Đề tài Tác hại của Gió Lào (Gió phơn Tây Nam) đến hoạt động sản xuất của người dân khu vực Bắc Trung Bộ-Việt Nam

I.Cơ sở khoa học và phương pháp nghiên cứu : Việt Nam nằm trong khu vực Đơng Nam Á và là nơi chuyển tiếp giữa đại lục châu Á và 2 đại dương Thái Bình Dương và Ấn Độ Dương. Khí hậu Việt Nam là khí hậu Nhiệt đới giĩ mùa. Lãnh thổ Việt Nam nằm trọn trong vùng nhiệt đới, đồng thời nằm ở rìa phía đơng nam của phần châu Á lục địa, giáp với biển Đơng (một phần của Thái Bình Dương), nên chịu ảnh hưởng trực tiếp của kiểu khí hậu giĩ mùa mậu dịch, thường thổi ở các vùng vĩ độ thấp. Vùng Bắc Trung Bộ là vùng đơi khi cĩ thời tiết lạnh và cĩ những thời kỳ khơ nĩng do giĩ foehn gây nên. Mùa Hè, khi giĩ mùa Tây Nam hoạt động mạnh gây ra thời tiết khơ nĩng (cĩ khi tới > 40 °C, độ ẩm chỉ cịn 50 ÷ 60), giĩ này gọi là giĩ foehn. Thời tiết trong những ngày này rất khơ, độ ẩm cĩ khi xuống 30%, và nĩng, nhiệt độ cĩ khi lên tới 43oC, bầu trời khơng một gợn mây, trời nắng chĩi chang, giĩ lại thổi đều đều như quạt lửa, cây cỏ héo khơ, ao hồ cạn kiệt, con người và gia súc bị ngột ngạt, rất dễ sinh hoả hoạn. Trước thực tiến đặt ra đĩ mà tơi đã thực hiện đề tài “Tác hại của Giĩ Lào( Giĩ phơn Tây Nam) đến hoạt động sản xuất của người dân khu vực Bắc Trung Bộ-Việt Nam”, từ đĩ làm cơ sở để đề ra các biện pháp hiệu quả trong cơng tác phịng ngừa, giảm thiểu tác hại của nĩ gây ra. Phương pháp nghiên cứu. Phương pháp phân tích - tổng hợp lí thuyết: Phương pháp được sử dụng để hệ thống lại các kiến thức lý thuyết, ảnh hưởng của Giĩ Lào. Quá trình làm tiểu luận cần tiến hành thu thập, phân tích và tổng hợp tài liệu, số liệu thống kê qua sách, báo, tạp chí, các nghiên cứu đã được cơng bố của các cơ quan, ban ngành. II. Nội dung 1. Vài nét chung về hiện tượng giĩ Lào ở Việt Nam a.Khái niệm, nguồn gốc và cơ chế hình thành Giĩ Lào Khái niệm: Trong khí tượng cĩ hiện tượng giĩ vượt đèo được gọi là "Fơn" (foehn): từ bên kia núi giĩ thổi lên (anabatic wind), khơng khí bị lạnh dần đi rồi ngưng kết nên chút bớt ẩm nhưng cũng thu thêm nhiệt do ngưng kết toả ra, sau khi qua đỉnh giĩ thổi xuống (katabatic wind) bên này núi, nhiệt độ của nĩ tăng dần lên do quá trình khơng khí bị nén đoạn nhiệt, vì vậy đến chân núi bên này giĩ trở nên khơ và nĩng hơn. Núi càng cao chênh lệch nhiệt độ càng lớn. (thí dụ với dãy núi cao 3km, nhiệt độ khơng khí bên kia núi là 10oC, sang chân núi bên này nhiệt độ đã lên tới 180C, theo M. Short, NASA ). Foehn cĩ nguồn gốc từ tiếng Đức (fưhn) chỉ thứ giĩ ở vùng núi Alps, nhờ nĩ khu vực Trung Âu được hưởng khí hậu ấm áp. Hiện tượng trên mỗi địa phương gọi mỗi tên khác nhau, “phơn” là tên gọi địa phương của thứ giĩ khơ và nĩng thổi trong các thung lũng của nước Áo và Thụy sĩ, ở phía bắc dãy núi An-pơ, ở tây nam nước Mỹ là "chinook", ở vùng giữa Alma-Ata và Frunze (Liên xơ cũ) là "kastek, Tây Ban Nha gọi là giĩ Bilbao. Ở Việt Nam, hiện tượng foehn thường được dân gian gọi là giĩ Lào hoặc giĩ phơn Tây Nam khơ nĩng. Nĩi chung, thường đặt tên cho giĩ này theo tên địa phương nơi xảy ra. Nguồn gốc và cơ chế hình thành Giĩ này cĩ nguồn gốc từ vùng biển Nam Ấn Độ Dương mà thực chất là khối khí Ben-gan, trên đường đi qua lục địa Thái Lan, Lào, Campuchia và dãy Trường Sơn. Gặp dãy Trường Sơn, khơng khí bị đẩy lên cao và bị lạnh nên hầu hết hơi ẩm đều bị ngưng lại thành mưa trút xuống bên sườn phía Tây của dãy núi Khối khơng khí nguồn gốc biển nĩng ẩm bị biến tính fohn trở nên khơ và nĩng. Giĩ fohn khơ, nĩng thường cĩ hướng Tây, Tây-Nam thường được gọi là giĩ Lào. Nhưng động lực chủ yếu sinh ra giĩ Lào là vùng áp thấp thường hình thành ở miền Hoa nam, cĩ khi trung tâm áp thấp nằm ngay ở đồng bằng Bắc bộ. Vùng áp thấp cĩ tác dụng “gọi giĩ” hay “hút giĩ” vượt qua dẫy Trường Sơn. Vùng áp thấp này càng sâu thì giĩ Lào càng thổi mạnh, và cĩ trường hợp tỏa rộng ra Bắc bộ, lên tới vùng Việt Bắc. b. Tình hình Giĩ Lào ở Việt Nam Giĩ Lào là một dạng thời tiết đặc biệt về mùa hè ở Trung Bộ Việt Nam. Giĩ Lào thổi theo hướng Tây nam. Trong một ngày, giĩ Lào thường bắt đầu thổi từ 8-9 giờ sang cho đến chiều tối, thổi mạnh nhất từ khoảng gần giữa trưa đến xế chiều. Cĩ khi giĩ Lào thổi liên tục suốt cả ngày đêm, cĩ đợt kéo dài trong 10 ngày đêm liền. Khi cĩ giĩ Lào thổi, nhiệt độ cao nhất trong ngày thường vượt quá 37oC và độ ẩm nhất trong ngày thường giảm xuống dưới 50%. Tiến sĩ Nguyễn Việt Cường, Giám đốc Trung tâm Vật liệu và mơi trường khắc nghiệt (Viện Cơ học) cho biết, giĩ Lào sở dĩ rất khơ nĩng vì đã trút hết hơi ẩm bên Lào, khi sang Việt Nam lại tăng nhiệt độ do đi qua các núi đá. Những trận giĩ này làm khí hậu mùa hè ở Bắc Trung bộ và nhất là Nghệ An trở nên cực kỳ khắc nghiệt, làm tăng chi phí sinh hoạt, giảm hiệu suất cơng việc và khiến các nhà đầu tư ngần ngại Giĩ Tây Nam khơ nĩng ảnh hưởng nhiều nhất ở các tỉnh Bắc Trung Bộ, Ở đồng bằng Nghệ An – Hà Tĩnh, trung bình hàng năm quan sát được 20 - 30 ngày. Trong các vùng thung lũng phía Tây, tình trạng khơ nĩng cịn biểu hiện nghiêm trọng hơn, mỗi năm cĩ đến 40 – 50 ngày, trong đĩ cĩ 15 – 20 ngày khơ nĩng cấp II. Khu vực Thanh Hố giĩ khơ, nĩng ít hơn, khoảng từ 10 đến 20 ngày mỗi năm Bảng 7.3. Mức độ giĩ khơ nĩng ở một số địa điểm vùng Bắc Trung Bộ Địa điểm Tháng III Tháng IV Tháng V Tháng VI Tháng VII Tháng VIII Tháng IX Tổng cộng Tần số khơ nĩng cấp I Thanh Hĩa - 0,4 2,6 3,8 3,7 1,5 0,1 12,1 Vinh 0,2 1,2 5,2 7,2 7,1 5,9 0,4 27,2 Hà Tĩnh 0,3 1,0 5,4 7,3 10,1 6,4 0,6 31,6 Đồng Hới 0,5 1,5 4,9 7,3 6,8 5,2 0,7 26,9 Cửa Tùng 0,6 1,9 3,7 8,7 6,7 5,1 0,7 27,5 Tần số khơ nĩng cấp II Thanh Hĩa 0.0 0,0 0,0 0,3 0,3 0,0 0,0 0,6 Vinh 0,2 0,6 1,8 2,1 2,7 0,5 0,0 7,9 Hà Tĩnh 0,2 0,2 0,6 0,9 1,2 0,4 0,0 3,5 Đồng Hới 0,4 1,5 3,1 0,7 1,8 0,7 0,0 8,2 Cửa Tùng 0,2 0,8 1,0 3,0 1,0 0,4 0,0 6,4 Các tỉnh Bình - Trị - Thiên cũng là vùng cĩ nhiều giĩ Tây khơ nĩng. Đặc biệt khu vực Quảng Trị cĩ đèo Lao Bảo, nơi thấp nhất của dãy Trường Sơn hút luồng giĩ Tây khơ nĩng thổi thẳng xuống vùng đồng bằng, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sản xuất Nơng Lâm nghiệp. Về cường độ và tần số, trung bình mùa hè quan sát được 25 – 30 ngày khơ nĩng cấp I, trong đĩ cĩ 7 – 8 ngày khơ nĩng cấp II. Hai tháng nhiều giĩ Tây khơ, nĩng nhất là tháng VI và VII, trung bình mỗi tháng cĩ 7 – 9 ngày khơ nĩng cấp I, trong đĩ 2 – 3 ngày khơ nĩng cấp II. Tác hại của Giĩ Lào: Tác hại của giĩ Tây Nam khơ nĩng (giĩ Lào) chính là nhiệt độ cao và độ ẩm khơng khí thấp. Trong trường hợp tốc độ giĩ vừa phải (khoảng 2 - 3 m/s), nhiệt độ tối cao trong ngày tới 34 - 350C, độ ẩm tối thấp dưới 55%. Giĩ Lào mạnh (tốc độ khoảng 5 - 10 m/s) cĩ thể làm tăng nhiệt độ tới 37 - 400C, độ ẩm giảm xuống dưới 45%. Vì vậy khi cĩ giĩ Tây Nam khơ nĩng, độ thốt hơi nước của cây rất lớn, lượng nước trong cây bị hao hụt khơng kịp bù lại, cây sẽ bị khơ héo và chết. Giĩ khơ nĩng kéo dài dễ gây ra khơ hạn trên diện rộng, ảnh hưởng rất lớn đến mùa màng. Những ruộng mạ khơ hạn ở Nghệ An Những đợt giĩ khơ nĩng đến sớm thường nguy hiểm cho lúa xuân đang thời kỳ trỗ bơng. Khi gặp những đợt giĩ này, tỷ lệ hạt lép từ 20 – 50%. Đối với lúa mùa vào thời kỳ mạ, giĩ này làm cho mạ bị già, khi cấy xuống khơng bén được rễ. Đặc biệt giĩ Tây Nam khơ nĩng cịn là nguyên nhân gây ra cháy rừng. Cháy rừng diễn ra trong những ngày nắng nĩng Trong những trường hợp giĩ mạnh, cây cỏ bị khơ héo, dễ bị cháy rừng và lan trên diện rộng. Mặt khác, tác động gián tiếp của các yếu tố khí tượng cịn kéo theo làm khơ kiệt nước trong đất, chua phèn và muối mặn ngấm lên mặt làm cho bộ rễ cây như bị ngâm trong các dung dịch cĩ nồng độ muối khống và a xít cao, cây trồng cĩ thể bị chết. Khi Giĩ Lào thổi, nhiệt độ cao và độ ẩm khơng khí thấp, nước ở các ao, sơng nĩng dần lên, làm các loại động vật thủy sinh chết. Hiện tượng cá chết do nắng nĩng Biện pháp phịng tránh: Để đề phịng giĩ Tây Nam khơ nĩng, đối với lúa xuân cần gieo cấy đúng thời vụ, chăm bĩn tốt cho lúa mọc khỏe, trổ sớm, tránh được nhũng đợt giĩ khơ nĩng đầu mùa. Đối với lúa mùa, khi cấy cần giữ nước mặt ruộng cho mát gốc, bĩn thêm phân để làm tăng sức sống. Các biện pháp phịng chống như phủ đất, trồng xen, vun gốc... cĩ tác dụng làm giảm tác hại của giĩ khơ nĩng. Việc trồng rừng chắn giĩ cĩ tác dụng hạn chế tác hại của giĩ khơ nĩng vì một mặt làm hạ thấp nhiệt độ, mặt khác tăng thêm độ ẩm của khơng khí. Giĩ Lào làm cho sức khỏe của trâu, bị bị giảm sút, do đĩ ảnh hưởng đến năng suất lao động. Vì thế cần chú ý chăm sĩc trâu bị trong mùa giĩ Lào thơng qua việc bảo đảm cung cấp đầy đủ thức ăn, nước uống, giờ giấc làm việc hợp lý. Trên những vùng đất trồng trọt và chăn nuơi cần tạo ra nhiều hồ chứa nước và trồng rừng chắn giĩ. Vào thời kỳ cuối mùa đơng cần chọn một loại cây trồng nào đĩ vừa chịu hạn vừa sinh trưởng nhanh chĩng, tạo lớp phủ thực vật cho các cây trồng khác cĩ giá trị cao hơn khi bắt đầu vào mùa giĩ Lào. Muốn giảm nhẹ thiệt hại của giĩ Lào thì phải trồng rừng, phát triển rừng phủ xanh đất trống đồi núi trọc, để khi nắng đi qua khu vực nào đĩ sẽ dịu bớt đi, cịn đi qua đồi núi trọc thì nhiệt độ sẽ càng tăng lên và độ ẩm sẽ giảm xuống Một trong các biện pháp tăng độ ẩm mà tiến sĩ Nguyễn Việt Cường nêu ra là phát triển lúa hè thu. Việc đưa vụ lúa này vào canh tác cách đây hơn 20 năm đã tạo một cuộc cách mạng về khí hậu cho Nghệ An do cây lúa hè thu cĩ hệ số bốc hơi rất lớn, làm tăng độ ẩm khơng khí. Lắp bình nước nĩng thu nhiệt mặt trời ở các khách sạn, nĩc nhà dân. Mỗi ống thu nhiệt cĩ thể hấp thụ 50% lượng nhiệt mặt trời chiếu xuống và bức xạ nhiệt xung quanh. Ngồi ra cần cĩ biện pháp trồng cây gây rừng, phủ xanh đất trống đồi trọc để giảm sự nắng nĩng. III. Tài liệu tham khảo: TS.Đồn văn Điếm, Khí tượng Nơng Nghiệp, Nhà xuất bản Nơng Nghiệp Hà Nội-2005 Kết luận và đề nghị giải pháp: Giĩ lào thổi rạc bờ tre Chưa nghe tiến nĩi đã nghe nhọc nhằn Giĩ Lào là một dạng thời tiết đặc biệt về mùa hè ở Trung Bộ Việt Nam. Giĩ Lào thổi theo hướng Tây nam Các nơi khác ở nước ta cũng cĩ giĩ khơ nĩng, song mức độ thấp hơn so với Trung bộ, nên để định lượng hố hiện tượng giĩ khơ nĩng các nhà khí tượng nước ta đưa ra chỉ tiêu: ngày cĩ nhiệt độ >35oC, độ ẩm <= 55% được xem là ngày cĩ giĩ khơ nĩng. Giĩ khơ nĩng nên dễ gây ra hỏa hoạn, nhất là cháy rừng. Đặc biệt, nĩ làm cho khí hậu ở các vùng mà nĩ thổi tới trở nên cĩ nhiệt độ cao hơn và khơ hơn. Một số cơng trình nghiên cứu làm mát giĩ Tây Nam khơ nĩng đã được tiến hành và đề xuất việc đào các hồ nước, phá bớt núi đá trọc để tăng độ ẩm cho giĩ. Tuy nhiên vấn đề này cần cĩ sự quan tâm và giúp sức của các ban nghành đồn thể. Đề nghị nhà nước cĩ những chính sách quan tâm xác đáng hơn đến ảnh hưởng của Giĩ Lào đến khu vực Bắc Trung Bộ. Tăng cường áp dụng các tiến bộ khoa học kỹ thuật vào việc lai tạo giống cĩ sức chống chịu khơ hạn. Hỗ trợ các địa phương về vốn, giống, đảm bảo gieo trồng đúng thời vụ. Phải bố trí ruộng chủ động nguồn nước tưới, tiêu hợp lý và phải cĩ cán bộ kỹ thuật chỉ đạo theo dõi trong quá trình thực hiện... Tăng cường mở các hội nghị đầu bờ, thăm quan mơ hình trình diễn, phải đánh giá tổng kết và hồn thiện các biện pháp kỹ thuật… Từ đĩ rút ra kinh nghiệm cho từng vùng, địa phương. Cần đầu tư kinh phí hơn nữa cho cơng tác nghiên cứu khoa học về chọn tạo giống mới và hồn thiện các quy trình chăm sĩc cây trồng cho phù hợp để đạt kết quả cao.