùt thuoäc vuøng ven thaønh phoá Buoân Ma Thuoät coù heä thoáng canh taùc, söû duïng ñaát chuû yeáu laø troàng caø pheâ voái vôùi quy moâ noâng hoä, coù möùc ñaàu tö cho vöôøn caây töø trung bình ñeán cao. Ngöôøi daân coù hieåu bieát veà kyõ thuaät gaây troàng vaø chaêm soùc caø pheâ. Tuy nhieân, soá vöôøn caây coù troàng theo phöông thöùc NLKH ñaït hieäu quaû kinh teá laø khoâng cao, chuû yeáu do soá loaøi caây keát hôïp ít (saàu rieâng, na, tieâu vaø caây ngaén ngaøy nhö ñaäu, baép). ™ Phaùt trieån troàng caây coâng nghieäp caø pheâ theo höôùng NLKH trong vuøng nghieân cöùu coù nhöõng ñieåm maïnh vaø cô hoäi cô baûn nhö caây troàng phuø hôïp veà ñieàu kieän ñaát ñai, khí haäu, ngöôøi daân coù nguoàn löïc ñaàu tö vaø hieåu bieát kyõ thuaät. Song hieän taïi ñang gaëp nhöõng khoù khaên coù tính thöû thaùch lôùn nhö taùc ñoäng baát lôïi cuûa thò tröôøng, giaù caû saûn phaåm xuoáng thaáp, coâng ngheä cheá bieán chöa phaùt trieån; chi phí cho ñaàu vaøo saûn xuaát gia taêng, saâu beänh haïi phaùt trieån. Maët khaùc vieäc chuyeân canh caø pheâ treân quy moâ lôùn taïo neân aûnh höôûng tieâu cöïc ñoái vôùi moâi tröôøng nöôùc vaø ñaát. ™ Phaân tích CBA cho thaáy hieäu quaû kinh teá cuûa caùc moâ hình NLKH coù caø pheâ laø caây troàng chính coù hieäu quaû kinh teá khoâng cao, cuï theå NPV dao ñoäng töø 8 ñeán 34 trieäu trong thôøi gian kinh doanh töø 8 - 10 naêm; BCR ñaït thaáp töø 1,11 ñeán 1,32. Thôøi gian thu hoài voán phaûi maát 6 - 8 naêm. Nguyeân nhaân chính laø do giaù caû xuoáng thaáp vaø chi phí ñaàu vaøo cho saûn xuaát cao. ™ Vieäc troàng xen caùc loaøi caây thaân goã trong caùc vöôøn caø pheâ vôùi maät ñoä caây, vaø toång dieän tích taùn laù khaùc nhau coù aûnh höôûng chöa roõ raøng ñeán naêng suaát caø pheâ thu hoaïch vì naêng suaát caø pheâ thu ñöôïc do taùc ñoäng toång hôïp cuûa nhieàu yeáu toá. 32 ™ Söû duïng baûng ñaùnh giaù nhanh treân 4 lónh vöïc vôùi 24 tieâu chí ñeå quan saùt phoûng vaán, keát hôïp vôùi cho ñieåm laø phöông phaùp ñaùnh giaù coù tính thöïc tieãn, ñôn giaûn vaø noâng daân söû duïng ñöôïc. Tuy nhieân caàn chi tieát hoaù, keøm theo nhöõng giaûi thích caàn thieát ñaõ ñöôïc ñeà nghò thì vieäc söû duïng baûng thuaän lôïi hôn, ñaëc bieät laø ñoái vôùi moät soá chæ tieâu veà maët sinh thaùi moâi tröôøng. ™ So vôùi tröôùc ñaây thì hieän nay vieäc phaùt trieån caø pheâ chuyeân canh treân quy moâ lôùn ôû vuøng ven thaønh phoá Buoân Ma Thuoät ñaõ giaûm nhieàu veà maët hieäu quaû kinh teá, coù taùc ñoäng khoâng toát veà baûo veä nguoàn nöôùc vaø ñaát. Do vaäy, caàn coù nhöõng caûi tieán hôn nhaèm naâng cao hieäu quaû söû duïng ñaát nhö ñaåy maïnh ña daïng hoaù caây troàng, thaäm chí laø chuyeån ñoåi cô caáu caây troàng ôû nhöõng nôi khoâng thuaän lôïi. 6.2. Toàn taïi Trong quaù trình laøm ñeà taøi, chuùng toâi cuõng coá gaéng heát söùc nhöng do haïn cheá veà thôøi gian vaø kinh nghieäm neân coøn coù nhöõng toàn taïi nhö: soá hoä vaø xaõ ñieàu tra coøn ít, caùc moâ hình chöa ña daïng. Chöa nghieân cöùu ñöôïc caùc tính chaát lyù, hoùa cuûa ñaát cuõng nhö söï phaân boá cuûa heä reã caùc loaøi caây trong moâ hình. Neáu coù ñieàu kieän ta nghieân cöùu theâm nhieàu moâ hình hôn nöõa vaø nghieân cöùu ôû caùc huyeän trong tænh. Ñoù cuõng laø höôùng phaùt trieån cuûa ñeà taøi naøy. 6.3. Kieán nghò ™ Caàn tieáp tuïc thöû nghieäm phöông phaùp ñaùnh giaù nhanh caùc moâ hình NLKH treân nhieàu ñoái töôïng caây troàng vaø vôùi phaïm vi roäng hôn; keát hôïp vôùi caùc phöông phaùp nghieân cöùu khoa hoïc veà ñaùnh giaù ñoä phì ñaát, thay ñoåi ñieàu kieän tieåu khí haäu… ñeå hoaøn thieän hôn phöông phaùp ñaùnh gía caùc moâ hình NLKH. ™ Ñeå naâng cao hieäu quaû söû duïng ñaát trong caùc vöôøn caø pheâ, caùc caáp chính quyeàn vaø cô quan coù lieân quan caàn hoã trôï ngöôøi daân, taïo ñieàu kieän thuaän lôïi veà cô sôû cheá bieán noâng saûn, voán ñaàu tö vaø tieáp caän thò tröôøng ñeå ña daïng hoùa 33 caây troàng vaät nuoâi, chuyeån giao tieán boä khoa hoïc kyõ thuaät ñeå taêng naêng suaát cuûa caùc loaøi caây troàng , vaät nuoâi trong moâ hình. 34 7. Taøi lieäu tham khaûo 1. Nguyeãn Vaên Chieån(1985): Taây Nguyeân caùc ñieàu kieän töï nhieân vaø taøi nguyeân thieân nhieân. NXBKHKT 1985. 2. Vieät Chöông(2002): Kinh nghieäm troàng tieâu. NXBTP Hoà Chí Minh. 3. Ñoã Vaên Ñaït (1995), Böôùc ñaàu ñieàu tra, nghieân cöùu moät soá moâ hình noâng laâm keát hôïp treân ñaát doác ôû vöôøn hoä gia ñình thuoäc thò xaõ Buoân Ma Thuoät, Luaän Vaên Toát Nghieäp. Ñaïi hoïc Taây Nguyeân. 4. Voõ Huøng (2002): Baøi giaûng noâng laâm keát hôïp - Ñaïi Hoïc Taây Nguyeân. 5. Voõ Huøng (1997): Böôùc ñaàu ñaùnh giaù hieäu quaû kinh teá sinh thaùi moâ hình noâng laâm keát hôïp Caø Pheâ – Queá - Keo Laù Traøm laøm cô sôû hoaøn thieän vaø nhaân roäng taïi Ñaêk Laêk. Luaän aùn thaïc syõ khoa hoïc laâm nghieäp. 6. Baûo Huy (2003), Baøi giaûng quaûn lyù döï aùn laâm nghieäp xaõ hoäi - Ñaïi Hoïc Taây Nguyeân. 7. Ñoaøn Thò Thanh Nhaøn(1996): Giaùo trình caây coâng nghieäp. NXBNN.Haø noäi-1996. 8. Phaïm Xuaân Phöông (1997), Kinh teá laâm nghieäp, Ñaïi hoïc laâm nghieäp Xuaân Mai, Haø Taây. 9. PGS. PTS. Phan Quoác Suûng (1996): Kyõ thuaät troàng – Chaêm soùc – Cheá bieán Caø pheâ. NXBNN TP. Hoà Chí Minh 1996. 10. 10.Nguyeãn Vaên Thaùiù (2001), Baøi giaûng kyõ thuaät troàng vaø chaêm soùc caây tieâu - Ñaïi hoïc Taây nguyeân. 11. Traàn Theá Tuïc (1998): Giaùo trình caây aên quûa, NXB NN, Haø Noäi. 35 8. PHUÏ LUÏC 8.1. Ñieàu tra sinh tröôûng caây thaân goã coù trong caùc moâ hình 1. OÂNG DÖÔNG VAÊN HUØNG: THOÂN 1 - HOAØ THUAÂÏN ÑIEÀU TRA SINH TRÖÔÛNG CAÂY SAÀØU RIEÂNG Stt H(m) D00(cm) BAÙN KÍNH TAÙN 4 HÖÔÙNG (m) Dt (m) 1 2 3 4 1 5.5 14 1.60 1.7 1.8 1.4 3.3 2 5 12 1.5 1.7 1.6 1.7 3.3 3 6 12 2.2 1.8 1.4 2.1 3.8 4 5.5 14 1.3 1.7 1.4 1.6 3.0 5 5.5 13 1.9 2.1 1.7 1.6 3.7 6 6 14 2.2 1.9 1.9 1.8 3.9 7 5.5 12 1.5 1.6 1.7 1.4 3.1 8 5.5 12 1.9 2 2.3 1.8 4.0 9 6 14 2.5 2.1 2.8 1.9 4.7 10 7 18 1.8 1.8 1.8 1.8 3.6 11 5.5 13 1.7 1.9 1.6 1.4 3.3 12 6 14 1.5 1.8 2.1 1.7 3.6 13 5 11 1.6 1.4 1.7 1.5 3.1 14 5.5 12 1.9 2.1 2.3 2.2 4.3 15 6 12 2.5 2.1 2.3 2.5 4.7 16 5 10 1.7 1.6 1.8 1.4 3.3 17 5.5 12 1.5 1.3 1.3 1.4 2.8 18 7 18 1.8 1.6 1.4 1.7 3.3 19 6 14 3.3 4 4.1 4.3 7.9 20 5.5 13 1.8 1.5 1.4 1.5 3.1 21 6 14 2.1 1.9 1.5 2.2 3.9 22 6 14 2.2 2 1.6 2.3 4.1 23 7 17 1.8 1.8 1.8 1.8 3.6 24 5 10 1.6 1.4 1.8 1.7 3.3 25 5.5 12 1.8 2 1.7 1.5 3.5 26 5 10 1.5 1.8 2.7 2.2 4.1 27 6 14 2.2 2.1 2.2 2 4.3 28 7 18 2.8 3 3.4 2.7 6.0 29 5.5 12 1.8 1.6 1.8 1.7 3.5 30 5 10 1.6 1.5 1.7 1.3 3.1 Dt.tb= 3.8 36 ST = 1368 2. OÂNG LE LUYEÁN THOÂN 4 HOAØ THUAÂÏN ÑIEÀU TRA SINH TRÖÔÛNG CAÂY SAÀØU RIEÂNG STT H(m) D00(Cm) BAÙN KÍNH TAÙN 4 HÖÔÙNG(m) Dt(m) 1 2 3 4 1 5.5 19 3.40 3.2 2.7 2.9 6.1 2 6 23 3.3 3.9 3 2.7 6.5 3 5 15 3.3 3.8 3.4 4.6 7.6 4 5.5 18 3.1 3.3 3.6 4.3 7.2 5 6.5 18 3.1 3.2 3.7 3.3 6.7 6 5.5 16 3.7 3 3.2 3.1 6.5 7 6 22 3.4 3.6 3.1 3.7 6.9 8 5 14 3.6 3.4 3.1 3.4 6.8 9 6 19 4.2 3.7 4.4 3.8 8.1 10 7 26 3.9 4.6 4.1 4.2 8.4 11 7.5 18 4.2 4.4 4 3.1 7.9 12 8 22 3.5 3.4 3.3 3.2 6.7 13 5 20 3.2 3.7 3.9 3.3 7.1 14 6.5 24 3.6 3.8 3.3 3.8 7.3 15 5.5 24 3.5 3.7 3.2 3 6.7 16 5.5 23 3.4 3.3 3.2 3.7 6.8 17 5 18 4.1 3.3 4.3 3.9 7.8 18 6.2 25 3.4 3.9 3.3 4.4 7.5 19 6.5 26 3.6 3.8 4.2 4.3 8.0 20 7 26 3.7 3 4.1 3.3 7.1 21 6 21 3.3 3.7 3.1 3.2 6.7 22 5.5 20 3.1 3.6 3.2 3.7 6.8 23 5 18 4.1 3.3 3.4 3.8 7.3 24 6 23 3.8 3.3 3.8 3.8 7.4 25 6.5 24 3.3 3.7 3.2 4.3 7.3 26 7 28 4.6 3.8 4.8 4.5 8.9 27 5.5 14 3.2 4.4 3.3 3.2 7.1 28 5.5 14 3 39 3.1 3 24.1 29 5 16 3.7 3.5 3.1 3.8 7.1 30 6 20 4.3 3.7 4.6 3.5 8.1 Dt.tb= 8 37 St = 4522 3. OÂNG NGUYEÃN KIEÅU THOÂN 2 CÖEBUA ÑIEÀU TRA SINH TRÖÔÛNG CAÂYNA STT H(m) D00(Cm) BAÙN KÍNH TAÙN 4 HÖÔÙNG (m) Dt(m) 1 2 3 4 1 4 20 1.70 2.1 2 1.9 3.9 2 4.5 11 1.8 1.8 1.8 1.8 3.6 3 4 10 1.5 1.8 2.1 1.7 3.6 4 5 10 1.5 1.7 1.8 1.6 3.3 5 5.5 14 2.1 2.3 2.1 2.1 4.3 6 4 17 1.5 2 3.2 1.3 4.0 7 4.5 13 2.6 2.8 2.5 2.2 5.1 8 5.5 14 2.1 2.1 2.3 2.1 4.3 9 5 20 2.5 2.2 2 1.6 4.2 10 5.5 12 2.3 2.8 2.4 2.6 5.1 11 4 13 2.8 1.2 3 2.5 4.8 12 4.5 16 1.5 2.7 1.4 1.3 3.5 13 5.5 12 1.4 2.3 2 2.6 4.2 14 5 14 2.3 1.6 2.5 1.1 3.8 15 5.5 10 1.3 2.6 2.4 2 4.2 16 5.5 20 1.6 1.5 2.7 2.9 4.4 17 5 18 1.4 1.3 1.5 1 2.6 18 4.5 10 2.3 1.8 1.8 1.6 3.8 19 4.5 13 1.5 1.3 1.7 1.9 3.2 20 5 20 1.9 0.5 1 1.6 2.5 Dt.tb = 3.9 St = 475 4. OÂNG LÖU QUANG TOAØN - CAO THAØNH -EA KAO ÑIEÀU TRA SINH TRÖÔÛNG CAÂYNA STT H(m) D00(Cm) BAÙN KÍNH TAÙN 4 HÖÔÙNG(m) Dt(m) 1 2 3 4 1 4.5 11 1.8 1.8 1.8 1.8 3.6 2 5.6 10 1.5 1.8 2.1 1.7 3.6 3 5 10 1.5 1.7 1.8 1.6 3.3 38 4 5.5 14 2.1 2.1 2.3 2.1 4.3 5 5.1 20 2.5 2.2 2 1.6 4.2 6 5.2 12 2.3 2.8 2.4 2.6 5.1 7 4 13 2.8 1.2 3 2.5 4.8 8 3.7 12 2.3 2.8 2.4 2.6 5.1 9 4 13 2.8 1.2 3 2.5 4.8 10 4.5 16 1.5 2.7 1.4 1.3 3.5 11 6 12 1.4 2.3 2 2.6 4.2 12 5 14 2.3 1.6 2.5 1.1 3.8 Dt= 4.2 St1= 1626 OÂNG LÖU QUANG TOAØN - CAO THAØNH EA KAO ÑIEÀU TRA SINH TRÖÔÛNG SAÀU RIEÂNG 75CAÂY/HA STT H(m) D00(Cm) BAÙN KÍNH TAÙN 4 HÖÔÙNG(m) Dt(m) 1 2 3 4 1 5.5 19 3.40 3.2 3 2.9 6.3 2 6 23 3.3 3.9 3.6 2.7 6.8 3 5 15 3.3 3.8 3.4 4.6 7.6 4 5.5 18 3.1 3.3 3.7 4.3 7.2 5 6.5 18 3.1 3.2 3.1 3.3 6.4 6 5.5 16 3.7 3 3.2 3.1 6.5 7 6 22 3.4 3.6 3.1 3.7 6.9 8 5 14 3.6 3.4 3.1 3.2 6.7 9 6 19 4.2 3.7 4.4 3 7.7 10 7 26 3.9 4.6 4.1 3.6 8.1 11 7.5 18 4.2 4.4 4 3.4 8.0 12 8 22 3.5 3.4 3.3 3.7 7.0 Dt.tb= 7.1 St2= 2945 St= 4571 5. OÂNG YTAÊNG EBAN THOÂN 2 CÖEBUA 39 40 ÑIEÀU TRA SINH TRÖÔÛNG CAÂY SAÀØU RIEÂNG STT H(m) D00(Cm) BAÙN KÍNH TAÙN 4 HÖÔÙNG(m) Dt(m) 1 2 3 4 1 7.5 16 1.80 3.9 3.7 3.9 6.7 2 10 20 3.6 1.9 3.3 3.7 6.3 3 11 26 1.9 3.8 3.8 3.6 6.6 4 8 21 3.2 3.3 3.6 4.3 7.2 5 11.5 19 3.3 3.5 3.4 4.3 7.3 6 7 16 3.6 3.7 3 4.1 7.2 7 8.5 16 3.4 3.6 1.9 1.8 5.4 8 9 20 3.6 3.1 1.8 4.4 6.5 9 9 19 3.3 3.3 3.1 3.2 6.5 10 9.5 21 3.7 4.1 4.6 4.2 8.3 11 7.5 18 3.4 4.3 3.6 4.1 7.7 12 8 16 1.9 3.6 3.5 3.4 6.2 13 8.5 14 2 1.8 4.4 3.1 5.7 14 8 20 3.2 3.2 4.2 1.8 6.2 15 11 19 3.5 3 3.1 3.8 6.7 16 9.5 20 3.7 3.4 3.1 3.4 6.8 17 6.5 21 3.1 3.6 3.4 1.9 6.0 18 6.2 14 1.8 3.2 3.6 3.6 6.1 19 7.5 16 3.3 3.3 4.6 3.3 7.3 20 7 14 1.9 1.9 2.6 3.6 5.0 21 8 21 3.4 4.2 2.9 4.2 7.4 22 9.5 16 3.6 4.6 1.9 4.1 7.1 23 9 17 1.8 3.5 3.4 3.9 6.3 24 6.5 18 3.8 3.1 3.2 3.7 6.9 25 7.5 15 3.3 4.2 3.6 3.4 7.3 26 7 12 4.6 3.5 4.1 4.3 8.3 27 8.5 19 3.2 3.8 3.5 4 7.3 28 6.5 19 3 1.9 4.3 4.4 6.8 29 6 17 3.7 1.8 1.8 3.5 5.4 30 8 16 4.3 3.4 3.6 3.8 7.6 Dt.tb = 7 St = 2478 8.2. KEÁT QUAÛ PHAÂN TÍCH KINH TEÁ 1-Moâ hình (Caø pheâ - Tieâu - Ñaäu phuïng) oâng Phan Thanh Xuaân, thoân 1, Hoøa Thuaän t (n¨m) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 H¹ng môc §Çu t− Tæng chi phÝ (Ct) 20,750,000 4,667,000 14,578,000 13,980,000 18,610,000 17,685,000 20,995,000 19,830,000 20,090,000 22,475,000 Tæng thu nhËp (Bt) 2400000 1,200,000 24,000,000 14,400,000 22,500,000 18,300,000 23,700,000 36000000 44,000,000 47,000,000 C©n ®èi (Bt-Ct) -18,350,000 -3,467,000 9,422,000 420,000 3,890,000 615,000 2,705,000 16,170,000 23,910,000 24,525,000 Bt/(1+i%)^t 2,222,222 1,028,807 19,051,974 10,584,430 15,313,122 11,532,104 13,828,722 19,449,680 22,010,955 21,770,094 Ct/(1+i%)^t 19,212,963 4,001,200 11,572,486 10,275,717 12,665,653 11,144,550 12,250,381 10,713,532 10,050,002 10,410,274 (Bt-Ct)/(1+i%)^t -16,990,741 -2,972,394 7,479,487 308,713 2,647,469 387,554 1,578,342 8,736,148 11,960,953 11,359,820 TÝch lòy (Bt-Ct)/(1+i%)^t -16,990,741 -19,963,134 -12,483,647 -12,174,935 -9,527,466 -9,139,912 -7,561,570 1,174,578 13,135,531 24,495,351 Tû sè 1.00 6.72 -1.67 -39.44 -3.60 -23.58 -4.79 0.13 1.10 2.16 i (L·i vay Qòy ®Çu t− ph¸t triÓn %/ n¨m) 8.00% NPV 24,495,351 BPV 136,792,109 CPV 112,296,758 BCR (lÇn) 1.22 41 Tû suÊt l·i /vèn (%) 21.8 IRR 18.48% Thêi gian thu håi vèn T (n¨m) 7.90 Ktra NPV (Excel) 24,495,351 NPV (Khi i=IRR) 0 Soá coâng treân naêm =180 coâng 2. M« h×nh: Cμ Phª + Tiªu vμ §Ëu, B¾p - ¤ Y T¨ng Eban - Th«n 2 - C− Ebua t (n¨m) 1 2 3 4 5 6 7 8 H¹ng môc §Çu t− Tæng chi phÝ (Ct) 23,710,000 6,710,000 16,826,000 12,812,000 17,138,000 16,885,000 48,450,000 16,090,000 Tæng thu nhËp (Bt) 12,900,000 16,440,000 20,800,000 18,600,000 56,500,000 77400000 C©n ®èi (Bt-Ct) -23,710,000 -6,710,000 -3,926,000 3,628,000 3,662,000 1,715,000 8,050,000 61,310,000 Bt/(1+i%)^t 0 0 10,240,436 12,083,891 14,156,130 11,721,155 32,967,207 41,816,812 Ct/(1+i%)^t 21,953,704 5,752,743 13,357,021 9,417,202 11,663,835 10,640,414 28,270,110 8,692,926 (Bt-Ct)/(1+i%)^t -21,953,704 -5,752,743 -3,116,585 2,666,688 2,492,296 1,080,741 4,697,098 33,123,885 42 TÝch lòy (Bt-Ct)/(1+i%)^t -21,953,704 -27,706,447 -30,823,033 -28,156,344 -25,664,049 -24,583,308 -19,886,210 13,237,675 Tû sè 1.00 4.82 9.89 -10.56 -10.30 -22.75 -4.23 0.40 i (L·i vay Qòy ®Çu t− ph¸t triÓn %/ n¨m) 8.00% NPV 13,237,675 BPV 122,985,631 CPV 109,747,956 BCR (lÇn) 1.12 Tû suÊt l·i /vèn (%) 12.1 IRR 14.61% Thêi gian thu håi vèn T (n¨m) 7.60 Ktra NPV (Excel) 13,237,675 NPV (Khi i=IRR) 0 Toång soá coâng: 200 coâng/ha 3. M« h×nh: Cμ Phª + Tiªu - ¤ng: Ph¹m Hång - Th«n Cao Thμnh, x· Eakao) t (n¨m) 1 2 3 4 5 6 7 8 H¹ng môc §Çu t− Tæng chi phÝ (Ct) 18,476,000 3,949,000 17,912,000 8,010,000 17,690,000 15,375,000 17,650,000 16,540,000 43 Tæng thu nhËp (Bt) 12,600,000 22,500,000 18,000,000 15,000,000 32,100,000 42,900,000 C©n ®èi (Bt-Ct) -18,476,000 -3,949,000 -5,312,000 14,490,000 310,000 -375,000 14,450,000 26,360,000 Bt/(1+i%)^t 0 0 10,002,286 16,538,172 12,250,498 9,452,544 18,730,042 23,177,535 Ct/(1+i%)^t 17,107,407 3,385,631 14,219,123 5,887,589 12,039,517 9,688,858 10,298,605 8,936,047 (Bt-Ct)/(1+i%)^t -17,107,407 -3,385,631 -4,216,837 10,650,583 210,981 -236,314 8,431,436 14,241,488 TÝch lòy (Bt-Ct)/(1+i%)^t -17,107,407 -20,493,038 -24,709,875 -14,059,293 -13,848,312 -14,084,626 -5,653,189 8,588,298 Tû sè 1.00 6.05 5.86 -1.32 -65.64 59.60 -0.67 0.60 i (L·i vay Qòy ®Çu t− ph¸t triÓn %/ n¨m) 8.00% NPV 8,588,298 BPV 90,151,077 CPV 81,562,778 BCR (lÇn) 1.11 Tû suÊt l·i /vèn (%) 10.5 IRR 14.77% Thêi gian thu håi vèn T (n¨m) 7.40 Ktra NPV (Excel) 8,588,298 NPV (Khi i=IRR) 0 Toång soá coâng/ naêm 191 44 4. M« h×nh (Cμ phª - SÇu riªng -Na), ¤ng L−u Quang Toμn, Th«n Cao Thμnh, Eakao t (n¨m) 1 2 3 4 5 6 7 8 H¹ng môc §Çu t− Tæng chi phÝ (Ct) 16,348,000 7,005,000 26,276,000 11,848,000 11,925,000 11,985,000 15,665,000 13,700,000 Tæng thu nhËp (Bt) 16,000,000 27,200,000 32,750,000 29,775,000 18,000,000 32600000 C©n ®èi (Bt-Ct) -16,348,000 -7,005,000 -10,276,000 15,352,000 20,825,000 17,790,000 2,335,000 18,900,000 Bt/(1+i%)^t 0 0 12,701,316 19,992,812 22,289,100 18,763,301 10,502,827 17,612,766 Ct/(1+i%)^t 15,137,037 6,005,658 20,858,736 8,708,634 8,115,955 7,552,583 9,140,377 7,401,684 (Bt-Ct)/(1+i%)^t -15,137,037 -6,005,658 -8,157,420 11,284,178 14,173,145 11,210,718 1,362,450 10,211,082 TÝch lòy (Bt-Ct)/(1+i%)^t -15,137,037 -21,142,695 -29,300,116 -18,015,937 -3,842,792 7,367,925 8,730,376 18,941,457 Tû sè 1.00 3.52 3.59 -1.60 -0.27 0.66 6.41 1.85 OÂng: Löu Quang Toaøn, Ea Kao i (L·i vay Qòy ®Çu t− ph¸t triÓn %/ n¨m) 8.00% NPV 18,941,457 BPV 101,862,121 CPV 82,920,663 BCR (lÇn) 1.23 Tû suÊt l·i /vèn (%) 22.8 IRR 22.94% 45 Thêi gian thu håi vèn T (n¨m) 6.15 Ktra NPV (Excel) 18,941,457 NPV (Khi i=IRR) 0 Toång soá coâng/naêm 313 5. Moâ hình (Caø pheâ - Saàu rieâng -Na), OÂâng Nguyeãn Kieåu, Thoân 1, xaõ Cö EÂbua t (n¨m) 1 2 3 4 5 6 7 8 H¹ng môc §Çu t− Tæng chi phÝ (Ct) 19,107,000 7,555,000 26,293,000 11,128,000 11,925,000 11,985,000 15,665,000 14,000,000 Tæng thu nhËp (Bt) 14,000,000 23,600,000 31,250,000 27,075,000 21,400,000 33600000 C©n ®èi (Bt-Ct) -19,107,000 -7,555,000 -12,293,000 12,472,000 19,325,000 15,090,000 5,735,000 19,600,000 Bt/(1+i%)^t 0 0 11,113,651 17,346,705 21,268,225 17,061,843 12,486,694 18,153,035 Ct/(1+i%)^t 17,691,667 6,477,195 20,872,231 8,179,412 8,115,955 7,552,583 9,140,377 7,563,764 (Bt-Ct)/(1+i%)^t -17,691,667 -6,477,195 -9,758,580 9,167,292 13,152,270 9,509,260 3,346,317 10,589,270 TÝch lòy (Bt-Ct)/(1+i%)^t -17,691,667 -24,168,861 -33,927,441 -24,760,149 -11,607,879 -2,098,619 1,247,699 11,836,969 Tû sè 1.00 3.73 3.48 -2.70 -0.88 -0.22 0.37 1.12 i (L·i vay Qòy ®Çu t− ph¸t triÓn %/ n¨m) 8.00% 46 NPV 11,836,969 BPV 97,430,152 CPV 85,593,184 BCR (lÇn) 1.14 Tû suÊt l·i /vèn (%) 13.8 IRR 16.32% Thêi gian thu håi vèn T (n¨m) 6.88 Ktra NPV (Excel) 11,836,969 NPV (Khi i=IRR) 0 Toång soá coâng/naêm 182 6. Moâ hình(Caø pheâ-Saàu rieâng -Baép)- OÂng: Leâ Luyeán -Thoân 4-Hoøa Thuaän . t (n¨m) 1 2 3 4 5 6 7 8 H¹ng môc §Çu t− Tæng chi phÝ (Ct) 16,837,500 7,498,000 21,121,000 12,485,000 15,505,000 15,360,000 18,765,000 19,085,000 Tæng thu nhËp (Bt) 6,000,000 4,250,000 10,000,000 27,000,000 30,000,000 23,750,000 21,700,000 46800000 C©n ®èi (Bt-Ct) -10,837,500 -3,248,000 -11,121,000 14,515,000 14,495,000 8,390,000 2,935,000 27,715,000 47 Bt/(1+i%)^t 5,555,556 3,643,690 7,938,322 19,845,806 20,417,496 14,966,529 12,661,742 25,284,584 Ct/(1+i%)^t 15,590,278 6,428,326 16,766,531 9,176,848 10,552,442 9,679,405 10,949,197 10,311,032 (Bt-Ct)/(1+i%)^t -10,034,722 -2,784,636 -8,828,208 10,668,958 9,865,053 5,287,123 1,712,544 14,973,552 TÝch lòy (Bt-Ct)/(1+i%)^t -10,034,722 -12,819,359 -21,647,567 -10,978,609 -1,113,555 4,173,568 5,886,112 20,859,664 Tû sè 1.00 0.22 0.41 -0.97 -8.86 1.27 0.29 0.72 i (L·i vay Qòy ®Çu t− ph¸t triÓn %/ n¨m) 8.00% NPV 20,859,664 BPV 110,313,724 CPV 89,454,060 BCR (lÇn) 1.23 Tû suÊt l·i /vèn (%) 23.3 IRR 28.32% Thêi gian thu håi vèn T (n¨m) 7.28 Ktra NPV (Excel) 20,859,664 NPV (Khi i=IRR) 0 Toáng soá coâng/naêm 174 7. Moâ hình (Caø pheâ - Saàu rieâng - Tieâu), OÂng: Döông Vaên Huøng , Thoân 1, xaõ Hoøa Thuaän t (n¨m) 1 2 3 4 5 6 7 8 H¹ng môc 48 §Çu t− Tæng chi phÝ (Ct) 15,280,000 4,146,000 22,742,000 10,830,000 20,635,000 17,670,000 50,703,000 47,948,000 Tæng thu nhËp (Bt) 0 0 16,000,000 23,400,000 33,000,000 33,000,000 41,500,000 113500000 C©n ®èi (Bt-Ct) -15,280,000 -4,146,000 -6,742,000 12,570,000 12,365,000 15,330,000 -9,203,000 65,552,000 Bt/(1+i%)^t 0 0 12,701,316 17,199,699 22,459,246 20,795,598 24,214,851 61,320,518 Ct/(1+i%)^t 14,148,148 3,554,527 18,053,333 7,960,373 14,043,834 11,135,097 29,584,714 25,904,812 (Bt-Ct)/(1+i%)^t -14,148,148 -3,554,527 -5,352,017 9,239,325 8,415,411 9,660,500 -5,369,862 35,415,706 TÝch lòy (Bt-Ct)/(1+i%)^t -14,148,148 -17,702,675 -23,054,692 -13,815,367 -5,399,955 4,260,545 -1,109,317 34,306,389 Tû sè 1.00 0.20 0.23 -0.67 -1.56 2.27 4.84 1.03 i (L·i vay Qòy ®Çu t− ph¸t triÓn %/ n¨m) 8.00% NPV 34,306,389 BPV 158,691,227 CPV 124,384,839 BCR (lÇn) 1.28 Tû suÊt l·i /vèn (%) 27.6 IRR 30.32% Thêi gian thu håi vèn T (n¨m) 6.97 49 Ktra NPV (Excel) 34,306,389 NPV (Khi i=IRR) 0 Toång soá coâng/naêm 195 8. -Moâ hình(Caø pheââ - Tieâu- Ñaäu phuïng) OÂng:Nguyeãn Vaên Thöôûng - thoân Taân Höng xaõ EaKao t (n¨m) 1 2 3 4 5 6 7 8 H¹ng môc §Çu t− Tæng chi phÝ (Ct) 32,150,000 8,423,000 27,658,000 12,775,000 16,690,000 16,045,000 19,515,000 22,890,000 Tæng thu nhËp (Bt) 2400000 1,200,000 14,000,000 22,800,000 34,000,000 37,500,000 34,000,000 54000000 C©n ®èi (Bt-Ct) -29,750,000 -7,223,000 -13,658,000 10,025,000 17,310,000 21,455,000 14,485,000 31,110,000 Bt/(1+i%)^t 2,222,222 1,028,807 11,113,651 16,758,681 23,139,829 23,631,361 19,838,673 29,174,520 Ct/(1+i%)^t 29,768,519 7,221,365 21,955,812 9,390,006 11,358,934 10,111,072 11,386,815 12,366,755 (Bt-Ct)/(1+i%)^t -27,546,296 -6,192,558 -10,842,161 7,368,674 11,780,895 13,520,289 8,451,858 16,807,765 TÝch lòy (Bt-Ct)/(1+i%)^t -27,546,296 -33,738,855 -44,581,015 -37,212,341 -25,431,446 -11,911,157 -3,459,298 13,348,467 Tû sè 1.00 5.45 4.11 -5.05 -2.16 -0.88 -0.41 0.79 i (L·i vay Qòy ®Çu t− ph¸t triÓn %/ n¨m) 8.00% NPV 13,348,467 BPV 126,907,744 CPV 113,559,277 50 BCR (lÇn) 1.12 Tû suÊt l·i /vèn (%) 10.0 IRR 14.32% Thêi gian thu håi vèn T (n¨m) 7.21 Ktra NPV (Excel) 13,348,467 NPV (Khi i=IRR) 0 Toång soá coâng/naêm 243 51 B¶ng ®¸nh gi¸ nhanh c¸c m« h×nh n«ng l©m kÕt hîp O HUØNG THOÂN 3 HOAØ THUAÄN O THÖÔÛNG THOÂN TAÂN HÖNG EAKAO LE LUYEÁN THOÂN 4 HOAØ THUAÏN NGUYEÃN KIEÅU THOÂN 1 CÖ EBUA PHAÏM HOÀNG THOÂN CAO THAØNH EAKAO YTAÊNG EBAN THOÂN 2 CÖ EBUA O XUAÂN THOÂN1 HOAØ THUAÏN LÖU QUANG TOAØN, CAO THAØNH, EA KAO Tiªu chu©n ®¸nh gi¸ ChØ b¸o cô thÓ Ph−¬ng ph¸p/ c«ng cô ®¸nh gi¸ §iÓm §iÓm §iÓm §iÓm §iÓm §iÓm §iÓm §iÓm Sö dông bÒ mÆt ®Êt, kh¶ n¨ng chi phñ mÆt ®Êt trong n¨m Quan s¸t 9 6 9 9 6 6 6 6 Thêi gian kÕt hîp gi÷a c©y ng¾n ngμy vμ dμi ngμy (C¶ chu kú, lu©n canh: Tèt; C¶ chu kú, qu¶ng canh: TB; Kªt hîp thêi gian ®Çu: KÐm) Pháng vÊn 6 6 6 6 6 6 6 3 Sö dông hîp lý c¸c tÇng ®Êt Quan s¸t/ ®o ®Õm 9 3 6 9 3 9 6 6 Sö dông hîp lý kh«ng gian Quan s¸t/ ®o ®Õm 6 6 6 6 6 6 6 6 Sö dông ph©n bãn (H÷u c¬: Tèt; KÕt hîp c¶ hai: TB; V« c¬: KÐm) Pháng vÊn 6 6 6 6 6 6 6 6 VÒ sinh th¸i/ m«i tr−êng Sö dông c¸c phÕ phÈm sau thu ho¹ch lμm ph©n, gi÷ Èm cho ®Êt. Pháng vÊn/ quan s¸t 9 9 9 9 9 9 9 6 52 T¸c dông vÒ ch¾n giã (Vu«ng gãc h−íng giã: Tèt; 45: TB; Song song: KÐm) Quan s¸t phèi trÝ c©y dμi ngμy víi híng giã 9 6 9 6 9 6 6 9 Phèi trÝ hμng c©y theo ®êng ®ång møc (Kh«ng tÝnh ë n¬i ®Êt b»ng) Quan s¸t 6 6 6 3 6 6 6 3 Møc ®é b¶o vÖ m«i trêng cña m« h×nh trong mét lu vùc, hoÆc mét khu vùc ®Þa h×nh. Quan s¸t ®Þa h×nh, lu vùc 6 6 6 6 6 3 9 6 C©n b»ng níc cña m« h×nh Pháng vÊn, quan s¸t, ®o ®Õm 9 6 6 6 6 6 6 6 Møc ®é b¶o tån ®a d¹ng loμi, nguån gen vμ sö dông c©y b¶n ®Þa Pháng vÊn, quan s¸t, ®o ®Õm 6 3 9 9 3 6 3 6 Møc ®é sinh trëng c©y dμi ngμy Pháng vÊn, quan s¸t, ®o ®Õm 9 9 6 6 9 6 9 6 Sù phï hîp cña c©y ng¾n ngμy víi c©y dμi ngμy (¸nh s¸ng, ®Êt, níc) Pháng vÊn, quan s¸t, ®o ®Õm 6 6 6 6 6 6 6 6 VÒ kh¶ n¨ng sinh tr−ëng So s¸nh tæng sinh khèi cña m« h×nh NLKH víi m« h×nh ®éc canh §o ®Õm, quan s¸t, pháng vÊn 6 6 9 9 6 6 9 6 Møc ®é hμi lßng cña n«ng d©n Pháng vÊn 9 6 3 9 9 6 9 3 VÒ X· héi Møc ®é c¶i tiÕn kü thuËt c«ng nghÖ (Míi: Tèt; Lan réng: TB; Cò: KÐm) Pháng vÊn, quan s¸t hiÖn tr−êng 9 3 9 3 3 9 3 6 53 Quan t©m cña n«ng d©n, th«n bu«n kh¸c Pháng vÊn 9 6 6 6 9 6 3 6 T¹o ra viÖc lμm Pháng vÊn 6 3 3 3 3 3 3 6 §a d¹ng hãa s¶n phÈm Pháng vÊn, quan s¸t, th¶o luËn 6 6 6 9 6 6 6 6 N¨ng suÊt c©y dμi ngμy Pháng vÊn, ®o ®Õm 9 9 9 6 9 6 9 9 N¨ng suÊt c©y ng¾n ngμy Pháng vÊn, ®o ®Õm 3 3 3 6 Thêi gian thu håi vèn (Díi 3 n¨m: Tèt; 3 - 7 n¨m: TB; Trªn 7 n¨m: KÐm) Pháng vÊn 6 3 6 6 3 3 3 6 HiÖu qu¶ kinh tÕ - l·i (Thu trõ Chi) (Chia 3 møc theo mÆt b»ng thu nhËp trong vïng) Pháng vÊn, tÝnh to¸n 9 3 6 3 3 3 6 6 VÒ kinh tÕ §é rñi ro Pháng vÊn 3 3 3 3 3 3 3 3 Tæng ®iÓm 168 129 153 144 135 132 141 138 54 PHỤ LỤC ẢNH Mô hình Cà phê - Tiêu Ông Nguyễn Văn Thưởng Thôn Tân Hưng, xã Ea Kao Sinh viên cùng người dân đánh giá mô hình Nông lâm kết hợp Mô hình Cà phê - Sầu riêng - Na Ông Lưu Quang Toản Thôn Cao Thành xã Ea Kao Mô hình Cà phê - Sầu riêng Ông Lê Luyến Thôn 4 xã Hoà Thuận 55