Đề tài Thiết kế hệ thống đất ngập nước phục vụ xử lý nước thải cụm công nghiệp Tân Qui- Huyện Củ Chi

LÔØI GIÔÙI THIEÄU Phaùt trieån kinh teá laø nhu caàu caáp thieát cuûa moãi ñòa phöông, nhaèm caûi thieän ñôøi soáng cuûa nhaân daân vaø taïo ra nhieàu coâng aên vieäc laøm neân caùc tænh, caùc huyeän, caùc thaønh phoá ñaõ tìm nhieàu giaûi phaùp öu ñaõi ñeå môøi goïi caùc nhaø ñaàu tö, caùc doanh nghieäp. Caùc ñòa phöông chæ chuù troïng vieäc keâu goïi ñaàu tö neân ñaõ boû loûng vieäc quaûn lyù caùc doanh nghieäp veà maët moâi tröôøng neân caùc yeâu caàu chaët cheõ veà phaùt thaûi ñaõ ñöôïc caùc ñòa phöông boû qua nhaèm taïo söï deã daõi cho caùc nhaø doanh nghieäp. Hieän nay, oâ nhieãm moâi tröôøng do nöôùc thaûi coâng nghieäp ñang laø vaán ñeà böùc xuùc ôû nöôùc ta noùi chung ñaëc bieät laø caùc thaønh phoá lôùn vaø caùc cuïm, khu coâng nghieäp. Beân caïnh caùc khu coâng nghieäp lôùn coù heä thoáng xöû lyù nöôùc thaûi taäp trung thì caùc cuïm coâng nghieäp töï phaùt thì khoâng coù heä thoáng xöû lyù nöôùc thaûi taäp trung naøy, coù chaêng chæ laø heä thoáng xöû lyù nöôùc thaûi cuûa töøng doanh nghieäp nhaèm ñoái phoù vôùi caùc cô quan chöùc naêng neân khoâng ñöôïc vaän haønh thöôøng xuyeân vaø hieäu quaû xöû lyù khoâng cao. Nhö vaäy trong ñieàu kieän hieän nay ôû nöôùc ta, khi phaàn lôùn caùc döï aùn xöû lyù nöôùc thaûi taäp trung cho caùc cuïm coâng nghieäp töï phaùt quy moâ vöøa vaø nhoû laø chöa khaû thi, hoaëc neáu coù chæ döøng ôû möùc xöû lyù sô boä do thieáu thoán veà taøi chính, thì vieäc nghieân cöùu tìm giaûi phaùp cho vieäc xöû lyù nöôùc thaûi vöøa ñôn giaûn, coù chi phí xaây döïng vaø vaän haønh thaáp, vöøa ñaûm baûo veä sinh moâi tröôøng laø moät höôùng nghieân cöùu giaûi quyeát hôïp lyù vaø khaû thi. Phöông phaùp xöû lyù nöôùc thaûi baèng heä thoáng ñaát ngaäp nöôùc nhaân taïo laø moät phöông phaùp ñaõ ñöôïc aùp duïng ôû nhieàu nöôùc treân theá giôùi caùch nay vaøi chuïc naêm. Hieän nay caùc heä thoáng ñaát ngaäp nöôùc ñang ñöôïc söû duïng ñeå xöû lyù nöôùc thaûi sinh hoaït. ÔÛ Vieät Nam, vieäc söû duïng caùc heä thoáng töï nhieân noùi chung vaø heä thoáng ñaát ngaäp nöôùc nhaân taïo noùi rieâng ñaõ baét ñaàu ñöôïc söû duïng. Heä thoáng ñaát ngaäp nöôùc nhaân taïo ñöôïc xaây döïng ñeå xöû lyù nöôùc thaûi phoûng theo caùc quaù trình sinh hoïc, hoaù vaø lyù hoïc cuûa caùc vuøng ñaát ngaäp nöôùc töï nhieân. Caùc vuøng ñaát ngaäp nöôùc coù theå loaïi boû chaát oâ nhieãm hoaëc chuyeån chuùng thaønh caùc daïng vaät chaát ít gaây aûnh höôûng tôùi söùc khoeû con ngöôøi vaø moâi tröôøng. Thuaän lôïi cuûa vieäc söû duïng heä thoáng ñaát ngaäp nöôùc nhaân taïo ñeå xöû lyù nöôùc thaûi laø quaù trình xöû lyù ñöôïc thöïc hieän lieân tuïc trong ñieàu kieän töï nhieân vôùi giaù thaønh reû vì chi phí xaây döïng vaø baûo quaûn thaáp, cho pheùp ñaït hieäu suaát cao, thaân thieän vôùi moâi tröôøng, ñoàng thôøi goùp phaàn laøm gia taêng giaù trò ña daïng sinh hoïc, caûi taïo caûnh quan moâi tröôøng sinh thaùi cuûa khu vöïc xung quanh. Caùc heä thoáng nhaân taïo ñaõ ñöôïc söû duïng cho vieäc xöû lyù caùc loaïi nöôùc thaûi coù chöùa nhieàu chaát höõu cô trong nöôùc nhö nöôùc thaûi nhaø maùy giaáy, nhaø maùy cheá bieán thöïc phaåm, bia röôïu, cheá bieán caø pheâ, cô sôû gieát moå… vaø hoaøn toaøn ñaït hieäu quaû xöû lyù töông ñöông caùc coâng ngheä khaùc. Nghieân cöùu thieát keá moät heä thoáng ñaát ngaäp nöôùc nhaân taïo hoaøn chænh nhaèm phuïc vuï xöû lyù nöôùc thaûi cuûa caùc cuïm coâng nghieäp vöøa vaø nhoû laø hoaøn toaøn khaû thi vaø noù ñaùp öùng ñöôïc yeâu caàu cô baûn laø veà hieäu quaû xöû lyù nöôùc thaûi vaø tính kinh teá cuûa heä thoáng, hôn nöõa ñoái vôùi nhöõng vuøng coù quyõ ñaát coøn nhieàu nhö Cuû Chi thì döï aùn hoaøn toaøn phaùt huy ñöôïc öu theá so vôùi vieäc ñaàu tö moät heä thoáng coâng ngheä hoaù hoïc ñeå xöû lyù nöôùc thaûi. Chöông 1: PHAÀN CHUNG LYÙ DO CHOÏN ÑEÀ TAØI Vieäc keâu goïi caùc doanh nghieäp vaøo ñaàu tö phaùt trieån kinh teá vôùi nhieàu öu ñaõi taïi huyeän Cuû Chi ñaõ vaø ñang gaây ra nhieàu aùp löïc veà moâi tröôøng cho huyeän noùi rieâng vaø cho thaønh phoá noùi chung. Daãn ñeán tình traïng caùc doanh nghieäp chæ lo chuù troïng phaùt trieån kinh teá vaø xem nheï veà khía caïnh moâi tröôøng, gaây ra caùc löôïng phaùt thaûi lôùn chaát oâ nhieãm. Vieäc naøy ñang ñaët ra thaùch thöùc lôùn ñoái vôùi caùc caáp quaûn lyù vaø caùc nhaø doanh nghieäp tröôùc xu höôùng phaùt trieån trong töông lai laø höôùng tôùi phaùt trieån beàn vöõng. Vieäc naøy ñoøi hoûi caùc nhaø quaûn lyù buoäc caùc doanh nghieäp phaûi xaây döïng caùc heä thoáng xöû lyù nhaèm kieåm soaùt nguoàn oâ nhieãm taïi moãi doanh nghieäp. Nghieân cöùu vaø thieát keá moät moâ hình ñaát ngaäp nöôùc ñeå xöû lyù nöôùc thaûi cho caùc doanh nghieäp laø moät vieäc laøm caàn thieát nhaèm giuùp doanh nghieäp giaûm bôùt chi phí ñaàu tö cho heä thoáng xöû lyù nöôùc thaûi hoaøn chænh maø chæ caàn xöû lyù sô boä theo yeâu caàu xaû thaûi. Vieäc naøy taïo ñieàu kieän cho caùc doanh nghieäp taäp trung voán cho phaùt trieån doanh nghieäp, vaø caùc quaûn lyù moâi tröôøng Beân caïnh ñoù heä thoáng ñaát ngaäp nöôùc coøn taïo theâm maûng xanh cho cho ñòa phöông vaø doanh nghieäp. Ñaây laø yeáu toá quan troïng goùp phaàn laøm trong saïch moâi tröôøng khoâng khí xung quanh doanh nghieäp beân caïnh vieäc xöû lyù nguoàn nöôùc thaûi oâ nhieãm. MUÏC TIEÂU NGHIEÂN CÖÙU Thieát keá heä thoáng ñaát ngaäp nöôùc phuïc vuï xöû lyù nöôùc thaûi NOÄI DUNG NGHIEÂN CÖÙU - Tìm hieåu veà caùc loaøi thöïc vaät baûn ñòa coù khaû naêng haáp thuï chaát oâ nhieãm, cô cheá loaïi boû caùc chaát oâ nhieãm. - Döïa treân caùc loaøi thöïc vaät baûn ñòa keát hôïp vôùi moät soá loaøi thöïc vaät coù khaû naêng haáp thuï chaát oâ nhieãm ñeå hoaøn thieän thaønh moät heä thoáng baõi loïc troàng caây coù hieäu quaû xöû lyù nöôùc thaûi cao. - Ñeà xuaát moâ hình thieát keá ÑOÁI TÖÔÏNG VAØ PHAÏM VI NGHIEÂN CÖÙU - Nguoàn nöôùc thaûi töø caùc nhaø maùy thuoäc cuïm coâng nghieäp Taân Qui ñaõ qua xöû lyù sô boä loaïi boû caùc chaát ñoäc haïi ñaëc tröng cuûa töøng ngaønh ngheà saûn xuaát. - Kieåm soaùt caùc nguoàn nöôùc thaûi oâ nhieãm töø ñaàu vaøo tröôùc khi qua heä thoáng, ñaûm baûo caùc nguoàn thaûi ñaõ ñöôïc xöû lyù sô boä. - Thieát keá heä thoáng xöû lyù ñaûm baûo nguoàn thaûi ñaàu ra ñaït yeâu caàu. PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU Phöông phaùp tieáp caän Xuaát phaùt töø hieän traïng nguoàn nöôùc töø keânh tieâu aáp 12 thuoäc xaõ Taân Thaïnh Ñoâng bò oâ nhieãm do nguoàn nöôùc thaûi töø caùc doanh nghieäp thuoäc cuïm coâng nghieäp Taân Qui thaûi ra. Trong soá 15 doanh nghieäp thuoäc cuïm coâng nghieäp thì coù 11 doanh nghieäp coù ñaëc thuø veà oâ nhieãm nguoàn nöôùc thaûi, caùc doanh nghieäp ñaõ laép ñaët heä thoáng xöû lyù nhöng do vaän haønh khoâng thöôøng xuyeân daãn tôùi tình traïng nguoàn thaûi ra sau xöû lyù khoâng ñaït chuaån nhö yeâu caàu, gaây aûnh höôûng lôùn cho caùc khu vöïc saûn xuaát cuûa ngöôøi daân ôû trong löu vöïc thoaùt nöôùc thuoäc keânh tieâu aáp 12. Maëc khaùc Cuû Chi coù nhöõng ñieàu kieän töï nhieân vaø nhöõng chính saùch xaõ hoäi taïo nhieàu ñieàu kieän cho vieäc aùp duïng coâng ngheä ñaát ngaäp nöôùc nhö : Quyõ ñaát troáng cuûa cuïm coâng nghieäp coøn nhieàu, vaø coù ñòa hình truõng thuaän lôïi cho vieäc xaây döïng heä thoáng ñaát ngaäp nöôùc hôn laø toán keùm chi phí cao ñeå san laáp cho doanh nghieäp thueâ. Ñieàu kieän khí haäu, thuyû vaên thuaän lôïi Caùc chính saùch öu tieân keâu goïi ñaàu tö cuûa ñòa phöông ñaõ taïo cô hoäi cho caùc doanh nghieäp buoâng loûng trong coâng taùc baûo veä moâi tröôøng, do ñoù ñòa phöông caàn phaûi aùp duïng caùc bieän phaùp ñeå giaûi quyeát caùc vaán ñeà noùi treân vaø vôùi moät nguoàn kinh phí thaáp. Phöông phaùp tieáp caän. Phöông phaùp cuï theå Phöông phaùp öùng duïng GIS Phöông phaùp öùng duïng GIS: trong nghieân cöùu thoâng tin ñòa lyù (GIS) laø moät coâng ngheä hieän ñaïi vaø höõu hieäu cho nhieàu lónh vöïc nhôø khaû naêng bieåu dieãn, löu tröõ, hieån thò caùc ñoái töôïng caàn quaûn lyù theo khoâng gian vaø thôøi gian. Döïa treân cô sôû döõ lieäu khoâng gian vaø phi khoâng gian, coâng ngheä thoâng tin ñòa lyù coøn giuùp phaân tích, ñaùnh giaù giaûi nhöõng baøi toaùn lieân quan ñeán quaûn lyù, phuïc vuï tieán trình ra quyeát ñònh. Phöông phaùp öùng duïng GIS ñöôïc söû duïng ñeå xaùc laäp vuøng nghieân cöùu treân baûn ñoà, ranh giôùi cuûa vuøng nghieân cöùu, tìm hieåu vaø xaùc laäp tuyeán khaûo saùt treân baûn ñoà ñeå chuaån bò cho coâng taùc khaûo saùt thöïc ñòa nhaèm phuïc vuï cho muïc ñích nghieân cöùu. Phöông phaùp thu thaäp thoâng tin Tröôùc khi toå chöùc khaûo saùt thöïc ñòa chuaån bò cho vieäc thieát keá, vieäc thu thaäp, xöû lyù caùc soá lieäu, taøi lieäu lieän quan ñeán ñeà taøi laø heát söùc quan troïng, bôûi qua ñoù vieäc phaùt hieän caùc vaán ñeà lieân quan ñeán ñeà taøi seõ saùng roõ hôn, xaùc ñònh ñöôïc caùc yeáu toá caàn keá thöøa, haïn cheá vieäc nghieân cöùu traøn lan, taäp trung giaûi quyeát nhöõng vaán ñeà coát loûi cuûa ñeà taøi. Ñoàng thôøi vaïch ra ñöôïc moät caùch khaù chi tieát caùc tuyeán, vuøng caàn khaûo saùt chính xaùc hôn. Caùc thoâng tin caàn thu thaäp nhö: Ñieàu kieän khí haäu, thuyû vaên, ñòa hình, thoå nhöôõng cuûa khu vöïc khaûo saùt thieát keá. Hieän traïng söû duïng ñaát . Caùc nguoàn gaây oâ nhieãm chính taïi khu vöïc khaûo saùt, vaø löu vöïc thoaùt nöôùc. Caùc chính saùch kinh teá xaõ hoäi cuûa ñòa phöông ñaëc bieät laø ñònh höôùng quy hoaïch phaùt trieån trong töông lai. Phöông phaùp khaûo saùt thöïc ñòa Toå chöùc khaûo saùt thöïc ñòa theo tuyeán ñaõ ñöôïc hoaïch ñònh tröôùc theo baûn ñoà nhaèm xaùc ñònh laïi ñoä chính xaùc cuûa caùc thoâng tin ñaõ thu thaäp ñöôïc. Vieäc khaûo saùt thöïc ñòa caàn phaûi thu thaäp theâm nhöõng thoâng tin thöïc teá nhö: Hieän traïng söû duïng ñaát vaø caùc hình thöùc söû duïng ñaát khaùc chöa ñöôïc thoáng keâ do ngöôøi daân töï chuyeån muïc ñích söû duïng Vieäc phaùt thaûi oâ nhieãm cuûa caùc doanh nghieäp gaây aûnh höôûng nhö theá naøo ñoái vôùi ngöôøi daân. Quy luaät veà thôøi gian phaùt thaûi nhieãm cuûa doanh nghieäp. Khaûo saùt ñòa hình vuøng nghieân cöùu, xem xeùt tính khaû thi khi thieát keá. Thu thaäp theâm thoâng tin veà cheá ñoä thuûy vaên, caùc höôùng doøng chaûy chính cuûa khu vöïc. Thu thaäp thoâng tin veà caùc loaøi thöïc vaät baûn ñòa, ñaëc bieät laø caùc loaøi coù khaû naêng haáp thuï oâ nhieãm. Laáy maãu nöôùc taïi nguoàn thaûi ñeå phaân tích möùc ñoä oâ nhieãm. Thu thaäp soá lieäu phaûi ñöôïc tieán haønh tröôùc moïi giai ñoaïn khaûo saùt. Nhöõng taøi lieäu thu thaäp keå treân laøm cô sôû hoaïch ñònh keá hoaïch khaûo saùt tieáp theo, löïa choïn noäi dung vaø khoái löôïng hôïp lyù cuõng nhö phöông phaùp khaûo saùt thích hôïp. Phöông phaùp phaân tích hoaù, lyù, sinh hoïc ñaát, nöôùc Ñoái vôùi ñaát Veà thaønh phaàn vaät lyù : chuû yeáu phaân tích thaønh phaàn cô giôùi, dung troïng, tyû troïng, ñoä xoáp, vaø ñoä beàn haït keát. Veà thaønh phaàn hoùa hoïc : Chuû yeáu phaân tích haøm löôïng caùc cation vaø anion chính, trong ñoù chuù troïng haøm löôïng caùc cation trong caùc pha khaùc nhau (pha hoøa tan, pha trao ñoåi vaø toång soá ), pH, EC, Eh vaø haøm löôïng höõu cô (bao goàm caùc acid muøn vaø toång muøn); caùc chaát dinh döôõng toång soá vaø deå tieâu vaø moät soá kim loaïi naêng. Veà sinh hoïc : Chuû yeáu phaân tích hoâ haáp ñaát, VSV haùo khí, yeám khí vaø maám moác. Ñoái vôùi nöôùc Veà thaønh phaàn hoaù hoïc: döïa vaøo ñaëc tính nöôùc thaûi cuûa caùc ngaønh ngheà trong cuïm coâng nghieäp neân chuû yeáu phaân tích caùc chæ tieâu veà BOD, COD, TS, toång nitô, toång phoátpho vaø caùc kim loaïi naëng trong nöôùc keát hôïp vôùi moät soá chæ tieâu ño taïi thöïc ñòa nhö :DO, pH, EC, Eh. Phöông phaùp thoáng keâ soá lieäu Baèng phöông phaùp thoáng keâ xöû lyù caùc soá lieäu phaân tích vaø caùc soá lieäu ñieàu tra lieân quan, söû duïng thuaät toaùn xaùc laäp caùc heä soá töông quan cuûa caùc thaønh phaàn trong moâi tröôøng ñaát, nöôùc. Trong ñoù chuù troïng ñeán khaû naêng töông quan giöõa möùc ñoä nhieãm baån vaø khaû naêng töï laøm saïch cuûa moâi tröôøng ñaát. Keát quaû thoáng keâ ñöôïc xaùc laäp thaønh caùc baûng nhaèm phuïc vuï cho coâng taùc thieát keá nhö: Thoáng keâ veà löôïng möa, ñoä aåm, cheá ñoä thuûy vaên Baûn ñoà cao trình khu vöïc Ñòa chaát, ñòa taàng cuûa khu vöïc. Bieàu ñoà cô caáu söû duïng ñaát, baûng thoáng keâ caùc loaïi hình canh taùc. Ñòa chaát, ñòa taàng cuûa khu vöïc. Baûng phaân tích maãu nöôùc. Phöông phaùp chuyeân gia Muïc ñích chính cuûa phöông phaùp naøy laø söû duïng caùc thoâng soá kinh nghieäm cuûa caùc chuyeân gia trong caùc lónh vöïc nghieân cöùu nhaèm chuaån hoaù ñoä chính xaùc cuûa caùc coâng trình thieát keá baèng kinh nghieäm cuûa caùc chuyeân gia. Phöông phaùp naøy ñoøi hoûi phaûi tham khaûo yù kieán tröïc tieáp cuûa caùc chuyeân gia veà caùc vaán ñeà thaéc maéc trong vaán ñeà nghieân cöùu, nhôø söï tö vaán vaø giuùp ñôõ cuûa caùc chuyeân gia. Phöông phaùp quan traéc Ñöôïc söû duïng sau khi thieát keá ñaõ hoaøn chænh vaø trong thôøi gian vaän haønh hoaëc laø tính toaùn taàng suaát quan traéc tröôùc nhaèm muïc ñích baûo ñaûm cho coâng trình vaän haønh toái öu. Ñoái vôùi ñaát ngaäp nöôùc thì vieäc quan traéc laø raát quan troïng vì ñaây laø moät heä sinh thaùi thu nhoû, hoäi tuï cuûa caû 3 yeáu toá laø ñaát, nöôùc, thöïc vaät. Vì theá ta caàn phaûi toå chöùc quan traéc thaät kyõ vì neáu 1 trong 3 yeáu toá xaûy ra vaán ñeà thì seõ gaây roái loaïn cho toaøn boä heä thoáng. Aûnh höôûng ñeán hieäu suaát thieát keá. GIÔÙI THIEÄU CAÁU TRUÙC ÑOÀ AÙN Ñoà aùn goàm coù 100 trang, trong ñoù coù 23 hình veõ, 16 bieåu baûng vaø ñöôïc caáu truùc thaønh 4 chöông vaø phaàn keát luaän kieán nghò. Chöông1 : PHAÀN CHUNG Giôùi thieäu veà ñoái töôïng, muïc tieâu,caùc phöông phaùp nghieân cöùu ñöôïc aùp duïng trong ñeà taøi. Chöông 2 : TOÅNG QUAN VEÀ KHU VÖÏC NGHIEÂN CÖÙU. Goàm 2 noäi dung chính: Giôùi thieäu khaùi quaùt veà ñieàu kieän töï nhieân vaø kinh teá xaõ hoäi cuûa huyeän Cuû Chi. Trong ñoù taäp trung chuû yeáu vaøo ñaëc ñieåm khí haäu, ñòa hình, cheá ñoä thuûy vaên vaø hieän traïng söû duïng ñaát cuûa khu vöïc xaây döïng heä thoáng ñaát ngaäp nöôùc. Giôùi thieäu veà cuïm coâng nghieäp Taân Qui : Caùc ngaønh ngheà saûn xuaát, hieän traïng saûn xuaát vaø caùc aûnh höôûng ñeán moâi tröôøng cuûa cuïm coâng nghieäp. Chöông 3 : KHAÙI QUAÙT VEÀ ÑAÁT NGAÄP NÖÔÙC VAØ CAÙC CHÖÙC NAÊNG XÖÛ LYÙ NÖÔÙC THAÛI. Giôùi thieäu caùc ñònh nghóa veà ñaát ngaäp nöôùc, caùc chöùc naêng vaø cô cheá loaïi boû caùc chaát oâ nhieãm trong ñaát ngaäp nöôùc. Vaø khaùi quaùt veà tình hình nghieân cöùu aùp duïng ñaát ngaäp nöôùc nhaân taïo xöû lyù nöôùc thaûi trong vaø ngoaøi nöôùc. Chöông 4 : KHAÙI QUAÙT VEÀ ÑAÁT NGAÄP NÖÔÙC VAØ CAÙC CHÖÙC NAÊNG XÖÛ LYÙ NÖÔÙC THAÛI Tính toaùn dieän tích caàn thieát vaø caùc thoâng soá cuûa caùc ao xöû lyù vaø hieäu quaû xöû lyù, döï baùo caùc taùc ñoäng moâi tröôøng cuûa döï aùn vaø ñeà xuaát chöông trình quan traéc, giaùm saùt khi döï aùn hoaït ñoäng. PHAÀN KEÁT LUAÄN Keát luaän veà hieäu quaû khaû thi cuûa döï aùn vaø ñeà xuaát moät soá giaûi phaùp. Chöông 2 TOÅNG QUAN VEÀ KHU VÖÏC NGHIEÂN CÖÙU A. TOÅNG QUAN VEÀ HUYEÄN CUÛ CHI I. ÑIEÀU KIEÄN TÖÏ NHIEÂN 1. Vò trí ñòa lyù Hình 2.1 : Baûn ñoà haønh chính huyeän Cuû Chi - Cuû Chi laø moät huyeän ngoaïi thaønh cuûa Thaønh Phoá Hoà Chí Minh coù dieän tích töï nhieân 434,50 km2. Huyeän Cuû Chi caùch Thaønh phoá Hoà Chí Minh veà phía Ñoâng Nam 45 km, vaø coù toaï ñoä ñòa lyù: + 106021’22’’ñeán 106039’56’’ kinh ñoä Ñoâng + 10054’28’’ ñeán 10009’30’’ vó ñoä Baéc - Ranh giôùi haønh chính cuûa huyeän nhö sau : + Phía Baéc giaùp vôùi huyeän Traûng Baøng – tænh Taây Ninh. + Ñoâng vaø Ñoâng Baéc giaùp huyeän Beán Caùt, thò xaõ Thuû Daàu Moät – tænh Bình Döông. + Taây vaø Taây Nam giaùp huyeän Ñöùc Hoøa – tænh Long An. + Nam giaùp huyeän Hoùc Moân - Thaønh phoá Hoà Chí Minh. 2. Ñieàu kieän khí haäu 2.1. Nhieät ñoä - Huyeän Cuû Chi thuoäc vuøng coù nhieät ñoä cao vaø oån ñònh giöõa caùc thaùng trong naêm. Nhieät ñoä trung bình taïi Cuû Chi laø 27,30C, cheânh leäch nhieät ñoä giöõa caùc thaùng trong naêm lôùn (110C). Thaùng IV coù nhieät ñoä cao nhaát 38,20C, thaùng X coù nhieät ñoä thaáp nhaát 16,20C. 2.2. Ñoä aåm khoâng khí - Ñoä aåm khoâng khí thay ñoåi theo caùc muøa trong naêm, ñoä aåm trung bình haøng naêm khaù cao laø 79,2%, muøa möa khoaûng 82,5 % vaø muøa khoâ khoaûng 74,2%. 2.3. Löôïng möa - Löôïng möa trung bình naêm töø 1.300 - 1.770 mm, taêng daàn leân phía Baéc vaø taäp trung chuû yeáu töø thaùng V ñeán thaùng XI haøng naêm chieám 90% toång löôïng möa caû naêm. Löôïng möa naêm cao nhaát ñaït 2.201mm, thaáp nhaát 764mm, soá ngaøy möa trung bình 151 ngaøy/ naêm. Caùc thaùng muøa khoâ (thaùng XII ñeán thaùng IV) löôïng möa khoâng ñaùng keå. 2.4. Cheá ñoä gioù - Cuû Chi coù cheá ñoä gioù muøa, ít baõo ñöôïc phaân boá vaøo caùc thaùng trong naêm nhö sau: + Thaùng XI - thaùng V: gioù coù höôùng Ñoâng Nam, vaän toác TB 1,5-2,5 m/s. + Thaùng V - thaùng IX: thònh haønh höôùng gioù Taây Nam, vaän toác TB 1,5-3m/s. + Thaùng X - thaùng XI: thònh haønh höôùng gioù Ñoâng Baéc, vaän toác TB 1-1,5m/s. 3. Ñòa hình, thoå nhöôõng 3.1. Ñòa hình - Ñòa hình huyeän Cuû Chi mang ñaày ñuû daáu aán ñòa hình cuûa vuøng ñoàng baèng Ñoâng Nam Boä vôùi ñoä cao trung bình töø 5m ñeán 15m vaø chuyeån daàn sang ñòa hình truõng thaáp cuûa ñoàng baèng Taây Nam Boä vôùi ñoä cao trung bình töø 0,8m ñeán 2m. Döïa vaøo ñoä cao coù theå chia ra laøm hai daïng ñòa hình chính: + Daïng ñòa hình coù ñoä cao >5m: daïng ñòa hình naøy phaân boá ôû vuøng trung taâm, phía Baéc, phía Ñoâng vaø phía Taây Baéc. Ñaát ñaù chuû yeáu laø caùc traàm tích Pleistoxen thöôïng, heä taàng Cuû Chi, Pleistoxen trung - thöôïng, heä taàng Thuû Ñöùc. Do phaân boá ôû vò trí cao neân khoâng bò ngaäp nöôùc, raát thuaän tieän cho troàng caây aên traùi vaø caây coâng nghieäp. + Daïng ñòa hình coù ñoä cao <5m: daïng ñòa hình naøy chuû yeáu phaân boá ôû phía Taây Nam vaø Nam. Ñaát ñaù chuû yeáu laø caùc traàm tích soâng, soâng bieån, soâng ñaàm laày, thoáng Holoxen. Do phaân boá ôû vò trí thaáp neân moät soá nôi vaøo muøa möa bò ngaäp nöôùc vì vaäy raát thuaän tieän cho troàng caây noâng nghieäp (luùa). Hình 2.2 : Baûn ñoà 3D khu vöïc nghieân cöùu 3.2. Thoå nhöôõng - Thoå nhöôõng huyeän Cuû Chi coù theå phaân thaønh 6 nhoùm chính trong Baûng 2.1: Phaân loaïi thoå nhöôõng treân ñòa baøn huyeän Cuû Chi TT Loaïi ñaát Dieän tích (ha) Tyû leä (%) Phaân boá 1 Ñaát vaøng ñoû, vaøng xaùm 9.237 21,60 xaõ Phuù Myõ Höng, An Phuù, An Nhôn Taây, Nhuaän Ñöùc, Phuù Hoaø Ñoâng, Phöôùc Vónh An 2 Ñaát xaùm 15.329 35,84 Haàu heát ôû caùc xaõ cuûa huyeän 3 Ñaát phuø sa coå 1.538 3,60 Trung Laäp Thöôïng, Trung Laäp Haï 4 Ñaát nhieãm pheøn, doác tuï treân neàn pheøn 1.460 3,41 xaõ Thaùi Myõ, Trung Laäp Haï, Taân Phuù Trung. 5 Ñaát phuø sa treân neàn pheøn 192 0,45 Doïc theo soâng Saøi Goøn 6 Ñaát pheøn 15.011 35,10 Taây Nam (Tam Taân) vaø 1 soá nôi treân soâng Saøi Goøn Toång coäng 42.767 100 Nguoàn: Hieän traïng söû duïng ñaát naêm 2003 4. Ñòa chaát vaø ñòa chaát thuyû vaên 4.1. Ñòa taàng (Nguoàn ; Haø Quang Haûi, 2000) Hình 2.3 : Sô ñoà ñòa chaát khu vöïc nghieân cöùu - Ghi chuù: VT.NC: Vò trí nghieân cöùu. + amQIII3cc : Traàm tích soâng-bieån, heä taàng Cuû Chi. ● Traàm tích naøy ñöôïc moâ taû coù 2 lôùp nhö sau: ○ Lôùp treân : Caùt saïn, seùt maøu xaùm, xaùm ñen chöùa taûo nöôùc maën, vaø baøo töû phaán hoa. Ñoä löïa choïn So: 1.9; Hñ: 0.27. ○ Lôùp döôùi : Caùt seùt maøu xaùm vaøng, ñaùy lôùp coù ít saïn soûi chöùa taûo nöôùc maën vaø baøo töû phaán hoa. Ñoä choïn löïa: So: 1.9-5.0 coù nôi ñaït 8-9, Hñ: 0.34. Caùc keát quaû phaân tích thaïch hoïc vaø coå sinh treân ñaõ xaùc nhaän taàng Cuû Chi coù nguoàn goác soâng bieån hoãn hôïp. + amQIV1-2bc : Traàm tích soâng-bieån, heä taàng Bình Chaùnh ● Caùc traàm tích naøy phaân boá chuû yeáu ôû Hoác Moân vaø moät phaàn ôû Thuû Ñöùc. Bao goàm 2 lôùp nhö sau: ○ Lôùp treân : Seùt caùt mòn ñeán trung bình, maøu vaøng loang loå . Beà daøy lôùp khoaûng 2,0m. ○ Lôùp döôùi : Caùt boät, seùt maøu naâu ñen bôû rôøi. Qua keát quaû phaân tích thaønh phaàn thaønh hoïc cuûa 2 lôùp ñeàu cho thaáy chuùng coù ñoä löïa choïn khaù toát ( So 1.2-1.5 ), chöùng toû chuùng coù lieân quan ñeán hoaït ñoäng saøng loïc cuûa bieån. + baQIV2-3cg: Traàm tích ñaàm laày-soâng, heä taàng Caàn Giôø ● Traàm tích ñaàm laày soâng phaân boá doïc truõng Leâ Minh Xuaân, thung luõng soâng Saøi Goøn vaø Baéc Hoùc Moân. Traàm tích naøy ñöôïc phaân boá nhö sau: ○ Lôùp treân : Seùt maøu xaùm ñen chöùa muøn thöïc vaät, beà daøy 0,1 – 0,3 m. ○ Lôùp giöõa : Than buøn maøu naâu ñen, xoáp nheï. ○ Lôùp döôùi : Seùt maøu xaùm naâu chöùa chöùa caùc di tích thöïc vaät phaân huûy. + aQIV2-3cg: Traàm tích soâng, heä taàng Caàn Giôø. ● Traàm tích nguoàn goác soâng phaân boá chuû yeáu ôû Nam Thuû Ñöùc, moät daûi heïp doïc soâng Saøi Goøn töø Phuù Myõ Höng – Cuû Chi ñeán Thanh Ña. Traàm tích naøy phaân boá nhö sau: ○ Lôùp treân 0-1,3 m : Seùt than, than buøn, maøu naâu. ○ Lôùp döôùi 1,3 - 4,2 m : Seùt maøu ñen chöùa taøn tích thöïc vaät phaân huûy yeáu. + aQIV3: Traàm tích soâng, hieän ñaïi Phaân boá trong caùc loøng soâng hieän ñaïi ( Soâng Saøi Goøn, Ñoàng Nai ) vaø doïc caùc con raïch ôû Cuû Chi vaø Hoùc Moân. Thaønh phaàn chuû yeáu laø : caùt, saïn, boät laø caùc saûn phaåm do röûa troâi töø caùc traàm tích coå hôn ( taàng Thuû ñöùc vaø Cuû Chi ). 4.2. Ñòa chaát thuûy vaên - Treân cô sôû keát quaû nghieân cöùu ñaëc ñieåm ñòa chaát vuøng thaønh phoá Hoà Chí Minh, keát hôïp vôùi caùc coâng trình khoan saâu ñaõ thi coâng treân ñòa baøn huyeän Cuû Chi, cho thaáy Cuû Chi ñöôïc chia thaønh caùc phaân vò ñòa taàng sau: + Heä Jura - Thoáng haï, heä taàng Dray linh + Heä Neogen, thoáng Plioxen haï. Heä taàng Nhaø Beø + Heä Neogen, thoáng Plioxen thöôïng. Heä taàng Baø Mieâu + Heä Ñeä töù, thoáng Pleistoxen, phuï thoáng trung - thöôïng. Heä taàng Thuû Ñöùc + Heä Ñeä töù, thoáng Pleistoxen, phuï thoáng thöôïng. Heä taàng Cuû Chi (Nguoàn : Nguyeãn Vaên Ngaø,1998) Hình 2.4 : Sô ñoà ñòa chaát thuûy vaên khu vöïc nghieân cöùu Hình 2.5 : Maët caét Ñòa chaát thuyû vaên K. Thaùi Myõ – S. Saøi goøn 4.3. Cheá ñoä thuyû vaên - Cheá ñoä thuûy vaên cuûa huyeän chòu aûnh höôûng tröïc tieáp cuûa soâng Saøi Goøn vôùi cheá ñoä baùn nhaät trieàu, möùc nöôùc trieàu bình quaân thaáp nhaát laø : 1,2m vaø cao nhaát laø 2,0m. - Caùc heä thoáng keânh raïch töï nhieân khaùc ña soá chòu aûnh höôûng tröïc tieáp cheá ñoä thuûy vaên soâng Saøi Goøn (Raïch Tra, raïch Möông, raïch Sôn…), rieâng chæ coù keânh Thaày Cai laø chòu aûnh höôûng cuûa cheá ñoä thuûy vaên cuûa soâng Vaøm Coû Ñoâng. II. ÑIEÀU KIEÄN KINH TEÁ XAÕ HOÄI 1. Daân soá vaø ñôn vò haønh chính - Huyeän Cuû Chi coù dieän tích ñaát töï nhieân laø 43.450,2 ha, vôùi soá daân laø: 264.951 ngöôøi (thaùng 6/2003), trong ñoù khu vöïc ñoâ thò : 12.170 ngöôøi (chieám 4,6%), coøn laïi laø khu vöïc noâng thoân : 252.781 ngöôøi (chieám 95,4%). - Maät ñoä trung bình toaøn huyeän khoaûng 600 ngöôøi/km2 (bình quaân dao ñoäng töø 350 – 500 ngöôøi/km2). Rieâng caùc xaõ vaø thò traán gaàn trung taâm vaø ñöôøng quoác loä coù soá daân raát cao 900 – 1.200 ngöôøi/km2, taïi thò traán Cuû Chi maät ñoä daân khaù cao gaàn 3.000 ngöôøi/km2. - Huyeän coù 20 xaõ vaø 01 thò traán. Dieän tích, daân soá vaø ñôn vò haønh chaùnh huyeän Cuû Chi ñöôïc theå hieän qua - Dieän tích, daân soá vaø ñôn vò haønh chaùnh huyeän Cuû Chi : Baûng 2.2 : Daân soá vaø ñôn vò haønh chính huyeän Cuû Chi STT Teân Xaõ, Thò Traán Dieän tích (Km2) Daân soá (ngöôøi) Maät ñoä daân soá (ngöôøi/km2) 01 Taân An Hoäi 30,08 17.498 581,71 02 Phöôùc Thaïnh 15,05 15.156 1.007,04 03 Phöôùc Hieäp 19,65 9.187 467,53 04 Thaùi Myõ 24,02 10.545 439,01 05 Trung Laäp Haï 16,94 8.135 480,22 06 An Nhôn Taây 28,85 13.426 465,37 07 Phuù Myõ Höng 24,44 6.922 283,22 08 Thò Traán Cuû Chi 3,82 11.986 3.137,70 09 Trung Laäp Thöôïng 23,21 11.173 481,34 10 An Phuù 24,35 9.587 393,72 11 Nhuaän Ñöùc 20,60 9.427 457,62 12 Phaïm Vaên Coäi 23,44 5.719 243,98 13 Phuù Hoaø Ñoâng 21,82 18.319 831,30 14 Trung An 20,10 10.061 500,55 15 HoaøPhuù 9,07 8.117 894,93 16 Bình Myõ 25,42 13.921 547,64 17 Phöôùc Vónh An 16,20 9.362 577,90 18 Taân Phuù Trung 30,76 22.695 737,81 19 Taân Thoâng Hoäi 17,89 21.229 1.186,64 20 Taân Thaïnh Ñoâng 26,50 24.332 918,19 21 Taân Thaïnh Taây 11,84 7.970 673,14 Toång coäng 434,50 264.951 609,78 Nguoàn: UBND huyeän Cuû Chi 2004 2. Cô sôû haï taàng 2.1. Heä thoáng giao thoâng - Huyeän Cuû Chi coù theá maïnh laø tuyeán quoác loä 22 chaïy doïc suoát chieàu daøi cuûa huyeän hieän nay ñaõ ñöôïc naâng caáp (Ñöôøng Xuyeân AÙ) ñaït tieâu chuaån, neân vieäc löu thoâng vôùi caùc tænh vaø thaønh phoá raát thuaän tieän. Song song ñoù, ñòa phöông cuõng ñaõ vaø ñang trieån khai thöïc hieän naâng caáp Lieân tænh loä 15; tænh loä 6, 7, 8, 9, ñöôøng doïc soâng noái lieàn Lieân tænh loä 15 ñoaïn thò töù Hoøa Phuù Ñoâng taïo ñöôøng doïc soâng Saøi Goøn kheùp kín daøi 3km. - Taäp trung hoaøn thaønh chöông trình naâng caáp beâ toâng nhöïa noùng caùc tuyeán ñöôøng giao thoâng noâng thoân. Ñaõ trieån khai thi coâng 240 tuyeán ñöôøng vôùi chieàu daøi 243km, ñeán nay hoaøn thaønh 227 tuyeán vôùi chieàu daøi 221km, tieáp tuïc thi coâng 13 tuyeán coøn laïi vôùi chieàu daøi 22,024km. 2.2. Caáp nöôùc - Hieän nay maïng löôùi caáp nöôùc chöa ñöôïc phaùt trieån, ñeán nay môùi chæ coù traïm caáp nöôùc cuûa Coâng ty Coâng ích Huyeän cung caáp ñöôïc cho 600 hoä daân thuoäc khu vöïc thò traán Cuû Chi, chieám tyû leä 1,5%. Nguoàn nöôùc naøy ñöôïc laáy töø caùc gieáng khoan bôm tröïc tieáp ñeán ñoái töôïng söû duïng maø khoâng qua traïm xöû lyù neân chaát löôïng nöôùc chöa ñaït tieâu chuaån nöôùc caáp sinh hoaït, haøm löôïng saét trong nöôùc coøn raát cao. - Caùc hoä daân coøn laïi söû duïng nöôùc gieáng ñaøo, gieáng khoan hoä gia ñình vaø gieáng khoan baùn coâng nghieäp cuûa UNICEF. 2.3. Thoaùt nöôùc - Hieän nay Cuû Chi môùi chæ ñaàu tö xaây döïng ñöôïc heä thoáng thoaùt nöôùc cho caùc khu trung taâm thò traán thò töù. Toaøn huyeän chæ coù 3.829 m coáng beâ toâng vaø möông hôû, doïc theo 04 tuyeán (khoâng keå QL 22 vaø tænh loä 8) laø: tuyeán coáng hôû khu vöïc thò töù – Taân Thoâng Hoäi vaø heä thoáng coáng hoäp cuoái ñöôøng Leâ Vónh Huy. Treân ñòa baøn Huyeän chöa coù coâng trình xöû lyù taäp trung caùc loaïi nöôùc thaûi nhieãm baån. 2.4. Heä thoáng keânh möông thuyû lôïi - Heä thoáng thuûy lôïi ñaùng keå vaø quan troïng nhaát cuûa huyeän Cuû Chi laø coâng trình keânh Ñoâng daãn nöôùc töø hoà Daàu Tieáng. Ngoaøi ra laø tuyeán bôø bao cho vuøng truõng doïc soâng Saøi Goøn nhaèm töôùi tieâu cho 6.500 ha ñaát canh taùc. Cho ñeán nay, maïng löôùi keânh möông thuûy lôïi cuûa Cuû Chi ñaõ cô baûn oån ñònh, ñaùp öùng ñöôïc nhu caàu veà töôùi tieâu, thay chua, röûa maën cho huyeän Cuû Chi. 3. Hieän traïng söû duïng ñaát - Theo soá lieäu toång kieåm keâ ñaát ñai naêm 2003, huyeän Cuû Chi coù dieän tích ñaát töï nhieân laø 43.450 ha, dieän tích vaø tyû leä ñaát treân ñòa baøn ñöôïc neâu trong baûng 2.3 Baûng 2.3 : Cô caáu söû duïng ñaát Phaân loaïi Dieän tích (ha) Tyû leä Ñaát noâng nghieäp 34.573,32 79,57% Ñaát laâm nghieäp 534,43 1,23% Ñaát chuyeân duøng 4.562,27 10,50% Ñaát thoå cö 2.228,99 5,13% Ñaát chöa söû duïng 1.551,17 3,57% Toång coäng: 43.450,2 100% Nguoàn: Baùo caùo KTXH huyeän Cuû Chi, naêm 2004 Hình 2.6 – Cô caáu söû duïng ñaát treân ñòa baøn huyeän Cuû Chi 4. Hoaït ñoäng kinh teá 4.1. Saûn xuaát coâng nghieäp - Giaù trò saûn xuaát coâng nghieäp naêm 2003 (coù tính caùc doanh nghieäp thuoäc Thaønh phoá quaûn lyù) laø 2.280.749.000.000 ñoàng, trong ñoù doanh nghieäp do Thaønh phoá quaûn lyù laø: 1.754.605.000.000 ñoàng Baûng 2.4 : Caùc cô sôû vaø giaù trò saûn xuaát coâng nghieäp treân ñòa baøn H.Cuû Chi naêm 2003 Cô caáu Soá löôïng cô sôû Giaù trò saûn xuaát-Trieäu ñoàng (theo giaù so saùnh naêm 1994) - Doanh nghieäp nhaø nöôùc Coå phaàn 1 10.761 - Doanh nghieäp ngoaøi nhaø nöôùc 136 357.983 - Hôïp taùc xaõ 3 1.102 - Hoä caù theå saûn xuaát nhoû 1083 53.098 - Doanh nghieäp Thaønh phoá quaûn lyù 1.754.605 - Doanh nghieäp tö nhaân 103.200 Toång coäng 2.280.749 Nguoàn: Thoáng keâ huyeän Cuû Chi - 2004 Baûng 2.5 : Giaù trò saûn xuaát coâng nghieäp bieán ñoäng qua caùc naêm Chæ tieâu ÑVT Naêm 2000 Naêm 2001 Naêm 2002 Naêm 2003 Giaù trò saûn xuaát Trieäu ñoàng 180.159 279.306 395.851 526.144 Nguoàn: Vieän KTNÑ&BVMT toång hôïp Hình 2.7 - Giaù trò saûn xuaát coâng nghieäp qua caùc naêm - Ngoaøi ra, ñeán giöõa naêm 2003 rieâng KCN Taây Baéc Cuû Chi ñaõ coù 41 döï aùn ñaàu tö vaø ñaêng kyù vaøo KCN. Nhu caàu thueâ ñaát trong KCN coøn khaù lôùn nhöng dieän tích ñaát cho thueâ giai ñoaïn 1 cô baûn ñaõ laáp kín, do ñoù UBND huyeän ñaõ kieán nghò thaønh phoá môû roäng quy moâ ñaàu tö giai ñoaïn 2 theâm 120 ha. - Ngoaøi caùc KCN taäp trung cuûa Huyeän, thaønh phoá ñaõ quy hoaïch KCN Taây Baéc Thaønh phoá (Taân Phuù Trung) vôùi dieän tích 6.000 ha chaïy doïc keânh Thaày Cai töø huyeän Hoác Moân – huyeän Cuû Chi (trong ñoù huyeän Cuû Chi treân 5.200 ha). Trong naêm 2003 ñaõ trieån khai ñaàu tö ngay 610 ha khu vöïc Taân Phuù Trung ñeå di dôøi xí nghieäp oâ nhieãm trong noäi thaønh ra ngoaïi thaønh. 4.2. Saûn xuaát noâng nghieäp - Toác ñoä taêng tröôûng bình quaân haøng naêm (giai ñoaïn 2000 – 2003) laø 2,59%. Rieâng naêm 2003 giaù trò saûn xuaát noâng nghieäp – laâm nghieäp – thuûy saûn thöïc hieän 592.148 trieäu ñoàng ñaït 100,12% keá hoaïch naêm vaø taêng 3,88% so vôùi cuøng kyø. Giaù trò saûn xuaát qua caùc naêm theå hieän qua. Baûng 2..6 : Giaù trò saûn xuaát noâng nghieäp qua caùc naêm (giaù coá ñònh 1994) ÑVT: Trieäu ñoàng Chæ tieâu Naêm 2000 Naêm 2001 Naêm 2002 Öôùc Naêm 2003 - Troàng troït 336.519 326.975 333.472 340.414 - Chaên nuoâi 139.774 151.308 162.543 171.985 - Dòch vuï noâng nghieäp 55.953 60.148 63.895 68.247 - Thuûy saûn 1.778 2.624 3.015 3.200 - Laâm nghieäp 5.322 6.000 7.108 8.302 Toång giaù trò saûn xuaát 539.346 547.055 570.033 592.148 Nguoàn: Toång hôïp töø Baùo caùo KTXH cuûa huyeän qua caùc naêm Hình 2.8: Toång giaù trò saûn xuaát noâng nghieäp qua caùc naêm Baûng 2.7 : Toång hôïp tình hình troàng troït qua caùc naêm TT Loaïi caây troàng Naêm 2001 Naêm 2002 Naêm 2003 Dieän tích (ha) Saûn löôïng (taán) Dieän tích (ha) Saûn löôïng (taán) Dieän tích (ha) Saûn löôïng (taán) 1 Caây luùa 30.633,7 109.694 24.072,8 92.755,6 24.957,0 86.796,3 2 Ñaäu phoäng 1.359,5 2.334 1.639,8 2.730,7 1.512,0 2.690,8 3 Caây mía 614,5 41.174,2 659,9 39.515,3 826,4 50.188,0 4 Caây cao su 1.568,1 - 1.568,1 - 1.568,1 - 5 Caây maøu 943,6 4.519,2 1.446,7 5.759,7 1.301,9 48.236,9 6 Rau aên laù 146,0 4.540 130,0 3.815,0 180,3 4.582,0 7 Caây aên quaû 2.532,0 36.515,6 2.526,5 37.027,0 2.452,7 35.639,6 8 Caây aên cuû 62,5 2.700,0 45,0 2.340,0 51,3 2.658,5 9 Rau gia vò 97,8 1.358,3 855,0 1.158,5 103,7 626,0 10 Caây KT khaùc 113,7 - 332,5 - 429,5 - Toång 35.792,6 33.276,3 33.382,9 Nguoàn: Toång hôïp töø Baùo caùo KTXH cuûa huyeän qua caùc naêm - Ngaønh chaên nuoâi coù böôùc phaùt trieån vöôït baäc, ñaëc bieät ñaøn boø söõa taêng nhanh, ñaây laø moät trong nhöõng ngaønh saûn xuaát troïng ñieåm mang laïi nhieàu lôïi nhuaän cao nhaát trong ngaønh noâng nghieäp. Chính vì theá neân hoä chaên nuoâi gia ñình taêng quy moâ ñaøn vaø nhieàu trang traïi hình thaønh vôùi quy moâ khaù lôùn. Baûng 2.8 : Dieãn bieán cuûa ngaønh chaên nuoâi qua caùc naêm Naêm 2001 Naêm 2002 Naêm 2003 Heo (con) Boø söõa (con) Heo (con) Boø söõa (con) Heo (con) Boø söõa (con) 52.294 7.800 58.689 11.314 71.600 12.318 Nguoàn: Toång hôïp töø Baùo caùo KTXH cuûa huyeän qua caùc naêm - Ngoaøi ra, trong naêm 2002 ñaøn gia caàm ñaït 1.055.000 con, trong ñoù gaø coâng nghieäp laø 294.000 con, soá coøn laïi laø vòt ñaøn nuoâi thaû ñoàng. Maät ñoä chaên nuoâi naêm 2003 vaãn khoâng taêng veà soá löôïng. Tuy nhieân ñeán cuoái naêm 2003 do aûnh höôûng chung cuûa côn soát dòch cuùm gia caàm, Cuû Chi cuõng bò aûnh höôûng chung vaø phaûi tieâu huûy taát caû soá gia caàm hieän coù theo chuû tröông chung cuûa thaønh phoá B. KHAÙI QUAÙT VEÀ CUÏM COÂNG NGHIEÄP TAÂN QUI I. LÒCH SÖÛ HÌNH THAØNH - Cuïm coâng nghieäp Taân Qui ñöôïc hình thaønh töø naêm 1994 toaï laïc treân ñòa giôùi hai xaõ Taân Thaïnh Ñoâng vaø xaõ Hoaø Phuù theo chieán löôïc phaùt trieån kinh teá xaõ hoäi cuûa huyeän. Ban ñaàu chæ laø moät vaøi doanh nghieäp vöøa vaø nhoû ñöôïc caáp pheùp hoaït ñoäng saûn xuaát, veà sau phaùt trieån leân thaønh cuïm vôùi 15 doanh nghieäp ñöôïc caáp giaáy pheùp kinh doanh chính thöùc. Phaàn lôùn laø caùc doanh nghieäp coù voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi, vôùi 8 ngaønh ngheà saûn xuaát chính laø: + Ngaønh giaày da + Ngaønh may- nhuoäm vaûi + Ngaønh xeo giaáy + Ngaønh cô khí nhöïa gia duïng-xi maï + Ngaønh cheá bieán goã + Cheá bieán thöïc phaåm + Chaên nuoâi heo qui trình coâng nghieäp + Ngaønh vaät lieäu xaây döïng II. HIEÄN TRAÏNG SAÛN XUAÁT VAØ ÑAËC TÍNH NGUOÀN THAÛI CAÙC NGAØNH NGHEÀ 1. Ngaønh giaày da 1.1. Hieän traïng saûn xuaát - Ngaønh giaày da goàm coù 1 doanh nghieäp laø coâng ty TNHH Sam Yang thuoäc aáp Thaïnh An- Trung An + Coâng ty hoaït ñoäng saûn xuaát ngaønh giaày da xuaát khaåu (Nike), coâng ty ñaõ ñaàu tö xaây döïng heä thoáng xöû lyù nöôùc thaûi vôùi coâng suaát 600 m3/ngaøy vaø ñaõ ñöôïc Sôû Taøi Nguyeân Vaø Moâi Tröôøng nghieäm thu taïi vaên baûn soá: 421/GCN –SKHCNMT ngaøy 11/02/2002. Nöôùc thaûi sau khi qua xöû lyù ñöôïc thaûi taäp trung vaøo hoà chöùa nuoâi caù vaø duøng ñeå töôùi caây trong khuoân vieân coâng ty, khoâng thaûi ra khu vöïc tuyeán keânh tieâu cuûa aáp 12. . Ñaëc tính nöôùc thaûi - Do doanh nghieäp chæ hoaït ñoäng saûn xuaát chính laø may giaày da xuaát khaåu neân löu löôïng nöôùc thaûi chuû yeáu chæ laø nöôùc thaûi sinh hoaït cuûa coâng nhaân trong coâng ty. - Thaønh phaàn chuû yeáu trong nöôøc thaûi sinh hoaït laø caùc caën baån. Caùc chaát baån naøy vôùi thaønh phaàn höõu cô vaø voâ cô, toàn taïi döôùi daïng caën laéng, caùc chaát raén khoâng laéng ñöôïc vaø caùc chaát hoaø tan. Caùc chaát caën laéng trong nöôùc thaûi sinh hoaït do moät ngöôøi thaûi ra haøng ngaøy ñöôïc xaùc ñònh trong baûng sau. Baûng 2..9 : Thaønh phaàn caùc chaát caën laéng trong nöôùc thaûi sinh hoaït Thaønh phaàn Caën laéng Chaát raén khoâng laéng Chaát raén hoaø tan Toång coäng Höõu cô 30 10 50 90 Voâ cô 10 5 75 90 Toång coäng 40 15 125 180 - Trong nöôùc thaûi sinh hoaït, caùc chaát höõu cô chuû yeáu laø cacbonhydrat(CHO) nhö laø ñöôøng, xenlulozô, caùc chaát vaø daàu môõ(CHNO) nhö laø axit beùo deã bay hôi, caùc chaát ñaïm(CHOSP) nhö laø axit amin, amoni vaø ureâ (CHON)m. 2. Ngaønh may - nhuoäm vaûi 2.1. Hieän traïng saûn xuaát - Goàm coù 1 doanh nghieäp laø coâng ty TNHH Sea Hwa Vina thuoäc aáp 12 xaõ Taân Thaïnh Ñoâng + Hoaït ñoäng saûn cuaát ngaønh may maëc xuaát khaåu vaø nhuoäm vaûi. Ñaëc tröng oâ nhieãm laø coâng ñoaïn nhuoäm vaûi vôùi coâng suaát 600 taán vaûi/ngaøy. Coâng ty ñaõ xaây döïng heä thoáng xöû lyù nöôùc thaûi ñoái vôùi quy trình nhuoäm theo thieát keá cuûa heä thoáng xöû lyù 2500m3/ngaøy ñeâm, ñaõ ñöôïc Sôû Taøi Nguyeân Vaø Moâi Tröôøng nghieäm thu heä thoáng taïi coâng vaên soá: 5801/TNMT – QLMT ngaøy 13/09/2004. Nöôùc thaûi sau xöû lyù ñöôïc thaûi tröïc tieáp ra tuyeán keânh tieâu cuûa khu vöïc. 2.2. Ñaëc tình nöôùc thaûi ngaønh may-nhuoäm vaûi - Caùc chaát gaây oâ nhieãm chính trong nöôùc thaûi cuûa ngaønh may- nhuoäm vaûi bao goàm: + Caùc taïp chaát taùch ra töø vaûi sôïi nhö daàu môõ, caùc hôïp chaát chöùa nitô, pectin, caùc chaát buïi baån dính vaøo sôïi( trung bình chieám 6% khoái löôïng xô sôïi) + Caùc hoaù chaát söû duïng trong quy trình coâng ngheä nhö hoà tinh boät, H2SO4, CH3COOH, NaOH, NaOCl, H2O2, Na2SO3… Caùc loaïi thuoác nhuoäm, caùc chaát trôï, chaát ngaám, chaát caàm maøu, chaát taåy giaët. Löôïng hoaù chaát ñoái vôùi töøng loaïi vaûi, töøng loaïi maøu thöôøng khaùc nhau vaø chuû yeáu ñi vaøo nöôùc thaûi cuûa töøng coâng ñoaïn töông öùng. + Ñaëc tröng quan troïng nhaát cuûa nöôùc thaûi öø caùc cô sôû deät nhuoäm laø söï dao ñoäng raát lôùn veà caû löu löôïng vaø taûi löôïng caùc chaát oâ nhieãm, noù thay ñoåi theo muøa, theo maët haøng saûn xuaát vaø theo chaát löôïng saûn phaåm. Nhìn chung nöôùc thaûi töø caùc cô sôû deät nhuoäm coù ñoä kieàm khaù cao, coù ñoä maøu vaø haøm löôïng caùc chaát höõu cô, toång chaát raén cao. Baûng 2.10 : caùc chaát gaây oâ nhieãm vaø ñaëc tính nguoàn nöôùc thaûi deät nhuoäm Coâng ñoaïn Chaát oâ nhieãm trong nöôùc thaûi Ñaëc tính nöôùc thaûi Hoà sôïi Tinh boät, glucose, carboxy metyl xelulo, polyvinyl alcol, nhöïa, chaát beùo vaø saùp BOD cao(34 ñeán 50% toång saûn löôïng BOD) Naáu taåy NaOH, chaát saùp vaø daàu môõ, tro, soda, silicat natri vaø xô sôïi vuïn. Ñoä kieàm cao, maøu toái, BOD cao(30% toång BOD) Taåy traéng Hypoclorit, hôïp chaát chöùa clo, NaOH, AOX, axit… Ñoä kieàm cao, chieám 5% BOD Laøm boùng NaOH, taïp chaát Ñoä kieàm cao, BOD thaáp (döôùi 1% toång BOD) Nhuoäm Caùc loaïi thuoác nhuoäm, axit axetic vaø caùc muoái kim loaïi Ñoä maøu raát cao, BOD khaù cao(6% toång BOD), TS cao In Chaát maøu, tinh boät, daàu, ñaát seùt, muoái kim loaïi, axit… Ñoä maøu cao, BOD cao vaø daàu môõ Hoaøn thieän Veát tinh boät, môõ ñoäng vaät, muoái Kieàm nheï, BOD thaáp, löôïng nhoû 2.3. Aûnh höôûng cuûa nöôùc thaûi deät nhuoäm tôùi nguoàn tieáp nhaän - Ñoä kieàm cao laøm taêng ñoä pH cuûa nöôùc. Neáu pH >9 seõ gaây ñoäc haïi vôùi caùc loaøi thuyû sinh, gaây aên moøn caùc coâng trình thoaùt nöôùc vaø heä thoáng xöû lyù nöôùc thaûi. - Muoái trung tính laøm taêng haøm löôïng toång chaát raén TS. Löôïng thaûi lôùn gaây taùc haïi ñoái vôùi caùc loaøi thuyû sinh do laøm taêng aùp suaát thaåm thaáu, aûnh höôûng tôùi quaù trình trao ñoåi chaát cuûa teá baøo. - Hoà tinh boät bieán tính laøm taêng BOD, COD cuûa nguoàn nöôùc, gaây taùc haïi ñoái vôùi ñôøi soáng thuyû sinh do laøm giaûm oxy trong nguoàn nöôùc. - Ñoä maøu cao do löôïng thuoác nhuoäm dö ñi vaøo nöôùc thaûi gaây maøu cho doøng tieáp nhaän, aûnh höôûng tôùi quaù trình quang hôïp cuûa caùc loaøi thuyû sinh, aûnh höôûng xaáu tôùi caûnh quan. Caùc chaát ñoäc nhö sunfit, kim loaïi naëng, hôïp chaát halogen höõu cô(AOX) coù khaû naêng tích tuï trong cô theå sinh vaät vôùi haøm löôïng taêng daàn theo chuoãi thöùc aên trong heä sinh thaùi nguoàn nöôùc, gaây moät soá beänh maõn tính hay ung thö ñoái vôùi ngöôøi vaø ñoäng vaät. - Haøm löôïng oâ nhieãm chaát höõu cô cao seõ laøm giaûm oxy hoaø tan trong nöôùc, aûnh höôûng tôùi söï soáng caùc loaøi thuûy sinh. 3. Ngaønh xeo giaáy 3.1. Hieän traïng saûn xuaát - Goàm coù 4 doanh nghieäp laø coâng ty TNHH Phuù Long, coâng ty TNHH Taát Thaéng, DNTN An Thaùi, coâng ty TNHH CN-TM Goø Sao. + Coâng ty TNHH Phuù Long ñaõ ñöôïc sôû keá hoaïch ñaàu tö caáp pheùp hoaït ñoäng trong ngaønh saûn xuaát giaáy cuoän töø pheá lieäu nhaäp khaåu. Hieän taïi coâng ty ñaõ ñaàu tö xaây döïng heä thoáng xöû lyù nöôùc thaûi phuïc vuï saûn xuaát vôùi coâng suaát 200m3/ngaøy ñeâm, vaø ñaõ ñöôïc Sôû Taøi Nguyeân vaø Moâi Tröôøng nghieäm thu heä thoáng taïi coâng vaên soá : 2995/TNMT- QLMT ngaøy 30/12/2003. Nöôùc thaûi sau khi xöû lyù thaûi ra tuyeán keânh tieâu aáp 12. + Coâng ty TNHH Taát Thaéng ñaõ ñöôïc Sôû Keá Hoaïch Ñaàu Tö caáp pheùp hoaït ñoäng treân lónh vöïc : saûn xuaát giaáy töø boät vaø pheá lieäu giaáy. Hieän traïng coâng ty saûn xuaát giaáy cuoän 2 traéng vaø giaáy 2 maët. UBND huyeän Cuû Chi ñaõ ra quyeát ñònh xöû phaït haønh chính veà haønh vi thaûi nöôùc chöa qua xöû lyù ra tuyeán keânh tieâu aáp 12 vôùi löu löôïng 100m3/ngaøy ñeâm vaø ñeà nghò coâng ty phaûi xaây döïng heä thoáng xöû lyù nöôùc thaûi phuïc vuï saûn xuaát. Hieän taïi coâng ty ñaõ hoaøn chænh heä thoáng vaø ñaõ ñöôïc Sôû Taøi Nguyeân vaø Moâi Tröôøng nghieäm thu taïi vaên baûn 7899/TNMT – QLMT ngaøy 1/11/2005. + Doanh nghieäp tö nhaân An Thaùi ñöôïc Sôû Keá Hoaïch Ñaàu Tö caáp pheùp laäp chi nhaùnh saûn xuaát taïi xaõ Taân Thaïnh Ñoâng vôùi ngaønh ngheà: saûn xuaát giaáy carton, hieän taïi doanh nghieäp An Thaùi ñang hoaït ñoäng saûn xuaát giaáy cuoän töø pheá lieäu. Doanh nghieäp ñaõ bò UNND huyeän Cuû Chi ra quyeát ñònh xöû lyù vi phaïm haønh chính 2 laàn vaø buoäc doanh nghieäp phaûi xaây döïng heä thoáng xöû lyù phuïc vuï saûn xuaát. Doanh nghieäp ñaõ chuyeån heä thoáng xöû lyù töø ñòa ñieåm cuû veà ñòa ñieåm hieän taïi hieän ñang vaän haønh thöû vaø chôø nghieäm thu( do coâng ty Vieät Nam Xanh thöïc hieän). + Chi nhaùnh coâng ty TNHH CN – TM Goø Sao ñöôïc Sôû Keá Hoaïch Ñaàu tö caáp pheùp kinh doanh ngaønh ngheà saûn xuaát bao bì giaáy. Hieän taïi doanh nghieäp hoaït ñoäng giaáy cuoàn töø pheá lieäu (xeo giaáy) vôùi coâng suaát 15taán/ngaøy. Nöôùc thaûi saûn xuaát ñöôïc xöû lyù vaø ñöôïc Sôû Taøi Nguyeân vaø Moâi Tröôøng nghieäm thu taïi vaên baûn soá 8421/TNMT – QLMT ngaøy 16/11/2005. 3.2. Ñaëc tính nöôùc thaûi ngaønh giaáy - Doøng thaûi röûa nguyeân lieäu bao goàm caùc chaát höõu cô hoøa tan, ñaát ñaù, thuoác baûo veä thöïc vaät, voû caây.. - Doøng thaûi cuûa quaù trình naáu vaø röûa sau naáu chöùa phaàn lôùn caùc chaát höõu cô hoaø tan, caùc hoaù chaát naáu vaø moät phaàn xô sôïi. Doøng thaûi coù maøu toái neân thöôøng goïi laø dòch ñen. - Doøng thaûi töø coâng ñoaïn taåy cuûa caùc nhaø maùy saûn xuaát boät giaáy baèng phöông phaùp hoaù hoïc vaø baùn hoaù hoïc chöùa caùc hôïp chaát höõu cô, lignin hoaø tan vaø hôïp chaát taïo thaønh cuûa nhöõng chaát ñoù vôùi chaát taåy ôû daïng ñoäc haïi, coù khaû naêng tích tuï sinh hoïc trong cô theå soáng nhö caùc hôïp chaát clo höõu cô, laøm taêng AOX trong nöôùc thaûi. Doøng thaûi coù ñoä maøu, giaù trò BOD5 vaø COD cao. - Doøng thaûi töø coâng ngheä xeo giaáy chöùa chuû yeáu boät giaáy vaø caùc chaát phuï gia. Nöôùc naøy ñöôïc taùch ra töø caùc boä phaän cuûa maùy xeo giaáy nhö khöû nöôùc eùp nöôùc. Phaàn lôùn doøng thaûi ñöôïc tuaàn hoaøn söû duïng tröïc tieáp cho coâng ñoaïn taïo hình giaáy hay cho coâng ñoaïn chuaån bò nguyeân lieäu vaøo maùy xeo hoaëc coù theå giaùn tieáp sau khi nöôùc thaûi ñöôïc qua beå laéng ñeå thu hoài giaáy vaø cô sôïi. - Doøng thaûi töø quaù trình nghieàn boät vaø xeo giaáy chuû yeáu chöùa sôïi mòn, boät giaáy ôû daïng lô löûng vaø caùc chaát phuï gia nhö nhöïa thoâng, phaåm maøu, cao lanh. - Doøng thaûi töø khaâu röûa thieát bò, doøng chaûy traøn coù haøm löôïng chaát lô löûng vaø caùc hoaù chaát rôi vaûi. Doøng thaûi naøy khoâng lieân tuïc. - Trong caùc doøng thaûi thì nöôùc thaûi töø coâng ngheä saûn xuaát boät giaáy gaây ra nhieàu vaán ñeà moâi tröôøng ñaùng quan taâm vaø xem xeùt ñeå giaûi quyeát nhaèm haïn cheá oâ nhieãm. 4. Ngaønh cô khí nhöïa gia duïng - xi maï 4.1. Hieän traïng saûn xuaát - Goàm 3 doanh nghieäp laø : + Coâng ty TNHH Hoaøng Höng hoaït ñoäng trong lónh xi maï caáu kieän thieát bò ngaønh ñieän. Nöôùc thaûi coù ñaëc tröng oâ nhieãm cao veà kim loaïi. Coâng ty ñaõ ñaàu tö xaây döïng heä thoáng xöû lyù nöôùc thaûi vôùi coâng suaát 20m3/ngaøy ñeâm vaø ñaõ ñöôïc nghieäm thu. + Doanh nghieäp tö nhaân Minh Khoa ñaêng hyù kinh doanh ngaønh saûn xuaát noài côm ñieän( coù ñaëc tröng oâ nhieãm veà nöôùc vaø khí thaûi). Doanh nghieäp ñaõ ñaàu tö xaây döïng heä thoáng xöû lyù nöôùc thaûi cuûa coâng ñoaïn xi maï vôùi coâng suaát 20m3/ngaøy ñeâm vaø ñaõ ñöôïc nghieäm thu taïi vaên baûn soá :1169/TNMT – QLMT ngaøy 24/2/2005. + Doanh nghieäp tö nhaân Baûo Lôïi hoaït ñoäng saûn xuaát gia coâng keùo bao nhöïa daây dieän, daây ñieän töø, trong quaù trình saûn xuaát khoâng phaùt sinh nöôùc thaûi. 4.2. Ñaëc tính nöôùc thaûi ngaønh xi maï - Quaù trình gia coâng kim loaïi laø quaù trình gia coâng ôû daïng taám oáng, thoi thaønh caùc saûn phaåm thöông maïi duøng trong coâng nghieäp, sinh hoaït, vaø caùc ngaønh kinh teá khaùc. - Tröø caùc quaù trình cô khí taïo hình saûn phaåm khoâng söû duïng nöôùc, caùc quaù trình xöû lyù beà maët kim loaïi khaùc ñeàu coù söû duïng nöôùc ñeå laøm saïch beà maët vaø söû duïng hoaù chaát ôû daïng dung dòch ñeå taåy röûa, maï boùng , sôn phuû… töø nhöõng quaù trình naøy, nöôùc thaûi ñöôïc sinh ra chöùa nhieàu chaát gaây oâ nhieãm nguoàn nöôùc nhö ræ saét, kim loaïi naëng, daàu môõ, xuùt, axít, caùc chaát taåy röûa…ñaëc tính nöôùc thaûi cuûa moãi loaïi hình gia coâng kim loaïi thöôøng khaùc nhau, noù phuï thuoäc vaøo coâng ngheä gia coâng, vaøo hoaù chaát söû duïng vaø coâng ngheä laøm saïch beà maët. Chaúng haïn trong coâng nghieäp maï kim loaïi, saûn phaåm thöôøng ñöôïc maï ñoàng, keõm, croâm, niken… coù nghóa laø dung dòch maï chöùa thaønh phaàn chuû yeáu laø caùc hôïp chaát cuûa caùc kim loaïi ñoù. Saûn phaåm tröôùc khi ñöa vaøo maï caàn ñöôïc laøm saïch beà maët ñeå taïo ñieàu kieän cho dung dòch maï baùm vaø phuû ñeàu. Caïo ræ, caïo lôùp sôn, maï cuõng coù theå baèng phöông phaùp khoâ hay öôùt. Neáu duøng nöôùc ñeå röûa thì nöôùc thaûi töø coâng ñoaïn naøy coù chöùa ræ saét, caùc taïp chaát, daàu môõ. Neáu laøm saïch baèng phöông phaùp hoaù hoïc thì thöôøng duøng xuùt (NaOH) vaø axit (H2SO4, HCl), do vaäy nöôùc coù theå mang tính kieàm hay axit. Trong beå ngaâm vôùi xuùt ñeå taåy daàu môõ baùm treân beà maët kim loaïi thöôøng xaûy ra phaûn öùng xaø phoøng hoùa, taïo boït cho nöôùc thaûi vaø tieáp theo laø ngaâm trong axit ñeå taåy ræ saét. - Sau ñoù saûn phaåm ñöôïc nhuùng vaøo beå maï chöùa dung dòch maï vaø chaát trôï dung nhö NH4Cl, NaCN… Thoâng thöôøng quaù trình taåy, röûa beà maët kim loaïi vaø maï phuû beà maët thöïc hieän theo phöông thöùc giaùn ñoaïn. Caùc dòch taåy röûa, dung dòch maï thaûi boû ñònh kyø khi chuùng khoâng coøn ñaûm baûo yeâu caàu kyõ thuaät. Ñaây laø nguoàn oâ nhieãm lôùn vôùi haøm löôïng cao caùc kim loaïi naëng vaø hoaù chaát. Caùc doøng thaûi khaùc laø doøng nöôùc röûa saûn phaåm sau maï, röûa saøn, thieát bò ñeàu coù chöùa xyanua, kim loaïi naëng, axit… - Nöôùc thaûi töø coâng ñoaïn maï, sôn… taïo beà maët baûo veä kim loaïi coù haøm löôïng kim loaïi cao vaø caùc thaønh phaàn cuûa chaát trôï dung nhö CN-, SO42-, F2-… Ngoaøi ra coøn coù daàu môõ. 5. Ngaønh cheá bieán goã 5.1. Hieän traïng saûn xuaát - Goàm 3 doanh nghieäp : + Doanh nghieäp tö nhaân Chaâu Thuyû Anh hoaït ñoäng kinh saûn xuaát ngaønh cheá bieán goã xuaát khaåu, coù ñaëc tröng oâ nhieãm veà nöôùc thaûi vaø khí thaûi ( buïi vaø muøi dung moâi höõu cô) do coù coâng ñoaïn phun sôn PU. Doanh nghieäp xöû lyù hôi dung moâi baèng maøng nöôùc neân nöôùc thaûi coù laãn daàu, nöôùc thaûi saûn xuaát ñöôïc doanh nghieäp gaïn loïc daàu vaø xöû lyù sô boä tröôùc khi thaûi ra tuyeán keânh aáp 12 neân nöôùc thaûi vaãn khoâng ñaït tieâu chuaån loaïi B. Hieän doanh nghieäp ñaõ hôïp ñoàng vôùi coâng ty Thoï Nam Sang ñeå thu gom chaát thaûi nguy haïi vaø nöôùc thaûi cuûa coâng ñoaïn sôn goã. + Coâng ty TNHH Wood Worth Wooden , hoaït ñoäng cheá bieán goã gia duïng xuaát khaåu vôùi soá löôïng coâng nhaân 2200 ngöôøi, coù ñaëc tröng oâ nhieãm veà buïi vaø dung moâi höõu cô. Trong quaù trình saûn xuaát coâng ty ñaõ thieát laäp heä thoáng cyclon xöû lyù buïi vaø hôi dung moâi. Tuy nhieân cyclon huùt buïi thöôøng xuyeân quaù taûi neân buïi goã bay ra khu vöïc xung quanh treân dieän roäng aûnh höôûng ñeán caùc doanh nghieäp keá caän. Nöôùc thaûi töø sinh hoaït cuûa coâng nhaân ñeàu thaûi tröïc tieáp ra tuyeán keânh doïc beân hoâng coâng ty. Coâng ty ñaõ bò xöû phaït haønh chính vaø buoäc caûi taïo laïi caùc haàm xöû lyù theo daïng töï hoaïi 3 ngaên, caûi taïo naâng caáp heä thoáng xöû lyù buïi, giaûi trình vôùi cô quan chöùc naêng veà baùo caùo ñaàu tö moâi tröôøng vì dieän tích coâng ty quaù lôùn (13ha) neân vieäc giaùm saùt moâi tröôøng laø vieäc thöôøng xuyeân phaûi quan taâm. + Cô sôû moäc Baûo Nhi:saûn xuaát caùc saûn phaåm moäc gia duïng thoâ, gia coâng cho doanh nghieäp tö nhaân Chaâu Thuûy Anh. Hoaït ñoäng cuûa doanh nghieäp khoâng coù nöôùc thaûi khoâng aûnh höôûng ñeán coäng ñoàng daân cö. 5.2. Ñaëc tröng nöôùc thaûi ngaønh cheá bieán goã - Trong thaønh phaàn nöôùc thaûi chuû yeáu cuûa caùc doanh nghieäp cheá bieán goã chuû yeáu goàm : + Buïi trong caùc coâng ñoaïn gia coâng saûn phaåm + Coù laãn daàu (do söû duïng dung moâi höõu cô) + Sôn phun ñeå baûo veä saûn phaåm + Vaø caùc thaønh phaàn höõu cô vaø voâ cô trong nöôùc thaûi sinh hoaït cuûa coâng nhaân. - Nhöng do doanh nghieäp ñaõ chuû ñoäng hôïp ñoàng vôùi caùc doanh nghieäp khaùc ñeå thu gom nöôùc thaûi trong coâng ñoaïn phun sôn vaø chuû ñoäng xöû lyù phaàn vaùn daàu trong nöôùc thaûi neân nöôùc thaûi ra chuû yeáu laø nöôùc thaûi sinh hoaït coù laãn buïi goã trong saûn xuaát. 6. Ngaønh cheá bieán thöïc phaåm 6.1. Hieän traïng saûn xuaát - Goàm coù 1 doanh nghieäp laø coâng ty coå phaàn Vieät Xuaân hoaït ñoäng saûn xuaát söõa töôi tieät truøng, nöôùc thaûi trong quaù trình taåy röûa boàn, duïng cuï cheá bieán söûa vaø doïn deïp xöôûng. Coâng ty taäp trung vaøo heä thoáng xöû lyù vôùi coâng suaát 1200m3/quyù vaø ñaõ ñöôïc nghieäm thu taïi vaên baûn soá: 2801/QLMT – TNMT ngaøy 4/5/2005. Nöôùc thaûi sau khi xöû lyù thaûi ra tuyeán keânh tieâu aáp 12. 6.2. Ñaëc tröng nöôùc thaûi ngaønh cheá bieán söõa - Nhaø maùy tieät truøng vaø ñoùng hoäp söõa : nöôùc röûa coù chöùa söõa do hao huït. - Nhaø maùy bô, söõa, cazein: dòch khöû protein coù nhieàu latose. - Nöôùc thaûi töø nhaø maùy saûn xuaát phona: loaïi nöôùc naøy chöùa lactose, protein. - Coâng nghieäp saûn xuaát vaø cheá bieán söõa ñang phaùt trieån maïnh, vôùi toác ñoä raát nhanh ôû Vieät Nam. Do ñoù vieäc xöû lyù nöôùc thaûi ôû caùc nhaø maùy söõa vaø cheá bieán söõa phaûi ñöôïc quan taâm ngay töø giai ñoaïn thieát keá. - Tuyø theo coâng ngheä saûn xuaát ra töøng loaïi saûn phaåm söõa hay tuyø theo coâng suaát nhaø maùy, xí nghieäp maø tính chaát hoaù lyù cuûa nöôùc thaûi cuõng raát khaùc nhau. Moät soá tính chaát quan troïng cuûa loaïi nöôùc thaûi naøy nhö sau: + Tæ leä COD/ BOD5 laø 1,4 (trong söõa), 1,9(trong huyeát thanh söõa) + Löôïng nitô toång ñöôïc tính laø 1-20 g/100 lít söõa. + BOD5 : 700-1600 mg O2/l. + pH khoaûng 7,5-8,8. Thaønh phaàn moät soá chaát thaûi ñaëc tröng trong ngaønh cheá bieán söõa ñöôïc toång hôïp trong baûng sau : Baûng 2.11 : Thaønh phaàn nöôùc thaûi ngaønh cheá bieán söõa Ngaønh coâng nghieäp Taùc nhaân oâ nhieãm Noàng ñoä(mg/l) Cheá bieán söõa Toång chaát raén 4516 Chaát raén lô löûng(SS) 560 Nitô höõu cô 73.2 Natri 807 Kali 116 Phospho 59 BOD5 1890 - Ngöôøi ta loaïi chaát beùo baèng phöông phaùp tuyeån noåi, sau ñoù nöôùc thaûi ñöôïc ñöa qua beå ñoàng hoùa vaø tieán haønh quaù trình ñieàu chænh pH tröôùc khi tieán haønh phöông phaùp xöû lyù sinh hoïc. 7. Chaên nuoâi heo theo qui trình coâng nghieäp 7.1. Hieän traïng saûn xuaát - Goàm 1 doanh nghieäp laø traïi heo Taân Trung, hoaït ñoäng ngaønh chaên nuoâi heo coâng nghieäp chuyeân heo gioáng vaø heo thòt qui moâ hieän taïi 4800 con. Nöôùc thaûi töø quaù trình chaên nuoâi heo ñöôïc thaûi vaøo haàm laéng gaïn phaân sau ñoù thaûi ra ao troàng rau muoáng vôùi löu löôïng 450m3/quí. Tuy nhieân vaøo muøa möa nöôùc töø tuyeán keânh tieâu aáp 12 vaãn hoaø vaøo caùc möông naøy vaø thoaùt ra ngoaøi goùp phaàn gaây oâ nhieãm trong khu vöïc. Hieän taïi chuû ñaàu tö ñaõ xaây döïng heä thoáng xöû lyù vaø ñöôïc sôû taøi nguyeân moâi tröôøng nghieäm thu ngaøy 4/4/2005 taïi vaên baûn soá :2665/TNMT – QLMT. 7.2. Ñaëc trưng nöôùc thaûi ngaønh chaên nuoâi. - Nöôùc thaûi töø hoaït ñoäng chaên nuoâi coù nguoàn goác töø vieäc taém röûa heo, veä sinh chuoàng traïi, maùng aên uoáng … vaø nöôùc thaûi do vaät nuoâi baøi tieát. Löôïng nöôùc thaûi naøy coøn chöùa moät phaàn phaân cuûa vaät nuoâi vaø coù haøm löôïng chaát raén lô löûng khaù cao cuõng nhö bò oâ nhieãm höõu cô raát lôùn. Ñaây laø moät nguoàn oâ nhieãm raát naëng, chöùa caùc chaát höõu cô, voâ cô coù trong phaân, nöôùc tieåu vaø thöùc aên. Caùc thaønh phaàn höõu cô trong nöôùc thaûi chaên nuoâi ñeàu deã phaân huûy, chieám 70 – 80% goàm xenlulo, protit, axit amin, chaát beùo, hydrat cacbon vaø caùc daãn xuaát cuûa chuùng coù trong phaân, trong thöùc aên thöøa. Caùc thaønh phaàn voâ cô chieám 20 – 30% goàm caùt, ñaát, muoái, ureâ, amoni, muoái Clorua… (Nghieân cöùu cuûa trung taâm Coâng Ngheä Moâi tröôøng– ENTEC) - Nöôùc thaûi chaên nuoâi khoâng chöùa caùc chaát ñoäc haïi nhö nöôùc thaûi coâng nghieäp (acid, kieàm, kim loaïi naëng, chaát oâxy hoùa…) nhöng chöùa raát nhieàu loaïi aáu truøng, vi truøng, tröùng giun saùn coù trong phaân. Coù theå noùi ñaëc tröng oâ nhieãm cuûa nöôùc thaûi chaên nuoâi laø haøm löôïng chaát raén lô löûng, chaát höõu cô hoøa tan vaø vi sinh vaät gaây beänh. Baûng 2.12 : Tính chaát nöôùc thaûi chaên nuoâi heo. Ñaëc tính Giaù trò Ñôn vò Ñoä maøu 350 – 870 Pt - Co Ñoä ñuïc 420 – 550 mg/l BOD5 3500– 8900 mg/l COD 5000 – 12000 mg/l SS 680 –1200 mg/l Pt 36 –72 mg/l Nt 220 - 460 mg/l Daàu môõ 5 - 58 mg/l pH 6,1 – 7,9 mg/l (Nguoàn: Tröông Thanh Caûnh & coäng taùc vieân, 1997,1998) 8. Ngaønh vaät lieäu xaây döïng - Goàm 1 doanh nghieäp laø doanh nghieäp tö nhaân Thanh Bình, hoaït ñoäng saûn xuaát gaïch boâng loùt væa heø, trong quaù trình saûn xuaát khoâng phaùt sinh nöôùc thaûi, coù buïi nhöng chöa taùc ñoäng ñeán coäng ñoàng. III. ÑAÙNH GIAÙ CHUNG - Trong toång soá 15 ñôn vò ñöôïc caáp pheùp kinh doanh hoaït ñoäng saûn xuaát taïi cuïm coâng nghieäp Taân Qui coù 11 ñôn vò coù ñaëc tröng veà nöôùc thaûi trong ñoù ñaõ coù 10 ñôn vò ñaõ coù heä thoáng xöû lyù phuïc vuï saûn xuaát vaø moät ñôn vò ñang vaän haønh thöû chôø nghieäm thu. - Tuy ñaõ coù heä thoáng xöû lyù nöôùc thaûi phuïc vuï cho vieäc giaûm thieåu oâ nhieãm nhöng hieän nay taïi keânh tieâu aáp12 thuoäc xaõ Taân Thaïnh Ñoâng vaø moät phaàn xaõ Hoaø Phuù hieän traïng oâ nhieãm nguoàn nöôùc do nöôùc thaûi coâng nghieäp vaø sinh hoaït cuûa khu daân cö xung quanh cuïm coâng nghieäp ñang ôû tình traïng baùo ñoäng taïi cuoái nguoàn thaûi thuoäc xaõ Hoaø Phuù, nöôùc phaùt sinh muøi hoâi vaø coù maøu ñen aûnh höôûng ñeán saûn xuaát noâng nghieäp cuûa ngöôøi daân. Hình 2.9 : Möông daãn nöôùc thaûi cuûa cuïm coâng nghieäp - Nguyeân nhaân do yù thöùc cuûa doanh nghieäp quaù keùm khoâng tuaân thuû chaët cheõ caùc quy ñònh cuûa phaùp luaät veà moâi tröôøng, coù heä thoáng xöû lyù phuïc vuï saûn xuaát nhöng ñoâi luùc do heä thoáng xöû lyù quaù taûi hoaëc vaän haønh khoâng thöôøng xuyeân neân nöôùc thaûi khoâng ñaït tieâu chuaån khi ra cuoái nguoàn vaø phaàn chính laø nöôùc thaûi bò tuø ñoäng neân phaùt sinh oâ nhieãm ( do daân ñaép bôø ngaên chaën khoâng cho nöôùc thoaùt ra heä thoáng thoaùt nöôùc chung cuûa khu vöïc) do ñoù caàn nhanh choùng caûi taïo naïo veùt khôi thoâng doøng chaûy ñeå nöôùc khoâng toàn ñoïng phaùt sinh oâ nhieãm. - Hieän nay theo ñònh höôùng quy hoaïch phaùt trieån cuûa huyeän Cuû Chi seõ phaùt trieån moät khu coâng nghieäp Taân Qui vôùi qui moâ lôùn hôn ñeå thu huùt ñaàu tö beân caïnh cuïm coâng nghieäp cuõ do ñoù caàn phaûi coù nhöõng quy hoaïch cuï theå caùc ngaønh ngheà ñöôïc pheùp ñaàu tö vaøo khu coâng nghieäp nhaèm haïn cheá toái ña caùc taùc haïi do oâ nhieãm gaây ra nhö cuïm coâng nghieäp Taân Qui Chöông 3: KHAÙI QUAÙT VEÀ ÑAÁT NGAÄP NÖÔÙC VAØ CAÙC CHÖÙC NAÊNG XÖÛ LYÙ NÖÔÙC THAÛI I. CAÙC ÑÒNH NGHÓA VEÀ ÑAÁT NGAÄP NÖÔÙC - Thuaät ngöõ ñaát ngaäp nöôùc ñöôïc hieåu theo nhieàu caùch khaùc nhau, tuyø theo quan ñieåm, ngöôøi ta coù theå chaáp nhaän caùc ñònh nghóa khaùc nhau. Caùc ñònh nghóa veà ñaát ngaäp nöôùc coù theå chia laøm 2 nhoùm chính. Moät nhoùm theo ñònh nhóa roäng, nhoùm thöù hai theo ñònh nghóa heïp.[5] - Caùc ñònh nghóa veà ñaát ngaäp nöôùc theo nghóa roäng nhö ñònh nghóa cuûa coâng öôùc Ramsar, ñònh nghóa theo chöông trình ñieàu tra ñaát ngaäp nöôùc cuûa Myõ, Canada, New Zealand vaø OÂxtraâylia. - Theo coâng öôùc Ramsar (naêm 1971) ñaát ngaäp nöôùc ñöôïc ñònh nghóa nhö sau: "Ñaát ngaäp nöôùc ñöôïc coi laø caùc vuøng ñaàm laày, than buøn hoaëc vuøng nöôùc duø laø töï nhieân hay nhaân taïo, ngaäp nöôùc thöôøng xuyeân hoaëc töøng thôøi kyø, laø nöôùc tónh, nöôùc chaûy, nöôùc ngoït, nöôùc lôï hay nöôùc maën, bao goàm caû nhöõng vuøng bieån maø ñoä saâu möïc nöôùc khi thuûy trieàu ôû möùc thaáp nhaát khoâng vöôït quaù 6m." - Theo chöông trình quoác gia veà ñieàu tra ñaát ngaäp nöôùc cuûa Myõ : Veà vò trí phaân boá, ñaát ngaäp nöôùc laø nhöõng vuøng chuyeån tieáp giöõa nhöõng heä sinh thaùi treân caïn vaø nhöõng heä sinh thaùi thuyû vöïc. Nhöõng nôi naøy möïc nöôùc ngaàm thöôøng naèm saùt maët ñaát hoaëc thöôøng xuyeân ñöôïc bao phuû bôûi lôùp nöôùc noâng. Ñaát ngaäp nöôùc phaûi coù moät trong ba thuoäc tính sau: + Coù thôøi kyø naøo ñoù, ñaát thích hôïp cho phaàn lôùn caùc loaøi thöïc vaät thuûy sinh. + Neàn ñaát haàu nhö khoâng bò khoâ. + Neàn ñaát khoâng coù caáu truùc roõ reät hoaëc baõo hoøa nöôùc, bò ngaäp nöôùc ôû möùc caïn taïi moät soá thôøi ñieåm naøo ñoù trong muøa sinh tröôûng haøng naêm. - Theo caùc nhaø khoa hoïc Canada : “Ñaát ngaäp nöôùc laø ñaát baõo hoøa nöôùc trong thôøi gian daøi ñuû ñeå hoå trôï caùc quaù trình thuûy sinh. Ñoù laø nhöõng nôi khoù tieâu thoaùt nöôùc, coù thöïc vaät thuyû sinh vaø caùc hoaït ñoâng sinh hoïc thích hôïp vôùi moâi tröôøng aåm öôùt.” - Theo caùc nhaø khoa hoïc New Zealand : “Ñaát ngaäp nöôùc laø moät khaùi nieäm chung ñeå chæ nhöõng vuøng ñaát aåm öôùt töøng thôøi kyø hoaëc thöôøng xuyeân. Nhöõng vuøng ñaát ngaäp nöôùc ôû möùc caïn vaø nhöõng vuøng chuyeån tieáp giöõa ñaát vaø nöôùc. Nöôùc coù theå laø nöôùc ngoït, nöôùc lôï hoaëc nöôùc maën. Ñaát ngaäp nöôùc ôû traïng thaùi töï nhieân hoaëc ñaëc tröng bôûi caùc loaïi thöïc vaät vaø ñoäng vaät thích hôïp vôùi ñieàu kieän soáng aåm öôùt.” - Theo caùc nhaø khoa hoïc OÂxtraâylia : “Ñaát ngaäp nöôùc laø nhöõng vuøng ñaàm laày, baõi laày than buøn, töï nhieân hoaëc nhaân taïo, thöôøng xuyeân, theo muøa hoaëc theo chu kyø, nöôùc tónh hoaëc nöôùc chaûy, nöôùc ngoït, nöôùc lôï hoaëc nöôùc maën, bao goàm nhöõng baõi laày vaø nhöõng khu röøng ngaäp maën loä ra khi thuyû trieàu xuoáng thaáp.” - Ñònh nghóa do caùc kyõ sö quaân ñoäi Myõ ñeà xuaát vaø laø ñònh nghóa chính thöùc taïi myõ : “Ñaát ngaäp nöôùc laø nhöõng vuøng ñaát bò ngaäp hoaëc baõo hoaø bôûi nöôùc beà maët hoaëc nöôùc ngaàm moät caùch thöôøng xuyeân vaø thôøi gian ngaäp ñuû ñeå hoã trôï cho tính öu vieät cuûa thaûm thöïc vaät thích nghi ñieån hình trong ñieàu kieän ñaát baõo hoaø nöôùc. Ñaát ngaäp nöôùc nhìn chung goàm: ñaàm laày, ñaàm phaù, ñaàm laày caây buïi vaø nhöõng vuøng ñaát töông töï.” - Nhöõng ñònh nghóa treân theo nghóa heïp, nhìn chung ñeàu xem ñaát ngaäp nöôùc nhö ñôùi chuyeån tieáp sinh thaùi, nhöõng dieän tích chuyeån tieáp giöõa moâi tröôøng treân caïn vaø ngaäp nöôùc, nhöõng nôi maø söï ngaäp nöôùc cuûa ñaát gaây ra söï phaùt trieån cuûa moät heä thöïc vaät ñaëc tröng. Hieän nay ñònh nghóa theo coâng nöôùc Ramsar laø ñònh nghóa ñöôïc nhieàu ngöôøi söû duïng. II. CAÙC CHÖÙC NAÊNG CUÛA ÑAÁT NGAÄP NÖÔÙC 1. Chöùc naêng sinh thaùi cuûa ñaát ngaäp nöôùc. - Naïp nöôùc ngaàm : nöôùc ñöôïc thaám töø caùc vuøng ñaát ngaäp nöôùc xuoáng caùc taàng ngaäp nöôùc trong loøng ñaát, nöôùc ñöôïc giöõ ôû ñoù vaø ñieàu tieát daàn thaønh doøng chaûy beà maët ôû vuøng ñaát ngaäp nöôùc khaùc cho con ngöôøi söû duïng. - Haïn cheá aûnh höôûng cuûa luõ luït : baèng caùch giöõ vaø ñieàu hoaø löôïng nöôùc möa nhö boàn chöùa töï nhieân, giaûi phoùng nöôùc luõ töø töø, töø ñoù coù theå laøm giaûm hoaëc haïn cheá luõ ôû vuøng haï löu. - OÅn ñònh vi khí haäu : do chu trình trao ñoåi chaát vaø nöôùc trong caùc heä sinh thaùi, nhôø lôùp phuû thöïc vaät cuûa ñaát ngaäp nöôùc, söï caân baèng giöõa O2 vaø CO2 trong khí quyeån laøm cho vi khí haäu ñòa phöông ñöôïc oån ñònh, ñaëc bieät laø nhieät ñoä vaø löôïng möa oån ñònh. - Choáng soáng, baõo, oån ñònh bôø bieån vaø choáng xoùi moøn : nhôø lôùp phuû thöïc vaät, ñaëc bieät laø röøng ngaäp maën ven bieån, thaûm coû… coù taùc duïng laøm giaûm söùc gioù cuûa baõo vaø baøo moøn ñaát cuûa doøng chaûy beà maët. - Xöû lyù, giöõ laïi chaát caën, chaát ñoäc, chaát oâ nhieãm : vuøng ñaát ngaäp nöôùc ñöôïc coi nhö laø beå loïc töï nhieân, coù taùc duïng giöõ laïi caùc chaát laéng ñoïng vaø chaát ñoäc( chaát thaûi sinh hoaït vaø coâng nghieäp). - Giöõ laïi chaát dinh döôõng : laøm nguoàn phaân boùn cho caây vaø thöùc aên cuûa caùc sinh vaät soáng trong heä sinh thaùi ñoù. - Saûn xuaát sinh khoái : raát nhieàu vuøng ñaát ngaäp nöôùc laø nôi saûn xuaát vaø xuaát khaåu sinh khoái laøm nguoàn thöùc aên cho caùc sinh vaät thuûy sinh, caùc loaøi ñoäng vaät hoang daõ cuõng nhö vaät nuoâi. - Giao thoâng thuûy : haàu heát soâng, keânh, raïch, caùc vuøng hoà chöùa nöôùc lôùn, vuøng ngaäp luït thöôøng xuyeân hay theo muøa,… ñaëc bieät laø vuøng ñoàng baèng soâng Cöûu Long, vaän chuyeån thuûy ñoùng vai troø heát söùc quan troïng trong ñôøi soáng cuõng nhö phaùt trieån kinh teá cuûa caùc coäng ñoàng daân cö ñòa phöông. - Giaûi trí, du lich : caùc khu baûo toàn ñaát ngaäp nöôùc nhö Traøm Chim ( Tam Noâng, Ñoàng Thaùp), vaø Xuaân Thuyû (Nam Ñònh), nhieàu vuøng caûnh quan ñeïp nhö Bích Ñoäng vaø Vaân Long, cuõng nhö nhieàu ñaàm phaù ven bieån mieàn Trung… thu huùt nhieàu du khaùch ñeán tham quan giaûi trí. 2. Chöùc naêng kinh teá - Taøi nguyeân röøng : caùc loaøi ñoäng vaät thöôøng raát phong phuù ôû caùc vuøng ñaát ngaäp nöôùc, taïo neân nguoàn taøi nguyeân thieân nhieân phong phuù, coù theå khai thaùc ñeå phuïc vuï lôïi ích kinh teá. Taøi nguyeân röøng cung caáp moät loaït caùc saûn phaåm quan troïng nhö : goã, than, cuûi vaø caùc saûn phaåm khaùc nhö nhöïa, tinh daàu, tanin, döôïc lieäu. Nhieàu vuøng ñaát ngaäp nöôùc raát giaøu ñoäng vaät hoang daõ ñaëc bieät laø caùc loaøi chim nöôùc, cung caáp nhieàu loaïi saûn phaåm, trong ñoù coù nhieàu loaïi coù giaù trò thöông maïi cao( da caù saáu, ñoài moài). - Thuyû saûn : caùc vuøng ñaát ngaäp nöôùc laø moâi tröôøng soáng vaø laø nôi cung caáp thöùc aên cho caùc loaøi thuûy sinh coù giaù trò kinh teá cao nhö caù, toâm, cua, ñoäng vaät thaân meàm… - Taøi nguyeân coû vaø taûo bieån : nhieàu dieän tích ñaát ngaäp nöôùc ven bieån coù nhöõng loaïi taûo, coû bieån laø nguoàn thöùc aên cuûa nhieàu loaøi thuûy sinh vaät vaø coøn ñöôïc söû duïng laøm thöùc aên cho ngöôøi vaø gia suùc, laøm phaân boùn vaø döôïc lieäu… - Saûn phaåm noâng nghieäp : caùc ruoäng luùa nöôùc chuyeân canh hoaëc xen canh vôùi caùc caây hoa maøu khaùc ñaõ taïo neân nhieàu saûn phaåm quan troïng khaùc cuûa vuøng ñaát ngaäp nöôùc. - Cung caáp nöôùc ngoït : nhieàu vuøng ñaát ngaäp nöôùc laø nguoàn cung caáp nöôùc ngoït cho sinh hoaït, cho töôùi tieâu, cho chaên nuoâi gia suùc vaø saûn xuaát coâng nghieäp. - Tieàm naêng naêng löôïng : than buøn laø moät nguoàn nhieân lieäu quan troïng, caùc ñaäp, thaùc nöôùc cuõng laø nguoàn cung caáp naêng löôïng. Röøng traøm Vieät Nam coù khoaûng 305 trieäu taán than buøn cung caáp nguoàn naêng löôïng lôùn. Lôùp than buøn naøy ñöôïc duøng laøm phaân boùn vaø ngaên caûn quaù trình xì pheøn. 3. Giaù trò ña daïng sinh hoïc. - Giaù trò ña daïng sinh hoïc laø thuoäc tính ñaëc bieät vaø quan troïng cuûa ñaát ngaäp nöôùc. Nhieàu vuøng ñaát ngaäp nöôùc laø nôi cö truù raát thích hôïp cuûa caùc loaøi ñoäng vaät hoang daõ, ñaëc bieät laø loaøi chim nöôùc, trong ñoù coù nhieàu loaøi chim di truù. - Chæ rieâng heä sinh thaùi röøng ngaäp maën vuøng cöûa soâng ven bieån, moät kieåu heä sinh thaùi ñöôïc taïo thaønh bôûi moâi tröôøng trung gian giöõa bieån vaø ñaát lieàn, laø moät heä sinh thaùi coù naêng suaát cao, ñoùng vai troø quan troïng trong neàn kinh teá, baûo veä moâi tröôøng vaø ña daïng sinh hoïc. Ñoù laø nôi cung caáp caùc laâm saûn, noâng saûn vaø haûi saûn coù giaù trò kinh teá cao. Beân caïnh vai troø ñieàu hoaø khí haäu, haïn cheá xoùi lôû, oån ñònh vaø môû roäng baõi boài. - Giaù trò ña daïng sinh hoïc cuûa ñaát ngaäp nöôùc bao goàm caû giaù trò vaên hoùa, noù lieân quan tôùi cuoäc soáng taâm linh, caùc leã hoäi truyeàn thoáng phaûn aùnh öôùc voïng cuûa ngöôøi daân ñòa phöông soáng trong ñoù vaø caùc hoaït ñoäng du lòch sinh thaùi… giaù trò vaên hoaù bao goàm caû tri thöùc baûn ñòa cuûa ngöôøi daân trong nuoâi troàng, khai thaùc vaø söû duïng caùc taøi nguyeân thieân nhieân vaø caùch thích öùng cuûa con ngöôøi vôùi moâi tröôøng töï nhieân( luõ luït, hieän töôïng ngaäp nöôùc theo muøa hoaëc ñoät bieán cuûa thieân nhieân…). Nhieàu keát quaû nghieân cöùu ñaõ chöùng minh moái quan heä giöõa töï nhieân, xaõ hoäi, ngoân ngöõ vaø vaên hoaù laø khoâng theå taùch rôøi, noù theå hieän loøng tin cuûa con ngöôøi. Thoâng thöôøng nôi naøo coù giaù trò ña daïng sinh hoïc cao thì cuõng laø nôi cö truù cuûa ngöôøi daân baûn ñòa. Ngöôøi ta chöa thoáng keâ ñöôïc bao nhieâu xaõ hoäi truyeàn thoáng nhöng loaïi tröø caùc cö daân thaønh thò coøn khoaûng 85% daân soá theá giôùi soáng ôû caùc vuøng ñòa lyù khaùc nhau : vuøng ñòa cöïc, vuøng sa maïc, vuøng savan, caùc vuøng röøng nhieät ñôùi vaø vuøng ñaát ngaäp nöôùc… taát caû caùc yeáu toá töï nhieân naøy goùp phaàn khoâng nhoû taïo neân vaên hoaù truyeàn thoáng cuûa ngöôøi daân ñòa phöông. Baûo toàn caùc heä sinh thaùi töï nhieân trong ñoù coù caùc heä sinh thaùi ñaát ngaäp nöùôc cuõng laø baûo veä caùi noâi vaên hoaù truyeàn thoáng. III. CAÙC LOAÏI HÌNH ÑAÁT NGAÄP NÖÔÙC NHAÂN TAÏO VAØ CÔ CHEÁ CAÙC QUAÙ TRÌNH XÖÛ LYÙ TRONG ÑAÁT NGAÄP NÖÔÙC 1. Lòch söû söû duïng ñaát ngaäp nöôùc ñeå laøm saïch nöôùc. - Ñaát ngaäp nöôùc ñöôïc söû duïng ñeå caûi thieän chaát löôïng nöôùc ñaõ ñöôïc bieát ñeán vaøo nhöõng thaäp kyû 20 cuûa theá kyû tröôùc, nhöng haàu heát laø caùc ñaát ngaäp nöôùc töï nhieân (U.S. EPA, 1999). Nhöõng nghieân cöùu xaây döïng ñaát ngaäp nöôùc ( Ñaát ngaäp nöôùc nhaân taïo) ñeå xöû lyù nöôùc thaûi baét ñaàu vaøo nhöõng naêm 1950 ôû Ñöùc (Seidel, 1976), ôû Hoa kyø vaøo nhöõng naêm 1970 ñeán 1980 vaø phaùt trieån maïnh trong nhöõng naêm 1990, ngöôøi ta xaây döïng nhieàu heä thoáng xöû lyù nöôùc thaûi baèng ñaát ngaäp nöôùc vaø aùp duïng roäng raûi khoâng chæ ñeå xöû lyù nöôùc thaûi ñoâ thò maø coøn ñeå xöû lyù nöôùc thaûi cho caùc khu coâng nghieäp vuøng khai khoaùng vaø nöôùc thaûi noâng nghieäp. [10] Hình 3.1 : Maãu moâ hình ñaát ngaäp nöôùc 2. Caùc loaïi hình ñaát ngaäp nöôùc nhaân taïo Caùc heä thoáng baõi loïc khaùc nhau bôûi doøng chaûy, moâi tröôøng vaø caùc loaøi thöïc vaät troàng treân baõi loïc. Moät caùch toång quaùt ta coù theå phaân loaïi baõi loïc troàng caây thaønh hai loaïi: 2.1. Baõi loïc troàng caây ngaäp nöôùc(FWS) - Heä thoáng naøy moâ phoûng moät ñaàm laày hay ñaát ngaäp nöôùc töï nhieân. Döôùi ñaùy baõi loïc laø moät lôùp ñaát seùt töï nhieân hay nhaân taïo, hoaëc raûi moät lôùp vaûi nhöïa choáng thaám. Treân lôùp choáng thaám laø ñaát hoaëc vaät lieäu phuø hôïp cho söï phaùt trieån cuûa thöïc vaät coù thaân nhoâ leân khoûi maët nöôùc. Doøng nöôùc nöôùc thaûi chaûy ngang treân beà maët lôùp vaät lieäu loïc. Hình daïng baõi loïc naøy thöôøng laø keânh daøi heïp, vaän toác doøng chaûy chaäm, thaân caây troàng nhoâ leân trong baõi loïc laø nhöõng ñieàu kieän caàn thieát ñeå taïo neân cheá ñoä thuyû kieåu doøng chaûy ñaåy ( plug-flow). Hình 3.2 : Baõi loïc troàng caây doøng chaûy maët 2 .2 . Baõi loïc troàng caây doøng chaûy ngaàm hay baõi loïc ngaàm troàng caây - Heä thoáng naøy chæ môùi xuaát hieän gaàn ñaây vaø ñöôïc bieát ñeán vôùi caùc teân goïi khaùc nhau nhö loïc ngaàm troàng caây( Vegetated submerged bed – VBS), heä thoáng xöû lyù vôùi vuøng reã (Root zone system ), beå loïc vôùi vaät lieäu soûi troàng saäy ( Rock reed filter) hay beå loïc vi sinh vaø vaät lieäu ( Microbial rock filter). Caáu taïo cuûa baõi loïc ngaàm troàng caây veà cô baûn cuõng goàm caùc thaønh phaàn töông töï nhö baõi loïc troàng caây ngaäp nöôùc nhöng nöôùc thaûi chaûy ngaàm trong phaàn loïc cuûa baõi loïc. Lôùp loïc, nôi thöïc vaät phaùt trieån treân ñoù, thöôøng goàm coù ñaát, caùt, soûi, ñaù daêm vaø ñöôïc xeáp theo thöù töï töø treân xuoáng döôùi, giöõ ñoä xoáp cuûa lôùp loïc. Doøng chaûy coù theå coù daïng chaûy töø döôùi leân, töø treân xuoáng döôùi hoaëc chaûy theo phöông naèm ngang. Doøng chaûy phoå bieán nhaát ôû baõi loïc ngaàm laø doøng chaûy ngang. Haàu heát caùc heä thoáng ñöôïc thieát keá vôùi ñoä doác 1% hoaëc hôn. - Khi chaûy qua lôùp vaät lieäu loïc, nöôùc thaûi ñöôïc loïc saïch nhôø tieáp xuùc vôùi beà maët cuûa caùc haït vaät lieäu loïc vaø vuøng reã cuûa thöïc vaät troàng trong baõi loïc. Vuøng ngaäp nöôùc thöôøng thieáu oxy, nhöng thöïc vaät cuûa baõi loïc coù theå vaän chuyeån moät löôïng oxy ñaùng keå tôùi heä thoáng reã taïo neân tieåu vuøng hieáu khí caïnh reã vaø vuøng reã. cuõng coù moät vuøng hieáu khí trong lôùp loïc saùt beà maët tieáp giaùp giöõa ñaát vaø khoâng khí. - Baõi loïc ngaàm troàng caây doøng chaûy ngang coù khaû naêng xöû lyù chaát höõu cô vaø raén lô löûng toát, nhöng khaû naêng xöû lyù caùc chaát dinh döôõng laïi thaáp, do ñieàu kieän thieáu oxy, kò khí trong caùc baõi loïc khoâng cho pheùp nitrat hoaù amoni neân khaû naêng xöû lyù nitô bò haïn cheá. Xöû lyù phoátpho cuõng bò haïn cheá do caùc vaät lieäu loïc ñöôïc söû duïng ( soûi, ñaù daêm) coù khaû naêng haáp phuï keùm. Hình 3.3 : Baõi loïc troàng caây doøng chaûy ngaàm 3. Cô cheá caùc quaù trình xöû lyù - Ñeå thieát keá, xaây döïng, vaän haønh baõi loïc troàng caây chính xaùc, ñaït hieäu quaû cao, vieäc naém roõ cô cheá xöû lyù nöôùc thaûi cuûa baõi loïc laø heát söùc caàn thieát. Caùc cô cheá ñoù bao goàm laéng, keát tuûa, haáp phuï hoaù hoïc, trao ñoåi chaát cuûa vi sinh vaät vaø söï haáp thuï cuûa thöïc vaät. Caùc chaát oâ nhieãm coù theå ñöôïc loaïi boû nhôø nhieàu cô cheá ñoàng thôøi trong baõi loïc. [2] 3.1. Loaïi boû caùc chaát höõu cô coù khaû naêng phaân huûy sinh hoïc. - Trong caùc baõi loïc, phaân huyû sinh hoïc ñoùng vai troø lôùn nhaát trong vieäc loaïi boû caùc chaát höõu cô daïng hoaø tan hay daïng keo coù khaû naêng phaân huyû sinh hoïc (BOD) coù trong nöôùc thaûi. BOD coøn laïi cuøng caùc chaát raén laéng ñöôïc seõ bò loaïi boû nhôø quaù trình laéng. Caû baõi loïc ngaàm troàng caây vaø baõi loïc troàng caây ngaäp nöôùc veà cô baûn hoaït ñoäng nhö beå loïc sinh hoïc. Tuy nhieân, ñoái vôùi baõi loïc troàng caây ngaäp nöôùc, vai troø cuûa caùc vi sinh vaät lô löûng doïc theo chieàu saâu coät nöôùc cuûa baõi loïc ñoái vôùi vieäc loaïi boû BOD cuõng raát quan troïng. Cô cheá loaïi boû BOD trong caùc maøng vi sinh vaät bao boïc xung quanh lôùp vaät lieäu loïc töông töï nhö trong beå loïc sinh hoïc nhoû gioït. Phaân huûy sinh hoïc xaûy ra khi caùc chaát höõu cô hoaø tan ñöôïc mang vaøo lôùp maøng vi sinh baùm treân phaàn thaân ngaäp nöôùc cuûa thöïc vaät, heä thoáng reã vaø nhöõng vuøng vaät lieäu loïc xung quanh, nhôø quaù trình khueách taùn. Vai troø cuûa thöïc vaät trong baõi loïc laø: + Cung caáp moâi tröôøng thích hôïp cho vi sinh vaät thöïc hieän quaù trình phaân huûy sinh hoïc( hieáu khí) cö truù. + Vaän chuyeån oxy vaøo vuøng reã ñeå cung caáp cho quaù trình phaân huûy sinh hoïc hieáu khí trong lôùp vaät lieäu loïc vaø boä reã. Hình 3.4 : Ñöôøng ñi cuûa BOD/Cacbon trong ñaát ngaäp nöôùc 3.2. Loaïi boû chaát raén - Caùc chaát laéng ñöôïc loaïi boû deã daøng nhôø cô cheá laéng troïng löïc, vì heä thoáng baõi loïc troàng caây coù thôøi gian löu nöôùc daøi. Chaát raén khoâng laéng ñöôïc, chaát keo coù theå ñöôïc loaïi boû thoâng qua cô cheá loïc ( neáu coù söû duïng caùt loïc), laéng vaø phaân huûy sinh hoïc (do söï phaùt trieån cuûa vi sinh vaät), huùt baùm, haáp phuï leân caùc chaát raén khaùc ( thöïc vaät, ñaát, caùt, soûi…) nhôø löïc haáp daãn Van De Waals, chuyeån ñoäng Brown. Ñoái vôùi söï huùt baùm treân lôùp neàn, moät thaønh phaàn quan troïng cuûa baõi loïc ngaàm, Sapkota vaø Bavor(1994) cho raèng, chaát raén lô löûng ñöôïc loaïi boû tröôùc tieân nhôø quaù trình laéng vaø phaân huûy sinh hoïc, töông töï nhö caùc quaù trình xaûy ra trong beå sinh hoïc nhoû gioït. - Caùc cô cheá xöû lyù trong heä thoáng naøy phuï thuoäc raát nhieàu vaøo kích thöôùc vaø tính chaát cuûa caùc chaát raén coù trong nöôùc thaûi vaø caùc daïng vaät lieäu loïc ñöôïc söû duïng. Trong moïi tröôøng hôïp, thöïc vaät trong baõi loïc khoâng ñoùng vai troø ñaùng keå trong vieäc loaïi boû caùc chaát raén. Hình 3.5 : Ñöôøng ñi cuûa caùc haït raén trong ñaát ngaäp nöôùc 3.3. Loaïi boû Nitô - Nitô ñöôïc loaïi boû trong caùc baõi loïc chuû yeáu nhôø 3 cô cheá chuû yeáu sau: + Nitrat hoaù/khöû nitô + Söï bay hôi cuûa amoniaêc(NH3) + Söï haáp thuï cuûa thöïc vaät - Hieän nay caùc nhaø nghieân cöùu vaãn chöa thoáng nhaát veà taàm quan troïng cuûa caùc cô cheá khöû nitô nhö ñaëc bieät vôùi hai cô cheá nitrat hoaù/khöû nitrat vaø söï haáp thuï cuûa thöïc vaät. - Trong caùc baõi loïc, söï chuyeån hoaù cuûa nitô xaûy ra trong caùc taàng oxy hoaù vaø khöû cuûa beà maët tieáp xuùc giöõa reã vaø ñaát, phaàn ngaäp nöôùc cuûa thöïc vaät coù thaân nhoâ leân khoûi maët nöôùc. Nitô höõu cô bò oxy hoaù thaønh NH4+ trong caû hai lôùp ñaát oxy hoaù vaø khöû. Lôùp oxy hoaù vaø phaàn ngaäp cuûa thöïc vaät laø nhöõng nôi chuû yeáu xaûy ra quaù trình nitrat hoùa, taïi ñaây NH4+ chuyeån hoaù thaønh NO2- bôûi vi khuaån Nitrosomonas vaø cuoái cuøng thaønh NO3- bôûi vi khuaån Nitrobacter. ÔÛ moâi tröôøng nhieät ñoä cao hôn, moät soá NH4+ chuyeån sang daïng NH3 vaø bay hôi vaøo khoâng khí. Nitrat trong taàng khöû seõ bò huït ñi nhôø quaù trình khöû nitrat, loïc hay do thöïc vaät haáp thuï. Tuy nhieân, nitrat ñöôïc caáp vaøo töø vuøng oxy hoaù nhôø hieän töôïng khueách taùn. - Ñoái vôùi beà maët chung giöõa ñaát vaø reã, oxy töø khí quyeån khueách taùn vaøo vuøng laù, thaân, reã cuûa caùc caây troàng trong baõi loïc vaø taïo neân moät lôùp giaøu oxy töông töï nhö lôùp beà maët chung giöõa ñaát vaø nöôùc. Nhôø quaù trình nitrat hoaù dieãn ra ôû vuøng hieáu khí, taïi ñaây NH4+ bò oxy hoaù thaønh NO3-. Phaàn NO3- khoâng bò caây troàng haápthuï seõ bò khueách taùn vaøo vuøng thieáu khí, vaø bò khöû thaønh N2 vaø N2O do quaù trình khöû nitrat. Löôïng NH4+ trong vuøng reã ñöôïc boå sung nhôø nguoàn NH4+ töø vuøng thieáu khí khueách taùn vaøo. Hình 3.6 : Ñöôøng ñi cuûa Nitô trong ñaát ngaäp nöôùc 3.4. Loaïi boû Phoátpho - Cô cheá loaïi boû phoátpho trong baõi loïc troàng caây goàm coù söï haáp thuï cuûa thöïc vaät, caùc quaù trình ñoàng hoaù cuûa vi khuaån, söï haáp phuï leân ñaát, vaät lieäu loïc( chuû yeáu laø leân ñaát seùt) vaø caùc chaát höõu cô, keát tuûa vaø laéng caùc ion Ca2+, Mg2+, Fe3+, vaø Mn2+. Khi thôøi gian löu nöôùc daøi vaø ñaát söû duïng coù caáu truùc mòn thì caùc quaù trình loaïi boû phoátpho chuû yeáu laø söï haáp phuï vaø keát tuûa, do ñieàu kieän naøy taïo cô hoäi taát cho quaù trình haáp phuï phoátpho vaø caùc phaûn öùng trong ñaát xaûy ra (Reed vaø Brown, 1992; Reed vaø nnk, 1998). - Töông töï nhö quaù trình loaïi boû nitô, vai troø cuûa thöïc vaät trong vaán ñeà loaïi boû phoátpho vaãn coøn laø vaán ñeà tranh caõi. Duø sao, ñaây cuõng laø cô cheá duy nhaát ñöa haún phoátpho ra khoûi heä thoáng baõi loïc. Caùc quaù trình haáp phuï, keát tuûa vaø laéng chæ ñöa ñöôïc phoátpho vaøo ñaát hay vaät lieäu loïc. Khi löôïng phoátpho trong lôùp vaät lieäu vöôït quaù khaû naêng chöùa thì vaät lieäu phaàn vaät lieäu hay lôùp traàm tích ñoù phaûi ñöôïc naïo veùt vaø xaû boû. Hình 3.7 : Ñöôøng ñi cuûa phoátpho trong ñaát ngaäp nöôùc 3.5. Loaïi boû kim loaïi naëng - Khi caùc kim loaïi naëng hoaø tan trong nöôùc thaûi chaûy vaøo baõi loïc troàng caây, caùc cô cheá loaïi boû chuùng goàm coù: + Keát tuûa vaø laéng ôû daïng hydroâxit khoâng tan trong vuøng hieáu khí, ôû daïng sunfit kim loaïi trong vuøng kò khí cuûa lôùp vaät lieäu. + Haáp phuï leân caùc keát tuûa oxyhydroâxit saét, Mangan trong vuøng hieáu khí. + Keát hôïp, laãn vôùi thöïc vaät cheát vaø ñaát. + Haáp thuï vaøo reã, thaân vaø laù cuûa thöïc vaät trong baõi loïc troàng caây. - Caùc nghieân cöùu chöa chæ ra ñöôïc cô cheá naøo trong caùc cô cheá noùi treân coù vai troø lôùn nhaát, nhöng nhìn chung coù theå noùi raèng löôïng kim loaïi ñöôïc thöïc vaät haáp thuï chæ chieám moät phaàn nhaát ñònh (Gersberg et al, 1984; Reed et al…, 1988; Wildemann&Laudon, 1989; Dunbabin&Browmer, 1992). Caùc loaïi thöïc vaät khaùc nhau coù khaû naêng haáp thuï kim loaïi naëng raát khaùc nhau. Beân caïnh ñoù, thöïc vaät ñaàm laày cuõng aûnh höôûng giaùn tieáp ñeán söï loaïi boû vaø tích tröõ kim loaïi naëng khi chuùng aûnh höôûng tôùi cheá ñoä thuûy löïc, cô cheá hoaù hoïc lôùp traàm tích vaø hoaït ñoäng cuûa vi sinh vaät. Vaät lieäu loïc laø nôi tích tuï chuû yeáu kim loaïi naëng. Khi khaû naêng chöùa caùc kim loaïi naëng cuûa chuùng ñaït tôùi giôùi haïn thì caàn naïo veùt vaø xaû boû ñeå loaïi kim loaïi naëng ra khoûi baõi loïc. 3.6. Loaïi boû caùc hôïp chaát höõu cô - Caùc hôïp chaát höõu cô ñöôïc loaïi boû trong caùc baõi loïc troàng caây chuû yeáu nhôø cô cheá bay hôi, haáp phuï, phaân huûy bôûi caùc vi sinh vaät ( chuû yeáu laø vi khuaån vaø naám), vaø haáp thuï cuûa thöïc vaät. + Yeáu toá quan troïng aûnh höôûng ñeán hieäu suaát loaïi boû caùc hôïp chaát höõu cô nhôø quaù trình bay hôi laø haøm soá phuï thuoäc cuûa troïng löôïng phaân töû chaát oâ nhieãm vaø aùp suaát rieâng phaàn giöõa hai pha khí-nöôùc xaùc ñònh bôûi ñònh luaät Henry. - Quaù trình phaân huûy caùc chaát baån höõu cô chính nhôø caùc vi khuaån hieáu khí vaø kò khí ñaõ ñöôïc khaúng ñònh (Tabak vaø nnk, 1981; Bouwer&McCarthy, 1983), nhöng quaù trình haáp phuï caùc chaát baån leân maøng vi sinh vaät phaûi xaûy ra tröôùc quaù trình thích nghi vaø phaân huûy sinh hoïc. Caùc chaát baån höõu cô chính coøn coù theå ñöôïc loaïi boû nhôø quaù trình huùt baùm vaät lyù leân beà maët caùc chaát raén laéng ñöôïc vaø sau ñoù laø quaù trình laéng. Quaù trình naøy thöôøng xaûy ra ôû phaàn ñaàu cuûa baõi loïc. Caùc hôïp chaát höõu cô cuõng bò thöïc vaät haáp thuï ( Polprasert vaø Dan, 1994), tuy nhieân cô cheá naøy coøn chöa ñöôïc hieåu roõ vaø phuï thuoäc nhieàu vaøo loaøi thöïc vaät ñöôïc troàng, cuõng nhö ñaëc tính cuûa caùc chaát baån. 3.7. Loaïi boû vi khuaån vaø virut - Cô cheá loaïi voû vi khuaån, virut trong caùc baõi loïc troàng caây veà baûn chaát cuõng gioáng nhö quaù trình loaïi boû caùc vi sinh vaät naøy trong hoà sinh hoïc. Vi khuaån vaø virut coù trong nöôùc thaûi ñöôïc loaïi boû nhôø: + Caùc quaù trình vaät lyù nhö dính keát vaø laéng, loïc, haáp phuï. + Bò tieâu dieät do ñieàu kieän moâi tröôøng khoâng thuaän lôïi trong moät thôøi gian daøi. - Caùc quaù trình vaät lyù cuõng daãn ñeán söï tieâu dieät vi khuaån, virut. Taùc ñoäng cuûa caùc yeáu toá lyù-hoaù cuûa moâi tröôøng tôùi möùc ñoä dieät vi khuaån ñaõ ñöôïc coâng boá trong nhieàu taøi lieäu : nhieät ñoä ( Mara vaø Silva, 1979), pH (Parhad vaø Rao, 1974; Him vaø nnk, 1980; Pearson vaø nnk, 1987), böùc xaï maët trôøi ( Moeller vaø Calkins, 1980; Polprasert vaø nnk,1983; Sarikaya vaø Saatci, 1987). Caùc yeáu toá sinh hoïc bao goàm : thieáu chaát dinh döôõng ( Wu vaø Klein, 19760), do caùc sinh vaät khaùc aên ( Ellis, 1983). Hieän nhöõng baèng chöùng veà vai troø cuûa thöïc vaät trong vieäc khöû vi khuaån, virut trong heä sinh thaùi ñaàm laày coøn chöa ñöôïc nghieân cöùu roõ. Hình 3.8 : Quaù trình loaïi boû vi khuaån trong ñaát ngaäp nöôùc IV. PHAÂN LOAÏI CAÙC NHOÙM THÖÏC VAÄT THUYÛ SINH - Caùc loaïi thöïc vaät thuyû sinh tuy khoâng ña daïng baèng caùc loaøi phaùt trieån treân caïn, nhöng thöïc vaät thuyû sinh cuõng phaùt trieån phong phuù ôû nhieàu nôi treân traùi ñaát ñaëc bieät laø ôû nhöõng vuøng coù khí haäu noùng aåm nhöng vuøng xích ñaïo, caän xích ñaïo. - Thöïc vaät thuyû sinh laø nhöõng loaøi coù khaû naêng thích nghi cao vôùi moâi tröôøng soáng ngaäp trong nöôùc vaø moät soá trong caùc loaøi ñoù coù khaû naêng xöû lyù caùc chaát oâ nhieãm trong nguoàn nöôùc vôùi hieäu quaû raát cao. Thöïc vaät thuyû sinh ñöôïc söû duïng ñeå cöû lyù nöôùc oâ nhieãm coù theå chia laøm 3 loaïi : nhoùm thöïc vaät ngaäp nöôùc, nhoùm thöïc vaät troâi noåi, nhoùm thöïc vaät nöõa ngaäp nöôùc. [5] 1. Nhoùm thöïc vaät thuyû sinh ngaäp nöôùc - Laø nhöõng thöïc vaät soáng trong loøng nöôùc( phaùt trieån döôùi maët nöôùc). Ñaëc ñieåm quan troïng cuûa caùc loaøi thöïc vaät ngaäp nöôùc laø chuùng tieán haønh quang hôïp hay caùc quaù trình trao ñoåi chaát hoaøn toaøn trong nöôùc. - Khi thöïc vaät thuyû sinh soáng trong long nöôùc, coù raát nhieàu quaù trình xaûy ra khoâng gioáng nhö thöïc vaät soáng treân caïn. Nhöõng quaù trình ñoù bao goàm: Thöù nhaát - AÙnh saùng maët trôøi khoâng tröïc tieáp taùc ñoäng vaøo dieäp luïc coù ôû laù maø aùnh saùng maët trôøi ñi qua moät lôùp nöôùc. Moät phaàn naêng löôïng cuûa aùnh saùng maát ñi do söï haáp thuï cuûa caùc chaát höõu cô trong nöôùc. Chính vì theá, phaàn lôùn caùc loaøi thöïc vaät thuyû sinh soáng ngaäp trong nöôùc baét buoäc phaûi thích nghi vôùi kieåu aùnh saùng naøy. Maët khaùc aùnh saùng maët trôøi chæ coù theå ñaâm xuyeân vaøo nöôùc vôùi möùc chieàu saâu nhaát ñònh. Qua möùc ñoä ñoù, aùnh saùng seõ yeáu daàn ñeán luùc bò trieät tieâu. Ñieàu ñoù cho thaáy moät thöïc teá caùc loaøi thöïc vaät ngaäp nöôùc chæ coù theå soáng ôû moät chieàu saâu nhaát ñònh cuûa nöôùc. Khoâng coù aùnh saùng maët trôøi xuyeân qua thì thöïc vaät khoâng phaùt trieån. Nhö vaäy, aùnh saùng maët trôøi ñaäm xuyeân qua vaøo nöôùc phuï thuoäc vaøo hai yeáu toá: + Ñoä ñuïc cuûa nöôùc. + Chieàu saâu cuûa nöôùc. + Aùnh saùng maët trôøi coù taùc duïng toát nhaát ôû chieàu saâu cuûa nöôùc laø 50cm trôû laïi. Chính vì theá, phaàn lôùn thöïc vaät thuyû sinh ngaäp nöôùc soáng ôû chieàu saâu naøy. Thöù hai - Khí CO2 trong nöôùc khoâng nhieàu nhö CO2 coù trong khoâng khí. Khaû naêng CO2 coù trong nöôùc thöôøng töø nhöõng nguoàn sau: + Töø quaù trình hoâ haáp cuûa vi sinh vaät. + Töø quaù trình phaûn öùng hoaù hoïc + Töø quaù trình hoaø tan cuûa khoâng khí - Caùc quaù trình hoâ haáp thaûi CO2 thöôøng xaûy ra trong ñieàu kieän thieáu oxy. Caùc phaûn öùng hoaù hoïc chæ xaûy ra trong moâi tröôøng nöôùc chöùa nhieàu cacbonat. Khaû naêng hoaø tan CO2 töø khoâng khí raát haïn cheá. Chuùng chæ xaûy ra ôû beà maët nöôùc vaø khaû naêng naøy thöôøng giôùi haïn ôû ñoä daøy cuûa nöôùc khoaûng 20 cm keå töø beà maët nöôùc. Chính nhöõng haïn cheá naøy maø caùc loaøi thöïc vaät thuyû sinh thöôøng phaûi thích nghi heát söùc maïnh vôùi moâi tröôøng thieáu CO2 Thöù ba - Vieäc caïnh tranh CO2 trong nöôùc xaûy ra raát maïnh giöõa thöïc vaät thuyû sinh vaø taûo, keå caû vôùi vi sinh vaät quang naêng. - ÔÛ nhöõng löu vöïc nöôùc khoâng chuyeån ñoäng coù söï haïn cheá raát lôùn löôïng CO2 nhöng ôû nhöõng doøng chaûy hay coù söï khuaáy ñoäng, löôïng CO2 töø khoâng khí seõ taêng leân. - Nhöõng thöïc vaät ngaäp nöôùc toàn taïi hai daïng. Moät daïng thöïc vaät coù reã baùm vaøo ñaát, huùt chaát dinh döôõng trong ñaát, thaân vaø laù ngaäp trong nöôùc, moät daïng reã vaø laù lô löûng trong loøng nöôùc. 2. Nhoùm thöïc vaät troâi noåi - Thöïc vaät troâi noåi phaùt trieån raát nhieàu ôû caùc nöôùc trong vuøng nhieät ñôùi. Caùc loaøi thöïc vaät naøy phaùt trieån treân beà maët nöôùc, bao goàm hai phaàn, phaàn laù vaø thaân meàm noåi treân beà maët nöôùc. Ñaây laø phaàn nhaän aùnh saùng maët trôøi tröïc tieáp. Phaàn döôùi nöôùc laø reã, reã caùc loaøi thöïc vaät naøy laø reã chuøm. Chuùng phaùt trieån trong loøng moâi tröôøng nöôùc, nhaän caùc chaát dinh döôõng trong nöôùc vaø chuyeån leân laù, thöïc hieân caùc quaù trình quang hôïp. Caùc loaøi thöïc vaät troâi noåi phaùt trieån vaø sinh saûn raát maïnh, nhieàu khi chuùng gaây ra nhöõng vaán naïn sinh khoái. - Nhoùm thöïc vaät naøy bao goàm ba loaøi sau : beøo luïc bình(water hyacinth), beøo taám (duck week), rau dieáp nöôùc( water lettuce). Nhöõng loaøi thöïc vaät naøy noåi treân maët nöôùc vaø chuùng thöôøng chuyeån ñoäng treân maët nöôùc theo gioù thoåi vaø theo soáng nöôùc hay doøng chaûy cuûa nöôùc. ÔÛ nhöõng khu vöïc nöôùc khoâng chuyeån ñoäng, caùc loaøi thöïc vaät naøy seõ bò doàn veà moät phía theo chieàu gioù. Coøn ôû nhöõng khu vöïc nöôùc chuyeån ñoäng nhö doøng soâng, chuùng seõ chuyeån ñoäng theo soáng nöôùc, theo gioù vaø theo doøng chaûy. - Khi thöïc vaät loaïi naøy chuyeån ñoäng seõ keùo theo reã chuùng queùt trong loøng nöôùc, caùc chaát dinh döôõng seõ thöôøng xuyeân tieáp xuùc vôùi reã vaø ñöôïc haáp thuï qua reã. Maëc khaùc, reã cuûa caùc loaøi thöïc vaät naøy nhö nhöõng giaù theå raát tuyeät vôøi ñeå vi sinh vaät baùm vaøo ñoù, phaân huyû hay tieán haønh quaù trình voâ cô hoaù caùc chaát höõu cô trong nöôùc thaûi. So vôùi thöïc vaät ngaäp nöôùc, thöïc vaät troâi noåi coù khaû naêng xöû lyù caùc chaát oâ nhieãm raát cao. 3. Nhoùm thöïc vaät nöõa ngaäp nöôùc - Ñaây laø loaøi thöïc vaät coù reã baùm vaøo ñaát vaø moät phaàn thaân ngaäp trong nöôùc. Moät phaàn thaân vaø toaøn boä laù cuûa chuùng laïi nhoâ haún treân beà maët nöôùc. Phaàn reã baùm vaøo ñaát ngaäp trong nöôùc, nhaän caùc chaát dinh döôõng coù trong ñaát, chuyeån chuùng leân laù treân maët nöôùc ñeå tieán haønh quaù trình quang hôïp. Vieäc laøm saïch moâi tröôøng nöôùc ñoái vôùi caùc loaøi thöïc vaät naøy chuû yeáu ôû phaàn laéng ôû ñaùy löu vöïc nöôùc. Caùc loaøi thaân coû thuoäc nhoùm naøy bao goàm : coû ñuoâi meøo( cattails), saäy (reed), coû loõi baác(bulrush). - Caùc loaøi thöïc vaät thuyû sinh trong quaù trình phaùt trieån chòu söï aûnh höôûng raát lôùn cuûa caùc ñieàu kieän moâi tröôøng nöôùc nhö : + Nhieät ñoä + AÙnh saùng + Chaát dinh döôõng vaø caùc chaát coù trong nöôùc + pH cuûa nöôùc + Chaát khí hoaø tan trong nöôùc + Ñoä maën(haøm löôïng muoái) coù trong nöôùc + Chaát ñoäc haïi coù trong nöôùc + Doøng chaûy cuûa nöôùc + Sinh thaùi cuûa nöôùc. Baûng 3.1 : Danh saùch moät soá thöïc vaät thuyû sinh tieâu bieåu Loaïi Teân thoâng thöôøng Teân khoa hoïc Thöïc vaät thuûy sinh soáng chìm Hydrilla Hydrilla Verticillata Water Milfoil Myriophyllum spicatum Blyxa Blyxa aubertii Thöïc vaät thuûy sinh soáng troâi noåi Luïc bình(beøo taây) Eichhornia crassipes Beøo taám Wolfia arrhiga Beøo tai töôïng Pistia stratiotes Salvinia Salvinia spp Thöïc vaät thuûy sinh nöõa ngaäp nöôùc Cattails Typha spp Bulrush Scirpus spp Saäy Phragmites communis Baûng 3.2 : Nhieäm vuï cuûa caùc loaøi thöïc vaät thuûy sinh trong heä thoáng xöû lyù Phaàn cô theå Nhieäm vuï Reã vaø/hoaëc thaân Laøm giaù baùm cho vi khuaån phaùt trieån Loïc vaø haáp thu chaát raén Thaân vaø/hoaëc laù ôû maët nöôùc hoaëc phía treân maët nöôùc Haáp thuï aùnh saùng maët trôøi do ñoù ngaên caûn söï phaùt trieån cuûa taûo Laøm giaûm aûnh höôûng cuûa gioù leân beà maët xöû lyù Laøm giaûm söï trao ñoåi giöõa nöôùc vaø khí quyeån Chuyeån oxy töø laù xuoáng reã V. NHÖÕNG ÖU ÑIEÅM VAØ NHÖÔÏC ÑIEÅM TRONG VIEÄC SÖÛ DUÏNG ÑAÁT NGAÄP NÖÔÙC ÑEÅ XÖÛ LYÙ NÖÔÙC THAÛI 1. Öu ñieåm - Ngaøy nay, coù nhieàu nöôùc söû duïng thöïc vaät thuûy sinh ñeå xöû lyù nöôùc thaûi vaø nöôùc oâ nhieãm. Hieäu quuûa xöû lyù tuy chaäm nhöng raát oån ñònh ñoái vôùi nhöõng loaïi nöôùc coù BOD vaø COD thaáp, khoâng chöùa ñoäc toá. Nhöõng keát quaû nghieân cöùu vaø öùng duïng ôû nhieàu nöôùc ñaõ ñöa ra nhöõng öu ñieåm cô baûn sau: + Chi phí cho xöû lyù baèng thöïc vaät thuûy sinh thaáp + Quaù trình coâng ngheä khoâng ñoøi hoûi kyõ thuaät phöùc taïp + Hieäu quaû xöû lyù oån ñònh ñoái vôùi nhieàu loaïi nöôùc oâ nhieãm thaáp + Sinh khoái taïo ra sau quaù trình xöû lyù ñöôïc öùng duïng vaøo nhieàu muïc ñích khaùc nhau nhö: Laøm nguyeân lieäu cho thuû coâng myõ ngheä nhö coùi, ñay, luïc bình, coû Laøm thöïc phaåm cho ngöôøi nhö cuû sen, cuû suùng, rau muoáng Laøm thöïc phaåm cho gia suùc nhö rau muoáng, sen, beøo taây, beøo taám Laøm phaân xanh, taát caø caùc loaøi thöïc vaät thuûy sinh sau khi thu nhaän töø quaù trình xöû lyù treân ñeàu laø nguoàn nguyeân lieäu ñeå saûn xuaát phaân xanh raát coù hieäu quaû. Saûn xuaát khí sinh hoïc + Boä reã thaân caây ngaäp nöôùc, caây troâi noåi ñöôïc coi nhö moät giaù theå raát toát ( hay ñöôïc coi nhö moät chaát mang) ñoái vôùi vi sinh vaät. Vi sinh vaät baùm vaøo reã, vaøo thaân caây ngaäp nöôùc hay caùc loaøi thöïc vaät troâi noåi. Nhôø söï vaän chuyeån ( ñaëc bieät laø thöïc vaät troâi noåi) seõ ñöa vi sinh vaät theo cuøng. Chuùng di chuyeån töø vò trí naøy ñeán vi trí khaùc trong nöôùc oâ nhieãm, laøm taêng khaû naêng chuyeån hoaù vaät chaát coù trong nöôùc. Nhö vaäy, hieäu quaû xöû lyù cuûa vi sinh vaät nöôùc trong tröôøng hôïp naøy seõ cao hôn khi khoâng coù thöïc vaät thuûy sinh. ÔÛ ñaây ta coù theå coi moái quan heä giöõa vi sinh vaät vaø thöïc vaät thuûy sinh laø moái quan heä coäng sinh. Moái quan heä coäng sinh naøy ñaõ ñem laïi söùc soáng toát hôn cho caû hai nhoùm sinh vaät vaø taùc duïng xöû lyù seõ taêng cao. + Söû duïng thöïc vaät thuûy sinh ñeå xöû lyù nöôùc oâ nhieãm trong nhieàu tröôøng hôïp khoâng caàn cung caáp naêng löôïng. Do ñoù, vieäc öùng duïng thöïc vaät thuûy sinh ñeå xöû lyù nöôùc oâ nhieãm ôû nhöõng vuøng khoâng coù ñieän ñeàu coù theå thöïc hieän deã daøng. 2. Nhöôïc ñieåm - Vieäc söû duïng thöïc vaät thuûy sinh ñeå xöû lyù nöôùc cuõng coù nhöõng nhöôïc ñieåm nhaát ñònh, trong ñoù coù hai nhöôïc ñieåm raát quan troïng: + Dieän tích caàn duøng ñeå xöû lyù chaát thaûi lôùn. Vì thöïc vaät caàn tieán haønh quaù trình quang hôïp neân luoân caàn thieát phaûi coù aùnh saùng. Söï tieáp xuùc giöõa thöïc vaät vaø aùnh saùng trong ñieàu kieän ñuû chaát dinh döôõng caøng nhieàu thì quaù trình chuyeån hoaù caøng toát. Do ñoù, dieän tích cuûa beà maët cuûa söï tieáp xuùc naøy seõ caàn nhieàu. Ñieàu ñoù raát khoù khaên khi ta tieán haønh xöû lyù nöôùc oâ nhieãm ôû nhöõng khu vöïc ñoâ thò voán ñaõ raát khoù khaên veà ñaát. Tuy nhieân noù laïi thích hôïp cho vuøng noâng thoân, keå caû nhöõng vuøng khoâng ñöôïc cung caáp ñieän + Trong ñieàu kieän caùc loaøi thöïc vaät phaùt trieån maïnh ôû caùc nguoàn nöôùc thaûi, boä reã cuûa chuùng nhö nhöõng chaát mang raát höõu ích cho vi sinh vaät baùm treân ñoù. Trong tröôøng hôïp khoâng coù thöïc vaät thuûy sinh ( ñaëc bieät laø caùc loaøi thöïc vaät troâi noåi), caùc loaøi vi sinh vaät seõ khoâng coù nôi baùm vaø. Chuùng raát deã troâi theo doøng nöôùc hoaëc bò laéng xuoáng ñaùy.ÔÛ ñaây laø hai vaán ñeà caàn hieåu roõ: Thöù nhaát, reã caùc loaøi thöïc vaät thuûy sinh seõ ñoùng vai troø tích cöïc trong vieäc taêng tröôûng cuûa vi sinh vaät neáu vi sinh vaät khoâng phaûi laø nhöõng vi sinh vaät gaây beänh. Trong tröôøng hôïp naøy, caùc loaøi vi sinh vaät gaây beänh seõ phaùt trieån maïnh ôû boä reã vaø nhöõng vuøng xung quanh cuûa thöïc vaät, chuùng seõ laø taùc nhaân sinh hoïc gaây oâ nhieãm moâi tröôøng raát maïnh. Thöù hai laø ngoaøi boä reã ra, caùc loaøi thöïc vaät thuûy sinh coøn chieám khoâng gian raát lôùn, ngaên caûn aùnh saùng chieáu saâu vaøo nöôùc. khi ñoù, vi sinh vaät khoâng bò tieâu dieät bôûi aùnh saùng maët trôøi. Thaûm thöïc vaät thuûy sinh phuû kín maët nöôùc ñöôïc coi nhö vaät caûn vaø haáp thuï raát höõu hieäu tia töû ngoaïi vaø hoàng ngoaïi cuûa aùnh saùng maët trôøi. Taùc duïng naøy khoâng chæ taïo ñieàu kieän ñeå nhöõng vi sinh vaät coù ích phaùt trieån maø caû nhöõng vi sinh vaät gaây beänh cuõng phaùt trieån. Do ñoù, hieän töôïng treân vöøa coù lôïi, vöøa coù haïi, coù lôïi laø caùc vi sinh vaät coù ích (nhöõng vi sinh vaät phaân giaûi caùc chaát höõu cô, voâ cô) phaùt trieån, laøm saïch moâi tröôøng nöôùc, coù haïi laø caùc vi sinh vaät gaây beänh phaùt trieån maïnh seõ laøm nöôùc bò oâ nhieãm sinh hoïc naëng hôn. Hieåu bieát ñöôïc baûn chaát töï nhieân naøy giuùp ta tìm bieän phaùp tích cöïc trong coâng ngheä xöû lyù naøy. VI. TÌNH HÌNH AÙP DUÏNG ÑAÁT NGAÄP NÖÔÙC TRONG XÖÛ LYÙ NÖÔÙC THAÛI 1. Ngoaøi nöôùc 1.1. Baõi loïc troàng caây ôû Baéc AÂu - ÔÛ mieàn baéc Thuïy Ñieån, baõi loïc troàng caây ngaäp nöôùc ñöôïc söû duïng ñeå xöû lyù boå sung nöôùc thaûi sau caùc traïm xöû lyù ñoâ thò. Nhìn chung, khöû nitô laø muïc ñích chính, maëc duø hieäu quaû xöû lyù TS vaø BOD cuõng khaù cao. Nghieân cöùu cuûa J.L. Andersson, S. Kallner Bastviken vaø K. S. Tonderski ñaõ ñaùnh giaù hoaït ñoäng trong 3 – 8 naêm cuûa boán baõi loïc troàng caây quy moâ lôùn( dieän tích 20 – 28 ha). Hai baõi loïc tieáp nhaän nöôùc thaûi ñoâ thò, vôùi caùc khaâu xöû lyù hoaù hoïc vaø cô hoïc. Hai baõi loïc coøn laïi tieáp nhaän nguoàn nöôùc thaûi ñaõ ñöôïc xöû lyù sinh hoïc, do ñoù noàng ñoä BOD (BOD7) vaø NH4+-N ñaàu vaøo baõi loïc thaáp hôn. Caùc baõi loïc hoaït ñoäng khaù oån ñònh, loaïi boû 0,7-1,5 taán N/ha.naêm. Ñaây laø giaù trò trung bình trong thôøi gian nghieân cöùu, vôùi taûi troïng bieán ñoåi töø 1,7-6,3 taán N/ha.naêm. Löôïng P bò khöû cuõng bieán ñoåi trong khoaûng 10 ñeán 41 kg/ha.naêm, phuï thuoäc vaøo caùc giaù trò taûi troïng khaùc nhau, caùc daïng hôïp chaát P vaø voøng tuaàn hoaøn noäi taïi cuûa P trong caùc baõi loïc. - ÔÛ Na Uy, baõi loïc troàng caây doøng chaûy ngaàm ñaõ ñöôïc xaây döïng ñeå xöû lyù nöôùc thaûi sinh hoaït vaøo naêm 1991. Ngaøy nay, ôû nhöõng vuøng noâng thoân ôû Na Uy, phöông phaùp naøy trôû neân raát phoå bieán ñeå xöû lyù nöôùc thaûi sinh hoaït, nhôø caùc baõi loïc vaän haønh vôùi hieäu suaát cao thaäm chí caû vaøo muøa ñoâng vaø vôùi chi phí thaáp. Moâ hình quy moâ nhoû ñöôïc aùp duïng phoå bieán ôû Na Uy laø heä thoáng bao goàm beå töï hoaïi, tieáp ñeán laø moät beå loïc sinh hoïc hieáu khí doøng chaûy thaúng ñöùng vaø moät baõi loïc ngaàm troàng caây vôùi doøng chaûy ngang. Beå loïc sinh hoïc hieáu khí tröôùc baõi loïc ngaàm ñeå loaïi boû BOD vaø thöïc hieän caùc quaù trình nitrat hoaù trong ñieàu kieän khí haäu laïnh, nôi thöïc vaät “ nguû” vaøo muøa ñoâng. Heä thoáng ñöôïc thieát keá theo tieâu chuaån hieän haønh cho pheùp ñaït hieäu suaát khöû P oån ñònh > 90% trong voøng 15 naêm neáu söû duïng caùt thieân nhieân chöùa nhieàu saét vaø canxi hoaëc söû duïng vaät lieäu haáp phuï P tieàn cheá coù troïng löôïng nheï. Lôùp vaät lieäu naøy sau khi baõo hoaø P, coù theå söû duïng chuùng laøm chaát caûi taïo ñaát hay laøm phaân boùn boå sung phoátpho. Hieäu suaát loaïi boû N khoaûng 40-60%. Hieäu quaû loaïi boû caùc vi khuaån chæ thò raát cao, thöôøng ñaït tôùi < 1000 coliform chòu nhieät/ 100 ml ( theo Peter D. Jenssen, Trond Mohlum, Tore Krogstad, Lasse Vrale, 2005) - Taïi Ñan Maïch, höôùng daãn chính thöùc môùi veà xöû lyù nöôùc thaûi taïi choã nöôùc thaûi sinh hoaït gaàn ñaây ñaõ ñöôïc Boä Moâi Tröôøng Ñan Maïch coâng boá, aùp duïng baét buoäc ñoái vôùi caùc nhaø rieâng ôû noâng thoân. Trong höôùng daãn naøy ngöôøi ta ñaõ ñöa vaøo heä thoáng baõi loïc ngaàm troàng caây doøng chaûy thaúng ñöùng, cho pheùp ñaït hieäu suaát khöû BOD tôùi 95% vaø nitrat hoaù ñaït 90%. Heä thoáng naøy coù theå bao goàm caû quaù trình keát tuûa hoaù hoïc ñeå taùch phoátpho baèng PAC trong beå phaûn öùng laéng, cho pheùp loaïi boû 90% phoátpho. Dieän tích beà maët cuûa baõi loïc laø 3,2m2/ngöôøi vaø chieàu saâu loïc hieäu quaû laø 1m. Nöôùc thaûi sau laéng seõ ñöôïc bôm giaùn ñoaïn leân beà maët cuûa lôùp vaät lieäu loïc baèng bôm vaø heä thoáng oáng phaân phoái. Lôùp thoaùt nöôùc ôû ñaùy ñöôïc thoâng khí bò ñoäng thoâng qua caùc oáng hôi nhaèm taêng cöôøng söï trao ñoåi oxy vaøo quaù trình loïc. Moät nöõa doøng chaûy ñaõ ñöôïc nitrat hoaù töø lôùp vaät lieäu loïc seõ ñöôïc bôm tuaàn hoaøn vaøo ngaên ñaàu cuûa beå laéng hoaëc chaûy vaøo ngaên bôm nhaèm taêng cöôøng quaù trình khöû nitô vaø oån ñònh hoaït ñoäng cuûa heä thoáng. Heä thoáng loaïi boû phoátpho ñöôïc ñaët trong beå laéng vôùi moät bôm ñònh löôïng côõ nhoû. Hoaù chaát ñöôïc troän vôùi nöôùc thaûi nhôø heä thoáng bôm daâng baèng khí ñôn giaûn, ñoàng thôøi laøm nhieäm vuï tuaàn hoaøn nöôùc trong ngaên laéng. Heä thoáng baõi loïc troàng caây doøng chaûy thaúng ñöùng laø moät giaûi phaùp thay theá cho loïc trong ñaát, cho pheùp ñaït hieäu quaû xöû lyù cao tröôùc khi xaû ra moâi tröôøng. 1.2. Nghieân cöùu veà loaïi boû vi sinh vaät trong nöôùc thaûi - ÔÛ Ñöùc, moät chöông trình nghieân cöùu veà maët vi sinh vaät – söï toàn taïi vaø cheát cuûa caùc maàm beänh trong nöôùc thaûi ñöôïc thöïc hieän bôûi nhoùm nghieân cöùu Hagendorf Ulrich, Diehl Klaus vaø nnk trong nhieàu naêm, treân caùc maãu nöôùc laáy töø ba baõi loïc troàng caây xöû lyù nöôùc thaûi ñaõ qua xöû lyù sô boä ( beå töï hoaïi nhieàu ngaên, hoà) vaø töø nöôùc thaûi sinh hoaït ñaõ qua xöû lyù sô boä. Noàng ñoä cuûa caùc vi sinh vaät chæ thò hay caùc maàm beänh ñöôïc xaùc ñònh ôû nhieàu vò trí vaø caùc baäc cuûa heä thoáng xöû lyù. Vôùi soá lieäu töø hôn 3600 phaân tích vi sinh, so saùnh vôùi caùc soá lieäu töø moät heä thoáng ñaõ vaän haønh ñöôïc 18 naêm cho pheùp ñöa ñöôïc caû caùc yeáu toá vaän haønh vaøo trong ñaùnh giaù. - Caùc nghieân cöùu cho thaáy raèng hieäu suaát loaïi boû trung bình cuûa caùc vi sinh vaät chæ thò vaø caùc maàm beänh naèm trong khoaûng 1.5 – 2.5 ñôn vò log vôùi heä thoáng xöû lyù moät baäc vaø 3 – 5 ñôn vò log ñoái vôùi heä thoáng xöû lyù nhieàu baäc. Khoâng coù söï khaùc nhau ñaùng keå giöõa baõi loïc ngaàm troàng caây doøng chaûy ngang vaø doøng chaûy ñöùng. Hieäu suaát loaïi boû vi sinh vaät trong caùc baõi loïc troàng caây roõ raøng laø hôn haún so vôùi heä thoáng buøn hoaït tính truyeàn thoáng. 1.3. Nghieân cöùu xöû lyù buøn beå phoát baèng baõi loïc ngaàm troàng caây - Vieän Coâng ngheä Chaâu AÙ (AIT), Thaùi Lan, keát hôïp vôùi Vieän KH&CN Moâi Tröôøng lieân bang Thuïy Syõ SANDEC, EAWAG ñaõ tieán haønh nghieân cöùu thöïc nghieäm xöû lyù phaân buøn beå phoát laáy töø Bangkok baèng heä thoáng baõi loïc ngaàm troàng caây doøng chaûy thaúng ñöùng vôùi caây coû neán ( Typha) taïi AIT lieân tuïc töø naêm 1997 tôùi nay. Taûi troïng TS baèng 250 kg/m2.naêm ñöôïc coi laø taûi troïng toái öu ñeå xöû lyù phaân buøn. Caàn ngaên caûn söï heùo ruû cuûa coû neán vaøo muøa khoâ baèng caùch töôùi nöôùc baõi loïc baèng nöôùc sau xöû lyù. 65% nöôùc töø phaân buøn ñöôïc thu qua heä thoáng thu nöôùc vaø 35% bay hôi. Baõi loïc ñöôïc vaän haønh gaàn 4 naêm, khoâng phaûi söûa chöõa heä thoáng thaám. Chaát raén tích luõy chöùa haøm löôïng tröùng giun thaáp, ñaùp öùng tieâu chuaån taùi söû duïng trong noâng nghieäp ñoái vôùi buøn caën. So saùnh vôùi saân phôi buøn truyeàn thoáng, baõi loïc ngaàm troàng caây cho pheùp thôøi gian löu giöõ buøn khoâ lôùn hôn nhieàu ( 5-6 naêm). Öu ñieåm cuûa phöông phaùp xöû lyù phaân buøn baèng baûi loïc troàng caây laø boä reã taïo ra caáu truùc xoáp, vôùi heä thoáng mao maïch nhoû li ti trong baõi loïc, giuùp cho quaù trình khöû nöôùc cuûa heä thoáng ñöôïc duy trì trong nhieàu naêm maø khoâng bò taéc. 1.4. Nghieân cöùu xöû lyù nöôùc thaûi coâng nghieäp, nöôùc ræ baõi raùc baèng baõi loïc troàng caây. - Taïi Boà Ñaøo Nha, l.c. Davies, c.c. Carias vaø nnk ñaõ nghieân cöùu vai troø cuûa caây saäy (Phragmites communis) – taùc nhaân peroxide trong quaù trình phaân huûy chaát nhuoäm azo, axit cam 7(AO7) trong baõi loïc ngaàm troàng caây doøng chaûy thaúng ñöùng. Nghieân cöùu cho thaáy caùc chaát do thöïc vaät töôi tieát ra coù theå phaân huûy AO7 vaø caùc amin thôm cuûa noù, sau 120 giôø tieáp xuùc vôùi H2O2, loaïi boû ñöôïc 3,2-5,7 mgA07/gP.Australis khi doøng chaûy coù noàng ñoä 40 mgAO7/l ( 8 mgA07/gP.Australis). - Töø nghieân cöùu naøy cho thaáy baõi loïc ngaàm troàng caây doøng chaûy thaúng ñöùng thích hôïp ñeå xöû lyù nöôùc thaûi chöùa chaát nhuoäm Azo. Vôùi noàng ñoä cuûa doøng vaøo laø 130 mgAO7/l, hoaït tính peroxide cuûa thöïc vaät trong laù, thaân vaø reã theo thöù töï taêng gaáp 2,1 laàn, 4,3 laàn vaø 12,9 laàn. Khi noàng ñoä chaát nhuoäm 700 mgAO7/l, hoaït tính peroxid cuûa thöïc vaät bò öùc cheá ngay töùc khaéc nhöng chæ sau hai ngaøy hoaït tính naøy trôû veà ñöôïc nhö cuõ. Taûi troïng höõu cô AO7 töø 21 ñeán 105 gCOD/m2.ngaøy khoâng ñoäc vaø coù khaû naêng loaïi boû töø 11 ñeán 67 g COD/m2.ngaøy. Hieäu quaû loaïi boû AO7 vaø TOC laø töông ñöông nhau (khoaûng 70%) cho thaáy AO7 bò khoaùng hoùa. Chu trình 3 giôø laø thôøi gian thích hôïp ñeå phaân huûy AO7. - Baõi loïc troàng caây cuõng ñaõ ñöôïc söû duïng roäng raõi treân theá giôùi ñeå xöû lyù nöôùc roø ræ töø baõi raùc ( keå caû baõi coân laáp raùc sau khi ñoát) ñaït hieäu quaû raát toát nhö baõi loïc troàng caây ngaäp nöôùc xöû lyù nöôùc raùc ôû Linkoeping, Thuïy Ñieån. 2. Trong nöôùc - Hieän nay, trung taâm kyõ thuaät moâi tröôøng ñoâ thò vaø khu coâng nghieäp (CEETIA0, Tröôøng Ñaïi Hoïc Xaây Döïng cuõng ñang nghieân cöùu coâng ngheä xöû lyù phaân buøn beå phoát baèng baõi loïc ngaàm troàng caây doøng chaûy thaúng ñöùng, phoái hôïp vôùi Vieän KH&CN Moâi tröôøng Lieân bang Thuïy Syõ SANDEC, EAWAG (ñeà taøi FSM, d